ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12 ΔΙΑΛΕΞΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
Περίγραμμα • Τι πραγματεύεται η διεθνής οικονομική; • Τα οφέλη από το εμπόριο • Συγκριτικό πλεονέκτημα και δομή του εμπορίου • Κρατική πολιτική και εμπόριο • Διεθνή χρηματοπιστωτικά θέματα • Διεθνές εμπόριο και διεθνής χρηματοπιστωτική 1-2
Ο κόσμος σήμερα • Κράτος κυρίαρχη πολιτική οντότητα • Οικονομικές συναλλαγές μεταξύ πολιτών ιδίου κράτους αλλά και μεταξύ πολιτών διαφορετικών κρατών • Ογκος διεθνών συναλλαγών έχει αυξηθεί • Τι δυνάμεις σπρώχνουν την τάση γιά διεθνοποίηση συναλλαγών; • Ειναι διεθνείς συναλλαγές διαφορετικές από αυτές που γίνοντα μέσα σε μία χώρα; • Πως επηρεάζουν οι διεθνείς συναλλαγές την ανάπτυξη και την πολιτική ενός κράτους;
Μορφή διεθνών συναλλαγών • Χιλιάδες αγαθά και συναλλαγές • Χρειαζόμαστε υποδείγματα και τρόπο σκέψης γιά τα ερωτήματα της διεθνούς οικονομικής • Παλιός κλάδος οικονομικής επιστήμης • Ξεχωριστό πεδίο μελέτης από πολύ παλιά (Hume, Ricardo, Hechscher, Ohlin, Keynes, Samuelson)
Τι πραγματεύεται η διεθνής οικονομική; • Η διεθνής οικονομική εξετάζει την αλληλεπίδραση των χωρών, μέσω του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, των χρηματικών ροών και της επένδυσης. • Η διεθνής οικονομική έχει μακρά ιστορία, αλλά ποτέ η μελέτη των διεθνών οικονομικών σχέσεων δεν ήταν τόσο σημαντική όσο είναι σήμερα. • Οι εθνικές οικονομίες είναι πιο στενά από ποτέ συνδεδεμένες μεταξύ τους μέσω του διεθνούς εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, των διεθνών ροών χρήματος και των διεθνών επενδύσεων.
1-5
Διεθνής Οικονομική σαν ξεχωριστό πεδίο μελέτης • • • •
Πως διαφέρουν διεθνείς συναλλαγές από εθνικές; Αλληλεπίδραση εθνικών και διεθνών συναλλαγών Μελέτη διεθνών πτυχών προσφοράς και ζήτησης Ερωτήματα που δημιουργούνται είναι διαφορετικά από αυτά που δημιουργούνται από την μελέτη μιάς χώρας (π.χ. συντελεστές παραγωγή όπως εργασία πιο ελεύθεροι σε μία χώρα παρά διεθνώς, δασμοί και φόροι στα εισαγόμενα και όχι στα εγχώρια, διαφορετικά νομίσματα, κλπ.)
Θεωρία Διεθνούς Εμπορίου • Πραγματεύεται νέα θέματα που φαίνονται αντιφατικά (π.χ. ωφελείται μία χώρα από διεθνές εμπόριο;). • Δεν ρωταει κανείς αν υπάρχει όφελος από εμπόριο εντός χώρας • Εμπόριο με λιγότερο αναπτυγμένες χώρες; • Εμπόριο με πολύ αναπτυγμένες χώρες; • Οικονομική της ευημερίας (γιά ποιόν εξασκείτα πολιτική). Στην ΔΟ πολιτική γιά την ευημερία πολιτών ενός κράτους • Αντιθέσεις μεταξύ ομάδων εντός κράτους • Χρησιμοποιείται θεωρία γενικής ισορροπίας και συγκριτική στατική
Τι πραγματεύεται η διεθνής οικονομική; (συνέχεια) • Το διεθνές εμπόριο έχει σχεδόν τριπλασιάσει το μερίδιό του στη συνολική οικονομία των ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια. • Για άλλες χώρες οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις είναι ακόμα πιο κρίσιμες απ’ ό,τι για τις ΗΠΑ.
1-8
Σχ. 1-1: Εξαγωγές και εισαγωγές ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος των HΠA
1-9
Σχ. 1-2: Εξαγωγές και εισαγωγές ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος το 2005
Source: Organization for Economic Cooperation and Development 1-10
Εισαγωγές και εξαγωγές της Ελλάδας ως ποσοστό του ΑΕΠ
Οφέλη από το εμπόριο •
Τα οφέλη από το εμπόριο στηρίζονται σε αρκετές ιδέες. 1. Όταν ένας αγοραστής ή ένας πωλητής εμπλέκονται σε μια εκούσια συναλλαγή και οι δύο λαμβάνουν κάτι που θέλουν, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η θέση τους. • •
Οι Νορβηγοί καταναλωτές μπορούν ν’ αγοράσουν πορτοκάλια μέσω του διεθνούς εμπορίου, που είναι δύσκολο να παραχθούν στη Νορβηγία. Ο παραγωγός των πορτοκαλιών μπορεί να χρησιμοποιήσει το εισόδημα που λαμβάνει, για την αγορά των πραγμάτων που επιθυμεί.
2. Πολλοί θεωρούν οτι διεθνές εμπόριο είναι επιζήμιο 3. Φόβος από άνοιγμα οικονομιών
1-14
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) 2. Πώς μπορεί μια χώρα που είναι η πιο (λιγότερο) αποτελεσματική παραγωγός των πάντων να ωφεληθεί από το εμπόριο; –
Επειδή η ποσότητα των πόρων είναι περιορισμένη, οι χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους πόρους για την παραγωγή των προϊόντων στα οποία είναι πιο παραγωγικές (σε σχέση με τις άλλες επιλογές παραγωγής) και μετά να πωλήσουν αυτά τα προϊόντα και ν’ αγοράσουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που θέλουν να καταναλώσουν.
–
Οι χώρες μπορούν να ειδικευτούν στην παραγωγή και να καταναλώνουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες μέσω του εμπορίου.
1-15
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) 3. Το εμπόριο προβλέπεται ότι θα ωφελήσει μια χώρα κάνοντάς την αποτελεσματικότερη όταν εξάγει αγαθά που χρησιμοποιούν άφθονους πόρους και εισάγει αγαθά που χρησιμοποιούν σπάνιους πόρους. 4. Όταν οι χώρες ειδικεύονται, μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματικότερες λόγω της μεγάλης κλίμακας της παραγωγής. 5. Οι χώρες μπορούν επίσης να κερδίσουν από το εμπόριο σημερινών και μελλοντικών πόρων (δανεισμός). 6. Μετανάστευση μπορεί να δημιουργήσει οφέλη 1-16
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) • Το εμπόριο προβλέπεται ότι θα ωφελήσει τις χώρες ως σύνολο με αρκετούς τρόπους, αλλά μπορεί να βλάψει συγκεκριμένες ομάδες σε μια χώρα. – Το διεθνές εμπόριο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τους ιδιοκτήτες των πόρων που χρησιμοποιούνται εντατικά σε κλάδους που ανταγωνίζονται τις εισαγωγές. – Επομένως, το εμπόριο μπορεί να επηρεάσει τη διανομή του εισοδήματος σε μια χώρα. – Οι αντιπαραθέσεις για το εμπόριο θα έπρεπε να εμφανίζονται ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες κάθε χώρας και όχι ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες.
1-17
Δομή του εμπορίου • Διαφορές στο κλίμα και τους πόρους μπορούν να εξηγήσουν γιατί η Βραζιλία εξάγει καφέ και η Αυστραλία εξάγει μετάλλευμα σιδήρου. • Αλλά γιατί η Ιαπωνία εξάγει αυτοκίνητα και οι ΗΠΑ εξάγουν αεροσκάφη; • Διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας μπορεί να εξηγήσουν γιατί ορισμένες χώρες εξάγουν συγκεκριμένα προϊόντα.
• Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται οι σχετικές προσφορές κεφαλαίου, εργασίας και γης στην παραγωγή διαφορετικών αγαθών και υπηρεσιών μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί ορισμένες χώρες εξάγουν συγκεκριμένα προϊόντα.
1-18
Κρατική πολιτική και εμπόριο • Η κρατική πολιτική επηρεάζει τον όγκο του εμπορίου μέσω – των δασμών: ένας φόρος στις εισαγωγές ή τις εξαγωγές, – των ποσοστώσεων: ένας ποσοτικός περιορισμός στις εισαγωγές ή τις εξαγωγές, – των επιδοτήσεων των εξαγωγών: μια πληρωμή στους παραγωγούς που εξάγουν, – ή μέσω άλλων διατάξεων (π.χ. προδιαγραφές προϊόντων) που αποκλείουν τα ξένα προϊόντα από την αγορά, αλλά επιτρέπουν τα εγχώρια προϊόντα.
• Τελωνειακές ενώσεις, άλλες εμπορικές συνφωνίες • Ποιο είναι το κόστος και ποια τα οφέλη αυτών των πολιτικών;
1-19
Κρατική πολιτική και εμπόριο (συνέχεια) • Οι οικονομολόγοι σχεδιάζουν υποδείγματα που προσπαθούν να μετρήσουν τα αποτελέσματα διαφορετικών εμπορικών πολιτικών. • Αν μια κυβέρνηση πρέπει να περιορίσει το εμπόριο, ποια πολιτική θα πρέπει να χρησιμοποιήσει; • Αν μια κυβέρνηση πρέπει να περιορίσει το εμπόριο, πόσο θα πρέπει να το περιορίσει; • Αν μια κυβέρνηση περιορίζει το εμπόριο, ποιο θα είναι το κόστος αν οι κυβερνήσεις των άλλων χωρών αντιδράσουν με τον ίδιο τρόπο; • Αντιθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ εθνών 1-20
Διεθνή χρηματοπιστωτικά θέματα • Οι κυβερνήσεις μετρούν την αξία των εισαγωγών και των εξαγωγών, καθώς και την αξία των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων που ρέουν προς ή από τις χώρες τους. • Με αυτά τα δύο μέτρα συνδέεται το ισοζύγιο συναλλαγματικών διαθεσίμων ή ισοζύγιο πληρωμών: το ισοζύγιο των κεφαλαίων που χρησιμοποιούν οι κεντρικές τράπεζες για τις επίσημες διεθνείς πληρωμές. • Οι τρεις προαναφερόμενες αξίες μετρώνται στους εθνικούς λογαριασμούς εισοδήματος.
1-21
Συναλλαγματικές ισοτιμίες • Πέρα από τις ροές χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και το ισοζύγιο συναλλαγματικών διαθεσίμων, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες αποτελούν ένα ακόμα σημαντικό χρηματοοικονομικό ζήτημα για τις περισσότερες κυβερνήσεις. – Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μετρούν την ποσότητα του εγχώριου νομίσματος που μπορεί να ανταλλαχθεί με ξένο νόμισμα.
– Επίσης, επηρεάζουν το κόστος των αγαθών που η τιμή τους εκφράζεται σε ξένο νόμισμα (εισαγωγές). – Και επηρεάζουν το κόστος των αγαθών που η τιμή τους εκφράζεται σε εγχώριο νόμισμα στις ξένες αγορές (εξαγωγές).
• Πώς προσδιορίζονται; • Σταθερές ή κυμαινόμενες; • Διεθνής αγορά κεφαλαίου (ευρωδολλάρια)
1-22
Διεθνής συντονισμός πολιτικών • Πολιτικές μίας χώρας επηρεάζουν οικονομικά μεγέθη άλλων χωρών • GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου), WTO (ΠΟΕ), παγκοσμιοποίηση
Διεθνές εμπόριο και διεθνής χρηματοπιστωτική • Το διεθνές εμπόριο εστιάζει στις συναλλαγές αγαθών και υπηρεσιών ανάμεσα στις διάφορες χώρες. – Αυτές οι συναλλαγές συνήθως περιλαμβάνουν μια φυσική κίνηση αγαθών ή μια δέσμευση συγκεκριμένων πόρων, όπως η εργασία.
• Η διεθνής χρηματοπιστωτική εστιάζει στις χρηματοοικονομικές ή νομισματικές συναλλαγές ανάμεσα στις διάφορες χώρες. – Για παράδειγμα, αγορές δολαρίων ΗΠΑ ή χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων από τους Ευρωπαίους.
1-24
Επισκόπηση διεθνούς εμπορίου και εμπορίου Ελλάδας • Ποιός εμπορεύεται με ποιόν
• Εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας • Οι μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ • Υπόδειγμα βαρύτητας – Επίδραση του μεγέθους μιας οικονομίας στο εμπόριο. – Απόσταση και άλλοι παράγοντες επηρεασμού του εμπορίου.
• Σύνορα και εμπορικές συμφωνίες
• Παγκοσμιοποίηση: τότε και τώρα • Διαφοροποίηση της σύνθεσης του εμπορίου • Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό 2-25
Εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας 2000-2009
ΑΕΠ της Ελλάδας
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2012-13 ΔΙΑΛΕΞΗ 2 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
Περίγραμμα • Οι μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ • Υπόδειγμα βαρύτητας – Επίδραση του μεγέθους μιας οικονομίας στο εμπόριο. – Απόσταση και άλλοι παράγοντες επηρεασμού του εμπορίου.
• Σύνορα και εμπορικές συμφωνίες • Παγκοσμιοποίηση: τότε και τώρα
• Διαφοροποίηση της σύνθεσης του εμπορίου • Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό
2-2
Ποιος συναλλάσσεται με ποιον; • Οι 5 μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ το 2005 ήταν ο Καναδάς, η Κίνα, το Μεξικό, η Ιαπωνία και η Γερμανία. • Η συνολική αξία των εισαγωγών από και των εξαγωγών προς τον Καναδά το 2005 ανήλθε σε $500 δισ. περίπου. • Οι 10 μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το 56% της αξίας του εμπορίου των ΗΠΑ
το 2005.
2-3
Σχ. 2-1 Συνολικό εμπόριο των ΗΠΑ με τους κύριους εμπορικούς τους εταίρους, 2006
Source: U.S. Department of Commerce 2-4
Το μέγεθος μετράει: το υπόδειγμα βαρύτητας • 3 από τους 10 μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ το 2005 ήταν οι 3 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες: Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. • Αυτές οι χώρες έχουν το υψηλότερο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) στην Ευρώπη – Το ΑΕΠ μετρά την αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια οικονομία.
• Γιατί οι ΗΠΑ συναλλάχθηκαν κυρίως με τις συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χώρες και όχι με κάποιες άλλες;
2-5
Το μέγεθος μετράει: το υπόδειγμα βαρύτητας (συνέχεια) • Στην πραγματικότητα, το μέγεθος μιας οικονομίας συνδέεται άμεσα με τον όγκο των εξαγωγών και εισαγωγών της. – Οι μεγαλύτερες οικονομίες παράγουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να έχουν περισσότερα να πωλήσουν στη διεθνή αγορά – Οι μεγαλύτερες οικονομίες έχουν μεγαλύτερο εισόδημα από τα αγαθά και τις υπηρεσίες που πωλούν, με αποτέλεσμα οι πολίτες τους να έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν περισσότερες εισαγωγές.
2-6
Σχ. 2-2 Το μέγεθος των ευρωπαϊκών οικονομιών και η αξία του εμπορίου τους με τις ΗΠΑ
Source: U.S. Department of Commerce, European Commission 2-7
Το υπόδειγμα βαρύτητας Λοιποί παράγοντες που επηρεάζουν το εμπόριο (πέρα από το μέγεθος):
1.
Η απόσταση ανάμεσα στις αγορές επηρεάζει το κόστος μεταφορών και συνακόλουθα το κόστος των εισαγωγών και των εξαγωγών. –
Η απόσταση, επίσης, μπορεί να επηρεάζει την προσωπική επαφή και την επικοινωνία, που επηρεάζουν το εμπόριο.
2.
Πολιτισμική συγγένεια: Αν δύο χώρες συνδέονται πολιτισμικά είναι πιθανόν να έχουν και ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ τους.
3.
Γεωγραφία: Τα θαλάσσια λιμάνια και η απουσία ορεινών όγκων διευκολύνουν τις μεταφορές και το εμπόριο.
2-8
Το υπόδειγμα βαρύτητας (συνέχεια) 4. Πολυεθνικές επιχειρήσεις: Οι επιχειρήσεις που έχουν επεκταθεί σε πολλές διαφορετικές χώρες διενεργούν πολλές εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών μεταξύ των τμημάτων τους. 5. Σύνορα: η διάσχιση συνόρων απαιτεί χρονοβόρες τυπικές διαδικασίες και πιθανόν χρηματικό κόστος, όπως οι δασμοί. – –
Αυτό το άμεσο και έμμεσο κόστος περιορίζει το εμπόριο. Η ύπαρξη συνόρων μπορεί, επίσης, να δηλώνει την ύπαρξη διαφορετικών γλωσσών (βλέπε 2) ή διαφορετικών νομισμάτων, με συνέπεια την παρεμπόδιση του εμπορίου.
2-9
Το υπόδειγμα βαρύτητας (συνέχεια) • Στη βασική του μορφή, το υπόδειγμα βαρύτητας θεωρεί ότι μόνο το μέγεθος και η απόσταση είναι σημαντικά για το εμπόριο, σύμφωνα με την ακόλουθη σχέση: • Tij = A x Yi x Yj /Dij • όπου Tij η αξία του εμπορίου ανάμεσα στη χώρα i και τη χώρα j A μια σταθερά Yi το ΑΕΠ της χώρας i Yj το ΑΕΠ της χώρας j Dij η απόσταση ανάμεσα στη χώρα i και τη χώρα j
2-10
Το υπόδειγμα βαρύτητας (συνέχεια) • Σε μια λίγο πιο γενική μορφή, εκτιμάται συνήθως το υπόδειγμα βαρύτητας: Tij = A x Yia x Yjb /Dijc όπου a, b, and c επιτρέπεται να διαφέρουν από το 1.
• Ίσως παραδόξως, το υπόδειγμα βαρύτητας προβλέπει με αρκετή ακρίβεια τις πραγματικές εμπορικές ροές, όπως φαίνεται και στο παραπάνω σχήμα που εμφανίζει τις εμπορικές ροές ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ.
2-11
Λογική υποδείγματος βαρύτητας • ΑΕΠ=συνολική (παγκόσμια) δαπάνη γιά αγαθά και υπηρεσίες που παράγει η χώρα, ισο με συνολική αξία αγαθών που πωλεί • Μερίδιο χώρας στο παγκόσμιο ΑΕΠ ειναι ίση με το μερίδιο παγκόσμιας δαπάνης που προορίζεται γιά προϊόντα της χώρας (π.χ ΗΠΑ 25% παγκόσμιάς δαπάνης). • Εστω οτι όλοι οι κάτοικοι της Γής δαπανουν το εισόδημά τους με τις ίδιες αναλογίες που αντιστοιχούν στα ποσοστά ΑΕΠ κάθε χώρας (π.χ όλοι οι κάτοικοι γής δαπανούν 25% του εισοδήματός τους σε προϊόντα ΗΠΑ)
Φανταστικός κόσμος 4 χώρες
Αξία εξαγωγών
Δομή εμπορίου και υπόδειγμα βαρύτητας • Εξαγωγές από α στην χώρα β είνα ίσες με • 0.1 Χ ΑΕΠα Χ ΑΕΠβ
Απόσταση και σύνορα • Εκτιμήσεις με βάση το υπόδειγμα της βαρύτητας για την επίδραση της απόστασης δείχνουν ότι μια αύξηση της απόστασης που χωρίζει δύο χώρες κατά 1% περιορίζει το μεταξύ τους εμπόριο από 0,7% μέχρι 1%.
2-16
Απόσταση και σύνορα (συνέχεια) • Εκτός από την απόσταση, τα σύνορα αυξάνουν το κόστος και τον χρόνο των εμπορικών συναλλαγών. • Οι διακρατικές εμπορικές συμφωνίες έχουν ως στόχο τον περιορισμό των τυπικών διαδικασιών και των δασμών που απαιτούνται για τη διάσχιση των συνόρων, με αποτέλεσμα να αυξάνουν το εμπόριο. • Το υπόδειγμα της βαρύτητας μπορεί να εκτιμήσει την επίδραση των εμπορικών συμφωνιών στο εμπόριο: Όταν μια εμπορική συμφωνία είναι αποτελεσματική θα οδηγήσει στη διεύρυνση του εμπορίου μεταξύ των μελών της σε σύγκριση με ό,τι θα αναμενόταν αν λαμβάνονταν υπόψη μόνο το ΑΕΠ και οι αποστάσεις τους.
2-17
Απόσταση και σύνορα (συνέχεια) • Οι ΗΠΑ υπέγραψαν το 1994 με το Μεξικό και τον Καναδά τη Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA). • Λόγω της NAFTA και της γεωγραφικής εγγύτητας, ο όγκος του εμπορίου ανάμεσα στις ΗΠΑ και τους δύο γείτονές τους είναι μεγαλύτερος ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκριση με τον όγκο του εμπορίου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
2-18
Σχ. 2-3: Οικονομικό μέγεθος και εμπόριο με τις ΗΠΑ
Source: U.S. Deparment of Commerce, European Commission 2-19
Απόσταση και σύνορα (συνέχεια) • Παρά τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα στις ΗΠΑ και τον Καναδά και την κοινή γλώσσα, τα σύνορα των δύο χωρών φαίνεται ότι εξακολουθούν να περιορίζουν το εμπόριο.
2-20
Σχ. 2-4: Εμπορικές σχέσεις καναδικών επαρχιών και αμερικανικών πολιτειών με τη Βρετανική Κολούμπια
2-21
Πίνακας 2-3: Εμπόριο με τη Βρετανική Κολούμπια το 1996, ως ποσοστό του ΑΕΠ της αντίστοιχης πολιτείας το 1996
2-22
Έχει γίνει ο κόσμος μικρότερος; • Η αρνητική επίδραση της απόστασης στο εμπόριο είναι σημαντική σύμφωνα με τα υποδείγματα βαρύτητας, αλλά αμβλύνεται διαχρονικά, λόγω της προόδου των μεταφορών και των επικοινωνιών. – Οι τροχοί, τα πλοία, οι πυξίδες, οι σιδηρόδρομοι, ο τηλέγραφος, η ατμοκίνηση, τα αυτοκίνητα, τα τηλέφωνα, τα αεροπλάνα, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα τηλεομοιοτυπικά μηχανήματα, το διαδίκτυο, οι οπτικές ίνες, τα PDAs και οι δορυφόροι GPS … είναι τεχνολογίες που έχουν αυξήσει το εμπόριο.
• Αλλά η ιστορία έχει δείξει ότι πολιτικοί παράγοντες, όπως οι πόλεμοι, μπορούν να αλλάξουν τα εμπορικά πρότυπα πολύ περισσότερο από τις καινοτομίες στις μεταφορές και τις επικοινωνίες.
2-23
Έχει γίνει ο κόσμος μικρότερος; (συνέχεια) • Υπάρχουν δύο κύματα παγκοσμιοποίησης – 1840–1914: οι οικονομίες στηρίζονταν στην ατμοκίνηση, τους σιδηρόδρομους, τον τηλέγραφο και τα τηλέφωνα. Η παγκοσμιοποίηση διακόπηκε και αναστράφηκε από τους πολέμους και την ύφεση. – 1945–σήμερα: οι οικονομίες στηρίζονται στα τηλέφωνα, τα αεροπλάνα, τους Η/Υ, το διαδίκτυο, τις οπτικές ίνες, τα PDAs και τους δορυφόρους GPS.
2-24
Έχει γίνει ο κόσμος μικρότερος; (συνέχεια) • Μόνο στις τελευταίες δεκαετίες το διεθνές εμπόριο έχει γίνει πιο σημαντικό για τη Βρετανία απ’ ό,τι ήταν το 1910. • Ακόμα και σήμερα το διεθνές εμπόριο είναι λιγότερο σημαντικό για τις ΗΠΑ απ’ ό,τι ήταν για τη Βρετανία το 1910.
2-25
Σχ. 2-5: Η άνοδος, η πτώση και η άνοδος του διεθνούς εμπορίου από το 1830
Source: Richard E. Baldwin and Phillipe Martin, “Two Waves of Globalization: Superficial Similarities, Fundamental Differences,” in Horst Siebert, ed., Globalization and Labor (Tubingen: Mohr, 1999). 2-26
Η μεταβαλλόμενη δομή του παγκόσμιου εμπορίου • Ποια η σύνθεση του παγκόσμιου εμπορίου σήμερα και πώς έχει μεταβληθεί σε σχέση με το παρελθόν; • Σήμερα, ο μεγαλύτερος όγκος εμπορίου αφορά σε μεταποιημένα αγαθά, όπως αυτοκίνητα, υπολογιστές, ενδύματα και μηχανήματα. – Οι υπηρεσίες, όπως η ναυτιλία, οι ασφάλειες, οι δικηγορικές αμοιβές και οι τουριστικές δαπάνες αντιπροσωπεύουν το 20% του εμπορίου. – Τα ορυκτά προϊόντα (όπως το πετρέλαιο, ο άνθρακας και ο χαλκός) και τα αγροτικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν ένα σχετικά μικρό μέρος του εμπορίου.
2-27
Σχ. 2-6: Η
σύνθεση του διεθνούς εμπορίου, 2005
Source: World Trade Organization 2-28
Η μεταβαλλόμενη δομή του παγκόσμιου εμπορίου (συνέχεια) • Στο παρελθόν ένα μεγάλο μέρος του όγκου του εμπορίου προερχόταν από τα αγροτικά και τα ορυκτά προϊόντα. – Το 1910, η Βρετανία εισήγε κυρίως αγροτικά και ορυκτά προϊόντα, αλλά τα μεταποιημένα αγαθά αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών.
– Το 1910, οι ΗΠΑ εισήγαν και εξήγαν κυρίως αγροτικά και ορυκτά προϊόντα. – Το 2002, τα μεταποιημένα αγαθά αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών και εξαγωγών και των δύο χωρών.
2-29
Πίνακας 2-4: Μερίδιο
μεταποιημένων αγαθών στο εξωτερικό εμπόριο
2-30
Η μεταβαλλόμενη δομή του παγκόσμιου εμπορίου (συνέχεια) • Οι χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα έχουν επίσης μεταβάλει τη σύνθεση του εμπορίου τους. – Το 2001, το 65% περίπου των εξαγωγών των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος αφορούσε σε μεταποιημένα αγαθά και μόνο το 10% των εξαγωγών τους αφορούσε σε αγροτικά προϊόντα.
– Το 1960, το 58% περίπου των εξαγωγών των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος αφορούσε σε αγροτικά προϊόντα και μόνο το 12% των εξαγωγών τους αφορούσε σε μεταποιημένα αγαθά.
2-31
Σχ. 2-7: Διαφοροποίηση της σύνθεσης των εξαγωγών των αναπτυσσόμενων χωρών
Source: United Nations Council on Trade and Development 2-32
Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό • Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό έχουμε όταν μια επιχείρηση παροχής υπηρεσιών μεταφέρει τις λειτουργίες της στο εξωτερικό. – Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό εμφανίζεται σε υπηρεσίες που μπορούν να διεκπεραιωθούν και να μεταβιβασθούν ηλεκτρονικά. • Για παράδειγμα, μια επιχείρηση μπορεί να μεταφέρει το κέντρο εξυπηρέτησης των πελατών της, οι τηλεφωνικές κλήσεις των οποίων μπορούν να μεταβιβασθούν ηλεκτρονικά στο εξωτερικό.
2-33
Μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό • Η μεταφορά υπηρεσιών στο εξωτερικό δεν έχει σήμερα σημαντικό μερίδιο στο διεθνές εμπόριο, αλλά το 19% περίπου των θέσεων απασχόλησης στις υπηρεσίες είναι «εμπορεύσιμες» και, κατά συνέπεια, υπάρχει η πιθανότητα μεταφοράς τους στο εξωτερικό. • Συγκριτικά, περίπου το 12% των θέσεων απασχόλησης στη μεταποίηση είναι «εμπορεύσιμες» και, κατά συνέπεια, υπάρχει η πιθανότητα μεταφοράς τους στο εξωτερικό. – Ωστόσο, οι περισσότερες θέσεις απασχόλησης είναι «μη εμπορεύσιμες», διότι πρέπει να βρίσκονται κοντά στον πελάτη.
2-34
Σχ. 2-8: Εμπορευσιμότητα κλάδων και μερίδιο απασχόλησης
Source: J. Bradford Jensen and Lori G. Kletzer, “Tradable Services: Understanding the Scope and Impact of Services Outsourcing,” Peterson Institute of Economics Working Paper 5-09, May 2005 2-35
Περίληψη 1. Οι 5 μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ είναι ο Καναδάς, η Κίνα, το Μεξικό, η Ιαπωνία και η Γερμανία. 2. Το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού εμπορίου ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ διενεργείται με τις μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ. 3. Σύμφωνα με το υπόδειγμα βαρύτητας, ο όγκος του εμπορίου συνδέεται άμεσα με το ΑΕΠ κάθε εμπορικού εταίρου και συνδέεται αρνητικά με τη μεταξύ τους απόσταση.
2-36
Περίληψη (συνέχεια) 4.
Εκτός από το μέγεθος και την απόσταση, η κουλτούρα, η γεωγραφία, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα εθνικά σύνορα επηρεάζουν το εμπόριο.
5.
Οι σύγχρονες μεταφορές και επικοινωνίες έχουν αυξήσει το εμπόριο, αλλά ιστορικά η επίδραση των πολιτικών παραγόντων στο εμπόριο είναι μεγαλύτερη.
6.
Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου αφορά σε μεταποιημένα αγαθά, ενώ στο παρελθόν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου αφορούσε σε αγροτικά και ορυκτά προϊόντα.
2-37
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12 ΔΙΑΛΕΞΗ 5 ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ RICARDO
Περίγραμμα • • • • • • • •
Κόστος ευκαιρίας και συγκριτικό πλεονέκτημα Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή Παραγωγικές δυνατότητες Οφέλη από το εμπόριο Μισθοί και εμπόριο Παρερμηνείες του συγκριτικού πλεονεκτήματος Κόστος μεταφορών και μη εμπορεύσιμα προϊόντα Εμπειρικές ενδείξεις
3-2
Εισαγωγή • Οι θεωρίες για την ύπαρξη του εμπορίου μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κατηγορίες: • Το μέγεθος και η απόσταση των αγορών προσδιορίζουν το ύψος των αγορών και πωλήσεων μιας χώρας. Αυτές οι συναλλαγές ωφελούν τόσο τους αγοραστές, όσο και τους πωλητές. • Διαφορές στην εργασία, τις δεξιότητες της εργασίας, το φυσικό κεφάλαιο, του φυσικούς πόρους και την τεχνολογία δημιουργούν παραγωγικά πλεονεκτήματα για τις χώρες. • Οικονομίες κλίμακας (η μεγαλύτερη κλίμακα είναι πιο αποτελεσματική) δημιουργούν παραγωγικά πλεονεκτήματα για τις χώρες.
3-3
Εισαγωγή (συνέχεια) • Σύμφωνα με το Ρικαρδιανό υπόδειγμα (Κεφάλαιο 3), οι διαφορές στην
παραγωγικότητα της εργασίας ανάμεσα στις διάφορες χώρες δημιουργούν διαφορές στην παραγωγικότητα, με αποτέλεσμα το εμπόριο να είναι επωφελές. – Οι διαφορές στην παραγωγικότητα συνήθως αποδίδονται σε διαφορές στην τεχνολογία.
• Σύμφωνα με το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (Κεφάλαιο 4), οι διαφορές στην εργασία, στις εργασιακές δεξιότητες, στο φυσικό κεφάλαιο, τη γη και άλλους παραγωγικούς συντελεστές ανάμεσα στις διάφορες χώρες δημιουργούν διαφορές στην παραγωγικότητα, με αποτέλεσμα το εμπόριο να είναι επωφελές.
