Moneymanual
Pomyśl o pieniądzach
„To doskonały przewodnik, który pozwoli czytelnikom uzyskać kontrolę nad ich finansami, pełen rozsądnych porad i przydatnych wskazówek. Credit Action zasługuje na gratulacje za opracowanie tak przydatnego informatora. Nasz rząd wspiera projekty edukacji finansowej wśród obywateli, tak by wszyscy mieli umiejętności i wiedzę niezbędne do sprawnego zarządzania swoimi finansami.” Stephen Timms, członek parlamentu Minister Pracy i Polityki Społecznej „Niniejszy poradnik został stworzony przez Credit Action, krajową organizację charytatywną zajmującą się edukacją finansową, we współpracy z International Personal Finance. Przewodnik, będący tłumaczeniem oryginalnej wersji poradnika „Thinking About Money”, zawiera szereg informacji związanych z pieniędzmi, kredytami i zarządzaniem budżetem i będzie bardzo pomocny tym wszystkim, którzy szukają porad jak właściwie gospodarować swoimi finansami. Poradnik jest skierowany do Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii a zawarte w nim informacje mają zastosowanie jedynie na rynku brytyjskim. Nie należy zakładać, że przedstawione w poradniku porady mają odniesienie w Polsce lub innych krajach. Dodatkowe informacje, porady, narzędzia i najświeższe informacje są dostępne na www.creditaction.org.uk” Credit Action wyraża podziękowania dla Provident Polska, będącego częścią grupy International Personal Finance, za pomoc w realizacji niniejszego poradnika.”
2 Ridgmount Street, London WC1E 7AA Tel: 0207 436 9937 Fax: 0207 580 0016 office@creditaction.org.uk www.creditaction.org.uk Registered Charity No.1106941
Podstawowa lektura dla tych, którzy chcą zachować kontrolę nad swoimi finansami
Pomyśl o pieniądzach
Keith & Sue Tondeur John Whiteley
Spis treści
© 2008 Credit Action Opublikowane przez Credit Action 2 Ridgmount Street London WC1E 7AA Telefon: 0207 436 9937
Wstęp
2
Pod presją
3
odpowiedzialnością ograniczoną gwarancją, zarejestrowaną w Anglii i Walii pod numerem 5244075.
Spojrzenie w przyszłość
4
Informacja telefoniczna 0800 138 1111 (prowadzona przez Consumer Credit Counselling Service)
Problemy z pieniędzmi?
6
Spojrzeć prawdzie w oczy
7
Przejmowanie kontroli
8
www.creditaction.org.uk Credit Action jest organizacją charytatywną zarejestrowaną pod numerem 1106941 oraz spółką z
Pierwsza publikacja w 2005 roku Autorstwa Keith Tondeur, Sue Tondeur i John Whiteley
Formularz budżetu
10
Aktualizacja w 2007 roku przez Chris Tapp, dyrektora, Credit Action
Zakupy
12
Keith Tondeur jest prezesem Credit Action. Jest znanym konsultantem polityków i mediów w tematyce
Pomysły na oszczędności
16
Mądre korzystanie z kredytu
18
Oszczędzanie i inwestowanie
31
Informacje o podatkach
33
Bezpieczeństwo finansowe
35
Słowniczek żargonu finansowego *
37
Pomocne organizacje
40
Notatki
46
finansów osobistych i autorem kilku książek. John Whiteley FCA do niedawna był partnerem w biurze rachunkowym. Doradzał osobom fizycznym oraz instytucjom i napisał kilka poradników finansowych. Sue Tondeur ACIB przez wiele lat pracowała dla jednego z największych banków i jest doświadczonym doradcą finansowym, współpracującym z Credit Action. Projekt i produkcja: stephen lown graphic designer Credit Action jest krajową organizacją charytatywną, która zajmuje się pomocą osobom indywidualnym i rodzinom we wszystkich aspektach zarządzania pieniędzmi. Partnerem Credit Action jest inna organizacja charytatywna – Consumer Credit Counselling Service (CCCS) odpowiada na telefony do nas. CCCS jest organizacją charytatywną, która udziela dyskretnych, bezpłatnych porad i pomocy w zarządzaniu pieniędzmi osobom i rodzinom z problemami. Ten książka jest tylko krótkim przewodnikiem na temat zarządzania finansami, więc niektóre z zagadnień musieliśmy uprościć i uogólnić. Radzenie sobie z zadłużeniem bywa bardzo skomplikowane, więc nie możemy ponosić odpowiedzialności za wszelkie działania lub brak działań, które byłyby podjęte wyłącznie na podstawie informacji zawartych w tej książce.
* Słowniczek żargonu finansowego zawiera wyjaśnienia niektórych słów i zwrotów. Jeżeli słowo oznaczone jest pogrubioną czcionką, można sprawdzić
Jeśli masz poważne problemy z zadłużeniem, powinieneś jak najszybciej poszukać pomocy.
jego znaczenie w słowniczku.
Wstęp
Rozsądne zarządzanie pieniędzmi i robienie planów finansowych na przyszłość, to dwie z najważniejszych umiejętności przydatnych w codziennym
życiu. Jednakże, jak wykazało niedawne badanie opinii, około 29% dorosłych Brytyjczyków uważa, że uzyskanie niezależnej i prostej porady
Co powoduje problemy finansowe?
Pod presją
Statystyki wskazują na to, że przeciętna brytyjska rodzina: • nie oszczędza lub ma tylko niewielkie oszczędności – w 2006 r. brak oszczędności deklarowała co trzecia osoba! • ma co miesiąc dużą liczbę stałych wydatków związanych z utrzymaniem oraz
finansowej nie jest łatwe.
• ma ciągle zwiększające się zobowiązania kredytowe.
Podejmowanie decyzji dotyczących finansów jest wyzwaniem dla każdego, bez względu na poziom dochodów.
Oznacza to, że większość ludzi ma problem z płynnością finansową. Jest wiele przyczyn takiej sytuacji i warto przyjrzeć się niektórym z nich. Brak wiedzy na temat finansów
Poniżej znajdują się najczęściej zadawane pytania na ten temat. • W jaki sposób przygotować się finansowo na różne zdarzenia życiowe, takie jak kontynuowanie edukacji, urządzanie domu czy założenie rodziny?
Wiele osób nigdy nie uczyło się jak radzić sobie z własnymi pieniędzmi. Z tego względu zarządzanie budżetem, kontrola nad odsetkami i kosztami pożyczek to dla nich zadanie zbyt trudne, a te umiejętności mają bezpośredni wpływ na nasze codzienne życie.
• Jak pozbyć się przeterminowanego zadłużenia?
Naciski ze strony innych osób
• Jak przygotować budżet i jak go nie przekraczać?
W naszym społeczeństwie ciągle znajdujemy się pod presją określonego stylu życia
• Jak mądrze pożyczać?
nakazującego kupowanie „właściwych” produktów – jest to szczególnie istotne dla ludzi
• Jak oszczędzać na przyszłość?
młodych. Reklamy nieustannie kuszą, aby kupować rzeczy, których „potrzebujemy”, aby pławić się w luksusie, na który “zasługujemy” choć, gdybyśmy tylko pomyśleli chwilę dłużej,
Książka ta ma pomóc czytelnikowi
uznalibyśmy, że rzeczy te wcale nie są dla nas takie ważne.
w znalezieniu prostych i jasnych
Pieniądze i posiadanie (materializm)
odpowiedzi na te pytania oraz
Społeczeństwo ma tendencję do mierzenia sukcesu posiadanym bogactwem – osiągnięcie
doradzić gdzie jeszcze można
sukcesu oznacza możliwość posiadania wszystkiego, co chcemy gdy przyjdzie nam na to
szukać wsparcia. Dzięki niej
ochota. Warto pamiętać, że reklama tworzona jest tylko w jednym celu – by zachęcić nas do zakupu. Reklama często powoduje, że czujemy się niezadowoleni z tego, co już mamy.
czytelnik zdobędzie
Podczas niedawnych wyprzedaży duży londyński dom handlowy reklamował się prostymi
pewność, że rozumie
sloganami: „Kup mnie, zmienię Twoje życie” i „Kupuję, więc jestem”. Chwytliwe, jednak
podstawy dobrego
całkowicie nieprawdziwe!
zarządzania własnymi finansami.
Do zakupów łatwiej namówić tych którzy: • odwiedzają sklepy, mimo że nie maja nic konkretnego do kupienia; • oglądają telewizję; • przeglądają gazety, magazyny, katalogi, oraz • spędzają czas w internecie. Wydajemy więcej także wtedy, gdy korzystamy z kredytu. Karta kredytowa jest przydatna, ale może też kusić do zakupu rzeczy, na które nas nie stać.
2
3
Założenie rodziny to znakomity plan, który jednak może szybko doprowadzić do presji
Zadłużenie W ostatnich latach wysokość zadłużenia społeczeństwa Wielkiej Brytanii wzrosła. Obecnie wynosi ponad 1,4 biliona £ (czyli milion milionów), co stanowi 29 000 £ (włączając kredyty hipoteczne) na każdego dorosłego mieszkańca kraju. Choć korzystanie z kredytu może dla wielu być bardzo pomocne, zawsze znajdzie się ktoś, kto stanie w obliczu problemów finansowych i będzie potrzebował pomocy. Każdy może popaść w długi. Utrata pracy, problemy zdrowotne czy rozpad związku – wszystkie te zdarzenia zagrażają naszym finansom.
finansowej, jeśli nie umie się właściwie zarządzać budżetem. Różnie szacuje się koszty wychowania dziecka – mogą osiągnąć one nawet 150 000 £ do czasu osiągnięcia przez dziecko wieku 21 lat! Aby dowiedzieć się więcej na ten temat i nauczyć dzieci, jak mądrze gospodarować pieniędzmi, warto wejść na strony: www.moneystuff.co.uk i www.moneybasics.co.uk Rzadko zdarza się pracować w jednym miejscu przez całe życie, a w przypadku zwolnienia dochody zwykle szybko spadają. Ta książka pomoże tym, którzy stracili pracę, a wizyta w lokalnym urzędzie pracy pozwoli im upewnić się, że otrzymuja wszystkie przysługujące im
Polityka państwa
świadczenia. Warto też skorzystać ze strony www.jobcentreplus.gov.uk
Wszystkie rządy muszą stawić czoła dylematom związanym z faktem, że żyjemy coraz
Należy także pamiętać, że przewlekła choroba lub niepełnosprawność mogą poważnie
dłużej. Oznacza to większą niż kiedykolwiek liczbę emerytów. Tradycyjny wiek emerytalny
naruszyć nasze finanse. Aby stworzyć sobie coś w rodzaju poduszki bezpieczeństwa
to 65 lat, jednak rząd już planuje jego wydłużenie. Usługi społeczne i zdrowotne oraz opieka
finansowego w nagłych, nieprzewidzianych wypadkach, watro zgromadzić oszczędności w
społeczna uległy zmianie, pozostawiając często ludzi ich własnemu losowi. Ciągle
wysokości około trzymiesięcznych kosztów utrzymania.
zmieniające się stopy procentowe oraz polityka finansowa i fiskalna, na przykład dotycząca opłat za kształcenie, powodują, że planowanie przyszłości finansowej jednostek i rodzin staje się coraz trudniejsze.
