Cyprus Dossier 04: THE INDEPENDENT ENTREPRENEUR by Cyprus Dossier

Ο Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας

www.cyprusdossier.com

" English and Greek texts

ISSN 1986-3179 (print)

ISSN 1986-3187 (online)

THE CYPRUS DOSSIER ISSUE °04: THE INDEPENDENT ENTREPRENEUR

An intellectual journal with one intention, to initiate frequent cross–disciplinary dialogue on political, social and cultural issues faced by the island’s inhabitants, as diversely and impartially as possible.

Founded by Peter Eramian, Marios Menelaou and Entafianos A. Entafianos

Issue °04 — Third year / February 2013 The Independent Entrepreneur The Cyprus Dossier 01

02 —

The Cyprus Dossier

The Independent Entrepreneur Third year — February 2013 Contents 03

Editorial

The Independent Entrepreneur? by — Campbell Jones and Anna-Maria Murtola

How to Escape the Capitalist Axiomatic? by — Theodoros Kyriakides

It’s not a game anymore! by — Elias Kafouros

Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα] by — Αλέξης Καρκώτης

Περιβαλλοντικά Ευαίσθητες Επιχειρήσεις by — Χαράλαμπος Θεοπέμπτου

The Entitled States of America by — Stephen Barnwell

Δες τα πράγματα αλλιώς… Μια κοινωνικοθεολογική προσέγγιση του επιχειρείν! by — Γεώργιος Κουννούσιης

Αγοράζοντας έξυπνα καθορίζουμε το μέλλον μας by — Ελένη Δαφνίδη

Urban Planning and Local Initiatives by — Olympia Nouska

Contents

Fashioning Identity by — Eleni Christou

Το μεγαλύτερο έγκλημα by — Βαγγέλης Μπέκας

To Young Independent Entrepreneurs — Efthyvoulos G. Paraskevaides

Illustrating Entrepreneurship — Annie Damianou, Porfyrios Milikouris, Lefki Savvidou

Epilogue

Active Spaces

by 30

Freak by — Zurab Gulishvili

Συνδιάλεξη με τον κ. Παύλο Παρασκευά, Διευθυντή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Μια συνομιλία με τον — Ενταφιανό Α. Ενταφιανό

Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας by — Αχιλλέας Κεντώνης

Phytorio — Visual Artists Association Cyprus ⁄ Φυτώριο — Σύλλογος Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου

StartUP Cyprus. Εμείς αρχίσαμε. Εσύ; StartUP Cyprus: — Λυδία Ζαννέττου, Έλενα Γεωργίου Στρούθος, Μιχάλης Στρούθος, Σταυριάνα Α. Κοφτερός, Μιχάλης Τυρίμος, Νεκτάριος Πελεκάνος

Editorial

What is Xorko? An intervention and collaboration by — Evagoras Bekiaris, Nico Stephou, Petros Constantinou, Nikolas Krstic, Helen Tzialli

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Issue °04 — February 2013

Editorial [Grk]

Ο κλασσικός ορισμός της επιχειρηματικότητας οδήγησε ανθρώπους, κοινωνίες, ολόκληρα έθνη και υπερεθνικές στο χείλος άλλης μιας κατάρρευσης – ή, αν προτιμάτε, κρίσης. Οι πυλώνες των αξιών έχουν διαβρωθεί από λανθασμένες αντιλήψεις περί επιτυχίας και ευτυχίας, ενώ η μοχθηρή κυριαρχία της ισχυρής ελίτ φτάνει σε νέα ύψη φθοράς. Αυτό που προηγουμένως χαιρετούσαμε ως “πολιτισμό”, αποκαλύπτεται σαν κάτι κάθε άλλο παρά πολιτισμένο. Η παιδαγωγία της καπιταλιστικής επιχειρηματικότητας – να έχεις πάντα όσο περισσότερα γίνεται (και ειδικά περισσότερα από τον γείτονά σου) – έχει αποδειχτεί μη βιώσιμη και αυτοκαταστροφική. Συγχωρέστε αυτά που νιώθουμε, αλλά η μεγαλύτερη τραγωδία είναι να βλέπεις ένα παιδί να γεννιέται με μαγεία και ελπίδα στα μάτια, μόνο και μόνο για να καταλήξει στην αυτο-εμμονή, την απληστία και τον κυνισμό. Είναι αυτό που θέλουμε για μας και τα παιδιά μας; Πραγματικά, είναι αυτό; Όχι, δεν είμαστε “ρεαλιστές” – πιστεύουμε πως τα πράγματα μπορούν να είναι διαφορετικά. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να επανεξετάσουμε τις αξίες με τις οποίες ζούμε. Η κρίση μας προσφέρει την ευκαιρία να ξαναρχίσουμε από το μηδέν. Ο κόσμος όντως έφτασε στο τέλος του – τελικά, και για μία ακόμη φορά – και είναι στο χέρι μας να τον ανοικοδομήσουμε. Σπάνια έρχονται τέτοιες ευκαιρίες. Αυτοί οι δύσκολοι καιροί είναι η μήτρα της επόμενης γενιάς. Οι λέξεις καθορίζουν τις ζωές μας· δεν πρέπει να τις παίρνουμε ως δεδομένες. Ο χειρουργικός επαναπροσδιορισμός της λέξης “επιχειρηματικότητα”, μπορεί να οδηγήσει σε νέες αξίες διαβίωσης και κοινωνικής παιδαγωγίας, όπου οι άνθρωποι θα προτιμούσαν να πεθάνουν μαζί δημιουργώντας παρά να ζήσουν χώρια καταναλώνοντας. Όχι, δεν θα είμαστε εκείνοι που θα δουν το χαμό της μαγείας από τα μάτια των παιδιών – όχι πια.

[Eng]

The classic definition of entrepreneurship has driven individuals, societies, whole nations and supranational corporations to the brink of yet another collapse, or if you prefer, crisis. Pillars of principle have become corroded by false notions of success and happiness, while the resentful dominance of the powerful elite is reaching new heights of saturation. What we previously hailed as “civilization” is becoming exposed as anything but civilized. Entrepreneurial capitalist pedagogy – to always have more and more (and especially more than your neighbor) – has proven unsustainable and self-destructive. Excuse our sentiments, but the biggest tragedy of all is seeing a child born with magic and hope in its eyes, only to grow to be self-obsessed, greedy and cynical. Is this what we want for ourselves and our children? Is this it, really? We are not ‘realists’, no, because we believe things can be different. But in order for this to happen we have to re-think the principles we live by. The crisis is offering us this window of opportunity, to wipe the canvas clean and start from scratch. The world has indeed come to an end, after all and yet again, and it’s up to us to reconstruct it. Rarely do such chances appear. These difficult times are the womb for the next generation. Words dictate our lives; they should not be taken for granted. Surgically redefining a word such as “entrepreneurship” can lead to new principles of living and social pedagogy, where persons would perhaps rather die to create, together, rather than live to consume, alone. No, we shall not stand witness to the loss of magic in our children’s eyes, not anymore.

04 —

The Cyprus Dossier

The Independent Entrepreneur? — Campbell Jones and Anna-Maria Murtola by

[Eng]

DEMAND

CYD °04 www.cyprusdossier.com

The Independent Entrepreneur?

Campbell Jones and Anna-Maria Murtola

The demand for independence has deep social, political and philosophical roots. This is in part for historical reasons, as can been seen in the political significance of struggles for independence in the past and today.

SOMETHING IS POWERFULLY PRESENT IN THE MEMORY AND REPETITION OF SO MANY DECLARATIONS OF INDEPENDENCE, WHICH SOUGHT TO ESTABLISH THE INDEPENDENCE OF NATIONS SUCH AS THE UNITED STATES IN 1776, NEW ZEALAND IN 1835, FINLAND IN 1917, INDIA IN 1947 AND CYPRUS IN 1960. Beyond these struggles at the level of the nation state, independence holds a fundamental place in modern conceptions of political agency more generally. This can be seen in Rousseau’s claims for a basic and original freedom and Kant’s advocacy of freedom from dogma and ‘self-incurred minority’. Freedom from dependence is today widely held to be the basis of critical and scientific inquiry, of advanced ‘post-conventional’ morality, of the work of auditors and the principle guiding the separation of the state from religion. The demand for independence is both personal and political. It initiates an upsurge in which the demand for freedom from subjection brings about the

possibility of the formation of a subject. The body that demands to no longer be subjected to an external power sets in train a course of action through which that body can become a ‘subject’, an active agent rather than an object at the mercy of external forces. Such ideas of independence and selfformation are both conceptually profound and have been practically powerful. Nevertheless, as has been the case with so many other powerful ideas, the demand for independence has been put to a variety of uses. This is perhaps nowhere more apparent than in the way that independence appears in the framing of what it means to be an entrepreneur. In the symbolization of entrepreneurship, there is hardly a more recurrent theme than that of independence. Part of the appeal and the practical immediacy of ideas such as entrepreneurship result precisely from the depth of the culturally embedded motif of independence. Even if this is not spelled out in the mundane visit to the bank manager with a plan for a new business venture, on closer scrutiny the social, political and philosophical grounds on which entrepreneurship rests come to light. Much of the common imagery of the entrepreneur rests on the ideas of independence that we have articulated here, above all ideas of freedom from subjection to external powers. Something strange happens to ideas when they are translated into the economic realm. As ideas shift context and are put to strategic use they change in meaning, and in the extreme can fold into their opposite. This, we will argue, is what happens to the demand for independence when it is articulated in the context of entrepreneurship. Entrepreneurship is the false expression of a true demand.

SWITCHING The demand for independence is at the heart of the subjective motivation of many who seek to be entrepreneurs. Vast bodies of social scientific research document the ways in which those who are or who wish to become entrepreneurs exhibit a psychological orientation towards independence. This is displayed across cultures and contexts and is a strongly felt ‘calling’ of those who would be entrepreneurs. This individual desire for independence is not a dream to be dismissed but rather to be understood. An important truth is expressed in the notion that rather than working for someone else and obeying the rules of others, one could escape and set up business oneself. Rather than having to endure continued subjection to the demands of the organization, one can

step out alone and do something new and different. One can break free from the shackled dependence on others and can finally be a subject in charge of oneself. What is fantastic in this aspiration is not the fact that so many new ventures fail. The contradiction arises not in failure but in success.

IF THE ENTREPRENEURIAL VENTURE SUCCEEDS THEN IT SO OFTEN BECOMES MASSIFIED AND EXTENSIVE, RECREATING THE BUREAUCRATIC NIGHTMARE THAT ONE SOUGHT TO ESCAPE IN THE FIRST PLACE. This is why success in entrepreneurship tends to recreate that which one had sought to escape in the first place. Clearly new business ventures create new products and possibilities and with this new ways of life. For the individual entrepreneur this can create not merely wealth but moreover a subjective sense of control. This comes as a result of the release from previous constraints. Outside of the chances for any particular individual, however, what is generally produced is a switching of places in which one and another participant exchange roles. The risk is that one creates nothing other than a switching of places within a mechanism that is beyond one’s control. This switching of places can give the individuals that do switch places a sense of profound personal change. At the same time, however, if A and B change places while the relation between their places remains intact, at the structural level the relations of dependence remain perfectly unchanged. This is not change but what Alain Badiou calls ‘modification’, that is to say, ‘the rulegoverned appearing of intensive variations which a transcendental authorizes’. I If two elements change places so that one stands where the other was before, this gives the appearance of change while the transcendental function which orders their relations remains perfectly intact. Indeed, in continuing to order their relative places, in modification the transcendental remains if anything stronger than before. In the case of entrepreneurship, the

Issue °04 — February 2013

transcendental that orders and authorizes the possibility of innovations is the rule of capital, the rule of the accumulation of wealth in the form of ‘money which begets money’. The injunction is that the entrepreneur can invent anything they wish, as long as it makes money for investors. This is the false allure of absolute freedom, complete independence and infinite variation of ways of life that entrepreneurship promises. But in this logic the accumulation of capital is strictly transcendental in that it cannot be touched. It is the law that governs the movement of all other bodies subjected to it. Anything that cannot be coded as profitable is of little significance. This is why we insist that entrepreneurship can only be understood with respect to capital. Capital is the transcendental of entrepreneurship. It is the vortex around which the ‘perennial gale of creative destruction’ howls. This was well understood in the classical tradition of the understanding of entrepreneurship, and is the implicit backdrop against which even the most culturally savvy contemporary accounts of entrepreneurship today appear. II Subject to the transcendental of capital, independence is severely conditioned, to say the least. It is an independence that depends above all on satisfying the demands of investors, a dependence on the demands of finance that structures the operation of the entrepreneur. Entrepreneurship certainly can provide a sense of independence for some. In relation to the whole, however, entrepreneurship leaves intact structural relations of dependence and subjection. From the viewpoint of the whole, this is what entrepreneurship entails: a sense of subjective independence for some; objective subjection and a sense of dependence for others.

on entrepreneurship, which is today filled with discussions of the cooperative and social nature of entrepreneurship. Empirically, it is very hard to explain entrepreneurship in terms of individual genius, and as a consequence contemporary entrepreneurship researchers are documenting the vast cooperative networks that enable entrepreneurship, that precede and coincide with entrepreneurial venturing. This is why we have argued that the fact that production today is production in common is the open secret of entrepreneurship. III This dependence of the entrepreneur on others can be seen in a variety of ways. In the literature on entrepreneurship, a distinction is generally made between the invention or creation of a new concept or product and on the other hand entrepreneurship proper. It is noted that invention is not enough. In order to count as entrepreneurship an invention must be brought to market. What counts as an ‘innovation’ depends on an existing or potential market, which requires the presence of a body of wealth that demands the product. The invention must thus be to the satisfaction not of those who might need it, but those who can exercise ‘effective demand’, that is, those who can pay. Thus the discovery of sugarcane growing bountifully on the other side of the planet, the inventor in the garage coming up with brilliant ideas, or the buddies playing around with new social networking technologies do not in themselves qualify as entrepreneurship. What is required is the judgment on behalf of ‘the market’ that any particular novelty will count as an entrepreneurial innovation. If the idea does not have market viability then it is merely a whacky idea, an unrealistic pipe-dream that might be nice in fantasy but not in reality.

OTHERS The sense of subjective independence that can be attained through entrepreneurship thus rests on a structure of dependence, which the ideology of entrepreneurship seeks to obscure. Entrepreneurship depends not only on a set of cultural values, which are selectively appropriated in order to legitimate a range of activities that might be otherwise suspect. Entrepreneurship also depends on a sense of individual mobility achieved by switching places with others. The activity of entrepreneurship is a fundamentally social act, in that entrepreneurship is not possible without the vast range of others that enable an intuition or impulse to become an entrepreneurial venture. This reality is increasingly acknowledged in the scholarly literature

THIS IS THE LOGIC THAT DETERMINES WHY SO MUCH EFFORT IS PUT INTO THE SEARCH FOR DRUGS FOR ERECTILE DYSFUNCTION RATHER THAN DISEASES SUCH AS MALARIA. This is also one of the reasons why so much emphasis is put in the contemporary

university on the commercialisation of research. According to this logic, it is not enough for researchers to come up with clever new ideas. The important thing is that these are tested on the market for their commercial viability, and hence the need not simply for pure research but for commercial applications. The market thus becomes the arbiter of what is and is not valuable and what should and should not be produced. The production of commodities on any significant scale involves something quite different from the lone individual knocking out a prototype. Here the first example of the product plays an important ideological function. If the prototype for a potential new product can be held in the hands of a single entrepreneur, entrepreneurship in practice is not the result of the creation of the hands or mind of any single individual, but requires a vast array of others.

DEPENDENCE This dependence of entrepreneurship on others can be formalised in strictly economic terms if we consider the place of entrepreneurship in relation to what are known as the other ‘factors of production’ — land, labour and capital. Various arguments have been made about which of these factors is the most important and which contributes most value, and indeed this contestation plays a significant role in the history of economic thought. If we pose the question of which factors depend on which others, in terms of their logical interconnections, it is possible to deduce certain relations of necessity. IV Land, which includes nature above and below the ground, can exist perfectly well without labour, capital and entrepreneurship. The earth existed well before we worked on and invested in it, and will continue in some shape or form after we no longer do so. Although the prospect of continued life on planet earth may have become dependent on future human intervention, this is the result of historical developments and the action on land of human labour, capital and entrepreneurship. Labour is by definition dependent on nature as the raw material of its activity, even if at a certain stage of the development of production direct action on material nature is significantly mediated through the activity of others. By contrast, labour has only a contingent dependence on capital. There was labour before the extensive accumulation of capital and its perceived separation from labour, and there continues today to be self-organising and cooperative labour outside the command of capital. In terms of dependence, capital by

CYD °04 www.cyprusdossier.com

The Independent Entrepreneur?

Campbell Jones and Anna-Maria Murtola

06 —

The Cyprus Dossier

definition depends on labour, while labour only comes to depend on capital when the prospects for alternative ways of producing the means of life have been materially and symbolically removed. That production begins with labour and land is the starting point of the classical theory of entrepreneurship as found in the work of Joseph Schumpeter, who is generally considered the source of the modern theory of entrepreneurship. Schumpeter writes: ‘Thus, if we ascend in the hierarchy of goods, we finally come to the ultimate elements in production for our purposes. That these ultimate elements are labor and gifts of nature or “land”, the services of labor and of land, requires no further argument. All other goods “consist” of at least one and mostly of both of these. We can resolve all goods into “labor and land” in the sense that we can conceive all goods as bundles of the services of labor and land.’ V It is upon this combination of the services of labour and land that capital and entrepreneurship depend. Capital is dependent in the strict sense that investment requires labour and at least a minimal supply of the means of nature. This is not, we should stress, a moral argument or a claim about who produces how much value, but a logical argument regarding dependence. Entrepreneurship enters the picture as the factor that depends on land, labour and capital. For Schumpeter the task of entrepreneurship is that of ‘carrying out of new combinations’. VI This is the logically derivative or dependent nature of the entrepreneur. Schumpeter would not have an invisible hand do the work of combining the other three factors of production, but rather makes their unification visible in the function of entrepreneurship. The figure of the entrepreneur can be given cultural, social and political value, and it has been claimed as the prime mover, for example in certain places in ‘Austrian economics’. But in terms of dependence, daily encountered as an interruption of the imagined independence of the entrepreneur, actual entrepreneurs find themselves dependent on these existing factors of land, labour and capital, as well as, we might add, the state of technology and ‘human capital’ in any given society.

COMBINING WHAT ALREADY EXISTS,

THE ENTREPRENEUR MIGHT APPEAR THE PRIME MOVER BUT IS AT THE ENTREPRENEURSHIP IS SAME TIME THE MOST A DEPENDENT, DERIVATIVE DEPENDENT FIGURE OF THE FORCE MARKED BY CAPITALIST ECONOMY. ABSENCE THAT IS REPRESENTED BY ITS TRUTH IN FALSITY IDEOLOGISTS AS THE EPITOME OF FREEDOM AND INDEPENDENCE. FOR US,THE CREATIVITY, INVENTIVENESS AND POSITIVITY OF LIFE BELONGS TO US ALL. reversal takes place when ideas such as independence are appropriated in terms of entrepreneurship.

This is the precise way in which entrepreneurship is the false expression of a true demand. The idea of entrepreneurship seizes upon the reality of dependence that characterises contemporary life and offers the hope for a release from it. Entrepreneurship feeds off the values of independence that circulate in our culture, but in doing so makes a translation and partial appropriation of these values. Recognition of this appropriation can bring out certain important truths about the meaning of entrepreneurship and the demand for independence. Entrepreneurship independent of others is a strictly logical impossibility. If the entrepreneur who sets up their own business is no longer reliant on their employer, they become immediately dependent on those who will become their employees, their customers, ‘the market’, and so forth. The imagined ‘independent entrepreneur’ depends on others. Beyond this, we have indicated that there is, perhaps paradoxically, no such thing as independence as such. Independence always requires an outside and others for its instantiation. Meaningful independence is not something that is achieved by one against others. It is the union of one with others in order to end or reconfigure specific concrete relations of dependence. Collective demands for independence are explicit about the fact that others are involved in the struggle for freedom from subjection. Demands for entrepreneurial independence by contrast systematically obscure the others that are necessarily involved in the realisation of the demand for independence. This is not to deny the value of the demand for independence. It is also not to deny human creativity and inventiveness, which can be seen in the daily activities of people in their social and economic lives. It is furthermore not to deny the real opportunities for independence that are present today perhaps more than ever. Rather, we are saying that a profound

Entrepreneurship is something that comes after human struggles for independence from need and servitude. It is a mechanism for the capture and appropriation of human creativity, selecting from among the many human creations those that suit very particular purposes. In doing so, other real possibilities for collective freedom from need and privation are eclipsed and rendered ‘unrealistic’. The irony is that the material success of cooperative production has today produced the means for vast and novel possibilities of independence. We have today the material conditions for such freedoms, but most of us live under conditions of concrete unfreedom.

IN THE ROLLER-COASTER RIDE THAT IS GLOBAL CAPITALISM, MOST ARE PASSENGERS SEEKING TO HANG ONTO THE CARRIAGES IN WHICH THEY FIND THEMSELVES.

Here there is a peculiar reversal of fates. The consequences of the financial innovations that were unleashed over the past two decades, which were nothing if not entrepreneurial, are held to lead to the conclusion that we depend on finance capital rather than the other way around. Hence we are told that we must rescue the capital that we depend upon, again and again. Does this mean that the demand for independence is nothing but an illusion? Human beings are the kind of animal that can demand not to be subjected to this or that external power. This demand for independence has been articulated in emancipatory political struggles for centuries and has been heard again clearly in recent years. But such powerful ideas can also be appropriated for different purposes, literally turned upside down. What entrepreneurship produces is partial and above all relative independence. It offers a sense of independence to some, who rely on the others from whom they have seized that opportunity. It is no coincidence that the search for new entrepreneurial opportunities is today a truly global affair, and one that as part of its practical circuit involves seeking out those who are most unfree in their labour and most willing to sacrifice nature. In this, the reality of entrepreneurial independence is the feeding on the lives and lands of the others who are most unfree.

ONE MIGHT ASK HOW THIS STATE OF AFFAIRS COULD EVER HAVE BEEN CODED AS INDEPENDENCE. This is the truly remarkable symbolic achievement that has been perpetrated under the idea of ‘the independent entrepreneur’. What we see today is a striking series of reversals in which we are all invited to participate. Dialectics today is not so much a theoretical plaything as a force of political urgency — structured dependence has been described as independence by counting only those who appear as and sense their independence; the ‘independent’ entrepreneur is logically and practically dependent but the ideology of entrepreneurship serves to mask these relations of dependence. Thus the power of ideas becomes apparent. Independence involves amongst other things freeing ourselves from particular ideas — starting today with the idea of the independent entrepreneur.

Issue °04 — February 2013

I. Alain Badiou, Logics of Worlds, trans. Alberto Toscano (London: Continuum, 2009), p. 359. II. Joseph Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy (New York: Harper & Row, 1950), p. 84. Originally published 1942, third edition 1950. We analyse the relation between entrepreneurship and crisis in more detail in Campbell Jones and Anna Maria Murtola, ‘Entrepreneurship, crisis, critique’ in Daniel Hjorth (ed.) Handbook on Organizational Entrepreneurship (Cheltenham: Edward Elgar, 2012), pp. 116-133. III. Campbell Jones and Anna-Maria Murtola, ‘Entrepreneurship and expropriation’ Organization: The Critical Journal of Organization, Theory and Society, 2012, 19(5), pp. 635-655. IV. We will not enter here into the question of the contribution of other ostensible factors of production such as technology, ‘human capital’ and so forth. Suffice it to say that theorisation of these further factors generally involves efforts on the part of economists to express their puzzlement in the face of social cooperation, past and present, outside of the immediate point of production. Because these factors, whether we call them ‘the common’, the ‘general intellect’ or as Schumpeter does ‘the public mind’, are typically treated by economists as ‘externalities’ to the production process rather than as the concrete realities out of which any actual production takes place, economists end up in tortuous paroxysms regarding the source of value, baffled as they are by the idea that production could rest on something outside of ‘economy’ narrowly defined, that is to say, that production is done by human beings living in social relations. V. Joseph Schumpeter, The Theory of Economic Development (New Brunswick: Transaction Publishers, 1983), p. 16, originally published 1911. VI. Schumpeter, ibid., pp. 136, 137.

CAMPBELL JONES Campbell Jones is a philosopher and sociologist concerned with the analysis and critique of capitalist ideology. He teaches in the Department of Sociology at the University of Auckland, Aotearoa (New Zealand). He is author, with André Spicer, of Unmasking the Entrepreneur (Cheltenham: Edward Elgar, 2009), and his most recent book is Can the Market Speak? (London: Zero, 2013). ANNA-MARIA MURTOLA Anna-Maria Murtola is a member of the editorial collective of ephemera: theory and politics in organization (→ www.ephemeraweb.org).

08 —

The Cyprus Dossier

How to Escape the Capitalist Axiomatic? by

— Theodoros Kyriakides

CYD °04 www.cyprusdossier.com

How to Escape the Capitalist Axiomatic?

Theodoros Kyriakides

[Eng]

In this essay I will attend to the thought of French philosophers Gilles Deleuze and Felix Guattari, and what is widely considered to be the magnum opus of their lengthy collaboration, their co-authored book A Thousand Plateaus. More specifically, I will pay particular attention to their concept of the axiomatic, and how this relates to the emergence of capitalism. The aim of the essay is to formulate an alternative definition of entrepreneurship, based on systems of sociality which operate externally, rather than opposite to the demands of the current capitalist imperative. The meaning of “externally” should hopefully unfold as the essay progresses. A word of caution, before we proceed: Deleuze and Guattari are renowned for the rich terminology of their conceptual plane of reference. While I will do my best to address these intricacies, I will do so insofar I do not diverge from the scope of the essay. Should novice readers want to further engage with the thought of Deleuze and Guattari the references provided should prove adequate. And, it should be noted that any initial confusion is indexical of the delights further probing of the concepts in question hides.

AXIOMATICS AND APPARATUSES OF CAPTURE I will begin by addressing the core term of the essay. Although not essential to the term axiomatic, capitalism has come to be the most prominent example by which Deleuze and Guattari explain what an axiomatic is and does. The term derives from mathematical set theory, whereby an axiom subordinates all elements of an equation to the function which the axiom presupposes. In social terms Deleuze and Guattari treat an axiomatic as a force which organizes and mediates sociality by subjecting it to a set of practices but also a way of thinking. As the two say, an axiomatic “deals essentially with stratification” (Deleuze and Guattari, 1987: 57). A capitalist axiomatic, then, places capital as the core idea around which intellect and practice in a society revolve. Deleuze and Guattari provide an in-depth commentary of how such an axiomatic came to be in the thirteenth chapter of A Thousand

Plateaus, entitled Apparatuses of Capture. As the two assert in this chapter, the capitalist axiomatic emerges out of two catalytic factors, both deriving from the formation of the Western nationStates. On the one hand, the axiomatic emerges out of three “apparatuses of capture” which States at some point in their historical trajectory implement to control their towns and polities: those of land, work, and money. On the other hand, the axiomatic emerges from the communication between nation-States, a practice which came to be later known as international trade. Thus, while the first factor concerns the domestic relations of each state and its citizens, the other factor concerns relation between States. I will take turns in addressing these two factors in more detail. Let me first address how the capitalist axiomatic relates to State-polity relations.

Guattari, “Stockpiling begins only once exchange has lost its interest, its desirability for both parties” (Ibid: 440). A logic of stockpiling thus imposes the necessity, or even the desire, to achieve a surplus — to use a term which came to be strongly associated with capitalist discourse: a surplus of land, labour, profit, value, and so on. In return, the triple articulation of capital in terms of rent, profit and tax kick-start a circulation of capital in society, which comes to serve as “a subjectivity commensurate with society in its entirety” (Ibid: 452). As such, in addition to organizing and distributing social relations by way of a logic of stockpiling, the capitalist axiomatic also comes to operate as a primary force of subjectivation. Evidently, Deleuze and Guattari analyse the emergence of the capitalist axiomatic in different historical key than current arrangements.

According to Deleuze and Guattari, the threshold whereby the capitalist axiomatic manifests is reached when States subject their populations to a monetary “logic of stockpiling.”

The modern supra-national corporation is now the prime example of a logic of stockpiling, more so than the government of a nation.

Such logic is implemented on three fronts, and comes to dominate over a transactional logic of exchange. The difference between a logic of exchange and a logic of stockpiling is that, whereas the former dictates the terms of a transaction remain immanent to the event of the transaction itself (barter) or to a perpetually oscillating movement of goods and favours (reciprocity), a logic of stockpiling relegates the terms of a given transaction to a future-oriented imperative to “stock.” According to the logic of stockpiling, then, the idea of land comes to replace that of territory, the idea of work comes to replace that of activity, and the idea of money comes to replace the idea of exchange itself. In return, land, work and activity come to act as a triple articulation for capital: in the case of land capital comes to be articulated in terms of rent (for the landowner), in the case of work capital is articulated in terms of profit (for the entrepreneur) and in the case of money capital comes to be articulated in terms of taxation (for the banker) (Ibid: 444). This summary elides certain key points of Deleuze and Guattari’s analysis, but the key point to take away is the shift facilitated by the three apparatuses of capture; from a logic of exchange to a logic of stockpiling. Hence, according to Deleuze and

Moreover, the advent of certain technologies and the incorporation of these into banking and business sectors increasingly make any distinction between local and global difficult to ascertain. In light of such developments, I think it is proper to re-orient the notion of a State, not as the governing entity of a population, but as a geopolitical locale of transactional activity and capitalistic circulation. Let us move on to the second factor which sediments the capitalist axiomatic, that of international trade. As mentioned, such practice is not solely reserved for transactions between nations, but refers to all sorts of transactions whose terms are situated in two or more national economies. According to Deleuze and Guattari, “[I]f it is the modern State that gives capitalism its models of realization, what is thus realized is an independent, worldwide axiomatic that is like a single City, megalopolis, or “megamachine” of which the States are parts, or neighborhoods.” (Ibid: 434435). Capitalism, then, not only arises from interactions between States but, as a result of these interactions, is also granted a certain degree of autonomy. The distribution of a worldwide capitalist axiomatic, however, does not imply a homogenization of States — it does not flatten nor erase the specificities and particularities by which each State is governed. On the contrary, not only does the capitalist axiomatic maintain the intricacies and particularities of each

Issue °04 — February 2013

State, but it also gathers, mediates and permeates these; it glues them together. Hence, “the worldwide axiomatic, instead of resulting from heterogeneous social formations and their relations, for the most part distributes these formations, determines their relations, while organizing an international division of labor” (Ibid: 454).

deem the axiomatic autonomous of all the States it has thus far internalized. Thus, as Deleuze and Guattari write, “Today we can depict an enormous, so-called stateless, monetary mass that circulates through foreign exchange and across borders, eluding control by the States, forming a multinational ecumenical organization, constituting a de facto supranational power untouched by governmental decisions” (Ibid: 453). Hence, while the capitalist axiomatic does not flatten the heterogeneity of States, it accommodates this for the sake of a process of internalization which increasingly deems the axiomatic independent of State relations. The logic of internalization by which the capitalist axiomatic proceeds, and the autonomy it acquires out of this, are made evident by the current economic climate:

We can thus refer to capital as a great synthesizer which organizes, accommodates and mediates the heterogeneity of States. The parallels of the capitalist axiomatic to its mathematical counterpart come to light: both, the capitalist axiomatic and the mathematic axiom, subject all elements of an arrangement — a mathematical equation, en economy, a society — to the function which they presuppose. It is this ability of the capitalist axiomatic to mould onto and relate to the particularity and specificity of circumstance which deems the often summoned opposition between socialist and capitalist States as defunct. The socialist State by no means evades the capitalist axiomatic — it simply differentiates itself from a “capitalist” State by differently distributing and circulating capital. Not only that, but insofar a socialist State engages in foreign policy and international trade it cannot but adhere to the worldwide capitalist axiomatic. As Deleuze and Guattari point out, “If the socialist States are nevertheless still models of realization for axiomatic, it is due to the existence of a single external world market, which remains the deciding factor here, even above and beyond the relations of production from which it results” (Ibid: 464). We can go on and assert that the capitalist axiomatic operates and proceeds by way of internalization and appropriation: it internalizes and appropriates the specificity and particularity of each State. Such internalization is the very essence of international trade: not only does it allow the axiomatic to mediate heterogeneous and differentiated State formations, but it also allows it to appropriate and internalize these. The result is that an inverse correlation is perpetuated between the economic independence of States and that of the axiomatic: the internalization and mediation of States by the capitalist axiomatic reduces the degree by which each State is economically independent of each other, while these very same interactions and transactions increasingly

what came to be a global in scale economic crisis was triggered by the interdependence between States, an interdependence which can in return be attributed to the mediation and internalization of States by the capitalist axiomatic. Yet, even now, amid global economic degradation, it is not the capitalist axiomatic which suffers, but the economic independence of all the States which the axiomatic has thus far internalized. We should thus not treat socialist political alignment as the solution to the axiomatic; Socialist arrangements, insofar a State is involved in international trade, are not capable of evading the capitalist axiomatic. In fact, evasion of the axiomatic has never been and never will be an aim of any kind of State (and here I revert to the traditional definition of a State), since commitment to capital is that which warrants a State, no matter its political alignment, its existence.

ON TWO DEFINITIONS OF ESCAPE So far the overview of Deleuze and Guattari’s thought presents the capitalist axiomatic as a force which permeates and regulates the entirety of social relations in their entirety. Such conception reduces all objects to an underlying field of capital out of which they arise and return to. Such a grim conception, however, would not attend to a basic dictum of Deleuze

and Guattari’s thought: namely, that “something always escapes” (Ibid: 217). We must proceed and distinguish between two definitions of escape: the first definition adopts the perspective of prey escaping its would-be captor. In such way escape is akin to fleeing. This is of course an escape relative to an event, and does not warrant future replication. On the other hand we can denote another, absolute, definition of escape as that which escapes the very notion, rather than the prospect of capture. In such way escape refers, not to the apparatus of capture it flees from, or even opposes, but to that which remains external to the apparatus of capture altogether. This is the definition of escape Deleuze and Guattari adopt.

Such a definition of escape does not entail direct confrontation. Absolute escape cannot be motored by opposition, since opposition serves in further perpetuating the terms juxtaposed; terms in direct opposition are still related to and maintain each other. Rhetoric on autarky and self-sufficiency, for example, insofar such ideas are anchored on strategies of confinement and detachment directly opposing capitalist imperatives, they nevertheless serve in further perpetuating these. Hence, as Deleuze and Guattari write of classic Marxist dictums, “[A]s long as the working class defines itself by an acquired status, or even by a theoretically conquered State, it appears only as “capital,” a part of capital (variable capital), and does not leave the plan(e) of capital” (Ibid: 472). In other words, as long as the idea of a revolution is chained onto and opposes the idea of capitalism, escape remains relative, since it remains bound to that which opposes, namely the capitalist axiomatic. Rather, “it is by leaving the plan(e) of capital, and never ceasing to leave it, that a mass becomes increasingly revolutionary and destroys the dominant equilibrium” (Ibid).

How does one leave the plane (or plan) of capital? How does one become revolutionary? And how would an ethos of entrepreneurship attend to such endeavour?

Theodoros Kyriakides

In his reading of Deleuze, autonomist philosopher Michael Hardt presents the example of Vogliamo Tutto (We Want Everything), a novel by Italian author Nanni Balestrini documenting the collective mobilization of workers in a FIAT factory against the company hierarchy. As Hardt writes, what is of importance in Balestrini’s account is the “radical attack on the established notion of essence as the precondition for [the] change and creation… of new terms and values of human existence” (Hardt, 1993: 45). For Hardt, what is admirable is the trajectory of the relation of the factory workers to the very idea of work itself. According to Hardt, “the workers’ refusal is not only a refusal to work but a refusal of work that is, a refusal of a specific existing relation of production” (Ibid) — in other words, a refusal of the very notion of work itself. Thus, and to once again refer to the definition of absolute escape provided above, what started as an opposition to the idea of work, ended up being a casting away of this idea altogether. We previously denoted a shift from a transactional logic of exchange to one of stockpiling, whereby the idea of activity came to be replaced by the idea of work. In Hardt’s reading of Vogliamo Tutto we can pinpoint another ethical shift which removed the factory workers from the capitalist plane according to which the factory until then operated.

nevertheless provide an entrepreneurial template whereby of priority are the collective wellbeing and enrichment of the human condition. A project for the enrichment of the human condition, however, does not solely revolve around human prerogatives. Such an agenda extends to include environmental and ecological considerations, since humans are undeniably entangled with the territory they situate. According to such line of thought, Eugene Holland, a prominent commentator of Deleuze and Guattari, refers us to the example of “enterprises citoyennes” — cases of corporate citizenship, where companies claim the welfare of their employees but also of the environment as their primary concern. As Holland writes, such enterprises “offer a prime illustration of a socially redistributed citizenship, where the quality of the social relations of production as well as the social impact of the products or services produced count for more than the mere ‘bottom line’ of profitability” (Holland, 2006: 203). For Holland, of primary importance is the distribution of a mode of entrepreneurship which does not adhere to the stockpiling demands of the capitalist axiomatic, and which instead favours the mutual enhancement and benefit of the parties involved in a transaction. Relevantly to our discussion, Holland also summons the teachings of management theorist Mary-Parker Follett, and more specifically the distinction Follett makes between “power-over” and “power-with”. As Holland explains,

How to Escape the Capitalist Axiomatic?

The Cyprus Dossier

One, then, does not create new values by opposing old ones — it is only when we deem ourselves external, rather than opposed, to existing values that true creation begins.

CYD °04 www.cyprusdossier.com

10 —

Opposing the capitalist axiomatic does not entail escape; in order to escape the axiomatic, what starts as opposition must gradually give way to new ethics and values. Perhaps we can go on and deem opposition as an essential passage to creation. Hardt certainly does so, with his recurrent reference to the Latin motto, pars destruens, pars construens: destruction clears the path for construction. As Hardt concurs, “The workers’ attack on their essence as workers arrives at a moment when they are able to ‘go beyond,’ to discover a terrain of creation and joy ‘beyond the worker.’” Hardt’s reading of Vogliamo Tutto provides the foundations for an alternative vision of entrepreneurship — one not based on the imperative to “stockpile”, and one which does not have the idea of work as its cornerstone. Hardt’s autonomist prerogatives might seem rather extreme to some, but these

“Power-with emerges from the articulation of differences each of which contributes positively to a whole that is thereby greater than the merely arithmetic sum of its parts. Power-over, by contrast, operates by constraint and limitation: it is the power to say no or to limit others to the imitation of pre-determined roles, and the power to command obedience” (Ibid: 198). As Holland concludes, a market operating according to a collective ethic of “power-with”, rather than the “powerover” of the capitalist axiomatic, “[W]ould respond to supply and demand, not to dictates of capital and the antimarket pressures of private accumulation; rather than being devoted to the restrictive valorisation of privately owned capital, social production would be devoted to the continual enhancement of production,

consumption and social relations themselves” (Ibid: 205). I would like to think that Hardt and Holland, by way of Deleuze and Guattari, offer us an alternative definition of entrepreneurship, one inverting the suppositions which nowadays accompany the figure of the entrepreneur.

Rather than the one who adheres and wants to incorporate himself into the capitalist axiomatic, the entrepreneur is that who seeks to escape and make himself external to the axiomatic. Rather than the one who seeks power over others in the name of profit, the entrepreneur is the one who works alongside others for the sake of maximizing collective welfare and creation.