3-4
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας • Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα χρησιμοποιεί τις έννοιες του κόστους ευκαιρίας και του συγκριτικού πλεονεκτήματος. • Το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή ενός αγαθού αντιπροσωπεύει το κόστος της αδυναμίας παραγωγής κάποιου άλλου αγαθού, διότι οι πόροι έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί.
3-5
Ricardo: Θεωρία του Συγκριτικού Πλεονεκτήματος • • • • • • •
Υποθέσεις: 2 χώρες, 2 προϊόντα, 1 συντελεστής παραγωγής (εργασία) Όχι παρέμβαση κράτους (ελεύθερο εμπόριο) Όχι κόστη μεταφοράς Ελεύθερη κίνηση εργασίας μέσα στη χώρα Όχι μετακίνηση εργασίας από χώρα σε χώρα
6
• Παραγωγικότητα εργασίας: διαφορετική μεταξύ των προϊόντων και μεταξύ των χωρών • Σταθερό κόστος ευκαιρίας στην παραγωγή • Κόστος ευκαιρίας για την περίπτωση δύο αγαθών: η ποσότητα του ενός αγαθού που πρέπει να θυσιαστεί για να παραχθεί μία επιπλέον μονάδα από το άλλο αγαθό
7
Παράδειγμα απόλυτο πλεονέκτημα • Δύο αγαθά Σιτάρι (Σ) και ύφασμα (Υ) • Γιά την παραγωγή ενος kg σίτου και 1 m υφάσματος απαιτούνται οι οι εξής μονάδες εργασίας
Απόλυτο πλεονέκτημα • Χώρα Α έχει απόλυτο πλεονέκτημα (μικρότερο κόστος παραγωγής) στο Σιτάρι και χώρα Β στο ύφασμα • Με διεθνές εμπόριο η χώρα Α θα εξειδικευτεί στο Σ και η Β στο Υ.
Συγκριτικό πλεονέκτημα • Εστω οτι οι χώρες διέπονται από τα παρακάτω μεγέθη
• Η χώρα Α έχει απόλυτο πλεονέκτημα και στα δύο αγαθά.
Κόστη ευκαιρίας και συγκριτικά πλεονεκτήματα • Κόστη ευκαιρίας είναι διαφορετικά. Η χώρα Α έχει χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας στο Σ και η χώρα Β στο Υ.
• Η χώρα Α έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο Σ και η Β έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο Υ
Διεθνής Ανταλλαγή • Αν χώρες ειδικευτούν στα προϊόντα οπου έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα τότε αν ανταλλάξουν 1 μονάδα Σ γιά μία μονάδα Υ, τότε αυτό συμφέρει και τις δύο. • Χώρα Α θα μπορούσε να παράγει Σ (12 μονάδες) και η Β Υ (10 μονάδες) πού είναι περισσότερο από ότι παραγόταν πρίν το εμπόριο. • Με την ανταλλαγή 1 προς 1, η Α θα μπορούσε να καταναλώσει 6 μονάδες Σ και 6 μονάδες Υ, και η Β θα μπορούσε να καταναλώσει 6 μονάδες Σ και 4 Υ που είναι περισσότερο από πριν. Αρα ωφελούνται και οι δύο • Συμπερασμα, Ακόμα και όταν μία χώρα έχει απόλυτο πλεονέκτημα σε όλα τα προίόντα μπορεί να ωφεληθεί από εμπόριο
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Υποθέστε ότι στις ΗΠΑ μπορούν να παραχθούν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα με τους ίδιους πόρους που μπορούν να παραχθούν 100.000 Η/Υ. • Υποθέστε ότι στο Εκουαδόρ μπορούν να παραχθούν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα με τους ίδιους πόρους που μπορούν να παραχθούν 30.000 Η/Υ.
• Οι εργάτες στο Εκουαδόρ είναι λιγότερο παραγωγικοί από τους εργάτες στις ΗΠΑ ως προς την παραγωγή Η/Υ. • Γρήγορο πρόβλημα: ποιο θα είναι το κόστος ευκαιρίας του Εκουαδόρ αν αποφασίσει να παράγει τριαντάφυλλα;
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
3-13
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Κάθε χώρα αντιμετωπίζει το κόστος ευκαιρίας όταν χρησιμοποιεί πόρους για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. • Για παράδειγμα, ο αριθμός των εργατών που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή τριαντάφυλλων ή Η/Υ είναι συγκεκριμένος. • Το κόστος ευκαιρίας της παραγωγής Η/Υ είναι η ποσότητα των τριαντάφυλλων που δεν θα παραχθούν. – Κάθε χώρα αντιμετωπίζει ένα δίλημμα: πόσους Η/Υ ή πόσα τριαντάφυλλα να παράγει με τους περιορισμένους πόρους που έχει;
3-14
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Υποθέστε ότι στις ΗΠΑ μπορούν να παραχθούν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα με τους ίδιους πόρους που μπορούν να παραχθούν 100.000 Η/Υ. • Υποθέστε ότι στο Εκουαδόρ μπορούν να παραχθούν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα με τους ίδιους πόρους που μπορούν να παραχθούν 30.000 Η/Υ.
• Οι εργάτες στο Εκουαδόρ είναι λιγότερο παραγωγικοί από τους εργάτες στις ΗΠΑ ως προς την παραγωγή Η/Υ. • Γρήγορο πρόβλημα: ποιο θα είναι το κόστος ευκαιρίας του Εκουαδόρ αν αποφασίσει να παράγει τριαντάφυλλα;
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
3-15
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Το κόστος παραγωγής τριαντάφυλλων είναι χαμηλότερο για το Εκουαδόρ. – Το Εκουαδόρ μπορεί να παράγει 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα, ενώ διαφορετικά θα μπορούσε να παράγει 30.000 Η/Υ. – Οι ΗΠΑ μπορούν να παράγουν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα, ενώ διαφορετικά θα μπορούσαν να παράγουν 100.000 Η/Υ.
3-16
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Το κόστος ευκαιρίας παραγωγής Η/Υ είναι χαμηλότερο για τις ΗΠΑ. – Το Εκουαδόρ μπορεί να παράγει 30.000 Η/Υ ή 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα.
– Οι ΗΠΑ μπορούν να παράγουν 100.000 Η/Υ ή 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα. – Οι ΗΠΑ μπορούν να παράγουν 30.000 Η/Υ ή 3,3 εκατομμύρια τριαντάφυλλα.
3-17
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Μια χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός αγαθού αν το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή του είναι χαμηλότερο σε σύγκριση με το κόστος ευκαιρίας των άλλων χωρών. • Μια χώρα με συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός αγαθού χρησιμοποιεί τους πόρους της πιο αποτελεσματικά όταν παράγει αυτό το αγαθό και όχι άλλα αγαθά.
3-18
Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας (συνέχεια) • Οι ΗΠΑ έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή Η/Υ: χρησιμοποιούν τους πόρους τους πιο αποτελεσματικά στην παραγωγή Η/Υ σε σύγκριση με άλλες χρήσεις. • Το Εκουαδόρ έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή τριαντάφυλλων: χρησιμοποιεί τους πόρους του πιο αποτελεσματικά στην παραγωγή τριαντάφυλλων σε σύγκριση με άλλες χρήσεις.
• Υποθέστε ότι αρχικά το Εκουαδόρ παράγει Η/Υ και οι ΗΠΑ παράγουν τριαντάφυλλα και ότι και οι δύο χώρες θέλουν να καταναλώνουν Η/Υ και τριαντάφυλλα. • Μπορούν και οι δύο χώρες να βελτιώσουν τη θέση τους;
3-19
Συγκριτικό πλεονέκτημα και εμπόριο Τριαντάφυλλα (εκατομμύρια)
Η/Υ (χιλιάδες)
ΗΠΑ
-10
+100
Εκουαδόρ
+10
-30
0
+70
Σύνολο
3-20
Συγκριτικό πλεονέκτημα και εμπόριο (συνέχεια) • Σε αυτό το απλό παράδειγμα, βλέπουμε ότι όταν οι χώρες ειδικεύονται στην παραγωγή του αγαθού που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα, μπορούν να παραχθούν και να καταναλωθούν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες. – Αρχικά οι δύο χώρες μπορούν να καταναλώσουν μόνο 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα και 30 χιλιάδες Η/Υ. – Αν παρήγαν τα αγαθά στα οποία έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα, θα μπορούσαν να εξακολουθήσουν να καταναλώνουν 10 εκατομμύρια τριαντάφυλλα, καταναλώνοντας 100.000 – 30.000 = 70.000 περισσότερους Η/Υ.
3-21
Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή • Το απλό παράδειγμα με τα τριαντάφυλλα και τους Η/Υ εξηγεί την ιδέα του Ρικαρδιανού υποδείγματος. • Μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα λίγο πιο σύνθετο Ρικαρδιανό υπόδειγμα ενός συντελεστή χρησιμοποιώντας για απλότητα τις ακόλουθες υποθέσεις:
3-22
Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή (συνέχεια) 1. 2. 3. 4. 5.
6.
Ο μόνος σημαντικός πόρος για την παραγωγή είναι η εργασία. Η παραγωγικότητα της εργασίας διαφέρει από χώρα σε χώρα, συνήθως λόγω διαφορών στην τεχνολογία, αλλά παραμένει σταθερή στο χρόνο σε κάθε χώρα. Η προσφορά εργασίας σε κάθε χώρα είναι σταθερή. Παράγονται και καταναλώνονται μόνο δύο αγαθά: κρασί και τυρί. Ο ανταγωνισμός επιτρέπει στους εργάτες να λαμβάνουν έναν «ανταγωνιστικό» μισθό, που εξαρτάται από την παραγωγικότητά τους και την τιμή του αγαθού που μπορούν να πωλήσουν, και τους επιτρέπει να απασχολούνται στον κλάδο με τον υψηλότερο μισθό. Το υπόδειγμα περιλαμβάνει μόνο δύο χώρες: την Ημεδαπή και την Αλλοδαπή.
3-23
Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή (συνέχεια) • Επειδή η παραγωγικότητα της εργασίας είναι σταθερή, ορίζουμε την αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος ως το σταθερό αριθμό ωρών εργασίας που απαιτούνται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος. – aLW είναι η αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος για την παραγωγή κρασιού στην εγχώρια οικονομία. Για παράδειγμα, αν aLW = 2, τότε χρειάζονται 2 ώρες εργασίας για την παραγωγή ενός λίτρου κρασιού στην εγχώρια οικονομία. – aLC είναι η αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος για την παραγωγή τυριού στην εγχώρια οικονομία. Για παράδειγμα, αν aLC = 1, τότε χρειάζεται 1 ώρα εργασίας για την παραγωγή ενός κιλού τυριού στην εγχώρια οικονομία.
– Υψηλή αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος σημαίνει ότι η παραγωγικότητα της εργασίας είναι χαμηλή.
3-24
Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα με ένα συντελεστή (συνέχεια) • Επειδή η προσφορά εργασίας είναι σταθερή, συμβολίζουμε το συνολικό αριθμό ωρών εργασίας στην Ημεδαπή ως ένα σταθερό αριθμό L.
3-25
Παραγωγικές δυνατότητες • Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας δείχνει τη μέγιστη ποσότητα αγαθών που μπορεί να παραχθεί για μια συγκεκριμένη ποσότητα πόρων. • Αν QC η παραγόμενη ποσότητα τυριού και QW η παραγόμενη ποσότητα τυριού, τότε η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της εγχώριας οικονομίας έχει την εξίσωση:
aLCQC + aLWQW = L
Η απαιτούμενη εργασία για την παραγωγή κάθε μονάδας τυριού
Συνολικές μονάδες παραγωγής τυριού
Η απαιτούμενη εργασία για την παραγωγή κάθε μονάδας κρασιού 3-26
Συνολική ποσότητα πόρων εργασίας
Συνολικές μονάδες παραγωγής κρασιού
Σχ. 3-1: Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της Ημεδαπής
3-27
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) aLCQC + aLWQW = L •
QC = L/aLC όταν QW = 0
•
QW = L/aLW όταν QC = 0
•
QW = L/aLW – (aLC /aLW )QC: η εξίσωση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων, η κλίση της οποίας είναι ίση με – (aLC /aLW )
•
Όταν η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους πόρους της, το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή τυριού είναι η ποσότητα κρασιού που θυσιάζεται (μειώνεται) καθώς QC αυξάνεται: (aLC /aLW )
•
Όταν η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους πόρους της, το κόστος ευκαιρίας είναι ίσο με την απόλυτη τιμή της κλίσης της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων και είναι σταθερό όταν η αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος είναι σταθερή.
3-28
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) • Η παραγωγή ενός επιπρόσθετου κιλού τυριού απαιτεί aLC ώρες εργασίας.
• Κάθε ώρα που αφιερώνεται στην παραγωγή τυριού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή μιας συγκεκριμένης ποσότητας κρασιού, ίσης με 1 ώρα/(aLW ώρες/λίτρα κρασιού)
= (1/aLW) λίτρα κρασιού • Για παράδειγμα, αν 1 ώρα μεταφερθεί στην παραγωγή τυριού, η επιπρόσθετη ώρα εργασίας θα παράγει 1 ώρα/(2 ώρες/λίτρα κρασιού) = 1/2 λίτρα κρασιού.
• Το αντάλλαγμα είναι η αυξημένη ποσότητα τυριού σε σχέση με τη μειωμένη ποσότητα κρασιού: aLC /aLW.
3-29
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) • Γενικά, το μέγεθος της παραγωγής της εγχώριας οικονομίας ορίζεται από την aLCQC + aLWQW ≤ L • Αυτή περιγράφει τι μπορεί να παράγει η οικονομία, αλλά για να προσδιορίσουμε τι παράγει η οικονομία πρέπει να προσδιορίσουμε τις τιμές των αγαθών.
3-30
Παραγωγή, τιμές και μισθοί • Έστω PC η τιμή του τυριού και PW η τιμή του κρασιού. • Λόγω του ανταγωνισμού, – τα ωρομίσθια των παραγωγών τυριού είναι ίσα με την αγοραία αξία του τυριού που παράγεται σε μια ώρα: PC /aLC
– τα ωρομίσθια των παραγωγών κρασιού είναι ίσα με την αγοραία αξία του κρασιού που παράγεται σε μια ώρα: PW /aLW
• Επειδή στους εργαζόμενους αρέσουν οι υψηλοί μισθοί, θα εργάζονται στον κλάδο που έχει το υψηλότερο ωρομίσθιο.
3-31
Παραγωγή, τιμές και μισθοί (συνέχεια) • Αν PC /aLC > PW/aLW οι εργάτες θα παράγουν μόνο τυρί. – Αν PC /PW > aLC /aLW οι εργάτες θα παράγουν μόνο τυρί. – Η οικονομία θα ειδικευθεί στην παραγωγή τυριού αν η τιμή του τυριού σε σύγκριση με την τιμή του κρασιού είναι υψηλότερη από το κόστος ευκαιρίας παραγωγής τυριού.
• Αν PC /aLC < PW /aLW οι εργάτες θα παράγουν μόνο κρασί. – Αν PC /PW < aLC /aLW οι εργάτες θα παράγουν μόνο κρασί. – Αν PW /PC > aLW /aLC οι εργάτες θα παράγουν μόνο κρασί. – Η οικονομία θα ειδικευθεί στην παραγωγή κρασιού αν η τιμή του κρασιού σε σύγκριση με την τιμή του τυριού είναι υψηλότερη από το κόστος ευκαιρίας παραγωγής κρασιού.
3-32
Παραγωγή, τιμές και μισθοί (συνέχεια) • Αν η Ημεδαπή θέλει να καταναλώνει τόσο κρασί όσο και τυρί (χωρίς διεθνές εμπόριο), πρέπει να προσαρμοσθούν οι σχετικές τιμές, έτσι ώστε οι μισθοί στους κλάδους παραγωγής τυριού και κρασιού να εξισωθούν. – Αν PC /aLC = PW /aLW οι εργάτες δεν θα έχουν κίνητρο απασχόλησης μόνο στον κλάδο του τυριού ή του κρασιού, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η παραγωγή και των δύο προϊόντων. – PC /PW = aLC /aLW – Η παραγωγή (και κατανάλωση) και των δύο αγαθών είναι δυνατή όταν η σχετική τιμή ενός αγαθού ισούται με το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή του.
3-33
Εμπόριο στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα • Υποθέστε ότι η Ημεδαπή έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή τυριού: το κόστος ευκαιρίας της για την παραγωγή τυριού είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο κόστος ευκαιρίας της Αλλοδαπής. aLC /aLW < a*LC /a*LW Όταν η Ημεδαπή αυξάνει την παραγωγή τυριού, μειώνει την παραγωγή κρασιού λιγότερο από όσο θα τη μείωνε η Αλλοδαπή, διότι η αναγκαία εργασία ανά μονάδα προϊόντος για την παραγωγή τυριού στην Ημεδαπή είναι χαμηλή σε σύγκριση με την αναγκαία εργασία ανά μονάδα προϊόντος για την παραγωγή κρασιού.
– όπου “*” δηλώνει μεταβλητές που αφορούν στην Αλλοδαπή.
3-34
Εμπόριο στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα (συνέχεια) • Υποθέστε ότι η Ημεδαπή είναι πιο αποτελεσματική στην παραγωγή κρασιού και τυριού. • Έχει απόλυτο πλεονέκτημα και στα δύο παραγόμενα προϊόντα: οι αναγκαίες ποσότητες εργασίας ανά μονάδα προϊόντος για την παραγωγή κρασιού και τυριού είναι χαμηλότερες από τις αντίστοιχες αναγκαίες ποσότητες εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στην Αλλοδαπή: – aLC < a*LC και aLW < a*LW
• Μια χώρα μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική στην παραγωγή και των δύο προϊόντων, αλλά να έχει συγκριτικό πλεονέκτημα μόνο στο ένα αγαθό—το αγαθό που χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικούς πόρους σε σύγκριση με την εναλλακτική παραγωγή.
3-35
Γενικό παράδειγμα: Κόστος σε ώρες εργασίας Χώρες
1 μονάδα υφάσματος
1 μονάδα κρασιού
Ι ΙΙ
36
Γενικό παράδειγμα: Κόστος σε ώρες εργασίας Χώρες
1 μονάδα υφάσματος
1 μονάδα κρασιού
Ι
αLC
αLW
ΙΙ
α*LC
α*LW
37
Γενικό παράδειγμα: Κόστος σε ώρες εργασίας Χώρες
1 μονάδα υφάσματος
1 μονάδα κρασιού
Κόστος ευκαιρίας υφάσματος ως προς το κρασί
Ι
αLC
αLW
αLC / αLW
ΙΙ
α*LC
α*LW
α*LC / α*LW
38
Γενικό παράδειγμα: Κόστος σε ώρες εργασίας Χώρες
1 μονάδα υφάσματος
1 μονάδα κρασιού
Κόστος ευκαιρίας υφάσματος ως προς το κρασί
Σχετική τιμή υφάσματος ως προς κρασί (ή σχετικό κόστος)
Ι
αLC
αLW
αLC / αLW
αLC / αLW
ΙΙ
α*LC
α*LW
α*LC / α*LW
α*LC / α*LW
39
Αν (αLC / αLW) < (α*LC / α*LW ) • τότε • η χώρα Ι έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή υφάσματος • η ΙΙ συγκριτικό πλεονέκτημα στη παραγωγή κρασιού. • => η Ι εξάγει ύφασμα, εισάγει κρασί
40
Με τέλειο ανταγωνισμό: • Μισθός: ίσος με την αξία του οριακού προϊόντος • ω = Ρc ∙ ΜPLc (1) • ΜPLc = 1/ αLc (2) • Από (1) και 2) • => ω = Ρc ∙ (1/ αLc ) (3) • και ω = Ρw ∙ (1/ αLw ) (4) • Από (3) και (4) Ρc/Ρw = αLc/αLw (5) 41
Εργασιακή θεωρία της αξίας • Από την (5): Ρc/Ρw = αLc/αLw • Το σχετικό κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας καθορίζει την σχετική τιμή του προϊόντος • Ισχύει για κλειστή οικονομία
42
Η (5) ισχύει για μία κλειστή οικονομία • Για δύο χώρες: • Έστω ότι ισχύει (πριν την έναρξη εμπορίου μεταξύ τους): • (αLc / αLw) < (α*Lc / α*Lw ) • ⇒( Ρc / Ρw) <( Ρ*c / Ρ*w ) • ⇒ άρα η χώρα Ι έχει συμφέρον να εξάγει το αγαθό ύφασμα και η ΙΙ το κρασί.
43
Όταν αρχίσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών: • Ρc/Ρw) < (Ρc/Ρw )δ < ( Ρ*c /Ρ*w ) (7) • Η σχετική διεθνής τιμή για το ύφασμα, • (Ρc/Ρw )δ κοινή και για τις δύο χώρες βρίσκεται μεταξύ των δύο τιμών αυτάρκειας.
44
Επίσης ισχύει ότι • (αLc /αLw)< (Ρc/Ρw )δ< (α*Lc /α*Lw) • Άρα μετά την έναρξη του εμπορίου δεν ισχύει η εργασιακή θεωρία της αξίας
45
Τι καθορίζει ποιο αγαθό εξάγει κάθε χώρα; • Οι συνθήκες παραγωγής: • η σχετική παραγωγικότητα της εργασίας, δηλαδή, το σχετικό κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας καθορίζουν την δομή του εμπορίου • Η, Ι, που είναι σχετικά πιο παραγωγική από την ΙΙ στην παραγωγή υφάσματος εξάγει ύφασμα και εισάγει κρασί. 46
Εμπόριο στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα (συνέχεια) • Ακόμα και αν μια χώρα είναι η πιο (ή η λιγότερο) αποτελεσματική στην παραγωγή όλων των αγαθών, μπορεί και πάλι να ωφεληθεί από το εμπόριο. • Για να δούμε πώς μπορούν όλες οι χώρες να ωφεληθούν από το εμπόριο, υπολογίζουμε τις σχετικές τιμές όταν υπάρχει εμπόριο. – Χωρίς εμπόριο, η σχετική τιμή ενός αγαθού ισούται με το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή αυτού του αγαθού.
• Για να υπολογίσετε τις σχετικές τιμές με εμπόριο, πρέπει πρώτα να υπολογίσετε τις σχετικές ποσότητες της παγκόσμιας παραγωγής: (QC + Q*C )/(QW + Q*W)
3-47
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση • Έπειτα εξετάζουμε τη σχετική προσφορά τυριού: η προσφερόμενη ποσότητα τυριού από όλες τις χώρες σε σχέση με την προσφερόμενη ποσότητα κρασιού από όλες τις χώρες σε κάθε τιμή του τυριού σε σχέση με την τιμή του κρασιού, Pc /PW.
3-48
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση (συνέχεια) Σχετική τιμή τυριού, PC/PW
a*LC/a*LW
RS
aLC/aLW
L/aLC L*/a*LW 3-49
Σχετική ποσότητα τυριού, QC + Q*C Q W + Q *W
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση (συνέχεια) • Δεν υπάρχει προσφορά τυριού αν η σχετική τιμή του τυριού πέσει κάτω από aLC /aLW .
– Γιατί; Διότι η Ημεδαπή θα ειδικευθεί στην παραγωγή κρασιού όταν PC /PW < aLC /aLW – Και υποθέτουμε ότι aLC /aLW < a*LC /a*LW , με αποτέλεσμα και οι αλλοδαποί εργάτες να μην θεωρούν επιθυμητή την παραγωγή τυριού.
• Όταν PC /PW = aLC /aLW , οι εργάτες στην Ημεδαπή θα είναι αδιάφοροι ανάμεσα στην παραγωγή κρασιού ή τυριού, αλλά οι αλλοδαποί εργάτες θα εξακολουθούν να παράγουν μόνο κρασί.
3-50
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση (συνέχεια) • Όταν a*LC /a*LW > Pc /PW > aLC /aLW , οι ημεδαποί εργάτες ειδικεύονται στην παραγωγή τυριού, διότι μπορούν να έχουν υψηλότερους μισθούς, αλλά οι αλλοδαποί εργάτες θα εξακολουθούν να παράγουν μόνο κρασί. • Όταν a*LC /a*LW = PC / PW, οι αλλοδαποί εργάτες θα είναι αδιάφοροι ανάμεσα στην παραγωγή κρασιού ή τυριού, αλλά οι ημεδαποί εργάτες θα εξακολουθούν να παράγουν μόνο τυρί. • Δεν υπάρχει προσφορά κρασιού, αν η σχετική τιμή του τυριού αυξηθεί πάνω από a*LC /a*LW
3-51
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση (συνέχεια) • Η σχετική ζήτηση τυριού είναι η ζητούμενη ποσότητα τυριού σε όλες τις χώρες σε σχέση με τη ζητούμενη ποσότητα κρασιού σε όλες τις χώρες σε κάθε τιμή του τυριού σε σχέση με την τιμή του κρασιού, PC /PW. • Καθώς αυξάνεται η τιμή του τυριού σε σχέση με την τιμή του κρασιού, οι καταναλωτές σε όλες τις χώρες θα τείνουν να αγοράζουν λιγότερο τυρί και περισσότερο κρασί, με αποτέλεσμα η σχετική ζητούμενη ποσότητα τυριού να μειώνεται.
3-52
Σχετική προσφορά και σχετική ζήτηση (συνέχεια) Σχετική τιμή τυριού, PC/PW
a*LC/a*LW
RS 1
RD aLC/aLW
L/aLC L*/a*LW 3-53
Σχετική ποσότητα τυριού, QC + Q*C QW + Q*W
Σχ. 3-3:
Σχετική παγκόσμια προσφορά και ζήτηση
3-54
Οφέλη από το εμπόριο • Τα οφέλη από το εμπόριο προέρχονται από την ειδίκευση στην παραγωγή που χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά τους πόρους και από τη χρησιμοποίηση του εισοδήματος απ’ αυτήν την παραγωγή για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών που η κάθε χώρα επιθυμεί. – όπου “χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά τους πόρους” σημαίνει την παραγωγή ενός προϊόντος στο οποίο η χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα.
• Οι ημεδαποί εργάτες κερδίζουν υψηλότερο εισόδημα από την παραγωγή τυριού, διότι η σχετική τιμή του τυριού αυξάνεται με το εμπόριο.
3-55
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) • Οι αλλοδαποί εργάτες κερδίζουν υψηλότερο εισόδημα από την παραγωγή κρασιού, διότι η σχετική τιμή του τυριού μειώνεται με το εισόδημα (κάνοντας φθηνότερο το τυρί) και η σχετική τιμή του κρασιού αυξάνεται με το εμπόριο.
3-56
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) • Σκεφτείτε το εμπόριο ως μια έμμεση μέθοδο παραγωγής ή μια νέα τεχνολογία που μετατρέπει το τυρί σε κρασί και το αντίστροφο. • Χωρίς αυτήν την τεχνολογία, οι χώρες πρέπει να κατανέμουν τους πόρους στην παραγωγή όλων των αγαθών που θέλουν να καταναλώσουν. • Με αυτήν την τεχνολογία, οι χώρες μπορούν να εξειδικεύσουν την παραγωγή τους και να ανταλλάξουν («μετατρέψουν») τα προϊόντα τους με τα αγαθά που θέλουν να καταναλώσουν.
3-57
Οφέλη από το εμπόριο (συνέχεια) • Δείχνουμε πώς οι καταναλωτικές δυνατότητες διευρύνονται πέρα από τις παραγωγικές δυνατότητες όταν επιτρέπεται το εμπόριο. • Χωρίς εμπόριο, η κατανάλωση περιορίζεται σε ό,τι παράγεται. • Με το εμπόριο, η κατανάλωση σε κάθε χώρα διευρύνεται, διότι η παγκόσμια παραγωγή διευρύνεται όταν κάθε χώρα ειδικεύεται στην παραγωγή του αγαθού στο οποίο έχει συγκριτικό πλεονέκτημα. 3-58
Σχ. 3-4: Tο
διεθνές εμπόριο διευρύνει τις καταναλωτικές δυνατότητες
3-59
Ένα αριθμητικό παράδειγμα Αναγκαίες ποσότητες εργασίας ανά μονάδα παραγωγής στην Ημεδαπή και την Αλλοδαπή Τυρί Κρασί Ημεδαπή
aLC = 1 ώρα/kg
aLW = 2 ώρες/lt
Αλλοδαπή
a*LC = 6 ώρες/kg
a*LC = 3 ώρες/lt
• aLC /aLW = 1/2 < a*LC /a*LW = 2 3-60
Ένα αριθμητικό παράδειγμα (συνέχεια) • Η Ημεδαπή είναι πιο αποτελεσματική και στους δύο κλάδους, αλλά έχει συγκριτικό πλεονέκτημα μόνο στην παραγωγή τυριού. • Η Αλλοδαπή είναι λιγότερο αποτελεσματική και στους δύο κλάδους, αλλά έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή κρασιού. • Γρήγορο ερώτημα: Ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή κρασιού στην Ημεδαπή; Ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή τυριού; 3-61
Ένα αριθμητικό παράδειγμα (συνέχεια) • Με εμπόριο, η σχετική τιμή ισορροπίας του τυριού πρέπει να βρίσκεται ανάμεσα στα aLC /aLW = 1/2 και a*LC /a*LW = 2 • Υποθέστε ότι PC /PW = 1 σε ισορροπία. – Δηλαδή, ένα κιλό τυριού αντιστοιχεί σε ένα λίτρο κρασιού.
3-62
Ένα αριθμητικό παράδειγμα (συνέχεια) • Αν η Ημεδαπή δεν έχει εμπόριο, μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ώρα εργασίας για να παράγει 1/aLW = 1/2 λίτρα κρασιού. • Αν η Ημεδαπή έχει εμπόριο, μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ώρα εργασίας για να παράγει 1/aLC = 1 κιλό τυριού, να πωλήσει αυτήν την ποσότητα στην Αλλοδαπή στις τρέχουσες τιμές και ν’ αποκτήσει 1 λίτρο κρασιού.
• Αν η Αλλοδαπή δεν έχει εμπόριο, μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ώρα εργασίας για να παράγει 1/a*LC = 1/6 κιλά τυριού. • Αν η Αλλοδαπή έχει εμπόριο, μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ώρα εργασίας για να παράγει 1/a*LW = 1/3 λίτρα κρασιού, να πωλήσει αυτήν την ποσότητα στην Αλλοδαπή στις τρέχουσες τιμές και ν’ αποκτήσει 1/3 κιλά τυριού.
3-63
Σχετικοί μισθοί • Οι σχετικοί μισθοί είναι οι μισθοί της Ημεδαπής σε σχέση με τους μισθούς της Αλλοδαπής. • Παρότι σύμφωνα με το Ρικαρδιανό υπόδειγμα, οι σχετικές τιμές εξισώνονται στις διάφορες χώρες μετά το εμπόριο, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τους σχετικούς μισθούς.
• Οι διαφορές των μισθών στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα προσδιορίζονται από τις διαφορές της παραγωγικότητας (τεχνολογικές διαφορές). – Μια χώρα με απόλυτο πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός αγαθού θα έχει υψηλότερο μισθό σ’ αυτόν τον κλάδο μετά το εμπόριο.