Spojrzenie w przyszłość
Separacja i rozwód Niestety niektóre związki rozpadają się, a wtedy trzeba natychmiast postarać się o pomoc, zwłaszcza, jeżeli są dzieci. Zwykle koszt rozwodu szacuje się na 30 000 £. Warto odwiedzić www.moneybasics.co.uk, www.relate.org.uk lub www.csa.gov.uk Strata bliskiej osoby w przypadku zgonu współmałżonka
Przygotowanie na niespodziewane zdarzenia
mogą przysługiwać ci pewne świadczenia socjalne. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dziale Prawa i obowiązki na stronie www.direct.gov.uk. Należy także sprawdzić, czy rodzice posiadali jakieś polisy ubezpieczeniowe.
Każdy przechodzi w życiu przez różne etapy. Każdy z tych etapów może skutkować zmianami sytuacji finansowej i rozsądek nakazuje przygotować się na te zmiany w możliwie najlepszy sposób.
Emerytura w momencie przejścia na emeryturę regularne dochody osiągane w pracy zawodowej zastępowane są przez emeryturę wypłacaną przez
Nauka wiąże się ze znacznymi kosztami, zwłaszcza, gdy studiujemy z dala od domu.
państwo oraz, w niektórych przypadkach, indywidualne
Wziąć należy pod uwagę zarówno opłaty za studia jak i koszty utrzymania. Więcej
fundusze emerytalne. Aby uniknąć zubożenia w
porad finasowych dla studentów można znaleźć na stronie internetowej
podeszłym wieku, należy regularnie oszczędzać od
www.creditaction.org.uk/student lub www.nusonline.co.uk
czasów młodości. Więcej informacji znajduje się na stronach:
Samochód to jeden z pierwszych większych zakupów, jakich dokonujemy. By dowiedzieć
www.moneybasics.co.uk, www.ageconcern.org.uk oraz
się więcej na ten temat warto sprawdzić dział Zdarzenia na www.moneybasics.co.uk lub
www.thepensionservice.gov.uk
www.theaa.com
W końcu, każdy powinien zostawić po sobie testament.
Pierwszy własny dom i jego urządzenie to ogromne obciążenie, wymagające głębokiego
W dziale Zasoby na naszej stronie internetowej
zastanowienia i rady, bez względu na to czy decydujemy się na zakup czy wynajem.
www.creditaction.org.uk można znaleźć przewodnik po tym
Informacje i narzędzia, takie jak kalkulator hipoteki można znaleźć na stronie
jak sporządzić testament.
www.moneybasics.co.uk
4
5
Problemy z pieniędzmi?
Co się może stać jeśli zignorujesz swoje kłopoty finansowe
Problemy w pracy Może okazać się, że problemów finansowych nie da się po prostu zostawić w domu i wyjść do pracy. Stres i niepokój nie są dobrym doradcą i prowadzą do podejmowania złych decyzji, które mogą wpływać na innych (także na ich bezpieczeństwo). Być może w kontaktach z kolegami zaczyna brakować ci cierpliwości, a to zaszkodzi relacjom w pracy.
Na różnych etapach życia ludzie martwią się o pieniądze – często, dlatego, że czują na sobie ciężar zbyt wielu zobowiązań oraz z powodu braku stabilności zatrudnienia.
Nadużycie zaufania pracodawcy także może okazać się kuszące. Może przyjdzie ci do głowy, żeby zmienić rozliczenie wydatków, albo ukraść coś, żeby w domu
Gdy człowiek boryka się z problemami finansowymi, łatwo rodzą się w nim negatywne
związać koniec z końcem. Ryzykujesz utratą pracy i zniszczeniem
uczucia: obawa, poczucie winy, niska samoocena.
sobie reputacji, a działania takie są nielegalne.
Problemy pieniężne i związany z nimi stres mogą mieć wymienione niżej efekty.
Zwątpienie
Problemy zdrowotne
Gdy znajdziesz się w spirali zadłużenia, nie jesteś bezsilny,
Ciągłe zamartwianie się wycieńcza i prowadzi do silnego niepokoju. Wiele osób, które
choć tak właśnie możesz się czuć. Możesz podjąć
popadają w długi niepotrzebnie żyje w strachu przed utratą domu, procesem sądowym czy
rzeczywiste działania i zrobić coś z zaistniałą sytuacją. Gdy
uwięzieniem. Do lekarzy często zgłaszają sie ludzie żyjący pod ciągłą presją, więc jeśli
toniesz w długach i ciągle boisz się kolejnego kryzysu
zaczynasz mieć problemy ze zdrowiem, nie wstydź się i skontaktuj się z lekarzem.
finansowego, ta książka pokaże ci co robić, by go
Spojrzeć prawdzie w oczy
uniknąć.
Samotność Niestety, w obliczu problemów finansowych wielu ludzi odcina się od przyjaciół. Częściowo wynika to z dumy. Niektórzy wstydzą się, że znaleźli się w trudnej sytuacji, ale jeszcze
Co robić, gdy toniesz w długach?
bardziej wstydzą się poprosić o pomoc. Nie wiedzą o jakie świadczenia mogą się ubiegać, a skomplikowane formularze i procedury też nie pomagają. Nie wolno poddawać się takim
1. Przyznaj, że masz problem
uczuciom. Wielu z twoich przyjaciół mogło przechodzić przez podobne problemy. Dla nich
Gdy boisz się przyjmować listy, odbierać telefony, czy otwierać drzwi, czas poszukać
przyjaźń jest znacznie cenniejsza niż pieniądze.
pomocy. Zignorowanie takiej sytuacji może spowodować, że stracisz poczucie kontroli i zaczniesz bać się jutra. Stawienie czoła problemowi może przerażać, lecz jest to pierwszy,
Rozpad związku
konieczny krok do uporania się z nim. Relate, największa firma w Wielkiej Brytanii 2. Rozmawiaj z ludźmi
zajmującą się doradztwem przy problemach w związku, twierdzi, że w wielu związkach
Gdy już przyznasz się do tego, że masz problem, porozmawiaj z rodziną i przyjaciółmi,
główną przyczyną rozpadu są pieniądze.
napisz do banku, towarzystwa budowlanego i wierzycieli. Zwykle ludzie okazują więcej
Ukrywając przed partnerem trudną
zrozumienia, gdy wiedzą z czym się borykasz i dlaczego. Wierzyciele na pewno nie
sytuację ryzykujemy utratą zaufania,
zrezygnują, ale jeżeli postawisz sprawę uczciwie i jasno, i powiesz im o problemie, być
które znacznie trudniej odzyskać niż
może będą skłonni ci pomóc.
wyjść z długu.
6
7
3. Poszukaj porady
Tworzenie budżetu
Im dłużej nic nie robisz z problemem, tym staje się poważniejszy. Zadzwoń na informację
Aby stworzyć własny budżet, skorzystaj z prostego formularza budżetu i przejdź przez kroki
telefoniczną CCCS 0800 138 1111 lub wejdź na stronę www.cccs.co.uk i skorzystaj z
opisane poniżej.
narzędzia Sposób na dług. Informacja telefoniczna obsługiwana jest przez doświadczonych, troskliwych pracowników przeszkolonych w udzielaniu pomocy. Albo porozmawiaj z Citizens Advice Bureau (Biuro Praw Obywatelskich) (numer znajduje się w książce telefonicznej). Cokolwiek robisz, nie korzystaj z organizacji, które każą sobie płacić za udzieloną poradę.
1. Ustal, jakie masz dochody (włączając świadczenia). Pamiętaj, by zawsze brać pod uwagę dochód netto, czyli dochód po odjęciu podatków i składek ubezpieczeniowych. Przykład z formularza wskazuje z jakich źródeł pochodzą twoje dochody. 2. Stwórz listę stałych zobowiązań. Powinna ona obejmować takie zobowiązania jak: podatki lokalne, kredyt hipoteczny, wynajem, ogrzewanie, ubezpieczenie i tym podobne.
Przejmowanie kontroli
Budżetowanie Tworzenie budżetu Budżet brzmi nudno, ale to właśnie jest pierwszy,
niezbędny krok do przejęcia kontroli nad własnymi finansami. To plan, który pozwoli określić twoje regularne dochody, wydatki i oszczędności. Budżet pozwoli także poznać poziom i znaczenie wydatków i dokładnie ustalić, co się
3. Podsumuj swoje codzienne wydatki na życie – powinny ona zwierać takie pozycje jak: wyżywienie, odzież, transport, rozrywki i tym podobne. 4. Zapisuj wydatki na specjalne okazje takie jak: prezenty urodzinowe i gwiazdkowe, naprawy i remonty w domu lub mieszkania, wakacje i tym podobne. Co prawda nie są to codzienne wydatki, lecz warto co miesiąc odkładać jakąś kwotę na ten cel. 5. Pamiętaj, aby dochody i wydatki obejmowały ten sam okres. Na przykład, jeśli dochód liczony jest miesięcznie, wydatki także powinny być zliczane miesięcznie.
dzieje z twoimi pieniędzmi. 6. Podsumuj dochody i wydatki. Jeżeli wydajesz więcej niż zarabiasz, to znaczy, że Po co potrzebny jest budżet
potrzebujesz pomocy w radzeniu sobie z finansami. Pamiętaj, by co miesiąc przeglądać
Stworzenie budżetu pomoże ci:
budżet i aktualizować go w zależności od zmiany dochodów i wydatków.
• pozbyć się stresu dzięki planowaniu i kontrolowaniu nawyków związanych z wydatkami,
Ustal, które wydatki są najważniejsze
• sprawdzić, czy kontrolujesz swoje finanse, • ustalić, jakie będą Twoje wpływy co tydzień, czy miesiąc i ile będzie trzeba wydać, • zrezygnować z niepotrzebnych wydatków, oraz • zaoszczędzić.
Aby dobrze zarządzać finansami, należy ustalić priorytety dla wydatków (określić, które są najważniejsze). To może być kwestia indywidualna, lecz są też ogólne wskazówki. • Po pierwsze, zapłać rachunki. Upewnij się, że co miesiąc regulujesz najważniejsze wydatki – na przykład: wynajem lub kredyt hipoteczny, rachunki za media (gaz, woda i
Jak się tworzy budżet?
elektryczność) i opłaty za samochód. Budżetowanie nie jest trudne, choć wymaga odrobiny koncentracji i trochę pracy. Nie trzeba być znawcą finansów ani geniuszem matematycznym, żeby to zrobić!
• Następnie płać za swoje codzienne potrzeby, jak pożywienie i transport. • Koszty okresowe pojawiają się np. co trzy miesiące lub co roku. Pamiętaj, aby odłożyć
Wypróbuj następujące rady. • Bądź uczciwy. Nie próbuj omijać żadnych pozycji ani zaniżać wydatków. • Zachowaj spójność i dokładność. Tworzenie budżetu wymaga regularnego odnotowywania wydatków. Drobne zakupy szybko się sumują – najprawdopodobniej wydajesz więcej niż Ci się wydaje. Najbezpieczniejszym sposobem zapisywania wydatków jest korzystanie z naszego najnowszego narzędzia Moneybasics Spendometer. Można je ściągnąć za darmo ze strony www.creditaction.org.uk/
wystarczającą kwotę na pokrycie tych wydatków. • Oszczędzaj na nieprzewidziane, nagłe wypadki. Niespodziewane sytuacje się zdarzają i warto mieć fundusz na takie okazje. • Jeżeli wszystkie te wydatki zostaną pokryte, można myśleć o oszczędzaniu na przyszłe plany takie jak zakup domu, kształcenie i tym podobne.
spendometer. Dzięki niemu można kontrolować budżet w dowolnym czasie przez telefon komórkowy.