A PLURALISTIC UNDERSTANDING OF SOCIALITY It would be useful here, before concluding, to refer to anthropologist David Graeber’s latest book — an astounding example of anthropological historiography — Debt: The first 5000 years. By way of ethnographic examples, Graeber’s book analyzes how the notion of “debt” came to influence sociality, from the ancient Sumer civilization to current affairs. Deleuze and Guattari’s work, as philosophical rather than anthropological, is characterized by a lack of ethnographic examples. Graeber’s anthropological insight is, in this regard, very important to our discussion as it takes us beyond the often speculative foundations of philosophical thinking. For example, Graeber shows how societies preceding the emergence of western nation-States did not only operate according to systems of exchange, as Deleuze and Guattari assert, but also according to protocapitalistic systems operating according to the accumulation of credit but also debt (Graeber, 2011: 38-39). Independent of spatiotemporal settings, Graeber goes on to denote three archetypes by which all economic systems operate — those of communism, hierarchy and exchange (Graeber, 2011: 94-113).

Issue °04 — February 2013

Graeber treats communism not simply as an alternative to exchange, but also as the foundational system according to which all other socio-economic systems are built on. Communism, in Graeber’s book, does not refer to the political definition it has come to be regarded by, but as an essential feature of society. As he writes,

both accounts demonstrate is that there will always be shifts, contestations, contiguous operations, escapes, mutations, oscillations, pluralities of congregations and dispersals which work parallel to each other, but also blend into and distort each other, enhance and/or undermine one another. A pluralistic and processual account of sociality swears by no essences, but makes a dictum essential: it can be and is, at all times, otherwise. As this essay hopefully conveyed, making one’s self external to the capitalist axiomatic does not simply entail opposing it. Rather, opposition should act as a passage point to uncharted territory. It should be evident by now that making one’s self “external” does not refer to a spatial or geographical condition, but an ethical and social one.

“‘Communism’ is not some magical utopia, and neither does it have anything to do with ownership of the means of production. It is something that exists right now — that exists, to some degree, in any human society, although there has never been one in which everything has been organized in that way, and it would be difficult to imagine how there could be. All of us act like communists a good deal of the time. None of us acts like a communist consistently. “Communist society” – in the sense of a society organized exclusively on that single principle – could never exist. But all social systems, even economic systems like capitalism, have always been built on top of a bedrock of actually-existing communism” (Ibid: 95). Graeber also makes clear that communism, exchange and hierarchy are modalities (Ibid: 113) or, as Max Weber would call them, “ideal types”. This means that no person or society solely adheres to one of the three; rather, individual and collective behaviour come in mixtures of and oscillate between these. I will not go into further detail about Graeber’s book, as its scope and ambition are considerable and merit their own essay. But I will say this: Graeber’s work might contradict Deleuze and Guattari’s since it shows that economic systems based on the accumulation of credit preceded the birth of western nationStates. But the two accounts are not mutually exclusive, and do not deem each other defunct. In a way, they are complementary. Insofar the philosophical concept anticipates the ethnographic event and insofar the ethnographic event validates the philosophical concept — bear in mind this is not always the case — anthropology and philosophy are dialogically related. What both, Graeber and Deleuze and Guattari show, the former by way of ethnography, the latter by way of philosophical conceptualization, is that the trajectory from non-capitalist forms of sociality to capitalist ones is not linear and, by all means, it is not singular. Rather, what

And here is the paradox: as soon we deem ourselves ethically and socially external to the capitalist axiomatic, we undermine it from the inside out. This is because a mode of entrepreneurship external to the capitalist axiomatic does not remove itself from monetary transactions. It is not the circulation of currency per-se which further perpetuates the axiomatic, but the logic of stockpiling by which the axiomatic operates. On the contrary, it is inevitable that a modern enterprise will deal in monetary transactions: the buying of raw materials, salaries, taxes, and so on. But as soon as we relegate such monetary transactions to a cause other than stockpiling, we have already started making our way out of the capitalist plane. As Deleuze and Guattari point out, what makes such enterprises revolutionary is not opposition to the capitalist imperatives, but the fact that “they carry within them a deeper movement that challenges the worldwide axiomatic” (Deleuze and Guattari, 1987: 472).

These are the questions a creative enterprise produces: What is your deeper movement? What do you strive for, other than accumulation? Achieving and perpetuating exteriority to an axiomatic entails struggle, as the axiomatic will constantly return, trying to internalize any elements evading its operation; liberating gestures of creation come to be commodified in auctions

whereby consumers are advised to “invest in art”; social projects devoted to collective welfare spread, grow, only to succumb to the demands of corporate culture.

We should not bear any pretences of romanticism, for escape is certainly no easy feat. As Deleuze would go on to say, “Creation takes place in bottlenecks…A creator who isn’t grabbed around by the throat by a set of impossibilities is no creator. A creator’s someone who creates their impossibilities, and thereby creates possibilities…it’s by banging your head on the wall that you find a way through. You have to work on the wall, because without a set of impossibilities, you won’t have the line of flight, the exit that is creation, the power of falsity that is truth” (Deleuze, 1995: 133). Indeed, an enterprise of creation presupposes that which it escapes. BIBILIOGRAPHY Deleuze, G. (1995) Negotiations: 1979-1990, New York, Columbia University Press. Deleuze, G. and Guattari, F. (1987) A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, Minneapolis, University of Minnesota Press. Graeber, D. (2011) Debt: The First 5000 Years, New York, Melville House. Hardt, M. (1993) Gilles Deleuze: An Apprenticeship in Philosophy, London, UCL Press. Holland E. (2006) Nomad Citizenship and Global Democracy, in Deleuze and the Social, edited by Fuglsang, M. and Sørensen, B.M., Edinburgh, Edinburgh University Press.

12 —

The Cyprus Dossier

Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα]* by

— Αλέξης Καρκώτης

[Grk]

‘The West might have introduced some new possibilities, but it hasn’t canceled any of the old ones out’ — David Graeber

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα]

Αλέξης Καρκώτης

[...]

Ο γέρο Ούντσυ, στα ογδόντα κάτι του χρόνια, ιθαγενής Νόμπε δίχως πολλά δόντια, κινείται αργά-αργά-αργά με μεγάλες-μεγάλες παύσεις και γελά συχνά. Μια φορά στο κάθε τόσο ξεμπαρκάρει απ’ την ταπεινή του καλύβα, διασχίζει την ζούγκλα, φτάνει στον επιβλητικό Κρικαμόλα-Ποταμό που ρέει από την Οροσειρά Ταλαμάνκα -κάτι μέρες μακριά στον ορίζοντα- ακολουθά το μικρό μονοπάτι έναντι του ρεύματος και φτάνει μερικές ώρες μετά στην κοινότητα: την Μπι-Σίρα. «Εγέρασα», μου είχε πει παλιά και, τονίζοντας την κάθε λέξη, πρόσθεσε: «Κάποτε η διαδρομή εδιαρκούσεν ανάμιση ώραν…κάποτε εδιαρκούσεν μιαν…κάποτε εδιαρκούσεν σαρανταπέντα λεπτά…είσσιεν εποχή που έκαμνα την σε μισή ώρα, όπωςτην-κάμνεις-εσύ-τωρά...τζιαι κάποτε· τζιαι κάποτε, έκαμνα την σε δεκαπέντε λεπτά. Τωρά παίρνει τουλάχιστον δκυο ώρες». Το τελευταίο μισό ελάλεν μου το χαμογελώντας στα Νομπέρε, την μητρική του γλώσσα, και με το δείκτη του χεριού του να ταξιδεύκει που τα χείλη του προς εμένα και πίσω ψηλά στο μπαμπού που εποβαρούσε. Τα μαλλιά του άσπρα, η επιδερμίδα του ρυτιδωμένη, λεία και φρέσκια, το βλέμμα του διαπεραστικό. Τα νύχια των χεριών του νόμιζες θα μπορούσαν να σκαλίσουν δέντρο, των πλατιών ποδιών του σχεδόν ανύπαρκτα. Φορούσε άσπρο ξεκούμπωτο πουκάμισο με κάμποσες τρύπες, σκούρο παντελόνι διπλωμένο πάνω που τους αστραγάλους, καπέλο του μπέισμπολ με το σύμβολο των Diamond Bucks, και εκάθετουν σε ένα κομμένο κορμό με την ράχη, όπως οι πλείστοι Νόμπε, άντρες-γυναίκες, ευθεία. Ο γέρο Ούντσυ έχει οκτώ παιδιά, με τέσσερις διαφορετικές γυναίκες, εξήντακαι-κάτι εγγόνια, περίπου τριάντα δισέγγονα και “δέκα ακριβώς” τρισέγγονα. Περίπου τριάντα τοις εκατό των οικογενειών είναι πολυγαμικές, με τις γυναίκες να διατηρούν την επιλογή ‘διαζυγίου’ από τον άντρα τους. Νόμπε γυναίκες, οι οποίες τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουν αναπροσαρμόσει τους κοινωνικούς τους ρόλους σε τέτοιο μεγάλο βαθμό ώστε να έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα με τους άντρες, και οι σχέσεις μεταξύ των φύλων να χαρακτηρίζονται από ισότητα και συμμετρία (Young, 2010).

Χαρακτηριστικά, μια από τις πιο γνωστές Κασίκες (Αρχηγούς) των Νόμπε είναι γυναίκα, ένω ένας πολύ μεγάλος αριθμός κοινοτικών εκπροσώπων είναι επίσης γυναίκες. Ένας γάμος μεταξύ άντρα και γυναίκας είναι ταυτοχρόνως και ένωση οικογενειών. Ο άντρας κερδίζει επικάρπια δικαιώματα στα χωράφια της οικογένειας της συζύγου του, και αντιστρόφως η γυναίκα στου άντρα της. «Για τετρακόσια χρόνια», γράφει ο ανθρωπολόγος Philip Young (1971), ο οποίος διεξάγει εθνογραφία ανάμεσα στους Νόμπε από το 1954 και θεωρείται ‘ειδικός’ στον κλάδο, «οι Νόμπε δεν δημιούργησαν ποτέ χωριό ή μεγάλο οικισμό, ούτε για τελετουργικούς σκοπούς». Το παραδοσιακό οικιστικό μοτίβο των Νόμπε, που ως σήμερα καθορίζει το πολιτισμικό τοπίο, είναι διάσπαρτες αγροικίες/χωριουδάκια [Αγγ. hamlets] εκατό ατόμων, δύο ως οχτώ καλύβων, ξαπλωμένες σε όλη την επικράτεια της τροπικής γης τους [περίπου 10,000 τετ. χμ.] (Young, 1970). Το κάθε hamlet είναι μια εκτεταμένη οικογένεια, μια ημι-αυτόνομη κοινωνική ομάδα, σε μια κοινωνική ‘θάλασσα’ εκατοντάδων άλλων κοινωνικών αγροικιών που διατηρούν την κουλτούρα τους δια μέσω των συνεχών αλληλεπιδράσεων που έχουν μεταξύ τους (τελετουργικών και μη). Το όνομα του κάθε hamlet είναι συνήθως το όνομα της οικογένειας που το θεσπίζει. “Amongst the Ngöbe”, γράφει ο Young (1971), “the kin group is the only identifiable social unit.” Τα τελευταία είκοσι χρόνια, κυρίως λόγω της δημογραφικής έκρηξης του πληθυσμού τους, από 30,000 το 1930 σε 285,000 σήμερα, αρχίσαν να δημιουργούν για πρώτη φορά στην ιστορία τους χωριά (όπως την ΜπιΣίρα) 1000 και πλέον κατοίκων. Επιπλέον οι διάφορες κυβερνήσεις του Παναμά, στην διαχρονική προσπάθεια να ‘εντάξουν’ πλήρως τους ιθαγενείς στο Έθνος-Κράτος, άρχισαν από το 1970 και μετά να κτίζουν σχολεία και κλινικές στα νεο-ιδρυθέντα χωριά, συμβάλλοντας σημαντικά στην δημιουργία τους. Παραταύτα όμως, ως σήμερα, πάνω από το ογδόντα τοις εκατό των Νόμπε ζούνε σε οικογενειακές αγροικίες. Ως εκ τούτου, όταν ο γέρο-Ούντσυ λαλεί: “τώρα [η διαδρομή] παίρνει τουλάχιστο δύο ώρες”, είναι γιατί τον καλούνε συγγενείς να τον δουν, να του μιλήσουν και να του προσφέρουν γεύμα και ρόφημα - δώρα τα οποία ο δέκτης σχεδόν υποχρεούται να λάβει. Είναι άγραφος κοινωνικός νόμος ανάμεσα στους Νόμπε: όταν σου προσφερθεί φαγητό πρέπει να το δεχτείς. Και αν έχεις μόλις φάει και δεν πεινάς, τότε το βάζεις σε μια πλαστική τσέντα και το παίρνεις σπίτι. «Αν αρνηθείς να το καταναλώσεις ή να το πάρεις μαζί σου, το άτομο που σου το πρόσφερε μάλλον δεν θα σου το ξαναπροσφέρει», μου απάντησε ευγενικά μια Νόμπε γυναίκα όταν αρνήθηκα να φάω το κρέας που μαγείρεψε, και χωρίς περαιτέρω συζήτηση μου το ετοίμασε “to go”. Τότε επίστευκα

πως εδιούσεν μου το για να το πάρω ‘πίσω’ στην συγκεκριμένη οικογένεια που με φιλοξενούσε για μήνες ολόκληρους: τους «θείους σου», όπως αποκαλούσαν την Ύμμε και τον Νάπο οι Νόμπε στην Μπι-Σίρα. Τωρά τείνω να νομίζω πως έδωσε μου το για να το δώσω πάρακατω…επειδή την ευχαριστά. Όπως γράφει η ανθρωπολόγος Joanna Overing (2003) στο άρθρο της ‘In Praise of the Everyday: Trust and the Art of Social Living in an Amazonian Community’, αυτό που παρατηρείται ανάμεσα στους Πιαρόα του Περού (με τους οποίους διεξάγει εθνογραφική έρευνα από την δεκαετία του 1960), αλλά και σε πολλές άλλες φυλές στην Λατινική Αμερική, είναι τα μέλη να βάζουν ταυτοχρόνως έμφαση στην προσωπική τους αυτονομία αλλά και στην αυτονομία των υπόλοιπων. Το “Εγώ” είναι από την αρχή ένα κοινωνικό “Εγώ” του οποίου η αυτονομία εξαρτάται από το σύνολο. Γράφει η Overing (2003), “The artful everyday of the Piaroa is linked to a principle of trust, for it is only through the creation of trust that the artful everyday of this egalitarian people can be constructed” (:295). Το ίδιο ισχύει σε πολλές άλλες κοινωνίες ιθαγενών στην Λατινική Αμερική, συμπεριλαμβανομένου και των Νόμπε. Έτσι, αυτό που προωθείται από την κοινωνική φιλοσοφία τους είναι μη ιεραρχικές κοινότητες με ισότιμα μέλη, τα οποία να είναι οικονομικά ανεξάρτητα, και τα οποία να διακατέχονται με κρίση και με πολιτισμική γνώση της ιστορίας τους: η οποία μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και μέσα από τις πράξεις καθαυτές των μελών, από γενιά σε γενιά. (Δεν διαβιβάζεται μια γραμμένη [από μερικούς], επίσημη, ολοκληρωτική “Ιστορία”). Η επιθυμία είναι η δημιουργία ενός «συνόλου ομοίων» μεταξύ αυτόνομων ατόμων τα οποία αλληλοεμπιστεύονται και αλληλεπιδρούν θετικά ο ένας με τον άλλο (δέστε Overing 1993, 2000). Αυτό που αποκαλούμε στην Δύση με τους όρους “οικονομία”, “πολιτική”, “θρησκεία/εκκλησία” και “παιδεία”, στις κοινωνίες ιθαγενών (εν απουσία κράτους) είναι συνεκδοχικές πολιτισμικές πτυχές της κοινωνίας καθαυτής*(δέστε Clastres, 1977). Πράξεις της «καθημερινότητας», τονίζει η Overing (2003:2) που στην Δύση περιφρονούμε και θεωρούμε αγγαρείες, (για τις οποίες πληρώνουμε άλλους να μας τις κάνουν) όπως το καθάρισμα του σπιτιού, το πλύσιμο των πιάτων και των ρούχων, το μαγείρεμα, το μάζεμα καρπών ή σοδειάς ή η κατασκευή μιας τσέντας, είναι για τους Πιαρόα μεγάλης σημασίας λόγω του ότι θεωρούνται πράξεις “γονιμότητας”. Βάζουν ως εκ τούτου τεράστια καλλιτεχνική προσοχή στην υγιή εκτέλεση τους. Αυτό είναι κάτι που παρατηρείται σε συλλογικό επίπεδο. Δεν υπάρχει κάποιος “πολιτικοοικονομικός” τομέας αποσπασμένος [από την “κοινωνία”] που να λειτουργεί αυτόνομα. Αυτό που προωθείται είναι

Issue °04 — February 2013

η ατομική και οικογενειακή αυτονομία, η πολυμάθεια και η πολυ-τεχνία, και όχι η “εργατική εξειδίκευση” του ατόμου: κατασκευάζουν τα δικά τους κανό, σπίτια, τσάντες, γεννούν χωρίς γιατρούς, έχουν το χωράφι τους και το περιποιούνται, γνωρίζουν την ζούγκλα - τα ευεργετικά και τα δηλητηριώδη της βότανα - διδάσκουν οι ίδιοι τα παιδιά τους, δημιουργούν το δικό τους πρόγραμμα και έχουν επίγνωση ως προς τις εποχιακές καιρικές αλλαγές της φύσης. Πότε, για παράδειγμα, να φυτέψουν και πότε να μαζέψουν. Και έστω και αν όλοι οι Νόμπε άντρες και γυναίκες ξέρουν πάρα πολλά βότανα, μερικοί είναι “βοτανολόγοι” και η συμβουλή τους θα ζητηθεί εάν υπάρχει ειδική ανάγκη ή η διαπαιδαγωγική επιθυμία. Το ίδιο ισχύει με όλα τα πράγματα. Όλοι οι άντρες ξέρουν να κάμνουν κανό, αλλά μερικοί είναι “μάστροι”. Με τον καιρό κατάλαβα πως όταν αρνηθεί κάποιος φαγητό, αρνείται ουσιαστικά να αναπτύξει σχέσεις φιλίας με τον “άλλον” (με κατηγορηματικό και αλαζονικό μάλιστα τρόπο) αφού δεν χρειάζεται να ανταποδώσει όταν βρεθεί ο ίδιος στο μέλλον με πλεονασματικούς βιοτικούς πόρους. Πολλοί μύθοι προωθούν αυτήν την νοοτροπία, παρουσιάζοντας εγωιστές και ψεύδοντες χαρακτήρες να υπόκεινται διάφορες τιμωρίες από τους Σαμάνους (Σουκίας): επιτήδειοι που προσφέρουν φαΐ με φαρμάκι γεύονται στο τέλος οι ίδιοι το φάρμακο τους· γυναίκες που υφαίνουν με άγχος, ή με υπεροπτικές σκέψεις για την γειτόνισσα, κουβαλούν για πάντα το άγχος τους στην τσέντα, και το μεταδίδουν στους υπόλοιπους - αφού σε αυτές κουβαλούν συνήθως τα ξύλα για την φωτιά, το φαγητό για την οικογένεια και τα ίδια τα μωρά τους. (Υφαίνουν, δηλαδή υλοποιούν, τις ανησυχίες τους). Ακόμη ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των ιθαγενικών κοινωνιών είναι πως ενώ η φυσικο-κοινωνική διάσταση προωθείται ώστε να είναι ήρεμη και ειρηνική, το μεταφυσικό επίπεδο, το οποίο είναι από την ρίζα του κοινωνικοποιημένο (και αντανακλάται στους μύθους), είναι κυριολεκτικά ένα πεδίο μάχης όπου φυτά, πνεύματα, φυσικά και αφύσικα αντικείμενα και υπάρξεις διατηρούν πάντα την δυνατότητα να εκποιηθούν κάποιας (“άλλης”) προσωπικότητας και να συμμετέχουν (με τον δικό τους χαρακτήρα) στο ανθρώπινο πεδίο (see de Castros, 2000). Αυτό που προκαλεί μια αρνητική μεταφυσική παρουσία να εμφανιστεί είναι αρνητικές και αγωνιώδεις σκέψεις, αλλά και εφιάλτες. Έτσι, μια γυναίκα δεν θα υφαίνει και ούτε και θα μαγειρέψει αγχωμένα, αφού θα μεταδώσει το άγχος της στο πράγμα που δημιουργεί. Ένας άντρας το ίδιο. Αν δεν νιώθει ‘καλά’ δεν θα συνεχίσει την κατασκευή του κανό. Ούτε θα πάει στο χωράφι αν ξυπνήσει από εφιάλτη ώσπου να καταλάβει γιατί τον είχε. Αν δεν καταλάβει από μόνος του γιατί, θα

το συζητήσει με την οικογένεια και τους φίλους του την επομένη ή τις επόμενες μέρες. Είναι αρκετά συχνό φαινόμενο ανάμεσα στους Νόμπε, που συνήθως κοιμούνται στις δέκα και ξυπνάνε στις πέντε το πρωί, να ξυπνά κάποιος στα μέσα της νύχτας από ένα καλό όνειρο ή από εφιάλτη, να ξυπνά αμέσως και τους υπόλοιπους μέσα στο σπίτι και έπειτα να κάθονται να το συζητάνε, ήσυχα, ήρεμα, αργά και σταθερά με μεγάλες παύσεις και με ένα ζεστό ρόφημα στο χέρι. Στο σκοτάδι, κοντά στον ποταμό, σε μια μικρή καλύβα με μια μικρή εστία φωτιάς, γύρω παντού πυκνή ζούγκλα, βατράχια και γρύλοι...«ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω». Όταν τα πρόσωπα δεν φαίνονται, ο λόγος του κάθε ενός, μελετημένος και σοβαρός, πρέπει να μεταφέρει όλες τις χειρονομίες και εκφράσεις που καλύπτονται από την νύχτα. Και αφού τίποτε δεν φαίνεται, ο κάθε ένας κοιτάει όπου νιώθει: κάτι που μεταφέρεται και στην μέρα. Δηλαδή μια παρέα Νόμπε να μιλούν με τις πλάτες γυρισμένες και να μεν θωρούν ο ένας τον άλλο, με την προσοχή τους στο ακούειν. Στην Δύση, πιστεύω, σκοτώσαμε και την νύχτα και κατ’ επέκταση το ακούειν· μόλις ή πριν ππέσει ο ήλιος ανοίγουμε το switch για το ‘φως’ (η wifi τηλε-όραση ήδη ανοιγοκλείνει απ’το πρωί), και το κλείνουμε (κυριολεκτικά) μόλις δύο λεπτά πριν ππέσουμε για ύπνο. Το κόστος δεν είναι τόσο τα λεφτά που πληρώνουμε, αλλά η θετική επιρροή της νύχτας καθαυτής στην ψυχική γαλήνη και στις αισθήσεις. I Για τους Νόμπε, οι οποίοι είναι επί τω πλείστο καλλιεργητές που εφαρμόζουν σύστημα swidden (“κόψιμο και κάψιμο” με περιόδους ανάπαυσης της γης: περιτροπική αμειψισπορά), είναι αυτονόητο πως αν κάποιος του οποίου το χωράφι δεν παρήγαγε τα αναμενόμενα ή δεν παρήγαγε ακόμα, και ζητήσει φαγητό από κάποιον που έχει, ο τελευταίος πρέπει να (ανταπο)δώσει. Πρωταρχικά θα του δοθεί η ευκαιρία να συνοδεύσει τον παρέχοντα στο χωράφι του, να βοηθήσει στις διάφορες άμεσες εργασίες εκεί και μετέπειτα να θερίσει την σοδειά που χρειάζεται. Αν από την άλλη χρειάζεται άμεσα φαγητό το οποίο ο γείτονας έχει ήδη φέρει από το χωράφι στην οικία, υπάρχει προβλεπόμενος τρόπος να το “ικετεύσει” χωρίς να το ζητιανέψει και χωρίς να αμφισβητήσει την αξιοπρέπεια του. Ο Philip Young (1971) γράφει: «Η ‘ικεσία’ για φαγητό αρχίζει όπως κάθε επίσκεψη μεταξύ νοικοκυριών για οποιοδήποτε θέμα. Ο επισκέπτης κάθεται στην είσοδο της πόρτας, αν εν άντρας θα κάτσει λίγο πιο μέσα κατά μήκος του αριστερού τοίχου πάνω σε ένα πάγκο, αν εν γυναίκα θα κάτσει χαμέ στα δεξιά της πόρτας. Συνήθως δεν υπάρχει ανταλλαγή χαιρετισμών. Η διάρκεια αυτής της σιωπής εξαρτάται από το βαθμό συγγένειας. Άμεσοι συγγενείς και άτομα τα οποία βρέθονται συχνά, θα αρχίσουν συζήτηση μέσα σε ένα λεπτό ή δύο. Μακρινοί συγγενείς και άτομα που σπάνια βρέθονται μπορεί να μείνουν σιωπηλά για πέντε έως δέκα λεπτά.

Ένα άτομο που έρχεται να παρακαλέσει συνήθως δεν ανοίγει την κουβέντα. Αφού ο/η οικογενειάρχης κρίνει πως πέρασε αρκετός χρόνος σιωπής θα πει, «Για ίντα λόγον έρκεσαι;» [‘Μο νι γγι ντρε γκουαρε;’] ή «Έν-ννα που’ σσιει;» [Ντρε γκούγ-ουε]. Θα ακολουθήσει μια μικρο-κουβέντα ώσπου εν τέλει ο επισκέπτης θα πει, για παράδειγμα, «Ήρτα να ζητήσω φασούλια» [‘Τι (νι) γι μούμα μπουριντάε’]. Ο οικοδεσπότης τότε απαντά ή με «Έχει φασούλια» [‘Μούμα τόρο’] ή με «Δεν έχει φασούλια» [‘Μούμα νιάκαρε’], που σημαίνει πως το σπιτικό έχει λίγα διαθέσιμα. Ακολουθεί διαπραγμάτευση. Ο οικοδεσπότης πάντα προσφέρει λιγότερα από ότι η οικία μπορεί πραγματικά να διαθέσει και ο φιλοξενούμενος κατά κανόνα ζητά παραπάνω από ότι η οικία χρειάζεται. Τελικώς επιτυγχάνεται συμφωνία [Eventually an agreement is reached.]» (1971:170) II Μια πολύ σημαντική πτυχή αυτής της ανταλλαγής είναι ότι διεξάγεται χωρίς αριθμητικές πράξεις. Δεν είναι μια οικονομική συναλλαγή, αλλά μια κοινωνική ανταπόδοση: το φαγητό δεν ζυγίζεται και δεν βγαίνει απόδειξη. [σημ. Έτσι, «δέκα» πατατόριζες δεν ισούνται με «δύο» κοτόπουλα όπως προπαγανδίζουν οι κεϋνισιανοί οικονομολόγοι στις μικρές και σύντομες εισαγωγές των οικονομικών βιβλίων όταν φαντάζονται «Οικονομίες» βασισμένες στην Ανταλλαγή [Barter] (Graeber, 2003). Στην πραγματικότητα, όπως τονίζει ο ανθρωπολόγος David Graeber (2011) στο βιβλίο του ‘Χρέος: Τα Πρώτα 5000 Χρόνια’, δεν υπάρχει ούτε ένα ιστορικό και εθνογραφικό παράδειγμα μιας κοινωνίας που η οικονομία της να ήταν (ή να είναι) ‘τύπου Ανταλλαγής - Barter.’ Δηλαδή η Ανταλλαγή είναι κάτι που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση, δεν είναι Τύπος Οικονομίας κάποιας περιόδου ή κάποιας κοινωνίας στο παρελθόν της οποίας τα μέλη, όπως λέει το καπιταλιστικό παραμύθι, εφηύραν το χρήμα και τους τόκους (και εν τέλει τις τράπεζες) για να κάνουν την ζωή τους πιο εύκολη. Κατ᾽ ακρίβεια, λέει ο Graeber, το ιστορικό αρχείο δείχνει πως το Χρέος (και ο Φόρος [υποτέλειας]), προϋπήρχαν και του καπιταλισμού και από την διάθεση νομισμάτων. Είναι α) το Χρέος προς κάποια άρχουσα τάξη (το οποίο είναι ‘ποσοτικοποιημένο’: συνέχεια πλερώνεται και ποτέ δεν ξεπλερώνεται) και/ή β) [οι] συνεχείς αμοιβαίες ΑλληλοΥπο-Χρεώσεις μεταξύ συν-ανθρώπων (που δεν μεταφράζονται «επιστημονικά/ αριθμητικά») οι οποίες χαρακτηρίζουν τις πλείστες κοινωνίες.] Όπως λέει ο Fernando Santos Granero (1997:200), που διεξάγει την έρευνα του ανάμεσα στους Yanesha στο Περού εδώ και τριάντα χρόνια, το τι παρατηρείται ανάμεσα στις κοινωνίες του Αμαζονίου είναι για τους κολλητούς να συμπεριφέρονται μεταξύ τους σαν αδέρφια, χρησιμοποιώντας τους σχετικούς γενεαλογικούς όρους, και τα αδέρφια εξ αίματος να προσπαθούν να

14 —

The Cyprus Dossier

διατηρούν μεταξύ τους μια συμπεριφορά «φιλίας». Δηλαδή λέει, τα μέλη στις φυλές του Αμαζονίου, και όχι μόνο, έχουν τους φίλους τους σαν αδερφούς τους και τους αδερφούς τους σαν φίλους.

μόνο προϋπάρχουν οποιασδήποτε μορφής κρατικού και παγκόσμιου καπιταλισμού αλλά επιμένουν να υπάρχουν και να πράττονται δια μέσου του. Αν υπάρχει ένα πράγμα που επιθυμεί να αποκρύψει ο καπιταλισμός, το μονολιθικό αυτό οικονομικό σύστημα που προσπαθεί να ποσοστοποιήσει κάτω από ένα χρηματικομαθηματικό παρονομαστή αξιών τους πάντες και τα πάντα (Graeber, 2004), είναι το ‘Πνεύμα του Δώρου’, όπως το αποκαλεί ο Marcel Mauss (1990 [1922]), ο μεγάλος αυτός ανθρωπολόγος και θεωρητικός. Ένα δώρο, λέει ο Mauss, ένα φυσικό αντικείμενο, διατηρά «κάτι» μέσα του από τον προηγούμενο κάτοχο, το οποίο υποχρεώνει τον παραλήπτη κοινωνικά. Ένα δώρο δημιουργά έναν αόρατο κοινωνικό δεσμό ο οποίος αρνείται να μειωθεί σε ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό: είτε αυτό είναι ένα χαρτί με σύμβολο τον αριθμό «10» και το πρόσωπο κάποιου, είτε δέκα ακριβώς οβολούς ή νομίσματα (Graeber, 2001). Είναι ακριβώς αυτή η χρηματοαριθμητική άρνηση που κάνει τους φίλους, πραγματικούς φίλους. Κάτι σαν ‘αδερφούς’. Και στις κοινωνίες χωρίς κυβέρνηση και κεντρική τράπεζα, όπως των Νόμπε, αυτή η άρνηση παίρνει συνολικές διαστάσεις και χαρακτηρίζει τις πλείστες ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις μέσα στην κοινωνία. Πρωτίστως η άρνηση αυτή σημαίνει πως κανένας Νόμπε ηγέτης ή εκπρόσωπος δεν διατηρά κάποια εξουσία πάνω από τους υπόλοιπους. Η άρνηση αυτή εκδηλώνεται και εσωτερικά, μεταξύ των μελών (συγγενών και μη), και «εξωτερικά», δηλαδή έναντι του κράτους του Παναμά. Και οι δύο αυτές αλληλένδετες “αρνήσεις” απορρέουν από την ίδια άρχουσα προϋπόθεση: α) η γη ανήκει σε όλους, β) όλοι δικαιούνται να κατέχουν ένα μικρό μέρος της, γ) κανένας δεν έχει δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω της (Νόμπε και μη-Νόμπε). Και δ), αν ένα αγρόκτημα ή ένα χωράφι μείνει παραμελημένο από τον κάτοχο του για μια περίοδο πέραν των 2 χρόνων, αυτός που θα πρωτο-αναλάβει την αξιοποίηση του το κατέχει (το ‘χρεώνεται’). Έτσι η γη που κατέχει το κάθε άτομο, ή μάλλον η κάθε οικογένεια, είναι όση μπορεί να αξιοποιήσει. Το πλεόνασμα φαγητού στις Ανθρωπιστικές Οικονομίες (ή αλλιώς Οικονομίες Επιβίωσης) όπως των Νόμπε, είτε θα μοιραστεί φρέσκο ανάμεσα σε συγγενείς, φίλους, γνωστούς και αγνώστους, ή θα χαλάσει - αφού δεν χρησιμοποιούν ψυγεία για να κρατήσουν το φαγητό παγωμένο. Αν αντί μοιραστεί, μείνει να χαλάσει, χαλά και η πιθανότητα να δημιουργηθούν θετικοί κοινωνικοί δεσμοί. Επιπλέον, στην ζούγκλα με τα μύρια ζωύφια, οτιδήποτε οργανικό αποσυντίθεται ραγδαίως. Ως εκ τούτου, αν μια οικογένεια σφάξει μια αγελάδα, που συνήθως το κάνει δύο ή τρεις φορές το χρόνο, θα το πράξει πολύ πριν το χάραμα, από τις μία το πρωί, έτσι ώστε ως τις έξι η διαδικασία να έχει τελειώσει.

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα]

Αλέξης Καρκώτης

[…] «Όταν δουλεύαμε στις φυτείες», μου λέγανε οι Νόμπε στο χωριό, «τις μπανάνες εστέλλαμεν τες πράσινες για να φτάνουν στις χώρες σας ώριμες». «Και εμείς οι Ευρωπαίοι κι Αμερικάνοι», είπε κάποτε μια Σκωτσέζα ακτιβίστρια σε ένα χόστελ, σαρκαστικά και με ήρεμο τόνο, σε κάμποσους άλλους Δυτικούς backpackers, «δεν σκεφτήκαμε να τους πούμε ποτέ ένα “ευχαριστώ,” για τα τόσα φρούτα, για το τόσο κακάο και για τον τόσο καφέ που καλλιεργούν, μαζεύουν, πακετάρουν και στέλνουν στις υπεραγορές μας κάθε μέρα». Η «αποζημίωση» σε αυτό είναι πως στην γλώσσα τους, τα Νομπέρε, δεν υπάρχει λέξη “ευχαριστώ”, ούτε “παρακαλώ.” Yπάρχουν τρόποι να ευχαριστήσεις τον άλλο και τρόποι να τον παρακαλέσεις, αλλά όχι οι λέξεις καθ’ αυτές. Όταν δίνει κάποιος δώρο σε κάποιον άλλο, ο δέκτης το λαμβάνει σε σιγή, χωρίς “θενκ γιου” και “ευχαριστώ” που να ζυγίζουν και να επιβεβαιώνουν το δώρο που κρατάει στα χέρια του - μπροστά στον ίδιο τον δότη. Το ευγενικό είναι να μείνεις σιωπηλός και με επίγνωση του τι έγινε. Στην Δύση, συνήθως αλλά όχι πάντα, ένα δώρο - μια ‘μεγάλη’ χάρη - ανταποδίδεται αμέσως με ένα, δύο ή και «χίλια» ευχαριστώ. Στην κάθε περίπτωση, στα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους πλαίσια, ο τρόπος με τον οποίο δίδεται και παραλαμβάνεται ένα δώρο γίνεται όπως γίνεται ούτως ώστε να διασφαλιστεί η αλληλεγγύη μεταξύ μελών: να επιστραφεί με μια μορφή ή την άλλη στο μέλλον. [Και επειδή πολλές φορές το “ευχαριστώ” εύκολα μεταβάλλεται στο μελλοντικό-με-κάθε-μορφή αντι-δώρο (το να λες “ευχαριστώ” να γίνεται η επιστροφή του δώρου - για να μην υπάρχει περαιτέρω υποχρέωση), στην Κύπρο οι ιθαγενείς έχουν ένα ρητό που λέει, “Το συγγνώμη εν μισό σιέσιμο”. Δηλαδή να ανταποδώσεις με ένα ‘συγγνώμη’/‘σόρι’ - σαν καθαυτή μορφή ανταπόδοσης - αντί να ευχαριστήσεις πρακτικά, μπορεί να είναι προσβλητικό.] Μεταξύ της απουσίας ενός “ευχαριστώ” από την “Δύση” και την απουσία της λέξης στην τοπική γλώσσα υπάρχει ένα τεράστιο πολιτισμικό χάσμα σε θέματα πρακτικής φιλοσοφίας. “Από την μία έχουμε μια τοπική Ανθρωπιστική Οικονομία Δώρου της οποίας τα μέλη δίνουν έμφαση στην κοινωνική συμμετρία και την προσωπική αυτάρκεια, και από την άλλη μία παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία η οποία προωθεί την κοινωνική ασυμμετρία και την ατομική υπερκατανάλωση”, γράφει η Overing (2000). Το σίγουρο είναι πως οι ‘Οικονομίες Δώρου και Επιβίωσης’, και ουσιαστικά οι κοινωνικές πράξεις που τις καθιστούν, όχι

Ταυτοχρόνως, φίλοι και συγγενείς, που ειδοποιούνται μέρες πριν, ταξιδεύουν (μερικοί για ώρες) για να παραλάβουν ένα μερίδιο. “Άλλοι”, περαστικοί, γνωστοί και άγνωστοι διατηρούν πάντα την ευκαιρία να το ζητήσουν ή ακόμα και να το αγοράσουν, αφού το χρήμα δεν είναι απών από την κοινωνία τους (όπως ούτε και η τεχνολογία). Η τιμή μπορεί να είναι οποιαδήποτε (αφού υπόκειται σε διαπραγμάτευση), αλλά δεν είναι κερδοσκοπική. Το τι συμβαίνει συχνά είναι να στρογγυλεύουν τους αριθμούς, δηλαδή, ένα δολάριο για δύο ή και παραπάνω κιλά κρέας (που είναι αρκετές φορές πιο φτηνό από τις τιμές στον υπόλοιπο Παναμά). Το ίδιο ισχύει για άλλα πράγματα. Αυτό το ένα δολάριο δεν ανταλλάσσεται με κερδοφόρα κίνητρα. Σίγουρα, η οικογένεια που σφάζει μια αγελάδα και ‘πουλά’ ένα μέρος της το κάνει επειδή έχει άμεσες χρηματικές ανάγκες (κάτι που οι υπόλοιποι αντιλαμβάνονται). Δεν το κάνει για να βγάλει κέρδος - αφού ούτε και αυτό δεν εκλείπεται από την κοινωνία τους και δεν απαγορεύεται από κάποιον νόμο. Οι Νόμπε υφαίνουν την κοινωνία τους με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτρέπουν την δημιουργία κέρδους και μιας ελιτιστικής τάξης (αφού έχουν πλήρη επίγνωση των καταστροφικών κοινωνικών συνεπειών που επιφέρει η συγκέντρωση υπερβολικής δύναμης στα χέρια λίγων), ενώ από την άλλη δεν υπάρχει ‘Νομοθεσία’ περί του θέματος, ούτε ένας εξαναγκαστικός κεντρικός μηχανισμός που να εφαρμόζει νομοθετικά αυτήν την φιλοσοφία με βάσει κάποια ιδεολογία. Όπως υποστηρίζουν οι Bloch και Perry (1989:8), «ένα συγκεκριμένο είδος χρήματος μπορεί να έχει διαφορετικές χρήσεις σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια. Σε πολιτισμούς τους οποίους ο “οικονομικός τομέας” δεν είναι αυτόνομος (not disembedded) από τον κοινωνικό, τα χρήματα (εισάγονται και) ενσωματώνονται στο υφιστάμενο δίκτυο Ανταλλαγής [reciprocity]» (επίσης Graeber, 1996, Hart, 1999, Hart και Hahn, 2011, Mauer, 2006, Strathern, 1992, Taussig, 1977). Η χρήση χρημάτων από τους Νόμπε διατηρεί και ‘συμβολικό’ (token) (π.χ. Von Glahn, 1996:19-23) και κερδοφόρο χαρακτήρα (οι Νόμπε γυναίκες δεν υφαίνουν τις παραδοσιακές τους τσέντες [τσακαρά] για να τις πουλήσουν σε ξένους με “τίποτα” για αντάλλαγμα). Από την άλλη, το σίγουρο είναι πως ενενήντα τοις εκατό από τους 285,000 Νόμπε ζούνε με κάτω από ένα δολάριο την μέρα. Όπως γράφει ο Johnson (1948), “in spite of 400 years of dealing with the Europeans the Ngöbe have not yet understood the use of money” (244). Το ίδιο δηλώνει και ο Young ως την δεκαετία του 1960. Σήμερα, υπάρχουν ακόμη πάρα πολλοί Νόμπε, ειδικά οι πιο απομονωμένοι στα βουνά, που σπανίως τα χρησιμοποιούν. Και ενώ η ημι-αυτόνομη κοινότητα τους υπάγεται στο κράτος του Παναμά, δεν πλερώνουν σχεδόν κανένα

