Agnieszka Goszczyńska Lidia Mikołajuk
Plan spotkania • Co to jest repozytorium • Jak powstała idea repozytorium otwartego (komunikacja w nauce, open access, kryzys czasopism) • Jakie są typy repozytoriów • Instytucjonalne Repozytorium UŁ: – Na jakich zasadach działa – Co możemy w nim znaleźć – Jakie przynosi korzyści
Repozytorium • Repozytorium (łac. repositorium) to miejsce uporządkowanego przechowywania dokumentów, z których wszystkie są przeznaczone do udostępniania. • Jest to również magazyn główny, centralny, zaprojektowany jednak w taki sposób, aby dostęp do wszystkich jego zasobów był równie łatwy. • Dziś terminem tym określa się elektroniczne serwery dystrybuujące publikacje naukowe, które dostarczane są do repozytoriów przez samych autorów, a użytkownicy wyszukują je poprzez interfejs Web.
Komunikacja w nauce • Rozwój współczesnych repozytoriów wiąże się z ewoluującym systemem komunikacji naukowej. • Komunikacja naukowa to system, w ramach którego badania naukowe są prowadzone, poddawane ocenie, rozpowszechniane oraz przechowywane z myślą o przyszłych badaczach.
Komunikacja w nauce rozwija się dwutorowo poprzez: • formalne środki komunikacji, takie jak publikacje w recenzowanych czasopismach, • nieformalne kanały komunikacyjne, takie jak elektroniczne listy dyskusyjne, blogi, twitter
Dystrybucja wyników badań • Od prawie 350 lat uczeni przekazują wyniki badań publikując je w czasopismach naukowych • Zasada „wymiany darów” • Lata 70-te XX wieku to okres przejmowania od towarzystw naukowych praw do wydawania czasopism
Kryzys czasopism • Wzrost cen periodyków. W latach 1986-2002 w USA ceny czasopism wzrosły o 227% • Budżety bibliotek nie nadążały za wzrostem cen i wzrostem liczby tytułów • Dochodzi do zjawiska zwanego „kryzysem czasopism” • Rodzi się ruch Open Access (Wolny Dostęp), którego głównym zadaniem jest walka ze wzrostem cen czasopism np.: Harvard namawia swoich naukowców do publikowania w open access ze względu na koszty dostępu do treści. (24.04.2012)
Kamienie milowe w rozwoju idei OA • 2000 r. Tempe Principles – Zasady dla nowo powstających systemów publikowania w nauce • 2002 r. Budapest Open Access Initiative – Budapesztańska Inicjatywa Wolnego Dostępu • 2003 r. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and the Humanities Deklaracja berlińska w sprawie otwartego dostępu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych
Rozwiązania budapesztańskie W Budapeszcie zarekomendowano dwie drogi służące uwolnieniu artykułów naukowych
wydawanie czasopism Open Access
autoarchiwizowanie prac naukowych w repozytoriach
Odbiór w społeczeństwie Badania Antelmana nt. publikacji z otwartym dostępem wykazały, że w filozofii, naukach politycznych, elektryce, elektronice i matematyce dokumenty ze swobodnym dostępem mają większy wpływ badawczy[1]. W randomizowanym badaniu stwierdzono, że artykuły z otwartych repozytoriów już pół roku od daty publikacji pobierane są prawie dwukrotnie częściej, niż artykuły dostępne odpłatnie (przy praktycznym braku różnicy liczby cytowań)[2]. Zmiana procedur spotkała się również z krytyką [3]. Amerykańskie Towarzystwo Fizjologiczne wyraziło swoje zastrzeżenia co do realizacji tej polityki[4].
Zgodnie z deklaracją OA każdy użytkownik zyskiwał prawo do: • • • • •
czytania, pobierania, kopiowania, drukowania, przeszukiwania pełnych tekstów artykułów w Internecie bez finansowych, prawnych lub technicznych ograniczeń, z wyjątkiem prawa autora do zachowania integralności jego pracy, uznania autorstwa i właściwego użytkowania
Typy repozytoriów Repozytoria narodowe Repozytoria instytucjonalne Repozytoria wydziałowe Repozytoria dziedzinowe Repozytoria osobowe
http://www.depot.ceon.pl/
•
•
Repozytorium Centrum Otwartej Nauki jest adresowane do całego polskiego środowiska naukowego. W repozytorium są udostępniane różnego rodzaju materiały naukowe, takie jak artykuły, książki, materiały konferencyjne, raporty czy rozprawy doktorskie. Dostęp do wszystkich materiałów zgromadzonych w repozytorium jest otwarty. Repozytorium jest zgodne z opracowanym przez Open Archive Initiative (OAI) protokołem pobierania metadanych, dzięki czemu dokumenty w nim udostępnione są łatwe do odnalezienia poprzez serwisy gromadzące informacje o zasobach naukowych w formie cyfrowej. Repozytorium jest oparte o oprogramowanie DSpace, dostosowane do lokalnych potrzeb przez programistów z Centrum Otwartej Nauki. Dawniej DIR Domena Internetowych Repozytoriów Wiedzy
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/
•
•
•
PubMed Central zawierające pełne teksty artykułów z literatury naukowej w dziedzinie badań biomedycznych i nauk przyrodniczych. Powstała ona na silniku Entrez, używanym m.in. przez PubMed. PubMed Central został opracowany przez US National Library of Medicine (NLM) jako internetowe archiwum artykułów z czasopism biomedycznych. Pełne teksty wszystkich artykułów PubMed Central są dostępne za darmo. Jednak niektórzy wydawcy uczestniczący w projekcie opóźniają wydanie ich artykułów o określony czas po publikacji papierowej (często o sześć miesięcy). W lipcu 2010 archiwum zawierało około 1 mln artykułów oraz listów. We wrześniu 2004 r. PubMed Central, PubMed oraz usługi związane z NLM obsługiwały około 1300 odsłon na sekundę i dostarczały 1,3 TB danych na dzień[1].