8
9
Formularz budżetu
Dochody
£
Główne wynagrodzenie (po opodatkowaniu)
Zasiłek dla osób pracujących (Working Tax Credit) lub zasiłek na opiekę nad dzieckiem (Child Tax Credit)
__________ __________
Wynagrodzenie za pracę w niepełnym wymiarze godzin
__________
Emerytura
__________
Zasiłki socjalne
__________
Alimenty
__________
Dochody z wynajmu lub od lokatorów
__________ __________ Razem (A) __________
Wydatki Stałe zobowiązania Raty kredytu hipotecznego
__________
Wynajem
__________
Alimenty na dzieci
£
Wyżywienie __________
Główne wynagrodzenie partnera (po opodatkowaniu)
Odsetki lub inne dochody z inwestycji (z rachunków inwestycji budowlanych i innych)
Wydatki codzienne
__________
Odzież i obuwie
__________
Paliwo i transport
__________
Rozrywki – video, prasa, kluby, kino itp.
__________
Leki i recepty
__________
Kieszonkowe dla dzieci
__________ Razem (C) __________
Koszty okazjonalne Naprawa samochodu
__________
Naprawy w gospodarstwie domowym i remonty
__________
Prezenty urodzinowe
__________
Prezenty gwiazdkowe
__________
Wakacje
__________
Rachunki od weterynarza
__________
Wymiana urządzeń domowych (kuchenka mikrofalowa, pralka itp.)
__________
Dentysta
__________
Okulista
__________ Razem (D) __________
__________
Opiekunka do dziecka lub przedszkole
__________
Podatek lokalny
__________
Suma wszystkich wydatków (B+C+D) = E
__________
__________
Elektryczność
__________
Gaz
__________
Dochody razem (A)
Woda
__________
Minus wydatki razem (E)
__________
Telefon stacjonarny i komórkowy
__________
Saldo
__________
Abonament telewizyjny
__________
Podatki motoryzacyjne
__________
Opłaty motoryzacyjne
__________
Powyższe pozycje to przykłady, być może należy
Ubezpieczenie samochodowe
__________
dodać do nich własne pozycje.
Ubezpieczenie domu i jego wyposażenia
__________
Ubezpieczenie osobiste
__________
Polisa na życie
__________
Raty za zakupy
__________
Raty pożyczek
__________
Wypłaty emerytury
__________
Płatności kartą kredytową
__________ Razem (B) __________
10
11
Zakupy
Zakupy warte wydanych pieniędzy Dobrze jest porozglądać się przed dokonaniem zakupu,
Jeżeli udział w takim programie wyda ci się kuszący, dokładnie przejrzyj katalog nagród przed zapisaniem się i zadaj sobie następujące pytania: • czy naprawdę tego potrzebuję? • czy kupiłbym to, gdyby nie znalazło się w katalogu nagród?
zamiast kupować w pierwszym sklepie po drodze. Podobne przedmioty w innym sklepie mogą się nieznacznie różnić i bardziej ci odpowiadać,
Jeśli odpowiedź będzie twierdząca, to zapewne dobrze zrobisz godząc się. Jednak, jeśli w
nie wspominając już o różnicy w cenie. Doskonałym narzędziem do porównywania cen jest
katalogu nie ma nic, czego potrzebujesz, nie ma sensu się zapisywać.
Internet, zwłaszcza, że w sieci wiele rzeczy można kupić taniej, więc warto od tego zacząć.
Pomyśl o wartości krótko- i długoterminowej
Porównywanie porównywalnych
Wartość zakupu zależy od tego, jak długo spodziewasz się czerpać korzyści z jego
Porównuj tylko to, co da się porównać. Zwykle, gdy o tym mowa, używa się przykładu z
użytkowania.
jabłkami i pomarańczami. Nie da się bezpośrednio porównać owoców tak różnych jak
Na przykład, jeżeli szukasz mebli, które przetrwają lata, być może nie zdecydujesz się na
jabłka i pomarańcze. Nie ma sensu porównywać ceny kilograma jabłek z ceną kilograma
najtańsze. Zakup taki może być droższy, ponieważ wykonany jest z lepszych materiałów i
pomarańczy. Porównać można tylko jabłka z jabłkami i pomarańcze z pomarańczami.
ma lepszą jakość. W dłuższej perspektywie ma to większą wartość. Z drugiej strony, rodzic
Inna metodą porównywania jest sprawdzanie wagi lub wielkości.
kupujący odzież dla szybko rosnącego dziecka wie, że nie będzie ona pasować przez zbyt długi czas. Dlatego być może zdecyduje się na coś tańszego zamiast produktów
Przykład
najwyższej jakości.
Widzisz dwa opakowania płatków kukurydzianych w supermarkecie. Jedno kosztuje 1 £ za 800 gram. Drugie kosztuje 1,40 £ za kilogram. Które z nich jest tańsze biorąc pod uwagę ich wagę?
Kupowanie odzieży dla dzieci i nastolatków to temat związany także z presją rówieśniczą (naciskiem ze strony przyjaciół). Dzieci i nastolatki bywają podatne na presję rówieśniczą i
To należy obliczyć. Mniejsza paczka kosztuje 25 pensów za 200 gram, większa 28 pensów
często protestują przeciwko noszeniu czegokolwiek, co nie ma właściwej metki. Dobrym
za 200 gram, czyli w tym przypadku mniejsza paczka jest tańsza. Jednakże dziś
pomysłem jest więc dawanie nastolatkom kieszonkowego. Należy określić kwotę i trzymać
supermarkety są zobowiązane do umieszczania na produktach cen za 100 gram, więc
się jej. Jeżeli wydadzą wszystkie swoje pieniądze na firmowe trampki i
wystarczy się przyjrzeć, żeby ustalić, która z ofert jest tańsza.
nic im nie zostanie, nie powinny sprzeczać się z rodzicami (choć
Można także przyjąć inne podejście. Zamiast koncentrować się na cenie, warto zastanowić się dlaczego kupujemy dany produkt i jak długo będziemy z niego korzystać. Takie podejście często skutkuje mądrzejszymi zakupami – nie ma sensu korzystać z okazji, jeśli nie będziemy w stanie wykorzystać produktu przed końcem jego daty przydatności do użytku.
zapewne i tak będą). Zakup czy wynajem? Czasami produkt, który chcesz kupić można po prostu wypożyczyć. Zamiast wejść w posiadanie danego przedmiotu opłacasz wynajem lub koszt
Ocena ofert specjalnych i promocji Jedną z popularnych metod nakłaniania do większych zakupów jest wprowadzanie kart
wypożyczenia przez określony czas.
lojalnościowych i bonusów za zgromadzone punkty. Mogą być one bardzo przydatne, jeżeli
Na przykład filmy na video lub DVD. Być może uznasz, że
często robisz zakupy w jednym sklepie, zwłaszcza, jeśli dzięki temu można skorzystać z
zakup płyty DVD z najnowszym filmem to zbędny wydatek –
ofert specjalnych lub zniżek dla posiadaczy kart. Pamiętaj jednak, żeby kupować tylko to,
stąd popularność sklepów z filmami video, w których można
czego potrzebujesz. Rabat w wysokości 20% oznacza, że ciągle jeszcze trzeba zapłacić
wypożyczyć DVD lub video na jedną noc. Z drugiej strony,
80% ceny!
entuzjasta kina może zdecydować się na zakup jakiegoś klasycznego filmu, aby oglądać go w każde święta.
12
13
Czasem lepiej jest wypożyczyć niż kupować. Jeśli na przykład do zrobienia czegoś w domu
Staraj się opierać naciskom na kupowanie rzeczy, których nie potrzebujesz i na które cię
potrzebujesz bardzo specjalistycznych narzędzi, lepiej je wypożyczyć niż kupować.
nie stać.
Czytanie małej czcionki
Częstą wymówką, stosowaną, gdy ktoś chce sam siebie przekonać do zakupu, jest
Bardzo ważne jest, żeby nigdy nie podpisywać żadnej umowy bez uważnego przeczytania. Może być to kłopotliwe, bo większość takich dokumentów jest bardzo długa. Jednakże, jeśli nie zapoznasz się ze wszystkimi warunkami, może cię to wiele kosztować. Jeśli masz wątpliwości, dopytaj i nie bój się zmienić zdanie, jeśli uzyskane wyjaśnienia nie będą zadowalające.
argument, że na tym zakupie oszczędzasz. Może być to płaszcz, którego cena została obniżona. Kosztował 100 £ a teraz już tylko 60 £. Oszczędzasz 40 £! To doskonały przykład jak podstępna jest nasza głowa. Staramy się usprawiedliwić wydanie dużej ilości pieniędzy oszczędnościami, ale żeby zaoszczędzić ciągle musimy wydać 60 £. Nigdy nie używaj argumentu „Zobacz, ile oszczędzam!”, by przekonać się do zakupu pod
Pamiętaj, żeby nie wyrzucać dokumentów i rachunków, które otrzymujesz przy zakupie, gdyż towar może okazać się wadliwy lub objęty ubezpieczeniem. Po latach sytuacja niektórych ludzi może się zmienić z powodu zdarzeń takich jak np. utrata pracy, a mogą już nie pamiętać, że są na taką okoliczność ubezpieczeni od spłaty zadłużenia. Opieranie się emocjom i innym naciskom Przy dokonywaniu zakupów nie zawsze kierujemy się wyłącznie logiką. Często w grę wchodzą nasze emocje, na przykład z powodu reklamy, lub sposobu opakowania i przedstawienia produktu. Supermarkety często stosują kuszący zapach świeżo wypieczonego chleba, aby skłonić klientów do zakupów i w rezultacie ludzie kupują więcej niż planowali! Nigdy nie kupuj pod wpływem impulsu (zwłaszcza, gdy zakup jest drogi), bez dania sobie chwili na przemyślenie jak masz zamiar zapłacić. Jeżeli masz zamiar kupić coś drogiego, na przykład nowy odtwarzacz DVD, najpierw idź na kawę, najlepiej w innym sklepie, i przemyśl to.
wpływem impulsu. Zawsze myśl o tym, czy rzeczywiście potrzebujesz tego produktu. Oczywiście zdarzają się takie okazje, że rozsądek nakazuje z nich korzystać i kupować na wyprzedażach, ale tylko jeśli jest to coś, czego potrzebujesz, a cena i jakość sprawiają, że będzie to dobry zakup. Gdy używasz kart kredytowych pamiętaj, że jeśli nie spłacisz zadłużenia w terminie, naliczone zostaną od niego odsetki. Więc jeśli masz płacić odsetki i nie spłacisz kredytu przed końcem miesiąca, „okazja” może okazać się bardzo droga. Jak się poskarżyć Wielu ludzi boi się składać reklamacje. Lecz jeśli zakup nie spełnia oczekiwań, kupujący ma prawo wyrazić niezadowolenie. Poniżej znajdują się cztery ważne kwestie, o których należy pamiętać, przy składaniu reklamacji. • Nie trać spokoju. • Nie rzucaj oskarżeń. • Zdecyduj, jak najlepiej składać zażalenie. Czasem list jest lepszym rozwiązaniem niż
Często rozsądniej jest zostawić kartę kredytową w domu. Jeśli
telefon i zawsze warto mieć jakiś dowód, że składało się reklamację. Jeżeli produkt da się
naprawdę czegoś potrzebujesz, zawsze możesz wrócić, a
przenieść, możesz odnieść go do miejsca zakupu i pokazać, że jest wadliwy.
dzięki temu rozwiązaniu unikniesz kupowania pod wpływem impulsu i żalu z tego powodu. Władza dzieci nad rodzicami podczas robienia zakupów jest ogromna. To duża presja, pod wpływem której czasem nie myśli się rozsądnie o tym, co się kupuje i zanim się człowiek obejrzy, kupuje coś, czego nie powinien.