Issue °04 — February 2013

χρηματικό φόρο στην κυβέρνηση: ούτε για “ακίνητη” περιουσία, ούτε για οτιδήποτε άλλο. Η έννοια, ή μάλλον το κοινωνικό πρόβλημα ενοικίασης οικίας δεν υπάρχει§. “Ζούμε με κάτω που ένα δολάριο την ημέρα, αλλά έχουμε φαΐ”, μου είπε ένας φίλος σε μια απογευματινή συζήτηση στο χωριό ανάμεσα σε πέντε ή έξι άλλους Νόμπε άντρες. Και συνεχίζοντας, αργά και σταθερά με μεγάλες παύσεις, μου είπε: «Επειδή η γη φκάλλει, τζιαι εμείς φυτεύκουμε, έχουμε. Η γη όμως είναι όπως το σώμα, δεν μπορείς να το δουλεύκεις συνέχεια. Ένα χρόνο, δκυο χρόνια, τρία. Μετά θέλει ξεκούραση τζιαι περιποίηση για κάμποσον τζιαιρό. Άλλοι έννα σου πουν θέλει πέντε χρόνια, άλλοι εννά σου πουν θέλει δέκα. Ο καθένας ξέρει το δικόν του χωράφι, την δικήν του δουλειά. Έσσιει φορές που πλημμυρίζει ο ποταμός τζιαι καταστρέφει την σοδειά...όπως πέρσι [το 2008]. [Παύση...] Είδα μια φορά στην τηλεόραση πως στην Αφρική έσσιει κόσμο που πεθανίσκει της πείνας. Κοίτα, εμείς εν πεθανίσκουμε που την πείνα. Είμαστε όμως φτωχοί. Έχει εβδομάδες που δεν έχω άλας, ζάχαρη ή καφέ, ή πρέπει να αγοράσω λίγο ρύζι και δεν έχω...είμαστε φτωχοί, εδώ όπως βλέπεις δεν έχει δουλειές, και αν κάποιος θέλει λεφτά πρέπει να πάει να δουλέψει στις φυτείες. Δεν είναι φτώχια να μην έχεις λεφτά για λίγο καφέ το πρωί πριν πας στο χωράφι; [Παύση...] Να σε ρωτήσω κάτι, γιατί εσύ μπορείς να μας επισκεφτείς εδώ και εμείς δεν μπορούμε να έρθουμε στην πατρίδα σου;… Χίλια δολάρια για εμάς είναι περιουσία…» Έπειτα ενός λεπτού σιγή, επενέβηκε ένας πιο νεαρός: «Άκουσα σε να λαλείς σε μια συζήτηση ότι έν είμαστε “φτωχοί φτωχοί” αλλά “πλούσιοι φτωχοί.” Πως εμείς έχουμε δεκάδες ποταμούς και πως έχει ανθρώπους, στην Αμερική, στην Ευρώπη, που ποτέ δεν κολύμπησαν σε ποταμό. Πως μας ανήκει η γη, τα σπίτια μας, πως έχουμε ο κάθε ένας από τουλάχιστο ένα χωράφι. Πως εδώ έχουμε καθαρό αέρα, πως εδώ δεν έχει βία, πως στην χώρα σου πρέπει να πληρώνετε για τα βασικά. Αυτά είναι αλήθεια, είναι πράγματα που ξέρουμε, επειδή πολλοί από εμάς πέρασαν χρόνια ολόκληρα δουλεύοντας στις φυτείες, στις πόλεις των Λατίνων. Γνωρίζουμε πως η γη μας αυτή είναι εύφορη, γεμάτη πλούτους. Για αυτό ήρθαν οι Ισπανοί πριν 500 χρόνια: για να τα πάρουν, και για αυτό είναι τώρα πλούσιοι. Και για αυτό τώρα πολεμούμε τις εταιρίες εξόρυξης που θέλουν το χαλκό που είναι στα βουνά. Το ότι η γη μας είναι πλούσια το ξέρουμε πολύ καλά. Αλλά όσον αφορά λεφτά...οι Νόμπε είναι πάντα χωρίς αυτά. Είναι η πραγματικότητα». Από τις έξι φυλές του Παναμά, οι Νόμπε σε μεγάλο βαθμό τυγχάνουν, μετά τους 3,000 Νάσο-Τερίπε (οι οποίοι σύντομα θα χάσουν την γη τους αφού θα πλημμυρίσει

από ένα υπο-κατασκευή φράγμα), την πιο δυσμενή μεταχείριση από το κράτος. Οι πλείστοι Λατίνοι είναι ρατσιστές απέναντι τους και τους θεωρούν «πρωτόγονους», «βρώμικους», «υποανάπτυκτους», «απολίτιστους», «άγριους», «τεμπέληδες» και «βλάκες με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης». Από την μεριά τους, οι Νόμπε στην γλώσσα τους, τα Νομπέρε, χρησιμοποιούν την λέξη «σούλια» και για τους ‘Λατίνους’ και για τις ‘κατσαρίδες’, οικειοποιώντας την σχέση μεταξύ τους, αφού όπως περιφέρονται οι κατσαρίδες μέσα στα σπίτια τους, περιφέρονται και οι Λατίνοι στην γη τους. Κατσαρίδες δε, που κατά τους Νόμπε, πρωτοεμφανίστηκαν στην ήπειρο, μαζί με τα τόσα άλλα λογής κακά, με την κάθοδο των πρώτων Ευρωπαίων πριν 500 χρόνια. Ένα Ιστορικό συμβάν που στην Δύση ακόμη εξυμνούμε και διδάσκουμε στα σχολεία μας σαν την “Ανακάλυψη” του “Νέου Κόσμου”: δηλαδή την μεγαλύτερη γενοκτονία όλων των εποχών, με 50 ως 100,000,000 νεκρούς ιθαγενείς, από τον τωρινό “Καναδά” ως την τωρινή “Αργεντινή”. […] Υπάρχει επίσης ένας συγκεκριμένος κοινωνικο-πολιτικός λόγος που υπογραμμίζει πως οι Νόμπε είναι «θύματα» της πολιτισμικής ανεπάρκειας τους και ως εκ τούτου χρειάζονται την βοήθεια του κράτους, όπως ένας ασθενής το φάρμακο του. Αυτή η ρητορική άλλαξε αρκετά σχιζοφρενικά, διπολικά προσωπεία τις τελευταίες δεκαετίες, από σοσιαλιστικές λαϊκές δικτατορίες το 1960 και 1970, σε δικτατορικές με κάμποση κοκαΐνη το 1980, και σε νεο-φιλελεύθερες σοσιοκαπιταλιστικές από το 2000 και μετά, αλλά η ουσία της είναι η ίδια: οι Νόμπε πρέπει να «εκ-πολιτευτούν» και πρέπει να συνθηκολογήσουν στο θέμα εξόρυξης του Σέρρο Κολοράδο (Cerro Colorado), η τροπική βουνοσειρά που βρίσκεται στην καρδιά της πατρικής τους Γης και η οποία έχει από τα πιο μεγάλα αποθέματα χαλκού στον κόσμο. Ένα θέμα που τον Φεβρουάριο του 2012 έφερε τουλάχιστον 12,000 Νόμπε στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον της κυβέρνησης. “¡LA PATRIA NO SE VENDE, LA PATRIA SE DEFIENDE!”, έλεγε ένα από τα κύρια συνθήματα (“no se vende” σημαίνει ‘δεν πουλιέται’). Το στήσιμο διαφόρων οδοφραγμάτων από τους Νόμπε σήμανε την κάθοδο της στρατιωτικής αστυνομίας. Ακολούθησαν βίαιες συγκρούσεις για δύο εβδομάδες και παράλυση της χώρας οικονομικά (“‘$15,000,000’ ‘ζημιά’ στην ‘οικονομία’”). Τέσσερις αστυνομικοί σταθμοί κάηκαν στις μάχες. Τουλάχιστον δέκα Νόμπε έχασαν την ζωή τους και δεκάδες άλλοι τραυματίστηκαν σοβαρά. Αμέσως μετά η κυβέρνηση άρχισε να παίζει ένα παιχνίδι υποχώρησης, δηλώνοντας σε όλο τον λαό του Παναμά πως δεν θα προχωρήσει σε εξορύξεις...αλλά πως οι φράξεις ποταμών (που θα έδιναν

ηλεκτρική ενέργεια στο ορυχείο) «πρέπει να γίνουν». «Η μάχη συνεχίζεται» [La Lucha sigue] υπογράφουν όλα τα έγγραφα των Νόμπε. Συγκρίνοντας με την θέση που έχουν άλλες ιθαγενικές φυλές στην Αμερική έναντι των διαφόρων εθνο-κρατών, οι ιθαγενείς στον Παναμά έχουν κερδίσει τεράστια δικαιώματα και βρίσκονται πολλές φορές σε θέση ισχύος έναντι της κυβέρνησης. Οι 50,000 Κούνα, 40,000 Έμπερα, 15,000 Ουννάν, 3,000 Νάσο, 285,000 Νόμπε και 15,000 Μπούγκλε αποτελούν το 10% του συνολικού πληθυσμού του Παναμά, και οι Κομάρκας τους (ημι-αυτόνομοι καταυλισμοί/ κοινότητες, ισπ. Comarcas) το 20% του εδάφους της χώρας. Εδώ να τονιστεί πως η κάθε μια από τις έξι αυτές φυλές, έχουν την δική τους γλώσσα, τον δικό τους πολιτισμό, τις δικές τους παραδόσεις, και το δικό τους πολιτικό σύστημα. Ως εκ τούτου, ο τρόπος που λειτουργούν έναντι του κράτους είναι διαφορετικός. Οι πρώτοι που κατάφεραν να διεκδικήσουν επιτυχώς τα εδαφικά και πολιτισμικά τους δικαιώματα έναντι του νεο-ιδρυθέντος Έθνους-Κράτους ήταν οι Κούνα - στην άλλη μεριά της χώρας (στα σύνορα με την Κολομβία) - με την ‘Επανάσταση του Τουλέ’ το 1935, δια μέσω της οποίας δημιουργήθηκε συνταγματικά η ‘Kuna Yala Comarca’ (2,300 τετ. χμ.) (Howe, 1996). Ακολούθησαν μερικές δεκαετίες μετά οι Έμπερα και Ουννάν, νότια των Κούνα στο Darien Gap, με την Embera Wounan Comarca (4,383 τετ. χμ.), ενώ οι Νόμπε έπρεπε να περιμένουν ως το 1997. Η ΝgöbeBugle Comarca, με έκταση 6,969 τετ. χλ., είναι η τέταρτη πιο μεγάλη ‘επαρχία’ στον Παναμά. Σήμερα ο αγώνας των Κούνα, και το σύστημα της Κομάρκα που υπάρχει στον Παναμά, θεωρούνται μοντέλα προς μίμηση για τον ιθαγενικό αγώνα σε όλη την Λατινική Αμερική. «Εκλογές» ανάμεσα στους Νόμπε δεν υπάρχουν όπως τις ξέρουμε στην Δύση, και όλες τις αποφάσεις τις παίρνουν από κοινού μέσω δημόσιου διαλόγου. Και η μέρα που στην Δύση αποκαλούμε «μέρα εκλογών», είναι για τους Νόμπε η μέρα ανακήρυξης της απόφασης της συζήτησης. Οι υποψήφιοιηγέτες της κάθε άποψης στέκονται δίπλα δίπλα και ο κόσμος έρχεται και στέκεται γραμμή μπροστά τους. Αφού η απόφαση είχε ήδη παρθεί δια μέσου του διαλόγου πριν τις εκλογές, η μέρα των εκλογών είναι επίσης η μέρα ανακήρυξης του αποτελέσματος. Ο νικητής με την πιο μακριά γραμμή κερδίζει. Οι ηττημένοι, που πάντοτε έχουν κάποιο αριθμό ανθρώπων μπροστά τους, καθρεφτίζουν τις πτυχές του διαλόγου. Να επισημάνω δύο σημεία σε αυτή την διαδικασία. Πρώτο, πως οι εκλογές είναι με ανοικτή και δημόσια ψήφο, αφού οι Νόμπε θεωρούν πως η κλειστή ψήφος φέρνει διχασμούς, καχυποψίες και φαυλοκρατία. Δεύτερον, πως αυτή η διαδικασία εξασκείται σε όλα τα επίπεδα. Σε μια μικρή κοινότητα η γραμμή του νικητή (και εκλεγμένου αντιπροσώπου) θα είναι

Αλέξης Καρκώτης Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα] CYD °04 www.cyprusdossier.com

16 —

The Cyprus Dossier

πενήντα άτομα. Σε μια μεγαλύτερη θα είναι εκατόν πενήντα. Σε ένα χωριό θα είναι τριακόσια. Όταν έχει εκλογές για Γενικούς Κασίκες (Ηγέτες), η γραμμή του εκλεγμένου ανέρχεται στις χιλιάδες. «Με ένα βήμα στο πλάι [από τους ανθρώπους στην γραμμή], ο ηγέτης δεν είναι πια ηγέτης», μου είπε ένας Νόμπε εξηγώντας μου την διαδικασία. Δηλαδή αν βγουν αρκετοί άνθρωποι από την γραμμή ή αν θεωρητικά η γραμμή μετακινηθεί ένα βήμα πλάι, και μείνει ο ηγέτης μόνος, ο ηγέτης δεν είναι πλέον ηγέτης. Η έκφραση «βήμα πλάι» είναι επίσης αναφορά στους χορούς τους, οι οποίοι παρομοίως χαρακτηρίζονται από την δημιουργία γραμμών. Αντίθετα με την λαϊκή αντίληψη που επικρατεί μέσα στον Παναμά και η οποία προωθείται από διανοούμενους, τεχνοκράτες, πολιτικούς και ιερείς σε όλα σχεδόν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, οι Νόμπε μπορούν να χαρακτηριστούν σαν μία από τις πιο ευημερούσες κοινωνίες στην Λατινική Αμερική. Τα τελευταία ογδόντα χρόνια εφταπλασίασαν τον πληθυσμό τους, ενώ, μετά από δεκαετίες εντατικού διαλόγου με διάφορες κυβερνήσεις του Παναμά, οι αρχηγοί των Νόμπε κατάφεραν να δημιουργήσουν συνταγματικά την Ngöbe-Bugle Comarca, μια από τις μεγάλες ημι-αυτόνομες ιθαγενικές κοινότητες στην κεντρική Αμερική. III Μέσα στα όρια της ζούνε περίπου 170,000 Νόμπε και 15,000 Μπούγκλε, η γειτονική φυλή ιθαγενών που μιλούν τη δική τους γλώσσα και με τους οποίους οι Νόμπε έχουν αδερφικές σχέσεις και πάμπολλες πολιτισμικές ομοιότητες. Όπως γράφει ο Young (1999), η μάχη τώρα είναι για αυτο-οργάνωση και για ένα είδος επίσημης πολιτικοποίησης έναντι του κράτους που να μην αντιτίθεται της κουλτούρας τους. Σε αυτό θα προσθέσω γνώση της τεχνολογίας για να μπορούν να διεκδικούν τα δικαιώματα τους και να συμμετέχουν πιο αποτελεσματικά στον παγκόσμιο, διαδικτυωμένο πλέον χώρο (δέστε Theodossopoulos, 2010). Aυτό είναι φυσικά στα χέρια της νεολαίας των Νόμπε, κάτι που οι πλείστοι Νόμπε αναγνωρίζουν. Δεν είναι ούτε παράξενο, ούτε και σπάνιο για ένα νεαρό/ή ή ηλικιωμένο/η, να κωπηλατεί το κανό με το ένα χέρι και να μιλά στο κινητό με το άλλο. Και είναι μεγάλη αφέλεια και αλαζονεία να θεωρεί ο μέσος Δυτικός πως είτε αυτό εξυπακούει χάσιμο κουλτούρας, ή πως ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον μέσο ιθαγενή τι νομίζει για αυτόν ‘ένας’ μέσος Δυτικός. Όπως γράφει η Ramos (2000), οι ιθαγενείς, για τους δυτικούς, είναι ο καθρέφτης μέσα από τον οποίο αντανακλούν τις δικές τους συγκεκριμένες ιδεολογίες και φιλοσοφικές απόρροιες. Από την μια είναι ‘άγριοι’ και ‘απολίτιστοι’ και απροσδιόριστα ‘διαφορετικοί’ (και δεν μπορούν να αλλάξουν), και από την άλλη πως η ζωή τους είναι ‘ευγενής’, ‘εν αρμονία με την φύση’: όπως ‘ήμασταν’ και εμείς στην Δύση κάποτε, σε ένα απροσδιόριστο παρελθόν (οπότε δεν πρέπει να αλλάξουν). Από την μεριά τους οι Νόμπε

είναι ξεκάθαροι. Τα λόγια του Αλμπέρτο, οικογενειάρχης, γεωργός και ράφτης στο επάγγελμα, είναι αντικατοπτριστικά: «Στην σήμερων ημέρα έχει Νόμπε που κάνουν όλα τα επαγγέλματα, γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι. Τώρα βλέπεις Λατίνους στο χωριό να διδάσκουν τους μικρούς γράμματα. Στο μέλλον δεν θα έχει. Αφού ούτε οι ίδιοι θέλουν να είναι εδώ τόσο μακριά από τις οικογένειες τους. Στο μέλλον θα έχει μόνο Νόμπε δάσκαλους, Νόμπε γιατρούς…».

Και το δώρο του πολίτη “Υπολογίζεται ότι η διαδικασία ετοιμασίας του καφέ επαναλαμβάνεται παγκοσμίως πάνω από 400 δισεκατομμύρια φορές το χρόνο.” […] Σε Ελλάδα και Κύπρο το φιλότιμο είναι άμεσα συνδεδεμένο με την φιλοξενία. Αν στον καφενέ επιμένει ο ένας γνωστός ή φίλος να κεράσει τους καφέδες και ο άλλος επιμένει να πληρώσει ο ίδιος τον δικό του και-μόνο-τον-δικό του, αυτός που θέλει να κεράσει μάλλον θα προσβαλτεί. Το ίδιο ισχύει για έναν φιλοξενούμενο σε ένα σπίτι αν του ζητούσε ο οικοδεσπότης λεφτά [για τον καφέ] ή από την άλλη αν ο ίδιος ο καλεσμένος επιμένει να πληρώσει παρά την επιθυμία του οικοδεσπότη. Η διαφορά ενός “τραπεζιού” σε μια ταβέρνα και ενός “τραπεζιού” σε μια οικία, είναι ότι στο δεύτερο δεν βγαίνει απόδειξη για το κόστος και η υποχρέωση της ανταπόδοσης δεν είναι ποσοτικοποιημένη σαν ένας άλφα αριθμός: πολιτιστικό σύμβολο του κόστους εργασίας. Και στα δύο τραπέζια, εντός και εκτός οικίας, η γενική επιθυμία είναι όλοι να παίξουν σωστά τους ρόλους τους σαν οικοδεσπότες και φιλοξενούμενοι, με δυνητική έμφαση προς τον πρώτο ρόλο. Ο ‘καλός χαρακτήρας’ είναι αυτός που κερνά — και ανταποδίδει — χωρίς να αφήνει να φαίνεται πιο από τα δύο πράττει. Έτσι το τι γίνεται συχνά είναι οι φίλοι σε μια παρέα να μαλώνουν ποιος θα «πκιερώσει το λοαρκασμόν» για να γίνουν ακριβώς οικοδεσπότες. Στις ταβέρνες παρατηρείται πυκνά συχνά να σηκώνεται ένα άτομο κρυφά στην αρχή της νύχτας να ‘πάει τουαλέτα’ και να δια την κάρτα του στον σερβιτόρο. Το όμορφο της σημαντικής μικροτελετουργίας τούτης (πολιτισμικό Δώρο των προγόνων μας) είναι πως αυτός που πληρώνει κρυφά αφήνει τους άλλους να «μαλλώνουν» και μόνο όταν το αναφέρει ο ταβερνιάρης, βγαίνει στην επιφάνεια η αλήθεια. “Πόψε ετσιέρασεν ο Λαμπρής”, λαλεί ο Λαμπρής σαν οικοδεσπότηςπελάτης στην ταβέρνα. Αυτή η συλλογική πράξη αλληλεγγύης μεταξύ ανθρώπων όχι απλά προϋπάρχει των διαφόρων φεουδαρχικών συστημάτων εξουσίας (όπως του καπιταλισμού) αλλά επιμένει να πράττεται δια μέσω του. Αυτή η χειρονομία, αυτό το

«τσιέρασμαν», μπροστά από όλους τους συγγενείς ή/και φίλους, έστω και αν έχει ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό για παρονομαστή, διατηρά παρά ταύτα μια αύρα, μιαν ανέγγιχτη αρετή, που δεν μπορεί κανείς να ποσοτικοποιήσει. Ήταν συγκεκριμένη μέρα, σε συγκεκριμένο τόπο, με συγκεκριμένους ανθρώπους σε συγκεκριμένες φάσεις στις ζωές τους. Η πραγματική αξία αυτής της χειρονομίας δεν είναι ένας συγκεκριμένος αριθμός. Η μεταφορά ενός δώρου από το ένα χέρι στο άλλο είναι όσο σημαντική όσο το ίδιο το δώρο — το οποίο διατηρά, όπως λαλεί ο ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μως, για πάντα το ‘πνεύμα’ του δότη μέσα του (l’esprit du don). Μεταξύ δυο κολλητών, δεν ξέρει ο ένας πόσες φορές κέρασε τον καφέ και πόσες φορές τον κέρασε ο άλλος. Είναι μια κοινωνική ανταλλαγή που «υπάρχει» κάπου στον αέρα και που απλά γίνεται. Αν έχουν πιει μαζί 1000 κυπριακούς τα τελευταία 10 χρόνια και είναι κολλητοί, σημαίνει η εξίσωση είναι δίκαιη [σωστή/ολόκληρη]. Ασχέτως αν ο ένας είναι αριστερός και ο άλλος δεξιός και μαλώνουν για ποδόσφαιρο όλη μέρα πίνοντας καφέδες. Για αυτό κερνούμε τους κολλητούς μας. Επειδή, όπως και οι Νόμπε, θέλουμε ο κολλητός να εν «όπως τον αρφό»: «αδέρφιν» ή «αρφούιν», όπως λαλούν οι νεαροί Κυπραίοι άντρες. Το ‘κουμπάρος’, η ‘κουμέρα’, ‘συμπέθερος/ά’, ακόμα και το «σειράς» περιγράφουν σχέσεις αδελφικές. Ανθρώπους με τους οποίους θέλουμε να γίνουμε φίλοι ή εραστές, συνήθως τους προσκαλούμε για φραπέ ή τους κερνάμε ένα ποτό. Το «πάμε να πιούμε κανένα καφέ ⁄ ποτό καμιάν ημέρα» πριν το τέλος κάποιας περιστασιακής κουβέντας με κάποιον (-α) γνωστό, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο σύναψης φιλίας. Το ίδιο όταν παρέχεται ένας αναπτήρας, όταν στο αυτοκίνητο αφήνουμε κάποιον να μπει στην λωρίδα κυκλοφορίας μας, όταν δείχνουμε με τον σηματοδότη, όταν σταματούμε τον ανελκυστήρα πριν κλείσει για να μπει κάποιος άγνωστος που τρέχει να τον προλάβει και ούτω καθεξής. Τα παραδείγματα είναι σχεδόν άπειρα αφού όσο χαρακτηρίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις από ανταγωνισμό μεταξύ μελών, τόσο χαρακτηρίζονται από αλληλεγγύη, σύναψη συμμαχιών (συναγωνισμό) και [παράλογο] έρωτα. [σημ. Το ίδιο ισχύει και στο ευρύτερο ζωικό βασίλειο, αφού όλοι οι οργανισμοί προσπαθούν πρωτίστως να αποφεύγουν τον άμεσο ανταγωνισμό δια μέσω οικολογικής εξειδίκευσης (ecological niche) και με την δημιουργία συμβιωτικών σχέσεων με άλλους οργανισμούς. Στο εξελικτικό δίχτυο σχέσεων ο άμεσος ανταγωνισμός, του οποίου τα κόστα και κέρδη μπορεί να είναι τεράστια, συνυπάρχει και περιβάλλεται από μια έμμεση συμβιωτική αμοιβαιότητα (με σταθερά οφέλη). Οικολογική εξέλιξη δε, δεν σημαίνει πρόοδος αλλά ‘μη κατευθυνόμενη γενετική μετάλλαξη’]. Έτσι, αν το να δίνεις είναι μια τέχνη,

Issue °04 — February 2013

το ίδιο ισχύει όταν δέχεσαι, και όταν επιστρέφεις. Όταν αυτός που κερνά, φέρει το ποτό στο τραπέζι ο άλλος δεν είναι ανάγκη να πει «θενκ γιου». Μπορεί, αλλά ακούγεται πιο ευγενικό όταν δεν το λέει πάντα. Αφού ο ίδιος μπορεί να έχει τα τσιγάρα, και ο άλλος τον αναπτήρα, και ο ίδιος το αυτοκίνητο, ο ένας το σπίτι στο βουνό και ο άλλος στην Θάλασσα. Αν για κάθε πράξη λέγαμε «ευχαριστώ» δεν θα σταματούσαμε να λέμε «ευχαριστώ» ο ένας του άλλου. Ή «απολογούμαι», ή «συγγνώμη», «μεν το σκέφτεσαι», «να᾽σαι καλά», «το επόμενον εν πάνω μου» κλπ. Μεταξύ φίλων, αδελφών και εραστών η χρεωστική εξίσωση πρέπει να είναι πάντα ασύμμετρη και να μην είναι ποτέ αριθμημένη. Ασύμμετρη επειδή συνδυάζεται “ο καφές” με χίλια άλλα πράγματα κοινωνικής φύσεως και ποτέ αριθμημένη επειδή την στιγμή που αρχίζουν δύο (και πλέον) φίλοι να καταμετρούν ποιος χρωστά τι σε ποιον και ποιος σε τι (κατά την διάρκεια των χρόνων), μάλλον σημαίνει «χωρίζουν τα χωράφκια τους». Υπάρχει κάποιο πρόβλημα, κάποια έλλειψη εμπιστοσύνης. Αν δανείσει κάποιος 100, 1000, 10.000 ή 100.000 ευρώ σε έναν φίλο το κάνει επειδή τον εμπιστεύεται ότι θα τα επιστρέψει. Αν το ποσό συνοδεύεται με τόκο ή όχι, αυτό εξαρτάται από το είδος φιλίας που διατηρούν ή θέλουν να αναπτύξουν… και από το ποσό. Σε αυτό (περίπου) το σημείο το ‘Δώρο (του Μως) συν το πνεύμα του Δότη’ μετατρέπεται σε ‘Δάνειο συν Τόκο Υποτέλειας’ διασφαλισμένο από κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς. Ως συνέπεια δημιουργά και συντηρεί μια σχέση, όχι πλέον αλληλεγγύης, αλλά εξουσίας. Επίσης, είναι εμφανές πως όταν ένας επιτήδειος τοκογλύφος (με πιστόλια στο συρτάρι) δώσει 1000 ευρώ σε κάποιον άνθρωπο που τα έχει άμεση ανάγκη (για ένα οποιονδήποτε ενάρετο ή σιχαμένο λόγο), η σχέση μεταξύ τους δεν τελειώνει την στιγμή που επιστρέφονται τα λεφτά (με τον τόκο). Επειδή, όπως στην περίπτωση του Δώρου αυτή η συγκεκριμένη “χάρη” δημιουργά μια συγκεκριμένη σχέση μη χρηματο-αριθμημένης υποχρέωσης. Ένας τοκογλύφος κάνει “χάρη” στο δανειστή (και του δίνει 1000 ευρώ) και αφού του έκανε χάρη, μπορεί στο μέλλον να επιστρέψει και να του ζητήσει ο ίδιος μια (ανήθικη) χάρη — που να μην περιλαμβάνει κατ’ανάγκη λεφτά. Αν, επιστρέφοντας πίσω στην ταβέρνα, ο Λαμπρής επιμένει και κερνά πάντα η υποχρέωση προς αυτόν δεν είναι πλέον υποχρέωση αλληλεγγύης, αλλά μεταβάλλεται σε ένα χρέος υποτέλειας. Και είναι για αυτό τον λόγο που η ανταπόδοση (από τους υπόλοιπους) είναι μέθοδος να διατηρούν τα μέλη ισότητα μεταξύ τους. Επομένως το “κέρασμα” με τις διάφορες μορφές του είναι μια πράξη που είτε (ανα)δημιουργά ένα σύστημα κοινωνικής ισότητας, είτε ένα σύστημα κοινωνικής ανισότητας (δέστε Παπαταξιάρχη, 2006).

Μεταξύ φίλων/συγγενών που έχουν αδερφική σχέση και θέλουν να την διατηρήσουν, δεν τίθενται ζητήματα φόρου υποτέλειας: τουλάχιστον ώσπου να ανοίξουν μαζί επιχείρηση ή να χωρίσουν χωράφια σε οικόπεδα, όπου αναγκάζονται νομικά, δηλαδή κρατικά, αφού δεν αντιμετωπίζονται πλέον συγγενικά αλλά σαν ίσοι πολίτες, το κάθε άτομο σαν επιχείρηση [πωλητές-καταναλωτές-πολίτες]. Μεταξύ ανθρώπων που δεν είναι γνωστοί και ως εκ τούτου πιθανοί φίλοι ή ανταγωνιστές (και ενδεχομένως ‘εχθροί’), συχνά η απόδειξη υποδεικνύει ακριβώς (ως το τελευταίο σεντ) το χρέος του ενός ατόμου προς το άλλο με το κέρδος κάποτε κρυφό και κάποτε φανερό (και σίγουρα φουσκωμένο από την πηγή του). Όταν στο περίπτερο ή στο κατάστημα η εξίσωση στην μηχανή έρθει στο μηδέν, ο καθένας παίρνει το δρόμο του, με ή χωρίς «θενκ γιου». Δεν έχει σημασία. […] Ένα δώρο ελεύθερο από τις παραμέτρους του κρατικού καπιταλισμού, (ή οποιουδήποτε άλλου συστήματος εξουσίας), έχει αφετέρου κοινωνικές διαστάσεις και είναι η βάση πάνω στην οποία τα μέλη μίας κοινωνικής ομάδας διατηρούν αδελφικές σχέσεις μεταξύ τους. Είναι προς «τιμή» αυτού που το δίνει, και προς τιμή αυτού που ανταποδίδει. Η “τιμή” αυτή έχει ρίζες σε έννοιες όπως την αρετή, την αλληλεγγύη, την δόξα και, στον Ελληνικό κόσμο, το φιλότιμο. Η “τιμή”, στα πλαίσια του καπιταλισμού, μεταβάλλεται από την καθαρά κοινωνική της σημασία (ή ακόμα και μεταφυσική) σε μια έννοια μαγικο-οικονομική η οποία δημιουργά, αναδημιουργά και αποκρύβει κοινωνικές τάξεις. [σημ. Έτσι τον καφέ που έφερε μια σερβιτόρα -υπάλληλος- για μερικά ‘λεπτά’ εισόδημα, τον μάζεψαν κόκκο κόκκο από τα δέντρα κάποιας ιδιόκτητης φυτείας στην Λατινική Αμερική ιθαγενείς εργάτες για λίγα δολάρια την ημέρα. Από τα 4.50 ευρώ που πουλιέται το κάθε cappuccino στα Costarbucks του κόσμου, το (υπεραξίας) κέρδος πρέπει να είναι τόσο ώστε ο ιδιοκτήτης να γίνεται συνεχώς πλούσιος, ο σερβιτόρος να παραμένει σερβιτόρος, οι ‘ιθαγενείς της γης’ να μένουν χωρίς πραγματικά πολιτικά δικαιώματα και οι πελάτες να φεύγουν χαρούμενοι]. Όπως στην περίπτωση του τοκογλύφου, ένα Δώρο στα πλαίσια του κράτους, πολύ εύκολα μεταβάλλεται σε πράξη διαφθοράς και η δωροδοκία (δίνω δώρο) σε πράξη παράνομη. Παράδειγμα: “Ο αστυνομικός με νούμερο 12345 δωροδοκείται από τον αδερφό του τον πολίτη 655321 να μην του γράψει πρόστιμο για «σπασμένο φανάρι»”. Ή “Ο πολίτης Χ δωροδοκεί τον αστυνομικό με νούμερο Χ, αδελφό του, για να μην του γράψει πρόστιμο”. Δεν ασκώ κριτική στο αν πρέπει ή όχι να γραφτεί το πρόστιμο (που εν πάση περιπτώσει έχει -κατά την κυβέρνηση- “διαπαιδαγωγικό” σκοπό), αλλά για το πως ο νεο-φιλελευθερισμός

εισβάλλει στο γενεαλογικό μας λεξιλόγιο (κρατικά), και για το πως χρηματο-αριθμίζει (κεφαλαιοκρατικά) τις διάφορες μας σχέσεις, με βάση αυτό το ‘λεξιλόγιο’. Μέσα στο κράτος ο ιθαγενής είναι “πολίτης” και μέσα στον καπιταλισμό, “ιδιώτης”. Και το θρησκευτικό Χρέος του κάθε πολίτη είναι προς το έθνος κράτος και οι βασικές υποχρεώσεις του σαν ιδιώτης προς τις τράπεζες και προς άλλους πολίτες-ιδιώτες. Για αυτό και είναι ταμπού να ρωτάς τον άλλο πόσα «πραγματικά» έχει στην τράπεζα (όπως επίσης και τι ψηφίζει). Επειδή τα λεφτά στην τράπεζα είναι, στην καπιταλιστική μονόπολη, η ζυγαριά που μετρά όχι μόνο βαθμό προσωπικής επιτυχίας αλλά, και σε σχέση με πράξεις και στάσεις στο παρελθόν, αληθοφάνεια, κίνητρα, ειλικρίνεια κλπ. Μέσω αυτής της μυστικοπάθειας που επιτρέπει και προωθεί, ο καπιταλισμός παρουσιάζεται σαν “ελεύθερη [από την κοινωνία] αγορά” και το Κράτος σαν δημοκρατικό πολίτευμα (με μυστικές εκλογικές διαδικασίες και μονοπώλιο στη νόμιμη χρήση βίας). Ενώ στην πραγματικότητα μόνο ένα ανήθικο σύστημα θα επέτρεπε σε κάποιον να έχει δισ-εκατομμύρια, ενώ άλλοι δεν έχουν για νοίκι. Στο βιβλίο του «Προτεσταντικό Ήθος και το Πνεύμα του Καπιταλισμού», ο Max Weber αναδεικνύει την ύπαρξη ενός ισχυρού αστικού κώδικα στην εργασία με έμφαση την σκληρή δουλειά και στον ασκητικό βίο ως γενεσιουργό αιτία της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η συστηματική αποταμίευση και η χωρίς εκκλησιαστικούς ενδιάμεσους σχέση του πιστού με τον Θεό, διευκολύνει, λέει ο Weber, τη συσσώρευση του πλούτου. Τι γίνεται όμως (στον παγκόσμιο αυτό καπιταλιστικό κόσμο) αν δεν είσαι “Προτεστάντης” (ή Χριστιανός) και αρνείσαι να γίνεις; Ο λογοτέχνης, κριτικός θεάτρου και επίτιμος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Κώστας Γεωργουσόπουλος θέτει πάνω κάτω σε ένα άρθρο του στα ΝΕΑ (01 ⁄ 09 ⁄ 12) την ίδια απορία. Και η απάντηση που δίνει εμπεριέχει την ανταλλαγή δώρων. “..[..]..Μόνο οι αδιάβαστοι αγνοούν”, γράφει, “πως ο αιρεσιάρχης του Λουθηρανισμού Καλβίνος είχε για λίγους μήνες εγκαθιδρύσει στην Ελβετία και ιδίως στη Γενεύη καθεστώς όπου όχι απλώς απαγορευόταν το γέλιο, αλλά είχε και αυστηρά βασανιστήρια! […] Πώς αυτοί λοιπόν που έχουν αναγάγει την εργασία ως όχημα για τον Παράδεισο και μέσον την αποταμίευση, να κατανοήσουν τον ακτήμονα και πάμφτωχο Έλληνα πατέρα που στον γάμο της κόρης του σπάει στο γλέντι και ίσως το μοναδικό «καλό» πιάτο της γιαγιάς ή του πραματευτή παππού, που το έφερε από τη Βλαχία;” «Μήπως πρέπει», συνεχίζει ο ίδιος, «τιμής ένεκεν για αμοιβαία κατανόηση των βορείων εταίρων μας, να διανέμουμε δωρεάν, μαζί με τις ανταγωνιστικές πλέον κουτσουρεμένες συντάξεις μας, και το αποκαλυπτικό έργο του Μαξ Βέμπερ

Stephen Barnwell The Entitled States of America Αλέξης Καρκώτης Το Χρέος Του Ιθαγενή [Απόσπασμα] CYD °04 www.cyprusdossier.com

18 —

The Cyprus Dossier

«Ο καπιταλισμός και το πνεύμα του προτεσταντισμού»; Κι εμείς τι να τους χαρίσουμε; Μα, σε μετάφραση Λουθήρου, το επεισόδιο της Γραφής όπου ο Χριστός έσωσε την πόρνη από τον λιθοβολισμό των υποκριτών αστών και της υποσχέθηκε τον Παράδεισο, ‘διότι πολύ ηγάπησεν!’»