3-64
Σχετικοί μισθοί (συνέχεια) • Υποθέστε ότι PC = $12/kg και PW = $12/lt • Από τη στιγμή που οι ημεδαποί εργάτες ειδικεύονται στην παραγωγή τυριού μετά το εμπόριο, το ωρομίσθιό τους θα είναι (1/aLC)PC = (1/1)$12 = $12
• Από τη στιγμή που οι αλλοδαποί εργάτες ειδικεύονται στην παραγωγή κρασιού μετά το εμπόριο, το ωρομίσθιό τους θα είναι (1/a*LW)PW = (1/3)$12 = $4
• Επομένως, ο σχετικός μισθός των ημεδαπών εργατών είναι $12/$4 = 3
3-65
Σχετικοί μισθοί (συνέχεια) • Αυτός ο σχετικός μισθός βρίσκεται μεταξύ των λόγων των παραγωγικοτήτων των δύο χωρών στους δύο κλάδους. – Η Ημεδαπή είναι 6/1 = 6 φορές πιο παραγωγική στην παραγωγή τυριού, αλλά μόνο 3/2 = 1,5 φορές πιο παραγωγική στην παραγωγή κρασιού. – Ο μισθός στην Ημεδαπή είναι 3 φορές υψηλότερος από τον μισθό στην Αλλοδαπή. – Αυτές οι σχέσεις υποδηλώνουν ότι και οι δύο χώρες έχουν πλεονέκτημα κόστους στην παραγωγή. – Το κόστος των υψηλών μισθών μπορεί να αντισταθμιστεί από την υψηλή παραγωγικότητα. – Το κόστος της χαμηλής παραγωγικότητας μπορεί να αντισταθμιστεί από τους χαμηλούς μισθούς.
3-66
Σχετικοί μισθοί (συνέχεια) • Επειδή ο μισθός των αλλοδαπών εργατών είναι μόνο το 1/3 του μισθού των ημεδαπών εργατών, έχουν πλεονέκτημα κόστους (στην παραγωγή κρασιού), παρά τη χαμηλή τους παραγωγικότητα. • Επειδή η παραγωγικότητα των ημεδαπών εργατών είναι 6 φορές υψηλότερη από την παραγωγικότητα των αλλοδαπών εργατών, έχουν πλεονέκτημα κόστους (στην παραγωγή τυριού), παρά τον υψηλό τους μισθό.
3-67
Αντανακλούν οι μισθοί την παραγωγικότητα; • Στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα, οι σχετικοί μισθοί αντικατοπτρίζουν τη σχετική παραγωγικότητα των δύο χωρών. • Αυτή η υπόθεση είναι ορθή; • Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι χώρες με χαμηλούς μισθούς δίνουν χαμηλούς μισθούς και όταν η παραγωγικότητα αυξάνεται, θέτοντας τις χώρες με υψηλούς μισθούς σε μειονέκτημα κόστους. • Αλλά η εμπειρική έρευνα δείχνει ότι οι χαμηλοί μισθοί συνδέονται με χαμηλή παραγωγικότητα. 3-68
Παραγωγικότητα και μισθοί
Source: International Labor Organization, World Bank, Bureau of Labor Statistics, and Orley Ashenfelter and Stepan Jurajda, “Cross-country Comparisons of Wage Rates,” working paper, Princeton University 3-69
Αντανακλούν οι μισθοί την παραγωγικότητα; (συνέχεια) • Σύμφωνα με τις εμπειρικές ενδείξεις, οι μισθοί αυξάνονται καθώς αυξάνεται η παραγωγικότητα. – Το 2000, η παραγωγικότητα της εργασίας στη Νότια Κορέα ήταν 35% της παραγωγικότητας της εργασίας στις ΗΠΑ και οι μέσοι μισθοί της ήταν περίπου 38% των μέσων μισθών στις ΗΠΑ. – Μετά τον πόλεμο της Κορέας, η Νότια Κορέα ήταν μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο με πολύ χαμηλή παραγωγικότητα εργασίας. Ακόμα και το 1975, οι μέσοι μισθοί στη Νότια Κορέα ήταν μόνο 5% των μέσων μισθών στις ΗΠΑ. 3-70
Παρερμηνείες σε σχέση με το συγκριτικό πλεονέκτημα 1. Το ελεύθερο εμπόριο είναι επωφελές για μια χώρα μόνο αν είναι πιο παραγωγική από τις άλλες χώρες. –
Αλλά ακόμα και μια μη παραγωγική χώρα ωφελείται από το εμπόριο, αποφεύγοντας το υψηλό κόστος για τα αγαθά που θα έπρεπε διαφορετικά να παράγει η ίδια.
–
Το υψηλό κόστος οφείλεται στην αναποτελεσματική χρήση των πόρων.
–
Τα οφέλη από το ελεύθερο εμπόριο δεν εξαρτώνται από το απόλυτο πλεονέκτημα, αλλά από το συγκριτικό πλεονέκτημα: ειδίκευση στους κλάδους που χρησιμοποιούν τους πόρους πιο αποτελεσματικά.
3-71
Παρερμηνείες σε σχέση με το συγκριτικό πλεονέκτημα (συνέχεια) 2. Το ελεύθερο εμπόριο με τις χώρες με χαμηλούς μισθούς είναι επιζήμιο για τις χώρες με υψηλούς μισθούς. –
Αν και το εμπόριο μπορεί να μειώσει τους μισθούς ορισμένων εργατών, επηρεάζοντας έτσι τη διανομή του εισοδήματος σε μια χώρα, το εμπόριο ωφελεί τους καταναλωτές και τους υπόλοιπους εργάτες.
–
Οι καταναλωτές ωφελούνται γιατί μπορούν να αγοράζουν φθηνότερα αγαθά.
–
Οι παραγωγοί/εργάτες ωφελούνται κερδίζοντας υψηλότερο εισόδημα στους κλάδους που χρησιμοποιούν πιο αποτελεσματικά τους πόρους, επιτρέποντάς τους να έχουν υψηλότερες τιμές και υψηλότερους μισθούς.
3-72
Παρερμηνείες σε σχέση με το συγκριτικό πλεονέκτημα (συνέχεια) 3.
Το ελεύθερο εμπόριο εκμεταλλεύεται τις λιγότερο παραγωγικές χώρες. –
Παρότι τα εργασιακά πρότυπα σε ορισμένες χώρες δεν μπορούν να συγκριθούν με τα δυτικά πρότυπα, θα ήταν στην ίδια κατάσταση ούτως ή άλλως (χωρίς ή με διεθνές εμπόριο).
–
Αν δεν υπήρχε διεθνές εμπόριο οι μισθοί θα ήταν υψηλότεροι και οι συνθήκες απασχόλησης ασφαλέστερες; Χωρίς παραγωγή με εξαγωγικό προσανατολισμό μπορεί η φτώχια και η εκμετάλλευση (π.χ. αναγκαστική πορνεία) να είναι μεγαλύτερες.
–
Οι καταναλωτές ωφελούνται από το ελεύθερο εμπόριο, διότι έχουν πρόσβαση σε αγαθά που παράγονται με χαμηλότερο κόστος (πιο αποτελεσματικά).
–
Οι παραγωγοί/εργάτες ωφελούνται από τα υψηλοτέρα κέρδη/μισθούς— υψηλότερα σε σύγκριση μ’ αυτά που θα είχαν διαφορετικά.
3-73
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά • Υποθέστε τώρα ότι παράγονται N αγαθά, που συμβολίζονται ως i = 1,2,…N. • Η αναγκαία ποσότητα εργασίας ανά μονάδα προϊόντος για το αγαθό i είναι aLi στην Ημεδαπή και a*Li στην Αλλοδαπή.
3-74
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Τα αγαθά θα παράγονται εκεί που η παραγωγή τους είναι φθηνότερη. • Έστω ότι w ο μισθός στην Ημεδαπή και w* ο μισθός στην Αλλοδαπή. – Αν waL1 < w*a*L1 τότε μόνο η Ημεδαπή θα παράγει το αγαθό 1, διότι οι συνολικοί μισθοί είναι χαμηλότεροι εκεί. – Ή ισοδύναμα, αν a*L1 /aL1 > w/w* – Αν η σχετική παραγωγικότητα μιας χώρας στην παραγωγή ενός αγαθού είναι υψηλότερη από το σχετικό μισθό, τότε το αγαθό θα παράγεται σ’ αυτήν τη χώρα.
3-75
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Υποθέστε ότι παράγονται 5 αγαθά στην υφήλιο:
3-76
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Αν w/w* = 3, η Ημεδαπή θα παράγει μήλα, μπανάνες και χαβιάρι, ενώ η Αλλοδαπή θα παράγει χουρμάδες και φασόλια. – Οι σχετικές παραγωγικότητες της Ημεδαπής για την παραγωγή μήλων, μπανανών και χαβιαριού είναι υψηλότερες από το σχετικό μισθό.
3-77
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Αν κάθε χώρα ειδικεύεται σε αγαθά που χρησιμοποιούν παραγωγικά τους πόρους και ανταλλάσει τα προϊόντα μ’ αυτά που θέλει να καταναλώσει, τότε κάθε χώρα ωφελείται. – Αν κάθε χώρα προσπαθεί να παράγει τα αγαθά για την ίδια τότε σπαταλούνται πόροι.
• Η Ημεδαπή έχει υψηλή παραγωγικότητα στα μήλα, τις μπανάνες και το χαβιάρι που της δίνουν ένα πλεονέκτημα κόστους, παρά τον υψηλό της μισθό. • Η Αλλοδαπή έχει χαμηλούς μισθούς που της δίνουν ένα πλεονέκτημα κόστους, παρά τη χαμηλή της παραγωγικότητα στην παραγωγή χουρμάδων.
3-78
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Πώς προσδιορίζεται ο σχετικός μισθός; • Από τη σχετική προσφορά και τη σχετική (παράγωγη) ζήτηση εργασίας.
• Η σχετική (παράγωγη) ζήτηση εργασίας στην Ημεδαπή μειώνεται όταν w/w* αυξάνεται. Καθώς η εργασία στην Ημεδαπή γίνεται πιο ακριβή σε σύγκριση με την εργασία στην Αλλοδαπή: – Τα αγαθά που παράγονται στην Ημεδαπή γίνονται πιο ακριβά και η ζήτηση αυτών των αγαθών και της εργασίας για την παραγωγή τους μειώνεται. – Στην Ημεδαπή θα παράγονται λιγότερα αγαθά, με συνέπεια την περεταίρω μείωση της ζήτησης εργασίας.
3-79
Αναγκαίες ποσότητες εργασίας ανά μονάδα προϊόντος Ημεδαπής και Αλλοδαπής Πίνακας 3-3:
3-80
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Υποθέστε ότι w/w* αυξάνεται από 3 σε 3,99: – Η Ημεδαπή θα παρήγε μήλα, μπανάνες και χαβιάρι, αλλά η ζήτηση αυτών των αγαθών και της εργασίας για την παραγωγή τους θα μειωνόταν καθώς θα αυξανόταν ο σχετικός μισθός.
• Υποθέστε ότι w/w* αυξάνεται από 3,99 σε 4,01: – Το χαβιάρι είναι τώρα πολύ ακριβό για να παράγεται στην Ημεδαπή, έτσι ο κλάδος παραγωγής χαβιαριού μεταφέρεται στην Αλλοδαπή, προκαλώντας μια ασυνεχή (απότομη) πτώση της ζήτησης εργασίας στην Ημεδαπή.
• Τα αποτελέσματα όταν w/w* αυξάνεται από 0,75 σε 10 είναι παρόμοια.
3-81
Σχ. 3-5: Καθορισμός
σχετικών μισθών
3-82
Συγκριτικό πλεονέκτημα με πολλά αγαθά (συνέχεια) • Τέλος, υποθέστε ότι η σχετική προσφορά εργασίας είναι ανεξάρτητη από το λόγο w/w* και είναι σταθερή σε ένα μέγεθος που προσδιορίζεται από τον πληθυσμό της Ημεδαπής και της Αλλοδαπής.
3-83
Κόστος μεταφορών και μη εμπορεύσιμα αγαθά •
Σύμφωνα με το Ρικαρδιανό υπόδειγμα, οι χώρες εξειδικεύονται πλήρως στην παραγωγή.
•
Αλλά αυτό σπάνια συμβαίνει για τρεις κυρίως λόγους: 1. Όταν οι συντελεστές παραγωγής είναι περισσότεροι από ένας, η τάση για εξειδίκευση μειώνεται (κεφάλαιο 4). 2. Προστατευτισμός (κεφάλαια 8–11). 3. Το κόστος μεταφορών περιορίζει ή αποτρέπει το εμπόριο, με αποτέλεσμα κάθε χώρα να παράγει το ίδιο αγαθό ή την ίδια υπηρεσία. 3-84
Κόστος μεταφορών και μη εμπορεύσιμα αγαθά (συνέχεια) • Τα μη εμπορεύσιμα αγαθά και οι υπηρεσίες (π.χ. κομμώσεις και επισκευές αυτοκινήτων) υφίστανται λόγω του υψηλού κόστους μεταφορών. – Οι χώρες τείνουν να δαπανούν ένα μεγάλο μέρος του εθνικού τους εισοδήματος σε μη εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες. – Αυτό το γεγονός επηρεάζει το υπόδειγμα βαρύτητας και τα υποδείγματα που διερευνούν πώς οι μεταφορές εισοδήματος ανάμεσα στις διάφορες χώρες επηρεάζουν το εμπόριο.
3-85
Εμπειρικές ενδείξεις • Οι χώρες εξάγουν τα αγαθά στα οποία η παραγωγικότητά τους είναι σχετικά υψηλή; • Ο λόγος των εξαγωγών των ΗΠΑ προς τις εξαγωγές της Βρετανίας το 1951 συγκρινόμενος με το λόγο της παραγωγικότητας της εργασίας των ΗΠΑ προς τη παραγωγικότητα της εργασίας της Βρετανίας, για 26 μεταποιητικούς κλάδους, λέει ναι. • Τότε, οι ΗΠΑ είχαν απόλυτο πλεονέκτημα και στους 26 κλάδους, αλλά ο λόγος των εξαγωγών ήταν χαμηλός στους λιγότερο παραγωγικούς τομείς των ΗΠΑ.
3-86
Σχ. 3-6: Παραγωγικότητα και εξαγωγές
3-87
Περίληψη 1.
Μια χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός αγαθού αν το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή αυτού του αγαθού είναι χαμηλότερο σ’ αυτήν τη χώρα σε σύγκριση με τις άλλες χώρες. –
2.
Μια χώρα με συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός αγαθού χρησιμοποιεί τους πόρους της πιο αποτελεσματικά όταν παράγει αυτό το αγαθό σε σύγκριση με την παραγωγή άλλων αγαθών.
Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα εστιάζει μόνο σε διαφορές της παραγωγικότητας της εργασίας ανάμεσα στις χώρες και ερμηνεύει τα οφέλη από το εμπόριο χρησιμοποιώντας την έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος.
3-88
Περίληψη (συνέχεια) 3.
Όταν οι χώρες εξειδικεύονται και συναλλάσσονται, σύμφωνα με το Ρικαρδιανό υπόδειγμα: η σχετική τιμή του παραγόμενου αγαθού αυξάνεται, το εισόδημα των εργατών αυξάνεται και τα εισαγόμενα αγαθά είναι πιο φθηνά για τους καταναλωτές.
4.
Το εμπόριο θεωρείται ότι ωφελεί τόσο τις χώρες με υψηλή παραγωγικότητα, όσο και τις χώρες με χαμηλή παραγωγικότητα, παρότι το εμπόριο μπορεί να μεταβάλλει τη διανομή του εισοδήματος σε κάθε χώρα.
5.
Η υψηλή παραγωγικότητα ή οι χαμηλοί μισθοί δίνουν στις χώρες ένα πλεονέκτημα κόστους που τους επιτρέπει να παράγουν αποτελεσματικά.
3-89
Περίληψη 6.
Αν και η εμπειρική έρευνα επιβεβαιώνει ότι εμπόριο στηρίζεται στο συγκριτικό πλεονέκτημα, το κόστος μεταφορών και άλλοι παράγοντες αποτρέπουν την πλήρη εξειδίκευση στην παραγωγή.
3-90
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12 ΔΙΑΛΕΞΗ 7 ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ HECKSCHER -OHLIN
Περίγραμμα • Παραγωγικές δυνατότητες • Σχέση ανάμεσα στις τιμές του προϊόντος, στις τιμές των εισροών (συντελεστών παραγωγής) και στα επίπεδα των εισροών • Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin • Εξίσωση των τιμών των συντελεστών παραγωγής • Διανομή εισοδήματος και εισοδηματικές ανισότητες • Εμπειρικές ενδείξεις
4-2
Εισαγωγή • Ενώ το εμπόριο εν μέρει εξηγείται από τις διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας, μπορεί, επίσης, να εξηγηθεί με βάση τις διαφορές στους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των χωρών. • Η θεωρία Heckscher-Ohlin υποστηρίζει ότι διαφορές στην εργασία, στις δεξιότητες της εργασίας, το φυσικό κεφάλαιο, τη γη ή άλλους συντελεστές παραγωγής δημιουργούν διαφορές στην παραγωγικότητα που εξηγούν την ύπαρξη εμπορίου. – Οι χώρες έχουν σχετική αφθονία ορισμένων συντελεστών παραγωγής. – Η παραγωγική διαδικασία χρησιμοποιεί συντελεστές παραγωγής με σχετική ένταση.
4-3
Υπόδειγμα Heckscher-Ohlin με δύο συντελεστές 1. 2. 3. 4. 5.
6.
Η παραγωγή εξαρτάται από την εργασία και τη γη. Η ποσότητες της εργασίας και της γης διαφέρουν από χώρα σε χώρα και αυτές οι διαφορές επηρεάζουν την παραγωγικότητα. Η προσφορά εργασίας και γης είναι σταθερή σε κάθε χώρα. Παράγονται και καταναλώνονται μόνο δύο αγαθά: ύφασμα και τρόφιμα. Ο ανταγωνισμός επιτρέπει στους συντελεστές παραγωγής να λαμβάνουν έναν «ανταγωνιστικό» μισθό, μια συνάρτηση της παραγωγικότητάς τους και της τιμής του αγαθού που παράγουν, και να χρησιμοποιούνται στον κλάδο που τους δίνει τη μεγαλύτερη αμοιβή. Υπάρχουν μόνο δύο χώρες στο υπόδειγμά μας, η Ημεδαπή και η Αλλοδαπή.
4-4
Παραγωγικές δυνατότητες •
Όταν υπάρχουν περισσότεροι από ένας συντελεστές παραγωγής, το κόστος ευκαιρίας στην παραγωγή δεν είναι πλέον σταθερό και η PPF δεν είναι πλέον μια ευθεία γραμμή. Γιατί;
•
Ας επεκτείνουμε το υπόδειγμα του προηγούμενου κεφαλαίου για να συμπεριλάβουμε δύο συντελεστές παραγωγής, εργασία και γη. – aTC = εκτάρια γης που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενός m2 υφάσματος. – aLC = ώρες εργασίας που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενός m2 υφάσματος. – aTF = εκτάρια γης που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μιας θερμίδας τροφίμων. – aLF = ώρες εργασίας που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μιας θερμίδας τροφίμων. – L = συνολική διαθέσιμη ποσότητα εργασίας για παραγωγή. – T = συνολική διαθέσιμη ποσότητα γης για παραγωγή.
4-5
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) • Οι παραγωγικές δυνατότητες επηρεάζονται τόσο από τη γη όσο και από την εργασία (αναγκαίες ποσότητες):
aTFQF + aTCQC ≤ T Συνολική ποσότητα γης
Απαιτούμενη γη για κάθε παραγόμενη μονάδα τροφίμων
Συνολικές μονάδες παραγωγής τροφίμων
Απαιτούμενη γη για κάθε παραγόμενη μονάδα υφάσματος
aLFQF + aLCQC ≤ L
Συνολικές μονάδες παραγωγής υφάσματος Συνολική ποσότητα εργασίας
Απαιτούμενη εργασία για κάθε παραγόμενη μονάδα τροφίμων
Απαιτούμενη εργασία για κάθε παραγόμενη μονάδα υφάσματος 4-6
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) • Ας υποθέσουμε ότι κάθε μονάδα παραγωγής υφασμάτων χρησιμοποιεί την εργασία εντατικά και κάθε μονάδα παραγωγής τροφίμων χρησιμοποιεί τη γη εντατικά: – aLC /aTC > aLF/aTF – Ή aLC /aLF > aTC /aTF – Ή, λαμβάνουμε υπόψη τους συνολικούς πόρους που χρησιμοποιούνται σε κάθε κλάδο και λέμε ότι η παραγωγή υφάσματος είναι έντασης εργασίας και η παραγωγή τροφίμων είναι έντασης γης αν LC /TC > LF /TF.
• Αυτή η υπόθεση επηρεάζει την κλίση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων.
4-7
Σχ. 4-1: Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων χωρίς υποκατάσταση των συντελεστών παραγωγής
4-8
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) • Το κόστος ευκαιρίας παραγωγής υφασμάτων σε όρους τροφίμων δεν είναι σταθερό σε αυτό το υπόδειγμα: – είναι χαμηλό όταν η οικονομία παράγει χαμηλή ποσότητα υφασμάτων και υψηλή ποσότητα τροφίμων,
– είναι υψηλό όταν η οικονομία παράγει υψηλή ποσότητα υφασμάτων και χαμηλή ποσότητα τροφίμων. • Γιατί; Διότι όταν η οικονομία αφιερώνει όλους τους πόρους της στην παραγωγή ενός μόνου αγαθού, η οριακή παραγωγικότητα αυτών των πόρων τείνει να είναι χαμηλή, με συνέπεια το κόστος (ευκαιρίας) της παραγωγής να τείνει να είναι υψηλό. – Σε αυτήν την περίπτωση, ορισμένοι πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο αποτελεσματικά στην παραγωγή ενός άλλου αγαθού.
4-9
Παραγωγικές δυνατότητες (συνέχεια) •
Οι παραπάνω εξισώσεις της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων δεν επιτρέπουν την υποκατάσταση της γης με εργασία στην παραγωγή, ή το αντίστροφο. – Οι αναγκαίες ποσότητες των συντελεστών παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος είναι σταθερές κατά μήκος κάθε γραμμικού τμήματος της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων.
•
Αν οι παραγωγοί μπορούν να υποκαταστήσουν μια εισροή με κάποια άλλη στην παραγωγική διαδικασία, τότε η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων αποκτά κοίλο σχήμα. – Για παράδειγμα, πολλοί εργάτες θα μπορούσαν να εργασθούν σε ένα μικρό αγροτεμάχιο ή λίγοι εργάτες θα μπορούσαν να εργασθούν σε ένα μεγάλο αγροτεμάχιο για να παράγουν την ίδια ποσότητα προϊόντος. – Οι αναγκαίες ποσότητες των συντελεστών παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος μπορεί να διαφέρουν σε κάθε ποσότητα τροφίμων και υφασμάτων που μπορεί να παραχθεί.
4-10
Σχ. 4-4: Δυνατότητες
εισροών στην παραγωγή τροφίμων
4-11
Σχ. 4-2: Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων με υποκατάσταση των συντελεστών παραγωγής
4-12
Σχ. 4-4: Δυνατότητες εισροών στην παραγωγή τροφίμων
Στην παραγωγή κάθε μονάδας τροφίμων, οι αναγκαίες ποσότητες εργασίας και γης δεν είναι σταθερές στο υπόδειγμα HeckscherOhlin
4-13
Παραγωγή και τιμές • Οι καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων περιγράφει τι μπορεί να παράγει μια οικονομία, αλλά για να προσδιορίσουμε τι παράγει μια οικονομία, πρέπει να προσδιορίσουμε τις τιμές των αγαθών. • Γενικά, η οικονομία πρέπει να παράγει στο σημείο που μεγιστοποιεί την αξία της παραγωγής, V: V = PCQC + PFQF – όπου PC είναι η τιμή των ενδυμάτων and PF είναι η τιμή των τροφίμων.
4-14
Παραγωγή και τιμές (συνέχεια) • Ορίζουμε τη γραμμή ίσης αξίας, ως μια γραμμή που αντιπροσωπεύει μια σταθερή αξία παραγωγής, V. – V = PCQC + PFQF – PFQF = V – PCQC
– QF = V/PF – (PC /PF)QC – Η κλίση μιας γραμμής ίσης αξίας είναι – (PC /PF)
4-15
Σχ. 4-3: Τιμές και παραγωγή
4-16
Παραγωγή και τιμές (συνέχεια) • Με δεδομένες τις τιμές του προϊόντος, ένα σημείο σε μια γραμμή ίσης αξίας αντιπροσωπεύει τη μέγιστη αξία παραγωγής, έστω το σημείο Q. • Σε αυτό το σημείο, η κλίση της PPF ισούται με – (PC /PF), δηλαδή το κόστος ευκαιρίας των ενδυμάτων ισούται με τη σχετική τιμή των ενδυμάτων. – Με άλλα λόγια, το δίλημμα στην παραγωγή είναι ίσο με το δίλημμα που απορρέει από τις τιμές της αγοράς.
4-17
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος και επίπεδα συντελεστών παραγωγής • Οι παραγωγοί μπορεί να επιλέγουν διαφορετικές ποσότητες των συντελεστών παραγωγής που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή υφασμάτων και τροφίμων. • Η επιλογή τους εξαρτάται από το ύψος του μισθού, w, και το κόστος (ευκαιρίας) της χρησιμοποίησης γης, το συντελεστή r στον οποίο μπορεί να εκμισθωθεί η γη σε άλλους ή να μισθωθεί από άλλους.
• Καθώς το ύψος του μισθού αυξάνεται σε σχέση με το συντελεστή εκμίσθωσης/μίσθωσης, r, οι παραγωγοί τείνουν να χρησιμοποιούν λιγότερη εργασία και περισσότερη γη στην παραγωγή υφασμάτων και τροφίμων. – Θυμηθείτε ότι η παραγωγή τροφίμων είναι εντάσεως γης και η παραγωγή υφασμάτων είναι εντάσεως εργασίας.
4-18
Σχ. 4-5: Τιμές
συντελεστών και επιλογές εισροών
4-19
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος και επίπεδα συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) • Στις ανταγωνιστικές αγορές, η τιμή ενός αγαθού πρέπει να μειωθεί στο κόστος παραγωγής, το οποίο εξαρτάται από το ύψος του μισθού και το συντελεστή εκμίσθωσης/μίσθωσης. • Η επίδραση των μεταβολών στο ύψος του μισθού εξαρτάται από την ένταση της χρησιμοποίησης εργασίας στην παραγωγή. • Η επίδραση των μεταβολών στο συντελεστή εκμίσθωσης /μίσθωσης εξαρτάται από την ένταση της χρησιμοποίησης γης στην παραγωγή. – Μια αύξηση του συντελεστή εκμίσθωσης/μίσθωσης γης θα επηρεάσει περισσότερο την τιμή των τροφίμων από την τιμή των υφασμάτων, διότι ό κλάδος των τροφίμων είναι εντάσεως γης.
• Με ανταγωνισμό, οι μεταβολές του w/r συνδέονται άμεσα με τις μεταβολές του PC /PW .
4-20
Σχ. 4A-1: Επιλογή
του άριστου λόγου γης-εργασίας
4-21
Σχ. 4A-2: Μεταβολή
του λόγου μισθούγαιοπροσόδου
4-22
Σχ. 4A-3: Προσδιορισμός
του λόγου μισθού-γαιοπροσόδου
4-23
Σχ. 4A-4: Άνοδος της τιμής του υφάσματος
4-24
Σχ. 4-6: Τιμές
συντελεστών παραγωγής και τιμές αγαθών
4-25
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος και επίπεδα συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) •
Έχουμε μια σχέση ανάμεσα στις τιμές των εισροών (συντελεστών) και τις τιμές του προϊόντος και τα επίπεδα των συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή:
•
Θεώρημα Stolper-Samuelson: όταν η σχετική τιμή ενός αγαθού αυξάνεται, τότε ο πραγματικός μισθός ή ο πραγματικός συντελεστής εκμίσθωσης/μίσθωσης του συντελεστή που χρησιμοποιείται εντατικά στην παραγωγή αυτού του αγαθού αυξάνεται, ενώ ο πραγματικός μισθός ή ο πραγματικός συντελεστής εκμίσθωσης/μίσθωσης του άλλου συντελεστή μειώνεται. – Με ανταγωνισμό, ο πραγματικός μισθός ή ο πραγματικός συντελεστής εκμίσθωσης/μίσθωσης ισούται με την οριακή παραγωγικότητα αυτού του συντελεστή. – Η οριακή παραγωγικότητα ενός συντελεστή συνήθως μειώνεται καθώς το επίπεδο αυτού του συντελεστή που χρησιμοποιείται στην παραγωγή αυξάνεται.
4-26
Σχ. 4-7: Από
τις τιμές αγαθών στις επιλογές εισροών
4-27
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος και επίπεδα συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) • Έχουμε μια θεωρία που προβλέπει μεταβολές στη διανομή του εισοδήματος όταν οι σχετικές τιμές των αγαθών μεταβάλλονται, για παράδειγμα λόγω του εμπορίου. • Μια αύξηση της σχετικής τιμής των υφασμάτων, PC /PF, προβλέπεται ότι: – Θ’ αυξήσει το εισόδημα των εργατών σε σχέση με το εισόδημα των ιδιοκτητών γης, w/r. – Θ’ αυξήσει το λόγο της γης προς την εργασία, T/L, που χρησιμοποιείται και στους δύο κλάδους και θ’ αυξήσει την οριακή παραγωγικότητα της εργασίας και στους δύο κλάδους, ενώ θα μειώσει την οριακή παραγωγικότητα της γης και στους δύο κλάδους. – Θ’ αυξήσει το πραγματικό εισόδημα των εργατών και θα μειώσει το πραγματικό εισόδημα των ιδιοκτητών γης.
4-28
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος, επίπεδα συντελεστών παραγωγής και επίπεδα προϊόντος • Η κατανομή των συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή προσδιορίζει το μέγιστο επίπεδο του προϊόντος (πάνω στην PPF). • Απεικονίζουμε την ποσότητα των συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή διαφορετικών αγαθών χρησιμοποιώντας το ακόλουθο διάγραμμα:
4-29
Σχ. 4-8: Η κατανομή των πόρων
4-30
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος, επίπεδα συντελεστών παραγωγής και επίπεδα προϊόντος • Πώς μεταβάλλονται τα επίπεδα του προϊόντος όταν μεταβάλλονται οι πόροι της οικονομίας; • Αν διατηρήσουμε τις τιμές του προϊόντος σταθερές, καθώς αυξάνεται η ποσότητα ενός παραγωγικού συντελεστή, τότε η προσφορά του αγαθού που χρησιμοποιεί εντατικά αυτόν το συντελεστή αυξάνεται και η προσφορά του άλλου αγαθού μειώνεται. – Αυτή η πρόταση ονομάζεται θεώρημα Rybczynski.
4-31
Σχ. 4-9: Αύξηση
της προσφοράς γης
4-32
Σχ. 4-10: Πόροι
και παραγωγικές δυνατότητες
4-33
Τιμές συντελεστών, τιμές προϊόντος, επίπεδα συντελεστών παραγωγής και επίπεδα προϊόντος (συνέχεια) • Μια οικονομία με υψηλό λόγο γης προς εργασία προβλέπεται ότι θα έχει υψηλή παραγωγή τροφίμων σε σχέση με τα υφάσματα και χαμηλή τιμή τροφίμων σε σχέση με τα υφάσματα. – Θα είναι σχετικά αποτελεσματική (θα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα) στην παραγωγή τροφίμων. – Θα είναι σχετικά αναποτελεσματική στην παραγωγή υφασμάτων.
• Μια οικονομία προβλέπεται ότι θα είναι σχετικά αποτελεσματική στην παραγωγή αγαθών που χρησιμοποιούν με σχετική ένταση τους συντελεστές παραγωγής οι οποίοι βρίσκονται σε σχετική αφθονία στη χώρα.