14
• Zawsze wyjaśnij, jak wyobrażasz sobie rozwiązanie problemu. Musisz zdecydować, czy życzysz sobie zwrotu pieniędzy, czy wymiany towaru na nowy, czy wykonania usługi raz jeszcze. Jeżeli nie podoba ci się sposób rozpatrzenia twojej reklamacji, zwróć się do osoby na wyższym stanowisku, aż dotrzesz do kogoś, kto w zadowalający sposób zajmie się sprawą – czasem wymaga to pewnego uporu. Pamiętaj, że w końcu firmie powinno bardziej zależeć na zachowaniu dobrej opinii wśród klientów, niż na rzeczywistym koszcie wymiany produktu.
15
Jeżeli mimo to nie uda ci się uzyskać satysfakcjonującego rozwiązania, zwróć się do niezależnych organizacji występujących w wielu branłach i gałęziach przemysłu. Ubezpieczenia mają na przykład instytucję rzecznika praw klienta, który zajmuje się rozpatrywaniem skarg na firmy ubezpieczeniowe. Zawody takie jak lekarze, prawnicy, księgowi, architekci i tym podobne także mają profesjonalne instytucje regulujące ich działania. Skargi ze strony petentów traktowane są przez nie bardzo poważnie.
Inne zakupy • Jeśli kupujesz większe ilości, nie bój się targować albo zapytać o rabat. • Szukaj wyprzedaży – kiedyś bywały tylko w określonych porach w trakcie roku, ale obecnie mogą zdarzyć się zawsze. • Kupowanie z drugiej ręki może mieć sens – tylko upewnij się, że towar jest sprawny i się nie zepsuje. • Kupowanie dwuletnich samochodów i korzystanie z nich przez trzy lata to najbardziej
Twoje prawa Jako konsument masz pewne określone przepisami prawa. Poniżej zamieszczamy ich streszczenie.
ekonomiczny sposób na samochód – upewnij się tylko, że kupujesz samochód po przeglądzie. • Prawie wszystkie towary (w tym także jedzenie) można obecnie kupić przez Internet,
W przypadku zakupu towarów, towary powinny:
czasem taniej niż w sklepie. Sieć bywa także przydatna przy porównywaniu cen przed
• odpowiadać opisowi, który im dano,
zakupem – sprawdzenie kilku cen w porównywarkach w sieci zawsze jest pomocne
• mieć zadowalającą jakość i
przed zakupem.
• być gotowe do użytkowania zgodnie z przeznaczeniem. W przypadku usług, usługi powinny zostać zrealizowane: • z należytą starannością, • zgodnie z umiejętnościami, które deklaruje usługodawca, • w rozsądnym terminie oraz
Usługi • Dobrze jest poprosić o pisemną wycenę przed rozpoczęciem pracy przez usługodawcę. • Jeśli umiesz, spróbuj wykonać
• po rozsądnej cenie.
część pracy samodzielnie. Zawsze jednak pamiętaj, że słowa „rozsądne” i „zadowalające” i im podobne mogą mieć różne
Pomysły na oszczędności
interpretacje i to co masz na myśli jako
• Używaj żarówek oszczędzających energię. • Wyjazd wakacyjny może być tańszy,
konsument może różnić się od interpretacji
jeśli dokonasz wczesnej rezerwacji
przedsiębiorcy.
albo wykupisz wyjazd w ofercie last minute.
Pomysły na zmniejszenie wydatków
Specjalne okazje Wielu ludzi nie planuje wydatków na okazje takie jak gwiazdka. Jeśli tego nie planujesz, ryzykujesz, że wydasz za dużo i będziesz później walczyć ze
Zakupy spożywcze
spłatą zadłużenia. Pomocne może być tu • Szukaj ofert specjalnych i kupuj większe ilości towarów, które się nie psują.
regularne oszczędzanie.
• W supermarketach wypatruj produktów z ich własną marką. Zwykle są one tańsze. • Kupuj warzywa i owoce w sezonie, w którym rosną albo nawet hoduj je samodzielnie. • Jeśli to możliwe, unikaj gotowych posiłków i innych wygodnych dań. Zwykle są one drogie. • Zawsze kupuj z listą zakupów, tak by nie dać się skusić na zakup niepotrzebnych produktów. • Nie bierz dzieci na zakupy!
16
17
Mądre korzystanie z kredytu
Co to jest kredyt? Kredyt to rodzaj umowy, w ramach której otrzymujesz pieniądze, które zobowiązujesz się zwrócić w terminie późniejszym. Firmy komercyjnie pożyczające
pieniądze lub udzielające kredytu zabezpieczają swoje interesy. Zabezpieczenia te mają różne formy w zależności od rodzaju kredytu. Na przykład, pożyczający może zyskać prawo przejęcia i sprzedaży części twojej własności w celu pokrycia zadłużenia, jeżeli zaprzestaniesz spłaty. Inne zabezpieczenia to żyrowanie kredytu przez osoby trzecie (to znaczy, gdy ktoś inny zobowiązuje się spłacić dług, jeśli ty przestaniesz) lub, jako rozwiązanie ostateczne, wezwanie do sądu w celu odzyskania długu.
Jak przeprowadza się ocenę sytuacji finansowej? Informacje o Tobie i Twoich umowach kredytowych przechowywane są przez agencję badającą wiarygodność kredytową, która udzieli informacji firmom zainteresowanym tym tematem. Dwie największe agencje w Wielkiej Brytanii to Experian i Equifax. Agencja badająca wiarygodność kredytową zbiera takie informacje, jak: • adres zameldowania, • wszelkie decyzje sądu związane z niespłaceniem zadłużenia, • deklaracje o bankructwie, • wszystkie byłe i aktualne umowy kredytowe, oraz • wszelkie najnowsze wnioski o udzielenie kredytu. Pożyczkodawca oceni twoją sytuację na bazie otrzymanych informacji. Na tej podstawie
Po co pożyczamy?
zdecyduje czy:
Pożyczanie to wielka odpowiedzialność, więc pożyczaj tylko wtedy, gdy masz pewność, że
• zaproponować ci kredyt na warunkach standardowych,
poradzisz sobie ze spłatą. Czasami pożyczanie może być bardzo przydatne.
• zaproponować ci kredyt na warunkach specjalnych (na przykład, na wyższy procent lub
Na przykład, korzystanie z karty kredytowej przydaje się:
z krótszy okresem spłaty) lub • odrzucić twój wniosek.
• w sklepach • podczas zakupów przez internet oraz
Co się dzieje, jeśli moja historia kredytowa nie jest dobra?
• zakupów za granicą.
Jeśli masz złą historię kredytową uzyskasz negatywną ocenę, która utrzyma się przez sześć
Pożyczanie jest przydatne także, gdy:
lat od momentu, gdy wierzyciel poinformuje o twoim zadłużeniu.
• kupujesz coś na co w innym przypadku nie byłoby by cię stać, na przykład przy zakupie domu, oraz • masz problemy z płynnością lub inną trudną sytuację.
Zwykle robione jest to za pośrednictwem sądu i oznacza, że wierzyciel posiada odpowiednie orzeczenie sądu (County Court Judgement). Jeżeli spłacisz całość zadłużenia w terminie 28 dni, twoja historia kredytowa nie ucierpi. Natomiast, gdy zapłacisz po tym
Jaka jest twoja zdolność kredytowa?
terminie, przez kolejnych sześć lat będziesz miał
Co to jest ocena sytuacji finansowej?
problemy z uzyskaniem
Pożyczający przeprowadza ocenę zdolności kredytowej pożyczającego, aby sprawdzić jego historię kredytową oraz bieżące zadłużenie. Innymi słowy, sprawdza jak bardzo ryzykuje pożyczając ci pieniądze.
kredytu. Po sześciu latach twoja historia kredytowa będzie
Pożyczający oceni cię na podstawie zdolności kredytowej i zdecyduje, czy będziesz w
znowu czysta.
stanie oddać pieniądze, które ci pożyczy. Inne firmy, jak telefonie komórkowe czy firmy dostarczające np. gaz, energię elektryczną przeprowadzą ocenę Twojej sytuacji finansowej, aby ustalić, czy będziesz w stanie zapłacić za ich usługi.
18
19
Karty kredytowe
Jak uzyskać raport o zadłużeniu? Jeśli potrzebujesz kopii raportu o własnym zadłużeniu możesz o niego poprosić Experian lub Equifax. Agencje te muszą przesłać ci kopię własnego raportu (za drobną opłatą) w
Karta kredytowa to jedna z metod uzyskania kredytu.
terminie siedmiu dni.
Wszystko, za co płacisz kartą kredytową obciąża twój rachunek.
Możesz także dowiedzieć się tego od ręki przez Internet, jednak opłata będzie wyższa.
Co miesiąc otrzymasz wyciąg z listą wszystkich płatności przy użyciu karty.
Praktyczne rady dotyczące zachowania dobrej historii kredytowej
Możesz spłacić dowolną kwotę, od minimum do pełnej spłaty. Jeżeli nie spłacisz całości
• Nigdy nie pożyczaj, jeśli wiesz, że będziesz mieć problem ze spłatą. • Zawsze przestrzegaj warunków umowy, którą podpisujesz. • Zawsze płać co najmniej najniższe opłaty wymagane na karcie kredytowej. • Nie składaj wniosku o kredyt, jeśli nie chcesz go wziąć. • Jeśli twoja sytuacja zmieni się na gorsze, bezzwłocznie poinformuj o tym swoich
zadłużenia, zostaną od niego naliczone odsetki. Jeśli spóźnisz się z płatnością, zostaniesz obciążony karą za zwłokę. Ile kosztuje posiadanie karty kredytowej? Opłaty obejmują: • odsetki,
wierzycieli Więcej informacji o ocenie wiarygodności kredytowej Pod poniższym adresem można uzyskać bezpłatny egzemplarz broszury „Credit Explained” (Wszystko o kredycie)
• karę za zwłokę w płatnościach, oraz czasem także • opłatę roczną. Odsetki (zwane także APR)
Credit Explained
Jeżeli nie spłacasz co miesiąc całości zadłużenia, od
PO Box 857
zaległej kwoty zostaną naliczone odsetki. Odsetki
Stanley Street
zwane są APR lub annual percentage rate (roczna
Blackburn
stopa procentowa).
BB1 3BW.
APR obliczany jest w dość skomplikowany sposób i różni się w
(Jeśli zdecydujesz się napisać, nie ma potrzeby załączać koperty ze znaczkiem, ale nie
zależności od dostawcy usługi. Jednakże, ważne jest, żeby
zapomnij podać swojego adresu i numeru telefonu.)
sprawdzić tę liczbę, ponieważ im jest ona wyższa, tym wyższe odsetki
Telefon: 0870 600 8100
będziesz płacić.
Przewodnik można także bezpłatnie ściągnąć ze strony www.creditaction.org.uk Odsetki zwykle naliczane są codziennie od wszystkich pozycji Strony internetowe
znajdujących się na wyciągu. Jeżeli jednak spłacisz całość
Experian: www.experian.co.uk
zadłużenia widocznego na wyciągu przed terminem płatności,
Equifax: www.equifax.co.uk
nie zapłacisz żadnych odsetek i do tego należy dążyć.