θα τα δει σαν φιλοδώρημα – tip – τo oποίο είναι μεγάλο θέμα από μόνο του αφού μία σερβιτόρα δεν ζει από τον μισθό της αλλά από τα tips των πελατών της). Το habitus (Bourdieu 1980) αυτό έχει πάμπολλες μορφές: πάνε δέκα Αμερικάνοι (συγγενείς, φίλοι, ετερόφυλοι, λεσβίες, ομοφυλόφιλοι) σε ένα εστιατόριο να φάνε, και 70% των περιπτώσεων θα μοιράσουν τον λογαριασμό στο σεντ: $9.95 + $10.65 + $11.25 κλπ. Συνεπώς ο/η σερβιτόρος/α πρέπει να γράφει σε ποιον έφερε κόκακόλα, ποιος παράγγειλε την ταχίνι, ποιος την greek salad κλπ, και περνάει στο τέλος την κάρτα δέκα φορές. Αυτό ισχύει ανάμεσα σε ζευγάρια, και μέσα στην οικογένεια. Ο κάθε ένας πληρώνει τα δικά του ως το τελευταίο σεντ συν το “αλτρουιστικό” tip. Τέσσερις συγκάτοικοι να έχουν τέσσερα γάλατα στο ψυγείο. Αυτή την κοινωνική αταξία (και οικονομική συμμετρία) την βίωσα άμεσα σπουδάζοντας και δουλεύοντας σε εστιατόρια και μπαρ στην Αμερική. Σε Ελλάδα και Κύπρο είναι ακριβώς η συνεχής παρουσία μη χρηματοαριθμημένων πράξεων που έχει φέρει αυτή την “οικονομική (καπιταλιστική) κρίση”. Και το Χρέος των 500 δισεκατομμυρίων είναι μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των μη χρηματο-αριθμημένων συναλλαγών. Εκτός της διαφθοράς, ο άλλος λόγος που πρέπει να αναφερθούμε ως προς την δημιουργία αυτού του χρέους είναι στη διαφορά “νοοτροπίας” των Ελλήνων (και των υπόλοιπων Μεσογειακών Χωρών) με τους Βόρειους Ευρωπαίους. Αφού, καταλήγωντας, ένας αστυνομικός στην Κύπρο και Ελλάδα (αλλά και σε πολλές άλλες κουλτούρες παγκοσμίως) δεν θα γράψει (αν μπορεί) τον κολλητό του “έτσι απλά” για οδικό παράπτωμα, όσο και αν «πιστεύει» στο σύστημα. Μπορεί να του την πει, άλλα δεν θα το κάνει — και αν θα το κάνει είναι επειδή θέλει να σπάσει πλάκα. Επομένως δεν είναι καθόλου απίθανο ένας αστυνομικός ή μία/ένας δημόσιος υπάλληλος να δωροδοκηθεί σε κάποια στιγμή από αδερφικό καθήκον ή να δωροδοκήσει επειδή επιθύμησε να φλερτάρει με κάποιον ή κάποιαν. Λόγω διαφθοράς στο σύστημα.

[…] Τα χρήματα, των οποίων μονοπώλιο έχει βασικά το ΔΝΤ και η Ουάσινγκτον, τυπώνονται εξ αρχής με τόκο ώστε να (ανα)δημιουργούν οικονομικές τάξεις. Ο τόκος είναι αρνητικός αν χρωστάς για να παρέχεται ο τόκος σε αυτόν που έχει πολλά. Επομένως, σε μια καπιταλιστική κοινωνία, μερικοί γεννιούνται πλούσιοι, κάποιοι στην μεσαία τάξη και πολλοί άλλοι φτωχοί, με έννοιες όπως το Λόττο, τον Τζόγο, την Εταιρία, την Χρεοκοπία, τον Πληθωρισμό, την ‘Ελεύθερη Αγορά’ να “φυσικοποιούν” αυτήν την ανισότητα — που κρύβεται πίσω από κρυφούς τραπεζικούς λογαριασμούς (online). Οι κεφαλαιοκρατικές αυτές έννοιες, σαν πολλές άλλες — όπως assessing risk, speculation και uncertainty — αναφέρονται σε κάτι απροσδιόριστο, το οποίο απορρέει από μια μαγική διάσταση. Ο Max Weber όμως σκιαγραφεί την παρουσία του ‘μαγικού’ στοιχείου ακριβώς για τον λόγο για τον οποίο ο καπιταλισμός δεν αναπτύχθηκε στις ιθαγενικές ανιμιστικές κοινωνίες και από την άλλη την άνοδο του ‘ορθολογισμού’ σαν τον λόγο που αναπτύχθηκε από πουριτανούς πολιτισμούς. Και το risk, όπως και το speculation, είναι κάθε άλλο παρά ορθολογισμός. Σαν speculative έννοια είναι πιο κόντα στο ‘μαγικό’: το ίδιο απροσδιόριστο μαγικό που παρατηρούμε στο πνεύμα του Δότη μέσα στο Δώρο, αλλά αναποδογυρισμένο. Ενώ το πρώτο “μαγικό” αναφέρεται σε ένα φυσικό αντικείμενο, το δεύτερο “μαγικό” αναφέρεται σε ένα υπερσυλλογικό φανταστικό επίπεδο: “η ελεύθερη [από την κοινωνία] αγορά”. Τι είναι όμως αυτός ο ορθολογισμός που αναφέρεται ο Weber; “Ιn a market economy”, γράφει (1968:92), “every form of rational calculation, especially of capital accounting, is orientated to expectations of prices and their changes, and this form of calculation depends critically on double-entry bookkeeping” (δέστε Appadurai 2011:530). Δηλαδή και οι δύο πλευρές να κρατούν λογαριασμό για όλες τις συναλλαγές μεταξύ τους. Δύο φίλοι να ξέρουν πόσες φόρες “κέρασε” ο ένας και πόσες ο άλλος, τι και που και πότε. Μια κοινωνικο-οικονομική χειρονομία που χαρακτηρίζει γενικά τους βορείους Ευρωπαίους και Αμερικάνους. Δίνεται δώρο ένα τσιγάρο σε ένα Αμερικάνο και απαντά με δέκα ευχαριστώ ή δίνει 20-50 σεντ πίσω. Για να μην νιώθει υπόχρεος προτιμά να μεταμορφώσει τον εαυτό του σε καταναλωτή, τον δωρητή σε πωλητή, και το δόσιμο δώρου σε business transaction. (Και αν δεν ονομάσει τα λεφτά πληρωμή,

* * I. II. §

Απόσπασμα από “Το Χρέος του Ιθαγενή και το Δώρο του Πολίτη”. Το να δώσει για παράδειγμα μια γυναίκα ιθαγενής δώρο μια υφασμάτινη τσέντα (100% ‘οργανική’, και της οποίας όλη η διεργασία διήρκησε εβδομάδες) είναι όλοι οι προαναφερθέντες “τομείς” (μαζί) σε μία πράξη συν το “πνεύμα του δώρου.” Αυτό το απροσδιόριστο ‘κάτι’ από τον Δότη ενσωματώνεται δια μέσου της πράξης μέσα στο δώρο (Maus, 1990). Για αυτό γενικώς σε πολλές κουλτούρες θεωρείται προσβολή να προσπαθήσει κάποιος, ‘ιθαγενής’ ή ‘μη’ να πληρώσει χρηματικά ένα Δώρο που δέχεται (δηλαδή να το ποσοστοποιήσει, να το ακυρώσει αριθμητικά, και να απεγκλωβιστεί πλήρως από την κοινωνική υποχρέωση να το ανταποδώσει με διάφορους τρόπους, στο μέλλον όταν χρειαστεί). Ο άνθρωπος εξελίχτηκε με τον τρόπο που εξελίχτηκε, στα μισά των τελευταίων 150,000 ή 4,000,000 χρόνων (εξαρτάται από ποιον γενεαλογικό κλάδο αρχίσεις να μετράς), μέσα στο σκοτάδι. Μετάφραση του συγγραφέα. σημ. Κάτι που θα μπορούσε να μας προβληματίσει

III.

είναι το παράδειγμα της Παλιάς Λευκωσίας και του αριθμού άδειων καταστημάτων σε σχέση με τον αριθμό άνεργων νεαρών καλλιτεχνών και πτυχιούχων που θα μπορούσαν να τα αξιοποιήσουν. Ενώ μια λογική (μοντέρνα) κοινωνία θα έπρεπε να έχει έλλειψη από διαθέσιμα σπίτια, στην Κύπρο έχουμε πλεόνασμα σπιτιών (τα οποία ανήκουν σε λίγους), αλλά και μια άδεια πόλη - την Αμμόχωστο, υπό κατοχή από έναν ολόκληρο στρατό. Η Κύπρος, για παράδειγμα, είναι 9,221 τετ. χμ. και η Κρήτη 8,336.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Appadurai, Arjun (2011). “The Ghost in the Financial Machine”. Public Culture 2011, Vol. 23, No. 3, 65:517-539. Bourdieu, Pierre (1980). The Logic of Practice. Stanford: Stanford University Press. Clastres, Pierre (1977 [1974]). “Society Against the State”. Trans. Robert Hurley. Oxford: Mole Editions, Basil Blackwell. Graeber, David (2011). Debt: The First 5000 Years. Melville House Publishing. -(2004). Fragments of an Anarchist Anthropology. Chicago: Prickly Paradigm Press (Distributed by University of Chicago Press). -(2001). Towards an Anthropological Theory of Value: The False Coin of Our Own Dreams. Palgrave. -(1996). “Beads and Money: Notes Toward a Theory of Wealth and Power”. American Ethnologist, 23:4–24. Johnson, Frederick (1948). “The Caribbean Lowland Tribes: The Talamanca Division”, in Julian H. Steward (Ed.) Handbook of South American Indians IV: The CircumCaribbean Tribes, Vol. 4, pp. 231-252. Bureau of American Ethnology, Bull., 143. Washington, D.C. Hart, Keith (1999). The Memory Bank: Money in an Unequal World. London: Profile Books. Hart, Keith and Chris Hahn (2001). Economic Anthropology. Polity Publishers. Overing, Joanna (2003). “In Praise of the Everyday: Trust and the Art of Social Living in an Amazonian Community”. Ethnos, Vol. 68:3, Sept., (pp. 293-316). -(1993). “The Anarchy and Collectivism of the ‘Primitive Other’: Marx and Sahlins in the Amazon”, in C. Hahn (Ed.) Socialism: Ideals, Ideologies, and Local Practice, pp. 43-58. ASA Monographs 31. Routledge. Mauer, Bill (2006). “The Anthropology of Money”. Annual Review of Anthropology, 35:15–36. Mauss, Marcel (1990 [1922]). The Gift: Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies. London: Routledge. Parry, Jonathan and Maurice Bloch (1989). “Introduction: Money and the Morality of Exchange”, in Jonathan Parry and Maurice Bloch (Eds.) Money and the Morality of Exchange, pp. 1-32. Cambridge University Press. Strathern, Marilyn (1992). “Qualified Value: The Perspective of Gift Exchange”, in C. Humphrey and S. Hugh-Jones (Eds.) Barter, Exchange and Value: An Anthropological Approach, pp. 169–91. Cambridge: Cambridge University Press. Taussig, Michael (1977). “The Genesis of Capitalism Amongst a South American Peasantry: Devil’s Labor and the Baptism of Money”. Comparative Studies in Society and History, Vol. 19, No. 2, pp. 130-155. Theodossopoulos, Dimitrios (2010). “Introduction: United in Discontent”, in United Discontent: Local Responses to Cosmopolitanism and Globalization. Berghahn Books. Young, Philip (1971). “Ngawbe: Tradition and Change Among the Western Guaymi of Panama”. Studies in Anthropology, No. 7. Urbana: University of Illinois Press. -(1970). “Notes on the Ethnohistorical Evidence for Structural Continuity in Guaymi Ethnohistory”, 17(1/2):11-29. Παπαταξιάρχης, Ευθύμιος (2006). “Τα Άχθη της Ετερότητας: Διαστάσεις της Πολιτισμικής Διαφοροποίησης στην Ελλάδα του Πρώιμου 21ου Αιώνα”, στον τόμο Περιπέτειες της Ετερότητας: Η Παραγωγή της Πολιτισμικής Διαφοράς στη Σημερινή Ελλάδα. Επιμ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης.

ΑΛΈΞΗΣ ΚΑΡΚΏΤΗΣ Γεννήθηκα στη Λευκωσία το 1981. Σπούδασα Οικολογία στην Αριζόνα και έκανα διδακτορική διατριβή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Παν. του Μπρίστολ. Η έρευνα μου είναι ανάμεσα στους ιθαγενείς Νόμπε-Μπουγκλέ του Παναμά. Στην εθνογραφία μου, από το 2006 ως το 2012, επικεντρώθηκα στη δημιουργία χωριών ανάμεσα στους Νόμπε, πως η πρόσφατη ενδυνάμωση των γυναικών έναντι των ανδρών έχει φέρει μια σημαντική μετάβαση από πολυγαμία σε μονογαμία, πως οι Νόμπε διατηρούν τις παραδόσεις τους έναντι του μοντερνισμού, και πως διατηρούν μια ακέφαλη κοινωνία όντας μέσα στο κράτος του Παναμά, που χρόνια τώρα θέλει να εξορύξει στη γη τους.

Issue °04 — February 2013

The Entitled States of America by

— Stephen Barnwell

[Eng]

The iconography of financial documents provokes a perception of inherent value. I exploit that response, using the stolen sense of authority to amplify my voice. Only governments are authorized to create money, so I take the vocabulary of government and use it to speak out against authority and to challenge societal assumptions. The visual language of authority also extends into the world of capitalism in the form of stock and bond certificates. I simultaneously enjoy the richness and extravagance of this kind of imagery while also using it to explore political and socially relevant concepts, often employing satire. By appropriating the visual language of government, my work acquires a false perception of authority or history, as well as a sense of purpose or functionality. I subvert the language of power to criticize power.

CYD °04 www.cyprusdossier.com

The Entitled States of America

Stephen Barnwell

20 — The Cyprus Dossier

Issue °04 — February 2013

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Stephen Barnwell

The Entitled States of America

22 — The Cyprus Dossier

Issue °04 — February 2013

STEPHEN BARNWELL Stephen Barnwell’s moneyart prints have been exhibited in galleries and museums throughout the United States and Europe, including the Palais de Tokyo Contemporary Art Museum in Paris, the Lahti Art Museum in Finland, the Marin Museum of Contemporary Art in California, and the Andrew Kreps Gallery in New York City. Mr. Barnwell’s prints are in private collections in all fifty US states as well as in fifty-one countries around the globe. A set of his political moneyart prints are in the permanent collection of the Center for the Study of Political Graphics in Los Angeles and the Lake Eustis Art Museum in Florida. → moneyart.biz

24 —

The Cyprus Dossier

Δες τα πράγματα αλλιώς… Μια κοινωνικοθεολογική προσέγγιση του επιχειρείν! by

— Γεώργιος Κουννούσιης

Δες τα πράγματα αλλιώς… Μια κοινωνικοθεολογική προσέγγιση του επιχειρείν!

Γεώργιος Κουννούσιης’

[Grk]

Είναι κοινότυπο στις μέρες μας να γίνεται λόγος για ‘’κρίση’’. Οι περισσότεροι, όμως, συνήθως αντιλαμβάνονται τον όρο με την έννοια του οικονομικού μεγέθους. Πόσοι, άραγε, αναρωτηθήκαμε ότι ίσως αυτή η ‘’κρίση’’ δεν αγγίζει και άλλες πτυχές της καθημερινότητάς μας; Μήπως αυτή η ‘’κρίση’’, εκτός από οικονομική, είναι και θεσμική, πολιτική, πολιτιστική, συναισθηματική κ.ά.; Γράφω μία μέρα, όπου στις εφημερίδες διαβάζει κανείς από τη μια για ένα θάνατο εργαζομένου στην Κρήτη από ανακοπή καρδιάς, μόλις του ανακοίνωσε ο εργοδότης του ότι απολύεται, και από την άλλη την ανακοίνωση της Apple για τη διάθεση του νέου iPhone που οι πωλήσεις του ανά τον κόσμο θα ανεβάσουν το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 0,5%, αφού προβλέπεται ότι μόνο την 1η εβδομάδα θα πωληθούν 10 εκατομμύρια συσκευές! I Ζούμε, με λίγα λόγια, σε ένα κόσμο παράφρων. Τη μια μέρα είσαι εργαζόμενος ενώ την άλλη άνεργος. Οι υποχρεώσεις πολλές και δυσβάστακτες. Οι πιο απλές ανθρώπινες ανάγκες, όπως είναι η στέγη, το νερό και το φαγητό –απαραίτητες για τη διαβίωση– χάνονται για όλο και πιο πολλούς ανθρώπους. Στο σπίτι αρχίζει η γκρίνια και η κατάθλιψη. Τα παιδιά ζητούν να συνεχίσουν την καθημερινότητά τους με τα φροντιστήρια, τις εξόδους με τους φίλους τους και τις εκδρομές τα σαββατοκύριακα, ενώ ταυτόχρονα η γυναίκα ξεκινά τη μουρμούρα κοσμώντας τον άνδρα με απαξιωτικά επίθετα. Σε κάτι τέτοιες στιγμές είναι που αναρωτιέται κανείς τι έχει πάει λάθος και όλα πάνε ανάποδα.

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Άλλα όνειρα είχε κάνει για τη ζωή και τώρα αλλιώς του βγαίνει. Είναι οι στιγμές της απόγνωσης, που το αίσθημα αυτοκαταστροφής τον οδηγεί στο μηδενισμό, στην παραίτηση, με λίγα λόγια στην αυτοκτονία… Σημαντικό στοιχείο σε όλη αυτή τη διαδικασία, είναι η διατήρηση της ψυχραιμίας και της λογικής, που θα βοηθήσουν τον άνθρωπο να επαναπροσδιορίσει τη ζωή του και να (ξανα)βρεί τις αξίες εκείνες που θα τον βγάλουν από το αδιέξοδο. Οι στιγμές αυτές προσφέρονται για μελέτη των μέχρι τώρα

καταστάσεων και γεγονότων που έζησε ο άνθρωπος, την αξιολόγησή τους με βάση τη χρησιμότητά τους στη ζωή του, καθώς και την οριοθέτηση της συνέχειας πάνω σε νέα πορεία. Το μυστικό είναι ότι το ποτήρι θα πρέπει να το βλέπουμε πάντα μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Το καπιταλιστικό σύστημα που γέννησε και ανάθρεψε η Δύση για όλο τον υπόλοιπο κόσμο είναι πλέον σε φθίνουσα πορεία.

Η επιτυχία μέσω του κέρδους δεν οδήγησε στην ευτυχία τον κόσμο, παρά ελάχιστους εμπόρους και επιχειρηματίες. Οι περισσότεροι, θύματα της εύκολης διαφήμισης και της υπερκατανάλωσης των προϊόντων που υπάρχουν πλέον σε αφθονία, κατέληξαν άβουλες μηχανές, έρμαιο των παγκόσμιων οικονομικών λόμπι. Η απληστία έγινε η κινητήριος δύναμη του θέλω του ανθρώπου.

Υποκύπτοντας στη θέλησή του, ο άνθρωπος έχασε ουσιαστικά την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του. Δουλεύει για να καταναλώνει, να αγοράζει και να πετάει. Το καινούργιο πρέπει οπωσδήποτε να το αποκτήσει, χωρίς βεβαίως να έχει πάθει τίποτα το παλιό. Έτσι απλά, γιατί είναι της μόδας ή το επιτάσσει η κοινωνία!!! Στην πορεία του αυτή, ο άνθρωπος έχει χάσει το «ενός έστι χρεία II», δηλαδή την ουσία των πραγμάτων. Χωρίς να φταίει πάντα ο ίδιος, αλλά και χωρίς να προσπαθήσει να αλλάξει τις αρνητικές καταστάσεις, κατέληξε να είναι το κατατρεγμένο σκυλί των κάθε λογής εργοδοτών, που αφαιμάσσουν με μανία το αίμα του σκληρά εργαζόμενου υπαλλήλου. «Για ένα κομμάτι ψωμί δε φτάνει μόνο η δουλειά. ⁄ Για ένα κομμάτι ψωμί πρέπει να δώσεις πολλά. ⁄ Δεν φτάνει μόνο το μυαλό σου, δε φτάνει μόνο το κορμί σου. ⁄ Το πιο σπουδαίο είν’ η ψυχή σου, δικέ μου, ⁄ έχει τους νόμους τους αυτή η ιστορία, ⁄ δε φτάνει μόνο η δουλειά», τραγουδάνε οι αδελφοί Κατσιμίχα και όχι τυχαία. III Η εκδούλευση της ψυχής, ή καλύτερα, του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, οδήγησε τα πράγματα σε τέτοιο σημείο, ώστε να βιώνει η ανθρωπότητα την παγκόσμια κρίση στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας της νέας χιλιετίας. Τα εξουθενωτικά ωράρια της μεταβιομηχανικής, σύγχρονης, μοντέρνας –ή όπως αλλιώς θέλετε ονομάστε την– κοινωνίας, με τη συνεχώς αυξανόμενη παραγωγικότητα εκ μέρους των εργαζομένων για να αποφέρει μπόνους στους ίδιους και πολύ περισσότερα κέρδη στους εργοδότες, τελικά γέμισε με πίεση, στρες και άγχος τους ανθρώπους, με

αποτέλεσμα να χάσουν ή να ξεχάσουν την ίδια τη ζωή. Η ζωή δεν είναι μόνο η δουλειά ή η επαγγελματική επιτυχία, αλλά η καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων με τον άλλο που συναντάς στην καθημερινότητά σου, είτε αυτοί λέγονται γονείς, σύζυγος, φίλοι, εραστές, παιδιά κ.ά.

Είναι η απόλαυση των μικρών στιγμών ή ακόμη και των παύσεων που σε κάνουν να ξεφεύγεις από την ανία της καθημερινότητας. Είναι τα μικρά αλλά σημαντικά γεγονότα που σου συμβαίνουν εκεί που δεν το περιμένεις. Είναι, ακόμη, η ανάπτυξη προσωπικής κουλτούρας και δεξιοτήτων, όπως το διάβασμα βιβλίων, η ποδηλασία, ο περίπατος με φίλους, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, με απλά λόγια η επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο, που δε ζητάει πολλά για την ευχαρίστηση και την ευτυχία του. Η απληστία των τραπεζιτών και των διεθνών κολοσσών οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου στοιχηματική δραστηριότητα σε κρατικά ομόλογα χωρών, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία που κινδυνεύουν με χρεωκοπία, με τελικό αποτέλεσμα να χάσουν τα αποθεματικά τους ταμεία, αφού ο θησαυρός αποδείχθηκε στο τέλος κάρβουνο. Αυτό είχε ως συνέπεια το συρρίκνωμα των τοπικών αγορών, τη μη διακίνηση χρήματος στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, το κλείσιμο πολλών εταιρειών, την απόλυση πολλών υπαλλήλων, αλλά και την άνοδο της ανεργίας κυρίως των νέων ανθρώπων.

Η αλλαγή θα πρέπει πρώτα να ξεκινά από τον ίδιο τον άνθρωπο και να απευθύνεται στον ίδιο. Όπως τα αποτελέσματα και οι συνέπειες της κρίσης οφείλονται στην εκδούλευση της ψυχής ή του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, έτσι και η αλλαγή και ο επαναπροσδιορισμός της επιχειρηματικότητας, της εργασίας και εν γένει της ζωής του ανθρώπου θα πρέπει να οφείλονται στην ανεξαρτησία, την ελευθερία και την καλλιέργεια αυτών. Η απεξάρτηση από το καπιταλιστικό σύστημα και γενικά από τις ‘’αξίες’’ του κέρδους, της συσσώρευσης αγαθών, της απόκτησης δύναμης και μεγάλης περιουσίας, της χλιδάτης ζωής, των κοσμικών εξόδων και των πολυτελών αυτοκινήτων, επαφίεται στον ίδιο τον άνθρωπο και στις αρετές που αυτός θα ενστερνιστεί από διάφορα ερεθίσματα. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν η θρησκεία, τα φιλοσοφικά ρεύματα, οι σχολές αυτογνωσίας και οι πνευματιστικές αντιλήψεις κυρίως των ανατολικών θρησκευμάτων, όπως της Ινδίας, της Κίνας,

Issue °04 — February 2013

του Θιβέτ, αλλά και των μουσουλμάνων. Θα σταθώ στις αρετές και τις αξίες που εκπηγάζουν από τη (συμ)μετοχή στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και στην ανάδειξή τους ως τις αρχές που μπορεί να στηρίξουν τον άνθρωπο στην προσπάθεια του να ξεπεράσει ή απλώς και να αντιμετωπίσει την κρίση. Ο Χριστιανισμός διδάσκει ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από το Θεό με σκοπό να γίνει βοηθός του στο σχέδιο του για την ανάπτυξη και ωραιοποίηση του κόσμου. Για το λόγο αυτό και τοποθετείται στον Παράδεισο με σκοπό να τον καλλιεργεί και να τον φυλάει από κάθε επιβουλευτή του έργου του Θεού. Βασικά δώρα του Θεού στον άνθρωπο ήταν πρώτα απ’ όλα η ίδια η ζωή με τη δυνατότητα της αθανασίας, η ελευθερία των κινήσεών του και η δυνατότητα της επιλογής των πράξεών του με τη χρήση του αυτεξουσίου. Βέβαια η χρήση ή η παράχρησή τους είχε τις ανάλογες επιβραβεύσεις ή επιπτώσεις. Η σωστή χρήση θα οδηγούσε τον άνθρωπο στην ομοίωσή του με το Θεό, ενώ η λανθασμένη οδήγησε στην απώλεια του Παραδείσου και της κοινωνίας με το Θεό, που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε ή βιώνουμε τα αποτελέσματά της: θρήνος, δυσκολίες, κόπος, πόνος, θάνατος. Όμως, παρ’ όλη την αστοχία του ανθρώπου, ο Τριαδικός Θεός δεν άφησε αβοήθητο το δημιούργημά του. Τόσο πολύ αγάπησε τον άνθρωπο, ώστε έστειλε το γιο του το μονογενή στον κόσμο για να γίνει άνθρωπος και να οδηγήσει ξανά το δημιούργημα κοντά στο δημιουργό. Ο μανικός έρωτας του Δημιουργού προς το δημιούργημα ήταν τέτοιος, ώστε ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός ενώθηκε ‘’κατά πάντα και διά πάντα’’ με τον άνθρωπο και τον κόσμο ολόκληρο, αφού έγινε ‘’σαρξ’’, δηλαδή συνέλαβε στο πρόσωπό του την κτίση ολόκληρη και τη θέωσε, μεταμορφώνοντάς την . Και δεν σταμάτησε μέχρι εκεί το έργο του, αλλά εκούσια οδηγήθηκε στο μαρτυρικό σταυρικό θάνατο για τη σωτηρία του κόσμου από τα δεσμά του θανάτου δίνοντας και πάλι την αίσθηση της αθανασίας. Έκανε το σώμα και το αίμα του τροφή που για αιώνες χορταίνουν και ενηλικιώνουν χιλιάδες πιστούς στο σώμα της Εκκλησίας, αποκτώντας με τη μετοχή τους αυτή τις αρετές και τις αξίες που εκπηγάζουν από τον ίδιο το Θεό. Σημαντικό στοιχείο στο θέμα που εξετάζουμε είναι η διαπίστωση ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει με ένα πιάτο φαΐ, λίγο νερό και πνευματική καλλιέργεια. Όλα τα άλλα είναι απλώς συσσώρευση του περισσού, του επιπλέον που ουσιαστικά στερείται από τους άλλους συνανθρώπους που ίσως αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Επομένως, αντίδοτο στην κρίση των καιρών μας είναι η συνείδηση της αυτάρκειας, όχι μόνο των υλικών αγαθών, αλλά όλων των τομέων της ζωής μας. Η χρήση του αυτεξουσίου, του μοναδικού αυτού δώρου του Θεού προς τα έλλογα

πλάσματα της δημιουργίας, οδηγεί στην έξοδο από την κρίση –προσωπική, κοινωνική, πολιτιστική κ.ά.– και ταυτόχρονα βάζει τις βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας που θα στηρίζεται στις αρχές της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συναδελφοσύνης, και κυρίως, της αγάπης. Όλα αυτά βέβαια πηγάζουν από τη μετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας, όχι μόνο ως απλοί θεατές, αλλά ως πραγματικοί μέτοχοι με συναίσθηση του τι ακριβώς επιτελείται τη συγκεκριμένη στιγμή. Μόνο έτσι οι αρετές και οι αξίες της χριστιανικής ζωής γίνονται κτήμα του ανθρώπου. Πώς αλλιώς θα νοιώσεις την πραγματική αγάπη που επιβάλλει τη συγχώρεση, την ταπείνωση, τη διακονία και τη θυσία για χάρη του κάθε ‘’άλλου’’ που συναντάς στη ζωή σου, αν δεν γνωρίσεις και βιώσεις τον ίδιο το Χριστό, που όχι μόνο δίδαξε πώς είναι αυτά, αλλά τα έζησε και τα έπραξε ο ίδιος; Είναι πράγματι περίεργο όταν διαβάζουμε πηγές και κείμενα άλλων εποχών να συναντούμε καταστάσεις και γεγονότα που είναι ίδια με τα σημερινά! Το πράγμα είναι απλό. Ο άνθρωπος, σε όλες τις εποχές που έζησε στον κόσμο τούτο, είχε τις ίδιες επιδιώξεις και τους ίδιους στόχους. Άλλωστε το χρήμα πάντα χώριζε τους ανθρώπους. Άλλους τους έκανε πλούσιους και άλλους φτωχούς, λίγους φίλους και πολλούς θανάσιμους εχθρούς. Αλλά κυρίως, κτυπούσε τον ίδιο το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, καταντώντας τον άπληστο και σκληρό, άγριο και δολοφόνο, απατεώνα και ληστή, αφού τον κυρίευε η φιλοχρηματία, η τσιγκουνιά και η γαστριμαργία. Πάθη μιας ατέλειωτης ασθένειας που καταστρέφει τον ίδιο, την οικογένειά του και τελικά την ίδια την (μίκρο και μάκρο) κοινωνία του. Σε ένα τέτοιο κείμενο, προερχόμενο από την περιοχή της Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας και γραμμένο τον 4ο μ.Χ. αιώνα από τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης, για πρώτη ίσως φορά βρίσκουμε μία κοινωνική διδασκαλία που στοχεύει στη δημιουργία μίας νέας κοινωνίας. Στο έργο αυτό ο Γρηγόριος Νύσσης υποδεικνύει στους πλούσιους και εμπόρους συμπολίτες του ότι η λύση στο κοινωνικό πρόβλημα της ανισοκατανομής των υλικών αγαθών ανάμεσα στους ανθρώπους μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανακατανομής του πλούτου. Αυτό θα γίνει εφικτό με την εφαρμογή της αρετής της εγκράτειας, δηλαδή με το να μάθει ο άνθρωπος να αρκείται και να ζει μόνο με τα απαραίτητα που του εξασφαλίζουν το ζειν, ενώ τα υπόλοιπα που του περισσεύουν να τα μοιράζει σ’ αυτούς που έχουν ανάγκη μέσω της ελεημοσύνης, η οποία με τον τρόπο αυτό κατέχει τη θέση κοινωνικού λειτουργήματος, εφόσον συμβάλλει στην καλλιέργεια της αλληλεγγύης και της ισότητας. Μέσω αυτής της προσωπικής επαφής με τους δυστυχισμένους και ταλαιπωρημένους συνανθρώπους: το γείτονα, το φίλο, ακόμη και το ξένο και τον εχθρό, ο άνθρωπος, σύμφωνα με το

Γρηγόριο Νύσσης, αποκτά τη χαρά και τη γαλήνη, αφού δίνοντας από το περισσόν ή ακόμη καλύτερα και από το υστέρημά του θεραπεύονται δύο πάθη που μαστίζουν την κοινωνία, την αχορταγία αυτού που κατέχει τα υλικά αγαθά και την πείνα εκείνου που υποφέρει από την πείνα . Επομένως, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε όλοι στις μέρες μας, είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να αναζητήσει άλλους δρόμους και κατευθύνσεις που θα τον οδηγήσουν στην αλλαγή πλεύσης από τις επιταγές της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας και οικονομίας. Ένας τέτοιος δρόμος, όπως είδαμε και πιο πάνω, μπορεί να είναι η ανάπτυξη της προσωπικής κουλτούρας του καθενός, μέσω της (συμ) μετοχής στην ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Μέσω αυτής της επαφής θα μπορέσει ο άνθρωπος, επιχειρηματίας ή μη, να αναπτύξει δεξιότητες ανεξαρτησίας από το παγκόσμιο κατεστημένο και να σταθεί αξιοπρεπώς στη νέα κοινωνία που σιγά σιγά θα αναδυθεί. Η επαφή αυτή θα τον γεμίσει με εφόδια, τα οποία θα χρησιμοποιήσει στις εμπορικές συναλλαγές και στις διαπροσωπικές επαφές του. Δεν υπάρχει ένας μονόδρομος ή μια συγκεκριμένη κατεύθυνση που θα πρέπει να κινηθεί ο άνθρωπος σ’ αυτό το δρόμο, παρά μόνο η ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός. Αυτό θα τον κάνει ικανό να μπορεί να χρησιμοποιήσει την ελευθερία και το αυτεξούσιό του για να αλλάξει τον κόσμο γύρω του. Η μαζικοποίηση και η αβουλία στο χώρο της Εκκλησίας αποτελούν παραχάραξη του ρόλου της και του μηνύματος που αυτή μεταφέρει για τον κόσμο.

Στην Εκκλησία μόνο ελεύθεροι, τολμηροί και περήφανοι άνθρωποι μπορούν να κατακτήσουν την ουσία των πραγμάτων. Τέτοιοι ήταν οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Ασκητές και οι Άγιοι της Εκκλησίας. Τέτοιοι καλούμαστε από τις παρούσες καταστάσεις να είμαστε και εμείς σήμερα. I. II. III. IV. V.

«Παράνοια για το iPhone», Εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου 2012, σελ. 19. Κατά Λουκάν 10, 42. Χάρης και Πάνος Κατσιμίχα, «Για ένα κομμάτι ψωμί», στο: Ζεστά Ποτά (1985). Κατά Ιωάννη 1, 14. Γρηγορίου Νύσσης, Περί Φιλοπτωχίας και Ευποιΐας Λόγος Α΄, PG 46, 453A-469C.

ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΚΟΥΝΝΟΎΣΙΗΣ Ο Γεώργιος Κουννούσιης σπούδασε Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία. Είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Κοινωνιολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Εργάζεται ως Διευθυντής του Ιδρύματος «Κεντρική Υπηρεσία Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ταμασού» (Κ.Υ.Κ.Α.Τ.) και Υπεύθυνος των Κοινωνικών Προγραμμάτων της Ιεράς Μητροπόλεως Ταμασού και Ορεινής.

26 —

The Cyprus Dossier

Fashioning Identity by

— Eleni Christou

[Eng]

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Fashioning Identity

Eleni Christou

One of the most visible ways we demonstrate and express our identity is through what we wear. Fashion and clothing choices are a way for us to differentiate ourselves, an avenue of creative expression, to signify our belonging to a particular group or subculture — our engagement, or our indifference. Clothing consumption is no longer solely based on its use value, but what it projects to the world about the wearer. Outside of work, many of us lack the time and capacity to indulge our interests, cultivate new ones, produce our own goods and define ourselves by our capabilities. 1

Such traditional avenues for creating identity and individuality have been replaced by a compulsion to consume; to reflect ourselves through what we buy. A consumer identity, however, is at the ransom of corporations, providing a surplus of readymade goods to suit all price levels and tastes. 2 A strategy that may resemble benevolence, but not without ethical implications.

THE READYMADE IDENTITY The philosophy of ‘Fast Fashion’ emphasises the importance of refurbishing our ‘looks’ on a weekly rather than seasonal basis. Fast Fashion brands are pioneers of the readymade identity, accelerating their clothing design and manufacturing process to meet the rapidly changing trends defined by ‘taste makers’ around the world. The popularity of weekly fashion magazines, sponsored blogs, social networking, viral marketing and, of course, brand websites, increases the pace of fashion change and consumption. Fast Fashion’s design and production model seeks to transform ‘high fashion’ style into common trend, convincing consumers that what is demonstrated on the catwalks actually represents popular fashion. European Fashion brands are world leaders in the industry.

The key players are household names: Zara, Topshop, H&M. Exercising high sensitivity to the desires of the consumer, these brands respond and react to every single modification in popular trend. For example, H&M, launching fashion that was effectively disposable, cut its lead time from design to rail to just three weeks. 3

Shrinking the period in which clothes are designed, produced and couriered to the retail store, known formerly as ‘quick response’, Fast Fashion offers consumers a readymade identity on a weekly basis. Spanish fashion monopoliser Zara takes this industrial nimbleness one step further, by manufacturing small quantities of each style, ensuring that their collections are considered ‘exclusive’, perpetuating an anxiety in consumers that they may ‘miss out’. Fashion cycles are increasingly straying from the traditional four season framework, creating a generation of consumers purchasing to replace, rather than to compliment their existing collection at an ever-increasing pace.

THE FASHION ARMY The multibillion dollar fashion industry is sustained by an estimated 250,000 garment export factories worldwide, which employ approximately 40 million garment workers. 4 This army of staff cover the vital point of the production process where clothes are actually made — the crucial element that makes the nature of these clothes both fast and cheap. However, these workers are subject to low pay, long hours, verbal and physical abuse, and unsanitary working conditions. Fast Fashion’s creative outsourcing methods also extend to the employment of ‘home workers’. 5 Nameless middlemen and a complex production line, constructed carefully to preserve anonymity, hide the faces and talents of these people and their link to fashion empires. Although these workers possess the unique skills to produce intricate and detailed clothing, they will likely never afford the price tags. The talents of these employees are unidentifiable in the pristine retail stores and ad campaigns where their clothes are flaunted as objects of desire. Both the brand and the consumer are culpable for ensuring these lifestyles, linked by chains of production and consumption. Keeping the fantasy of fashion alive, the sweatshops churning and the home workers employed is the concept

of ‘planned obsolescence’. Planned obsolescence is the practice of designing and producing goods to have a limited lifespan yet require regular replacement. Minor and major amendments are made to designs at increasing frequencies, ensuring their time as ‘cool’ is limited, marking indelibly if a piece was purchased during an earlier fashion cycle. Retailers, including H&M, Topshop and Zara, sell garments that are expected to be used less than ten times, at very competitive price points, further contributing to the phenomenon of disposing of garments that have not been worn to their full potential. 6 Although mass production keeps the supply of goods flowing into the marketplace, it also reduces the amount of income workers receive. The decreasing wages lead to a shortfall of demand. So the capitalist (the Fast Fashion brand) is left with an excess of unsold goods, having deprived the working class of the revenue needed to buy them — the result is a crisis of generalised overproduction. 7 So, what happens to these unsold goods? Furthermore, what happens to our clothes once they have passed their proverbial ‘use by’ date or are no longer considered fashionable?

THE DEATH AND REBIRTH OF OUR CLOTHING The impact of fast fashion and its disposable philosophy is layered and complex. Due to the nature of Fast Fashion textiles, much of what is discarded is synthetic and hard to recycle and reuse, thus significantly contributing to landfill. The impact on charity stores and textile recycling organisations is another extensive journey. Donations are larger and more frequent, but their quality is decreasing. Charity stores struggle to sell excess stock and compete with the low prices of Fast Fashion brands. Wardrobe turnaround is so rapid that donations are often a season old and unworn when they enter charity stores. 8 In addition, fashion chains often sell (or sometimes donate) their surplus clothing. This process may appear a gesture of goodwill, but it’s also an exercise in shifting the burden of disposing unsold stock. The real fate of our clothing, whether donated direct to a charity or through a textile recycling collection, is at the mercy of a grading process. For example, in Australia, 9 clothing donations are thoroughly checked and divided into 3 categories: A, B and C grade. A grade donations are garments that are in good condition or valuable, and suitable for resale in store. B and C grade are considered old or soiled. These garments

Issue °04 — February 2013

are transferred to recycling centres, inspected and either reincarnated for industrial purposes (such as rags and car seat fillers) or sold to export companies, who then sell on to developing countries at an inflated price. The proportion of donated clothes that are retailed through charity stores differs slightly, depending on the source. According to Lucy Siegle, only 10% of UK donations are sold through stores, while 50% is exported to developing countries. 10 Karen Hansen Tranberg suggests that charitable organisations sell between 40-75% of donations and are the largest single source of the garments that fuel the international trade. 11 Clothes are sorted and compressed into standard 50kg bales and distributed around the world through export and shipping firms. The lowest quality clothing goes to Africa, the medium quality to Latin America, while Japan receives the highest proportion of top quality items. 12

SMUGGLING FASHION For used clothing distribution to be successful, donations must be sorted by knowledgeable recyclers who treat their customers with care and respect. Developing countries often receive clothing that does not suit their climate or style. Used clothing imports also have an effect on domestic textile and garment industries. Many African countries had fairly well developed indigenous markets for textiles and clothing, particularly for handcrafted or hand tailored clothes. In the last few decades, these markets have significantly declined. In an effort to prevent this type of collapse from happening elsewhere in the world, drastic measures have been taken to curtail the import of Western second hand clothes. Many countries strictly forbid the import of second hand clothing, while others restrict the volume or limit it to charitable purposes rather than for resale. For example, used clothing imports are banned in Indonesia because of the threat they pose to local garment production. 13 However, such measures have birthed an illegal used clothes trade and exporters now attempt to smuggle clothes to such countries. The indirect impact of disposable clothing is apparent when the illegal ferrying of second hand clothes is treated in a similar manner to the import of illicit substances or arms.