4-34
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin • Υποθέστε ότι η Ημεδαπή έχει σχετική αφθονία εργασίας σε σύγκριση με τη γη. – Στην Ημεδαπή βρίσκεται σε αφθονία η εργασία και στην Αλλοδαπή βρίσκεται σε αφθονία η γη: L/T > L*/ T* – Ομοίως, στην Ημεδαπή βρίσκεται σε σπανιότητα η γη και στην Αλλοδαπή βρίσκεται σε σπανιότητα η εργασία. – Ωστόσο, θεωρείται ότι στις δύο χώρες η τεχνολογία και οι προτιμήσεις των καταναλωτών είναι ίδιες.
• Επειδή η Ημεδαπή είναι άφθονη σε εργασία, θα είναι σχετικά αποτελεσματική στην παραγωγή υφασμάτων, διότι τα υφάσματα είναι έντασης εργασίας.
4-35
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Από τη στιγμή που τα υφάσματα είναι αγαθό έντασης εργασίας, η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της Ημεδαπής θα επιτρέπει έναν υψηλότερο λόγο υφασμάτων προς τρόφιμα σε σύγκριση με την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της Αλλοδαπής. • Σε κάθε σχετική τιμή, η Ημεδαπή θα παράγει έναν υψηλότερο λόγο υφασμάτων προς τρόφιμα σε σύγκριση με την Αλλοδαπή. – Η Ημεδαπή θα έχει υψηλότερη σχετική προσφορά υφασμάτων σε σύγκριση με την Αλλοδαπή.
4-36
Σχ. 4-11: Tο
διεθνές εμπόριο οδηγεί σε σύγκλιση των σχετικών τιμών
4-37
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Όπως το Ρικαρδιανό υπόδειγμα, το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin προβλέπει τη σύγκλιση των σχετικών τιμών με το εμπόριο. • Με εμπόριο, η σχετική τιμή των υφασμάτων προβλέπεται ότι θα αυξηθεί στη χώρα που η εργασία βρίσκεται σε αφθονία (την Ημεδαπή) και θα μειωθεί στη χώρα που η εργασία βρίσκεται σε σπανιότητα (στην Αλλοδαπή). – Στην Ημεδαπή, η αύξηση της σχετικής τιμής των υφασμάτων θα οδηγήσει σε αύξηση της σχετικής παραγωγής υφασμάτων και μείωση της σχετικής κατανάλωσης υφασμάτων. Η Ημεδαπή θα γίνει εξαγωγέας υφασμάτων και εισαγωγέας τροφίμων. – Η μείωση της σχετικής τιμής υφασμάτων στην Αλλοδαπή θα την οδηγήσει να γίνει εισαγωγέας υφασμάτων και εξαγωγέας τροφίμων.
4-38
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Μια οικονομία προβλέπεται ότι θα είναι σχετικά αποτελεσματική (θα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα) στην παραγωγή αγαθών που είναι έντασης των συντελεστών παραγωγής που έχει σε αφθονία. • Μια οικονομία προβλέπεται ότι θα εξάγει αγαθά που είναι έντασης των συντελεστών παραγωγής που έχει σε αφθονία και θα εισάγει αγαθά που είναι έντασης των συντελεστών παραγωγής που έχει σε σπανιότητα. – Αυτή η πρόταση ονομάζεται θεώρημα Heckscher-Ohlin.
4-39
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Μακροχρόνια, η αξία των αγαθών που καταναλώνονται πρέπει να είναι αναγκαστικά ίση με την αξία των αγαθών που παράγονται σε κάθε χώρα. PCDC + PFDF = PCQC + PFQF όπου DC η εγχώρια καταναλωτική ζήτηση για υφάσματα και DF η εγχώρια καταναλωτική ζήτηση για τρόφιμα
(DF – QF) = (PC /PF)(QC – DC) Ποσότητα εισαγωγών
Τιμή εξαγωγών σε σχέση με τις εισαγωγές
4-40
Ποσότητα εξαγωγών
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) (DF – QF) = (PC /PF)(QC – DC) • Αυτή η εξίσωση είναι ο εισοδηματικός περιορισμός μιας οικονομίας, με κλίση – (PC /PF) (DF – QF) – (PC /PF)(QC – DC) = 0
4-41
Σχ. 4-12: Ο εισοδηματικός περιορισμός σε μια οικονομία με εμπόριο
4-42
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Παρατηρήστε ότι ο εισοδηματικός περιορισμός εφάπτεται στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων: μια χώρα πάντα έχει τη δυνατότητα να καταναλώνει ό,τι παράγει. • Ωστόσο, όταν υπάρχει εμπόριο μια χώρα δεν είναι υποχρεωμένη να καταναλώνει μόνο τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγει. – Οι εξαγωγές και οι εισαγωγές μπορεί να είναι μεγαλύτερες από το μηδέν.
• Επιπλέον, μια χώρα μπορεί να έχει τη δυνατότητα να καταναλώνει περισσότερο και από τα δύο αγαθά όταν υπάρχει εμπόριο.
4-43
Σχ. 4-13: Ισορροπία με εμπόριο
4-44
Σχ. 4-14: Το εμπόριο διευρύνει τις δυνατότητες κατανάλωσης της οικονομίας
4-45
Εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Επειδή μια οικονομία έχει τη δυνατότητα μεγαλύτερης κατανάλωσης όταν υπάρχει εμπόριο, η χώρα ως σύνολο βρίσκεται σε καλύτερη θέση. • Αλλά ορισμένοι δεν κερδίζουν από το εμπόριο, εκτός και αν λάβουμε υπόψη στο υπόδειγμά μας μια αναδιανομή του εισοδήματος. • Το εμπόριο αλλάζει τις σχετικές τιμές των αγαθών, που επηρεάζουν τα σχετικά κέρδη των εργατών και των ιδιοκτητών γης. – Μια αύξηση της τιμής των υφασμάτων αυξάνει την αγοραστική δύναμη των ημεδαπών εργατών, αλλά μειώνει την αγοραστική δύναμη των ημεδαπών ιδιοκτητών γης.
• Το υπόδειγμα προβλέπει ότι οι ιδιοκτήτες των άφθονων συντελεστών κερδίζουν από το εμπόριο, αλλά οι ιδιοκτήτες των σπάνιων συντελεστών χάνουν από το εμπόριο.
4-46
Εξίσωση των τιμών των συντελεστών παραγωγής • Σε αντίθεση με το Ρικαρδιανό υπόδειγμα, το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin προβλέπει ότι οι τιμές των εισροών (συντελεστών παραγωγής) θα εξισωθούν στις συναλλασσόμενες χώρες. • Επειδή οι σχετικές τιμές του προϊόντος εξισώνονται και λόγω της άμεσης σχέσης ανάμεσα στις τιμές του προϊόντος και τις τιμές των συντελεστών παραγωγής, οι τιμές των συντελεστών παραγωγής επίσης εξισώνονται. • Το εμπόριο αυξάνει τη ζήτηση των αγαθών που παράγονται από τους άφθονους συντελεστές παραγωγής, αυξάνοντας έμμεσα τη ζήτηση των άφθονων συντελεστών και τις τιμές των άφθονων συντελεστών στις διάφορες χώρες.
4-47
Εξίσωση των τιμών των συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) • Αλλά οι τιμές των συντελεστών παραγωγής δεν είναι πραγματικά ίσες στις διάφορες χώρες. • Το υπόδειγμα υποθέτει ότι οι συναλλασσόμενες χώρες παράγουν τα ίδια αγαθά και ότι οι τιμές αυτών των αγαθών θα εξισωθούν, αλλά οι χώρες μπορεί να παράγουν διαφορετικά αγαθά. • Το υπόδειγμα επίσης υποθέτει ότι οι συναλλασσόμενες χώρες έχουν την ίδια τεχνολογία, αλλά διαφορετικές τεχνολογίες μπορεί να επηρεάσουν τις παραγωγικότητες των συντελεστών και συνακόλουθα τις αμοιβές των συντελεστών.
4-48
Εξίσωση των τιμών των συντελεστών παραγωγής (συνέχεια) • Το υπόδειγμα επίσης παραβλέπει τα εμπόδια εμπορίου και το κόστος μεταφορών, που μπορεί να μην επιτρέπουν την εξίσωση των τιμών του προϊόντος και των συντελεστών παραγωγής. • Το υπόδειγμα προβλέπει τα μακροχρόνια αποτελέσματα, αλλά μετά την απελευθέρωση του εμπορίου από μια χώρα, οι συντελεστές παραγωγής μπορεί να μη μετακινούνται γρήγορα στους κλάδους που χρησιμοποιούν με ένταση τους άφθονους συντελεστές. – Βραχυχρόνια, η παραγωγικότητα των συντελεστών προσδιορίζεται από τη χρησιμοποίησή τους στον τρέχοντα κλάδο τους, με αποτέλεσμα οι αμοιβές τους να διαφέρουν από χώρα σε χώρα.
4-49
Το εμπόριο διευρύνει την εισοδηματική ανισότητα; • Τα τελευταία 40 χρόνια, χώρες όπως η Νότια Κορέα, το Μεξικό και η Κίνα εξάγουν στις ΗΠΑ αγαθά έντασης ανειδίκευτης εργασίας (π.χ. ενδύματα, υποδήματα, παιχνίδια, συναρμολογημένα αγαθά). • Την ίδια περίοδο, η εισοδηματική ανισότητα στις ΗΠΑ έχει διευρυνθεί, καθώς οι μισθοί των ανειδίκευτων εργατών έχουν αυξηθεί με χαμηλότερο ρυθμό από τους μισθούς των ειδικευμένων εργατών.
• Η τελευταία τάση οφείλεται στην προηγούμενη τάση;
4-50
Το εμπόριο διευρύνει την εισοδηματική ανισότητα; (συνέχεια) •
Σύμφωνα με το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin, οι ιδιοκτήτες των άφθονων συντελεστών θα κερδίσουν από το εμπόριο, ενώ οι ιδιοκτήτες των σπάνιων συντελεστών θα χάσουν από το εμπόριο.
•
Αλλά δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι αυτή η πρόβλεψη ισχύει.
1.
Σύμφωνα με το υπόδειγμα, οι μεταβολές της διανομής του εισοδήματος προέρχονται από τις μεταβολές των τιμών των προϊόντων, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις μεταβολής των τιμών των αγαθών έντασης ειδικευμένης εργασίας σε σύγκριση με τις τιμές των αγαθών έντασης ανειδίκευτης εργασίας.
4-51
Το εμπόριο διευρύνει την εισοδηματική ανισότητα; (συνέχεια) 2.
Σύμφωνα με το υπόδειγμα, οι μισθοί των ανειδίκευτων εργατών θα πρέπει να αυξηθούν στις χώρες με αφθονία ανειδίκευτης εργασίας σε σχέση με τους μισθούς των ειδικευμένων εργατών, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις έχει συμβεί το αντίθετο: –
Οι μισθοί της ειδικευμένης εργασίας έχουν αυξηθεί ταχύτερα από τους μισθούς της ανειδίκευτης εργασίας στο Μεξικό. •
3.
Αλλά σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και τον Καναδά, το Μεξικό υποτίθεται ότι έχει σε αφθονία ανειδίκευτους εργάτες.
Ακόμα και αν το υπόδειγμα ήταν απόλυτα σωστό, το διεθνές εμπόριο έχει μικρό μερίδιο στην οικονομία των ΗΠΑ και η επίδρασή του στις τιμές και τους μισθούς των ΗΠΑ πρέπει να είναι περιορισμένη.
4-52
Εμπόριο και διανομή εισοδήματος • Μεταβολές στη διανομή του εισοδήματος συμβαίνουν σε κάθε οικονομική μεταβολή, όχι μόνο λόγω του διεθνούς εμπορίου. – Μεταβολές στην τεχνολογία, μεταβολές στις προτιμήσεις των καταναλωτών, η εξάντληση πόρων και η ανακάλυψη νέων πόρων επηρεάζουν τη διανομή του εισοδήματος. – Οι οικονομολόγοι αποδίδουν το μεγαλύτερο μέρος της αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας στις ΗΠΑ στην τεχνολογία και το υπερτίμημα που δίνεται στην εκπαίδευση.
• Θα ήταν καλύτερο να αποζημιώνουμε τους χαμένους από το εμπόριο (ή κάθε οικονομική μεταβολή) παρά να το εμποδίζουμε. – Η οικονομία ως σύνολο ωφελείται από το εμπόριο.
4-53
Εμπόριο και διανομή εισοδήματος (συνέχεια) • Υπάρχει ένα πολιτικό σφάλμα στην εμπορική πολιτική: οι πιθανοί χαμένοι από το εμπόριο είναι καλύτερα πολιτικά οργανωμένοι από τους κερδισμένους από το εμπόριο. – Οι ζημιές συνήθως συγκεντρώνονται σε λίγους, αλλά τα κέρδη συνήθως διανέμονται στους πολλούς. – Κάθε κάτοικος των ΗΠΑ πληρώνει $8 ετησίως για τον περιορισμό στις εισαγωγές ζάχαρης και το συνολικό κόστος αυτής της πολιτικής είναι περίπου $2 δισεκατομμύρια το χρόνο. – Τα συνολικά οφέλη από αυτήν την πρακτική είναι περίπου $1 δισεκατομμύριο, αλλά αυτό το ποσό πάει στους σχετικά λίγους παραγωγούς ζάχαρης.
4-54
Εμπειρικές ενδείξεις για το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin • Έρευνες με στοιχεία για τις ΗΠΑ – Ο Leontief βρήκε ότι οι εξαγωγές των ΗΠΑ είχαν μικρότερη ένταση κεφαλαίου από τις εισαγωγές των ΗΠΑ, παρότι οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη αφθονία κεφαλαίου στον κόσμο: Το παράδοξο του Leontief.
• Έρευνες με διεθνή στοιχεία – Οι Bowen, Leamer και Sveikauskas έλεγξαν το υπόδειγμα HeckscherOhlin με στοιχεία από 27 χώρες και επιβεβαίωσαν το παράδοξο του Leontief σε διεθνές επίπεδο.
• Έρευνες με στοιχεία για τον τομέα της μεταποίησης ανάμεσα σε χώρες χαμηλού/μεσαίου εισοδήματος και χώρες υψηλού εισοδήματος – Αυτά τα στοιχεία στηρίζουν περισσότερο τη θεωρία.
4-55
Πίνακας 4-2: Παραγωγικοί συντελεστές ενσωματωμένοι στις εξαγωγές και εισαγωγές των HΠA έτους 1962
4-56
Πίνακας 4-3: Έλεγχος του υποδείγματος Heckscher-Ohlin
4-57
Πίνακας 4-4: Εκτιμώμενη τεχνολογική αποδοτικότητα, 1983 (ΗΠΑ = 1)
4-58
Εμπειρικές ενδείξεις για το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Επειδή το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin προβλέπει ότι οι τιμές των συντελεστών θα εξισωθούν μεταξύ των συναλλασσόμενων χωρών, προβλέπει επίσης ότι οι συντελεστές παραγωγής θα παράγουν και θα εξάγουν μια συγκεκριμένη ποσότητα αγαθών μέχρι οι τιμές των συντελεστών παραγωγής να εξισωθούν. – Με άλλα λόγια, μια εκτιμώμενη αξία των υπηρεσιών των συντελεστών παραγωγής θα είναι ενσωματωμένη σε έναν εκτιμώμενο όγκο εμπορίου ανάμεσα στις χώρες.
4-59
Εμπειρικές ενδείξεις για το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin (συνέχεια) • Αλλά επειδή οι τιμές των συντελεστών παραγωγής δεν εξισώνονται ανάμεσα στις χώρες, η εκτιμώμενη αξία του εμπορίου είναι πολύ μεγαλύτερη από την πραγματική. – Ένα αποτέλεσμα «χαμένου εμπορίου» ανακαλύφθηκε από τον Daniel Trefler.
• Η αιτία του «χαμένου εμπορίου» φαίνεται να είναι η υπόθεση της ταυτόσημης τεχνολογίας ανάμεσα στις χώρες. – Η τεχνολογία επηρεάζει την παραγωγικότητα των εργατών και συνακόλουθα την αξία της εργασίας. – Μια χώρα με υψηλή τεχνολογία και υψηλή αξία εργασίας δεν θα εισάγει απαραίτητα πολλά από μια χώρα με χαμηλή τεχνολογία και χαμηλή αξία εργασίας.
4-60
Πίνακας 4-1: Συγκριτικοί
διεθνείς μισθοί (ΗΠΑ = 100)
4-61
Σχ. 4-15: Ένταση
ειδίκευσης της εργασίας και σύνθεση των εισαγωγών των ΗΠΑ από δύο χώρες
Source: John Romalis, “Factor Proportions and the Structure of Commodity Trade,” American Economic Review, March 2004. 4-62
Σχ. 4-16 Μεταβολές
στη σύνθεση του συγκριτικού πλεονεκτήματος
4-63
Σχ. 4-16 Μεταβολές στη σύνθεση του συγκριτικού πλεονεκτήματος (συνέχεια)
4-64
Πίνακας 4-4: Εκτιμώμενη
τεχνολογική αποδοτικότητα, 1983 (ΗΠΑ = 1)
4-65
Περίληψη 1.
Η υποκατάσταση των συντελεστών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία αντιπροσωπεύεται από μια κοίλη καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων. – –
2.
Όταν μια οικονομία παράγει μια χαμηλή ποσότητα ενός αγαθού, το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή αυτού του αγαθού είναι χαμηλό και η οριακή παραγωγικότητα των πόρων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αυτού του αγαθού είναι υψηλή. Όταν μια οικονομία παράγει μια υψηλή ποσότητα ενός αγαθού, το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή αυτού του αγαθού είναι υψηλό και η οριακή παραγωγικότητα των πόρων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αυτού του αγαθού είναι χαμηλή.
Όταν μια οικονομία παράγει το περισσότερο που μπορεί από τους πόρους της, το κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή ενός αγαθού είναι ίσο με τη σχετική τιμή αυτού του αγαθού στις αγορές.
4-66
Περίληψη (συνέχεια) 3.
Αν η σχετική τιμή ενός αγαθού αυξάνεται, τότε ο πραγματικός μισθός ή ο πραγματικός συντελεστής εκμίσθωσης/μίσθωσης του συντελεστή παραγωγής που χρησιμοποιείται εντατικά στην παραγωγή αυτού του αγαθού προβλέπεται ότι θ’ αυξηθεί, –
4.
ενώ οι πραγματικοί μισθοί και οι πραγματικοί συντελεστές εκμίσθωσης/μίσθωσης των άλλων συντελεστών παραγωγής προβλέπεται ότι θα μειωθούν.
Αν οι τιμές των προϊόντων παραμένουν σταθερές καθώς η ποσότητα ενός συντελεστή στην παραγωγή αυξάνεται, τότε η προσφορά του αγαθού που χρησιμοποιεί αυτόν το συντελεστή εντατικά προβλέπεται ότι θ’ αυξηθεί και η προσφορά των άλλων αγαθών προβλέπεται ότι θα μειωθεί.
4-67
Περίληψη (συνέχεια) 5.
Μια οικονομία προβλέπεται ότι θα εξάγει αγαθά έντασης των συντελεστών παραγωγής που έχει σε αφθονία και θα εισάγει αγαθά έντασης των συντελεστών παραγωγής που έχει σε σπανιότητα.
6.
Το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin προβλέπει ότι οι σχετικές τιμές του προϊόντος και οι τιμές των συντελεστών παραγωγής θα εξισωθούν, αλλά καμιά από τις δύο προβλέψεις δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη.
7.
Το υπόδειγμα προβλέπει ότι όταν υπάρχει εμπόριο οι ιδιοκτήτες των συντελεστών παραγωγής σε αφθονία κερδίζουν, ενώ οι ιδιοκτήτες των συντελεστών παραγωγής σε σπανιότητα χάνουν.
4-68
Περίληψη (συνέχεια) 8. Μια χώρα ως σύνολο προβλέπεται ότι θα ωφεληθεί από το εμπόριο, αλλά οι ιδιοκτήτες των συντελεστών παραγωγής σε σπανιότητα προβλέπεται ότι θα βρεθούν σε χειρότερη θέση αν δεν αποζημιωθούν. 9. Η εμπειρική στήριξη του υποδείγματος HeckscherOhlin είναι ασθενής, εκτός από περιπτώσεις που εξετάζουν το εμπόριο ανάμεσα σε χώρες με υψηλό εισόδημα και χώρες με χαμηλό/μεσαίο εισόδημα.
4-69
Additional Chapter Art
4-70
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12 ΔΙΑΛΕΞΗ 7 ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ
Περίγραμμα • Μορφές οικονομιών κλίμακας • Μορφές ατελούς ανταγωνισμού – ολιγοπώλιο και μονοπώλιο – μονοπωλιακός ανταγωνισμός
• Μονοπωλιακός ανταγωνισμός και εμπόριο • Διακλαδικό εμπόριο και ενδοκλαδικό εμπόριο
• Ντάμπινγκ • Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο 6-2
Εισαγωγή • Όταν ορίζουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα, το Ρικαρδιανό υπόδειγμα και το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin υποθέτουν ότι η παραγωγική διαδικασία έχει σταθερές αποδόσεις κλίμακας: – Όταν οι συντελεστές παραγωγής μεταβάλλονται κατά ένα συγκεκριμένο ποσοστό, το προϊόν αυξάνεται κατά το ίδιο ποσοστό. – Για παράδειγμα, αν όλοι οι συντελεστές παραγωγής διπλασιαστούν τότε το προϊόν επίσης θα διπλασιαστεί.
• Αλλά μια επιχείρηση ή ένας κλάδος μπορεί να έχουν αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας ή οικονομίες κλίμακας: – Όταν οι συντελεστές παραγωγής μεταβάλλονται κατά ένα συγκεκριμένο ποσοστό, το προϊόν αυξάνεται με μεγαλύτερο ποσοστό. – Η μεγαλύτερη κλίμακα είναι πιο αποτελεσματική: το κόστος ανά μονάδα προϊόντος μειώνεται καθώς μια επιχείρηση ή ένας κλάδος αυξάνουν το προϊόν τους.
6-3
Εισαγωγή (συνέχεια) • Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα και του υπόδειγμα Heckscher-Ohlin στηρίζονται επίσης στον ανταγωνισμό για να προβλέψουν ότι όλο το εισόδημα από την παραγωγή δίνεται στους ιδιοκτήτες των συντελεστών παραγωγής: δεν υπάρχουν «υπερβάλλοντα» ή μονοπωλιακά κέρδη. • Αλλά όταν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικές από τις μικρές επιχειρήσεις και ο κλάδος μπορεί να συνίσταται από μια μονοπωλιακή ή λίγες μεγάλες επιχειρήσεις. – Η παραγωγή μπορεί να είναι ατελώς ανταγωνιστική με την έννοια ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις επιτυγχάνουν υπερβάλλοντα ή μονοπωλιακά κέρδη.
6-4
Μορφές οικονομιών κλίμακας • Οικονομίες κλίμακας μπορεί να σημαίνει είτε ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι πιο αποτελεσματικές είτε ότι ένας μεγαλύτερος κλάδος είναι πιο αποτελεσματικός. • Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας υπάρχουν όταν το κόστος ανά μονάδα προϊόντος εξαρτάται από το μέγεθος του κλάδου. • Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας υπάρχουν όταν το κόστος ανά μονάδα προϊόντος εξαρτάται από το μέγεθος της επιχείρησης.
6-5
Μορφές οικονομιών κλίμακας (συνέχεια) • Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας προκύπτουν όταν ένας μεγαλύτερος κλάδος επιτρέπει την αποτελεσματικότερη προμήθεια υπηρεσιών ή εξοπλισμού από τις επιχειρήσεις στον κλάδο. – Πολλές ανταγωνιστικές μικρές επιχειρήσεις μπορεί να συνιστούν ένα μεγάλο κλάδο και να ωφελούνται από την αποτελεσματικότερη προμήθεια υπηρεσιών ή εξοπλισμού από όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου.
• Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας προκύπτουν όταν οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν πλεονέκτημα κόστους σε σχέση με τις μικρές επιχειρήσεις, με συνέπεια ο κλάδος να μην είναι ανταγωνιστικός.
6-6
Επισκόπηση του μονοπωλίου • Μονοπώλιο είναι ένας κλάδος με μια μόνο επιχείρηση. • Ολιγοπώλιο είναι ένας κλάδος με λίγες μόνο επιχειρήσεις. • Σε αυτούς τους κλάδους, το οριακό έσοδο που δημιουργείται από την πώληση περισσότερων προϊόντων είναι μικρότερο από τη σταθερή τιμή που χρεώνεται για κάθε προϊόν. – Για να πωλήσει περισσότερο, μια επιχείρηση πρέπει να σχεδιάσει τη μείωση της τιμής των επιπρόσθετων μονάδων καθώς και των υφιστάμενων μονάδων, όταν δεν υπάρχει διάκριση τιμών. – Η συνάρτηση οριακού εσόδου βρίσκεται συνεπώς κάτω από την καμπύλη ζήτησης (που προσδιορίζει την τιμή που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν οι πελάτες).
6-7
Σχ. 6-1: Μονοπωλιακή
συμπεριφορά και αποφάσεις παραγωγής
6-8
Επισκόπηση του μονοπωλίου (συνέχεια) • Μέσο κόστος είναι το πηλίκο του κόστους παραγωγής (C) δια τη συνολική παραγόμενη ποσότητα (Q). – AC = C/Q
• Οριακό κόστος είναι το κόστος παραγωγής μιας επιπρόσθετης μονάδας προϊόντος.
6-9
Επισκόπηση του μονοπωλίου (συνέχεια) • Υποθέστε ότι το κόστος είναι C = F + cQ, – όπου F το σταθερό κόστος, που είναι ανεξάρτητο από το επίπεδο του προϊόντος. – c ένα σταθερό οριακό κόστος: ένα σταθερό κόστος παραγωγής μιας επιπρόσθετης ποσότητας παραγωγής Q.
• AC = F/Q + c • Μια μεγαλύτερη επιχείρηση είναι πιο αποτελεσματική, διότι το μέσο κόστος μειώνεται καθώς το προϊόν Q αυξάνεται: εσωτερικές οικονομίες κλίμακας.
6-10
Σχ. 6-2: Μέσο
έναντι οριακού κόστους
6-11
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός •
Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός είναι ένα υπόδειγμα ενός ατελώς ανταγωνιστικού κλάδου που υποθέτει ότι: 1. Κάθε επιχείρηση μπορεί να διαφοροποιήσει το προϊόν της από το προϊόν των ανταγωνιστών της. 2. Κάθε επιχείρηση αγνοεί την επίδραση που θα έχουν οι μεταβολές της τιμής της στις τιμές που επιλέγουν οι ανταγωνιστές της: αν και κάθε επιχείρηση αντιμετωπίζει ανταγωνισμό, συμπεριφέρεται σαν να ήταν μονοπωλιακή.
6-12
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) • Μια επιχείρηση σε ένα μονοπωλιακά ανταγωνιστικό κλάδο αναμένεται: – να πωλεί περισσότερα καθώς οι συνολικές πωλήσεις του κλάδου αυξάνουν ή οι τιμές που χρεώνουν οι ανταγωνιστές της αυξάνουν. – να πωλεί λιγότερα καθώς ο αριθμός των επιχειρήσεων στον κλάδο αυξάνεται ή η τιμή της αυξάνεται.
• Τα παραπάνω αντιπροσωπεύονται από τη συνάρτηση:
6-13
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) Q = S[1/n – b(P – P)] – Q οι πωλήσεις μιας μεμονωμένης επιχείρησης – S οι συνολικές πωλήσεις του κλάδου – n ο αριθμός των επιχειρήσεων στον κλάδο – b ένας σταθερός όρος που αντιπροσωπεύει την ευαισθησία των πωλήσεων μιας επιχείρησης στην τιμή της – P η τιμή που χρεώνει η ίδια η επιχείρηση – P η μέση τιμή που χρεώνουν οι ανταγωνιστές της επιχείρησης
6-14
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) • Για να κάνουμε το υπόδειγμα πιο απλό, υποθέτουμε ότι όλες οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τις ίδιες συναρτήσεις ζήτησης και έχουν τις ίδιες συναρτήσεις κόστους: – Επομένως σε ισορροπία, όλες οι επιχειρήσεις θα πρέπει να χρεώνουν την ίδια τιμή: P = P
• Σε ισορροπία, – Q = S/n + 0 – AC = C/Q = F/Q + c = F(n/S) + c
6-15
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια)
AC = F(n/S) + c • Καθώς ο αριθμός των επιχειρήσεων n στον κλάδο αυξάνεται, το μέσος κόστος αυξάνεται για κάθε επιχείρηση, διότι παράγει λιγότερο. • Καθώς οι συνολικές πωλήσεις S του κλάδου αυξάνουν, το μέσο κόστος μειώνεται για κάθε επιχείρηση διότι παράγει περισσότερο.
6-16
Σχ. 6-3: Ισορροπία
σε μια μονοπωλιακά ανταγωνιστική αγορά
6-17
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) • Όταν οι μονοπωλιακές επιχειρήσεις έχουν γραμμικές συναρτήσεις ζήτησης, – η σχέση ανάμεσα στην τιμή και την ποσότητα μπορεί να αναπαρασταθεί ως:
Q = A – BxP – όπου A και B σταθερές – και το οριακό έσοδο μπορεί να αναπαρασταθεί ως
MR = P – Q/B • Όταν οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, πρέπει να παράγουν μέχρι το οριακό έσοδο να μην είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο από το οριακό κόστος: MR = P – Q/B = c
6-18
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) Q = S[1/n – b(P – P)] Q = S/n – Sb(P – P) Q = S/n + SbP – SbP Q = A – BxP • Έστω ότι A ≡ S/n + SbP και B ≡ Sb
6-19
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) MR = P – Q/B = c MR = P – Q/Sb = c P = c + Q/Sb P = c + (S/n)/Sb P = c + 1/(nxb)
• Καθώς ο αριθμός των επιχειρήσεων n στον κλάδο αυξάνει, η τιμή που χρεώνει κάθε επιχείρηση μειώνεται λόγω του αυξανόμενου ανταγωνισμού.
6-20
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) • Σε κάποιο αριθμό επιχειρήσεων, η τιμή που χρεώνουν οι επιχειρήσεις (που μειώνεται καθώς αυξάνεται το n) εξισώνεται με το μέσο κόστος των επιχειρήσεων (που αυξάνεται καθώς αυξάνεται το n). • Όταν ο κλάδος έχει αυτόν τον αριθμό επιχειρήσεων, κάθε επιχείρηση θα έχει τα έσοδα που αντισταθμίζουν ακριβώς το κόστος της (συμπεριλαμβανομένου του κόστους ευκαιρίας): η τιμή θα είναι ίση με το μέσο κόστος. – Αυτός είναι ο αριθμός ισορροπίας των επιχειρήσεων στον κλάδο, διότι δεν υπάρχει κίνητρο ή τάση εισόδου ή εξόδου επιχειρήσεων στον κλάδο.
6-21
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (συνέχεια) • Όταν ο αριθμός των επιχειρήσεων είναι μεγαλύτερος από ή μικρότερος από τον αριθμό ισορροπίας, τότε οι επιχειρήσεις έχουν κίνητρο εξόδου ή εισόδου στον κλάδο. – Οι επιχειρήσεις έχουν κίνητρο να εισέλθουν στον κλάδο όταν τα έσοδα είναι υψηλότερα από το συνολικό κόστος (τιμή > μέσο κόστος). – Οι επιχειρήσεις έχουν κίνητρο να βγουν από τον κλάδο όταν τα έσοδα είναι μικρότερα από το συνολικό κόστος (τιμή < μέσο κόστος).