Check my file (służy do sprawdzania wiarygodności kredytowej online): www.checkmyfile.com
Czasami okoliczności sprawiają, źe nie jesteśmy w stanie
Credit Expert (aby uzyskać pomoc i bezpłatną ocenę w Experian): www.creditexpert.co.uk
spłacać całości zadłużenia na karcie. Warto sprawdzić ile będzie nas to kosztowało. W tym celu należy ustalić całkowity koszt kredytu. Srawdź całkowity koszt kredytu oraz roczną stopę procentową (APR) zanim zdecydujesz się na dokonanie transakcji kartą. Aby dowiedzieć się ile będziesz musiał zapłacić za to, źe nie jesteś w stanie spłacić w terminie swojego zadłużenia na karcie, wejdź na www.moneybasics.co.uk i skorzystaj z narzędzia: credit card calculator (kalkulator kart kredytowych).
20
21
Nawet jeżeli korzystasz z jednej karty, do różnych usług stosuje się różne oprocentowanie.
Ubezpieczenie transportu zakupów przez internet obejmuje przedmioty zakupione przez
Odmienne stopy powinny zostać omówione w pakiecie informacyjnym otrzymanym przy
internet w czasie transportu do miejsca zamieszkania kupującego.
składaniu wniosku o kartę. Dla przykładu różne stopy mogą oznaczać: • stopę standardową, stosowaną przy płatnościach kartą, • wyższą stopę stosowaną przy wypłatach gotówki (czego należy unikać), oraz • niższą stopę, wykorzystywaną w specjalnych promocjach, na przykład przy transferze salda.
Zabezpieczenie przed oszustwem, zabezpiecza przed wykorzystaniem karty przez osobę trzecią bez twojego pozwolenia. Pomoc w podróżach zagranicznych to numer telefonu, pod którym możesz szukać pomocy, jeśli w czasie podróży zagranicznej utracisz paszport albo będziesz pilnie
Kary za zwłokę
potrzebować gotówki.
Jeśli nie wykonasz płatności
Oferty specjalne – przeniesienie zadłużenia
minimalnej na czas, zostaniesz obciążony karą za zwłokę w
Wystawcy kart będą zachęcać do przeniesienia zadłużenia z innych kart kredytowych,
płatnościach. Jeżeli istnieją istotne
często oferując znacznie mniejszą stopę procentową.
przyczyny takiego opóźnienia, jak
Jeśli chodzi o przeniesienie zadłużenia, warto wiedzieć:
poważna choroba, niezwłocznie
• jak długo utrzymają się niższe odsetki,
poinformuj o tym bank. W pewnych
• jakie będą odsetki po zakończeniu okresu promocyjnego,
okolicznościach może będzie skłonny
• jakie są inne warunki, np. limit kredytowy czy terminy płatności, jak obliczane są odsetki,
zrezygnować z kar.
opłaty i kary itp. w porównaniu z obecną kartą, • przy płatności dla wystawcy karty, jaka kwota pokrywa zadłużenie za bieżące zakupy,
Opłata roczna
wypłaty gotówkowe i przeniesienie zadłużenia. Wszystkie te informacje mają znaczenie,
Niektóre firmy wydające karty kredytowe
jeśli chcesz poznać rzeczywiste koszty i korzyści.
stosują opłatę roczną.
Wykorzystywanie karty kredytowej do wypłat gotówkowych
Inne cechy karty kredytowej
Przy użyciu karty kredytowej można wypłacać gotówkę. Wiąże się to z opłatą, zwykle w
Firmy wydające karty proponują wiele
wysokości 1,5% wypłacanej kwoty z minimalną opłatą w wysokości 1,5 £. Więc jeżeli
różnych dodatkowych usług i udogodnień
często potrzebujesz wypłacać gotówkę, pomyśl o wypłatach większych kwot z mniejszą
dla swoich klientów. Mogą to być na
częstotliwością, aby uniknąć opłat.
przykład: Programy lojalnościowe z punktami otrzymywanymi za każdą płatność. Punkty można
Ile wynosi płatność minimalna?
wykorzystać do zakupów przedmiotów z katalogu, lub jako vouchery albo rabaty na
Płatność minimalna to najmniejsza kwota, którą należy spłacić co miesiąc na rachunku.
podróże.
Na przykład, jeśli kwota zobowiązania (zadłużenia) na wyciągu wynosi 1000 £, minimalna
Cash back – przy niektórych kartach zamiast programów lojalnościowych oferowane są
płatność wynosić będzie najprawdopodobniej, 25 £ (czyli 2,5% zobowiązania). Niektóre
bonusy gotówkowe, a nie punkty.
firmy wymagają niższych wpłat – nawet 2% a inne wyższych – nawet do 5%. Jeżeli
Gwarancja ceny (price promise) oznacza, że jeśli dowiesz się, że towar, który zakupiłeś
będziesz wpłacać tylko płatności minimalne, spłata zadłużenia rozłoży się na 10 do 15 lat.
można było kupić taniej, firma zwróci ci różnicę w cenie. Ubezpieczenie zakupu (purchase cover) daje ochronę ubezpieczeniową przez określoną liczbę dni na wypadek kradzieży lub uszkodzenia zakupionego towaru.
22
23
Kontrolowanie limitu kredytowego
Przykład
Wszystkie karty kredytowe mają limit kredytowy, oznaczający najwyższą kwotę, którą
Bank zgadza się na udzielenie pożyczki w wysokości 5000 £. Opłata za podpisanie umowy
można wykorzystać przy użyciu karty.
to 100 £ a odsetki wynoszą 8% przez cały czas trwania pożyczki. Jeżeli pożyczka udzielana
Limit kredytowy określany jest indywidualnie przy składaniu wniosku o kartę kredytową. Kwota ta jest widoczna na wyciągu. Regularnie sprawdzaj limit kredytowy, gdyż wystawcy karty mogą go czasem zmienić. Jeśli tak się stanie, na wyciągu umieszczą informację o nowym limicie. Możesz w dowolnym momencie zmniejszyć swój limit kredytowy.
jest na pięć lat, spłata wyniesie 119 £ miesięcznie. Przez pięć lat zapłacisz w sumie 7140 £, włączając odsetki i opłaty w wysokości 2140 £. Oto jak wygląda wyliczenie. Opłata równa się 100 £ Odsetki wynoszą: (5,000 £ + 100 £) x 8% x 5 (lat) = 2,040 £
W tym celu skontaktuj się z wystawcą karty. Ponadto w żadnym wypadku nie musisz się
Razem 2,140 £
zgadzać, jeśli twój limit zostanie zwiększony bez pytania cię o zgodę.
Miesięczne spłaty przez pięć lat (60 miesięcy) wyniosą:
Co się stanie, jeśli ukradną mi kartę?
5,000 £ + 2,140 £ ÷ 60 = 119 £ [5,000 £ (wartość pożyczki) + 2,140 £ (opłaty i odsetki) ÷ 60 (miesięcy)]
Kradzież karty należy natychmiast zgłosić i zablokować rachunek. Jeśli jesteś za granicą, banki zwykle udostępniają darmowy numer telefonu pozwalający na zablokowanie karty
Po co się zapożyczać?
możliwie szybko.
Jak inne formy kredytu, pożyczka pozwoli zapłacić za
Chip i PIN
zakup, który normalnie znajdowałby się poza twoim zasięgiem.
W Wielkiej Brytanii istnieje system mający na celu zmniejszenie liczby przestępstw przy Zanim weźmiesz pożyczkę,
użyciu kart.
pomyśl, czy udałoby ci się Nowe karty kredytowe i debetowe mają specjalny elektroniczny chip a przy płaceniu kartą
zaoszczędzić potrzebną
zamiast podpisu prosi się o wprowadzenie PINu.
kwotę, zamiast pokrywać
Więcej informacji na temat chipa i PINu:
dodatkowe koszty odsetek i opłat.
Strona internetowa: www.chipandpin.co.uk
Jednakże, jeśli masz zamiar oszczędzać na zakup
Potrzebujesz pomocy w zarządzaniu swoim budżetem?
domu, jego cena najprawdopodobniej będzie rosła
Więcej na stronie 27.
szybciej niż oszczędności i nigdy go nie kupisz.
Pożyczanie Jeżeli pożyczasz od rodziny lub przyjaciół, możecie uzgodnić, że zwrócisz dług, gdy tylko będzie to możliwe. Jeżeli pożyczasz z banku, lub innej instytucji finansowej, podpiszesz formalną, pisemną umowę. W umowie zawarte zostaną warunki, na których możesz pożyczyć pieniądze, w tym także wysokość i częstotliwość spłat, wysokość odsetek oraz inne opłaty i koszty.
24
25
Różne rodzaje pożyczek
Ile kosztuje pożyczka?
Pożyczki bywają zabezpieczone i niezabezpieczone.
Na koszt pożyczki składają się wszystkie odsetki płacone przez cały okres trwania pożyczki plus opłaty lub inne obciążenia (płacone zwykle na początku lub pod koniec trwania
Pożyczki zabezpieczone
pożyczki). W naszym wcześniejszym przykładzie koszt pożyczki wynosił 2,140 £ na 5,000 £
Pożyczki zabezpieczone to takie, w których pożyczkodawca ma „tytuł prawny” do jakieś twojej własności. Oznacza to, że jeśli zaprzestaniesz spłaty pożyczki, pożyczkodawca może przejąć tę własność i sprzedać ją, aby odzyskać swoje pieniądze. Dlatego zawsze trzeba pamiętać, że to pożyczkodawca zyskuje zabezpieczenie, a nie ty!
pożyczki a koszt ten rozłożony został na 5 lat spłaty. Zakup wart wydanych pieniędzy • Upewnij się, że znasz oprocentowanie (APR) i inne opłaty związane z pożyczką, zanim się na nią zdecydujesz.
Przykład – kredyt hipoteczny
• Pamiętaj, by sprawdzić, na jaki okres przewidziane są spłaty.
Kredyt hipoteczny to przykład pożyczki zabezpieczonej. Pożyczkodawca pożycza
• Nie bój się dowiadywać się o pożyczkę w różnych miejscach.
pieniądze na zakup domu, ale zachowuje do niego tytuł prawny. Jeżeli nie będziesz sobie
• Zawsze pamiętaj, aby porównywać porównywalne. Na przykład, nie staraj się porównywać
radzić ze spłatą i nie uda ci się spłacić zadłużenia z jakiegoś innego źródła, pożyczkodawca
opłat bankowych związanych z debetem na rachunku a kosztami związanymi z pożyczką.
może nie mieć innego wyjścia jak przejąć dom.
• Podobnie, stopa procentowa w długoterminowym kredycie hipotecznym będzie znacznie niższa niż w krótkoterminowej pilnej pożyczce, zwłaszcza dla kogoś o kiepskiej historii
Pożyczki niezabezpieczone
kredytowej. Pożyczki niezabezpieczone nie dają pożyczkodawcy żadnego zabezpieczenia.
Potrzebuję pomocy i rady w zarządzaniu moimi finansami
Bank lub instytucja finansowa oferuje
Credit Action to krajowa organizacja charytatywna, promująca wiedzę na temat finasów.
pożyczkę, gdy uważa, że będziesz w
Tworzymy informatory pomagające ludziom lepiej zarządzać finansami.
stanie ją spłacić.
Telefon: 0207 436 9937
Przykład – pożyczka wakacyjna
Strony internetowe: www.creditaction.org.uk www.moneybasics.co.uk
Twój bank udzieli ci pożyczki wakacyjnej na podstawie twojej dobrej historii
The Consumer Credit Counselling Service udziela bezpłatnych, niezależnych porad na
kredytowej i faktu, że zwykle masz
temat zarządzania długiem.
wystarczające dochody, aby
Darmowy telefon: 0800 138 1111
sfinansować spłatę.