TAKING A STAND: RECLAIMING IDENTITY

AND SLOWING DOWN FAST FASHION The success of Fast Fashion institutions rely on values they have perpetuated and we have embraced; we want it faster, cheaper, better NOW! As long as this philosophy endures, the devastating impact will continue — a loss of individuality, an abundance of sweatshops, overflowing charity stores, rising landfill levels, diminishing indigenous clothing industries and a procession of Fast Fashion-victims. Fast Fashion’s impact has crept into our identity, culture and environment. So, how can we reclaim our economy and sense of style? There are some brands taking measures to gain accreditation from ethical fashion industry bodies, claiming transparency within their production processes. To the merit of morally conscious consumers and advocacy groups, numerous social movements have specifically dedicated themselves to the eradication of sweatshop culture and the slowing down of consumerism. 14

But what can the individual do to slow down Fast Fashion? Well, we can frequent thrift stores more often, support independent designers, and buy, when only absolutely necessary, new clothes, ensuring that they are durable and ethically made. However, the movement needs to start on a personal level first; how we view and create our identity. For starters, we can reclaim what is ours by redefining our identity as producers, not as consumers. Identity does not necessarily need to be reflected through the brand of the clothes we wear or what we consume, but the thinking behind our style; how and what we choose to wear. Abandoning the fashion market all together is not a simple solution, but we can approach and apply style in our own way. Observe the market, be curious, take inspiration, but do not adopt uncritically the consumerist or Fast Fashion philosophy. Ensure your purchases compliment what you already own, and your collection will grow (or slow down) from there. And if you stop loving your clothes, there is a chance that someone else might instead; donate them if they are still wearable. After all, it’s pretty easy: discover, compose, design, create, recycle, re-invent, produce.

1. Sharon Zukin (2005) explores the power of consumer culture and identity in her book: Point of Purchase: How Shopping Changed American Culture. New York and London: Routledge. 2. For more reading regarding the correlation between consumption and identity, see Baudrillard, Jean. 1988. Consumer Society. In Selected Writings. Mark Poster, ed. Stanford: Stanford University Press, and Belk, Russell W. 1988. Possessions and the Extended Self. The Journal of Consumer Behaviour 15 (2): 139-168. 3. Siegle, Lucy. 2011. To Die For: Is Fashion Wearing Out The World? London: Fourth Estate: 21. 4. Ibid., 41. 5. For more information on Home Workers see chapter 3, “Fashion Crimes and Fashion Victims”, ibid: 55-59. 6. Birtwistle, G and C.M. Moore. 2007. Fashion Clothing – Where Does It All End Up? International Journal of Retail and Distribution Management 35(3): 210-216. 7. Heath, Joseph and Andrew Potter. 2004. Nation of Rebels: Why Counterculture Became Consumer Culture. New York: HarperBusiness: 106. 8. Birtwistle, G and C.M. Moore. 2007, Op Cit, 35(3): 210-216. 9. This analysis is based on interviews with the Retail Services Manager and State Council Retail Manager from two separate Australian Charity Organisations. 10. Siegle, Lucy. 2011, Op Cit, 218. 11. Tranberg Hansen, Karen. 2004. Helping or Hindering: Controversies Around the International Second-Hand Clothing Trade. Anthropology Today 20(4): 3-9. 12. Ibid., 4. 13. For more information on the impact of second hand clothing on indigenous textile manufacture and culture see Tranberg’s article above and her book: Salaula: The World of Secondhand Clothing and Zambia. Chicago: University of Chicago Press (2000). 14. Some examples include: War on Want, Labour Behind The Label, Buy Nothing New, No Sweat and The Ethical Fashion Forum.

Baudrillard, Jean. 1988. Consumer Society. In Selected Writings. Mark Poster, ed. Stanford: Stanford University Press. Belk, Russell W. 1988. Possessions and the Extended Self. The Journal of Consumer Behaviour 15 (2): 139-168. Birtwistle, G and C.M. Moore. 2007. Fashion Clothing — Where Does It All End Up? International Journal of Retail and Distribution Management 35(3): 210-216. Gregson, Nicky and Louise Crewe. 2003. Second-Hand Cultures. Oxford and New York: Berg. Heath, Joseph and Andrew Potter. 2004. Nation of Rebels: Why Counterculture Became Consumer Culture. New York: HarperBusiness. Miller, Daniel, Peter Jackson, Nigel Thrift, Beverley Holbrook and Michael Rowlands. 1998. Shopping, Place and Identity. New York: Routledge. Siegle, Lucy. 2011. To Die For: Is Fashion Wearing Out The World? London: Fourth Estate. Tranberg Hansen, Karen. 1999. Second Hand Clothing Encounters in Zambia: Global Discourses, Western Commodities, and Local Histories. Africa: Journal of the International African Institute 69(3): 343-365. Tranberg Hansen, Karen. 2004. Helping or Hindering: Controversies Around the International Second-Hand Clothing Trade. Anthropology Today 20(4): 3-9. Zukin, Sharon. 2005. Point of Purchase: How Shopping Changed American Culture. New York and London: Routledge.

ELENI CHRISTOU Eleni was born in London in 1985 and spent her childhood living between Australia and Cyprus. She has a Bachelor of Arts with an Anthropology Major and is currently completing a Masters of Applied Anthropology at Macquarie University in Sydney. Her research interests include Identity, Ethnicity, Consumption and Public Space Engagement. Professionally, Eleni has worked in various Project Management and Research Consultancy roles in Arts, Media and Social Research.

28 —

The Cyprus Dossier

To Young Independent Entrepreneurs by

— Efthyvoulos G. Paraskevaides

CYD °04 www.cyprusdossier.com

To Young Independent Entrepreneurs

Efthyvoulos Paraskevaides

[Eng]

I would like to relate a personal experience. My journey in the field of energy started approximately 7 years ago. Although our family business covers a number of sectors such as construction, real estate, manufacturing, pharmaceuticals, hotels, and trade, it was my strong desire to create something of my own that could complement our other businesses. At that time, the energy sector was becoming liberalized. In my mind, I had a clear vision of an energy company in the renewable sector, which could become a serious player with the right strategic partners. I put together a small team with which we looked at projects in Romania, the United Arab Emirates, Egypt, and lastly, Jordan. I utilized the good reputation of our group and the good contacts we had to give it the best chances possible. Out of all the countries we considered, we focused on Romania and Jordan. The choice of local partner was very important, as it is in all businesses, but especially when setting up in a foreign country. I decided to start with Romania where I knew who could be my partner. I contacted my friend, who was already successful in the country, reliable, with integrity, well networked and knowledgeable in the way of doing business there. At the same time, I located the people who could undertake the technical aspects of the business. There were many obstacles along the way. At times, some members of our team were convinced of failure but the rest of us kept our faith, carrying everybody through to success. The most serious obstacle was the lack of knowledge about how to carry out this particular business in each country. Liberalization and renewables were very new and some governments and authorities were on a learning curve about how to manage things. Moreover, developing projects such as these requires a lot of interaction with several actors, all with different interests and agendas, such as local and regional authorities, central government, government agencies, and semigovernmental organizations operating the country’s electricity grid, the regulator, municipalities, and civil aviation. Besides all of the above general obstacles we faced in Romania, the country found itself

in the midst of the financial crisis that hit the whole of Europe, and securing funding became almost impossible. Partners such as the Greek Public Power Company, who were initially ready to invest money, came back and said that they could not do so due to the financial crisis. We therefore contacted the European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), which was already funding very selective projects in Romania. We managed to convince them to look at our project and due to the very high quality of the work we had done, and the good reputation of our group, they decided to review it and, subsequently, decided to be the leading bank to finance the project. At the same time, we came in touch through some of our contacts with two investment funds, which had an appetite for renewables in Romania. Finally, we reached a financial agreement, with the EBRD leading another three banks, two investment funds and ourselves taking up the equity. A very strong financial team in Cyprus working with the banks and with investors was essential to the process as was our local partner in Romania and the Romanian team. The project reached financial close in November 2012. The project’s success was publicized through EBRD, investment fund announcements, and Bloomberg. This has put our company “on the map” and is bringing in new potential business. Next in the pipeline is a project in Jordan where we have pioneered in the renewable field of wind-powered generation. The project has attracted the interest of the European Investment Bank (EIB), the International Finance Corporation (IFC) of the World Bank and a major European infrastructure bank, which has taken a substantial stake in the project. It was always important for us to uphold the principles of quality, integrity, reliability, social corporate responsibility and interpersonal relationships in our business dealings. Corporate Social Responsibility has always been part of our business and personal life.

FUNDAMENTAL HAS BEEN NOT ONLY LOOKING AT HOW TO MAXIMIZE PROFITS, BUT ALSO HOW TO IMPROVE THE QUALITY OF LIFE OF FELLOW HUMAN BEINGS. I CONSIDER THIS AN

OBLIGATION FOR ALL THOSE WHO ARE FORTUNATE ENOUGH TO GIVE BACK TO SOCIETY.THIS ATTITUDE IS ONE OF THE MOST IMPORTANT TRAITS THAT DISTINGUISH INDIVIDUALS AND COMPANIES FROM OTHERS OF THEIR GROUP. In this context, I would like to mention our Group’s social contribution during the period following the Turkish invasion. The Cyprus economy was destroyed and thousands of families were left homeless and jobless. My father, the late George Paraskevaides, along with his partner, decided to make it company policy to employ Cypriots and purchase goods and services from Cyprus for the company’s overseas activities, despite the fact that this was not the most economical solution for the company. This supported the Cyprus economy with hundreds of millions of pounds coming in to the country and helping thousands of families to start new lives. In addition, George Paraskevaides created two foundations. One sent Cypriot children with very serious orthopedic problems to the USA to be operated at the Shriners Hospital for Children and another performed kidney transplants in Cyprus, something which was not then available on the island, was extremely expensive overseas, and was unobtainable for people suffering the most. These are the things, out of all his lifetime achievements, which I believe he will be most remembered for and appreciated. I believe that a successful international business can both benefit and damage local businesses. A company, for example, in the supermarket business, which sets up a chain, competing with Cypriot supermarket owners is taking away their business. On the other hand, if a Cypriot business moves on to the new and hugely important sector of oil, gas, and energy in Cyprus, it will definitely need to partner up with big international businesses. This will enable the local small business to enter new territory more prudently and develop necessary know-how in a new field. Overall, international contacts are extremely important in a number of aspects but certainly in securing partners

from abroad. International contacts in combination with a good reputation constitute a large part of what is required to “open doors” to the international business arena. Based on my experience, having entered the field of energy, I would say to all young aspiring entrepreneurs that, first, they should have faith in themselves and, second, they must decide what they really believe in and why. Believe, have conviction and commitment, never get disheartened, aim high but keep your feet on the ground humbly. Always be reliable in what you say or do, try and build for yourself a good reputation and track record from day one. Utilize all the contacts you have and try making as many more as you can to support your efforts.

BE VERY CAREFUL IN YOUR CHOICE OF BUSINESS PARTNERS BECAUSE IT IS MORE DIFFICULT TO GET A DIVORCE IN A BUSINESS PARTNERSHIP THAN IT IS IN MARRIAGE! Whatever your partner does reflects also on you, so be very selective about your associates and the people you bring in to your company. Try to get and keep the best by your side. It is people that make businesses and, oftentimes, it is not quantity but quality that matters. Do not be afraid to market yourself and your product.

EVERY SUCCESS STORY SHOULD BE AN INSPIRATION TO US ALL AND EVERY FAILURE STORY SHOULD BE A LESSON.

Issue °04 — February 2013

EFTHYVOULOS PARASKEVAIDES Efthyvoulos Paraskevaides was born in June 1960 to George and Thelma Paraskevaides and is married with one child. He studied at Eton College and Kings College University in England and holds a B.Sc. (Hons) in Civil Engineering.

30 —

The Cyprus Dossier

Freak by

— Zurab Gulishvili [Eng]

CYD °04 www.cyprusdossier.com

The Side Of Ourselves We Fear 2012, charcoal and graphite on paper, 60×55cm

Freak

Zurab Gulishvili

When first encountering the 1932 Tod Browning film FREAKS there is an immediate sense of discomfort. This is how I felt a few years ago when I first saw it, which later came to be depicted in my drawings. The story follows the dramas and woes of a group of sideshow actors. Browning, sideshow-man turned director, cast his film with real-life freak show performers. A cruel underground world of exploitation, so-called ‘Freak-Show-Circus’ exhibiting ‘human oddities’ for profit.

M-orso 2012, charcoal and graphite on paper, 55×35cm

31 Issue °04 — February 2013

The Cyprus Dossier

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Freak

Zurab Gulishvili

Untitled 1 2012, acrylic on canvas, 60×50cm

32 —

ZURAB GULISHVILI Zurab Gulishvili (b.1976) is a Georgian artist based in Cyprus. He holds a B.F.A. from the State Academy of Fine Arts, Tbilisi, Georgia. After a year studying in Germany and traveling, he moved to Cyprus where he attended a course in Byzantine art/iconography. Working mainly with drawings, collages, painting and installation, he is preparing a solo show in Cyprus and Sazmanab, Teheran.

Untitled 2 2012, acrylic on canvas, 60×50cm

33 Issue °04 — February 2013

34 —

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Συνδιάλεξη με τον κ. Παύλο Παρασκευά, Διευθυντή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού

Μια συνομιλία με τον Ενταφιανό Α. Ενταφιανό

[Grk]

Ε. — Για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες; A. — Η αρχή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών ήταν το 1961 όταν δημιουργήθηκε το Τμήμα Πνευματικής και Πολιτιστικής Αναπτύξεως, το οποίο το 1962 είχε υπαχθεί στην Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση –τον πρόδρομο του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού– και το 1965 δημιουργήθηκε η Μορφωτική Υπηρεσία, η οποία ήταν ο πρόδρομος των Πολιτιστικών Υπηρεσιών. Το σκεπτικό ίδρυσης του Τμήματος Πνευματικής και Πολιτιστικής Αναπτύξεως ήταν «η ανύψωσις του πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου του λαού εν τω συνόλω του, η διατήρησις του πνεύματος του αγώνος και η έξαρσις των αξιών αυτού». Εξ ου και μια από τις πρώτες δραστηριότητες του τμήματος τούτου ήταν η δημιουργία κοινοτικών βιβλιοθηκών και του Μουσείου Αγώνος, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα. Βέβαια, στην πορεία, με τη διαμόρφωση της Μορφωτικής Υπηρεσίας και την πρόσληψη και άλλων λειτουργών, η Μορφωτική Υπηρεσία εξακτίνωσε τη δράση της σε όλους τους τομείς του σύγχρονου πολιτισμού. Σταδιακά μεν, αλλά προοδευτικά, άρχισε να ασχολείται με όλα τα θέματα του πολιτισμού, πλην βέβαια της πολιτιστικής κληρονομιάς που είναι αρμοδιότητα του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Να πω ότι από τους πρωταρχικούς στόχους της Μορφωτικής Υπηρεσίας ήταν η δημιουργία του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, που έγινε, ήταν η δημιουργία Συμφωνικής Ορχήστρας, που επίσης έγινε –έστω με είκοσι χρόνια και περισσότερο καθυστέρηση– η δημιουργία ενός μεγάρου πολιτισμού το οποίο θα περιλάμβανε κρατική πινακοθήκη, αίθουσα συναυλιών και πινακοθήκη. Κάποια απ’ αυτά έγιναν ξεχωριστά, κάποια προχωρούν τώρα να γίνουν. Εν πάση περιπτώσει, για να καταλήξουμε, οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες, οι οποίες πήραν αυτή την ονομασία το 1992, είναι το Κυβερνητικό Τμήμα το οποίο ασχολείται με το σύγχρονο Κυπριακό πολιτισμό πάνω σε τρεις βασικούς άξονες. Την ίδια τη δημιουργία, δηλαδή τη στήριξη της πολιτιστικής δημιουργίας, την προβολή της και τη διάσωση των στοιχείων του πολιτισμού μας όλα αυτά τα χρόνια. Ε. — Και εσείς πότε αναλάβατε το αξίωμα του Διευθυντή των Πολιτιστικών

The Cyprus Dossier

Υπηρεσιών; A. — Εγώ πριν τρία χρόνια. Το Δεκέμβρη του 2009. Είχα υπηρετήσει έξι μήνες ως αναπληρωτής μετά την αφυπηρέτηση της κυρίας Νικήτα, η οποία ήταν η προηγούμενη Διευθύντρια. Το Μάιο του 2009 είχα αναλάβει αναπληρωτής και διορίστηκα Διευθυντής το Δεκέμβριο του 2009. Ε. — Μέσα από τα δικά σας μάτια, πώς βλέπετε τη σημερινή κατάσταση στην Κύπρο για τους νέους μας γενικά και όσον αφορά τον τομέα της επαγγελματικής απασχόλησης; Είναι μία γενική ερώτηση για την οποία θα εκτιμούσαμε την άποψη σας. A. — Η κατάσταση, για μένα, αυτή τη στιγμή, ειδικά για τη νεολαία, απ’ ό,τι μας δείχνουν και οι αριθμοί σήμερα, οι οποίοι μεταβάλλονται προς το χειρότερο, είναι ότι υπάρχει μια ανεργία της τάξης του 50% μεταξύ των νέων οι οποίοι τελειώνουν τις σπουδές τους ή αναζητούν επαγγελματική ενασχόληση και εκείνο που με θλίβει πραγματικά είναι το γεγονός ότι, ενώ είμαστε μια κοινωνία η οποία έχει καταφέρει να δώσει στα παιδιά, στις νεότερες γενιές τη δυνατότητα να αποκτήσουν εφόδια για μια καλύτερη ζωή, ταυτόχρονα με τους τρόπους διαχείρισης που φαίνονται τώρα πόσο λανθασμένοι ή μη ορθολογιστικοί ήταν τα προηγούμενα χρόνια, έχουμε φτάσει στο σημείο ξαφνικά, ενώ την προηγούμενη πενταετία, για παράδειγμα, υπήρχε μια ευδαιμονία παρόλα τα προβλήματα της εισβολής κτλ., του Κυπριακού προβλήματος και χίλια δυο άλλα που εξακολουθούν να μας βασανίζουν, ωστόσο, να έχουμε επιστήμονες ή πολύ καλά καταρτισμένους και εφοδιασμένους ανθρώπους οι οποίοι θα μπορούσαν να οδηγήσουν αυτό τον τόπο παρακάτω –αν τους δινόταν η ευκαιρία– αλλά δυστυχώς οι πόρτες είναι κλειστές σε μεγάλο βαθμό και υπάρχει, αν θέλεις, για μένα, μια αδικία την οποία θα πληρώσουν τα παιδιά μας τώρα. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά δύσκολη όσον αφορά τον τομέα της απασχόλησης. Ελπίζω τα μέτρα που θα ληφθούν να ανοίξουν κάποια περιθώρια, όμως, από την άλλη, πιστεύω ότι η νέα γενιά είναι αρκετά καλά καταρτισμένη και από μόνη της θα βρει τρόπους και διεξόδους οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν και το γενικότερο σύνολο της κοινωνίας. Ε. — Ένα σημείο που αναφέρατε στην απάντηση σας είναι ότι οι νέοι είναι πλήρως καταρτισμένοι, είναι μορφωμένοι και τους δώσαμε τα εφόδια αλλά δεν τους δίνουμε τις προοπτικές για να εκμεταλλευτούν εκείνα τα εφόδια. Οι νέοι μας, που είναι τα παιδιά της προηγούμενης γενιάς, στέλνονται στο εξωτερικό, κατά κανόνα ή ένας μεγάλος αριθμός αυτών των νέων, για να σπουδάσουν. Ο Κύπριος γονιός, μέσα από τις δυσκολίες και τις στερήσεις που έχει περάσει, επιδιώκει να μην περάσουν τα παιδιά του αυτές τις δυσκολίες. Όταν, όμως, στερείται ο ίδιος για να σπουδάσει τα παιδιά του, ξοδεύοντας αρκετά λεφτά για αυτό το

σκοπό, το Κράτος μας, ή το σύστημα, να πούμε το σύστημα γενικά, δεν έρχεται να εκμεταλλευτεί αυτές τις επενδύσεις που κάνει ο Κύπριος γονιός και αυτά τα χρήματα καταλήγουν στο να πηγαίνουν στη χώρα η οποία θα απορροφήσει τον Κύπριο νέο. Το είπα με πολλές λέξεις αυτό που ήθελα να πω, απλά το θέμα είναι ότι ο Κύπριος γονιός ξοδεύει για να σπουδάσει το παιδί του και αυτά τα χρήματα δεν έρχονται πίσω… A. — …ως επένδυση. Σωστό. Έχετε δίκιο. Είναι μια πλευρά του θέματος τούτη. Βέβαια, από την άλλη, δεν σημαίνει ότι όσοι σπουδάζουν, όσοι καταρτίζονται, σε όσους επενδύουμε, θα πρέπει στο σύνολο τους να είναι πίσω. Σαφώς, υπάρχει πρόβλημα διότι το σύστημα δεν είχε προβλέψει ότι θα έπρεπε να υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες οι οποίες να δώσουν την ευκαιρία επιλογής στους νέους να επιστρέψουν πίσω και να εργαστούν στον τόπο τους. Και η κατάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, ακριβώς ωθεί τους νέους –χωρίς κατ’ ανάγκη τούτο να είναι κακό, αλλά θα έπρεπε να έχουν και την επιλογή της δικής τους χώρας για να εργαστούν– ωθεί τους νέους, λοιπόν, να αρχίσουν να αναζητούν και χώρους εργασίας στο εξωτερικό. Και συμβαίνει αυτό που έχετε πει προηγουμένως∙ οι επενδύσεις οι οποίες γίνονται από τους γονείς ή από την κοινωνία γενικότερα να μην επιστρέφουν πίσω να αξιοποιούνται εδώ. Ε. — Ως Πολιτιστικές Υπηρεσίες, πώς αντιμετωπίζετε τους νέους που απευθύνονται σε ‘σας για οικονομική στήριξη; A. — Οι νέοι δημιουργοί –γιατί εμείς έχουμε ουσιαστικά να κάνουμε με δημιουργούς στον τομέα του πολιτισμού– έχουν μια πολύ θετική αντιμετώπιση από πλευράς μας και ήδη μέσα στους στόχους πολιτικής μας, εννοώ ως υπηρεσίας, πρωταρχικό ρόλο κατέχει η πολιτιστική παιδεία και η στήριξη των νέων δημιουργών. Και αυτό το εκφράζουμε μέσα από διάφορες πολιτικές. Για παράδειγμα, επιχορηγούμε εργαστήρια δημιουργικά σε διάφορες μορφές τεχνών, επιχορηγούμε τους νέους δημιουργούς οι οποίοι έρχονται κοντά μας και θέλουν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους, θέλουν στήριξη για να δημιουργήσουν, προωθούμε τη συμμετοχή τους σε διεθνείς θεσμούς και διαγωνισμούς του εξωτερικού, προσπαθούμε, τουλάχιστον, να τους δώσουμε τη στήριξη που χρειάζονται για να μπορούν να προχωρήσουν παραπέρα. Δεν είμαστε ένα τμήμα το οποίο θα δημιουργήσει ευκαιρίες απασχόλησης, όμως είμαστε ένα τμήμα το οποίο αξιολογεί, ενθαρρύνει και προσπαθεί να στηρίξει, με τα μέσα που έχει στη διάθεση του, μεταξύ άλλων, τους νέους δημιουργούς να προχωρήσουν. Ε. — Σίγουρα αυτό εξαρτάται και από το τι κονδύλια λαμβάνετε εσείς τα

Issue °04 — February 2013

οποία να σας επιτρέπουν να θέτετε σε πράξη είτε σε λειτουργία τις πολιτικές που εσείς επιθυμείτε. Δηλαδή η πολιτική σας εξαρτάται από τον προηγούμενο κρίκο στη μεγάλη αλυσίδα. A. — Είναι και το οικονομικό ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Σαφώς έχουν καθοριστικό ρόλο τα κονδύλια τα οποία τίθενται στη διάθεση μας, αλλά σημαντικός παράγοντας είναι και η δυνατότητα του ίδιου του μηχανισμού διαχείρισης του πολιτισμού. Η υπηρεσία αυτή είναι ένα τμήμα μικρό, με δεκαπέντε λειτουργούς στο οργανόγραμμα της, οι οποίοι, πέρα από όλες τις άλλες τους δραστηριότητες για τον πολιτισμό της Κύπρου, έχουν να διαδραματίσουν και το ρόλο ενός υπουργείου πολιτισμού στο εξωτερικό, για παράδειγμα. Φέτος, για την Προεδρία, έτσι για να δώσω ένα μικρό παράδειγμα, λόγω των αναγκών της, περίπου το ένα τρίτο των λειτουργών της υπηρεσίας ασχολείτο με θέματα που είχαν να κάνουν με την Προεδρία. Οπότε, εκείνο που λέω, πέρα από το οικονομικό θέμα, τα λεφτά που διατίθενται για τον πολιτισμό, είναι και το θέμα αλλαγής του μηχανισμού διακυβέρνησης του πολιτισμού στην Κύπρο. Πρέπει να δημιουργηθούν οι αναγκαίες δομές. Δε γίνεται να είσαι μια χώρα η οποία θέλει να αναπτύξει και να προβάλει έναν πολιτισμό χιλιάδων χρόνων και να μην έχεις μια Γενική Διεύθυνση ή έναν άλλο φορέα, εν πάση περιπτώσει, πιο ανεπτυγμένο, ο οποίος να μπορεί να ανταποκρίνεται επαρκώς στις ανάγκες του ίδιου του πολιτισμού, αλλά και στις ανάγκες του ίδιου του Κράτους, αν θέλεις.

λαμβάνουν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες; A. — Να σας πω. Αριθμητικά, το κονδύλι που εμφανίζεται για τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες ανέρχεται για το 2012 στα τριάντα δύο εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία, όμως, τα εντεκάμισι, τουλάχιστον για φέτος, προορίζονται για το Μέγαρο Πολιτισμού. Οπότε το πραγματικό κονδύλι που υπάρχει για τα θέματα πολιτισμού περιλαμβανομένης και της Κυπριακής Βιβλιοθήκης και του ΣΙΜΑΕ1, της συμφωνικής ορχήστρας, κάποιων οργανισμών που χρηματοδοτούνται μέσω των Πολιτιστικών Υπηρεσιών πάνω σε σταθερή βάση, είναι γύρω στα είκοσι τρία εκατομμύρια. Από αυτά, το κονδύλι το οποίο διατίθεται για επιχορηγήσεις, ήταν πέρυσι πέντε εκατομμύρια, φέτος έγινε τέσσερα και του χρόνου θα είναι ίσως τρία εκατομμύρια. Βέβαια, εκτός από αυτό, υπάρχουν για όλους τους τομείς, κονδύλια ανάπτυξης των τομέων τα οποία αναφέρονται σε δραστηριότητες που οι ίδιες οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν όπως, για παράδειγμα, εκπροσώπηση μας σε διεθνείς εκθέσεις, διοργάνωση εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων στην Κύπρο και ούτω καθεξής και βέβαια είναι και οι μισθοί του προσωπικού και όλα αυτά μέσα σε αυτά τα είκοσι τρία εκατομμύρια που σας λέω, τα οποία μπορείτε να συγκρίνετε με το δισεκατομμύριο που διατίθεται από το άλλο κομμάτι του Υπουργείου για την εκπαίδευση και το οποίο, βεβαίως, καλώς διατίθεται.

Ε. — Πιστεύετε ότι αυτή η βοήθεια η οποία προσφέρετε στους νέους είναι αρκετή; A. — Όχι. Δεν πιστεύω ότι είναι αρκετή. Απεναντίας. Προσπαθούμε μέσα από διάφορα προγράμματα τα οποία καταρτίζουμε να εξυπηρετήσουμε κάποιες βασικές ανάγκες που έχουν διαμορφωθεί. Από ‘κεί και πέρα, αν υπάρχει δυνατότητα τα πράγματα να λειτουργήσουν αντίστροφα, δηλαδή το ίδιο το Κράτος να ξεκαθαρίσει το ποιοι είναι οι στόχοι του αναφορικά με τη νεολαία –ας πούμε για το δικό μας τομέα– να θέσει στόχους πολιτικής και να λειτουργήσει μηχανισμούς οι οποίοι να βοηθήσουν, αυτή είναι η λύση, όχι να τρέχει πίσω από τις ανάγκες που παρουσιάζονται. Εννοώ ένα στρατηγικό σχεδιασμό με συγκεκριμένους στόχους, μεσοπρόθεσμους ή και μακροπρόθεσμους. Αυτή τη στιγμή στην Κύπρο, σε όλα τα επίπεδα, δουλεύουμε για κάποιους σχεδιασμούς, όχι μεσοπρόθεσμους καν, αλλά βραχυπρόθεσμους, των δύο ή των τριών χρόνων και όχι της προοπτικής του μέλλοντος. Ε. — Δυστυχώς, θα συμφωνήσω μαζί σας. Ας μιλήσουμε για λίγους αριθμούς, που σίγουρα θα ενδιαφέρουν και τους αναγνώστες. Τι χρηματικά κεφάλαια

Ε. — Βεβαίως. Οπόταν, αυτά τα κονδύλια είναι «αρκετά» απλά για να σπρώξουν ακόμα λίγο όσους θέλουν να ακολουθήσουν αυτό τον κλάδο του πολιτισμού. Δεν είναι αρκετά για να βοηθήσουν τους νέους να ασχοληθούν επαγγελματικά με αυτό τον τομέα. Αποτελούν μια ώθηση, δεν μπορούν να δημιουργήσουν γερές βάσεις. A. — Σαφώς. Τα κονδύλια αυτά, όπως έχω πει προηγουμένως, είναι αρκετά για μερική στήριξη, όμως δεν είναι καθόλου ικανοποιητικά για μια πραγματική ανάπτυξη σ’ αυτό το συγκεκριμένο κομμάτι, όπως ούτε και για τα υπόλοιπα. Υπάρχουν τομείς που είχαμε θέσει συγκεκριμένους στόχους χρόνο με το χρόνο, προσθέταμε τον ένα χρόνο πάνω στον άλλο, προχωρήσαμε σταδιακά, πετύχαμε να έχουν μια αξιόλογη ανάπτυξη. Αλλά αυτά τα ξεχωριστά θέματα που έχουν να κάνουν με διαφορετικές κοινωνικές ομάδες δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν αυτή τη στιγμή σωστά με τα διαθέσιμα κονδύλια και, επαναλαμβάνω, με τον υπάρχοντα μηχανισμό διαχείρισης. Ε. — Να αναφέρουμε και το Κυπριακό, ή αν θέλετε, μια άλλη πτυχή αυτού του πλέον αιώνιου προβλήματος μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του πολιτισμού. Είναι πέραν από εμφανές ότι το Κυπριακό πρόβλημα έχει κατασπαράξει τους πόρους και την προσοχή του κράτους μας σε

ένα και μόνο τομέα, παραβλέποντας πολλούς άλλους (π.χ. περιβάλλον, κόσμο της Κύπρου, τους νέους κλπ.), οι οποίοι στο παρόν στάδιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν σημαντικότερους και ζωτικότερης σημασίας τομείς για την Κύπρο. Ποια είναι η δική σας θέση όσον αφορά τον πολιτιστικό τομέα; Δίδεται η δέουσα σημασία προς τον τομέα αυτό; A. — Κοιτάξτε. Όσον αφορά το Κυπριακό Πρόβλημα, δεν θα ήθελα να αδικήσω κανέναν, υιοθετώντας τη θέση σας. Ήταν μια ανάγκη, η οποία υπήρξε τη συγκεκριμένη στιγμή, η οποία έπρεπε να αντιμετωπιστεί, είχε να κάνει με τη φυσική επιβίωση, είχε να κάνει με το ίδιο το Κράτος το οποίο καταφέραμε να κρατήσουμε ζωντανό και να το φέρουμε σήμερα να προεδρεύει της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, συμφωνώ μαζί σας ότι δεν υπήρξαν σωστοί σχεδιασμοί για την κατανομή των πόρων, για την ανάπτυξη του τόπου σε όλους τους τομείς. Υπήρξαν πάρα πολλοί τομείς οι οποίοι ήταν παραμελημένοι ή που δεν τους δινόταν η δέουσα σημασία και έχετε επισημάνει κάποιους από αυτούς. Μεταξύ αυτών και ο πολιτισμός. Ουδέποτε ο πολιτισμός ελήφθη σοβαρά υπόψιν στους σχεδιασμούς. Εκείνο, όμως, που συμβαίνει σήμερα είναι ότι, την τελευταία δεκαετία με δεκαπενταετία, το πολιτιστικό αγαθό πωλεί πλέον στην Κυπριακή κοινωνία. Ενώ προηγουμένως ήταν θέμα περισσότερο μίας ελίτ διανοουμένων και ενός πιο στενού κύκλου, σήμερα με τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο μορφωτικό επίπεδο, στους νέους οι οποίοι είχαν την ευκαιρία, έστω κατά τη διάρκεια των σπουδών τους να ζήσουν στο εξωτερικό, στον τρόπο επικοινωνίας με άλλες χώρες και με άλλους λαούς, έχει δημιουργηθεί μια πολύ αξιόλογη κίνηση και ενδιαφέρον γύρω από τον πολιτισμό και πιστεύω ότι η ίδια η κοινωνία θα επιβάλει στο τέλος αυτό το πράγμα∙ εννοώ την ανάγκη για παραπέρα ανάπτυξη και διάθεση πόρων για τον πολιτισμό. Τον πολιτισμό τον θυμούνται όλοι όταν έρθει η ώρα που χρειάζονται μια βιτρίνα για να παρουσιάσουν μια εικόνα της κοινωνίας μας, μια εικόνα των επιτευγμάτων του λαού μας σε ένα επίπεδο όπου μπορεί να γίνει κατανοητός και να εκτιμηθεί από τους άλλους λαούς. Αυτό συνέβη και στα Πενηντάχρονα της ΚΔ, αυτό συμβαίνει και στην Προεδρία. Ο πολιτισμός μπαίνει μπροστά για να ανοίγει πόρτες. Είναι το καλύτερο όπλο διπλωματίας αν ξέρουμε να το χρησιμοποιήσουμε σωστά. Αλλά και για να το προβάλλουμε σωστά χρειαζόμαστε, ακριβώς, τους απαραίτητους πόρους. Και δε μιλώ μόνο για τον παλαιότερο πολιτισμό, μιλώ και για τον σύγχρονο. Διότι σήμερα, η Κύπρος μπορεί να σεμνύνεται ότι έχει, σε όλους τους τομείς, δημιουργούς οι οποίοι μπορούν να σταθούν άνετα δίπλα από τους ομοτέχνους τους σε άλλες χώρες. Και αυτά τα πράγματα τα βλέπουμε και τα διαπιστώνουμε μέσα από τους διάφορους διαγωνισμούς, της μπιενάλε, τις εμφανίσεις των δικών μας δημιουργών στο εξωτερικό

Μια συνομιλία με τον Ενταφιανό Α. Ενταφιανό Συνδιάλεξη με τον κ. Παύλο Παρασκευά, Διευθυντή των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού CYD °04 www.cyprusdossier.com

36 —

The Cyprus Dossier

οι οποίοι δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν τους ξένους. Δεν είναι η κατάσταση που υπήρχε πριν τριάντα-σαράντα χρόνια όπου οι εξελίξεις έφταναν στην Κύπρο με καθυστέρηση, για παράδειγμα, είκοσι πέντε χρόνων, ενημερωνόμασταν για τα διάφορα ρεύματα, τα καλλιτεχνικά και ούτω καθεξής με πολύ μεγάλη καθυστέρηση. Σήμερα, η κοινωνία μας έχει συγχρονιστεί, πιστεύω, σε μεγάλο βαθμό με το τι συμβαίνει διεθνώς.

ένα εργαλείο το οποίο μπορεί να προσφέρει την αναγκαία παραμυθία και στήριξη στον άνθρωπο ως μέρος ενός κοινωνικού συνόλου για να μπορέσει να προχωρήσει παρακάτω. Γιατί η οικονομική κρίση τι είναι, στην ουσία; Έχει να κάνει, μήπως, με τον ίδιο τον άνθρωπο; Όχι. Έχει να κάνει με την επίφαση της διαχείρισης κάποιων υλικών αναγκών. Ο άνθρωπος υπάρχει και χωρίς το χρήμα. Μπορεί να υπάρξει και χωρίς το χρήμα.

