Levensbeschouwelijke rationaliteit in identiteitsconcepten
Een instrument ter beoordeling van de pretenties van identiteitsconcepten
Jurgen Marechal 1
Inleiding: • De levensbeschouwelijke identiteit van de school komt steeds meer onder druk te staan door het moderniseringsproces in het algemeen en de gehalveerde rationaliteit in het bijzonder. • Verschillende identiteitsconcepten pretenderen een ‘oplossing’ te hebben voor de huidige problematiek. 2
De centrale vraag van dit onderzoek: • Kunnen de identiteitsconcepten hun pretenties waarmaken? Biedt de levensbeschouwelijke rationaliteit in identiteitsconcepten oplossingen aan voor scholen die met het identiteitsproces geconfronteerd worden?
3
Verbreding van rationaliteit en de optiekentheorie: • De wetenschappelijke rationaliteit van de aspectoptieken die naar heel de werkelijkheid kijkt voor zover die werkelijkheid te maken heeft met… • De levensbeschouwelijke rationaliteit van de uiteindelijkheidsoptiek kijkt naar de werkelijkheid in zijn geheel. 4
Levensbeschouwelijke rationaliteit • Levensbeschouwelijke rationaliteit is in dit onderzoek de communicatieve rationaliteit van Habermas die integreert, bekritiseert en humaniseert in een “herrschaftsfreie Kommunikation”.
5
De opzet van dit onderzoek: • Hoofdstuk 1: De moderniseringshypothese • Hoofdstuk 2: Een instrument ter beoordeling van de levensbeschouwelijke rationaliteit in identiteitsconcepten • Hoofdstuk 3: De levensbeschouwelijke rationaliteit in twee identiteitsconcepten 6
Hoofdstuk 1: De moderniseringshypothese • Modernisering is een voortdurend proces met twee kanten: 1 Het moderniseringsproces bestaat uit vier dimensies: differentiÍring, rationalisering, individualisering en domesticering. 2 Het moderniseringsproces heeft een paradoxaal karakter (mensen worden onafhankelijk en afhankelijk op hetzelfde moment). 7
Het moderniseringsproces in schema: Structuur
Cultuur Schaalverkleining
Pluralisme
DIFFERENTIATIE
RATIONALISERING
Schaalvergroting
Generalisering
Verzelfstandiging
De-conditionering
INDIVIDUALISERING
DOMESTICERING
Verafhankelijking
Conditionering
Persoon (Van der Loo & Van Reijen 1993 blz. 40)
Natuur
8
Hoofdstuk 2: Een instrument ter beoordeling van de levensbeschouwelijke rationaliteit in identiteitsconcepten • Ontwikkeling van een instrument dat moet toetsen in hoeverre de identiteitsconcepten erin geslaagd zijn oplossingen aan te dragen voor de problemen m.b.t. het moderniseringsproces in het algemeen en het rationaliseringsproces in het bijzonder.
9
Criteria voor een goed identiteitsconcept: • Een goed identiteitsconcept houdt rekening met het moderniseringsproces en het rationaliseringsproces. • Een goed identiteitsconcept zoekt oplossingen binnen het moderne paradigma en reduceert rationaliteit niet tot het levensbeschouwelijke of het wetenschappelijke. 10
Een instrument op basis van de criteria voor een goed identiteitsconcept: • Het instrument bestaat uit een tweedelige checklist: 1 het identiteitsconcept en het moderniseringsproces: de problemen en oplossingen 2 het identiteitsconcept en het rationaliseringsproces: de problemen en oplossingen 11
Het identiteitsconcept en het moderniseringsproces: problemen en oplossingen. Een voorbeeld: 1. Het identiteitsconcept gaat uit van de moderniseringshypothese: Ja, expliciet
Ja, impliciet
Neen, het gaat uit Neen, het gaat uit van het premoderne van het paradigma postmoderne paradigma
Anders,‌
2. Het identiteitsconcept verstaat onder het moderniseringsproces: Rationalisering
Individualisering
DifferentiĂŤring
Domesticering
Anders,‌
12
Het identiteitsconcept en het rationaliseringsproces: problemen en oplossingen. Een voorbeeld: 6. Het identiteitsconcept hanteert de volgende definitie voor rationaliteit: Communicatieve rationaliteit
Strategische rationaliteit
Instrumentele rationaliteit
Er is geen eenduidige omschrijving van het begrip rationaliteit
Anders,‌
7. Het identiteitsconcept ziet rationalisering als een centraal proces binnen het moderniseringsproces: Ja, rationalisering is het centrale proces binnen het moderniseringsproces
Neen, differentiĂŤring wordt gezien als centraal proces
Neen, individualisering wordt gezien als centraal proces
Neen, domesticering wordt gezien als centraal proces
Anders,‌
13
Hoofdstuk 3: De levensbeschouwelijke rationaliteit in twee identiteitsconcepten • In het derde en laatste hoofdstuk wordt het identiteitsconcept van ABKO (Algemeen Bureau Katholiek Onderwijs) en Magistrum (Magistrumopleiding: schoolleider primair onderwijs) aan de hand van het instrument beschreven en getoetst. • Er worden tevens conclusies getrokken t.a.v. het ontwikkelde instrument. 14
Conclusie t.a.v. de twee identiteitsconcepten: • ABKO en Magistrum maken hun pretenties waar. Beide houden rekening met de problemen van het moderniseringsproces en het rationaliseringsproces en zoeken naar oplossingen binnen het moderne paradigma.
15
Conclusie t.a.v. het ontwikkelde instrument: • De wijze waarop ABKO en Magistrum hun oplossingen willen implementeren viel buiten mijn onderzoek en valt dan ook niet uit het ontwikkelde instrument op te maken.
16