Strona internetowa: www.cccs.co.uk Citizens Advice pomaga ludziom w problemach prawnych, finansowych i innych udzielając bezpłatnych informacji i porad. Telefon: 0207 833 2181, także do znalezienia w książce telefonicznej. Strona internetowa: www.citizensadvice.org.uk The National Debtline to informacja telefoniczna dla dłużników. Telefon: 0808 808 4000 Strona internetowa: www.nationaldebtline.co.uk
26
27
Inne produkty kredytowe
Oferty „Kup teraz, zapłać później” W takiej ofercie instytucja finansowa godzi się dostarczyć sprzedawcy pieniądze za zakup
Karty sklepowe
do czasu, gdy zaczniesz sam go spłacać.
Karty sklepowe (store cards) to rodzaj kart kredytowych. Wiele większych sklepów proponuje je swoim klientom, jako wygodną formę zakupów w ich sklepach. Często wiążą się z nimi dodatkowe oferty, takie jak specjalne rabaty przez określony okres czasu, aby zachęcić klientów do większych zakupów.
Prawnym właścicielem towaru jesteś ty. Pamiętaj jednak by płacić na czas, tak, by uniknąć płacenia dodatkowych odsetek. Debet na rachunku bankowym
Karta sklepowa:
Bank pozwala ci wypłacić z rachunku bieżącego więcej środków niż na nim masz (do kwoty
• to inna forma płatności, zastępująca gotówkę, karty kredytowe itp.,
przyznanego ci limitu).
• ma niższy limit kredytowy niż karta kredytowa, • zwykle może być wykorzystywana wyłącznie w sklepie wystawcy.
Jeśli przekroczysz ten limit, bank skontaktuje się z tobą, lub odmówi zapłaty czeku, który powoduje przekroczenie limitu. Może także obciążyć cię płatnością za przekroczenie limitu.
Karty sklepowe działają w podobny sposób jak karty kredytowe. Co miesiąc otrzymujesz wyciąg i musisz opłacić przynajmniej płatność minimalną.
Pożyczki skonsolidowane
Zakupy na raty i leasing
Pożyczka skonsolidowana to jedna pożyczka, która posłuży do spłaty całego twojego
W ramach takich umów kupujesz produkty (zwykle urządzenia AGD lub samochód), a firma ratalna płaci za nie. Następnie podpisujesz umowę na comiesięczne spłaty na rzecz firmy ratalnej, która jest prawnym właścicielem produktu,
zadłużenia. Pozwala na spłatę jednej skonsolidowanej pożyczki zamiast kilku różnych długów.
do czasu aż uregulujesz całe zadłużenie. W ostatnich latach stała się ona Jeżeli przestaniesz spłacać raty, firma ratalna może przejąć zakupione przedmioty.
niezmiernie popularną metodą wychodzenia z długów i jest mocno
Odsetki są zwykle wyższe niż w przypadku
reklamowana. Zwykle obiecuje się
hipoteki czy pożyczki, gdyż zakupione produkty
w niej niższe odsetki i niższe spłaty
zaczynają tracić na wartości, więc gdyby
miesięczne, ale należy tu zachować
firma ratalna musiała je odzyskać, ich
czujność.
wartość byłaby niższa niż cena zakupu.
Po pierwsze, często zadłużenie można rozłożyć na znacznie dłuższe okresy spłaty, co oznaczać będzie wyższe odsetki a po drugie zwykle zabezpieczeniem tych pożyczek jest nieruchomość. Oznacza to, że jeśli nie dasz rady spłacić zadłużenia, możesz stracić swój dom. Przed podjęciem decyzji o skonsolidowaniu pożyczki trzeba poszukać bezpłatnej i niezależnej porady na ten temat.
28
29
Oszczędzanie i inwestowanie
10 najlepszych rad kredytowych
Inwestowanie
Korzystanie z karty kredytowej, szybki kredyt w sklepie, kupowanie z katalogu, korzystanie
Dla naszych celów zdefiniujemy oszczędzanie jako
z karty sklepowej – wszystko to są formy pożyczania pieniędzy.
odkładanie pieniędzy na rachunku oszczędnościowym lub
Jeśli masz zamiar korzystać z kredytu, poniżej znajdziesz 10 najlepszych rad, opracowanych przez Office of Fair Trading, które pomogą ci pożyczać bezpiecznie. Czy stać Cię na to? Przed podjęciem zobowiązania finansowego upewnij się, że podołasz spłatom – przygotuj budżet i nie daj się namówić na większą pożyczkę niż potrzeba.
depozytowym. Pieniądze są bezpieczne i zarabiają zgodnie z oprocentowaniem stałym lub zmiennym. Inwestowanie to zakup akcji lub obligacji spółek. Zwane są one “papierami wartościowymi”. Zawsze jest w nich element ryzyka, gdyż kapitał (zainwestowane pieniądze) może ulec zmniejszeniu
Szukaj tańszego kredytu. Pierwsza oferta to niekoniecznie najlepsza oferta. Jest wiele
lub zwiększeniu. Inwestycje zarabiają w formie dywidend, powiązanych z zyskami
rodzajów kredytu i wiele stóp procentowych przy pożyczkach bankowych, kartach
wypracowanymi przez spółkę.
kredytowych, zakupach ratalnych itd. Nie płać więcej niż musisz: nie kupujesz pierwszego z brzegu telewizora – kredytu też nie.
Opcje oszczędzania
Czytaj formularze zanim je podpiszesz. Jeśli ich nie rozumiesz, poproś o pomoc biuro
Oszczędności krótkoterminowe
standardów handlowych albo Citizens Advice. Gdy już podpiszesz, nie możesz zmienić
Dobrze jest trzymać część pieniędzy na rachunku
zdania, jeśli podpisujesz na terenie sprzedawcy lub pożyczkodawcy. Jeśli podpisujesz
oszczędnościowym, do którego będziesz
umowę w innym miejscu, będziesz mieć krótki okres na „przemyślenie” i zmianę zdania.
mieć dostęp w ciągu tygodnia lub najdłużej
Dokładnie sprawdź ile będzie trzeba spłacić, włączając odsetki i opłaty. Czy warto?
miesiąca. Pieniądze te przydają się, gdy:
Porównuj APR. To najłatwiejszy sposób na porównanie podobnych produktów kredytowych – jeśli szukasz karty kredytowej, wybierz taką z najniższym APR. Zwykle im niższe APR, tym niższe odsetki. Niekiedy niskie APR proponowane jest tylko na krótki czas.
• potrzebujesz pilnie naprawić coś w domu lub samochodzie, lub • chcesz pomóc członkowi rodziny w nagłej potrzebie.
Sprawdź czy nie ma innych opłat, takich jak opłaty pożyczkodawcy czy opłaty za
Zdecyduj do jakiej kwoty
udzielenie pożyczki.
chcesz mieć łatwy dostęp, a następnie znajdź
Patrz na długość pożyczki, nie tylko na miesięczne raty. Im dłuższa pożyczka, tym większe zapłacisz odsetki. Sprawdź czy nie ma opcji do wyboru. Na przykład czasem w umowie umieszczone jest
odpowiedni rachunek oszczędnościowy z najlepszym oprocentowaniem. Oszczędności długoterminowe
ubezpieczenie spłaty pożyczki, którego nie chcesz. Nie musisz się na nie zgadzać i często
Być może oszczędzasz na jakiś większy zakup w przyszłości. W takim przypadku możesz
nie byłby to dobry interes. Nie chciałbyś, by w supermarkecie ktoś wrzucał ci dodatkowe
zdecydować się na rachunek depozytowy o określonym terminie. Zwykle oprocentowanie
towary do koszyka – pożyczkodawca też nie powinien!
na rachunku depozytowym jest korzystniejsze od tego na rachunku oszczędnościowym, ale
Gdy zabezpieczeniem pożyczki jest twój dom i przestaniesz spłacać, możesz go stracić. Jeśli żyrujesz komuś pożyczkę, będziesz musiał ją spłacić, jeśli ta osoba tego nie zrobi.
30
dostęp do gotówki będzie trudniejszy (chyba, że zmniejszy się oprocentowanie). Wielu ludzi decyduje się na zachowanie części pieniędzy na rachunku oszczędnościowym i inwestuje resztę.
31
Oszczędzanie na podatku Certyfikaty oszczędnościowe (National Savings Certificates) Niektóre z certyfikatów dają stałe odsetki, a inne zwiększają wartość wraz z inflacją. Zyski z oszczędności nie są opodatkowane. Indywidualne rachunki oszczędnościowe (Individual Savings Accounts ISA) • W ISA można zainwestować do 7,000 £ rocznie, ale tylko 3,000 £ może być w formie
Plany akcji pracowniczych Tworzone są by wzbudzać w pracownikach postawy lojalnościowe. Plany te nagradzają pracowników, gdy w wyniku ich pracy firma ma dobre wyniki. Pozwalają pracownikom na regularne oszczędzanie i zakup akcji spółki po obniżonej cenie. Zyski z udziałów są zwolnione z podatku dochodowego, lecz nie z podatku od zysków kapitałowych, od dochodów powyżej
Podatkowe know-how
określonego limitu.
depozytów gotówkowych (tzn. w banku lub towarzystwie budowlanym). • Reszta powinna składać się z połączenia gotówki, udziałów i akcji, jednostek udziałowych w trustach, polisy na życie i National Savings. Z gotówką na ISA nie będzie problemu,
Porady podatkowe
pamiętaj natomiast, że akcje mogą pójść zarówno w górę, jak i w dół. • Zwykle nie ma minimalnego okresu „zamrożenia”. Z własnego ISA możesz w dowolnym momencie wypłacić gotówkę.
Dowiedz się więcej na temat podatków Należy tak organizować swoje finanse, by płacić
• Środki na ISA są wolne od podatku.
możliwie najniższe podatki.
Emerytury
Kwestie podatkowe wydają się bardzo skomplikowane i ludzie czasem myślą, że nigdy nie
Rząd zachęca obywateli do oszczędzania na swoją przyszłą emeryturę poprzez obniżanie
będą w stanie ich pojąć. Możesz się tak czuć, zwłaszcza, jeżeli dotychczas sprawami tymi
podatków od składek wpłacanych na konta emerytalne.
zajmował się twój partner. Jednakże z odrobiną wiedzy i pomocy ze strony urzędu skarbowego (Inland Revenue) możesz szybko zmniejszyć wysokość płaconego podatku.
Towarzystwa pomocy Strona internetowa urzędu skarbowego jest bardzo przydatna (www.inlandrevenue.gov.uk),
wzajemnej
a sam urząd wydaje wiele bezpłatnych i łatwych do zrozumienia informatorów. Twój lokalny Towarzystwa pomocy wzajemnej
urząd skarbowy z przyjemnością odpowie na wszelkie twoje pytania (sprawdź numer w
mają prawo wydawać „polisy
książce telefonicznej).
ubezpieczeniowe i polisy na życie wolne od podatku”.
Sprawdź, jaki masz kod
Limit składek opłacanych
podatkowy
przez członków wynosi 25 £
Broszura „Understanding your Tax
miesięcznie (lub 270 £ rocznie).