Ε. — Αναφέραμε πριν κάτι για την Προεδρία της Κύπρου του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα στο χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει από τον Ιούλη του 2012, έχει συμβάλει στη βελτίωση της εικόνας και των προοπτικών για τους νέους της Κύπρου, καθώς και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας. Νιώθετε ότι έχει «δαπανηθεί» ο αρμόζων χρόνος για τον πολιτισμό μας; A. — Πιστεύω ναι. Η Προεδρία ήταν μια ευκαιρία, αφενός να προβάλουμε τον παλαιότερο πολιτισμό, να αναγκάσουμε τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να στρέψουν το βλέμμα τους και στην Κύπρο, να μάθουν ποια πραγματικά είναι και, αφετέρου, μέσα από διάφορες δράσεις στήριξης που δώσαμε, δώσαμε την ευκαιρία, σε κάποιο βαθμό, και στους νέους να πραγματοποιήσουν κάποιες δραστηριότητες με την ευκαιρία της Προεδρίας. Όμως, αυτό το εξάμηνο δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα. Απλά, αυτό το εξάμηνο είναι μια αφορμή να δούμε τον εαυτό μας με μια άλλη ματιά, το τι έχουμε πετύχει μέχρι τώρα, προς τα πού πρέπει να κινηθούμε και πιστεύω ότι θα έχει μια θετική επίδραση. Όλη αυτή η επαφή που έχει γίνει και στο χώρο των δημιουργών με το κοινό άλλων χωρών, με ομότεχνους τους από άλλες χώρες μέσα στα πλαίσια διαφόρων δραστηριοτήτων, πιστεύω ότι θα τους βοηθήσει παραπέρα, μέσα από τη δικτύωση, μέσα από την ενημέρωση, να δουν τους δρόμους μέσα από τους οποίους μπορούν και οι ίδιοι να κινηθούν σ’ αυτό το ευρύτερο πλαίσιο που ονομάζεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Ε. — Ποια, πιστεύετε, είναι η αξία του πολιτισμού και των τεχνών, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης; A. — Για να το κρίνουμε αυτό, πρέπει να πάμε στον ίδιο τον ορισμό του πολιτισμού. Τι είναι ο πολιτισμός, στην ουσία; Ο πολιτισμός είναι, ουσιαστικά, δύο πράγματα: είναι οι πολιτιστικές δράσεις οι οποίες έχουν να κάνουν με τα πνευματικά και υλικά έργα, με τις δραστηριότητες, τα ήθη και τα έθιμα. Αυτό είναι το ένα κομμάτι του πολιτισμού. Το άλλο κομμάτι είναι η πνευματική καλλιέργεια. Η πνευματική καλλιέργεια περιλαμβάνει, πρώτα και κύρια, την παιδεία. Περιλαμβάνει την αισθητική. Περιλαμβάνει τις αξίες, τις παραδόσεις, τη μόρφωση γενικότερα. Ο πολιτισμός είναι η έκφραση του τρόπου ζωής ενός λαού. Άρα, επιστρέφοντας σ’ αυτόν τον ορισμό, σαφώς μπορούμε να δούμε ότι ο πολιτισμός είναι

Ε. — Η αρχή του ανθρώπου ήταν πριν το χρήμα οπόταν είμαστε σύμφωνοι… A. — Σαφώς. Εκείνο που θέλω να πω για ν’ απαντήσω στην ερώτηση σας είναι ότι αυτή είναι η πραγματική πλευρά του ανθρώπου, αυτή που εκφράζεται μέσα από τον πολιτισμό και σ’ εκείνη μπορεί ο άνθρωπος να στηριχτεί για να αντιμετωπίσει τις όποιες άλλες κρίσεις οι οποίες εξυπηρετούν κάποιες επίπλαστες ανάγκες του και όχι τις πραγματικές του ανάγκες. Ε. — Γιατί είναι σημαντικό να συνεχιστεί η υποστήριξη των καλλιτεχνών; A. — Διότι χωρίς την υποστήριξη των καλλιτεχνών, δεν θα πω ότι δεν θα υπάρχει πολιτισμός, ο πολιτισμός δημιουργείται κατά μεγάλο μέρος χάρη στην εθελοντική εργασία των ίδιων των δημιουργών, όμως χρειάζεται να λειτουργούμε ως καταλύτες, να δημιουργούμε τα πλαίσια και τις προϋποθέσεις για δημιουργία. Επομένως, αν θέλουμε να δημιουργούμε πολιτισμό, τότε σαφώς πρέπει να στηρίζουμε σωστά τους καλλιτέχνες και τους υπόλοιπους δημιουργούς, να έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν σε όσο το δυνατό καλύτερες συνθήκες. Ε. — Όσον αφορά τα θέματα ταυτότητας, πώς επηρεάζεται πολιτιστικά ο Κύπριος με τη συνεχή έκθεση σε ξένες νοοτροπίες; A. — Η έκθεση αυτή δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Απλά τώρα, έχουμε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση του ότι εντασσόμαστε σε μια ευρύτερη οικογένεια λαών με κοινές δράσεις, με τη δημιουργία μιας καινούριας αντίληψης. Να υπενθυμίσω, για παράδειγμα, ότι από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο κινηματογράφος ήταν ένα μέσο ψυχαγωγίας, ενημέρωσης, κτλ. και ήταν προερχόμενος από την Αμερική κατά κύριο λόγο και σήμερα, ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα, το ότι ο αμερικάνικος κινηματογράφος έχει εξαφανίσει τον Ευρωπαϊκό. Και λέω…έχει σταματήσει να δημιουργείται πολιτισμός σε κάθε χώρα; Έχει αλλάξει η στάση ζωής; Ναι. Σε αρκετά σημεία επηρεάζει. Επηρεάζει τους τρόπους συμπεριφοράς, δημιουργεί πρότυπα. Σαφώς. Το θέμα είναι πόσες αντιστάσεις έχει ο λαός που δέχεται αυτού του είδους τις επιδράσεις. Και ειδικά για ‘μας, και για τον Ελληνισμό, μιλώντας γενικότερα, οι οποίοι είμαστε οι κληρονόμοι

ενός πολιτισμού κάποιων χιλιάδων ετών, οι οποίοι έχουμε περάσει μέσα από καταστροφές εξαιτίας πολέμων, εξαιτίας διαφόρων λόγων στην ιστορική μας πορεία, έχουμε επιβιώσει, είμαστε παρόντες. Βέβαια, δεν αγνοώ ούτε υποβαθμίζω τους οποιουσδήποτε κινδύνους. Υπάρχουν. Αυτοί θα διαμορφώσουν, ίσως, ένα άλλο πρόσωπο όσον αφορά κάποιες κοινωνικές ή πολιτισμικές συμπεριφορές όμως, το να γνωρίζουμε στοιχεία πολιτισμού άλλων λαών, να τα περνούμε μέσα από τη δική μας διεργασία σε συνδυασμό με τα πολιτισμικά στοιχεία των οποίων είμαστε κληρονόμοι και φέρνουμε μαζί μας και να δημιουργούμε τη νέα μας πολιτιστική φυσιογνωμία, αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό. Η Κύπρος έχει δεχτεί άπειρες επιδράσεις από τον περιβάλλοντα χώρο, από κατακτητές που ήρθαν από αλλού και έμειναν για αιώνες εδώ, όμως κατάφερε να διατηρήσει τον πολιτισμό της, να τον αναπτύξει και να προχωρήσει παρακάτω. Πιστεύω ότι, επειδή αυτή η διεργασία είναι μια ζωντανή πράξη, όπως συμβαίνει και με τη γλώσσα, η οποία δέχεται, αφομοιώνει, απορρίπτει ξένα γλωσσικά στοιχεία, κίνδυνοι υπάρχουν. Αλλά πιστεύω ότι έχουμε γερές βάσεις για να το αντιμετωπίσουμε. Αν καταφέρουμε να αλλοτριωθούμε, αν δεν έχουμε ερείσματα οι ίδιοι μέσα από την παιδεία μας για να κρατηθούμε στις ιδιαιτερότητες του πολιτισμού μας, τότε θα χάσουμε και την εθνική μας ταυτότητα. Ε. — Μα είναι καλό να υπάρχουν κίνδυνοι, καλό από την άποψη ότι δίδεται η ευκαιρία να φανεί η αξία ενός λαού. A. — Ακριβώς. Και η αξία των δικών του επιτευγμάτων σε σχέση με αυτά που έχει να αντιμετωπίσει. Δεν πιστεύω ότι έχουμε να διδαχτούμε πάρα πολλά πράγματα από άλλους πολιτισμούς. Ότι μπορούμε να πάρουμε κάποια στοιχεία, αυτό συμβαίνει διαρκώς. Βέβαια, τώρα, ο κίνδυνος αυτός που λέμε είναι μεγαλύτερος για τον απλούστατο λόγο ότι έχει αλλάξει ο τρόπος επικοινωνίας των ανθρώπων με το διαδίκτυο, με τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, με όλα αυτά τα πράγματα έχουν ήδη αλλάξει οι τρόποι κοινωνικής συμπεριφοράς, κυρίως της νεολαίας ή των νεότερων γενεών. Υπάρχει, όμως, από την άλλη, μια άμεση ενημέρωση για το τι γίνεται σε ολόκληρο τον κόσμο ανά πάσα στιγμή. Αυτά, τα παλαιότερα χρόνια, έρχονταν εδώ με κάποιες δεκαετίες καθυστέρηση. Σήμερα συμβαίνει κάτι στην άλλη άκρη του κόσμου, μπορείς να το έχεις μπροστά σου μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου. Ε. — Όντως, η πρόσβαση στις πληροφορίες είναι άμεση… A. — Γι’ αυτό και ‘μείς πρέπει να επιδείξουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σε έναν άλλο πολύ σοβαρό τομέα, της συντήρησης της δικής μας πολιτιστικής κληρονομιάς. Δεν εννοώ κατ’ ανάγκη την αρχαία, τη μεσαιωνική και ούτω καθεξής, αλλά και αυτής που έγινε χθες.

Issue °04 — February 2013

Γι’ αυτό προχωρούμε και στα θέματα της ψηφιοποίησης και στα θέματα της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη όπου έχουμε την ευκαιρία να προβάλλουμε τα δημιουργήματα του δικού μας πολιτισμού, να ενημερώνουμε τον υπόλοιπο κόσμο για το τι συντελείται στην Κύπρο σ’ αυτό τον τομέα.

περισσότερες ευκαιρίες ανάπτυξης παρά να αντιμετωπίσει προβλήματα καταστροφής. Αυτή είναι η δική μου αντίληψη, όπως έχω δει τα πράγματα μέχρι τώρα. Διότι, εκείνο που αντιλαμβάνομαι ότι επιδιώκεται σε μεγαλύτερο βαθμό είναι να ενθαρρυνθούμε οι χώρες και οι λαοί να έρθουμε σε επαφή, να αντιληφθούμε τη διαφορετικότητα των άλλων πολιτισμών και μέσα από αυτές τις επαφές και τις συνέργειες να μπορέσει η πολιτιστική δημιουργία στην κάθε χώρα να πάει πιο μπροστά. Και βλέπουμε παραδείγματα. Είμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2004. Έχουμε οκτώ χρόνια πίσω μας και οφείλω να πω ότι η ένταξη μας έχει βοηθήσει πάρα πολύ στη δικτύωση των δικών μας καλλιτεχνών μέσα από προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της σύμπραξης με οργανισμούς, φορείς και άτομα από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, της κοινής δουλειάς και, στο τέλος της ημέρας, της αποκόμισης εμπειριών οι οποίες βοηθούν στην παραπέρα δημιουργία του καθενός ξεχωριστά.

Ε. — Αναφορικά με την ιδέα του Ευρωπαίου πολίτη, πιστεύετε ότι αποτελεί κάποιου είδους απειλή στην πολιτιστική ταυτότητα του Κύπριου; A. — Όχι. Λέω ξεκάθαρα όχι για τον απλούστατο λόγο ότι μπορεί να προσθέσει κάποια στοιχεία επιπλέον εκείνων που υπάρχουν σήμερα στην ταυτότητα μας, όμως δε μπορεί να διαφοροποιήσει την πολιτισμική μας ταυτότητα αυτή η ιδιότητα. Ε. — Σίγουρα έχουμε ένα παρελθόν το οποίο δεν μπορούμε να ξεχάσουμε, οπόταν παραμένει ένα έντονο στοιχείο «κυπριότητας» στο DNA του Κύπριου, αλλά εκείνο που τουλάχιστον εγώ βλέπω και αυτό που προβάλλεται γενικά είναι ότι –σίγουρα οι νοοτροπίες αλλάζουν– η συνεχής έκθεση σε ξένες νοοτροπίες και ‘μείς ως Κράτος μικρό που ίσως να θέλουμε να εντυπωσιάσουμε τους εταίρους μας στο εξωτερικό, μας ωθεί να δείξουμε μια καλή εικόνα, ίσως να εισάγουμε κάποιου είδους νοοτροπία η οποία ενδεχομένως να επηρεάσει τη γενικότερη νοοτροπία. Δεν ξέρω αν με καταλάβατε. A. — Όχι. Αντιλαμβάνομαι τι λέτε. Εκείνο που θα ήθελα να σας πω, όμως, είναι ότι, ιδιαίτερα στον τομέα του πολιτισμού, η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από τις πράξεις και τις ενέργειες της ή τις μη ενέργειες της, έχει δείξει ότι δίνει πολύ μεγάλη, τεράστια σημασία στο θέμα της διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών που την συναποτελούν. Στα θέματα πολιτισμού, αρμόδια να παίρνουν αποφάσεις για την ανάπτυξη, την προβολή και καλλιέργεια είναι τα ίδια τα Κράτη. Δεν θα βγάλει η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση νομοθεσίες για το τι πρέπει να γίνεται στον πολιτισμό όπως κάνει, για παράδειγμα στον τομέα του εμπορίου, στον τομέα της αλιείας, στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Δε γίνονται ούτε θα γίνουν αυτά τα πράγματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα μωσαϊκό πολιτισμών, το οποίο η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να διατηρήσει. Δεν είμαστε μόνο εμείς που δεχόμαστε αυτή την απειλή που είμαστε ένα μικρό Κράτος. Και τα πολύ μεγαλύτερα κράτη δέχονται αυτές τις απειλές από πάρα πολλούς παράγοντες και τρόπους, είτε μέσα από την οικονομική εξάρτηση, είτε μέσα από τα μεταναστευτικά ρεύματα, είτε μέσα από την επιβολή άλλων κρατών πιο ανεπτυγμένων σε κάποιους τομείς, οι οποίοι διαθέτουν άλλους μηχανισμούς πλασαρίσματος των δικών τους προϊόντων, είτε τα χαρακτηρίζουμε υποκουλτούρα είτε οτιδήποτε άλλο. Θέλω να πω, με δυο λόγια, ότι ο τομέας του πολιτισμού θα έχει

Ε. — Φτάσαμε στο τέλος. Μια τελευταία ερώτηση. Για ‘σας, ως Παύλος Παρασκευάς, ποια, θα μπορούσατε να πείτε, είναι η ενδόμυχη επιθυμία σας για τη νεολαία αυτού του τόπου; A. — Να έχει τις ευκαιρίες που έχουν οι συνομήλικοι τους σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Δηλαδή, εμείς είμαστε μια γενιά η οποία μεγαλώσαμε μέσα από μια ταραχώδη περίοδο της ιστορίας μας. Φτάσαμε στο σημείο να ζούμε σε μια χώρα ημικατεχόμενη. Ζήσαμε να δούμε την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Περάσαμε μια περίοδο ευμάρειας, κατά την οποία είχαμε τις δυνατότητες να αναπτύξει ο καθένας μας τα ενδιαφέροντα του, τις επιθυμίες του, να προσπαθήσει να εκπληρώσει τους στόχους του και αυτό το πράγμα εύχομαι να μπορέσει να το έχει, αν όχι αύριο ή σε δυο χρόνια, τουλάχιστον σε τρία-τέσσερα χρόνια. Αυτές τις ευκαιρίες να τις έχει και η νεολαία αυτού του τόπου γιατί το θεωρώ ιδιαίτερα άδικο, και για μας που τα περάσαμε προηγουμένως αλλά και για τη νεολαία που μπαίνει τώρα στα πράγματα, να ξεκινά τη δημιουργική φάση της ζωής της με όλα αυτά τα προβλήματα για τα οποία εκείνη δε φέρει καμία απολύτως ευθύνη. Ε. — Θα ήθελα, εκ μέρους της ομάδας μας, να σας ευχαριστήσω για το χρόνο σας. A. — Εγώ σας ευχαριστώ. Ήταν μια εποικοδομητική συζήτηση πιστεύω. Ε. — Σίγουρα δε μπορούμε να καλύψουμε όλα αυτά τα θέματα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αλλά είναι καλό γιατί η άποψη σας θα κυκλοφορήσει και στους αναγνώστες μας. Το βλέπουμε και ‘μείς από τη στήριξη που μας δίνουν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες γιατί άμεσα αγκάλιασαν, πραγματικά, την προσπάθεια του The Cyprus Dossier, και η αποδοχή αυτού που εμείς προσπαθούμε να πετύχουμε είναι το μεγαλύτερο βραβείο που θα μπορούσαμε

να δεχτούμε. Οπόταν, σας ευχαριστούμε ξανά, και για το χρόνο σας και για τη στήριξη και θα διατηρήσουμε επαφή μαζί σας για τα μελλοντικά τεύχη και άλλα θέματα. A. — Είμαι στη διάθεση σας, κ’ εγώ και οι λειτουργοί εδώ, για όποια επιμέρους θέματα θα θέλετε να ασχοληθείτε στο μέλλον. Και σαφώς η δουλειά σας θα είναι το κριτήριο για ‘μας για να προχωρούμε παραπέρα, διότι ο στόχος είναι κοινός. 1. Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα Ε.Ο.Κ.Α. 1955–1959.

38 —

The Cyprus Dossier

Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας by

— Αχιλλέας Κεντώνης

[Grk]

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας

Αχιλλέας Κεντώνης

“If you want one year of prosperity, grow grain. If you want ten years of prosperity, grow trees. If you want one hundred years of prosperity, grow people.” — Chinese proverb

Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε, είμαστε αυτό που τρώμε, είμαστε αυτό που αντιλαμβανόμαστε, είμαστε αυτό που αποκαλούμε σύγχρονος “άνθρωπος”. Άνθρωπος με περιορισμένες αισθήσεις (συνήθως 5 και κάποτε 6) που μόνο με ιστορίες, αφηγήσεις και παραμύθια μπορούμε να εξηγήσουμε το περιβάλλον, τις αρχέγονες καταβολές και τις σκοτεινές συμπεριφορές μας. Είμαστε παράλληλα όντα που παράγουμε και δημιουργούμε παρα-φύσην, ενώ τα άλλα πλάσματα αναπαράγονται και η δημιουργία τους είναι εναρμονισμένη και συντονισμένη με την αυτοτέλεια της φύσης. Ανήκω στην κατηγορία που δεν ψάχνουν τι θα έπρεπε να ήμασταν αλλά τι μπορούμε να γίνουμε. Δεν πιστεύω σε όρια και περιορισμούς, γιατί μόνο η περιπέτεια και το παιχνίδι μπορεί να δώσει ευεξία στην ζωή μας. Ποιά όρια και ποιούς περιορισμούς αναιρούμε για να διαφυλάξουμε την ελεύθερη σκέψη; Πάνω σε ποιά βάση ή πολιτισμικό υπόβαθρο μπορούμε να αποτολμήσουμε, με την μικρή συνειδητότητα που διαθέτουμε, να προτείνουμε αλλαγές και να επαναδιαπραγματευθούμε μια πιο “πνευματική” φύση για μας ως άνθρωποι; Να απ-εξαρτηθούμε από την κουλτούρα του φόβου ως κινητήρια δύναμη της οικονομίας και του ελέγχου που επιτρέπουμε να ασκείται στο μυαλό και στο σώμα μας, βάζοντας την ψυχή μας σε μια νάρκωση ως μια ωραία κοιμωμένη; Μια κοιμωμένη ψυχή που ελπίζει ότι προ του θανάτου κάποιο πριγκιπόπουλο θα την αφυπνίσει συνειδητά ή ασυνείδητα, γλιτώνοντας την για ακόμη μια φορά στο παρά πέντε. Η πληροφόρηση και η επιστημονική ανάλυση, αυτή που διαφυλάσσει την εγκυρότητα και φερεγγυότητα που χρειάζεται ο νους μας για να αποφασίσει, η οποία είναι διαθέσιμη σε μας σήμερα, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι μόνο χειρότερα μπορούμε να περιμένουμε. Η οικονομία εφηύρε νέες πλατφόρμες ελέγχου και εξουσίας, παίρνοντας την μορφή μιας “performance” - αλλά στην ουσία είναι μια μορφή πολέμου φαινομενικά αναίμακτου, όπου μαζί είσαι θεατής, θύμα και θύτης. Ευχαριστώ δεν θα πάρω. Δεν υπάρχει κάτι καινούριο, όλα έχουν ειπωθεί. Εμπειρίες με συνταγή είναι άκυρες. Pause and restart.

Η οποιαδήποτε αλλαγή ή επαναδιαπραγμάτευση θα πρέπει να προέρχεται από την ανιδιοτέλεια ως βάση. Θα πρέπει να εκφράζει την αρχοντιά της ανιδιοτέλειας, την αυτονόητη “αίσθηση” της κοινωνικής οφειλής. Μια βάση οριζόντια με ικανότητες αυτοοργάνωσης, αυτοσυντήρησης, αλλά πάνω απ’ όλα συλλογική συνείδηση. Η επιχειρηματικότητα, και δει ο ανεξάρτητος επιχειρηματίας, είναι το όχημα, το παράδειγμα και κάποτε το πρόσχημα μιας ευρύτερης κοινωνικής ή περιβαλλοντικής ανάγκης. Η λέξη επιχειρηματικότητα ερμηνεύεται στο λεξικό, ως η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό κέρδος. Περιλαμβάνει σαν βήματα την καινοτομία, την ηγεσία, τη διαχείριση και την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας.

Η πραγματικότητα είναι ότι είμαστε όλοι εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα το οποίο δεν είναι απρόσωπο (βλέπε το Thrive movement). Αυτό κατάφερε με την δική μας ανοχή να ελέγχει την Ενέργεια (περιοχές με υδρογονάνθρακες), food supply (με γενετικά τροποποιημένη τροφή και με copyright στην χρήση τους), την παιδεία (ομαδοποιημένη και συστημική, που ουσιαστικά προετοιμάζει τους νέους να εγκλωβίζονται σε μια απάνθρωπη αλυσίδα παραγωγής, στερώντας τους την γνώση του Ευ Ζειν) και το σύστημα υγείας (με ελεγχόμενες από τις φαρμακευτικές εταιρίες θεραπείες και ασθένειες). Αυτό οδηγεί σε μια παγκόσμια εξουσία που ελέγχει και εξουσιάζει τους λαούς με το να ελέγχει την οικονομία τους, θέτοντας τους την απειλή: αν δεν είναι έτσι τότε θα είναι χειρότερα. “Ο καλύτερος τρόπος να εξουσιάσεις το πλήθος είναι να τους φοβίζεις.” — Noam Chomsky

Ο ανεξάρτητος επιχειρηματίας, μπαίνοντας σε αυτό τον κορεσμένο χώρο, θα πρέπει να ανατρέψει δεδομένα — σημειολογικά αλλά και ιδεολογικά. Κανένα πρόβλημα δεν λύθηκε από την ίδια σχολή σκέψης που το έχει παράξει.

Η μεγαλύτερη μορφή αντίστασης είναι η αποδόμηση της οικονομικής επιχειρηματικότητας που

βασίζεται στην κουλτούρα του φόβου. Θα πρέπει να δημιουργηθούν νέες, μικρές, εναλλακτικές, ανεξάρτητες επιχειρήσεις, οι οποίες να αξιοποιούν ένα άλλο σύστημα αξιών που να είναι πιο κοντά στον άνθρωπο, πιο κοντά στην φύση, αλλά πάνω από όλα να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες που να προκαλούν πραγματικές εμπειρίες μέσα από την τέχνη του να ζεις, να ευημερείς και να προοδεύεις. Η ιδέα του επίκτητου σχετικά με την καλή ζωή είναι να εναρμονίζουμε τις πράξεις μας με την φύση. Ο σκοπός δεν είναι να κάνουμε καλές πράξεις για να κερδίσουμε την εύνοια των θεών ή τον θαυμασμό των άλλων, αλλά να επιτύχουμε την εσωτερική γαλήνη και κατ᾽ αυτό τον τρόπο την διαρκή προσωπική ελευθερία. “We live in a nation where doctors destroy health, lawyers destroy justice, universities destroy knowledge, governments destroy freedom, the press destroys information, religion destroys morals, our banks destroy the economy.” — Chris Hedges

Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για μια εκ θεμελίων “μετατόπιση” του συστήματος αξιών μας. Η μόνη κοινή μεταξύ μας μετρήσιμη αξία, είναι αυτή του χρήματος που επιτέλους σήμερα άρχισε να αποκαλύπτει την αδυναμία του. Η αντίσταση σήμερα, μέσα σε καιρούς όπου ο θόρυβος και η υπερ-πληροφόρηση κυριαρχούν, δεν μπορεί να αποδώσει μόνο μέσα από τις τοποθετήσεις διανοουμένων, στοχαστών και οραματιστών. Απαιτείται η ενεργός συνείδηση των πολιτών μέσα από ένα ιδεολογικό πρότυπο που εξασφαλίζει ένα νέο μοντέλο κατανάλωσης, την κοινωνική αλληλεγγύη, την φροντίδα της φύσης και του πλανήτη, και την ελεύθερη σκέψη μέσα από τον αλληλοσεβασμό αλλά και την αυτοεκτίμηση. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται μια επίσης εκ θεμελίων αλλαγή σκέψης στην παιδεία. Όπως αναφέρει ο Αλέξης Πέτρου, στις απαρχές της ριζοσπαστικής και κριτικής παιδαγωγικής, η πολιτική της ελπίδας που αναζητούσε στην δεκαετία του 80 πολιτισμικούς εργάτες για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας μέσα από την “παιδαγωγική της αντίστασης” του Henry Giroux, έχει μετατραπεί σε όχημα των προοδευτικών-ριζοσπαστικών ιδεολογιών για εξισορρόπηση του συντηρητισμού με την ηγεμονία των δυνατών ελίτ. Αργότερα ο Spring (1994) και ο Chomsky (1998) επισήμαναν μια ύποπτη μεταστροφή στις θέσεις των δυνατών των προηγμένων βιομηχανικών χωρών της δύσης από την εμπιστοσύνη στη δύναμη [αστυνομία, στρατός κλπ], στη χρήση ενός πολιτισμικού μηχανισμού που προωθεί την συναίνεση μέσω της αναπαραγωγής και της διάχυσης των κυρίαρχων συστημάτων των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών.

Issue °04 — February 2013

Αυτή την μορφή ελέγχου την ονόμασε μετά ο Gramsci, ιδεολογική ηγεμονία. Η σημερινή κρίση βοηθά στην αποκάλυψη αυτής της ηγεμονίας στην οποία επιτρέψαμε να υπάρξει.

είναι μέσω της επικέντρωσης της βάσης σε ποιοτικές και ανθρωποκεντρικές αξίες εκτός των economics.

“Οι κρίσεις πάντα μας δίνουν κάτι για να σκεφτούμε. Είναι τελικά χρήσιμες, διότι πάντα φέρνουν στο φως έναν νέο τρόπο να προσεγγίσουμε αυτό που μας συμβαίνει. Μας σπρώχνουν σε μια νέα, ή μάλλον, σε μια πολύ παλιά αλήθεια.” — Kusch, 2008

Οι άνθρωποι είναι φυσικό να κυνηγούν την επιτυχία, διότι την συνδέουν με την ευδαιμονία, την ευτυχία και την καλή ζωή. Δυστυχώς όμως η επιτυχία, όπως την εννοούμε σήμερα στο υφιστάμενο μοντέλο πολιτισμού, δηλαδή ως χρήματα, δημοσιότητα, εξουσία, υπεροχή έναντι των άλλων και καταναλωτική πολυτέλεια, οδήγησε στα αντίθετα αποτελέσματα, όπως ψυχική διαταραχή (πχ κατάθλιψη, αρνητικά συναισθήματα...). Η σημερινή έννοια της επιτυχίας, συνδέεται με την πιο επικίνδυνη για την ανθρωπότητα επίτευξη του καπιταλιστικού συστήματος, που μας έχει κάνει να ικανοποιούμε λάθος ανάγκες με λάθος τρόπο — γράφει ο οικονομολόγος ⁄ καθηγητής, Δημήτρης Μπουραντάς. Οι δύο συνιστώσες της επιχειρηματικότητας [πρωτοβουλία ⁄ καινοτομία] και [οικονομία ⁄ economics] πρέπει να εξελιχτούν σε κάτι διαφορετικό. Προτείνω μια φυσική αντίσταση στο τι υπάρχει σήμερα, παρεμβαίνοντας και ανατρέποντας το υφιστάμενο σύστημα αξιών. Η μεν πρώτη συνιστώσα, η καινοτομία, παραμένει ως η διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύπτει κάτι που στις μέρες μας καταπιέζεται από τον τεχνο-χρόνο που επιβάλαμε στους εαυτούς μας. Η ανακάλυψη και καινοτομία πρέπει να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες που να μην τραυματίζουν ούτε το περιβάλλον, ούτε την κοινωνία. Η δε δεύτερη συνιστώσα, η οικονομία (Economics), πρέπει να μετατραπεί άμεσα σε Eco-Nomics, δηλαδή σε Eco ή οίκο (από το ecology ⁄ σπίτι που μας φιλοξενεί) και “Nomics” (το παιχνίδι που δημιούργησε ο Peter Suber, ιδρυτής του κινήματος Open Access). Ένα παιχνίδι με συνεχή αλλαγή των κανόνων. Ο συμβολισμός του Nomics είναι ουσιαστικός, έχοντας υπόψη ότι το παιχνίδι γενικά βασίζεται πάνω στην ιδέα ότι αποδέχεσαι τους άλλους παίκτες και ακολουθείς κανόνες. Στο συγκεκριμένο παιχνίδι οι παίκτες αλλάζουν συνεχώς τους κανόνες ενώ παίζουν, δημιουργώντας μια συλλογική αναβάθμιση στο μικρο-κλίμα τους.

Επομένως, ο μεν ανεξάρτητος επιχειρηματίας μπορεί να είναι ο καταλύτης της αλλαγής, αλλά ο μόνος τρόπος να βιωθεί η αλλαγή

ΑΧΙΛΛΈΑΣ ΚΕΝΤΏΝΗΣ O Αχιλλέας Κεντώνης γεννήθηκε το 1963 στη Λευκωσία της Κύπρου. Σπούδασε Μηχανολογία, Φυσική και Καλές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Αλαμπάμα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, και στο Πανεπιστήμιο Καστίλλης-Λα Μάντσα στην Ισπανία. Μαζί με την Μαρία Παπαχαραλάμπους, ίδρυσε το 2000 το ερευνητικό και πολιτιστικό ίδρυμα ARTos, τον εναλλακτικό χώρο φιλοξενιών ResArt το 2006, το 2008 το microARTos στη Μαδρίτη, και το “Be the Change” το 2012. → www.artosfoundation.org

Independent Thinkers ⁄ Ανεξάρτητοι Στοχαστές

Independent Entrepreneur ⁄ Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας Intelligent Citizens ⁄ Ευφυείς Πολίτες

Non–Profit Projects ⁄ Πρωτοβουλίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα

Critical Mass ⁄ Κριτική Μάζα Ο Ανεξάρτητος Επιχειρηματίας είναι ο καταλύτης για τη δημιουργία της κριτικής εκείνης μάζας που θα οδηγήσει στην αλλαγή.

40 —

Phytorio — Visual Artists Association Cyprus Φυτώριο — Σύλλογος Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Phytorio — Visual Artists Association Cyprus

Φυτώριο — Σύλλογος Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου

[Eng]

Phytorio is one of the most fertile grounds of contemporary art in Cyprus. One of its central goals is to delineate, as best as possible, the position of the artist in this country, in this way hoping to actively help in the gradual betterment of the circumstances under which she lives and works. In order to achieve this, it is clear that what is of utmost importance is that the state itself recognizes the significance of the cultural practice and production taking place within it: without the necessary respect toward culture and the questionings in which it thrives, the visual arts are bound to remain more or less obscure things posted at the fringes. An additional element is equally important in this procedure, something that functions as a live connecting tissue between the artists themselves: Phytorio’s aim is to take part in the development and growth of healthy, sincere relationships between all artists, of that momentous feeling of solidarity and support that continually feeds the need for creation. Phytorio, as one of the possible catalysts of this effort for a permanent change in the circumstances of the artist, constantly strives to engage as actively as possible in committees, organizations and institutions that have to do with the visual arts either directly or indirectly, at the same time forging a mutually beneficial correspondence with other associations and persons from Cyprus and abroad that have to do with the visual arts or that share the same or common goals with Phytorio. This space is unique not only because of its location — submerged as it is in green, with the ecological care of architect Neoptolemos Michaelides. It is also an open, pliable space, a space not limited to visual exhibitions only, but one that aims to give depth to research and to showcase new visual experimentations. In its first cycle, Phytorio hosted a number of visual exhibitions, such as How To Build A Garden, curated by Elena Parpa, Re•Volver, curated by Maria Efstathiou, and Unconscious Architecture, curated by Evi Tselika and Orestis Lambrou.

The Cyprus Dossier

It is also open to suggestions by young curators and artists in order to promote the cultivation of an inquiring mind in the visual arts. At the present Phytorio is also in collaboration with Andri Michael for the ongoing project Alter-Ego, which invites artists from all over Cyprus to come together and work on common projects. Already in its first meetings, the artists themselves put into motion various events concerned with the social role of the artist in times of crisis. So far Phytorio has hosted a variety of alternative events, from the book presentation of Eleni Xenou’s book PS. I Was Born During An April, all the way to Alexis Vasiliou’s performance Blame It On Me and Peter Eramian’s magazine exhibition — the first ever in Cyprus — Mag Dossier #01. Phytorio also offers the opportunity for free dialogue and presentations, as well as solo exhibitions to its members (Andreana Campanella’s #2 and Nikos Kouroussis’ retrospective engraving exhibition). The Visual Artists Association, which has Phytorio as its home base, looks forward to the years that follow. We have much to take into consideration, much to achieve. Remaining steadfast to the vision and spirit of Phytorio, we hope for a more optimistic, visionary and productive year. [Grk]

Το Φυτώριο είναι ένα από τα γονιμότερα εδάφη σύγχρονης τέχνης στην Κύπρο. Ένας από τους κυριότερους στόχους του είναι να διευκρινίσει, όσο καλύτερα γίνεται, τη θέση του καλλιτέχνη σε αυτό τον τόπο, ελπίζοντας με αυτό τον τρόπο να βοηθήσει ενεργά στη σταδιακή βελτίωση των συνθηκών κάτω από τις οποίες ζει και εργάζεται. Για να επιτευχθεί αυτό εξυπακούεται πως είναι τεράστιας σημασίας η ίδια η πολιτεία να αναγνωρίσει τη σημαντικότητα της πολιτισμικής δραστηριότητας και παραγωγής που λαμβάνει χώρα στους κόλπους της: χωρίς τον απαραίτητο σεβασμό απέναντι στον πολιτισμό και τους προβληματισμούς μέσα στους οποίους ευδοκιμεί, οι εικαστικές τέχνες παραμένουν δράσεις λίγο πολύ της αφάνειας και των περιθωρίων. Ένα επιπρόσθετο στοιχείο είναι εξίσου απαραίτητο σε αυτή τη διαδικασία, κάτι που λειτουργεί σαν ζωντανός συνδετικός ιστός ανάμεσα στους ίδιους τους καλλιτέχνες: σκοπός του Φυτωρίου είναι να λάβει μέρος στην ανάπτυξη σωστών και υγιών σχέσεων μεταξύ των καλλιτεχνών, του πολυσήμαντου εκείνου αισθήματος αλληλεγγύης και συμπαράστασης που τρέφει αδιάκοπα την ανάγκη για δημιουργία.

Το Φυτώριο, σαν ένας από τους πιθανούς καταλύτες αυτής της προσπάθειας για μόνιμη αλλαγή των συνθηκών του καλλιτέχνη, συνεχώς αποσκοπεί στο να συμμετέχει ακόμη πιο δραστήρια σε επιτροπές, οργανισμούς και φορείς που έχουν να κάνουν άμεσα ή έμμεσα με τις εικαστικές τέχνες, την ίδια στιγμή θεσπίζοντας αμοιβαία επωφελείς επαφές με άλλους συνδέσμους και πρόσωπα της Κύπρου και του εξωτερικού, που σχετίζονται με τις εικαστικές τέχνες ή που μοιράζονται τις ίδιες ή παρόμοιες επιδιώξεις με το Φυτώριο. Αυτός ο χώρος είναι μοναδικός όχι μόνο για την τοποθεσία του — βυθισμένος στο πράσινο, με την οικολογική φροντίδα του αρχιτέκτονα Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη. Είναι επίσης ένας ανοικτός, εύπλαστος χώρος, ένας χώρος που δεν περιορίζεται μόνο σε εικαστικές εκθέσεις, αλλά που έχει στόχο να εμβαθύνει την έρευνα και να προβάλει νέους εικαστικούς πειραματισμούς. Στον πρώ-το κύκλο λειτουργίας του, το Φυτώριο φιλοξένησε έναν αριθμό ομαδικών εικαστικών εκθέσεων, όπω ς Πως Να Φτιάξεις Ένα Κήπο, με επιμέλεια Έλενας Πάρπα, Re•Volver, με επιμέλεια Μαρίας Ευσταθίου, και Unconscious Architecture, με επιμέλεια Εύης Τσέλικα και Ορέστη Λάμπρου. Είναι δε ανοιχτό σε εισηγήσεις νέων επιμελητών και καλλιτεχνών, ώστε να προωθηθεί η καλλιέργεια ενός ερευνητικού κλίματος στην τέχνη. Την παρούσα στιγμή το Φυτώριο συνεργάζεται και με την Άντρη Μιχαήλ για το εν εξελίξει πρότζεκτ Alter-Ego, το οποίο καλεί καλλιτέχνες από όλη την Κύπρο να έρθουν μαζί και να εργαστούν πάνω σε κοινά έργα. Ήδη στις πρώτες επαφές, οι καλλιτέχνες οι ίδιοι τροχιοδρόμησαν δράσεις που έχουν σχέση με τον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη σε ώρες κρίσης. Το Φυτώριο έχει φιλοξενήσει μέχρι στιγμής μια ποικιλία εναλλακτικών δράσεων, από την παρουσίαση του βιβλίου της Ελένης Ξένου ΥΓ. Γεννήθηκα Έναν Απρίλη, την παράσταση Blame It On Me του Αλέξη Βασιλείου, και την έκθεση περιοδικών — η πρώτη στην Κύπρο — Mag Dossier #01 του Πήτερ Εραμιάν. Παρέχει επίσης ένα βήμα για ελεύθερο διάλογο και διαλέξεις, όπω ς και ατομικές εκθέσεις στα μέλη του (η #2 της Αντρεάνας Καμπανέλλα και η αναδρομική έκθεση χαρακτικής του Νίκου Κουρούσιη). Ο Σύλλογος Εικαστικών Καλλιτεχνών Κύπρου, του οποίου οίκημα είναι το Φυτώριο, ανυπομονεί για τα χρόνια που ακολουθούν: έχουμε ακόμη πολλά να λάβουμε υπόψη, πολλά να καταφέρουμε. Εμμένοντας στο όραμα και το πνεύμα του Φυτωρίου, ευελπιστούμε για μια πιο αισιόδοξη, οραματική και παραγωγικότερη νέα χρονιά.

Issue °04 — February 2013

42 —

StartUP Cyprus. Εμείς αρχίσαμε. Εσύ;

Γιατί αυτός ο χώρος μας χρειάζεται και σε χρειάζεται αλλά όταν έρθεις, έλα γιατί θες να του αφιερωθείς.

StartUP Cyprus: — Λυδία Ζαννέττου, Έλενα Γεωργίου Στρούθος, Μιχάλης Στρούθος, Σταυριάνα Α. Κοφτερός, Μιχάλης Τυρίμος, Νεκτάριος Πελεκάνος

Στο μηδέν όταν άρχισε το μαγείρεμα:

StartUP Cyprus. Εμείς αρχίσαμε. Εσύ;

Λυδία Ζαννέττου, Έλενα Γεωργίου Στρούθος, Μιχάλης Στρούθος, Σταυριάνα Α. Κοφτερός, Μιχάλης Τυρίμος, Νεκτάριος Πελεκάνος

[Grk]

CYD °04 www.cyprusdossier.com

The Cyprus Dossier

Εδώ και αρκετά χρόνια, μήνες, μέρες, ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα, προσπαθούμε να δαμάσουμε και να ξεκοκαλίσουμε το θέμα της επιχειρηματικότητας. Κυρίως αυτής που σχετίζεται άμεσα με την τεχνολογία στην Κύπρο. Αυτής που τελευταία ξεφυτρώνει όπως και τα σαλιγκάρια μετά τη βροχή. Γιατί σε αυτό το νησί που όλες οι αποστάσεις γίνονται με το αμάξι, που η τηλεόραση στη διαπασών όταν έχει μπάλα είναι απαράβατος κανόνας, που δουλειά και παραγωγικό μέλλον σημαίνει μια θέση στο δημόσιο, που τα σκυλιά τα πάνε βόλτα οι αποκλειστικές ή προσωρινές καθαρίστριες των εκλεκτών, σε αυτό το νησί, πολλοί πιστεύουν πως η επιχειρηματική δραστηριότητα είναι νεκρή. Λάθος. Και για αυτούς που δεν το γνωρίζουν, κάποιος πρέπει να αναλάβει να το πει. Στην Κύπρο γίνονται πράγματα και αυτό δεν είναι εξαιτίας σου, αλλά εξαιτίας μας, -εμάς και όλων όσων έχουν ή τολμούν να πουν πως συμμερίζονται την έννοια της «νέας» επιχειρηματικότητας. Αν κάνεις μια βόλτα στα social media θα δεις πως το τελευταίο διάστημα έχουμε πήξει στους entrepreneurs. ΟΚ, είναι σέξι να κάνεις ότι δεν κάνουν οι υπόλοιποι, είναι σέξι να ακολουθείς ότι είναι trendy. Είναι σέξι να αρπάζεις και να καρφιτσώνεις όποιον τίτλο γουστάρεις για να λες πως είσαι «up to date». Η αλήθεια είναι, όμως, πως αν δεν αποδείξεις ότι κάνεις πράγματα, θα είσαι απλά ένας μαϊντανός που τρέχει εδώ-εκεί-και παραπέρα για να δείξει το περιεχόμενο που δεν κατέχει. Ο χώρος είναι ανοικτός και οι πρωτοβουλίες που πετυχαίνουν ελάχιστες. Ελάχιστες γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο. Ελάχιστες γιατί πρέπει να έχεις σοβαρό βίτσιο με το όλο θέμα. Πρωτοβουλίες όπως Open Coffee Cyprus, Cypriot Enterprise Link (CEL) μαζί με το Pink Edition, Hack Cyprus, TEDxNicosia, εκκολαπτήρια σαν τον Diogenes Business Incubator και start-up επιχειρήσεις όπως η Cocoon Creations και η ARMES, είναι μερικοί από όσους προσπαθούν να αλλάξουν το μουχλιασμένο τοπίο στην Κύπρο, και ήδη το κάνουν. Είμαστε εμείς που αποφασίσαμε να ροκάρουμε τα δεδομένα και να οργώσουμε το έδαφος ώστε να είναι εύφορο για start-ups και πραγματικούς, πραγματικούς όμως, entrepreneurs. Δεν είμαστε ελίτ, δεν κλείνουμε πόρτες, δεν υπάρχει περίπτωση να μειώσουμε ή να αποκλείσουμε κανέναν.