6-22
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός και εμπόριο • Επειδή το εμπόριο αυξάνει το μέγεθος της αγοράς, θεωρητικά μειώνει το μέσο κόστος σε ένα μονοπωλιακά ανταγωνιστικό κλάδο. – Οι πωλήσεις του κλάδου αυξάνουν με το εμπόριο, με αποτέλεσμα τη μείωση του μέσου κόστους: AC = F(n/S) + c
• Επειδή το εμπόριο αυξάνει την ποικιλία των αγαθών που μπορούν να αγοράσουν οι καταναλωτές στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό, αυξάνει την ευημερία των καταναλωτών. – Και επειδή το μέσος κόστος μειώνεται, οι καταναλωτές μπορούν να ωφεληθούν από τη μειωμένη τιμή.
6-23
Σχ. 6-4: Αποτελέσματα μιας ευρύτερης αγοράς
6-24
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός και εμπόριο • Λόγω του εμπορίου, ο αριθμός των επιχειρήσεων σε ένα νέο διεθνή κλάδο προβλέπεται ότι θα αυξηθεί σε σχέση με κάθε εθνική αγορά. – Αλλά δεν είναι βέβαιο αν οι επιχειρήσεις θα εγκατασταθούν στην ημεδαπή ή σε άλλες χώρες.
6-25
Μονοπωλιακός ανταγωνισμός και εμπόριο Υποθετικό παράδειγμα κερδών εμπορίου σε ένα μονοπωλιακά ανταγωνιστικό κλάδο Εγχώρια αγορά Ξένη αγορά πριν το εμπόριο πριν το εμπόριο
Πωλήσεις κλάδου Αριθμός επιχειρήσεων
900.000
6
1.600.000
Ενοποιημένη αγορά μετά το εμπόριο 2.500.000
8
10
Πωλήσεις ανά επιχείρηση
150.000
200.000
250.000
Μέσο κόστος
10.000
8.750
8.000
Τιμή
10.000
8.750
8.000
6-26
Πίνακας 6-1: Σχέση
εισροής προς προϊόν σε μια υποθετική βιομηχανία
6-27
Σχ. 6-5: Ισορροπία στην αγορά αυτοκινήτων
6-28
Πίνακας 6-2 Υποθετικό παράδειγμα ωφελειών από την ολοκλήρωση της αγοράς
6-29
Διακλαδικό εμπόριο • Σύμφωνα με το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin ή το Ρικαρδιανό υπόδειγμα, οι χώρες ειδικεύονται στην παραγωγή. – Το εμπόριο διεξάγεται μόνο ανάμεσα στους κλάδους: διακλαδικό εμπόριο.
• Στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin υποθέτουμε ότι: – Η Ημεδαπή που έχει αφθονία σε κεφάλαιο ειδικεύεται στην παραγωγή υφασμάτων (έντασης κεφαλαίου), που εισάγονται από την Αλλοδαπή. – Η Αλλοδαπή που έχει αφθονία σε εργασία ειδικεύεται στην παραγωγή τροφίμων (έντασης εργασίας), που εισάγονται από την Ημεδαπή.
6-30
Σχ. 6-6: Διεθνές
εμπόριο χωρίς αυξανόμενες αποδόσεις
6-31
Ενδοκλαδικό εμπόριο • Υποθέστε τώρα ότι ο παγκόσμιος κλάδος υφασμάτων περιγράφεται από το υπόδειγμα του μονοπωλιακού ανταγωνισμού. • Λόγω της διαφοροποίησης των προϊόντων, υποθέστε ότι κάθε χώρα παράγει διαφορετικά είδη υφασμάτων. • Λόγω των οικονομιών κλίμακας, οι μεγάλες αγορές είναι επιθυμητές: η Αλλοδαπή εξάγει ορισμένα υφάσματα και η Ημεδαπή εξάγει ορισμένα υφάσματα. – Το εμπόριο διεξάγεται μέσα στον κλάδο υφασμάτων: ενδοκλαδικό εμπόριο.
6-32
Ενδοκλαδικό εμπόριο (συνέχεια) • Αν η Ημεδαπή έχει αφθονία κεφαλαίου, εξακολουθεί να έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στα υφάσματα. – Επομένως, πρέπει να εξάγει περισσότερα υφάσματα απ’ όσα εισάγει.
• Υποθέστε ότι το εμπόριο στον κλάδο τροφίμων συνεχίζει να προσδιορίζεται από το συγκριτικό πλεονέκτημα.
6-33
Σχ. 6-7: Διεθνές
εμπόριο με αυξανόμενες αποδόσεις και μονοπωλιακό ανταγωνισμό
6-34
Διακλαδικό και ενδοκλαδικό εμπόριο 1. Τα κέρδη από το διακλαδικό εμπόριο αντικατοπτρίζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα. 2. Τα κέρδη από το ενδοκλαδικό εμπόριο αντικατοπτρίζουν οικονομίες κλίμακας (χαμηλότερο κόστος) και περισσότερες καταναλωτικές επιλογές. 3. Το υπόδειγμα του μονοπωλιακού ανταγωνισμού δεν προβλέπει σε ποια χώρα θα εγκατασταθούν οι επιχειρήσεις, αλλά η χώρα που έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή του διαφοροποιημένου αγαθού είναι πιθανόν να εξάγει περισσότερο απ’ αυτό το αγαθό απ’ όσο εισάγει.
6-35
Διακλαδικό και ενδοκλαδικό εμπόριο (συνέχεια) 4. Η σχετική σημασία του ενδοκλαδικού εμπορίου εξαρτάται από την ομοιότητα των χωρών. –
Οι χώρες με παρόμοιες σχετικές ποσότητες συντελεστών παραγωγής προβλέπεται να έχουν ενδοκλαδικό εμπόριο.
–
Οι χώρες με διαφορετικές σχετικές ποσότητες συντελεστών παραγωγής προβλέπεται να έχουν διακλαδικό εμπόριο.
5. Σε αντίθεση με το διακλαδικό εμπόριο στο υπόδειγμα Heckscher-Ohlin, η διανομή του εισοδήματος δεν επηρεάζεται από το ενδοκλαδικό εμπόριο.
6-36
Διακλαδικό και ενδοκλαδικό εμπόριο (συνέχεια) • Περίπου το 25% του παγκόσμιου εμπορίου είναι ενδοκλαδικό σύμφωνα με τις κλαδικές ταξινομήσεις. – Αλλά ορισμένοι κλάδοι έχουν υψηλότερο ενδοκλαδικό εμπόριο από άλλους: οι κλάδοι που απαιτούν σχετικά υψηλές ποσότητες ειδικευμένης εργασίας, τεχνολογίας και φυσικού κεφαλαίου χαρακτηρίζονται από ενδοκλαδικό εμπόριο στις ΗΠΑ. – Χώρες με σχετικά παρόμοιες ποσότητες ειδικευμένης εργασίας, τεχνολογίας και φυσικού κεφαλαίου διενεργούν μεγάλες ποσότητες ενδοκλαδικού εμπορίου με τις ΗΠΑ.
6-37
Πίνακας 6-3: Πίνακας ενδοκλαδικού εμπορίου κλάδων των HΠA, 1993
Παρατήρηση: δείκτης 1 σημαίνει ότι όλο το εμπόριο είναι ενδοκλαδικό. Δείκτης 0 σημαίνει ότι όλο το εμπόριο είναι διακλαδικό. 6-38
Ντάμπινγκ • Ντάμπινγκ είναι η πρακτική χρέωσης μιας χαμηλότερης τιμής για τα αγαθά που εξάγονται σε σύγκριση με τα αγαθά που πωλούνται στην εγχώρια αγορά. • Το ντάμπινγκ είναι ένα παράδειγμα διάκρισης τιμών: η πρακτική χρέωσης διαφορετικών τιμών σε διαφορετικούς πελάτες. • Διάκριση τιμών και ντάμπινγκ μπορούν να συμβούν μόνο όταν – υπάρχει ατελής ανταγωνισμός: οι επιχειρήσεις μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές της αγοράς.
– οι αγορές είναι διαχωρισμένες, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολη η αγορά των αγαθών στη μια αγορά και η μεταπώλησή τους στην άλλη.
6-39
Ντάμπινγκ (συνέχεια) • Το ντάμπινγκ μπορεί να είναι στρατηγική μεγιστοποίησης των κερδών, εξαιτίας διαφορών στις αγορές της ημεδαπής και της αλλοδαπής. • Μια διαφορά είναι ότι συνήθως οι επιχειρήσεις της ημεδαπής συνήθως έχουν μεγαλύτερο μερίδιο στην εγχώρια αγορά σε σύγκριση με την ξένη αγορά. – Εξαιτίας της μικρότερης κυριαρχίας στην αγορά και του μεγαλύτερου ανταγωνισμού στις ξένες αγορές, οι πωλήσεις στο εξωτερικό είναι συνήθως πιο ευαίσθητες στις αλλαγές της τιμής από τις εγχώριες πωλήσεις. – Οι εγχώριες επιχειρήσεις μπορεί να έχουν τη δυνατότητα χρέωσης μιας υψηλής τιμής στην εγχώρια αγορά, αλλά πρέπει να χρεώσουν μια χαμηλή τιμή στις εξαγωγές αν οι ξένοι καταναλωτές είναι πιο ευαίσθητοι στις αλλαγές των τιμών.
6-40
Ντάμπινγκ (συνέχεια) • Σχεδιάζουμε ένα διάγραμμα για το πώς προκύπτει το ντάμπινγκ όταν μια επιχείρηση είναι μονοπωλητής στην εγχώρια αγορά, αλλά έχει ανταγωνισμό στις ξένες αγορές. – Επειδή η επιχείρηση είναι ένας μονοπωλητής στην εγχώρια αγορά, η συνάρτηση ζήτησης που αντιμετωπίζει στην εγχώρια αγορά έχει αρνητική κλίση και το οριακό έσοδο από το επιπρόσθετο προϊόν είναι πάντα μικρότερο από την ενιαία τιμή για όλες τις μονάδες του προϊόντος. – Επειδή η επιχείρηση έχει ανταγωνισμό στις ξένες αγορές, η συνάρτηση ζήτησης που αντιμετωπίζει στις ξένες αγορές είναι οριζόντια, αντιπροσωπεύοντας το γεγονός ότι οι εξαγωγές είναι πολύ ευαίσθητες σε μικρές αλλαγές των τιμών.
6-41
Σχ. 6-8: Ντάμπινγκ
6-42
Ντάμπινγκ (συνέχεια) • Για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της, η επιχείρηση πρέπει να πωλήσει μια περιορισμένη ποσότητα στην εγχώρια αγορά στην υψηλή τιμή PDOM , αλλά να πωλήσει στις ξένες αγορές στη χαμηλή τιμή PFOR. – Από τη στιγμή που μπορεί πάντα να πωλήσει περισσότερο στην τιμή PFOR , η επιχείρηση θα πωλήσει το προϊόν της σε μια υψηλή τιμή στην εγχώρια αγορά μέχρι το οριακό έσοδο να πέσει σε PFOR. – Στη συνέχεια, θα πωλήσει τις εξαγωγές της στην τιμή PFOR μέχρι το οριακό κόστος να υπερβεί αυτήν την τιμή.
• Σ’ αυτήν την περίπτωση, το ντάμπινγκ είναι μια στρατηγική που μεγιστοποιεί τα κέρδη.
6-43
Προστατευτισμός και ντάμπινγκ • Το ντάμπινγκ (όπως και η διάκριση τιμών στις εγχώριες αγορές) θεωρείται γενικά αθέμιτη πρακτική. • Μια αμερικανική επιχείρηση μπορεί να απευθυνθεί στο Υπουργείο Εμπορίου, το οποίο θα διερευνήσει αν έχει υποστεί ζημιά από ντάμπινγκ ξένων επιχειρήσεων. – Το Υπουργείο Εμπορίου μπορεί να επιβάλει ένα «τέλος αντί-ντάμπινγκ», ή φόρο, ως μέτρο προφύλαξης έναντι πιθανής ζημιάς. – Αυτός ό φόρος είναι ίσος με τη διαφορά ανάμεσα στην παρατηρούμενη και στη «θεμιτή» τιμή των εισαγωγών, όπου «θεμιτή» σημαίνει «η τιμή που το προϊόν πωλείται υπό κανονικές συνθήκες στην εγχώρια αγορά του κατασκευαστή».
6-44
Προστατευτισμός και ντάμπινγκ (συνέχεια) • Στη συνέχεια η Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου (ITC) προσδιορίζει αν πράγματι η αμερικανική επιχείρηση έχει υποστεί ζημιά ή αν είναι πιθανόν να υποστεί. • Αν η ITC προσδιορίσει ότι η αμερικανική επιχείρηση έχει υποστεί ζημιά ή είναι πιθανόν να υποστεί, το τέλος αντί-ντάμπινγκ παραμένει. – Βλέπε http://www.usitc.gov/trade_remedy/731_ad_701_cvd/ind ex.htm
6-45
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας • Όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας, μια χώρα που έχει μεγάλο κλάδο θα έχει χαμηλό κόστος παραγωγής του αγαθού ή της υπηρεσίας αυτού του κλάδου. • Εξωτερικές οικονομίες μπορεί να υπάρχουν για λίγους λόγους:
6-46
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας (συνέχεια) 1. Ειδικός μηχανολογικός εξοπλισμός ή υπηρεσίες μπορεί να χρειάζονται για τον κλάδο, αλλά παρέχονται από άλλες επιχειρήσεις μόνο αν ο κλάδος είναι μεγάλος και συγκεντρωμένος γεωγραφικά. –
Για παράδειγμα, η Silicon Valley στην Καλιφόρνια έχει υψηλή συγκέντρωση επιχειρήσεων ολοκληρωμένων κυκλωμάτων πυριτίου, που εξυπηρετούνται από επιχειρήσεις που κατασκευάζουν ειδικά μηχανήματα για την κατασκευή ολοκληρωμένων κυκλωμάτων.
–
Αυτά τα μηχανήματα είναι φθηνότερα και πιο εύκολα διαθέσιμα για τις επιχειρήσεις της Silicon Valley σε σύγκριση με τις επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες αλλού.
6-47
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας (συνέχεια) 2.
Συγκέντρωση της αγοράς εργασίας: ένας μεγάλος και συγκεντρωμένος γεωγραφικά κλάδος μπορεί να προσελκύσει μια δεξαμενή εργατών, μειώνοντας το κόστος αναζήτησης και πρόσληψης προσωπικού για κάθε επιχείρηση.
3.
Διάχυση γνώσεων: εργάτες από διαφορετικές επιχειρήσεις μπορεί να μοιράζονται ευκολότερα ιδέες που ωφελούν την κάθε επιχείρηση όταν υπάρχει ένας μεγάλος και συγκεντρωμένος κλάδος.
6-48
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο
• Όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας, η δομή του εμπορίου μπορεί να οφείλεται σε τυχαία ιστορικά συμβάντα. – Οι χώρες που αρχίζουν ως μεγάλοι παραγωγοί σε συγκεκριμένους κλάδους τείνουν να παραμένουν μεγάλοι παραγωγοί ακόμα κι αν κάποια άλλη χώρα θα μπορούσε δυνητικά να παράγει πιο φθηνά.
6-49
Σχ. 6-9: Εξωτερικές οικονομίες και εξειδίκευση
6-50
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Το εμπόριο που στηρίζεται στις εξωτερικές οικονομίες έχει αμφίβολη επίδραση στην εθνική ευημερία. – Μπορεί να υπάρχουν κέρδη για την παγκόσμια οικονομία από τη συγκεντρωμένη παραγωγή κλάδων με εξωτερικές οικονομίες. – Αλλά δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ότι ένα αγαθό που υπόκειται σε εξωτερικές οικονομίες θα παράγεται από τη σωστή χώρα. – Μια χώρα μπορεί ακόμα και να βρεθεί σε χειρότερη θέση με το εμπόριο σε σύγκριση μ’ αυτήν που θα είχε χωρίς εμπόριο: μια χώρα μπορεί να είναι σε καλύτερη θέση αν παράγει τα πάντα για την εγχώρια αγορά της αντί να πληρώνει για εισαγωγές.
6-51
Σχ. 6-10: Εξωτερικές
οικονομίες και ζημιές από το εμπόριο
6-52
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Οι εξωτερικές οικονομίες μπορεί να είναι επίσης σημαντικές και για το διαπεριφερειακό εμπόριο στο εσωτερικό μιας χώρας – Πολλοί παραγωγοί ταινιών είναι εγκατεστημένοι στο Λος Άντζελες που παράγει ταινίες για τους καταναλωτές σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ – Πολλές χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις είναι εγκατεστημένες στη Νέα Υόρκη που παρέχει χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες σε καταναλωτές σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ
• Όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες, η δομή του εμπορίου μπορεί να οφείλεται σε τυχαία ιστορικά συμβάντα: – Οι περιοχές που αρχίζουν ως μεγάλοι παραγωγοί σε συγκεκριμένους κλάδους τείνουν να παραμένουν μεγάλοι παραγωγοί ακόμα κι αν κάποια άλλη περιοχή θα μπορούσε δυνητικά να παράγει πιο φθηνά.
6-53
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Γενικότερα, η οικονομική γεωγραφία αναφέρεται στη μελέτη του διεθνούς εμπορίου, του διαπεριφερειακού εμπορίου και της οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας σε μητροπολιτικές και αγροτικές περιοχές. – Η οικονομική γεωγραφία μελετά πώς τα άτομα συναλλάσσονται μεταξύ τους στον χώρο. • Αλλαγές στις επικοινωνίες, όπως το διαδίκτυο, τα e-mail, τα text mail, η τηλεδιάσκεψη, τα κινητά τηλέφωνα (καθώς και οι σύγχρονες μεταφορές) αλλάζουν τον τρόπο συναλλαγής των ατόμων στον χώρο.
6-54
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Έχουμε εξετάσει περιπτώσεις όπου οι εξωτερικές οικονομίες εξαρτώνται από το μέγεθος του τρέχοντος προϊόντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. • Αλλά οι εξωτερικές οικονομίες μπορεί να εξαρτώνται επίσης και από το μέγεθος του συσσωρευμένου προϊόντος στο χρόνο. • Δυναμικές αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας υπάρχουν όταν το μέσο κόστος μειώνεται καθώς αυξάνεται το συσσωρευμένο προϊόν στο χρόνο. – Οι δυναμικές αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας υποδηλώνουν δυναμικές εξωτερικές οικονομίες κλίμακας.
6-55
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Δυναμικές αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας μπορεί να προκύψουν όταν το κόστος παραγωγής εξαρτάται από τη συσσώρευση γνώσης και εμπειρίας, που εξαρτώνται από την παραγωγική διαδικασία στο χρόνο. • Η διαγραμματική παρουσίαση των δυναμικών αυξανόμενων αποδόσεων κλίμακας ονομάζεται καμπύλη εκμάθησης.
6-56
Σχ. 6-11: Η καμπύλη εκμάθησης
6-57
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και εμπόριο (συνέχεια) • Όπως οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας σε ένα χρονικό σημείο, οι δυναμικές αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας μπορούν να προσδώσουν ένα αρχικό πλεονέκτημα ή ένα προβάδισμα σε έναν κλάδο. • Όπως οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας σε ένα χρονικό σημείο, οι δυναμικές αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη δικαιολόγηση του προστατευτισμού. – Ο προσωρινός προστατευτισμός των κλάδων τους δίνει τη δυνατότητα απόκτησης εμπειριών: επιχείρημα νηπιακής βιομηχανίας. – Αλλά το προσωρινό συνήθως κρατά για μεγάλο χρονικό διάστημα και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε πότε πραγματικά υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας.
6-58
Πίνακας 6-4 Ορισμένα παραδείγματα κλάδων εμπορεύσιμων και μη εμπορεύσιμων αγαθών
6-59
Περίληψη 1.
2.
Οι οικονομίες κλίμακας υποδηλώνουν ότι η αύξηση της παραγωγής σε επίπεδο επιχείρησης ή κλάδου θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του μέσου κόστους. –
Οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας αναφέρονται στο μέγεθος της παραγωγής ενός κλάδου.
–
Οι εσωτερικές οικονομίες κλίμακας αναφέρονται στο μέγεθος της παραγωγής μιας επιχείρησης.
Στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό, κάθε επιχείρηση μπορεί ν’ αυξήσει τις τιμές της λίγο παραπάνω από τις τιμές των ανταγωνιστικών της προϊόντων, λόγω της διαφοροποίησης των προϊόντων, αλλά πρέπει να ανταγωνιστεί με τις άλλες επιχειρήσεις, που οι τιμές τους θεωρείται ότι δεν επηρεάζονται από τις ενέργειες κάθε επιχείρησης.
6-60
Περίληψη (συνέχεια) 3.
Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός επιτρέπει κέρδη από το εμπόριο, μέσω του χαμηλότερου κόστους και των χαμηλότερων τιμών, καθώς και μέσω της διεύρυνσης των καταναλωτικών επιλογών.
4.
Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός προβλέπει την ύπαρξη ενδοκλαδικού εμπορίου και δεν προβλέπει μεταβολές στη διανομή του εισοδήματος στο εσωτερικό μιας χώρας.
5.
Ο τόπος εγκατάστασης των επιχειρήσεων δεν μπορεί να προβλεφθεί στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό, αλλά οι χώρες με παρόμοιους σχετικούς συντελεστές παραγωγής προβλέπεται ότι θα έχουν ενδοκλαδικό εμπόριο μεταξύ τους.
6-61
Περίληψη (συνέχεια) 6. Το ντάμπινγκ μπορεί να είναι μια επικερδής στρατηγική όταν μια επιχείρηση αντιμετωπίζει χαμηλό ανταγωνισμό στην εγχώρια αγορά της και έντονο ανταγωνισμό στις ξένες αγορές. 7. Η οικονομική γεωγραφία αναφέρεται στο πώς συναλλάσσονται τα άτομα μεταξύ τους στο χώρο, όπως το διεθνές εμπόριο και το διαπεριφερειακό εμπόριο.
6-62
Περίληψη (συνέχεια) 8. Το εμπόριο που στηρίζεται στις εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μπορεί ν’ αυξάνει ή να μειώνει την εθνική ευημερία και οι χώρες μπορεί να ωφελούνται από τον προσωρινό προστατευτισμό όταν οι κλάδοι τους διέπονται από εξωτερικές οικονομίες κλίμακας είτε σε ένα χρονικό σημείο είτε διαχρονικά.
6-63
Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Θεωρία και Πολιτική Διεθνούς Εμπορίου Σημειώσεις μαθήματος Νικολίνα Κωστελέτου. Κλασσική θεωρία του διεθνούς εμπορίου: θεωρία απολύτου και συγκριτικού πλεονεκτήματος 2.1 Τι Εξετάζει η Θεωρία του Εμπορίου Η θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου εξετάζει τις αιτίες για τις οποίες οι διάφορες χώρες ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους, καθώς και τις συνέπειες της ανταλλαγής στην εσωτερική οικονομία, δηλαδή την επίδραση του εμπορίου στις τιμές των αγαθών και των συντελεστών παραγωγής, στη διανομή εισοδήματος, στην ευημερία. Επίσης, εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους το κράτος παρεμβαίνει στη διεθνή αγορά αγαθών, αλλά και τις συνέπειες των παρεμβάσεων αυτών στις τιμές, την παραγωγή και την ευημερία. 2.2 Η κλασσική Θεωρία του Εμπορίου Η κλασσική θεωρία του εμπορίου πηγάζει από τις φιλελεύθερες ιδέες που αναπτύχθηκαν σαν απάντηση στο μερκαντιλισμό, στα τέλη του 18ου αιώνα. Το μερκαντιλιστικό δόγμα (εμποριοκρατία) εστιάζει στο ρόλο που έχει το κράτος στην οικονομική δραστηριότητα των χωρών. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ότι α) η οικονομική δραστηριότητα έχει σαν σκοπό την αύξηση της ευημερίας της χώρας, σαν σύνολο, β) η ευημερία συνδέεται με την συσσώρευση πολυτίμων μετάλλων, ιδίως χρυσού, στα θησαυροφυλάκια του επίσημου κράτους, γ) οι εξαγωγές είναι επιθυμητές μόνο στο βαθμό που συντελούν στην αύξηση του αποθέματος πολυτίμων μετάλλων. Σύμφωνα με αυτήν την αρχή, οι εισαγωγές είναι παντελώς άχρηστες. Ο φιλελευθερισμός έφερε το άτομο στο κέντρο του ενδιαφέροντος τονίζοντας το ρόλο του στην κοινωνικο-οικονομική ζωή. Οι κλασσικοί συγγραφείς υποστήριζαν την ανάπτυξη του ελεύθερου εμπορίου, διότι μέσω αυτού τα άτομα θα μπορούσαν να ωφεληθούν. Εκπρόσωποι της κλασσικής θεωρία του εμπορίου θεωρούνται οι Adam Smith, David Ricardo, John Steward Mill. Οι κλασσικοί συγγραφείς υποστήριζαν ότι υπάρχει όφελος για όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο. Οι ιδέες τους σ’ αυτό το θέμα εκφράζονται κυρίως μέσου της θεωρίας του απολύτου και του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Η θεωρία του απολύτου πλεονεκτήματος, όπως προκύπτει από τα γραπτά του A. Smith, αποδεικνύει ότι μία χώρα ωφελείται από την συμμετοχή της στο διεθνές εμπόριο, αν εξάγει τα προϊόντα που παράγει
με χαμηλότερο κόστος και εισάγει τα προϊόντα που παράγονται σε άλλες χώρες φθηνότερα. Ο D. Ricardo έδειξε ότι ακόμα κι αν μια χώρα είναι πιο παραγωγική σε όλους τους κλάδους παραγωγής, δηλαδή παράγει όλα τα προϊόντα με χαμηλότερο κόστος, έχει όφελος από τη συμμετοχή της στο διεθνές εμπόριο. 2.3 Το παράδειγμα του Ricardo για το εμπόριο Θα μελετήσομε την θεωρία του απολύτου και του συγκριτικού πλεονεκτήματος, με τη βοήθεια ενός απλού υποδείγματος που χρησιμοποίησε ο Ricardo για να αποδείξει την ορθότητα των απόψεών του για το ελεύθερο εμπόριο. Ο Ricardo παραθέτει ένα απλό υπόδειγμα δύο χωρών, την Αγγλία και την Πορτογαλία, που παράγουν δύο προϊόντα, ύφασμα και κρασί, με έναν συντελεστή παραγωγής, την εργασία. Πιο αυστηρά, οι υποθέσεις του υποδείγματος είναι οι ακόλουθες: • O κόσμος αποτελείται από δύο χώρες την Αγγλία και την Πορτογαλία. • Και οι δύο χώρες παράγουν δύο προϊόντα, έστω ύφασμα, κρασί. • Η παραγωγική διαδικασία πραγματοποιείται με έναν 1 συντελεστή παραγωγής, την εργασία. • Το κράτος δεν παρεμβαίνει στο διεθνές εμπόριο, δηλαδή η εισαγωγή και εξαγωγή προϊόντων είναι ελεύθερη. • Η μεταφορά των προϊόντων δεν επιβαρύνεται με κόστη μεταφοράς, ή αυτά είναι μηδαμινά. • Η παραγωγικότητα της εργασίας είναι διαφορετική μεταξύ των προϊόντων. Επίσης η παραγωγικότητα διαφέρει από χώρα σε χώρα. • Η εργασία είναι κινητός 2 συντελεστής μέσα στη χώρα, ενώ δεν μετακινείται μεταξύ χωρών. • Το κόστος ευκαιρίας 3 στην παραγωγή είναι σταθερό. • Δεν υπάρχουν αναπασχόλητοι παραγωγικοί πόροι. Η διαθέσιμη εργασία είναι πλήρως απασχολημένη.