http://www.elka.pw.edu.pl/pol/Badania-naukowe/Repozytorium-WEiTI/ Publikacje-pracownikow Repozytorium Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej jest dostępne z poziomu portalu WEiTI Repozytorium Wydziałowe wykorzystywane jest to gromadzenia opisów podstawowych efektów działalności naukowo-badawczej pracowników Wydziału, które obejmują: • publikacje (artykuły, książki), • prace dyplomowe (inżynierskie, magisterskie, doktorskie), • raporty, • tłumaczenia, • projekty.
Repozytorium instytucjonalne • definiujemy jako kolekcje cyfrowe gromadzące i przechowujące dorobek intelektualny społeczności naukowej jednej lub wielu uczelni
• Zasób jest określany przez instytucję macierzystą • Treść ma charakter: • Naukowy • Kumulacyjny • Permanentny • Uniwersalny wyszukiwawczo (zgodność z Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting - OAI-PMHdostępna jest w trybie Open Access)
INSTYTUCJONALNE REPOZYTORIUM UŁ
CEL Repozytorium służy upowszechnianiu dorobku naukowego pracowników oraz promowanie projektów i badań naukowych prowadzonych na UŁ za pośrednictwem sieci Internet, poprzez udostępnianie utworów naukowych takich jak: artykuły i inne publikacje lub ich części, materiały konferencyjne, raporty, rozprawy doktorskie...
Zasady działania repozytorium
Za pośrednictwem Repozytorium możliwe jest: PRZECHOWYWANIE I PUBLICZNE UDOSTĘPNIANIE
PRZEGLADANIE I POBIERANIE MATERIAŁÓW
•
• •
•
• • • • • •
Depozytariuszem może zostać pracownik lub doktorant UŁ po uzyskaniu zgody, czyli tzw. autoryzacji, którą administrator repozytorium. W celu przechowywania i publicznego udostępniania wymagana jest rejestracja. W sprawie deponowania dokumentów autorzy proszeni są o kontakt: bulinf@lib.uni.lodz.pl Autoarchiwizacja lub archiwizacja przez specjalistę-bibliotekarza Prace deponowane dobrowolnie Prace dostępne dla wszystkich Tylko pełnotekstowe prace Mechanizmy weryfikujące jakość prac Możliwość wycofania prac z archiwum
Prace dostępne dla wszystkich Korzystanie nie wymaga logowania
Polityka gromadzenia Materiały do których prawa są oczywiste i należą do naukowców lub ich rodzimych instytutów: - sprawozdania, - raporty, - analizy, - wyniki badań, - skrypty, - materiały dydaktyczne - materiały konferencyjne - rozprawy doktorskie
Repozytorium instytucjonalne pozwala na: • powszechność i szybkość dostępu do badań naukowych, • zwiększenie wskaźnika cytowań w zależności od dziedziny od 36% do 172% a nawet 250%, • pomoc w ocenie parametrycznej jednostki i sprawozdawczości, • długoterminowe przechowywanie prac, • wspieranie edukacji studentów poprzez ułatwienie im dostępu do prac naukowych, jest elementem promocji uczelni i badań.
Zasady działania repozytorium (aspekt prawny)
Umowę licencyjną zawieraną z autorem charakteryzują następujące cechy: •
• • • •
jest niewyłączna tj. oznacza to, że twórcy mają swobodę zawierania umów z wieloma użytkownikami, np. możliwe jest, by uprawniony z tytułu praw autorskich, który udzielił już licencji CC, udzielił także odpłatnej licencji obejmującej czynności nieobjęte wspomnianą licencją CC. Autor deklaruje, że jego dzieło nie narusza niczyich praw autorskich Autor deklaruje, że przysługuje mu autorskie prawo majątkowe do przesyłanego tekstu, w przypadku gdy materiał został już opublikowany radzimy skontaktować się z wydawcą. Za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie Twórcom repozytorium przysługuje prawo do zachowania dodatkowej kopii publikacji w celu jej archiwizowania
Bibliografia 1.
2. 3.
4.
Kristin Antelman: Do Open-Access Articles Have a Greater Research Impact?. College & Research Libraries 65(5), September 2004. ss. 372–382. and summarized by C&RL News Open access publishing, article downloads, and citations: randomised controlled trial C&RL News: Scholarly Communication in Flux: Entrenchment and Opportunity Kate Thomes, Science & Technology Libraries 22, no. 3/4 (220): 104 "Many faculty see the current system of scholarly communication as an effective, known, and reliable system that is not broken and therefore does not need to be fixed." The American Physiological Society "Although the American Physiological Society (APS) supports the principle of public access, the NIH approach is a mallet rather than a scalpel. It is likely to harm publishers, which will in turn harm the dissemination of science through the literature."