Με μια λέξη το λέμε: επιχειρηματικότητα. Αν το πρώτο που σας έρχεται στο μυαλό είναι εβδομηντάρης, στην καλύτερη εξηντάρης, με γραβάτα και κουστούμι τότε διαγράψτε αυτή την εικόνα. Οι επιχειρηματίες νεοφυών επιχειρήσεων –αυτό που στα αγγλικά ονομάζουμε start-up entrepreneurs– είναι σαν και σένα και εμένα. Με τζιν και μπλουζάκι, με attitude, με πάνινα παπούτσια ή επίσημα ντυμένοι με τζιν και πουκάμισο οι άντρες, και πάντα trendy οι γυναίκες, ναι, έχει και γυναίκες σε αυτό το χώρο. Μα πάνω από όλα είναι αγόρια και κορίτσια με ξεκάθαρη διάθεση, όρεξη, υπομονή και επιμονή να προσδιοριστούν ως το νέο, το καινοτόμο, το μη συμβατικό. Και αυτή άλλωστε είναι η δουλειά τους, να αλλάξουν τα πράγματα, να δημιουργήσουν μια νέα αγορά στη χώρα μας που κοιμάται. Μια νέα προοπτική για το νησί. Δυστυχώς ή ευτυχώς ο πιο σημαντικός παράγοντας της καινοτομίας σήμερα είναι η τεχνολογία. Η ρημάδα η τεχνολογία. Γιατί η τεχνολογία; Γιατί η καινοτομία σε τεχνολογικό επίπεδο προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και αυτό είναι το πολυπόθητο ζητούμενο για οποιαδήποτε νέα εταιρεία ώστε να καταστιστεί βιώσιμη και κερδοφόρα. Γιατί χωρίς να είναι ο αυτοσκοπός, είναι το καταραμένο μέσο που όλοι μας αξίζει να χρησιμοποιήσουμε ώστε να «μιλήσουμε» για την ιδέα μας. Αυτή η έννοια που εμείς και εσείς έχουμε συγχρονιστεί να λατρεύουμε, υιοθετήθηκε πριν 12 χρόνια βάσει της Νέας (τότε) Βιομηχανικής Πολιτικής του Υπουργείου Εμπορίου με το Πρόγραμμα για τη Δημιουργία Νέων Επιχειρήσεων Υψηλής Τεχνολογίας μέσα από Εκκολαπτήρια Επιχειρήσεων τα οποία προσφέρουν υπηρεσίες σε wanna start-up guys and girls ώστε να μετατρέψουν τις ιδέες τους σε πράξη. Στην Κύπρο έχουμε τέσσερα εκκολαπτήρια που ξεκίνησαν εκείνο, τον μακρινό καιρό. Αυτά που μας πρωτογνώρισαν την έννοια «νέα» επιχειρηματικότητα. Τρία συνεχίζουν να λειτουργούν σήμερα παρά την έλλειψη πόρων: ο Διογένης Εκκολαπτήριο Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Κύπρου, το Εκκολαπτήριο ΕΡΜΗΣ ⁄ ΤΑΛΩΣ και το Εκκολαπτήριο Helix, τα οποία συνεχίζουν να εργάζονται και να προσφέρουν. Και το κάνουν και pro-bono όταν χρειάζεται (γιατί το χρήμα τελείωσε) ώστε να βοηθήσουν τις start-ups που όλοι θεωρούν «ευκολάκι». Και εργάζονται pro-bono γιατί πιστεύουν στις start-ups. Αυτές που όλοι θέλουν να έχουν. Η σημαντικότερη επιτυχία των εκκολαπτηρίων είναι ότι δημιούργησαν

επιχειρήσεις καινοτομίας, που έχουν διεθνείς πωλήσεις και διεθνείς κατοχυρώσεις πνευματικών δικαιωμάτων με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Οι εταιρείες αυτές έχουν διαθέσει άνω των 54 προϊόντων στην αγορά του εξωτερικού και κατέχουν 27 διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες). Για να έχεις υπόψη σου, το Υπουργείο Εμπορείου, Βιομηχανίας και Τουρισμού (Υπηρεσία Τεχνολογίας) συμμερίζεται πως ο θεσμός είναι ζωτικής σημασίας, αφού είναι σημαντικός για την ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, της καινοτομίας και της οικονομικής ανάπτυξης γενικότερα, και το απόδειξε με το πρόσφατο πρόγραμμα για τη στήριξη της επιχειρηματικής καινοτομία με προϋπολογισμό €4 εκ. για δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών.

Όταν υπάρχει θέληση υπάρχει και τρόπος. Το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας, όμως, που εδώ και 5 χρόνια έχει αναλάβει να προκηρύξει τη συνέχεια του προγράμματος για δημιουργία start-up, δεν έχει πόρους, λέει.... No money! Η σύγκριση με το εξωτερικό είναι καταπέλτης. Όχι; Όλες μα όλες οι χώρες ανεξαιρέτως στηρίζουν τον αντίστοιχο εθνικό θεσμό. Στο Ισραήλ υπάρχουν 5,000 νέες επιχειρήσεις που επικεντρώνονται σε επιστήμες και τεχνολογία και δραστηριοποιούνται ανά το παγκόσμιο, ενώ στην Αγγλία η κυβέρνηση ξεκίνησε το πρόγραμμα Entrepreneur First, το οποίο βοηθά νέους απόφοιτους πανεπιστημίου να αναπτύξουν τις δικές τους επιχειρήσεις. Πληθώρα παραδειγμάτων! Ειδικά στην Ευρώπη αναγνωρίζεται ότι ο θεσμός δημιουργίας επιχειρήσεων είναι πολύ σημαντικός για την επίτευξη των στόχων 2020 αφού θα έχει θετικά οφέλη στην οικονομία. Και εδώ, επειδή μείναμε πίσω, εκκολαπτήρια και ιδιωτικές πρωτοβουλίες ενωθήκαμε να ταρακουνήσουμε όσους έχουν κοιμηθεί στην καρέκλα τους. Η επιχειρηματικότητα, η έρευνα, η ανάπτυξη και η ύπαρξη επενδυτικών κεφαλαίων υψηλού κινδύνου είναι απαραίτητα συστατικά του οικοσυστήματος μιας υγιής οικονομίας. Αν δε γίνει κατανοητό αυτό δυστυχώς θα δούμε ερευνητές να παίρνουν την έρευνα και τα αποτελέσματα τους και να δημιουργούν εταιρείες σε άλλες χώρες όπου υπάρχει το οικοσύστημα και η απαιτούμενη στήριξη. Ένα από τα εκκολαπτήρια που συμμετέχει στο rock the scene εδώ, είναι ο Διογένης Εκκολαπτήριο Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Κύπρου. Δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, που είναι και ο μοναδικός μέτοχος του, με διττό σκοπό, πρώτο να καταστεί πρωτοπόρος στη μεταμόρφωση της Κύπρου σε σημαντικό κέντρο καινοτόμων ιδεών και δεύτερο για να λειτουργεί ως το όχημα υλοποίησης

Issue °04 — February 2013

του Οράματος και της Αποστολής του Πανεπιστημίου Κύπρου για ενίσχυση και επέκταση των πρωτοβουλιών για συνεργασίες με οικονομικούς οργανισμούς, με στόχο την καινοτομία και την εκμετάλλευση της νέας γνώσης, με τρόπο που να συμβάλλει στην αειφόρο ανάπτυξη. 1

μια εταιρεία start-up αυξάνονται όταν προσγειώνεσαι στην Κυπριακή πραγματικότητα. Αυτό όμως δεν είναι ακατόρθωτο. Deal with it too. Υπάρχουν αμέτρητες συμβουλές που μπορούν να δοθούν στους ιδρυτές μιας start-up. Υπάρχει, όμως, μια συμβουλή που ακούμε ξανά και ξανά σε ομιλίες πετυχημένων entrepreneurs: Ένας entrepreneur πριν από τη δίψα για λεφτά, εξουσία ή φήμη, πρέπει να θέλει να αλλάξει τον κόσμο και ο λόγος είναι απλός: δεν μπορείς να δικαιολογήσεις με την κοινή λογική τη δημιουργία μιας start-up αφού οι πιθανότητες επιτυχίας είναι σχεδόν μηδαμινές — μπορείς πολύ εύκολα να πεις πως είσαι τρελός. Οπότε, αν θες μια start-up, πρέπει πραγματικά να την θέλεις πολύ. Αν την θες μα δεν την φτιάχνεις τότε παράτα το.

Γιατί είναι δύσκολο να θες μια start-up ή να είσαι sexy entrepreneur: Το έχετε όλοι πάρει μυρωδιά, διανύουμε δύσκολες και πρωτόγνωρες εποχές — ανεργίας, πληθωρισμού, εξαθλίωσης, απόγνωσης. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τους πάντες με τον Α ή τον Β τρόπο, η τρόικα θα είναι σύντομα ξανά μαζί μας για να προτείνει λύσεις, και οι περισσότεροι από μας έχουν ήδη πάρει τα κάτω τους (πιο κάτω δε γίνετε).

Για πολλούς και διάφορους λόγους, ο οικονομικός πνεύμονας της Κύπρου είναι στον αναπνευστήρα. Παρόλο που η χώρα μας δεν έχει άμεση σχέση με τη ρίζα της κρίσης, παρόλο που η Κύπρος είχε ανέκαθεν ψηλό ποσοστό άμεσων ξένων επενδύσεων, ξαφνικά βρεθήκαμε καταχρεωμένοι (yey!). Και την ίδια στιγμή που οι ευθύνες μεταφέρονται από πολιτικό σε πολιτικό σαν το μπαλάκι του Ping-Pong, από τους πολιτικούς στους οικονομολόγους, κι απ’ τους οικονομολόγους στους πολιτικούς, την ίδια αυτή ώρα που όλοι ακολουθούν τη λογική του νίπτω τας χείρας μου και ουδείς ένοχος, αυτή τη στιγμή το τοπίο αλλάζει. Tο θολό τοπίο ωθεί τους ανθρώπους σαν και εμάς, που δε θέλουμε, ούτε να πάμε μόνοι μας στην κρεμάλα, ούτε να παραιτηθούμε, ούτε να βολευτούμε, να κάνουμε πράγματα. Να μοχλεύσουμε τα συστατικά, να ανακατέψουμε τα δεδομένα, να δημιουργήσουμε νέες δομές. Παρόλη τη μιζέρια που μας περικλείει, παρόλα τα χειρότερα που έρχονται (God forbid), οι επιλογές που έχει ένας start-up entrepreneur, όταν θέλει να πρωτοπορήσει, να είναι καινοτόμος σε μια κοινωνία που έμαθε να μην παίρνει ρίσκα, είναι δύο: είτε δεν ξεκινά καθόλου, ή επιλέγει να προσπαθήσει να δημιουργήσει κάτι από το πουθενά με ότι αυτό συνεπάγεται. Λίγα χρόνια πριν η Κυπριακή πραγματικότητα μέσα από τα μάτια ενός επίδοξου entrepreneur στον κόσμο της τεχνολογίας ήταν πολύ μουντή. Σήμερα, εν μέσω της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης που αντιμετώπισε η Κύπρος από το 1974, τα πάντα έχουν αλλάξει. Και μάντεψε το γιατί. Για αρχή, σημείωσε πως η δημιουργία μιας start-up, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Deal with it. Σημείωσε επίσης, πως οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει

Βγες από το comfort zone σου έστω για μια φορά, δούλεψε, δούλεψε όμως, και κάντο. Οι περισσότεροι νέοι επιχειρηματίες που αποφασίζουν να αρχίσουν μια εταιρεία δεν αποφασίζουν απλά να επενδύσουν σε ένα καλύτερο μέλλον, αποφασίζουν να επενδύσουν στο δικό τους όνειρο, και αν αυτό δεν είναι ανταγωνιστικό, πολύ πιθανόν να πεθάνει στην επόμενη γωνιά. Πολλοί από αυτούς δεν έχουν καν τις γνώσεις που απαιτούνται για την δημιουργία μιας εταιρείας και αρχίζουν με μοναδικό εφόδιο το όραμα και το πάθος. Όμως το ρισκάρουν. Δεν κάνουν τις πάπιες. Είναι σαν κάποια ζευγάρια που πιστεύουν πως «η αγάπη θα τους δώσει να φάνε, το ενοίκιο, τη δόση του αυτοκινήτου, τα δίδακτρα του παιδιού», αλλά το παλεύουν. Πριν σκεφτείς να αρχίσεις την εταιρεία σου στην Κύπρο έχεις ήδη ένα σημαντικό (για μερικούς) μειονέκτημα που έχεις κληρονομήσει από την κοινωνία που ζούμε, τον «φόβο» της αποτυχίας. Αν θες μια συμβουλή, από μια start-up που ακόμα προσπαθεί εδώ και περισσότερα από 4 χρόνια στο χώρο, την ARMES, ξεπέρασε αυτό το ψυχολογικό θέμα και μετά προχώρα. Γιατί σταματάμε; Γιατί μεγαλώσαμε να νιώθουμε ασφαλείς μόνο στα «σίγουρα», τα εύκολα, τα βολεμένα. Γιατί έχουμε μάθει να κατακρίνουμε αυτούς που αποτυγχάνουν με αποτέλεσμα πολλοί να μην δοκιμάζουν. Σε αντίθεση με άλλες κοινωνίες όπου οι προηγούμενες σου αποτυχίες θεωρούνται πλεονέκτημα αφού έχεις μάθει από τα λάθη σου και έχεις σημαντική εμπειρία, εδώ, το πράμα πάει ανάποδα. Οι πλείστες start-ups στο χώρο της τεχνολογίας απαιτούν ένα σημαντικό αρχικό κεφάλαιο μέχρι να μπορέσουν να εδραιωθούν στην αγορά ή μέχρι να τερματίσουν την λειτουργία τους. Το να πετύχεις big time σε αυτό το χώρο δεν είναι

εύκολο, 1 στις 10 start-up με επένδυση από Venture Capital “VC” πετυχαίνει τις πολύ καλές αποδόσεις. Στην Αμερική, 3 στις 4 VC επενδύσεις δεν επιστρέφουν κέρδη στους επενδυτές σύμφωνα με τον Shikhar Ghosh (Harvard Business School), οι εταιρείες στις οποίες δεν έχουν επενδύσει VC τα πάνε συγκριτικά χειρότερα τα πρώτα 4 χρόνια της ζωής τους. Αρκετά πιο θετικά τα πράγματα για εταιρείες που συνεργάζονται με Εκκολαπτήρια όπου 70-80% επιβιώνουν σύμφωνα με μελέτες του U.S. Bureau of Labor Statistics, National Business Incubator Association και του Ewing Marion Kauffman Foundation. Με λίγα λόγια, η χρηματοδότηση και η στήριξη είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία μιας start-up και αυξάνει κατακόρυφα τις πιθανότητες επιβίωσης τους. Μέχρι σήμερα, η χρηματοδότηση στην Κύπρο γινόταν κυρίως μέσω δανειοδότησης από τις Κυπριακές τράπεζες (όχι πλέον) ή από ιδίους πόρους όπως αποταμιεύσεις, οικογένεια, φίλους κ.τ.λ.

Η στήριξη που παρέχει η πολιτεία σε νέες εταιρείες σήμερα είναι μηδενική, οδηγώντας έτσι τους νέους επιχειρηματίες σε αδιέξοδο. Σε αντίθεση με άλλες χώρες, στην Κύπρο δεν υπάρχει μια δομημένη και συνεχής στήριξη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Οι μεγάλοι χρηματιστηριακοί και επενδυτικοί οργανισμοί έχουν ως βάση λειτουργίας τους το εμπόριο και τη διαχείριση πλούτου και ως σκοπό τον πολλαπλασιασμό των κερδών και την κατανομή του πλούτου. Ωραίος ο πλούτος, μα ένα μεγάλο ποσοστό από αυτόν, είναι εικονικός. Πείτε μας ποιον να ψιλοβρίσουμε έστω και με το γάντι για αυτό το μαύρο χάλι. Με αυτά τα δεδομένα, δεν ενθαρρύνεται η δημιουργία νέας “χειροπιαστής” επιχειρηματικής αξίας, ή επιτυχίας, όπως θες πες το, η οποία να επικεντρώνεται στη δημιουργία νέων προϊόντων ή επιχειρήσεων, τα οποία προϊόντα θα υποσχεθούν την γέννηση νέων προοπτικών ή ακόμα και τη δημιουργία νέων αγορών. Το θέμα της χρηματοδότησης αποτελεί απλώς την κορυφή του παγόβουνου για μια Κυπριακή start-up. Για αρχή, πρέπει να καταφέρει να εδραιωθεί στην αγορά και να μπορεί να «ζήσει» τον εαυτό της. Παράλληλα, κάποιος πρέπει να πυροβολήσει την κουλτούρα του «όλα θα γίνουν χαλαρά» κατακέφαλα. Αν θες μια start-up σήμερα, πρέπει να είσαι επαγγελματίας με Ε κεφαλαίο. Και τέλος, πρέπει να ξέρεις σε ποια αγορά τελικά θες να μιλήσεις. Αν δεν ξέρεις, άστο. Όπως είπε και ο Einstein κάποτε, «τρέλα είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά, όμως να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα». Αν δεν το έχεις μην μπεις στον κόπο.

Λυδία Ζαννέττου, Έλενα Γεωργίου Στρούθος, Μιχάλης Στρούθος, Σταυριάνα Α. Κοφτερός, Μιχάλης Τυρίμος, Νεκτάριος Πελεκάνος StartUP Cyprus. Εμείς αρχίσαμε. Εσύ;

44 —

The Cyprus Dossier

Αν έκανες μια τρέλα μην ξανακάνεις την ίδια. Άλλαξε προσέγγιση και δημιούργησε. Τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα αν κανείς αναλογιστεί πόσο μικρή είναι η Κυπριακή αγορά για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Αν και υπάρχει σημαντική αύξηση στην διείσδυση των νέων τεχνολογιών (διαδίκτυο, smartphones, κ.α.) υστερούμε πολύ σε σχέση με άλλες χώρες…της Ευρώπης, για να μην πάμε μακριά. Χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα διεθνές δίκτυο συνεργατών που να είναι σε θέση να στηρίξει και να αναπτύξει τις εργασίες της εταιρείας. Και αυτό κυρίως αναλάβαμε να το δημιουργήσουμε όλοι εμείς που κάθε τόσο βρισκόμαστε σε μια αίθουσα και δικτυωνόμαστε. Ένα ακόμα πρόβλημα που δημιουργείται λόγω του μεγέθους της Κυπριακής αγοράς είναι η διεύρυνση του φάσματος των εργασιών, χωρίς αυτό να είναι αρνητικό σε όλες τις περιπτώσεις. Για παράδειγμα, μια start-up εταιρεία ξεκινά την δημιουργία ενός προϊόντος ακολουθώντας το επιχειρηματικό της πλάνο, στην πορεία όμως καταλήγει να ασχολείται με πέντε ακόμα παραπλήσιους τομείς για να καλύψει τις ανάγκες της. Αν οι τομείς αυτοί είναι παραπλήσιοι τότε τη γλίτωσε, σε πολλές όμως περιπτώσεις γίνεται διεύρυνση σε τομείς όπου δεν υπάρχει η απαιτούμενη τεχνογνωσία από την πλευρά της εταιρείας, συμβάλλοντας έτσι στην έλλειψη επαγγελματισμού, στην εξάντληση και, τις περισσότερες φορές, στην παραίτηση. Το μόνο δεδομένο και σίγουρο είναι, πως σε αυτή την οικονομική κρίση που επικρατεί, διάφορες συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, σήμερα, «ταράζουν τα νερά» στον χώρο της επιχειρηματικότητας. Η ανεργία και η παγιοποίηση των προσλήψεων στο δημόσιο στρέφει όλο και περισσότερους νέους στην νέα επιχειρηματικότητα, δίνοντας έτσι μια ελπίδα για το μέλλον της, πού αλλού, εδώ, στο 4Χ4 νησί, την Κύπρο.

προωθήσουν την επιχειρηματικότητα: το Open Coffee Cyprus, το Cypriot Enterprise Link (CEL), το TEDxNicosia. Το δίκτυο αυτό πληθαίνει και αυξάνεται — συμπεριλαμβάνει οραματιστές, καινοτόμους και επιχειρηματικούς ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν καμία διάθεση να συμμορφωθούν με το status quo των γεγονότων, και έχουν ως στόχο να οδηγήσουν την αλλαγή της οικονομίας εσωτερικά για να καταφέρουν αυτό που περιέγραψε ο οικονομολόγος J. Schumpeter σαν “δημιουργική καταστροφή” — δηλαδή τη δημιουργία νέων δραστηριοτήτων και οικονομικής αξίας από νέες πρωτοβουλίες, που καθιστούν τα υφιστάμενα αναποτελεσματικά συστήματα περιττά. 2 Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες είναι start-ups από μόνες τους και ο κοινός παρανομαστής ανάμεσα σε όλες είναι ένας:

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Γιατί μέσα σε ένα χρόνο, το τοπίο έχει αλλάξει. Οι πιο πάνω δολοφονικοί λόγοι ήταν ⁄ είναι αρκετοί για να μας παροτρύνουν να αναθεωρήσουμε τον τρόπο σκέψης μας. Όντως έγινε. Να δούμε πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα νέο επιχειρηματικό πνεύμονα με τη σωστή υποδομή, όπου νέοι θα μπορούν να μετατρέψουν τις ιδέες τους (επιτέλους) σε πράξη. Όπου θα δημιουργηθούν νέες προοπτικές εμπορικότητας και ακολούθως νέες θέσεις εργασίας. Όπου θα δοθούν νέοι λόγοι σε ξένους επενδυτές να θεωρήσουν την Κύπρο στόχο επενδύσεων, παρόλες τις υποβαθμίσεις που περνάμε στο παρόν στάδιο, και οι οποίες επενδύσεις δεν θα έχουν στόχο κανένα φυσικό αέριο. Μέσα στον τελευταίο χρόνο, έχει ξεκινήσει ένας αριθμός από ιδιωτικές πρωτοβουλίες που έχουν σκοπό να

η κοινή απόφαση να κάνουν ότι μπορούν για να αλλάξουν τα πράγματα στην Κύπρο. Και το κάνουν. Γίνεται. Παρά τις δυσκολίες και το φαινομενικά αδύνατο έργο, έχουν ήδη καταφέρει πολλά. Το πολύ πετυχημένο πρώτο hackathon που οργανώθηκε από το Hack Cyprus (μέρος του CEL) στην Κύπρο είχε περισσότερες από 5 ιδέες start-up που θα μπορούσαν να βγουν στην αγορά. Είχε πωρωμένα άτομα για ένα διήμερο να γράφουν κώδικα nonstop. Αυτό σημαίνει κάτι. Σημαίνει όρεξη, αλλαγή, πάθος. Το Open Coffee Cyprus, με τις ασφυκτικά γεμάτες αίθουσες, το κοινό σημείο αναφοράς όλων μας, αυτό που δικτύωσε, γνώρισε και δέχεται ανοικτά και ανεπίσημα την τεχνολογική κοινότητα της Κύπρου στο σύνολό της, τώρα προσέλκυσε επενδυτές. Ναι, το Open Coffee Cyprus, αυτό που γίνεται με την στήριξη της ΜΤΝ, γιατί το πίστεψε. Όλα αυτά δείχνουν πως κάτι έχει ήδη ξεκινήσει. Παράλληλα με τις πρωτοβουλίες, οι ελάχιστοι άνθρωποι που μπορούν να προσφέρουν καθοδήγηση σε μια startup στην Κύπρο το κάνουν. Λεφτά για επενδύσεις ουσιαστικά δεν υπάρχουν όμως υπάρχει η πρώτη κοινότητα. Και με αυτήν, ανατροφοδοτούμαστε. Με αυτήν παράγουμε ιδέες, με αυτήν προσελκύουμε επενδύσεις. Αν δεν υπάρχει η σωστή παιδεία και δείγματα για πραγματικά καινοτομικά προϊόντα από start-ups, το τοπίο θα μείνει νεκρό. Αν πάλι δεν υπάρχουν δείγματα start-ups, αυτόματα δεν θα υπάρξουν λόγοι για να έρθουν επενδυτές και άρα τέτοιες πρωτοβουλίες όπως οι πιο πάνω θα είναι αχρείαστες. Για να έχουν -όμως- ήδη δημιουργηθεί και ήδη μπει σε λειτουργία οι ενέργειες μας, τότε, πρέπει να πάρεις μια σόδα, που θα σε βοηθήσει στη χώνεψη,

για να καταλάβεις το προφανές. Το σκηνικό στην Κύπρο έχει πια αλλάξει. Και μάλιστα προς το καλύτερο. Είμαστε Κύπριοι και θέλοντας και μη, κάποιες φορές έχουμε την τάση να θεωρούμε πως ότι είναι φτιαγμένο από Κύπριους είναι ποιοτικά μέτριο προς κακό και δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας στο εξωτερικό. Αηδίες. Για πρώτη φορά, φαίνεται πως υπάρχει μια κοινή πεποίθηση ανάμεσα στη κοινότητα που γεννιέται πως μπορούμε να κάνουμε σπουδαία πράγματα με βάση την Κύπρο και τα δείγματα είναι έτοιμα. Πώς φαντάζει ο κόσμος στα μάτια ενός entrepreneur που έχει ως βάση του την Κύπρο λοιπόν; Η Cocoon Creations, για παράδειγμα, μια σημερινή start-up, όταν άρχιζε το ταξίδι της στον κόσμο του entrepreneurship, είχε μόνο την τρέλα και το πάθος της για mobile apps.

Οι δημιουργοί ένιωθαν σαν εξωγήινοι. Μα δεν έκαναν τις πάπιες. Δούλεψαν και δουλεύουν ακόμα σκληρά (και το σκληρά είναι αλήθεια). Τώρα, σήμερα, ξέρουν πως υπάρχουν και άλλοι εξωγήινοι στην Κύπρο. Λιγότερο από δώδεκα μήνες πριν, κάθε επίδοξος entrepreneur στο νησί θα σου έλεγε πως στόχος του είναι να φύγει και να πάει κάπου που υπάρχουν πιο ευνοϊκές συνθήκες. Ωστόσο, σήμερα, τα θεμέλια έχουν μπει και κάθε entrepreneur μπορεί να πει πως στο μέλλον ίσως να μπορεί μια start-up να πετύχει στο παγκόσμιο, με βάση της την Κύπρο. Η στήριξη και η δημιουργία tech start-up εταιρειών θα βοηθήσει στην μετατροπή της Κύπρου σε κέντρο έρευνας και επιχειρηματικής δραστηριότητας και θα προσελκύσει επενδύσεις από το εξωτερικό. Πολύ απλά το μέλλον ανήκει στους νέους και στις νεοφυείς (start-ups) επιχειρήσεις και δυστυχώς όλα τα άλλα ή θα πεθάνουν ή θα μείνουν στον αναπνευστήρα για χρόνια με μηδενικό αποτέλεσμα. Ο Άγγλος φιλόσοφος Oscar Wilde είχε πει “είμαστε όλοι στον υπόνομο, αλλά κάποιοι από μας ακόμα κοιτάζουν τα αστέρια”. 3 Η αλλαγή είναι εφικτό μέσο της επιχειρηματικότητας και έρχεται επειδή κάποιοι από εμάς πιστεύουν σε αυτή, την θέλουν, την σπρώχνουν, την κυνηγάνε και την έφεραν ήδη. StartUP Cyprus: Εμείς αρχίσαμε. Αλλάζουμε. Εσύ;

1. 2. 3.

Issue °04 — February 2013

Διογένης Εκκολαπτήριο Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Κύπρου. Schumpeter, J. (1942) Capitalism, Socialism and Democracy, First Edition, Harper & Brothers. Oscar Wilde (1854-1900), Lord Darlington, Act III.

STARTUP CYPRUS Το StartUP Cyprus είναι μια κοινή πρωτοβουλία, βασισμένη στο κοινό μας όραμα να αλλάξουμε την Κύπρο. Συμμετέχουν οργανισμοί και τοπικά κινήματα προώθησης της επιχειρηματικότητας και νεοφυής επιχειρήσεις, με στόχο να επηρεάσουν και να βοηθήσουν την ανάπτυξη του επιχειρηματικού πνεύματος στο νησί μας, καθώς και την ενδυνάμωση του οικοσυστήματος της Κυπριακής επιχειρηματικότητας. ΛΥΔΊΑ ΖΑΝΝΈΤΤΟΥ Principal Organizer, Open Coffee Cyprus — @lydsjannet στο twitter ΈΛΕΝΑ ΓΕΩΡΓΊΟΥ ΣΤΡΟΎΘΟΣ Co-Founder, Cocoon Creations — @elenageorgiou ΜΙΧΆΛΗΣ ΣΤΡΟΎΘΟΣ Co-Founder, Cocoon Creations —@mikestrouthos ΣΤΑΥΡΙΆΝΑ Α. ΚΟΦΤΕΡΌΣ Startup Mentor, Entrepreneurship Evangelist, Curator, Cyprus Startup Digest, CEO, Diogenes Business Incubator University of Cyprus — @Stavriana_K στο twitter ΜΙΧΆΛΗΣ ΤΥΡΊΜΟΣ Co-founder, Synups, Cypriot Enterprise Link (CEL), Regional Connector & Fellow of the Royal Society of Arts, Manufacturers & Commerce (RSA) — @michaeltyrimos ΝΕΚΤΆΡΙΟΣ ΠΕΛΕΚΆΝΟΣ CEO, ARMES Ltd, Entrepreneur in Residence, Diogenes Business Incubator, University of Cyprus — nectarios.pelekanos@armes-tech.com

46 —

The Cyprus Dossier

What is Xorko? by

An intervention and collaboration — Evagoras Bekiaris, Nico Stephou, Petros Constantinou, Nikolas Krstic, Helen Tzialli

CYD °04 www.cyprusdossier.com

What is Xorko?

Evagoras Bekiaris, Nico Stephou, Petros Constantinou, Nikolas Krstic, Helen Tzialli

[Eng]

Art in its full essence is a form of self expression by any means the artist finds suitable. At the core of every human experience as well as in any artistic creation is the struggle that one has to go through in the process of reflecting through his experiences, surroundings and inner self. In this way everyone has the potential to become an artist. Yet, another struggle arises for the Cypriot artist; the struggle to find a way to mediate his art. We saw that Cyprus seemed to lack the artistic infrastructure to support art, not in a profitable way but merely as a human need. Art nowadays is developed in an authoritarian process, in the form of disciplined acts, creating a chasm between the artist and the audience. The need of creation of different means of expression, as in the DIY movement, therefore arises. Since it is only recently that art expression in Cyprus has been explored in a more ethical rather than financial sense, we felt the need to contribute in this effort of establishing new foundations. We saw that the Cypriot arts tradition seems to have stopped in the 50s - 60s (with the exception of a few musicians). Παράδοση, “tradition” in Greek, comes from the word “παραδίδω,” which means to deliver. In order to deliver art to further generations it is important for us (as a generation) to leave our own mark, but contemporary society has led us, as a youth, to the false impression that artistic growth is of less relevance than academic growth. For example, a family in Cyprus will implement art in a kid’s life as long as it doesn’t come in contrast with its academic progress, thus limiting the opportunities for youth to fully evolve artistically. We believe that art, as well as academic education, is of great importance in personal growth and therefore should be taken seriously. For this reason, we find that immediate action must be taken in creating artistic gateways. All

Issue °04 — February 2013

these factors and observations led to the creation of Xorko. It all begun when two people met accidentally over an awkward Skype encounter and one of them had a premature thought about what would soon become a huge commitment and dedication to the Cyprus art scene, Xorko. Xorko (meaning “village” in the Greek-Cypriot dialect) wanted to create a sense of belonging for everyone who sought need of artistic liberation. But this was easier said than done. At this point the structure and aims of Xorko weren’t firmly orientated but through constant analysis the very essence of our methodology, which is gradually growing, has been formulated. The generation of theoretical ground (which is important in any kind of movement) has justifiably been challenging as a number of “tests” had to be made, since we believe in the notion that the material of a movement’s foundation arises at the moment of act; no theory creates reality, but interpreting reality’s parameters will uncover our aims and needs. That’s the narrative of this movement, a process of identifying and implementing different notions through experience. Through our collaborative intentions and practices we started to identify in each other different aspects and skills that would contribute to the movement. We wanted to create an environment which enabled all members to expand themselves in the context of art collaborations and not limit them to just their personal forms of expression. This created a movement that basically reflects the flow given by the artists in their own work and amplifies it to suit the context of the collaborative movement; breathing in accordance with the pulse of the artists. Thus the realisation of Xorko’s function as a Human Breathing Machine arose. Changing us from a bunch of eccentrics that were contained in our individuality, trapped in an impotent⁄imploding cycle of inspiration, to a bunch of determined architects of this movement. COLLABORATIONS Since the birth of Xorko one principle remains constant throughout its nurture. This is the detachment of its operation from

money. We do realise, nevertheless, the effect finance has on the reach of our praxis. The financial structure of the movement is built on a deontological ‘Golden rule’ which is definite and specific. The role of money is one of mere necessity to the development of our projects and certainly not an issue which orientates the function, targets and development of the movement. This in turn incarnates from rhetoric to practice throughout the structure of the movement. For instance, money does not play any role in the collaboration of two (or more) participants. Musicians come together and form a collaboration solely from a pure want of collective experimentation and mutual intrigue. Just as dialogue forms and reaches a point of common understanding, a musical collaboration leaves no room for involvement of secondary motivations such as financial profits. They are formed and dictated by a need for integral externalization of emotions, thoughts and issues in the form of sound. The form that Xorko has today owes a lot to this mentality of trust and collaboration, as the movement has reached its current form solely through the voluntary input of people who frame this project. For example, our website was constructed on this basis by people who did it voluntarily and only because they wanted to contribute in their own way. This is exactly how the economic foundations of Xorko are structured. Donations are our only financial source. Donations of any kind. Donated money goes into the movement as an “investment” for future ventures. This structure, however, prescribes a transparent way of handling money which we carry out with great pleasure. Therefore, anyone who at any time has questions on how the money is handled can gladly be given a tour of the financial side of the movement and can talk with any of the members about it, because this movement is mutually built by everyone who frames it and each has the right to know where their money is spent and also has a saying on how it is spent. You can also contact us to suggest or propose other ways to use this money. Collaborations inside Xorko are

Evagoras Bekiaris, Nico Stephou, Petros Constantinou, Nikolas Krstic, Helen Tzialli What is Xorko? CYD °04 www.cyprusdossier.com

48 —

The Cyprus Dossier

carried out according to this basic principle. Within Xorko the basic contact details of each artist are shared, so that anyone who wishes to collaborate with them can do so. Internet can be a powerful tool to help artists find what they need anywhere they are. For example, one can easily send a piece to someone who is in another country and have their music delivered in a matter of seconds. Also on www.xorko.com you will find many documents describing what each artist can do to collaborate with others, as well as online forms and tables of what people can do in a collaboration, what they have to offer etc. Xorko includes a number of artists collaborating amongst themselves, such as The Black Post Project, Raw Silver, Maria Panosian, Leo Hjioannou, Fabrice Jambon, Meltlights and many others. THE BLACK POST PROJECT

adjust to conditions and demands of what is so crudely baptized as the music industry. On the contrary, it stems from a voluntary alienation from these conditions and demands. Xorko and what entails it are derivatives of perspective. A posture, common between the units involved in this collective venture, carefully and responsibly chosen so as to contradict and decompose the commodification of music and the holistic industrialization of culture. We comprehend the commodification of music as a process, fixed in its institutional form yet dynamic in its de facto manifestations. It is a process of collective notions, the adjacent fragments constituting this industry, so harmoniously co-existing and functioning in such a supplementary manner that they seem indisputable. This decadence owes a great deal to the protactic role of record companies. A discrepant role, initiating a sustained disassociation of their product and creating a standardized and non-standardized format Music. Invisible divisions which affirmatively serve the purpose of those who benefit from the standardization of music, which is in turn re-socialized, leaving its non-standardized form in a marginalized state. This division incarnates in what comes across as mainstream and heterodox music. Consequently, the standardized product is the type of media fed to the masses. However, this process does not end here. Standardization is not solely evident in the way music is fed to the masses, but is also interlaced in the manner music is produced. Standardization asserts a pre-acceptance of music even before we hear it; our ears are trained to hear the music in its standard form as a presupposed expectation on music that currently exists, a pre-digested pattern asserted from the structural form of songs we come across.

When Xorko was first created, the first collaborations were made by the first members and creators of Xorko: Nico Stephou (Raw Silver) and Evagoras Bekiaris. Both of them were studying abroad but when they returned to Cyprus for Easter Break, they came together and collaborated with another member of Xorko, Veronica G (Shalom). Together they formed The Black Post Project. They made their first appearance at Skia Cultural Spot and then a dynamic impact in the Xorko.com festival in Arminou in 2012. They have also released their first EP, The Blue EP, and some mixtapes. Evagoras Bek: guitar, korg kaossilator, synth Nico Stephou: drum machine Veronica G: vocals, korg kaossilator

Role of the Record Companies: The structure of Xorko must be realized as deliberate and expedient. This is what we ask and what we clarify. It is in no sense circumstantial and certainly does not occur duly to our inability to

The same 4-chords to make a hit, the same thematic, the vapidity and fabledom. Standardization stems precisely from the demands of the listener, not just from the methods of production. In order to be fed your mouth must be willingly open, in such manner the masses turn to music seeking a relief, a scapegoat from boredom and work. This is the ideology of standardization:

music patterned and structured to offer you the lightness you so desperately seek, a successful recipe offering spectacles to the spectators and profits to the companies. As a movement that realizes these processes, we counter them, and choose to manifest a relationship with music which undermines this profanation.