Πιο σωστά θα έπρεπε να πούμε ότι υπάρχουν και άλλοι παραγωγικοί συντελεστές που λαμβάνουν μέρος στην παραγωγική διαδικασία, αλλά αυτοί είναι σταθεροί, όπως το κεφάλαιο, το κλίμα, το έδαφος, ενώ ο μόνος συντελεστής που μεταβάλλεται είναι η εργασία. Η εργασία λοιπόν συνεργάζεται με τους σταθερούς παραγωγικούς συντελεστές. 2 Κινητός συντελεστής σημαίνει ότι μπορεί να μεταφέρεται ελεύθερα και γρήγορα από τον έναν κλάδο παραγωγής στον άλλο. Η εργασία λοιπόν στο υπόδειγμα του Ricardo μπορεί να μεταφερθεί από τον κλάδο του υφάσματος στον κλάδο του κρασιού. Όμως η εργασία θεωρείται ότι δεν εγκαταλείπει τη χώρα. Δηλαδή, είναι αυτό ένα υπόδειγμα που δεν δέχεται ότι υπάρχει κινητικότητα της εργασίας μεταξύ χωράν. 3 Κόστος ευκαιρίας είναι η ποσότητα ενός αγαθού που πρέπει να θυσιαστεί (να μην παραχθεί) ώστε να αυξηθεί η παραγωγή του άλλου αγαθού κατά μία μονάδα. Για δύο αγαθά Χ και Υ, το κόστος ευκαιρίας του Χ είναι η ποσότητα του Υ που πρέπει να θυσιαστεί ώστε να παραχθεί μία επιπλέον μονάδα του Χ. 1
2
• Ισχύει η εργασιακή θεωρία της αξίας. Δηλαδή η αξία κάθε προϊόντος καθορίζεται από την ποσότητα της εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί μία μονάδα προϊόντος. 2.3.1 Το απόλυτο πλεονέκτημα του Adam Smith. Σύμφωνα με τον A. Smith, κάθε χώρα έχει συμφέρον να εξάγει το προϊόν το οποίο παράγεται με το χαμηλότερο κόστος εργασίας, (ή διαφορετικά, έχει την χαμηλότερη τιμή) και να το ανταλλάσσει με το προϊόν που η άλλη χώρα παράγει με χαμηλότερο κόστος. Με ένα παράδειγμα θα εξηγήσουμε τι εννοούμε: Πίνακας 1: Κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας Χώρες Αγγλία Πορτογαλία
1 τόπι ύφασμα 100 140
1 βαρέλι κρασί 120 80
Στο παράδειγμα του Πίνακα 1 η Αγγλία παράγει το ύφασμα με χαμηλότερο κόστος, ενώ η Πορτογαλία παράγει το κρασί με χαμηλότερο κόστος. Αν μία ώρα εργασίας αξίζει μία χρηματική μονάδα και στις δύο χώρες, τότε 100 και 140 είναι οι τιμές του υφάσματος στην Αγγλία και Πορτογαλία αντιστοίχως. Η τιμή του κρασιού είναι 120 και 80 στην Αγγλία και Πορτογαλία. Οι πολίτες κάθε χώρας έχουν συμφέρον να εξάγουν το φθηνότερο προϊόν της χώρας και να εισάγουν αυτό που στην άλλη χώρα είναι φθηνότερο. Είναι προφανές ότι η Αγγλία εξάγει ύφασμα που το ανταλλάσσει με κρασί από την Πορτογαλία. Για να συμπεράνουμε ποιο προϊόν έχει συμφέρον να εξάγει και να εισάγει η κάθε χώρα συγκρίνομε τις απόλυτες τιμές των προϊόντων. Το απόλυτο πλεονέκτημα βρίσκεται στον κλάδο που παράγει το προϊόν με το χαμηλότερο κόστος εργασίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με το απόλυτο πλεονέκτημα του A.Smith, κάθε χώρα εξάγει το προϊόν στην παραγωγή του οποίου διαθέτει το απόλυτο πλεονέκτημα. 2.3.2. Το συγκριτικό πλεονέκτημα του David Ricardo Ο D. Ricardo έδειξε κάτι πολύ σημαντικότερο από την θεωρία του απολύτου πλεονεκτήματος: διατύπωσε την άποψη ότι ακόμα κι αν μία χώρα είναι λιγότερο παραγωγική σε όλους τους κλάδους παραγωγής, έχει συμφέρον να συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο. Αυτό το απέδειξε συγκρίνοντας σχετικές τιμές, ή σχετικά κόστη προϊόντων. Το παράδειγμα που χρησιμοποιεί για να στηρίξει τη θέση του για τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου, περιγράφεται στον Πίνακα 2: 3
Πίνακας 2: Κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας
Χώρες
Αγγλία Πορτογαλία
Σχετική Σχετική Κόστος Σχετική 1 τόπι 1 τιμή τιμή Ευκαιρίας παραγωγικότητα ύφασμα βαρέλι υφάσματος κρασιού υφάσματος εργασίας στον κρασί ως προς το ως προς ως προς το κλάδο του κρασί το κρασί υφάσματος ως ύφασμα προς το κρασί 100 120 0,83 1,2 0,83 1,2 90 80 1,125 0,88 1,125 0,88
Ο πίνακας αυτός μας δίνει τις εξής πληροφορίες: στην Αγγλία απαιτούνται 100 ώρες εργασίας για την παραγωγή μίας μονάδας υφάσματος και 120 ώρες εργασίας για την παραγωγή ενός βαρελιού κρασί. Στην Πορτογαλία, οι αντίστοιχες απαιτήσεις σε ώρες εργασίας είναι 90 και 80. Παρατηρούμε ότι στην Αγγλία το κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας είναι υψηλότερο απ’ ότι στην Πορτογαλία και για τα δύο προϊόντα. Επίσης, εφόσον ισχύει η εργασιακή θεωρία της αξίας και αν θεωρήσομε ότι η αξία ορίζεται με την τιμή του προϊόντος, βλέπομε ότι και τα δύο προϊόντα είναι ακριβότερα στην Αγγλία. Σύμφωνα με την θεωρία του απολύτου πλεονεκτήματος η Πορτογαλία έχει το απόλυτο πλεονέκτημα και στα δύο προϊόντα. Άρα δεν μπορεί να υπάρξει ανταλλαγή προϊόντων και αμοιβαίο όφελος. Παρατηρούμε τα εξής από τον Πίνακα 2: σε κατάσταση κλειστής οικονομίας η σχετική τιμή υφάσματος ως προς το κρασί στην Αγγλία είναι 0,83. Δηλαδή, ένα τόπι ύφασμα ανταλλάσσεται με 0,83 μονάδες κρασί. Στην Πορτογαλία η σχετική τιμή του υφάσματος είναι 1,125. Άρα η Πορτογαλία έχει συμφέρον να αγοράζει ύφασμα από την Αγγλία σε οποιαδήποτε σχετική τιμή χαμηλότερη από 1,125. Η Αγγλία έχει συμφέρον να εξάγει ύφασμα σε οποιαδήποτε σχετική τιμή μεγαλύτερη από 0,83. Επίσης παρατηρούμε ότι για οποιοδήποτε σχετική τιμή κρασιού μικρότερη από 1,2 η Αγγλία έχει συμφέρον να αγοράζει κρασί από την Πορτογαλία η οποία έχει συμφέρον να εξάγει κρασί για οποιαδήποτε σχετική τιμή υψηλότερη από 0,88. Αν επιτραπεί το εμπόριο μεταξύ το δύο χωρών και επικρατήσουν σχετικές τιμές για το ύφασμα μεταξύ 0,83 και 1,125, τότε και οι 2 χώρες 4
ωφελούνται από το εμπόριο: για διεθνείς τιμές λοιπόν υφάσματος ως προς το κρασί: 0,83<Ρ ΥΦ /Ρ ΚΡ <1,125 η Αγγλία εξάγει ύφασμα και το ανταλλάσσει με κρασί από την Πορτογαλία .Αν επικρατήσει η σχετική τιμή 0,83, τότε η Αγγλία δεν έχει όφελος, ούτε ζημία από το εμπόριο με την Πορτογαλία, ενώ η Πορτογαλία ωφελείται τα μέγιστα. Αν επικρατήσει η τιμή 1,125 αντίθετα, η Πορτογαλία δεν έχει όφελος από το διεθνές εμπόριο και η Αγγλία κερδίζει από την διαφορά της τιμής που θα επιτύχει εξάγοντας το ύφασμα στην Πορτογαλία. Άρα οι διεθνείς τιμές εμπορίου κείνται μεταξύ των ορίων 0,83 και 1,125: 0,83≤Ρ ΥΦ /Ρ ΚΡ ≤1,125 Σ’ αυτήν την περίπτωση, τουλάχιστον μία χώρα ωφελείται. Το κέρδος είναι αμοιβαίο και για τις 2 χώρες. Η σχετική τιμή του υφάσματος διαφορετικά εκφράζεται και ως σχετικό κόστος παραγωγής του υφάσματος, ή και ως κόστος ευκαιρίας του υφάσματος. Μπορούμε να πούμε επομένως ότι κάθε χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στον κλάδο παραγωγής που έχει το χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας ή το μικρότερο σχετικό κόστος εργασίας , ή, την χαμηλότερη σχετική τιμή. Το αντίστροφο του εργασιακού κόστους εκφράζει την παραγωγικότητα της εργασίας στον συγκεκριμένο τομέα: η παραγωγικότητα της εργασίας στο τομέα ύφασμα, στην Αγγλία, είναι 1/100. Η παραγωγικότητα της εργασίας στο κρασί, στην ίδια χώρα είναι 1/120. Άρα η σχετική παραγωγικότητα της εργασία στο κλάδο του υφάσματος ως προς το κρασί είναι 120/100=1,2. Κατά συνέπεια, ένας άλλος τρόπος για να διατυπώσομε το θεώρημα του συγκριτικού πλεονεκτήματος είναι να πούμε ότι κάθε χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα ή κλάδο παραγωγής με την υψηλότερη σχετική παραγωγικότητα εργασίας. Μετά την έναρξη του διεθνούς εμπορίου μεταξύ των 2 χωρών, κάθε χώρα εξειδικεύεται στο προϊόν, στη παραγωγή του οποίου έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα. Αυτό συμβαίνει διότι η εργασία έχει συμφέρον να μετακινηθεί στον κλάδο που προσφέρει την υψηλότερη αμοιβή. 4 Στο παράδειγμά μας είναι ο κλάδος του υφάσματος στην Αγγλία και ο κλάδος του κρασιού στην Πορτογαλία. Ποια είναι τα οφέλη από τη συμμετοχή της Πορτογαλίας στο διεθνές εμπόριο; Πριν την έναρξη του εμπορίου, 90 μονάδες εργασίας πρέπει να θυσιαστούν για την παραγωγή μίας μονάδος υφάσματος. Μετά το εμπόριο, αν μειωθεί η παραγωγή υφάσματος κατά μία μονάδα θα απελευθερωθούν 90 ώρες εργασίας. Με αυτές θα παραχθεί μία επιπλέον μονάδα παραγωγής κρασιού και Μετά την έναρξη του εμπορίου, αυξάνεται η σχετική τιμή για το προϊόν του κλάδου που διαθέτει το συγκριτικό πλεονέκτημα και εξάγεται. Ο κλάδος αυτός προσφέρει καλύτερη αμοιβή για την εργασία ώστε να προσελκύσει εργασία από τον κλάδο του συγκριτικού μειονεκτήματος και έτσι να αυξήσει την παραγωγή του. 4
5
απελευθερώνονται και 10 ώρες εργασίας που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή επιπλέον κρασιού . Η επιπλέον μονάδα από κρασί που παράγεται μπορεί να ανταλλαγεί με μία μονάδα υφάσματος από την Αγγλία. Άρα μετά το εμπόριο, στην Πορτογαλία χρειάζονται μόνο 80 ώρες εργασίας για να αποκτηθεί μία μονάδα υφάσματος. Πριν την έναρξη του εμπορίου απατούνται 90 ώρες. Τα οφέλη, λοιπόν, από το εμπόριο προέρχονται από την εξειδίκευση στην παραγωγή. Η εξειδίκευση αυξάνει την παραγωγή του προϊόντος στο οποίο υπάρχει συγκριτικό πλεονέκτημα. Επίσης η εξειδίκευση μπορεί να συντελέσει στην εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου. Άλλα οφέλη από το εμπόριο είναι και η διεύρυνση των καταναλωτικών δυνατοτήτων. Οι καταναλωτές μπορούν να αγοράζουν περισσότερα προϊόντα, σε καλύτερη τιμή, σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους. 2.4 Σχέση τιμών, κόστους παραγωγής και οφέλη από το εμπόριο σύμφωνα με την κλασσική θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Τώρα που διατρέξαμε τις βασικές αρχές της θεωρίας του Smith και του Ricardo με τη βοήθεια του αριθμητικού υποδείγματος, μπορούμε να διατυπώσουμε το θεώρημα του συγκριτικού πλεονεκτήματος με γενικότερους όρους και να εξετάσουμε τις επιπτώσεις του εμπορίου στην παραγωγή την κατανάλωση, τις αμοιβές και την ευημερία. Ο πίνακας 3 περιγράφει την παραγωγή δύο προϊόντων, ύφασμα, C (Cloth), και κρασί, W(Wine), σε δύο χώρες Ι και ΙΙ με έναν συντελεστή παραγωγής την εργασία, L Οι τεχνολογικοί συντελεστές α L περιγράφουν τις ώρες εργασίας που απαιτούνται για την παραγωγή μίας μονάδας αγαθού: Πίνακας 3: Κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας
1 μονάδα Χώρες υφάσματος Ι ΙΙ
α LC α*LC
1 μονάδα κρασιού
Κόστος ευκαιρίας υφάσματος ως προς το κρασί
Σχετική τιμή υφάσματος ως προς κρασί (ή σχετικό κόστος)
α LW α*LW
α LC / α LW α*LC / α*LW
α LC / α LW α*LC / α*LW
Αν (α LC / α LW ) < (α*LC / α* LW ) τότε η Ι έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή υφάσματος και η ΙΙ, αντίστοιχα, στη παραγωγή κρασιού. Με βάση το σκεπτικό που αναπτύξαμε στην παράγραφο 2.3.2, η Ι εξάγει ύφασμα και εισάγει κρασί, ενώ η ΙΙ εξάγει κρασί και εισάγει ύφασμα.
6
Για να προχωρήσομε λίγο παραπέρα τη σκέψη μας και τα συμπεράσματά μας, ας ορίσομε με, ω, τον μισθό ανά ώρα εργασίας. ΡC και Ρ W είναι οι τιμές υφάσματος και κρασιού. Σύμφωνα με τις αρχές του πλήρους ανταγωνισμού σε μία οικονομία που λειτουργεί χωρίς τριβές, ο μισθός αντιστοιχεί στην αξία του οριακού προϊόντος της εργασίας MPL: (1) ω= Ρ C ∙ ΜPL C Επίσης, ισχύει ότι το οριακό προϊόν της εργασίας που εκφράζει την παραγόμενη ποσότητα προϊόντος από μία επιπλέον ώρα εργασίας είναι: ΜPL C = 1/ α LC (2) (3) Από την (1) και την (2) ισχύει ότι ω= Ρ C ∙ (1/ α LC ) Και ω= Ρ W ∙ (1/ α LW ) (4) Από την (3) και την (4) έχομε ότι: ω= Ρ C ∙ (1/ α LC ) = Ρ W ∙ (1/ α LW ) Επομένως: Ρ C / Ρ W = α LC / α LW (5) Η (5) μας πληροφορεί ότι σε κατάσταση κλειστής οικονομίας η σχετική τιμή του υφάσματος είναι ίση με το κόστος ευκαιρίας στην παραγωγή του. Ισχύει δηλαδή η εργασιακή θεωρία της αξίας, αφού η σχετική τιμή του προϊόντος καθορίζεται από το σχετικό κόστος παραγωγής του σε ώρες εργασίας. Αν όπως έχομε ήδη θεωρήσει, ισχύει ότι το σχετικό κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας του υφάσματος στην Ι είναι χαμηλότερο του σχετικού κόστους παραγωγής του υφάσματος στην ΙΙ, δηλαδή (α LC / α LW ) < (α*LC / α*LW ), τότε από την (5) ισχύει και ότι ( Ρ C / Ρ W) <( Ρ*C / Ρ*W ) (6). Δηλαδή η σχετική τιμή του υφάσματος στην Ι είναι μικρότερη της σχετικής τιμής του υφάσματος στην ΙΙ, σε κατάσταση κλειστής οικονομίας, πριν την έναρξη του εμπορίου. Από την (6) σθμπεραίνομε ότι η χώρα Ι έχει συμφέρον να εισάγει από την ΙΙ κρασί και η ΙΙ από την Ι ύφασμα. Με διαφορετική διατύπωση, η χώρα Ι έχει συμφέρον να εξάγει το φθηνότερό της προϊόν που είναι το ύφασμα και να το ανταλλάξει με κρασί από την ΙΙ. Η χώρα Ι έχει συμφέρον να εξάγει ύφασμα για κάθε τιμή υψηλότερη της τιμής του προϊόντος που ισχύει σε κλειστή οικονομία, δηλαδή Ρ C / Ρ W . Η ΙΙ έχει όφελος να εισάγει ύφασμα από την Ι σε οποιαδήποτε τιμή χαμηλότερη από την τιμή Ρ*C / Ρ*W , που ισχύει σε κατάσταση κλειστής οικονομίας. Αξίζει να τονίσομε ότι, στα πλαίσια της θεωρίας του Ricardo που εξετάζομε, μπορούμε να εξάγομε συμπεράσματα για την δομή του διεθνούς εμπορίου συγκρίνοντας τις σχετικές τιμές που καθορίζονται από το σχετικό κόστος εργασίας, ή αλλιώς, από την σχετική παραγωγικότητα της εργασίας. Αυτή ακριβώς είναι η συμβολή του θεωρήματος του Ricardo, που ακόμη και σήμερα οι υποθέσεις στις οποίες 7
στηρίζεται μοιάζουν εξαιρετικά περιοριστικές ως και εξωπραγματικές, μας βοηθάει να κατανοήσομε τη δομή του διεθνούς εμπορίου και να προβλέψομε τι θα εξάγει και τι θα εισάγει κάθε χώρα.Το συγκριτικό πλεονέκτημα καθορίζεται από τις συνθήκες παραγωγής και μόνο. Η σχετική παραγωγικότητα της εργασίας προσδιορίζει την δομή του εμπορίου: η Ι που είναι σχετικά πιο παραγωγική από την ΙΙ στον κλάδο του υφάσματος εξάγει ύφασμα. Προχωρούμε τώρα στη διερεύνηση των σχέσεων τιμών και κόστους παραγωγής, όπως διαμορφώνονται μετά την έναρξη του εμπορίου. Η σχετική διεθνής τιμή για το ύφασμα, ( Ρ C / Ρ W ) δ κοινή και για τις δύο χώρες πρέπει να βρίσκεται μεταξύ των δύο τιμών αυτάρκειας: (7) ( Ρ C / Ρ W) < ( Ρ C / Ρ W )δ < ( Ρ*C / Ρ*W ) Επίσης, είναι προφανές από την (5) και την (7) ότι η διεθνής σχετική τιμή του υφάσματος κυμαίνεται μεταξύ του κόστους ευκαιρίας του υφάσματος ως προς το κρασί στις δύο χώρες: (α LC / α LW ) < ( Ρ C / Ρ W )δ < (α*LC / α*LW ) (8) Η σχετική διεθνής τιμή για το ύφασμα , ( Ρ C / Ρ W )δ, δεν αντιστοιχεί πλέον στο σχετικό κόστος παραγωγής κάποιας από τις δύο χώρες. Άρα δεν ισχύει η εργασιακή θεωρία της αξίας μετά την έναρξη του εμπορίου μεταξύ των χωρών. Ας δούμε τώρα τις σχέσεις κόστους και τιμών και διαγραμματικά. Αν L είναι η ποσότητα, σε ώρες, της εργασίας που διαθέτει η κάθε χώρα μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων, ή, καμπύλη μετασχηματισμού της χώρας Ι, είναι: L = α LC Q C + α LW Q W (9) Q W , που H (9) περιγράφει τους συνδυασμούς των ποσοτήτων Q C , μπορούν να παραχθούν δεδομένης της ποσότητας της εργασίας και της παραγωγικότητας της. Οι συνθήκες παραγωγής της Ι, περιγράφονται στο σχήμα 1.
8
Σχήμα 1: Ισορροπία στην παραγωγή και κατανάλωση στην χώρα Ι πριν την έναρξη του εμπορίου. W L/ αLC
T Κλίση της ΤΤ΄:
ΡC / ΡW = αLC/ αLW
QW
Ε
u3
u1
QC
u2 T΄ L/ αLW
C
Η ΤΤ΄ περιγράφει τις συνθήκες παραγωγής στην Ι, από την εξίσωση (9). Είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων που δείχνει τους άριστους συνδυασμούς των αγαθών που μπορούν να παραχθούν δεδομένης της εργασίας που διαθέτει η χώρα. Η κλίση της είναι α LC / α LW . Όταν η χώρα Ι λειτουργεί σε συνθήκες κλειστής οικονομίας, τότε η ΤΤ΄ παριστάνει ταυτόχρονα τον εισοδηματικό περιορισμό της χώρας, για εισόδημα Υ: Υ= Ρ C ∙Q C + Ρ W ∙ Q W (10) Κάθε σημείο πάνω στην ΤΤ΄ αντιστοιχεί σε συνδυασμούς αγαθών Q C , Q W που μπορούν να καταναλωθούν στη χώρα δεδομένων των τιμών των προϊόντων για σταθερό εισόδημα της χώρας, Υ. Η κλίση της ΤΤ΄ που παριστά τον εισοδηματικό περιορισμό είναι Ρ C / Ρ W . Στη χώρα Ι μπορεί να καταναλωθεί οποιοσδήποτε συνδυασμός πάνω στην ΤΤ΄. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών θα καθορίσουν τον ακριβή συνδυασμό των δύο αγαθών που θα καταναλωθούν και θα παραχθούν. Στο σχήμα 1, οι καμπύλες u1, u2, u3, απεικονίζουν καμπύλες κοινωνικής αδιαφορίας 5 που αποτυπώνουν τις προτιμήσεις των καταναλωτών σαν σύνολο. Η ισορροπία πραγματοποιείται στο σημείο, Ε, όπου η ανώτερη Οι καμπύλες κοινωνικής αδιαφορίας είναι ανάλογες των καμπυλών αδιαφορίας του ατόμου, αλλά για την κατασκευή τους υποθέτομε μία σειρά από πρόσθετες περιοριστικές υποθέσεις, όπως ότι η διανομή του εισοδήματος παραμένει σταθερή μεταξύ των ατόμων, ο πληθυσμός είναι σταθερός… 5
9
δυνατή καμπύλη κοινωνικής αδιαφορίας εφάπτεται με την καμπύλη μετασχηματισμού του προϊόντος ΤΤ΄. Στο Ε, οι ποσότητες που ζητούνται από κάθε προϊόν αντιστοιχούν ακριβώς στις ποσότητες που παράγονται. Μπορούμε να απεικονίσομε και την κατάσταση προσφοράς και ζήτησης για κάθε προϊόν, πριν την έναρξη εμπορίου στη χώρα ΙΙ. Αν δεχθούμε ότι οι δύο χώρες έχουν το ίδιο μέγεθος πληθυσμού L, και τις ίδιες προτιμήσεις, η διαφορά του σχήματος με τη χώρα Ι, θα είναι μόνο στην Γνωρίζομε ότι κλίση της καμπύλης μετασχηματισμού 6. (α LC / α LW ) < (α* LC / α*LW ). Άρα η καμπύλη μετασχηματισμού της ΙΙ θα είναι πιο «απότομη» θα έχει μεγαλύτερη κλίση από αυτήν της Ι. Επίσης ισχύει ότι ( Ρ C / Ρ W) <( Ρ*C / Ρ*W ). Μετά την έναρξη του εμπορίου μεταξύ των χωρών, όπως είδαμε πιο πάνω, η διεθνής τιμή θα βρίσκεται μεταξύ των δύο τιμών αυτάρκειας, ή μεταξύ του κόστους ευκαιρίας των δύο προϊόντων εφόσον ισχύει η (8) και η (9). Η ισορροπία στη χώρα Ι, πριν και μετά την έναρξη του εμπορίου περιγράφεται διαγραμματικά στο παρακάτω σχήμα :
Σημειώνομε και πάλι ότι η καμπύλη μετασχηματισμού στην κλειστή οικονομία ταυτίζεται με την γραμμή εισοδηματικού περιορισμού. 6
10
Σήμα 2: Ισορροπία στην χώρα Ι μετά την έναρξη του εμπορίου
W Τ΄΄
T Ζ
QW΄ Ε
QW
0
QC
QC ΄
T΄
C
Μετά το εμπόριο η ισορροπία στην κατανάλωση βρίσκεται στο σημείο Ζ. Η χώρα μπορεί και καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες και από τα δύο αγαθά σύμφωνα με τις προτιμήσεις. Η παραγωγή πραγματοποιείται στο σημείο Τ΄, καθώς η χώρα έχει πλέον εξειδικευτεί στην παραγωγή του υφάσματος και όλη η εργασία έχει μεταφερθεί εκεί. Η χώρα παράγει ΟΤ΄ ποσότητα υφάσματος και Ο ποσότητα κρασιού. Καταναλώνει δε, ποσότητες, Q C ΄, υφάσματος και Q W ΄, κρασιού. Οι εξαγωγές της αντιστοιχούν σε ποσότητα Q C ΄Τ΄, οι εισαγωγές της σε ποσότητα Q W ΄Τ. Οι όροι εμπορίου, η διεθνής τιμή του υφάσματος ως προς το κρασί περιγράφονται από την κλίση της γραμμής ΤΤ΄΄. Το τρίγωνο Ζ Q C ΄Τ΄ είναι το τρίγωνο εμπορίου: οι κάθετες πλευρές του περιγράφουν τις ποσότητες εισαγωγών και εξαγωγών, ενώ, η υποτείνουσα του τριγώνου έχει κλίση ίση με τους διεθνείς όρους εμπορίου. Για τη χώρα ΙΙ μπορούμε να κατασκευάσομε ένα αντίστοιχο σχήμα. Τα οφέλη του εμπορίου προέρχονται από την εξειδίκευση στον τομέα του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Η παγκόσμια παραγωγή αυξάνεται. Οι κάτοικοι και των δύο χωρών μπορούν να καταναλώσουν μεγαλύτερες ποσότητες σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους.
11
2.5 Σχετική ζήτηση και σχετική προσφορά Πώς διαμορφώνεται η διεθνής τιμή των προϊόντων; 7 Η διεθνής τιμή του κρασιού ως προς το ύφασμα καθορίζεται από τη συνολική προσφορά και ζήτηση των δύο χωρών. Το σχήμα 3, που απεικονίζει την σχετική προσφορά και ζήτηση των δύο χωρών Ι και ΙΙ θα μας βοηθήσει να κατανοήσομε την διαμόρφωση της διεθνούς τιμής. Ας μη ξεχνάμε ότι στο παράδειγμά μας, το εμπόριο διεξάγεται μόνο μεταξύ αυτών των δύο χωρών, «ο κόσμος» δηλαδή αποτελείται από τις χώρες Ι και ΙΙ. Με δεδομένο λοιπόν ότι (α LC / α LW ) < (α*LC / α*LW ) και άρα ( Ρ C / Ρ W) <( Ρ*C / Ρ*W ) : Σχήμα 3. Σχετική ζήτηση και προσφορά μεταξύ χώρας Ι και ΙΙ
D
ΡC*/ ΡW *
Δ
Γ
Σχετική προσφορά
( ΡC / ΡW )δ ΡC / Ρ W
Α
0
Β
E
D΄ Σχετική ζήτηση
C/W
Η διεθνής τιμή εδώ αναφέρεται σε σχετικές τιμές προϊόντων που επικρατούν μετά την έναρξη του εμπορίου μεταξύ των χωρών. Συνήθως, οι όροι εμπορίου εκφράζουν την σχετική τιμή του εξαγόμενου προϊόντος ως προς την τιμή του εισαγόμενου. Λέμε ότι οι όροι εμπορίου για τη χώρα βελτιώνονται, όταν η σχετική τιμή του εξαγόμενου προϊόντος αυξάνεται. 7
12
Η συνολική σχετική ζήτηση για το κρασί παριστάνεται στο σχήμα 3 από την DD΄, η συνολική σχετική προσφορά από την ΑΒΓΔ. Η ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο όπου η καμπύλη της σχετικής ζήτησης τέμνεται με την σχετική προσφορά. Η παραγωγή αντιστοιχεί στο σημείο Ε που είναι το σημείο που αντιστοιχεί στην πλήρη εξειδίκευση της παραγωγής σε κάθε χώρα. Η σχετική παραγωγή στο Ε είναι (L/ α LC )/(L*/ α*LW ). Η διεθνής τιμή που αντιστοιχεί στο σημείο ισορροπίας είναι η ( Ρ C / Ρ W )δ . Αν η διεθνής τιμή συνέπιπτε με την τιμή αυτάρκειας της Ι, τότε στην Ι θα παράγονταν και τα δύο προϊόντα ενώ η ΙΙ θα παρήγε μόνο κρασί. Αν η διεθνής τιμή συνέπιπτε με την τιμή αυτάρκειας της ΙΙ, τότε στη ΙΙ θα παράγονταν και τα δύο προϊόντα ενώ ή Ι θα παρήγε μόνο ύφασμα.
2.6. Σχετικός μισθός Ένα θέμα που απασχολεί τους πολιτικούς και τους εργαζόμενους είναι η επίδραση της απελευθέρωσης του εμπορίου με χώρες όπου ο μισθός είναι πολύ χαμηλός (π.χ. Κίνα, Ινδία,…). Η ανησυχία αφορά τον κίνδυνο μείωσης των εγχωρίων μισθών. Θα εξετάσομε αν είναι πιθανό να προκύψει κάτι τέτοιο, ξεκινώντας από την εξέταση του σχετικού μισθού στα πλαίσια πάντα της θεωρίας του Ricardo για το εμπόριο. Τι καθορίζει τον σχετικό μισθό μίας χώρας; Υποθέτομε και πάλι ότι η χώρα Ι έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή υφάσματος και η ΙΙ συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή κρασιού, δηλαδή ισχύει ότι: (α LC / α LW ) < (α*LC / α*LW ). Μετά την έναρξη του εμπορίου, κάθε χώρα εξειδικεύεται στον τομέα του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Στην Ι, ο μισθός, ω, είναι ω = Ρ Cδ ∙ (1/ α LC ). Στην ΙΙ, ο μισθός ω*, είναι ω* = Ρ W δ ∙ (1/ α*LW ). O σχετικός μισθός επομένως είναι ω/ω* = ( Ρ C / Ρ W )δ ∙ (α*LW / α LC ) (11) Από την (11) προκύπτει ότι ο μισθός εξαρτάται από τις σχετικές τιμές των προϊόντων καθώς και την σχετική παραγωγικότητα στους τομείς της εξειδίκευσης. Το εμπόριο επομένως, δεν εξισώνει τους μισθούς μεταξύ χωρών. Ο μισθός στην Ι είναι τόσο υψηλότερος όσο υψηλότερη είναι η σχετική τιμή του προϊόντος που εξάγει και όσο μεγαλύτερη η σχετική παραγωγικότητα στην παραγωγή αυτού του προϊόντος. Στην ειδική περίπτωση που ( Ρ C / Ρ W )δ= 1, τότε, ο σχετικός μισθός, ω/ω*, καθορίζεται από την σχετική παραγωγικότητα των δύο χωρών στους τομείς της εξειδίκευσης. Όσο υψηλότερη η παραγωγικότητα στον τομέα της εξειδίκευσης, τόσο υψηλότερος ο σχετικός μισθός της χώρας Ι. Π.χ. αν α LC =3 και α*LW =6, τότε ω/ω*= 2. Δηλαδή, στη χώρα Ι, ο μισθός είναι 13
2 φορές υψηλότερος απ’ ότι στην ΙΙ, λόγω της μεγαλύτερης παραγωγικότητας στον τομέα της εξειδίκευσης. Μέσα σε ποια όρια κυμαίνεται ο σχετικός μισθός; Θα προσεγγίσομε την απάντηση φέρνοντας στο νου μας τα όρια των σχετικών τιμών. Αν οι διεθνείς όροι εμπορίου ταυτίζονται με τις τιμές αυτάρκειας της χώρας Ι8, τότε η χώρα Ι παράγει και τα 2 προϊόντα, ενώ, η ΙΙ παράγει μόνο κρασί. Στην Ι ισχύει ότι ω = Ρ C ∙ (1/ α LC ) = Ρ W ∙ (1/ α LW ) (12) Στην ΙΙ ισχύει ότι ω* = Ρ W * ∙ (1/ α*LW ) 9 (13) Από την (12) και την (13) λαβαίνομε ότι, ω/ω* = ( Ρ W / Ρ W * ) ∙ (α*LW / α LW ) και αν οι απόλυτες τιμές του προϊόντος W, που παράγεται και στις δύο χώρες είναι ίδιες, δηλαδή Ρ W = Ρ W *, τότε, (14) ω/ω* = (α* LW / α LW ) Αυτό είναι το κατώτατο όριο του σχετικού μισθού μεταξύ των δύο χωρών. Ανάλογα μπορούμε να εργαστούμε για να βρούμε το ανώτερο όριο του σχετικού μισθού, ξεκινώντας με την υπόθεση ότι οι διεθνείς όροι εμπορίου (οι διεθνείς τιμές) καθορίζονται από τη χώρα ΙΙ. Καταλήγομε επομένως στο συμπέρασμα ότι τα όρια του σχετικού μισθού ταυτίζονται με τον λόγο των παραγωγικοτήτων των δύο χωρών στους κλάδους όπου η κάθε χώρα διαθέτει το συγκριτικό πλεονέκτημα: (15) (α*LW / α LW )≤ ω/ω*≤(α*LC / α LC ) Από την (15) λαβαίνομε ότι: (16) και α*LW ∙ ω* ≤ α LW ∙ ω α LC ∙ ω ≤ α*LC ∙ ω* (17) Η (16) μας πληροφορεί ότι η χώρα ΙΙ έχει χαμηλότερο κόστος στην παραγωγή κρασιού. Το χαμηλότερο κόστος παραγωγής έχει ο κλάδος του συγκριτικού πλεονεκτήματος και οφείλεται είτε στο χαμηλότερο μισθό, είτε στην υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας. Η (17) επίσης μας πληροφορεί ότι η χώρα Ι έχει χαμηλότερο κόστος παραγωγής στον κλάδο του υφάσματος. Ακόμη, διαπιστώνομε κάτι σημαντικό, ότι το συγκριτικό πλεονέκτημα οφείλεται είτε στις χαμηλές αμοιβές, είτε στην υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας. Μπορεί να μειωθεί ο μισθός των εργαζομένων σαν αποτέλεσμα της συμμετοχής της χώρας τους στο διεθνές εμπόριο; Ο μισθός στην χώρα Ι, πριν την έναρξη του εμπορίου είναι: ω = Ρ C ∙ (1/ α LC ) = Ρ W ∙ (1/ α LW ) Ο πραγματικός μισθός αποτιμημένος σε αγαθό ύφασμα είναι ω/ Ρ C = 1/ α LC = ( Ρ W / Ρ C ) ∙ (1/ α LW ) (18) Κατώτατο όριο για τις διεθνείς τιμές. Μετά το εμπόριο, οι σχετικές τιμές των προϊόντων εξισώνονται, σύμφωνα με την θεωρία του Ricardo. Εδώ υποθέτομε ότι η χώρα Ι επιβάλλει και τις δικές της απόλυτες τιμές. 8 9
14
Ο πραγματικός μισθός αποτιμημένος σε αγαθό κρασί είναι (19) ω/ Ρ W =( Ρ C /Ρ W ) ∙ (1/ α LC ) = 1/ α LW Μετά την έναρξη του εμπορίου, στη χώρα Ι παράγεται μόνο ύφασμα. Ο πραγματικός μισθός τώρα, σε όρους του αγαθού ύφασμα είναι: ω/(Ρ C )δ = 1/ α LC (20) Ο πραγματικός μισθός σε όρους του αγαθού κρασί είναι: ω/(Ρ W )δ = (Ρ C / Ρ W )δ ∙ (1/ α LC ) (21) Από την (20) συμπεραίνομε ότι η πραγματικός μισθός σε ύφασμα δεν έχει μεταβληθεί ως αποτέλεσμα της συμμετοχής της χώρα στο διεθνές εμπόριο και είναι ίσος με 1/ α LC, όπως και πριν το εμπόριο (18). Από την (21) συμπεραίνομε ότι ο πραγματικός μισθός σε όρους του αγαθού κρασί, έχει αυξηθεί, μετά την έναρξη του εμπορίου, αν λάβομε υπόψη μας ότι οι όροι εμπορίου της χώρας βελτιώνονται για το αγαθό που εξάγεται. 10 Άρα ο πραγματικός μισθός, ενώ, είναι ίδιος -πριν και μετά το εμπόριομετρούμενος σε όρους του αγαθού που εξάγεται, είναι υψηλότερος όμωςμετά το εμπόριο- αν μετρηθεί σε όρους του αγαθού που εισάγεται. Συνολικά, επομένως οι κάτοικοι της χώρας που συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο βελτιώνουν το πραγματικό τους εισόδημα. Η αγοραστική τους δύναμη έχει αυξηθεί: με μία ώρα εργασίας λαβαίνουν μισθό με τον οποίο μπορούν να αγοράζουν όση ποσότητα από το αγαθό του συγκριτικού πλεονεκτήματος αγόραζαν και χωρίς εμπόριο, αλλά μεγαλύτερη ποσότητα από το άλλο αγαθό, που εισάγεται. Αντίστοιχα, στη χώρα ΙΙ όπου πριν την έναρξη του διεθνούς εμπορίου ο μισθός ισούται με την αξία της οριακής παραγωγικότητας, σε κάθε κλάδο παραγωγής :ω* = Ρ C * ∙ (1/ α LC *) = Ρ W * ∙ (1/ α LW *). Μπορούμε και εδώ να αποδείξομε ότι ο μισθός σε πραγματικούς όρους έχει αυξηθεί αν μετράται σε αγαθό που εισάγεται, ενώ είναι σταθερός αν μετρηθεί με το αγαθό που εξάγεται. Καταλήγομε στο συμπέρασμα, ότι το διεθνές εμπόριο συμβάλλει στην αύξηση της αγοραστικής δύναμης των κατοίκων και των δύο χωρών που ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους. 2.6 Πολλά προϊόντα, δύο χώρες Έστω δύο χώρες που παράγουν τα ίδια προϊόντα, 1,2,…,n. Το ερώτημα που θα απαντήσομε είναι ποια αγαθά θα εξάγει και ποια αγαθά θα εισάγει κάθε χώρα. Κατατάσσω τα προϊόντα με βάση την σχετική
10
Υπενθυμίζομε ότι ισχύει : (ΡC/
ΡW )δ>(ΡC/ ΡW ) 15
παραγωγικότητα, ή, το σχετικό κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας. Έστω ότι ισχύει ότι, α*L1 / α L1 < α*L2 / α L2 <….< α*Ln / α Ln Κάθε χώρα έχει συμφέρον να παράγει τα προϊόντα τα οποία έχουν σχετική παραγωγικότητα μεγαλύτερη από τον σχετικό μισθό, ω/ω*. Αν ισχύει, α*L1 / α L1 < α*L2 / α L2 < ω/ω*< α*L3 / α L3 ….< α*Ln / α Ln (22) τότε η χώρα ΙΙ εξειδικεύεται και εξάγει τα προϊόντα 1 και 2, αφού η σχετική παραγωγικότητα για το αγαθό 1, και 2 είναι μικρότερη του σχετικού μισθού, ενώ η χώρα Ι παράγει και εξάγει τα προϊόντα 3, 4,…, n.. Αυτό συμβαίνει διότι η χώρα ΙΙ έχει χαμηλότερο κόστος παραγωγής από την Ι στα προϊόντα 1 και 2, καθώς από την (22) ισχύει ότι α*L1 ∙ ω* ≤ α L1 ∙ ω και α*L2 ∙ ω* ≤ α L2 ∙ ω. Αντίθετα, η χώρα Ι έχει χαμηλότερο κόστος παραγωγής στα προϊόντα 3,4,…, n. Από την (22) ισχύει α L3 ∙ ω ≤ α*L3 ∙ ω*, α L4 ∙ ω ≤ α*LC ∙ ω*,…., α Ln ∙ ω ≤ α*Ln ∙ ω*.