Code” dostępna jest w urzędzie
Jednakże wszystkie zyski są
skarbowym. Przewodnik ten
wolne od podatku.
pomoże zrozumieć system kodów i sprawdzić, czy twój kod podatkowy zawiera prawidłowe odliczenia osobiste. Ubiegaj się o odliczenia Sprawdź, czy wykorzystujesz wszystkie dostępne ci ulgi. Więcej informacji znajdziesz w lokalnym urzędzie lub na stronie internetowej.
32
33
Dobrze wykorzystuj oszczędności podatkowe Przejrzyj swoje oszczędności i inwestycje i sprawdź, czy dobrze wykorzystujesz produkty i rachunki wolne od podatku, takie jak indywidualne rachunki oszczędnościowe (ISA), niektóre produkty typu National Savings, w tym także certyfikaty oszczędnościowe i obligacje (Premium Bonds).
Ubezpieczenie Głównym celem ubezpieczania się jest zapewnienie sobie
Bezpieczeństwo finansowe
zabezpieczenia finansowego, gdy dzieje się coś złego, na wypadek katastrofy naturalnej, wypadku samochodowego, choroby itp.
Rachunki bankowe i rachunki w towarzystwach budowlanych
Ubezpieczenie daje ochronę finansową przed stratami.
Od odsetek na rachunkach bankowych i w towarzystwach budowlanych potrącana jest
Aby zapewnić sobie tę ochronę, należy opłacać składki ubezpieczeniowe na rzecz
podstawowa stawka podatku dochodowego w momencie wypłaty (jeżeli przekraczasz
ubezpieczyciela. Na przykład, jeśli spłonie twój dom, a jest on ubezpieczony, możesz ubiegać
któryś z progów podatkowych, podatek będzie odpowiednio wyższy). Jeżeli nie jesteś
się u ubezpieczyciela o wypłatę całości lub części wartości domu (w zależności od polisy).
płatnikiem podatku, możesz poprosić o wypłatę odsetek brutto (przed opodatkowaniem) wypełniając formularz R85 dostępny w oddziale banku lub towarzystwa budowlanego. Przy użyciu formularza R40 dostępnego w lokalnym urzędzie skarbowym możesz zwrócić się o
Jeśli nie masz pewności czy stać cię na ubezpieczenie, zadaj sobie pytanie, jak sobie poradzisz bez niego.
zwrot podatku już potrąconego.
Rodzaje ubezpieczeń
Terminowe składanie deklaracji podatkowych
Ubezpieczenie domu
Jeżeli musisz wypełniać zeznania podatkowe, pamiętaj, by robić to zawsze przed terminem,
Mądrze jest ubezpieczyć dom (budynek) od pożaru, zalania i zniszczenia.
aby uniknąć kar i dopłat. Zeznanie podatkowe przesyła się w kwietniu każdego roku a terminy ostateczne to 30 sierpnia lub 31 stycznia następnego roku (w zależności od tego, czy sam wypełniasz deklaracje, czy robi to urząd).
Jeżeli masz hipotekę, pożyczkodawca będzie wymagał ubezpieczenia domu co najmniej do wysokości pozostałego zadłużenia. Ubezpieczenie wyposażenia domu pokrywa straty powstałe w wyniku zniszczenia, pożaru,
Dalsze informacje
zalania i kradzieży. Inland Revenue Ubezpieczenie samochodu
Telefon: numer lokalnego biura sprawdź w książce telefonicznej.
Ubezpieczenie samochodowe od odpowiedzialności cywilnej osób trzecich jest wymagane
Strona internetowa:
prawem. Pokrywa ono szkody, które spowodujesz w innym pojeździe w wyniku wypadku
www.inlandrevenue.gov.uk
komunikacyjnego. Jednakże nie pokrywa ono strat powstałych w twoim samochodzie.
National Savings and Investments
Ubezpieczenie autocasco chroni bieżącą wartość rynkową twojego samochodu w przypadku
Telefon: 0845 964 5000
szkody w wyniku kradzieży lub uszkodzenia w wyniku pożaru czy wypadku.
Strona internetowa: www.nsandi.com
Ubezpieczenia samochodowe zwykle oferują zniżki za brak roszczeń. Jeżeli w ostatnich
Credit Action
kilku latach nie ubiegałeś się o wypłatę odszkodowania, twoje składki będą niższe.
Strona internetowa: www.moneybasics.co.uk
Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków i skutków choroby Możesz ubezpieczyć się od następstw wypadków i chorób. Ubezpieczenie obejmie różnicę pomiędzy świadczeniami socjalnymi wypłacanymi przez państwo a utraconymi dochodami.
34
35
Ubezpieczenia zdrowotne
AER (Annual equivalent rate) – oprocentowanie po
Obejmuje koszty leczenia w prywatnych szpitalach lub koszty innych form leczenia w prywatnej służbie zdrowia. Może obejmować między innymi leczenie dentystyczne i okulistyczne.
uwzględnieniu procentu składanego, stosowane przy porównywaniu
oprocentowania
na
rachunkach
Słowniczek żargonu finansowego
oszczędnościowych. Zwykle, im wyższa jest ta stopa, tym
Ubezpieczenia dla zwierząt
lepiej.
Rachunki od weterynarza bywają wysokie, a ubezpieczenie dla zwierząt pokrywa
Agencja badająca wiarygodność kredytową –
przynajmniej część tych wydatków.
organizacja, która zbiera informacje na temat historii kredytowej ludności i przekazuje je potencjalnym pożyczkodawcom.
Ubezpieczenia podróżne
Aktywa – majątek, posiadane przedmioty takie jak samochody, nieruchomości i pieniądze.
Obejmuje ryzyka takie jak utrata bagażu czy koszty opieki medycznej za granicą.
APR (Annual percentage rate) – Roczna stopa procentowa – rzeczywiste roczne koszty pożyczki, włączając oprocentowanie i opłaty. Zwykle, im niższa jest ta stopa, tym lepiej.
Polisa na życie
ATM (Automated teller machine) – Bankomat, służy klientom banku do wypłaty gotówki
Ubezpieczenie to obejmuje przede wszystkim dużą kwotę wypłacaną w przypadku śmierci
i przeprowadzania innych operacji.
ubezpieczonego. Jest to niezmiernie istotne, jeśli pozostawia się osoby zależne od
Bankowość internetowa – usługa, która pozwala posługiwać się rachunkiem bankowym
ubezpieczonego.
przez Internet.
„Polisa czasowa” oferuje podobne zabezpieczenie, lecz tylko przez określony czas. Często polisa taka zawierana jest w momencie zaciągania kredytu hipotecznego, aby zadbać o spłatę kredytu, jeśli główny pożyczkobiorca umiera.
Bankowość telefoniczna – przeprowadzanie operacji bankowych przez telefon. Bankructwo – procedura prawna określająca, że dana osoba nie jest w stanie spłacić swojego zadłużenia oraz dostarczająca ochrony dłużnikowi (osobie zadłużonej). Budżet – plan finansowy, przygotowany przez osobę, rodzinę, firmę lub organy rządowe.
Ubezpieczenie na dożycie łączy polisę na życie z oszczędzaniem i polega na tym, że jeśli
Zwykle obejmuje okres miesiąca lub roku, choć bywają też dłuższe.
ubezpieczony umrze przed osiągnięciem określonego wieku, jego spadkobiercy otrzymają
Czek – pisemne polecenie dla banku do wypłaty określonej kwoty pieniędzy wymienionej
odszkodowanie, jeśli natomiast dożyje tego wieku, sam je otrzyma.
osobie. Czek musi być datowany i podpisany. Czekowa karta gwarancyjna – jest to karta wystawiana przez bank, która gwarantuje
W jaki sposób otrzymuje się polisę?
wypłatę do określonego limitu. Jeśli płacisz czekiem, zostaniesz poproszony o okazanie Kontaktuj się bezpośrednio z firmami ubezpieczającymi. Pamiętaj, że szukasz najlepszej oferty.
tej karty.
Skontaktuj się z agentem ubezpieczeniowym, który pomoże ci znaleźć polisę najlepiej
Debet na rachunku – umowa z bankiem, która pozwala klientom wypłacić z rachunku
spełniającą twoje oczekiwania.
bieżącego więcej środków niż posiadają. Jest to forma pożyczania. Depozyt – pieniądze wpłacone na rachunek bankowy. Można go założyć wpłacając
Poproś swój bank o pomoc.
gotówkę lub czek bezpośrednio w banku lub w formie depozytu bezpośredniego, na przykład zakładanego przez pracodawcę. Depozyt może być to także kwota pieniędzy
Zakup wart wydanych pieniędzy Ocena twojej historii kredytowej i współczynnika ryzyka może wpłynąć na obniżenie składek. Może otrzymać zniżkę, jeśli, na przykład: • w okresie ostatnich kilku lat nie wypłacano ci odszkodowania, • w miejscu zamieszkania założone zostały zabezpieczenia, • zgodzisz się ubezpieczać w tej samej firmie przez kilka lat. Dalsze informacje
odłożona w celu wykazania intencji dokonania zakupu danego przedmiotu w przyszłości, na przykład w formie zaliczki na zakup domu. Dochód – pieniądze otrzymane lub zarobione w pewnym okresie czasu. Dochód brutto – pełna kwota zarobionych pieniędzy (tzn. przez wszelkimi potrąceniami, takimi jak podatek). Dochód netto – wysokość dochodu po wszystkich potrąceniach (na przykład podatkach czy ubezpieczeniu społecznym). Zwana także „wypłatą na rękę”. Kredyt hipoteczny – pożyczka na sfinansowanie zakupu domu, zabezpieczona tym
Association of British Insurers
domem.
Strona internetowa: www.abi.org.uk
36
37
Historia kredytowa – zapis historii kredytu zaciąganego przez daną osobę w przeszłości.
Opłata minimalna – najmniejsza kwota, którą musisz zapłacić w ramach spłaty zadłużenia
Indywidualne porozumienie dobrowolne (Individual voluntary arrangement – IVA) –
na karcie kredytowej. Jest ona wymieniona na wyciągu.
alternatywa dla bankructwa. Jest to porozumienie pomiędzy wierzycielem i jego klientami
PIN (Osobisty numer indentyfikacyjny) – pozwala na uzyskanie dostępu do informacji i
dotyczące spłaty zadłużenia w określonym czasie.
pieniędzy, na przykład z ATM. Nigdy nie zdradzaj nikomu swojego PINu.
Indywidualny rachunek oszczędnościowy (Individual Savings Account – ISA) – forma
Planowanie finansowe – proces ustalania celów finansowych i przygotowywania planów
oszczędzania i inwestowania objęta ulgami podatkowymi.
(na przykład budżetów) osiągnięcia tych celów.
Kapitał – cały majątek osoby lub firmy pomniejszony o zobowiązania.
Podatek dochodowy – podatek od dochodów osobistych. Zwykle potrącany z
Karta debetowa – karta wydawana przez bank. Jest wykorzystywana w podobny sposób,
wynagrodzenia.
jak karty kredytowe, przy czym rachunek bankowy obciążany jest natychmiast.
Podatek od przychodów kapitałowych to podatek płacony od przychodów kapitałowych.
Karta kredytowa – karta wykorzystywana do pożyczania gotówki lub opłacania zakupów.
Polecenie zapłaty – forma płatności uzgodniona z posiadaczem rachunku bankowego,
Karta pozwala jej posiadaczowi na zaciągnięcie kredytu, który będzie mógł co miesiąc
która pozwala wierzycielowi na wypłatę pieniędzy z rachunku bankowego dłużnika. Często
spłacić.
wykorzystywana do regulowania rachunków, na przykład za gaz lub elektryczność.