SOME WORDS ABOUT THE FESTIVAL The biggest event that Xorko has had the pleasure to pull off successfully was the July 2012 Xorko.com festival at Arminou. Originally it was planned as a small summer one day event. But then a few friends came along and helped and started thinking big, and a three day event was organized with 16 artists from the USA, Greece, France and Cyprus. A group was then created for coordination purposes, consisting of 5 friends: Demetris Talliotis, Eleni Protopapa, Evagoras Bekiaris, Nico Stephou, and Veronica Georgiou. Arminou is a beautiful village in Paphos district with only 16 residents. Without the help of those people this festival couldn’t have happened, as they all volunteered to help us in any way they could. Furthermore, there were a lot of people that came along days before the festival started and helped us with the stage and camping areas. It was the first festival of Xorko and there were approximately 30 people freely helping and working all day under the hot sun. None of them were paid, and actually a lot of them also made donations. There are many people we would like to thank here but they know who they are. Thank you! This is what keeps Xorko moving forward. More people getting involved, seeing what it’s all about, and helping us do it. You and everyone is invited, please contact us to learn how you too can help build the foundations for a DIY collaborative art movement in Cyprus. www.xorko.com

CYD + XORKO have teamed up in the past few months to offer an audio propaganda with some mixtapes stuffed with exclusive unreleased songs. For CYD readers these songs are available in a well crafted compilation. There’s a download code in every single copy of this issue. — Compiled + Edited by RAW SILVER Download: xorko.com/cyd Password: xorkocyd

Issue °04 — February 2013

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Elias Kafouros

Hierarchy of the stolen image 2011, technical pen, ink on 300gm archival paper, 120×120cm (private collection)

It’s not a game anymore!

50 — The Cyprus Dossier

It’s not a game anymore! — Elias Kafouros [Eng]

Issue °04 — February 2013

Body leaks 2008, technical pen on paper, 60×60cm (private collection)

ELIAS KAFOUROS Elias Kafouros is represented by AD gallery, Athens. → www.eliaskafouros.com

CYD °04 www.cyprusdossier.com

It’s not a game anymore!

Elias Kafouros

52 — The Cyprus Dossier

It's not a game anymore! 2011, technical pen, ink on 300gm archival paper, 122×152cm (private collection)

53 Issue °04 — February 2013

54 —

The Cyprus Dossier

Περιβαλλοντικά Ευαίσθητες Επιχειρήσεις

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Περιβαλλοντικά Ευαίσθητες Επιχειρήσεις

Χαράλαμπος Θεοπέμπτου

Αγοράζοντας έξυπνα καθορίζουμε το μέλλον μας

Ελένη Δαφνίδη

— Χαράλαμπος Θεοπέμπτου

[Grk]

Τα τελευταία χρόνια άρχισαν και στην Κύπρο οι εταιρείες να ασχολούνται με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) στην οποία η περιβαλλοντική πλευρά είναι αναπόσπαστα πολύ σημαντική. Το λυπηρό, όμως, είναι ότι στις πιο πολλές περιπτώσεις την ευθύνη εφαρμογής την έχουν αναλάβει το τμήμα Marketing και αυτό δεν είναι καλό σημάδι γιατί αυτή μπορεί να σημαίνει έλλειψη ειλικρινούς ενδιαφέροντος αλλά μια προσπάθεια green washing — δηλαδή εκμετάλλευσης του ενδιαφέροντος του κοινού για το περιβάλλον. Μια εταιρεία που πραγματικά ενδιαφέρεται θα διορίσει μια ομάδα από άτομα που γνωρίζουν καλά όλες τις εσωτερικές διαδικασίες τις εταιρείας, το προσωπικό, την κοινωνία και τους προμηθευτές.

Αυτές τις μέρες του Facebook όπου δεν υπάρχει λογοκρισία και ο καθένας λέει ότι θέλει, οι φωτογραφίες αφθονούν και όλοι έχουν άποψη, τα πράγματα για τις εταιρείες είναι πολύ δύσκολα. Γνωρίζουμε όλοι πού να μην πάμε για φαγητό, ποιος χρεώνει πολλά, ποιου το προσωπικό δε συμπεριφέρεται σωστά και πολλά άλλα. Κάθε λάθος προβάλλεται έντονα και οι εταιρείες είτε δεν παίρνουν είδηση, είτε τρέχουν άτσαλα να πάρουν διορθωτικά μέτρα μετά από τη ζημιά που έχει γίνει. Πάνε άδικα τα λεφτά στις διαφημίσεις! Κλασσικό παράδειγμα πρόσφατα όπου εταιρεία στόλισε χριστουγεννιάτικο δέντρο μέσα στο χώρο στάθμευσης της. Το λάθος ήταν ότι επέλεξε τον χώρο αναπήρων για να το τοποθετήσει. Η φωτογραφία κάνει ακόμη το γύρο στο Facebook, η εταιρεία έχει βγάλει ανακοίνωση ότι το μετακίνησε αλλά άργησε πολύ να αντιδράσει. Όλα αυτά ήταν επόμενο να συμβούν και στην Κύπρο όπου οι εταιρείες προστατεύονται πολύ από το νόμο, εφόσον ήδη κολοσσοί στο διεθνές εμπόριο έχουν υποφέρει στο εξωτερικό από την αδιαφορία και τις λάθος επιλογές στους προμηθευτές τους. Γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει και οι Κυπριακές εταιρείες να γνωρίζουν ότι θα πρέπει να συμπεριφέρονται υπεύθυνα

έναντι των καταναλωτών αλλά και του περιβάλλοντος. Το να πετάς τα απόβλητα σε παρακείμενα χωράφια, να εκπέμπεις μυρωδιές και να μολύνεις τη γειτονιά ή ολόκληρη την κοινότητα αλλά και να χρησιμοποιείς υπερβολικές συσκευασίες δεν είναι πλέον ανεκτές πρακτικές. Οι Κυπριακές εταιρείες θα πρέπει να εξετάσουν με προσοχή όλες τις πτυχές της Εταιρικής Κοινωνικής και Περιβαλλοντικής τους ευθύνης. Χρειάζεται να ετοιμάσουν ένα σχέδιο δράσης το οποίο να περιλαμβάνει δράσεις για: × το προσωπικό της εταιρείας, την ενημέρωσή τους για ορθές συνήθειες και υγιεινή ζωή, × την περιβαλλοντική διαχείριση των κτιρίων της εταιρείας ιδιαίτερα όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας, νερού αλλά και την επιλογή καθαριστικών που χρησιμοποιούνται στο κτίριο, × την προσεκτική επιλογή των συνεργατών της εταιρείας, αποφεύγοντας όσους δεν έχουν σωστή συμπεριφορά ή και που παρανομούν αποφεύγοντας, για παράδειγμα, τις νομικές τους υποχρεώσεις όσον αφορά την ανακύκλωση και × την εκτέλεση έργων, την ενημέρωση του κοινού και την προώθηση κοινωφελών περιβαλλοντικών έργων στην κοινωνία. Πολλοί θεωρούν ότι η περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά από τις εταιρείες πέραν από τα περιβαλλοντικά οφέλη δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και επηρεάζει πολύ θετικά το προσωπικό, την τοπική κοινωνία και τους συνεργάτες της. Τέτοιο κλασσικό παράδειγμα είναι η δημιουργία από μια εταιρεία μιας «κοινωνικής επιχείρησης» για να επιλύσει ένα συγκεκριμένο θέμα όπως την επιδιόρθωση και επαναχρησιμοποίηση οικιακού εξοπλισμού και επίπλων τα οποία καταλήγουν σε φτωχές οικογένειες ή και μετα-πωλούνται αλλά δεν καταλήγουν σε σκυβαλότοπους!

ΧΑΡΆΛΑΜΠΟΣ ΘΕΟΠΈΜΠΤΟΥ Ο κ. Χαράλαμπος Θεοπέμπτου είναι ο Επίτροπος Περιβάλλοντος της Κύπρου από το 2006.

Issue °04 — February 2013

Αγοράζοντας έξυπνα καθορίζουμε το μέλλον μας by

— Ελένη Δαφνίδη

[Grk]

Ήταν αρχές καλοκαιριού σε μία συνηθισμένη επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ, απ’ αυτές που αναγκαστικά κάνουμε όλοι μας, όταν εντελώς ξαφνικά μου μπήκε η ιδέα να επιστρέψω στα ράφια όλα όσα είχα ήδη τοποθετήσει μέσα στο καλάθι μου και να επαναλάβω την περιπλάνηση στους διαδρόμους αναζητώντας μόνο εγχώρια προϊόντα. Δε μου αρέσει η λέξη μποϊκοτάζ, εμπεριέχει εξάλλου μία επιθετικότητα η οποία δεν συμπεριλαμβανόταν καθόλου στις προθέσεις μου. Έβαλα αυτό το στοίχημα με τον εαυτό μου με μία ρομαντική σχεδόν διάθεση και ένα στόχο να γνωρίσω καλύτερα τα εγχώρια προϊόντα και να διερευνήσω κατά πόσο θα ήταν εφικτό να καλύψω τις βασικές μου ανάγκες για ένα μήνα μόνο με ντόπια προϊόντα. Αν είναι ένα τέτοιο εγχείρημα δύσκολο; Ναι. Όχι όμως και ακατόρθωτο. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι η τοπική παραγωγή, παρότι δεν μου έδινε την πολυτέλεια των πολλών εναλλακτικών επιλογών, μπορούσε να καλύψει μεγάλο μέρος των βασικών μου αναγκών ενώ με ικανοποίηση παρατήρησα ότι τα τοπικά προϊόντα όχι μόνο δεν στερούνταν ποιότητας αλλά αντιθέτως αποδείχθηκαν πολύ καλύτερα από τα εισαγόμενα. Σήμερα, έπειτα από αρκετούς μήνες εφαρμογής αυτής της τακτικής εκείνο το παλιό στοίχημα έχει μετατραπεί σε συνήθεια την οποία συνεχίζω πλέον αυθόρμητα.

Σε μία επιθετική αγορά όπου η μόδα κατάφερε να επηρεάσει ακόμη και αυτό που θα βάλουμε στο πιάτο μας οφείλουμε να πάψουμε να κοιτάζουμε την επιφάνεια των πραγμάτων και να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που φέρνει στην οικονομία της χώρας μας ο τρόπος με τον οποίο ψωνίζουμε. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η στροφή ενός ευρύτερου μέρους της κοινωνίας που θα ασπαστεί αυτή την φιλοσοφία κατανάλωσης θα αποτελέσει και τον παλμό που περιμένει να πιάσει ο Κύπριος επιχειρηματίας ώστε να επενδύσει τα χρήματα του δημιουργώντας μία εγχώρια επιχείρηση, συστήνοντάς μας ακόμη περισσότερα προϊόντα, ανοίγοντας

θέσεις απασχόλησης για συμπατριώτες και ασφαλώς τονώνοντας την οικονομία του κράτους.

Ο καταναλωτής είναι ο σπουδαιότερος κρίκος στην αλυσίδα της οικονομίας, έχει τη δύναμη να ελέγξει και να καθορίσει την αγορά, μία πραγματικότητα που δυστυχώς ελάχιστοι αντιλαμβάνονται. Δεν προτείνω καταναλωτική “απομόνωση”, προτείνω συνειδητοποίηση σε μία εποχή όπου οι οικονομίες των κρατών καταρρέουν, οι τοπικές επιχειρήσεις βάζουν λουκέτο, τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται και οι αγορές στηρίζονται κυρίως σε εισαγόμενα προϊόντα τα οποία υπηρετούν το κέρδος ξένων χωρών. Εξάλλου το να φοράς ένα ακριβό γαλλικό άρωμα, το να επιλέγεις ένα ελβετικό τυρί ή το να προτιμάς τη γερμανική μπύρα δεν είναι αυτό που θα σε καθορίσει ως άνθρωπο ούτε και αυτό που θα διευρύνει τους ορίζοντές σου όσο το να διαβάσεις ένα βιβλίο του Ρεϊμόν Κενώ, να θαυμάσεις ένα γλυπτό του Αλμπέρτο Τζιακομέτι ή να απολαύσεις μία ταινία του Βιμ Βέντερς.

ΕΛΈΝΗ ΔΑΦΝΊΔΗ Η Ελένη Δαφνίδη γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1978. Το 1996 αποφοίτησε από το κλασσικό τμήμα του Παγκύπριου Γυμνασίου και ακολούθησε νομικές σπουδές στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη στιχουργική και την ποίηση. Σήμερα εργάζεται ως δικηγόρος. Επίσης, μέχρι σήμερα έχει γράψει πέντε μυθιστορήματα: Η Εξολόθρευση της Μπάρμπι, το οποίο έχει μεταφραστεί στα Γερμανικά, Μικρές Απιστίες, Μεγάλες Τιμωρίες, Συνάντησε με στις Δώδεκα, Εμμονές και Ληγμένες Αγάπες και Σ’ Αγαπώ, Δε Μ’ Αγαπάς.

56 —

The Cyprus Dossier

Urban Planning and Local Initiatives

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Urban Planning and Local Initiatives

Olympia Nouska

Το μεγαλύτερο έγκλημα

Βαγγέλης Μπέκας

— Olympia Nouska

[Eng]

“The phenomenon of universalization, while being an advancement of mankind, at the same time constitutes a sort of subtle destruction, not only of traditional cultures but also…of the creative nucleus of great cultures. Everywhere throughout the world one finds the same bad movie, the same slot machines, the same plastic or aluminum atrocities…It seems as if mankind, by approaching en masse a basic consumer culture, were also stopped en masse at a subcultural level.” 1 Cities were historically formed through the friction between civilization and culture. Civilization, however, while at the same time referring to culture, or certain aspects of culture, seems to also imply a phenomenon of universalization, or if you like, a kind of world civilization. This paradox has confronted many cultures on their way to modernization, torn between the past and the future, and posing one of the main urban problems facing cities in the present age of globalisation.

IN THIS COMPLEX CONTEXT OF MODERN CITIES CONSTANTLY RECONFIGURING BETWEEN PAST AND PRESENT, HOW CAN THE TOP DOWN MEET THE BOTTOM UP? Traditionally, once urban planning strategies came into contact with the local context, both socially and physically, they draped over cities, shaping in a significant and meaningful way their urban fabric. In the last decades however, contemporary architecture has become so universally conditioned by technology and the hold of commercial, political and economic agendas beyond the local, that the possibility of creating a meaningful urban form has been significantly limited.

Planners and architects are trained to observe and respond to such local, social and urban problems, by developing hypothetical solutions. Moving these ideas off the table, however, at present, poses an uncertainty about how to unpack, evaluate and tame the multilayered and complex social, political, economic and architectural processes that go into making good building and places today. In this global age one is asked to examine and evaluate the role of local projects in relation to urban planning. This year’s Architecture Biennale in Venice featured a multitude of unplanned projects; from the US pavilion of Spontaneous Interventions, a collection of locally initiated projects nationwide, to the Torre de David in Venezuela, an abandoned tower appropriated by squatters to become an improvised vertical community. Throughout the world, contemporary urban movements are stepping in to fill the gaps where traditional top down planning has failed or left areas of neglect in a much wider historical, cultural and political context. Individuals are taking it upon themselves to initiate and create projects that either compensate for the lack of or expand on amenities, infrastructure, comfort, functionality, safety and sustainability of cities, as an alternative to top down urban strategies. Provisional, informal, guerrilla, DIY, hands-on, unplanned, participatory, tactical — these are just a few of the terms describing an interventionist sort of urbanism that many cities worldwide are currently experiencing. Ephemeral and small-scale, these interventions use design to enrich public space and civic life as mediation to the governmental and corporate mechanisms that are shaping cities; responding to various problems, ranging from plug-in street furniture to portable playgrounds and guerrilla gardens, to flea markets on abandoned lots. Situational and socially engaged, these local initiatives from around the world also seem to form a kind of urban tactics that can be studied and adjusted to act in other contexts. An alternative recession-era approach to urban revitalisation, which has become equally attractive to both young designers and bigger firms. In Copenhagen, architecture firm BIG, has recently completed “Superkilen”, a kilometre long urban space crossing one of the most ethnically diverse neighbourhoods in Denmark. It is conceived as a showcase of urban best practice — a collection of objects derived from the various countries of the people inhabiting the area surrounding it, from exercise gear of muscle beach LA to Moroccan fountains, which coexist in a contemporary, urban version of a universal garden. Do such urban movements, however

also seem to suggest that we are moving towards an increasingly globalised view of what urban space and vibrant urban life is all about? If this globalised view of urbanity means more bike lanes, car free pedestrian zones and places to enjoy the city, then it is not necessarily an unwelcomed effect. However, expanding public space is not to be confused with consumer driven development in the name of urbanism, something many cities worldwide are also currently experiencing with the phenomenon of an exploding coffee and food culture and the emergence of flea markets and street festivals.

ARE WE IN REALITY AT RISK THAT THESE ACTS MAY IN FACT BE A DISGUISED GENTRIFICATION? Such urban acts, as numerous and intelligent as they may be, still cannot replace the need for urban planning nor its effectiveness and reach. One should not be mutually exclusive of the other, but somewhere in between in order to find a common ground; and through friction and creative interplay to shape the urban fabric and give it a distinct and meaningful identity. That so many projects worldwide step outside the authority of government mechanisms and don’t involve planners or architects, suggests not that they are not important or that cities do not need top down plans. It suggests that planning authorities still have a long way to catch up with an increasing public demand for better design and better living…and that the public isn’t waiting. 1. Ricoeur, Paul. “Universal Civilization and National Cultures”, History and Truth, Northwestern University Press, 1961, pp.276-7.

OLYMPIA NOUSKA Born in Nicosia, 1985. Obtained her Bachelor of Architecture from Kingston University, London, followed by two years of practice in Spain and Cyprus, before moving to Copenhagen to complete a Master at The Royal Danish Academy of Fine Arts, School of Architecture. Currently living and working in Nicosia.

Issue °04 — February 2013

Το μεγαλύτερο έγκλημα by

— Βαγγέλης Μπέκας

[Grk]

Όχι, δεν βρέθηκα στο τμήμα γιατί έκλεψα. Ούτε φυσικά γιατί αφαίρεσα κάποιου τη ζωή. Μπορεί να γράφω ιστορίες που αφορούν εγκλήματα, αλλά στη ζωή, παρότι τολμηρός, είμαι ήρεμος και ίχνος εμπάθειας δεν έχω κανένα. Όλα ξεκίνησαν ενώ έκανα την καθιερωμένη βόλτα μου στην Ερμού, παρατηρώντας τους περαστικούς φορτωμένους με ψώνια. Όχι, όχι, εγώ δεν ακολουθώ το παράδειγμά τους. Αφού το πορτοφόλι μου λιμοκτονεί. Δεν είναι θέμα οικονομικής κρίσης, αλλά επαγγέλματος. Η γυναίκα μου αντιμετωπίζει με κατανόηση την οικονομική μου στενότητα. Εξάλλου, έχω εξασφαλίσει την ψυχαγωγία της. Γράφω περιστασιακά σε ένα περιοδικό για κινηματογράφο −χωρίς, βέβαια, να πληρώνομαι− οπότε μπορώ να της προσφέρω δωρεάν τις καλύτερες ταινίες στις δημοσιογραφικές προβολές. Και στις ποιητικές βραδιές περνάμε περίφημα. Ειδικά όταν οι απαγγελίες σταματήσουν και πλησιάσουμε επιτέλους στον μπουφέ. Παρατηρώντας τα τεκταινόμενα στην Ερμού, αναθεμάτιζα τη μοίρα μου που δεν με έκανε ινδιάνο με φτερά στο κεφάλι ή δεν μου ’μαθε βιολί να κερδίζω τη συμπάθεια των περαστικών με τη δεξιοτεχνία μου. Που ούτε ένα πόδι δεν μου ’κοψε σε ναρκοπέδιο συνόρων, ώστε να γίνω ένας καθωσπρέπει ζητιάνος. Απεναντίας με έκανε συγγραφέα. Και μάλιστα συγγραφέα ποιοτικών βιβλίων. Μπορεί να μη με πιστεύετε, βλέποντάς με σε αυτή την κατάσταση, αλλά έχω γράψει πέντε μυθιστορήματα. Μάλιστα, ένα από αυτά βραβεύτηκε από κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό. Οι κριτικοί με έχουνε καλομάθει. Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει αρνητική κριτική για το έργο μου, πέρα από δυο τρεις εξαιρέσεις, που δεν τις έλεγες κριτικές μα λιβέλους. Παρ’ όλα αυτά ποτέ μου δεν κατάφερα να πουλήσω πάνω από 3.000 αντίτυπα. Βγάζοντας ένα βιβλίο το χρόνο, μου αναλογούν γύρω στα 5.000 € που δεν φτάνουν ούτε για το νοίκι. Δεν το κρύβω πως έχω προσπαθήσει να γράψω και ροζ λογοτεχνία, με ψευδώνυμο, αλλά το χειρόγραφό μου απορρίφθηκε. Κανείς δεν ξεγελιέται τόσο εύκολα. Πρέπει να το ’χεις στο αίμα σου. Ήμουν, λοιπόν, απελπισμένος. Πρέπει να καταλάβετε, Α-Π-Ε-Λ-Π-Ι-Σ-Μ-Ε-Ν-Ο-Σ. Στην αρχή δεν μου πέρασε από το μυαλό, παρότι παρατηρούσα συχνά όλους αυτούς τους τύπους που έστεκαν στον πεζόδρομο ντυμένοι άγγελοι, Άραβες, νεράιδες ή πολεμιστές να ζητούν τον οβολό μας. Μονάχα όταν τους πλησίασα και διαπίστωσα

ότι κάποιοι εξ αυτών δεν ήταν απλώς ξεπεσμένοι ηθοποιοί, μα μαυριδερότατοι μετανάστες που είχαν βάψει το πρόσωπό τους λευκό για να παραπλανήσουν ακόμη και τους πιο ακραίους εθνικόφρονες. Σήκωσα το χέρι και χάιδεψα το πιγούνι μου. Γιατί να μην το έκανα κι εγώ; Ποιος θα με καταλάβαινε; Θα έβαφα το πρόσωπό μου, θα φόραγα κελεμπία και θα κρατούσα ένα λουλούδι στο χέρι για να δείχνω ρομαντικός. Το επόμενο κιόλας πρωί έβαλα μπρος το σχέδιό μου. Τη φοβόμουν, βέβαια, την Ερμού, καθώς σύχναζαν αρκετοί γνωστοί. Ήταν, όμως, η πιο επικερδής πιάτσα που μπορούσα να φανταστώ. Πουθενά αλλού δεν είχα δει τόσα χαρούμενα πρόσωπα. Τις χρειάζεται τις γελαστές φάτσες η ζητιανιά. Πρέπει να ήταν γύρω στις 10 το πρωί όταν κάθισα στο πόστο μου. Μαζί μου είχα ένα μισόλιτρο τσίπουρο, το οποίο είχα σχεδόν τελειώσει μέχρι να φτάσω. Και νά σου τα σαλαμαλέκουμ. Και νά σου τα καραγκιοζιλίκια. Γύρω μου μαζεύτηκε κόσμος, κόσμος πολύς − αναθάρρησα. Το τενεκεδάκι μου γέμισε κέρματα. Αν συνέχιζα με αυτό το ρυθμό, σε λίγο θα ξεπερνούσα και την αμοιβή που είχα πάρει κάποτε από μια εφημερίδα για να γράψω ένα διήγημα με τίτλο «Επιστροφή στην κόλαση». Σύντομα θα ζούσα την πραγματική κόλαση. Δεν τον είχα προσέξει αμέσως, πρέπει να βρισκόταν αρκετή ώρα εκεί. Στεκόταν χαμογελαστός ανάμεσα στο πλήθος που με χάζευε, παρέα με τη μικρή του κόρη. Τι ύφος, τι στιλ! Αληθινός αριστοκράτης —ο εκδότης μου. Φορούσε ένα πανάκριβο παλτό (προσωπικά θα προτιμούσα ένα σαν εκείνο του Τζωρτζ Γκρημπ στο «Αναζητώντας τον κ. Γκρην») και καινούργια γυαλιά ηλίου, ενώ η κόρη του, με κάτι παρδαλά πιαστράκια στα μαλλιά, κρατούσε πλαστικές τσάντες των πιο ακριβών καταστημάτων του κέντρου. Παρόλο που ήμουν βέβαιος ότι η λευκή βαφή έκρυβε την όψη μου, είχα σχεδόν παραλύσει. Ειδικά όταν η κόρη του πλησίασε και μου έριξε ένα 50λεπτο μέσα στο τενεκεδάκι, σχεδόν κατουρήθηκα πάνω μου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, σε λίγο άκουσα τον εκδότη μου να λέει: «Κοίτα να δεις μερικές συμπτώσεις!» Γυρίζοντας προς τα κει, είδα τον πρόεδρο της επιτροπής κρατικών βραβείων συνοδευόμενο από τον μεγαλύτερο σταρ της λογοτεχνικής κριτικής, να τον πλησιάζουν. Ο εκδότης μου τους μιλούσε πρόσχαρα κι εκείνοι έδειχναν ιδιαίτερα ευδιάθετοι. Ίσως να τους έλεγε για το τελευταίο μου βιβλίο, το πιο αδικημένο από όλα. Ναι, ακριβώς αυτό πρέπει να τους έλεγε. Άξιζε σίγουρα το κρατικό βραβείο. Το κρατικό βραβείο θα με έβγαζε από τη δύσκολη θέση. Τότε, όμως, έφτασε το παρατεταμένο σφύριγμα και οι τρομαγμένες φωνές. «Police, Police!» ούρλιαξε κάποιος μαύρος ξερακιανός και σχεδόν αμέσως

οι μετανάστες που βρίσκονταν δίπλα μου φόρτωσαν την πραμάτεια τους στον ώμο και το ’βαλαν στα πόδια. Άρπαξα τα κέρματα απ’ το τενεκεδάκι και τους ακολούθησα δίχως δεύτερη σκέψη, φορώντας την κατάλευκη κελεμπία μου που με δυσκόλευε. Πέρασα τρέχοντας έξω από το Public, τον Ελευθερουδάκη, τον Ιανό, τον Παπασωτηρίου, την Πολιτεία, όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία του κέντρου. Γεμάτα βιβλιοφάγους, πωλητές, βιβλία και χρήμα που έρεε άφθονο. Τόσος πολύς κόσμος να ζει από το βιβλίο κι εγώ, που βγάζω με πόνο τον καρπό απ’ τη γη, να έχω πίσω μου έναν αστυνομικό να με κυνηγά λυσσαλέα. Αποφάσισα να στρίψω προς τα Εξάρχεια. Δεξιά κι αριστερά στην πορεία μου εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοκαφέ και τυπογραφεία, έσφυζαν από ζωή και δημιουργικό οργασμό, ενώ εγώ συνέχιζα να τρέχω για να σωθώ από τον υπερβάλλοντα ζήλο εκείνου του μπάτσου. Θα με είχε περάσει για μετανάστη, ο ηλίθιος. Κάπου λοιπόν στη δαιδαλώδη βιομηχανία του βιβλίου των Αθηνών, η κελεμπία μου πιάστηκε σε μια γωνιά και σωριάστηκα στην άσφαλτο, ακριβώς έξω από την Πρωτοπορία. Ήθελα να φωνάξω: «Κάνετε λάθος, δεν είμαι μετανάστης, συγγραφέας είμαι, συγγραφέας!» Τότε, όμως, πρόσεξα μέσα από την τζαμαρία του βιβλιοπωλείου την ταμία να τοποθετεί το τελευταίο μου βιβλίο σε μια πλαστική σακούλα και να χτυπά την απόδειξη στην ταμειακή μηχανή. Ντράπηκα. Ήταν κι όλα εκείνα τα βλέμματα των βιβλιόφιλων, που είχαν βγει έξω και με κοίταζαν. Ευτυχώς, δεν με αναγνώρισαν. Παρ’ όλα αυτά προσπάθησαν να πείσουν τον λαχανιασμένο αστυνομικό να με αφήσει, αλλά εκείνος ήταν ανένδοτος και με έσυρε στο τμήμα σαν να ’μουν κανένας εγκληματίας. Τρεις ώρες με είχανε να περιμένω έξω από το γραφείο του ανακριτή. «Πάλι καλά που δεν με πέτυχε κανένας δημοσιογράφος», συλλογιζόμουν, μα λίγο αργότερα δυο αλλόκοτες εικόνες κεραυνοβόλησαν τη σκέψη μου. Το βαμμένο πρόσωπό μου, πρωτοσέλιδο σε σκανδαλοθηρικό έντυπο. Και η αυτοσχέδια τσέπη της κελεμπίας μου, γεμάτη χαρτονομίσματα. Αθήνα, Φεβρουάριος 2010. ΒΑΓΓΈΛΗΣ ΜΠΈΚΑΣ O Βαγγέλης Μπέκας γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1976. To 2009 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο “Το 13o υπόγειο” (εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος), το οποίο βρίσκεται σε διαδικασία προπαραγωγής κινηματογραφικής ταινίας. Τον Οκτώβριο του 2010 πραγματοποίησε την «Πerformance Διήγημα Δρόμου», ενώ τον Μάρτιο του 2011 κυκλοφόρησε το δεύτερό του μυθιστόρημα με τίτλο “Φετίχ” (εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος). Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες.

58 —

The Cyprus Dossier

Illustrating Entrepreneurship by

— Annie Damianou, Porfyrios Milikouris, Lefki Savvidou

Illustrating Entrepreneurship

Annie Damianou

Annie Damianou , Porfyrios Milikouris, Lefki Savvidou

[Eng]

CYD °04 www.cyprusdossier.com

ANNIE DAMIANOU Annie Damianou was born in 1986. She studied Graphic & Advertising Design at Frederick University. She has worked and collaborated with various professionals and advertising ⁄ creative studios in Nicosia since 2006. In 2010, she launched “Gazette Inspiration Collector”, an arts blog where she currently curates pieces online. Annie’s graphic art combines collages, patterns, black and white photography, and illustrations. Characteristic is her “view from above” aesthetic as well as her experimentation with angles and depth. She loves music and people of few words. She believes that changing your mind is always a good thing, maybe.

Issue °04 — February 2013

PORFYRIOS MILIKOURIS

Porfyrios Milikouris

Working and living in Cyprus. Porfyrios is at the moment trying not to take himself seriously.

The Cyprus Dossier

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Lefki Savvidou

Illustrating Entrepreneurship

Annie Damianou , Porfyrios Milikouris, Lefki Savvidou

Epilogue

Eleni Christou

60 —

LEFKI SAVVIDOU Lefki Savvidou is a freelance illustrator and image maker from Cyprus, currently based in London. She graduated from Middlesex University in 2012 with a degree in BA Illustration. Lefki’s work can be recognised by her black and white style usually consisting by thin lines. She uses traditional mediums such as ink, pencil and fineliners while trying to avoid any association with technology. She creates work by transferring images of the brain onto paper and as a lover of urban landscapes a lot of the times she can be found trying to create her own. Lefki has done work for the State General Laboratory (SGL) of Cyprus, the branding of “Souvlaki O Mormolis” the first and only pop-up Greek souvlaki in London town and she’s currently collaborating with Athens based fashion designers Alexia Kirmitsi and Pavlina Papailiopoulou for the branding of their new collections “suvenir” and “kaimaki”.

Issue °04 — February 2013

Epilogue [Eng]

Dearest (The) Cyprus Dossier, I have just arrived back in Sydney after spending the last 6 weeks in Nicosia, completing fieldwork for a Masters in Anthropology I am finishing this year. And I don’t think I can start working on my thesis, let alone sleep tonight, until I send this letter to you. Upon boarding my flight out of Larnaca, I was flooded with two conflicting overwhelming sensations. On the one hand, I felt compassion and gratitude towards the wonderful people of Nicosia that is almost so painful, it is impossible to recall without emotion. On the other hand, I was so angry and frustrated that I was leaving and saying goodbye to a city that always rejuvenates, inspires and nourishes me. I picked up a copy of the Dossier while in a cafe in Nicosia and weeks later, there I was, 30 minutes into my departing flight and all I could think to do was to confide in you. To write a letter, not with the primary objective of being published but to really speak to you, and for you to hear me because I knew that not only would you be the right audience, but that you would understand. Here is my letter: Dearest (The) Cyprus Dossier, I feel a sense of urgency to confide in you, to express honestly and profoundly how affected I was after reading Issue #2: Sexual Tensions for the first time... I picked up a copy of the Cyprus Dossier in a cafe in Old Nicosia, while simultaneously sharing a surreal moment with a stranger. A moment so powerful that from the first few seconds of speaking to him, I felt I had known him my whole life, and, in an inexplicable way, would continue to know him for the rest of my life, regardless of whether we ever saw each other again. We exchanged names and very, very brief stories about ourselves. But inside I panicked, as I always do, on the odd occasion that I bond with people in this way. I offered a vague excuse for why I had to flee, and said I would come back the following week. I turned and walked

far, far away from the cafe, geographically distancing myself from the potentially life changing moment that I am often too afraid to indulge. I went home with his presence in my mind and the Dossier in my hands. I felt exhilarated yet anxious from the experience. But from the instant I opened the issue, your words resonated with me. I felt as though the issue had been written specifically with me in mind, that it was speaking to me. The Editorial so eloquently captured the anxiety I experienced earlier that day, but also like a true friend who empathises your woes, the Dossier also encouraged me to challenge and question my thoughts and actions. However, as the weekend went on, my anxiety persisted and my mind was riddled with internal conflict. “What if he is married? What if I misread his behaviour? Had I misinterpreted his eyes, his smile, his generosity? And worst of all, what if he doesn’t remember me?” My thoughts plagued me, my appetite disappeared and I felt vacant. Monday arrived and after attending a meeting along the Eastern Walls of Nicosia, I zig-zagged slowly through the streets of the old town, pretending that I was still deciding whether to go back to the cafe. Pretending I was not walking in the right direction and pretending that some invisible force was holding me back. The truth is, as soon as I left the cafe that first time, I knew that I should go back. It was not until after reading the Dossier, I realised that I was capable… and I would… go back. And, I am so, so very indebted to you that I did. Eleni The way I feel about Nicosia is not in any way due to a particular person or event. My feelings draw on the collective. Through the way Nicosians in general responded to me and me to them. And now I feel, more than ever, that I have left pieces of myself in Nicosia. These are special pieces integral to the jigsaw of my life that I have consciously

allowed to break away from me, but without advising them of a particular direction or place to settle. I just know they are there and they are safe. However, I can only hope these pieces have found their own way to distribute themselves; scattering among the cactus trees in my aunts garden in Agios Dometios; curling up in the shadows of empty buildings in Ermou street; blooming among the Bougainvillea in the breathtaking streets of the Old Town; cooking alongside the Cheese Pies at Avo’s Lahmajoun; fragmenting with the cigarette smoke from the cafes in the Faneromeni area and with any luck, quietly residing in a small corner of the minds of all the wonderful people I connected with. Why these places? Because these are the places I will be searching when I come back next year. And although I will be looking, I won’t be collecting these pieces. I will be staying and nurturing them for as long as I can. Eleni Christou

62 —

Active Spaces

CYD °04 www.cyprusdossier.com

Active Spaces

[Grk]

Φανταστείτε μία πόλη πολύχρωμη, πολύβουη και πολυσύχναστη, το κέντρο της γεμάτο ζωή και κίνηση. Φανταστείτε ένα παζλ τα κομμάτια του οποίου να συνενώνονται με πολλούς, διαφορετικούς τρόπους, σχηματίζοντας κάθε φορά άλλη εικόνα. Φανταστείτε μαγαζιά να ξεπηδούν τη μια στιγμή σε κάποια γωνιά της πόλης και την άλλη στιγμή σε άλλη. Φανταστείτε αποθήκες, ανεκμετάλλευτα καταστήματα, εγκαταλελειμμένα κτήρια να μετατρέπονται σε χώρους τέχνης, σε «στρατηγεία» νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, σε χώρους φιλοξενίας φιλανθρωπικών εκδηλώσεων, φανταστείτε άδεια κτίρια να μεταμορφώνονται, να διαμορφώνονται, να μεταλλάσσονται και να «μεταμφιέζονται» για να στεγάσουν τις πρωτότυπες ιδέες, τις δημιουργίες και τα τολμηρά εγχειρήματα νέων, δραστήριων και φερέλπιδων ανθρώπων. Φανταστείτε τέλος πώς θα λειτουργούσε μια οικονομία που θα εφεύρισκε τρόπους να αξιοποιήσει μαζικά το ενεργό ανθρώπινο δυναμικό της. Τώρα σκεφτείτε την αγορά, το εμπορικό και ιστορικό κέντρο, την Αγίου Ανδρέου, την παραλιακή οδό, τη γειτονιά σας, το παιδί σας, το φίλο σας, τον παλιό σας γνωστό και σχηματίστε το παζλ όπως εσείς επιθυμείτε. Και αν η εικόνα που σχηματίσατε στο μυαλό σας αρέσει, τότε ίσως η δραστηριότητα του οργανισμού ACTIVE SPACES να σας ενδιαφέρει. Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός ACTIVE SPACES ξεκινάει τη λειτουργία του το Δεκέμβρη του 2012, με έδρα του τη Λεμεσό. Στόχος του είναι η προσωρινή χρήση και αξιοποίηση κενών κτιρίων ή χώρων, κατά τρόπο κοινωνικά ωφέλιμο, έως ότου αυτοί καταστούν ξανά εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι, προωθώντας δράσεις που συμβάλλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η ιδέα έχει ήδη δοκιμαστεί με επιτυχία σε διάφορες πόλεις ανά τον κόσμο. Είναι ένα concept ιδιαίτερα διαδεδομένο στη Μεγάλη Βρετανία, τις Σκανδιναβικές χώρες, την Αυστραλία και τις Η.Π.Α., το οποίο ο οργανισμός ACTIVE SPACES φιλοδοξεί να υλοποιήσει στην Κύπρο, ξεκινώντας από τη Λεμεσό, προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα της χώρας. Και αν οι λίγες αυτές γραμμές σας κίνησαν το ενδιαφέρον τότε κάνουμε μια καλή αρχή — προσεχώς η συνέχεια…

The Cyprus Dossier

Contributors Campbell Jones Anna-Maria Murtola Theodoros Kyriakides Αλέξης Καρκώτης Stephen Barnwell Efthyvoulos G. Paraskevaides Γεώργιος Κουννούσιης Eleni Christou Zurab Gulishvili Παύλος Παρασκευάς Αχιλλέας Κεντώνης Philip Philippou StartUP Cyprus Xorko Elias Kafouros Χαράλαμπος Θεοπέμπτου Ελένη Δαφνίδη Olympia Nouska Βαγγέλης Μπέκας Annie Damianou Porfyrios Milikouris Lefki Savvidou Active Spaces Riccardo Pittaluga

Colophon

The Cyprus Dossier Issue °04 — Third year / February 2013 www.cyprusdossier.com Editors Marios Menelaou Peter Eramian Entafianos A. Entafianos Philip Philippou Marilena Zackheos Graphic design / Art direction TWO / Think Work Observe Piero Di Biase / Alberto Moreu www.t-wo.it Back cover illustration Riccardo Pittaluga www.minimalzero.com Printing size 235 × 297 mm 2000 copies 80gr woodfree 4/4 colour printing by PROTEAS PRESS LTD

We would like to thank Andreas Entafianos Law Office for their help and advice, the Cultural Services of the Ministry of Education and Culture for their support, and D.C. Demetriou Ltd. for their accounting services.

REPUBLIC OF CYPRUS Ministry of Education and Culture

Next issue ≥ COLLABO/NATION

RICCARDO PITTALUGA Born in 1984 in Verona, Italy. After a BA in Cinema and Media (University of Bologna, Italy), I was awarded a fellowship at Fabrica (Benetton’s International Communication Research Centre). I recently completed an MA in Photography at the European Institute of Design (IED) in Milan, Italy. I have been working for more than six years as a video editor, cameraman, and motion graphic illustrator for a whole array of clients, including American Force Network, RAI Movie (Venice International Film Festival), TGCOM, Piu’ Uno International, and many others media companies in northern Italy. → www.minimalzero.com

Issue °04 — February 2013

The Cyprus Dossier

Issue °04 — Third year / February 2013 The Independent Entrepreneur

THE CYPRUS DOSSIER ISSUE °04: THE INDEPENDENT ENTREPRENEUR

NEXT ISSUE: COLLABO ⁄ NATION www.cyprusdossier.com