16
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Σημειώσεις για το μάθημα «Θεωρία και Πολιτική του Διεθνούς Εμπορίου» Ν. Κωστελέτου Παραγωγικοί συντελεστές και διεθνές εμπόριο: το υπόδειγμα των Heckscher-Ohlin 3.1 Γενικά. Οι Eli Heckscher και Bertil Ohlin ήταν Σουηδοί οικονομολόγοι, ιδιαίτερα γνωστοί για τις εργασίες τους στη θεωρία του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου. Ο Εli Heckscher (1879-1952) καθηγητής των οικονομικών, έγινε γνωστός κυρίως από το βιβλίο του “Merchantilisti”. Μαθητής του ήταν ο Βertil Ohlin, επίσης καθηγητής οικονομικών στη Στοκχόλμη. Αναμίχθηκε με την πολιτική και ήταν για 25 χρόνια αρχηγός του κόμματος των φιλελευθέρων στην πατρίδα του. Το 1979 του απενεμήθη1 το βραβείο Nobel, για τη συμβολή του στο διεθνές εμπόριο. To υπόδειγμα των Heckscher-Ohlin είναι ρεαλιστικότερο του κλασσικού υποδείγματος του διεθνούς εμπορίοu. Εκτός του παραγωγικού συντελεστή, εργασία, αναφέρεται και σε άλλους συντελεστές, όπως η γη, το κεφάλαιο. Καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση της παραγωγής και του διεθνούς εμπορίου παίζει η σχετική ποσότητα των παραγωγικών συντελεστών που κατέχει κάθε χώρα. Το συγκριτικό πλεονέκτημα βρίσκεται στο προϊόν στη παραγωγή του οποίου χρησιμοποιείται ο σχετικά άφθονος συντελεστής. Το εμπόριο έχει επιπτώσεις στον εσωτερικό τομέα της οικονομίας, όπως στη διάρθρωση της παραγωγής, της κατανάλωσης, καθώς και στις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής. Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μάλιστα οι αμοιβές εξισώνονται μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο. Η θεωρία των Hecksher-Ohlin εντάσσεται πλήρως στο νεοκλασικό υπόδειγμα και καταλήγει σε ξεκάθαρα συμπεράσματα ως προς τις ποσότητες και τις τιμές των αγαθών που ανταλλάσσονται μεταξύ χωρών και τις επιδράσεις του εμπορίου στην σύνθεση της παραγωγής και τη διανομή του εισοδήματος. Η σαφήνεια και η απλότητα των υποθέσεων και των συμπερασμάτων του υποδείγματος συνετέλεσαν στην θεωρητική και εμπειρική διερεύνησή του από πολλούς οικονομολόγους 2. Αν και στηρίζεται σε περιοριστικές παραδοχές, που αρκετές απ’ αυτές δεν ισχύουν στην πραγματικότητα, το υπόδειγμα αυτό επηρέασε την Το βραβείο Nobel στα οικονομικά για εκείνη τη χρονιά, o Ohlin το μοιράστηκε με τον James Meade. Σε θεωρητικό επίπεδο οPaul Samuelson και ο Rpnald Jones επεξεργάστηκαν το υπόδειγμα στις λεπτομέρειές του
1 2
εξέλιξη της οικονομικής θεωρίας σε θέματα διεθνούς οικονομικής κατά τον περασμένο αιώνα. 3.2 Υποθέσεις. 1. Η θεωρία των Hecksher-Ohlin για το διεθνές εμπόριο είναι ένα υπόδειγμα με δύο τομείς, δύο χώρες και δύο παραγωγικούς συντελεστές. Στο υπόδειγμα που θα αναλύσομε, έστω ότι οι δύο χώρες είναι η Ι και η ΙΙ. Αυτές παράγουν δύο προϊόντα, έστω το Α (ένα σύνθετο3 αγροτικό προϊόν) και το Β (ένα σύνθετο βιομηχανικό προϊόν), με δύο παραγωγικούς συντελεστές, το κεφάλαιο, Κ και την εργασία, L. 2. Το εμπόριο διεξάγεται ελεύθερα μεταξύ των χωρών χωρίς εμπόδια, ή, κρατικές παρεμβάσεις και τα κόστη μεταφοράς των προϊόντων είναι αμελητέα. 2. Οι παραγωγικοί συντελεστές ενώ μπορούν να κινούνται απρόσκοπτα μέσα στην κάθε χώρα, δεν μπορούν να μεταναστεύσουν από τη μία χώρα στην άλλη. 3. Η πληροφόρηση όσον αφορά τις τιμές των αγαθών και τις αμοιβές των παραγωγικών συντελεστών είναι τέλεια. Αυτή η υπόθεση σε συνδυασμό με την πλήρη κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής εξασφαλίζει την πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών με βάση τον τέλειο ανταγωνισμό στις αγορές αγαθών και παραγωγικών συντελεστών. 4. Η συνάρτηση παραγωγής διαφέρει μεταξύ των δύο προϊόντων, αλλά είναι πανομοιότυπη μεταξύ χωρών. 5. Δεν υπάρχει αντιστροφή στην εντατικότητα χρήσης των παραγωγικών συντελεστών, που σημαίνει ότι για την παραγωγή του προϊόντος Α χρησιμοποιείται μεγαλύτερη αναλογία εργασίας /κεφαλαίου απ’ ότι στην παραγωγή του Β, για οποιαδήποτε δεδομένη σχετική τιμή των αγαθών και των παραγωγικών συντελεστών. Δηλαδή, αν το Α είναι έντασης εργασίας ως προς το Β, θα παραμείνει έντασης εργασίας όσο κι αν μεταβληθούν οι σχετικές τιμές των δύο αγαθών ή των συντελεστών παραγωγής. 4 6. Μία αρκετά περιοριστική αλλά όχι και κρίσιμη υπόθεση για την ισχύ του θεωρήματος είναι η υπόθεση των σταθερών αποδόσεων κλίμακος στη παραγωγή. 5 Η υπόθεση αυτή απλά μας διευκολύνει στην διερεύνηση του υποδείγματος και είναι απαραίτητη μόνο για το πόρισμα της απόλυτης εξίσωσης των αμοιβών των συντελεστών παραγωγής μεταξύ των χωρών, μέσω του εμπορίου. Σύνθετο είναι το προϊόν που συντίθεται από πολλά επιμέρους προϊόντα, όπως, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν. 4 Δες παράγραφο 3.3.2 για εντατικότητα χρήσης των παραγωγικών συντελεστών. 5 Η παραγωγή χαρακτηρίζεται από σταθερές αποδόσεις κλίμακος, όταν αυξανομένων των συντελεστών παραγωγής κατά ένα ποσοστό έστω, α, η παραγωγή αυξάνεται κατά α, επίσης. Από σταθερές αποδόσεις χαρακτηρίζονται οι ομογενείς συναρτήσεις 1ου βαθμού (γραμμαικές). 3
7. Μία ακόμη υπόθεση που διευκολύνει την ανάλυσή μας, χωρίς να είναι απόλυτα καθοριστική για την ισχύ της θεωρίας, είναι η υπόθεση ότι η ζήτηση στις 2 χώρες είναι πανομοιότυπη. Αυτό σημαίνει ίδιες προτιμήσεις που εκφράζονται με την ίδια συνάρτηση ευημερίας και άρα ίδιες καμπύλες κοινωνικής αδιαφορίας και για τις 2 χώρες. Οι δύο χώρες επομένως που έχουμε υπόψη μας διαφέρουν μόνο ως προς την αφθονία των παραγωγικών συντελεστών που κατέχουν. 3.3 Το υπόδειγμα Για να αποδείξουμε την ισχύ του θεωρήματος των Hecksher-Ohlin, θα χρησιμοποιήσουμε το νεοκλασικό υπόδειγμα γενικής ισορροπίας, σύμφωνα με το οποίο κάθε χώρα παράγει τα δύο προϊόντα, με τους δύο παραγωγικούς συντελεστές Κ, L. Οι αμοιβές της εργασίας και του κεφαλαίου συμβολίζονται αντίστοιχα με w (μισθός-wage) και r (πρόσοδος-rent). Η προσέγγισή μας είναι σταδιακή και ξεκινά με τη διερεύνηση των σχέσεων ισορροπίας σε μία χώρα, σε κατάσταση αυτάρκειας, χωρίς εμπόριο (παράγραφοι 3.3.1-3.3.8). Κατόπιν εξετάζομε την περίπτωση των 2 χωρών με ελεύθερο εμπόριο. Σκοπός μας είναι ή αναζήτηση των αιτίων του εμπορίου, σύμφωνα με τους Hecksher-Ohlin και η μελέτη των επιπτώσεων του εμπορίου στον εσωτερικό τομέα των χωρών, συγκεκριμένα τις επιπτώσεις στις σχετικές τιμές, την παραγωγή, την κατανάλωση και τη διανομή του εισοδήματος. Τονίζοντας πάλι ότι ακολουθούμε την νεοκλασική ανάλυση γενικής ισορροπίας, διευκρινίζομε ότι ο τομέας Α, όπως και ο Β, αποτελείται από πλήρως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, που μεγιστοποιούν τα κέρδη τους αντιμετωπίζοντας δεδομένες τιμές των w, και r. Έτσι ο τομέας Α και ο Β, των οποίων η παραγωγή είναι το οριζόντιο άθροισμα της παραγωγής όλων των επιχειρήσεων που ανήκουν στον τομέα, έχει την συμπεριφορά μίας πλήρως ανταγωνιστικής επιχείρησης. Η τέλεια κινητικότητα των συντελεστών, εξασφαλίζει την εξίσωση των αμοιβών στους 2 τομείς παραγωγής: σε κάθε χώρα ο μισθός w, είναι ενιαίος και στους 2 τομείς, το ίδιο και η πρόσοδος, r, του κεφαλαίου. 3.3.1 Σχέση αμοιβών των συντελεστών παραγωγής και του λόγου κεφαλαίου εργασίας που χρησιμοποιείται στην παραγωγή συγκεκριμένου αγαθού. Η συνάρτηση παραγωγής ενός προϊόντος, μπορεί να περιγραφεί με την βοήθεια των καμπυλών ισοπαραγωγής:
Σχήμα 1: Χάρτης καμπυλών ισοπαραγωγής αγαθού Α Κ
χ Ζ 3 (200) Ε
2 (150) 1 (100)
0
L
Έστω ότι οι καμπύλες ισοπαραγωγής 1, 2, 3 ανήκουν στο χάρτη καμπυλών ισοπαραγωγής της συνάρτησης παραγωγής του αγαθού Α: Q A =q(K, L). Κάθε καμπύλη παριστά σταθερή ποσότητα αγαθού που παράγεται με όλους τους δυνατούς συνδυασμούς κεφαλαίου και εργασίας. Με βάση την υπόθεση 6 για σταθερές αποδόσεις κλίμακας, οποιαδήποτε ακτίνα ξεκινά από την αρχή των αξόνων, όπως η 0χ, ονομάζεται γραμμή επέκτασης της παραγωγής διότι δείχνει πως επεκτείνεται η παραγωγή όταν αυξάνονται αναλογικά οι ποσότητες των χρησιμοποιουμένων παραγωγικών συντελεστών. Επάνω σε οποιοδήποτε σημείο της 0χ μπορούμε να μετρήσουμε την παραγόμενη ποσότητα του αγαθού Α που είναι ανάλογη με την απόσταση από την αρχή των αξόνων: αν στο σημείο Ε, στο Σχήμα 1, αντιστοιχούν 100 μονάδες προϊόντος Α, στη διπλάσια απόσταση από την αρχή των αξόνων, στο σημείο Ζ, αντιστοιχούν 200 μονάδες Α. Επιπλέον, λόγω της υπόθεσης των σταθερών αποδόσεων, το οριακό προϊόν του κεφαλαίου, MPK, και της εργασίας, MPL,καθώς επίσης και ο λόγος του οριακού προϊόντος κεφαλαίου-εργασίας, MPK/MPL, παραμένουν σταθερά κατά μήκος της 0χ, και οποαδήποτε άλλης ακτίνας που διέρσεται από την αρχή των αξόνων. Ποιος συγκεκριμένος λόγος Κ/L θα χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή του Α; Αυτό εξαρτάται από τον λόγο μισθού προσόδου, w/r που αντιμετωπίζει ο κλάδος, ή η επιχείρηση. Ας υποθέσομε ότι CA1 είναι η παραγωγή μίας μονάδας του αγαθού Α, QA1: CA1= wL Α + rK Α (1) Διαγραμματικά, θα έχομε:
Σχήμα 2: Λόγος κεφαλαίου εργασίας στην παραγωγή του αγαθού Α. Κ
(K/L)΄A
(K/L)A C
E΄ E
QA1 0
C΄
L
Στο σχήμα 2, η CC΄ είναι η γραμμή ίσου κόστους που αντιστοιχεί στο κόστος μίας μονάδας παραγωγής του Α, όπως περιγράφεται από την (1). Με δεδομένα λοιπόν τα w και r, στο σημείο Ε, η κλίση της CC΄ ταυτίζεται με την κλίση της καμπύλης μοναδιαίας παραγωγής του Α: Κλίση της CC΄: dK/dL = - (w/r) Κλίση της Q A1 : dK/dL = - (MPL Α /MPKΑ ) 6 Στο Ε, ο οριακός λόγος υποκατάστασης, MPKΑ /MPL Α , είναι ίσος με τον λόγο των αμοιβών των παραγωγικών συντελεστών, w/r. Η κλίση της ακτίνας ΟΕ -που είναι η γραμμή επέκτασης της παραγωγής για τον δεδομένο λόγο, w/r- αντιστοιχεί στον λόγο των ποσοτήτων Κ/L που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, όταν ο λόγος των αμοιβών των παραγωγικών συντελεστών που αντιμετωπίζει ο κλάδος είναι w/r. Αν αυξηθεί η σχετική τιμή της εργασίας, w/r, τότε η παραγωγή θα γίνει πιο εντατική στη χρήση κεφαλαίου καθώς η εργασία υποκαθίσταται με τον σχετικά φθηνότερο παραγωγικό συντελεστή που είναι τώρα το κεφάλαιο: στον λόγο (w/r)΄ στο σχήμα 2, αντιστοιχεί λόγος κεφαλαίου/ εργασίας (K/L)΄ Α . Στο Ε΄, ο οριακός λόγος υποκατάστασης MPL Α /MPK Α έχει αυξηθεί. Επιπλέον, στο Ε΄, το οριακό προϊόν της εργασίας έχει αυξηθεί, ενώ το οριακό προϊόν του κεφαλαίου έχει
6
Για να βρούμε την κλίση της QA1 :
dK/dL = - (MPL/MPK)
dQA1=MPK∙dK +MPL∙dL . Επειδή dQA1= 0,
συνεπάγεται ότι
περιοριστεί διότι η παραγωγή έχει γίνει περισσότερο έντασης κεφαλαίου, όπως εξηγήσαμε. 7 Αυτό που μας ενδιαφέρει, προς το παρόν, είναι η διαπίστωση της θετικής και μοναδικής σχέσης μεταξύ του λόγου κεφαλαίου/εργασίας που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Α και του λόγου μισθού/ προσόδου: όσο αυξάνεται ο μισθός ως προς την πρόσοδο του κεφαλαίου, η μέθοδος παραγωγής γίνεται περισσότερο εντατική στη χρήση κεφαλαίου. Αυτή η σχέση απεικονίζεται στο σχήμα 3. Σχήμα 3: Σχέση μισθού/προσόδου και λόγος κεφαλαίου/εργασίας που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του αγαθού Α.
w/r
A
0
(K/L)Α
3.3.2 Εντατικότητα χρήσης παραγωγικών συντελεστών. Πότε λέμε ότι ένα αγαθό είναι εντατικό στη χρήση ενός παραγωγικού συντελεστή; Στο υπόδειγμά μας με τα δύο αγαθά, το Α είναι το αγαθό που η παραγωγή του είναι εντατική στη χρήση εργασίας ως προς το Β, ή απλά το Α είναι έντασης εργασίας, αν για κάθε λόγο w/r, ο λόγος Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Α είναι μικρότερος του λόγου K/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Β. Ο ορισμός, όπως τον περιγράφομε ισχύει μόνο για την υπόθεση δύο αγαθών. Στο παρακάτω σχήμα περιγράφεται η σχέση w/r και K/L στην παραγωγή των αγαθών Α και Β, με βάση την υπόθεση για την εντατικότητα χρήσης των παραγωγικών συντελεστών. με βάση την αρχή των φθινουσών αποδόσεων, όσο αυξάνεται η απασχόληση ενός συητελεστή, η απόδοσή φθίνει. Άρα, καθώς η παραγωγή γίνεται περισσότερο εντατική στη χρήση κεφαλαίου, το οριακό προϊόν του κεφαλαίο φθίνει, ενώ, το οριακό προϊόν της εργασίας αυξάνει. 7
Σχήμα 4: Εντατικότητα χρήσης και σχετικές τιμές παραγωγικών συντελεστών
w/r
A
Β
w/r
Β
Α 0
(K/L)A
(K/L)B
K/L
Η ΑΑ στο σχήμα 5 συνδέει την σχετική τιμή της εργασίας με τον λόγο κεφαλαίου / εργασίας που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Α. Αντίστοιχα η ΒΒ συνδέει την σχετική τιμή της εργασίας με τον λόγο κεφαλαίου / εργασίας που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Β. Για κάθε λόγο w/r ισχύει ότι ο λόγος Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Α είναι μικρότερος από τον Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Β. Για δεδομένο w/r, ισχύει πάντα ότι (K/L)A<(K/L)B. 3.3.3 Σχετικές τιμές αγαθών και παραγωγικών συντελεστών (το θεώρημα Stolper-Samuelson) Σ’ αυτή τη παράγραφο θα διερευνήσομε τη σχέση P A /P B και w/r ξεκινώντας με την υπόθεση ότι αυξάνεται ο μισθός w. Με βάση την υπόθεση για πλήρη ανταγωνισμό στις αγορές προϊόντος η τιμή κάθε προϊόντος είναι ίση με το οριακό κόστος παραγωγής: P A = MC A (2) P B = MC B (3) Tο οριακό κόστος παραγωγής του Α, MC A , αντιστοιχεί στην αύξηση του κόστους που προκαλεί η παραγωγή μίας πρόσθετης μονάδας του αγαθού Α. Τόσο η αύξηση του μισθού, w, όσο και η αύξηση της προσόδου, r, επιβαρύνουν το κόστος παραγωγής του Α, αλλά και του Β. Δεδομένου ότι το αγαθό Α είναι το αγαθό έντασης εργασίας, μία αύξηση του μισθού
επιβαρύνει αναλογικά περισσότερο το μοναδιαίο κόστος του σε σχέση με την επιβάρυνση του κόστους του Β. Κατά συνέπεια, και η τιμή του Α επιβαρύνεται περισσότερο από την τιμή του Β. Επίσης, η παραγωγή και στους δύο κλάδους γίνεται περισσότερο έντασης κεφαλαίου καθώς ο συντελεστής που ακρίβυνε υποκαταστάθηκε, σε κάποιο βαθμό, με το κεφάλαιο, που η αμοιβή του παρέμεινε σταθερή. Μπορούμε να δείξομε και διαγραμματικά τις μεταβολές αυτές ως εξής: Σχήμα 5. Μοναδιαίο κόστος παραγωγής και σχετικές αμοιβές συντελεστών
Κ
C
Ζ΄ Z
QB1
Ε΄
E QA1 0
MCB΄
MCA΄
C MCA=MCB
L
Στο σχήμα 5, QA1 και QB1 είναι οι καμπύλες ισοπαραγωγής που αντιστοιχούν σε μία μονάδα παραγωγής από τα Α και Β. Η γραμμή CC, με κλίση w/r, είναι η γραμμή ίσου κόστους που αντιστοιχεί σε μία μονάδα παραγωγής του Α και του Β. Για όλα τα σημεία επί της CC ισχύει ότι MC A =MC B και άρα P A =P B . Είναι προφανές ότι σχεδιάσαμε έτσι το σχήμα μας ώστε για τις αρχικές τιμές των συντελεστών w/r το οριακό κόστος και οι τιμές των προϊόντων είναι ίδιες. Αυτή είναι μια ειδική περίπτωση που την υιοθετούμε μόνο και μόνο για απλούστευση του σχήματος και της ανάλυσής μας. 8 Στο Ε και στο Ζ οι καμπύλες ισοπαραγωγής και η γραμμή μοναδιαίου κόστους CC εφάπτονται και άρα έχουν την ίδια κλίση w/r. Παρατηρούμε ότι οι ακτίνες ΟΕ και ΟΖ Μπορείτε να κάνετε ένα σχήμα ξεκινώντας με διαφορετικές τιμές και οριακά κόστη για τα δύο προϊόντα Η διαφορά του με το σχήμα 5 είναι ότι θα παρουσιάζεται λίγο πιο περίπλοκο. 8
δείχνουν τον λόγο K/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Α και του Β αντίστοιχα, όταν οι σχετικές τιμές των συντελεστών είναι w/r. Η κλίση της ΟΕ είναι μικρότερη της ΟΖ διότι το Α είναι το αγαθό έντασης εργασίας ως προς το Β. Όταν η αμοιβή της εργασίας w αυξηθεί, με σταθερό το r, τότε το μοναδιαίο κόστος παραγωγής του Α και του Β αυξάνεται. Το κόστος παραγωγής για μία μονάδα παραγωγής Α και Β γίνεται ΜC A ΄ και MC B ΄ αντίστοιχα. Τα σημεία ισορροπίας για μία μονάδα παραγωγής Α και Β μετατοπίζονται στα Ε΄ και Ζ΄. Παρατηρούμε ότι η παραγωγή γίνεται περισσότερο έντασης κεφαλαίου και στους δύο κλάδους, όπως φαίνεται από τις κλίσεις των ακτινών ΟΕ΄ και ΟΖ΄ που τώρα πλησιάζουν περισσότερο τον κάθετο άξονα, που μετράει το κεφάλαιο. Από το σχήμα 5 διαπιστώνομε και κάτι ακόμα που ήδη έχομε εξηγήσει: μετά την αύξηση του μισθού, το μοναδιαίο κόστος παραγωγής του Α, ΜC A ΄, είναι μεγαλύτερο από το μοναδιαίο κόστος παραγωγής του Β, MC B ΄. Κατά συνέπεια, μετά την αύξηση του μισθού, και η τιμή του αγαθού Α είναι υψηλότερη της τιμής του Β. Από την παραπάνω ανάλυση συμπεραίνομε ότι υπάρχει μία μοναδική σχέση μεταξύ των τιμών των αγαθών και των τιμών των συντελεστών παραγωγής: μία αύξηση της σχετικής τιμής του ενός παραγωγικού συντελεστή, αυξάνει την σχετική τιμή του προϊόντος στην παραγωγή του οποίο χρησιμοποιείται εντατικότερα ο συγκεκριμένος συντελεστής. . Στο σχήμα 6 παρουσιάζεται η μοναδική θετική σχέση μεταξύ των αμοιβών των συντελεστών, w/r και των τιμών P A /P B , που περιγράψαμε. Στη συνέχεια για να αποδείξομε την εξίσωση των σχετικών αμοιβών των συντελεστών, μεταξύ χωρών, που επιφέρει το ελεύθερο εμπόριο θα χρησιμοποιήσομε αυτήν ακριβώς τη σχέση που είναι γνωστή ως το θεώρημα των Stolper-Samuelson. Σχήμα 6. Σχέση αμοιβών παραγωγικών συντελεστών και τιμών αγαθών w/r
PA/PB
3.3.4 Σχετικές τιμές αγαθών και διανομή εισοδήματος Πώς επηρεάζει τη διανομή του εισοδήματος, μία μεταβολή της σχετικής τιμής των αγαθών; Μία αύξηση του P A ως προς το Ρ Β θα αυξήσει την αμοιβή της εργασίας ως προς την πρόσοδο του κεφαλαίου, μέσω της μοναδικής σχέσης που εξηγήσαμε και παρουσιάζεται στο σχήμα 6. Επομένως, η αύξηση της σχετικής τιμής της εργασίας ενισχύει το εισόδημα των εργαζομένων σε βάρος των κατόχων κεφαλαίου. Αυτό μπορούμε να το αναλύσομε λίγο περισσότερο αποδεικνύοντας ότι το πραγματικό εισόδημα –δηλαδή η αγοραστική δύναμη- του παραγωγικού συντελεστή εργασία αυξήθηκε, ενώ το πραγματικό εισόδημα των κατόχων κεφαλαίου μειώθηκε, ως αποτέλεσμα της αύξησης της σχετικής τιμής του Α. Κατά αρχάς γνωρίζομε ότι η αύξηση της σχετικής τιμής του αγαθού Α που συνοδεύεται από αύξηση του λόγου w/r, επηρεάζει την εντατικότητα χρήσης των συντελεστών και στους 2 κλάδους. Και οι 2 κλάδοι γίνονται περισσότερο έντασης κεφαλαίου που σημαίνει όπως είδαμε στην παράγραφο 3.3.1, ότι το οριακό προϊόν του κεφαλαίου μειώνεται και στους 2 κλάδους, ενώ το οριακό προϊόν της εργασίας αυξάνεται. Με βάση την υπόθεσή μας για πλήρη ανταγωνισμό, η αμοιβή της εργασίας ισούται με την αξία του οριακού προϊόντος: (4) και η αμοιβή του κεφαλαίου w=P A∙ ∙MPL A = P B ∙MPL B αντίστοιχα: r= P A ∙MPK A = P B ∙MPKB. (5). Από τις (4) και (5) λαβαίνομε τις πραγματικές αξίες του w και r μετρούμενες είτε σε μονάδες του αγαθού Α είτε του αγαθού Β. w/P A = MPL A w/P B = MPL B (6) r/P B = MPKB (7) r/P A = MPK A Αφού λοιπόν τα οριακά προϊόντα της εργασίας έχουν αυξηθεί ενώ του κεφαλαίου έχουν μειωθεί, συμπεραίνομε ότι και η αγοραστική δύναμη της εργασίας αυξήθηκε, ενώ του κεφαλαίου μειώθηκε. 3.3.5 Γενική ισορροπία σε κλειστή οικονομία Θα περιγράψομε τώρα διαγραμματικά την γενική ισορροπία παραγωγής και κατανάλωσης μίας κλειστής οικονομίας. Στο σχήμα 7, οι άξονες μετρούν ποσότητες παραγομένων αγαθών. Η καμπύλη ΤΤ είναι η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων που περιγράφει τους άριστους συνδυασμούς των Α και Β που μπορούν να παραχθούν δεδομένων των παραγωγικών συντελεστών. Το κόστος ευκαιρίας του Α ως προς το Β βαίνει αυξανόμενο καθώς αυξάνεται η παραγωγή του Α, αφού ισχύει πλέον ο νόμος των φθινουσών αποδόσεων και για τους δύο παραγωγικούς συντελεστές. Η ισορροπία στην παραγωγή
πραγματοποιείται εκεί που η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων εφάπτεται με την ανώτερη δυνατή καμπύλη κοινωνικής αδιαφορίας, στο σημείο Ε. Σχήμα 7: Γενική ισορροπία B
Y
T
E
B0 u
0
A A0
T
Y
H γραμμή ΥΥ, που περνά από το σημείο επαφής Ε, ταυτίζεται με τον εισοδηματικό περιορισμό της χώρας: Υ = Q A ∙P A +Q B ∙P B Η κλίση της είναι ίση με τον λόγο των τιμών P A /P Β . Το σημείο Ε προσδιορίζει την σύνθεση της παραγωγής και της κατανάλωσης. Παράγεται 0Α 0 ποσότητα από το Α αγαθό, όση ακριβώς καταναλώνεται Επίσης παράγεται και καταναλώνεται 0Β 0 ποσότητα από το Β. Ένας άλλος τρόπος για να παραστήσομε γραφικά την ισορροπία στην παραγωγή και την κατανάλωση σε μία χώρα με δύο τομείς προϊόντων, είναι με τη βοήθεια των καμπυλών σχετικής προσφοράς και ζήτησης. Η καμπύλη σχετικής προσφοράς συνδέει την σχετική προσφορά του αγαθού Α ως προς το Β, με την σχετική του τιμή. Κάθε σημείο της σχετικής προσφοράς αντιστοιχεί σε ένα σημείο της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων του σχήματος 7. Η σχετική προσφορά του Α απεικονίζεται στο σχήμα 8, με την καμπύλη S(Q A /Q B ). Παρατηρήστε ότι η θετική κλίση της S(Q A /Q B ) περιγράφει κίνηση κατά μήκος της ΤΤ, από αριστερά προς τα δεξιά: καθώς αυξάνεται η σχετική τιμή του Α, που είναι η κλίση της ΤΤ, η παραγωγή του Α καθίσταται πιο επικερδής, γι’ αυτό και η παραγωγή του αυξάνεται με αντίστοιχο περιορισμό της παραγωγής του Β. Οι παραγωγοί του Α επεκτείνουν προϊόν τους για να
πραγματοποιήσουν μεγαλύτερα κέρδη. Όμως, η παραγωγή του Α μπορεί να επεκταθεί μόνο με προσέλκυση παραγωγικών συντελεστών από τον τομέα παραγωγής Β. Έτσι, όσο ανεβαίνει η σχετική τιμή του Α τόσο αυξάνεται η παραγωγή του Α σε βάρος της παραγωγής του Β. Η καμπύλη D(Q A /Q B ) αντιπροσωπεύει την σχετική ζήτηση που προκύπτει από τις προτιμήσεις- που περιγράφονται από τις καμπύλες αδιαφορίας- και τις σχετικές τιμές PA /P Β . Το σημείο Ε, όπου τέμνονται οι καμπύλες σχετικής ζήτησης και προσφοράς στο σχήμα 8, περιγράφει την γενική ισορροπία μεταξύ παραγωγής και ζήτησης της χώρας και είναι ακριβώς αντίστοιχο με το σημείο Ε του σχήματος 7. Σχήμα 8: Σχετική προσφορά - σχετική ζήτηση PA/PB
S(QA/QB))
E D(QA/QB)
0A0/0B0
QA/QB
3.3.6 Ισορροπία στην παραγωγή Η διάρθρωση της παραγωγής με δεδομένους τους παραγωγικούς συντελεστές απεικονίζεται καλύτερα με τη βοήθεια του διαγράμματος του Edgeworth, που είναι ένα παραλληλόγραμμο με διαστάσεις που αντιστοιχούν στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών της χώρας. Στο σχήμα 9, οι πλευρές του παραλληλογράμμου αντιστοιχούν στις ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας που διαθέτει η χώρα. O Α είναι η αρχή των αξόνων για την διαγραμματική απεικόνιση των καμπυλών ισοπαραγωγής του αγαθού Α και αντίστοιχα Ο Β είναι η
Σχήμα 9: Διάγραμμα-κουτί του Edgeworth
L
Lo
OB
QA3 QA2 QA1 Κ
QB1 K
QB2 QB3
Ε
Ko
Ko
OA
Lo L
η αρχή για την απεικόνιση των καμπυλών ισοπαραγωγής του Β. Η καμπύλη Ο Α Ο Β ονομάζεται συμβατική καμπύλη ή καμπύλη συμβολαίου και είναι ο γεωμετρικός τόπος των άριστων συνδυασμών παραγωγής των Α και Β, όταν οι ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών είναι K και L. Πάνω στην Ο Α Ο Β , κάθε καμπύλη ισοπαραγωγής του αγαθού Α εφάπτεται με μία καμπύλη ισοπαραγωγής του Β και το αντίθετο. Ένα τυχαίο σημείο πάνω στην συμβατική καμπύλη όπως το Ε, αντιπροσωπεύει την μέγιστη ποσότητα από το αγαθό Β που μπορεί να παραχθεί με δεδομένη την παραγωγή του Α που είναι ίση με την ποσότητα QΑ1. Στο Ε, παράγεται ποσότητα QA1 από το Α και QB3 από το Β Παρατηρούμε μάλιστα από το σχήμα, ότι για την παραγωγή QA1 χρησιμοποιείται Ο Α Lo εργασία και O A Ko κεφάλαιο. Για το Β απασχολείται το υπόλοιπο κεφάλαιο δηλαδή Ο Β Κο και η υπόλοιπη εργασία, Ο Β Lo. Όπως ακριβώς και η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων ΤΤ του σχήματος 7 η Ο Α Ο Β μας δείχνει τους άριστους συνδυασμούς παραγωγής των Α και Β. Το διάγραμμα αυτό είναι πολύ χρήσιμο γιατί μας δίνει κι άλλες πληροφορίες που αξίζει να ερευνήσομε.