Karta obciążeniowa jest podobna do karty kredytowej, lecz jej posiadacz musi spłacić całe
Pożyczka – umowa między pożyczkodawcą i pożyczającym. Pożyczający zgadza się
zadłużenie w tym samym miesiącu.
zwrócić pożyczane pieniądze w określonym czasie wraz z odsetkami lub bez nich.
Karta sklepowa – działa tak jak karta kredytowa,
Przejęcie – procedura prawna, która polega na przejęciu prawa własności do nieruchomości,
lecz może być wykorzystywana tylko w sklepie,
która stanowiła zabezpieczenie pożyczki, lub na przejęciu towarów sprzedawanych w
który ją wystawił.
systemie ratalnym, gdy dłużnik zaprzestanie spłaty zadłużenia.
Koszt pożyczki – całkowity koszt pożyczki,
Przychód kapitałowy – to zysk uzyskany z posiadanych aktywów.
zawierający odsetki, wszystkie obciążenia, opłaty
Rachunek bieżący – rachunek bankowy, na którym klient deponuje pieniądze i wypłaca je
i inne.
gotówką, czekiem, stałym zleceniem lub poleceniem zapłaty.
Kredyt – pieniądze na zakup towarów lub usług,
Rachunek oszczędnościowy – rachunek bankowy, na którym wypłacane są odsetki. Nie
które kredytobiorca spłaci w przyszłości.
jest on przeznaczony do codziennego użytkowania.
Limit kredytowy – maksymalna kwota
Rzecznik praw – oficjalny urzędnik badający skargi obywateli na rząd i jego organy.
pieniędzy do wykorzystania przy użyciu karty
Saldo na rachunku – dokładna kwota pieniędzy znajdujących się na rachunku.
kredytowej.
Saldo minimalne – najmniejsza kwota pieniędzy, którą należy posiadać na rachunku
Nieuregulowane saldo – kwota do zapłaty na
bankowym.
rachunku.
Sort code – sześciocyfrowy numer wydrukowany na czeku identyfikuje twój bank i oddział.
Niezabezpieczona pożyczka lub kredyt – pożyczka
Sprzedaż ratalna – forma kredytu polegająca na wpłacie zaliczki i regularnych
niezabezpieczona zastawem ani w inny sposób.
miesięcznych płatnościach. Aż do całkowitego uregulowania płatności, towary należą do
Ocena zdolności kredytowej – ocena możliwości
firmy udzielającej kredytu a kredytobiorca wynajmuje je od tej firmy.
spłaty zadłużenia na podstawie historii kredytowej i
Stałe zlecenie – regularne (zwykle miesięczne) płatności wykonywane przez bank w twoim
posiadanego majątku.
imieniu. W przeciwieństwie do polecenia zapłaty, kwotę płatności można zmienić tylko na
Odrzucenie czeku (czek bez pokrycia) – procedura, w
twoje polecenie.
ramach której bank odmawia realizacji czeku, ponieważ na
Środki uwolnione – gdy wpłacasz środki na swoje konto, ich rozliczenie może zająć kilka
rachunku klienta brak wystarczających środków.
dni. Do czasu zakończenia tego procesu, nie możesz z nich korzystać.
Odsetki – kwota zarobiona od pieniędzy złożonych na rachunku bankowym, lub płacona w
Stopa procentowa – oprocentowanie wyrażone w procentach, najczęściej w skali roku.
przypadku pożyczania pieniędzy. Odsetki składane – odsetki płacone lub otrzymywane od kwoty początkowej pożyczki lub inwestycji oraz innych odsetek naliczanych od pożyczki lub inwestycji.
38
39
Ubezpieczenie – umowa biznesowa (zwana polisą), w której ubezpieczyciel zobowiązuje
Consumer Credit Counselling Service (CCCS)
się do wypłaty określonej kwoty, w przypadku zajścia określonych zdarzeń, takich jak
Jako jedna z największych organizacji charytatywnych doradzających w problemach
kradzież lub wypadek. Koszt ubezpieczenia zwany jest składką.
z zadłużeniem CCCS dostarcza darmowej i dyskretnej rady w problemach z długami.
Wierzyciel – osoba lub firma pożyczająca pieniądze.
Telefon: 0800 138 1111
Wyciąg bankowy – dokument przesyłany klientowi przez bank, zawierający listę operacji
Strona internetowa: www.cccs.co.uk
(wpłat i wypłat) na rachunku. Zwykle przesyłany co miesiąc. Wypłata – wycofanie pieniędzy z rachunku bankowego. Wypłata na rękę – patrz dochód netto. Zastaw – przedmiot należący do pożyczającego, który pożyczkodawca ma prawo przejąć, jeżeli pożyczający nie dopilnuje spłat (przestanie spłacać zadłużenie). Zobowiązania – długi Zabezpieczona pożyczka lub kredyt – pożyczka,
Pomocne organizacje
której zabezpieczeniem jest nieruchomość lub inny majątek.
National Debt Line Oferuje bezpłatne doradztwo w problemach z zadłużeniem przez telefon. Telefon: 0808 808 4000 Strona internetowa: www.nationaldebtline.co.uk Debt Advice Bureau Oferuje bezpłatną pomoc on-line w problemach z zadłużeniem. Strona internetowa: www.debtadvicebureau.org.uk The Bankruptcy Association Oferuje pomoc dla wszystkich osób rozważających albo
Gdy chcesz z kimś o tym porozmawiać
przechodzących przez proces bankructwa. Telefon: 01524 64305 Strona internetowa: www.theba.org.uk Karty kredytowe
Najbliższa pomoc Zawsze możesz zadzwonić do Credit Action, krajowej organizacji charytatywnej zajmującą
Chip i PIN
się edukacją finansową: 0207 436 9937. Możemy także zasugerować alternatywne
Strona internetowa wyjaśniająca, jak
rozwiązania dostępne lokalnie.
działają środki bezpieczeństwa w kartach
We wszystkich lokalnych społecznościach są Citizens Advice Bureaux. Udzielają one bezpłatnej i dyskretnej pomocy we wszystkich aspektach życia. Aby znaleźć najbliższe biuro i ich numer kontaktowy, sprawdź w książce telefonicznej, lub wejdź na stronę: www.citizensadvice.org.uk
kredytowych. Strona internetowa: www.chipandpin.co.uk Ubezpieczenie Association of British Insurers
Doradztwo w problemach z zadłużeniem i doradztwo finansowe
Organizacja zrzeszająca wszystkich największych ubezpieczycieli.
Credit Action Jesteśmy krajową organizacją charytatywną promującą wiedzę na temat pieniądza. Tworzymy informatory pomagające ludziom lepiej zarządzać finansami.
Telefon: 0207 600 3333 Strona internetowa: www.abi.org.uk
Telefon: 0207 436 9937 Strony internetowe: www.creditaction.org.uk www.moneybasics.co.uk
40
41
Samochód
The Financial Services Authority Organ rządowy pomagający konsumentom w uzyskaniu uczciwych umów.
The AA Informacja o samochodach i innych pojazdach motorowych – od informatorów do doradztwa i finansów.
Telefon: 0207 066 1000 Strony internetowe: www.fsa.gov.uk & www.moneymadeclear.fsa.gov.uk
Telefon: 0870 600 0371
Social Fund
Strona internetowa: www.theaa.com
Fundusz rządowy wspierający finansowo osoby najbardziej potrzebujące. Telefon: 0845 6088538 lub, aby otrzymać pilną pożyczkę kryzysową 0800 0328352
The RAC Wszystko, co ma związek z motoryzacją.
Wsparcie dla studentów
Telefon: 08705 722 722
Student Loans Company
Strona internetowa: www.rac.co.uk
Pomoc w procesie uzyskiwania pożyczek studenckich.
Drivers and Vehicle Licensing Authority
Telefon: 0800 405010
Strona, która pomaga przy zdobywaniu licencji na pojazdy.
Strona internetowa: www.slc.co.uk
Telefon: 0870 240 0009
Support 4 Learning
Strona internetowa: www.dvla.gov.uk
Internetowy zasób wiedzy dotyczącej wszelkich typów nauczania z linkami do stron
Dom
internetowych, które wspierają szerzenie wiedzy na temat zarządzania pieniędzmi. Strona internetowa: www.support4learning.com
Royal Institute of Chartered Surveyors Pomoc w zalezieniu rzeczoznawcy budowlanego.
Aim Higher
Telefon: 0870 333 1600
Strona internetowa przydatna wszystkim, którzy myślą o studiach wyższych.
Strona internetowa: www.rics.org
Strona internetowa: www.aimhigher.ac.uk
Inne przydatne strony
Department for Education and Skills Organ rządowy odpowiedzialny za wszystkie aspekty edukacji.
Department for Work and Pensions Wydział udzielający różnych informacji na temat zatrudnienia, emerytur i świadczeń.
Telefon: 0870 00 2288 Strona internetowa: www.dfes.gov.uk
Telefon: 0845 6060 265 (emerytury)
National Union of Students
Strona internetowa: www.dwp.gov.uk
Przewodniko, poracy, fakty i inne zasoby na temat studiowania w Wielkiej Brytanii. Telefon: 0871 221 8221
Office of Fair Trading Organ rządowy broniący praw konsumentów. Telefon: 08454 04 05 06 (Consumer Direct)
Strona internetowa: www.nusonline.co.uk Dzieci
Strona internetowa: www.oft.gov.uk
Wychowywanie dzieci
Consumer Direct
Na tej stronie znajduje się wszystko na temat wychowywania dzieci.
Pomoc i doradztwo dla konsumentów w Wielkiej Brytanii
Telefon: 0208 883 8621
Telefon: 08454 04 05 06
Strona internetowa: www.raisingkids.co.uk
Strona internetowa: www.consumerdirect.gov.uk
42
43
Rodzice, drobniaki i grubsze
Chartered Accountants Directory
Strona internetowa pomagająca rodzicom i dzieciom radzić sobie z pieniędzmi.
Strona, która pomoże znaleźć najbliższego księgowego.
Telefon: 0800 652 0775
Strona internetowa: www.chartered-accountants.co.uk
Strona internetowa: www.moneystuff.co.uk
Chartered Association of Certified Accountants
Oszczędzanie dla dzieci
Strona, która pomoże znaleźć najbliższego księgowego.
Strona internetowa przedstawiająca dzieciom różne sposoby oszczędzania
Strona internetowa: www.acca.org.uk
Strona internetowa: www.savingforchildren.co.uk Child Support Agency Organ rządowy, który zajmuje się wszystkimi zagadnieniami związanymi z utrzymaniem dzieci.
Oszczędności National Savings and Investments Informacje o wszystkich rządowych produktach oszczędnościowych. Telefon: 0845 964 5000
Telefon: 08457 133133
Strona internetowa: www.nsandi.com
Strona internetowa: www.csa.gov.uk Wiarygodność kredytowa Experian Informacje na temat twojej historii kredytowej. Telefon: 0800 656 9000 Strona internetowa: www.experian.co.uk Equifax Informacje na temat twojej historii kredytowej. Strona internetowa: www.equifax.co.uk Check My File Strona internetowa, która pomoże ci sprawdzić twoją historię kredytową online. Strona internetowa: www.checkmyfile.com Credit Expert Strona internetowa, która pomoże ci sprawdzić twoją historię kredytową online. Strona internetowa: www.creditexpert.co.uk Podatki i rachunki Inland Revenue (urząd skarbowy) Organ rządowy odpowiedzialny za wszystkie formy opodatkowania. Telefon: see your local book Strona internetowa: www.inlandrevenue.gov.uk
44
45
Notatki
46