Σχήμα
10.
Διάρθρωση
παραγωγής
και
αμοιβές
L
συντελεστών OB
QA2 QB1 w/r QA1
K
Z
Κ
QB2 Ε
(Κ/L)A
(K/L)B OA L
Το σχήμα 10, παριστάνει και πάλι το διάγραμμα του Edgeworth. Το σημείο Ε, πάνω στη συμβατική καμπύλη, εκτός από τις ποσότητες των αγαθών Α και Β που παράγονται με δεδομένους τους παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει η χώρα, μας δείχνει και τις εντατικότητες χρήσης των συντελεστών στους δύο αυτούς κλάδους. Η κλίση της ακτίνας Ο Α Ε δείχνει τον λόγο κεφαλαίου προς εργασία που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Α. Αντίστοιχα η Ο Β Ε δείχνει τον λόγο κεφαλαίου προς εργασία που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Β. Μπορείτε να αποδείξετε ότι όταν η συμβατική καμπύλη βρίσκεται κάτω από την διαγώνιο Ο Α Ο Β , τότε το αγαθό Α είναι πάντα το αγαθό έντασης εργασίας ως προς το Β και ισχύει (K/L) A <(K/L) B για οποιοδήποτε σημείο πάνω σ’ αυτή τη συμβατική καμπύλη 9. Η κλίση των δύο αντίστοιχων καμπυλών ισοπαραγωγής που εφάπτονται στο σημείο Ε είναι ακριβώς ίδια. Στο σημείο Ε ισχύει ότι οριακός λόγος υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγής στους δύο κλάδους εξισώνεται και είναι ίσος με τον λόγο μισθού/προσόδου στο σημείο αυτό : dK/dL=-(MPL Α /MPK Α )= -(MPL Β /MPKΒ )= -w/r (8) Μπορείτε να αποδείξετε ότι όταν η συμβατική καμπύλη βρίσκεται κάτω από την διαγώνιο ΟΑΟΒ, τότε το αγαθό Α είναι πάντα το αγαθό έντασης εργασίας ως προς το Β και ισχύει (K/L)A<(K/L)B για οποιοδήποτε σημείο πάνω σ’ αυτή τη συμβατική καμπύλη 9
Οι σχέσεις ισότητας της (8) ισχύουν για οποιοδήποτε σημείο της συμβατικής καμπύλης. Aς παρατηρήσομε την μετατόπιση της παραγωγής από το Ε στο Ζ και ας προσπαθήσομε να εντοπίσομε τις μεταβολές που προκύπτουν. Βλέπομε ότι το σημείο Ζ, αν συγκριθεί με το Ε, αντιπροσωπεύει μεγαλύτερη παραγωγή από το αγαθό Α και μικρότερη από το αγαθό Β. Στο Ζ επίσης παρατηρούμε ότι η μέθοδος παραγωγής έχει καταστεί περισσότερο έντασης κεφαλαίου και στους δύο κλάδους. Αυτό το διαπιστώνουμε αν φέρουμε τις ακτίνες που αντιπροσωπεύουν τους λόγους Κ/L σε κάθε κλάδο παραγωγής. Ακόμη, στο σημείο Ζ, οι σχετικές αμοιβές των συντελεστών παραγωγής έχουν αλλάξει και συγκεκριμένα η σχετική τιμή της εργασίας, w/r, έχει αυξηθεί. Αυτό συμβαίνει διότι καθώς αυξάνεται η παραγωγή του Α που είναι έντασης εργασίας ως προς το Β, μειώνεται η παραγωγή του Β. Ο κλάδος Α χρειάζεται περισσότερη εργασία και κεφάλαιο για να επεκταθεί, ενώ ο κλάδος Β που συρρικνώνεται απελευθερώνει κεφάλαιο και εργασία. Η διαδικασία προσαρμογής προκαλεί αύξηση της σχετικής αμοιβής της εργασίας, w/r, διότι η αύξηση της ζήτησης για εργασία που προκύπτει είναι συγκριτικά μεγαλύτερη της αύξησης της ζήτησης για κεφάλαιο. 10 Καθώς ακριβαίνει ο συντελεστής εργασία ως προς το κεφάλαιο, στην παραγωγή και των δύο κλάδων γίνεται υποκατάσταση του ακριβού με τον σχετικά φθηνότερο συντελεστή. Γι’ αυτό και η παραγωγή και των δύο κλάδων γίνεται περισσότερο εντατική στη χρήση κεφαλαίου καθώς η σύνθεση της παραγωγής μετατοπίζεται από το Ε στο Ζ. Επομένως, καθώς η παραγωγή του αγαθού έντασης εργασίας επεκτείνεται σε βάρος του αγαθού έντασης κεφαλαίου, η σχετική αμοιβή της εργασίας αυξάνεται και η παραγωγή και των δύο κλάδων γίνεται περισσότερο εντατική στη χρήση κεφαλαίου. 3.3.7. Το θεώρημα του Rybczynski To θεώρημα του Rybczynski χρησιμεύει στην εξήγηση της θεωρίας του εμπορίου των Heckscher-Ohlin και των πορισμάτων της. Σύμφωνα με αυτό, όταν αυξάνεται η ποσότητα ενός παραγωγικού συντελεστή σε μία χώρα, αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού που χρησιμοποιεί εντατικά τον συγκεκριμένο συντελεστή και μειώνεται η παραγωγή του άλλου Αυτό συμβαίνει διότι το Α, που η παραγωγή του διογκώνεται, είναι το αγαθό έντασης εργασίας, σε σχέση πάντα με το Β που η παραγωγή του συρρικνώνεται. Έτσι δημιουργείται υπερβάλλουσα ζήτηση εργασίας που είναι μεγαλύτερη από την υπερβάλλουσα ζήτηση κεφαλαίου και κατά συνέπεια το w/r αυξάνεται.
10
αγαθού, με την προϋπόθεση ότι διατηρούνται σταθερές οι σχετικές τιμές των αγαθών. Σχήμα 11: Τo θεώρημα του Rybczynski OB΄
OB w/r w/r Z
K E
OA L
Κρίσιμη υπόθεση για την ισχύ του θεωρήματος είναι οι σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Για να το αποδείξομε θα χρησιμοποιήσομε και πάλι το παραλληλόγραμμο του Εdgeworth. Στο σχήμα 11, έστω ότι αρχικά η ισορροπία στην παραγωγή πραγματοποιείται στο σημείο Ε, πάνω στη συμβατική καμπύλη Ο Α Ο Β. Οι σχετικές τιμές για τους παραγωγικούς συντελεστές που αντιστοιχούν στο Ε είναι w/r. Έστω τώρα ότι αυξάνεται ο πληθυσμός της χώρας. Κατά συνέπεια το παράλληλόγραμμό μας αλλάζει διαστάσεις. Η νέα συμβατική καμπύλη είναι η Ο Α Ο Β ΄. Αν, όπως έχουμε υποθέσει, οι τιμές των αγαθών δεν επηρεάζονται από την αύξηση του πληθυσμού, τότε και οι αμοιβές των παραγωγικών συντελεστών παραμένουν σταθερές. Άρα η νέα ισορροπία στην παραγωγή πραγματοποιείται στο σημείο Ζ, επί της συμβατικής καμπύλης Ο Α Ο Β ΄. Τα Ε και Ζ ανήκουν στην ίδια ακτίνα που ξεκινά από την αρχή των αξόνων Ο Α . Εφόσον λοιπόν οι σχετικές αμοιβές των συντελεστών δεν μεταβάλλονται, στο νέο επίπεδο παραγωγής, ο λόγος κεφαλαίου/εργασίας που χρησιμοποιείται και στους δύο κλάδους παραγωγής είναι ίδιος όπως και πριν την αύξηση του πληθυσμού. Άρα η Ο Α ΕΖ είναι μία ευθεία που δείχνει τον λόγο K/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του Α πριν και μετά την αύξηση του πληθυσμού. Επίσης
οι Ο Β Ε και Ο Β ΄Ζ είναι παράλληλες και δείχνουν τον λόγο Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Β πριν και μετά την αύξηση του εργατικού δυναμικού. Στο Ζ, μπορείτε να παρατηρήσετε ότι η παραγωγή του Α έχει αυξηθεί σε σχέση με το σημείο Ε. 11 Επίσης στο Ζ η παραγωγή του Β έχει μειωθεί. Τις επιπτώσεις μίας αύξησης του ενός παραγωγικού συντελεστή, με σταθερές τις τιμές, στη σύνθεση της παραγωγής μπορούμε να τις δείξομε και με τη βοήθεια του διαγράμματος της γενικής ισορροπίας με τις καμπύλες παραγωγικών δυνατοτήτων, στο σχήμα 12. Σχήμα 12: Αύξηση του πληθυσμού και αλλαγή στην σύνθεση της παραγωγής
Β
PA/PB
PA/PB
Τ΄ Τ
Ε Ζ
Τ
Τ΄
Α
Τα σχήματα 11 και 12 είναι απολύτως συμβατά. Το σημείο Ε πάνω στην καμπύλη μετασχηματισμού ΤΤ αντιστοιχεί στο Ε της συμβατικής καμπύλης Ο Α Ο Β. Μετά την αύξηση του πληθυσμού η καμπύλη μετασχηματισμού μετατοπίζεται στη θέση Τ΄Τ΄. Στο σημείο Ζ, το νέο σημείο ισορροπίας της παραγωγής με αμετάβλητες τις σχετικές τιμές των προϊόντων P A /P B , φαίνεται ότι η σύνθεση της παραγωγής έχει αλλάξει. 11
Η απόσταση ΟΑΖ είναι μεγαλύτερη της ΟΑΕ.
Συγκεκριμένα, η παραγωγή του Α έχει επεκταθεί ενώ η παραγωγή του Β έχει μειωθεί. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι η αύξηση της εργασίας προκαλεί δυσανάλογη επέκταση της παραγωγής του αγαθού, που χρησιμοποιεί πιο εντατικά αυτόν τον συντελεστή στην παραγωγή του: καθώς η εργασία αυξάνεται, με σταθερό το P A /P B η σχετική παραγωγή Q A /Q B διογκώνεται 3.3.8. Διάρθρωση της παραγωγής σε δύο χώρες που κατέχουν διαφορετική αναλογία παραγωγικών συντελεστών. Με βάση το θεώρημα του Rybczynski, μπορούμε να πούμε ότι αν δύο χώρες διαφέρουν ως προς τις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών, κάθε χώρα θα τείνει να παράγει μεγαλύτερες αναλογίες από το αγαθό που είναι έντασης του συντελεστή που η χώρα διαθέτει σε σχετικά επαρκείς ποσότητες. Πιο αυστηρά θα λέγαμε ότι αν η χώρα Ι διαθέτει μεγαλύτερη αναλογία L/K από την χώρα ΙΙ: (L/K)I>(L/K)II, τότε για δεδομένες σχετικές τιμές των αγαθών P A /P B , η χώρα Ι παράγει μεγαλύτερη αναλογία από το αγαθό Α ως προς το Β: (Q A /Q B )I>(Q A /Q B )II. Στην Ι που σχετικά αφθονεί ο συντελεστής εργασία, ο λόγος της παραγόμενης ποσότητας του Α ως προς το Β είναι πάντα υψηλότερος απ’ ότι στην ΙΙ. Η σχέση αυτή της αναλογίας παραγομένων ποσοτήτων και σχετικών τιμών απεικονίζεται στο σχήμα 13, όπου βλέπομε τις παραγόμενες αναλογίες αγαθών όταν οι τιμές είναι P A /P Β και στις δύο χώρες. Στο σημείο Ε, που αντιστοιχεί στη χώρα Ι, η αναλογία του αγαθού Α ως προς το Β είναι μεγαλύτερη απ΄’ ότι στο σημείο Ε΄, της χώρας ΙΙ.
Σχήμα 13: Διάρθρωση της παραγωγής και σχετικές τιμές σε δύο χώρες Β
Β PA/PB
PA/PB
Χώρα Ι
Χώρα ΙΙ
Ε΄
Ε Α
0
Α
0
Μπορούμε τώρα να τοποθετήσομε στο ίδιο σχήμα τη σχέση που έχουν οι παραγόμενες ποσότητες αγαθών και οι σχετικές τιμές , στις δύο χώρες. Σχήμα 14: Σχετική προσφορά παραγομένων ποσοτήτων PA/PΒ
Σχετική παραγωγή του Α ως προς το Β Χώρα ΙΙ
PA/PΒ
Χώρα Ι
QA/QΒ
Στο σχήμα 14 φαίνεται ότι για κάθε δεδομένο επίπεδο σχετικών τιμών, η αναλογία Q A /Q Β που παράγεται στην Ι είναι μεγαλύτερη από την αναλογία Q A /Q Β που παράγεται στην ΙΙ. Στην Ι όπου αφθονεί σχετικά ο
συντελεστής εργασία, ευνοείται η παραγωγή του αγαθού που εντατικό στη χρήση του άφθονου συντελεστή.
είναι
3.3.9 Το θεώρημα των Ηeckcsher-Ohlin Αν ισχύουν τα δεδομένα της προηγούμενης παραγράφου, δηλαδή ότι στην χώρα σχετικά αφθονεί ο συντελεστής εργασία, και επιπλέον ότι οι προτιμήσεις είναι ίδιες στις δύο χώρες (υπόθεση 7), τότε η ισορροπία πριν την έναρξη εμπορίου μπορεί να περιγραφεί στο σχήμα 15. Σχήμα 15. Ισορροπία στις δύο χώρες
PA/PΒ S(QA/QB)II
S(QA/QB)I
Ε΄
(PA/PΒ)II
E
(PA/PΒ)I
D(QA/QB)
(QA/QΒ) II
(QA/QΒ)
I
QA/QΒ
Οι χώρες ισορροπούν στα σημεία Ε και Ε΄ αντίστοιχα. Παρατηρούμε ότι στην Ι, όπου αφθονεί σχετικά η εργασία, έχει χαμηλότερη σχετική τιμή το αγαθό Α, που είναι το αγαθό έντασης εργασίας. Αντίθετα στην ΙΙ όπου αφθονεί σχετικά το κεφάλαιο, το σχετικά φθηνότερο προϊόν είναι το Β, το αγαθό έντασης κεφαλαίου. Εφόσον ισχύει ότι (P A /P Β )I <(P A /P Β )II συμπεραίνομε ότι η χώρα Ι έχει συμφέρον να εξάγει το προϊόν Α σε οποιαδήποτε σχετική τιμή υψηλότερη του P A /P B I 12 και να εισάγει το Β σε οποιαδήποτε σχετική τιμή χαμηλότερη αυτής που επικρατεί σε κατάσταση αυτάρκειας. Τα αντίστοιχα ισχύουν για τη χώρα ΙΙ. Άρα το εμπόριο είναι επωφελές για τις δύο χώρες εφόσον οι διεθνείς τιμές διαμορφώνονται μεταξύ των τιμών αυτάρκειας: P A /P B I<P A /P B <P A /P B II. Τουλάχιστον μία χώρα ωφελείται από το εμπόριο αν ισχύει ότι: 12
Σχετική τιμή του Α στην Ι, σε κατάσταση αυτάρκειας (κλειστής οικονομίας).
P A /P B I≤P A /P B ≤P A /P B II. Καταλήγουμε επομένως στο θεώρημα των Heckscher-Ohlin,σύμφωνα με το οποίο κάθε χώρα έχει συμφέρον να εξάγει το προϊόν που η παραγωγή του είναι εντατική στη χρήση του σχετικού άφθονου παραγωγικού συντελεστή. Το συγκριτικό πλεονέκτημα βρίσκεται στον κλάδο ή στον τομέα έντασης του σχετικά άφθονου συντελεστή. Η κινητήριος δύναμη του διεθνούς εμπορίου κατά τους Heckscher-Ohlin είναι η διαφορετική αναλογία στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών με τις οποίες είναι προικισμένη κάθε χώρα. 3.3.10. Οι συνέπειες του διεθνούς εμπορίου Μετά την έναρξη του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών η σχετική τιμή του Α στην Ι θα αυξηθεί, ενώ στην ΙΙ, η σχετική τιμή του Β θα αυξηθεί. Η κοινή σχετική τιμή για τις δύο χώρες, θα κείται μεταξύ των τιμών αυτάρκειας. Η παραγωγή του Α στην Ι θα επεκταθεί σε βάρος του Β. Αντίστοιχα στη ΙΙ, θα ευνοηθεί η παραγωγή του Β. Σχήμα 16: Ισορροπία στις δύο χώρες πριν και μετά το εμπόριο Q IA + Q IIA Q IB + Q IIB
PA/PΒ (QA/QΒ)II
(PA/PΒ)II (PA/PΒ)δ (PA/PΒ)I P /P
(QA/QΒ)I
Ε΄ Ζ E D(QA/QB)
QA/QΒ Στο σχήμα 16 βλέπομε ότι μετά το εμπόριο η διεθνής σχετική τιμή και προσφορά των προϊόντων προσδιορίζονται στο σημείο Ζ όπου τέμνονται η σχετική ζήτηση και προσφορά του «κόσμου» που αποτελείται από αυτές τις δύο χώρες. 13 Η διεθνής σχετική τιμή του αγαθού Α, (P A /P Β )δ, βρίσκεται μεταξύ των δύο τιμών αυτάρκειας. Ένα άλλο σχήμα που μας Ο «κόσμος» αποτελείται απ’ αυτές τις δύο χώρες. Μπορούμε να σκεφτούμε ότι η μία χώρα είναι η δική μας (η χώρα Ι) και η άλλη χώρα (η ΙΙ) είναι ο υπόλοιπος 13
Σχήμα 18: Ισορροπία στη χώρα Ι πριν και μετά το εμπόριο
Β
Ζ΄
Τ
U2 Ε
U1 Η
Ζ
(PA/PΒ)δ 0
Τ
επιτρέπει να παρατηρήσομε τις μεταβολές στη διάρθρωση της παραγωγής και της κατανάλωσης που επιφέρει το εμπόριο, για κάθε χώρα χωριστά, είναι το σχήμα που απεικονίζει τη γενική ισορροπία. Στο σχήμα 17, η χώρα Ι ισορροπεί σε κατάσταση αυτάρκειας στο σημείο Ε, όπου η κατανάλωση κάθε αγαθού είναι ακριβώς ίση με τη ζήτησή του.Το Ε αντιστοιχεί στο σημείο όπου η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων ΤΤ εφάπτεται με την ανώτερη καμπύλη κοινωνικής αδιαφορίας που είναι η U1. Οι σχετικές τιμές που διαμορφώνονται είναι οι (P A /P Β) I . Όταν η χώρα συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο αν πετυχαίνει τιμές (P A /P Β )δ, τότε συμφέρει η επέκταση της παραγωγής του Α και η συρρίκνωση αναγκαστικά του Β. Ο τομέας του συγκριτικού πλεονεκτήματος εδώ είναι το Α. Η παραγωγή μετατοπίζεται κατά μήκος της ΤΤ στο σημείο Ζ. Η κόσμος. Η σχετική προσφορά του «κόσμου» για το αγαθό Α είναι ο λόγος του αθροίσματος των επιμέρους προσφορών κάθε χώρας και βρίσκεται μεταξύ των σχετικών προσφορών κάθε χώρας. Q I + Q IIA I (QA/QΒ)II< AI < (QA/QΒ) II QB + QB
(PA/PΒ)I
Α
κατανάλωση επιτυγχάνεται στο σημείο Ζ΄, όπου ο νέος εισοδηματικός περιορισμός εφάπτεται με την ανώτερη δυνατή καμπύλη κοινωνικής αδιαφορίας που είναι η U2. Tα οφέλη απ’ το εμπόριο, στο σχήμα φαίνονται, διότι η χώρα ισορροπεί σε ανώτερη καμπύλη αδιαφορίας, άρα το επίπεδο ευημερίας αυξάνεται. Οι καταναλωτικές δυνατότητες της χώρας διευρύνονται μέσω του εμπορίου. Η αύξηση της ευημερίας είναι δυνατή μέσω της- μερικής- εξειδίκευσης της παραγωγής στον τομέα του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Ένα άλλο ενδιαφέρον διαγραμματικό στοιχείο που μας δίνει το σχήμα 17, είναι το τρίγωνο του εμπορίου, δηλαδή στο σχήμα μας το τρίγωνο Ζ΄ΗΖ.Οι κάθετες πλευρές του αντιστοιχούν στις ποσότητες εξαγωγών και εισαγωγών, ενώ η υποτείνουσα του τριγώνου μας έχει κλίση ίση με τις τιμές που επικρατούν στη χώρα μετά το εμπόριο. Οι τιμές αυτές ονομάζονται όροι εμπορίου. 14 Οι εξαγωγές της χώρας αντιστοιχούν στην απόσταση ΗΖ, ενώ οι εισαγωγές στην απόσταση Ζ΄Η.
Οι μεταβολές στις τιμές και στις παραγόμενες ποσότητες προϊόντων που θα επιφέρει το εμπόριο θα συνοδευτούν και με σταδιακές προσαρμογές στις μεθόδους παραγωγής, στις αγορές των παραγωγικών συντελεστών και τη διανομή του εισοδήματος. Συγκεκριμένα: η εξίσωση των τιμών των αγαθών, θα προκαλέσει εξίσωση των σχετικών αμοιβών των συντελεστών παραγωγής μεταξύ των χωρών. Με βάση την ανάλυση που κάναμε στην παράγραφο 3.3.3 υπάρχει μία και μοναδική σχέση μεταξύ των τιμών των αγαθών και των τιμών των συντελεστών. Κατά συνέπεια με βάση την ανάλυση που κάναμε, όταν στις δύο χώρες εξισωθούν οι σχετικές τιμές των προϊόντων, θα εξισωθούν και οι σχετικές τιμές των παραγωγικών συντελεστών. Στο σχήμα 19, αναπαράγουμε τη σχέση του σχήματος 6.
Οι όροι εμπορίου είναι η σχετική τιμή του εξαγόμενου προϊόντος ως προς την τιμή του εισαγόμενου. Οι όροι εμπορίου λέμε ότι βελτιώνονται όταν η σχετική τιμή του εξαγόμενου προϊόντος αυξάνεται. 14
Σχήμα 18: Σχέση αμοιβών παραγωγικών συντελεστών και τιμών αγαθών πριν και μετά το εμπόριο w/r
(w/r)II
(w/r)I
(PA/PB)I
(PA/PB)δ
(PA/PB)II
PA/PB
Σε κάθε χώρα θα αυξηθεί η σχετική τιμή του σχετικά άφθονου παραγωγικού συντελεστή. Με δεδομένη την υπόθεση ότι πριν την I II έναρξη του εμπορίου ισχύει ότι (P A /P B ) < (P A /P B ) συμπεραίνομε ότι (w/r)I < (w/r)IΙ. Μετά το εμπόριο οι τιμές συγκλίνουν έστω στο επίπεδο (P A /P B )δ. Άρα και οι τιμές των συντελεστών θα συγκλίνουν επίσης. Η διανομή του εισοδήματος θα μεταβληθεί επομένως σε κάθε χώρα προς όφελος του σχετικά άφθονου συντελεστή.
Σε κάθε χώρα, η σχετική αύξηση της παραγωγής του αγαθού του συγκριτικού πλεονεκτήματος θα προκαλέσει μεταβολές στη μέθοδο παραγωγής, τέτοιες ώστε και στους δύο κλάδους η μέθοδος παραγωγής γίνεται περισσότερο εντατική στη χρήση του σχετικά σπάνιου συντελεστή. Οι μεταβολές στη διάρθρωση της παραγωγής παριστάνονται καλύτερα διαγραμματικά με τη βοήθεια του κουτιού του Edgeworth. Στο σχήμα 20 βλέπομε δύο διαγράμματα για τις αντίστοιχες χώρες, τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο για δική μας διευκόλυνση. Οι διαστάσεις των παραλληλογράμμων εκφράζουν την υπόθεση για την σχετική αφθονία των συντελεστών παραγωγής στις δύο χώρες: (L/K)I>(L/K)II. Από αυτή την υπόθεση γνωρίζομε ότι πριν το εμπόριο σε κατάσταση αυτάρκειας των χωρών ισχύει ότι I II (P A /P B )I<(P A /P B )II και (w/r) <(w/r) . O A O BI και O A O B II είναι οι συμβατικές καμπύλες της Ι και ΙΙ, με αρχική ισορροπία πριν την έναρξη του εμπορίου στο σημείο Ε για τη χώρα Ι και στο σημείο Ζ για τη χώρα ΙΙ. Μετά την έναρξη του εμπορίου η σχετική
τιμή w/r αυξάνει στη χώρα Ι και μειώνεται στη ΙΙ. Η παραγωγή επεκτείνεται για το αγαθό έντασης του σχετικά άφθονου συντελεστή και μειώνεται για το άλλο αγαθό. Από το Ε η παραγωγή Σχήμα 19: Διάρθρωση της παραγωγής πριν και μετά το εμπόριο στις χώρες Ι και ΙΙ.
ΟΒΙΙ
ΟΒΙ Ζ Ε΄ K Ζ΄
Ε
ΟΑ L
μετατοπίζεται στο Ε΄, στη χώρα Ι. Στη ΙΙ η παραγωγή από το Ζ μετακινείται στο Ζ΄. Όπως δείχνουν οι κλίσεις των ακτινών Ο Α Ε και Ο Α Ε΄ η παραγωγή μετά το εμπόριο γίνεται πιο εντατική στη χρήση του κεφαλαίου στην παραγωγή του Α στη χώρα Ι. 15 Αυτό συμβαίνει διότι διότι μέσα στη χώρα Ι η σχετική τιμή του Α αυξάνει και κατά συνέπεια αυξάνει η σχετική τιμή της εργασίας με επακόλουθο την υποκατάσταση εργασίας με κεφάλαιο και στους δύο τομείς παραγωγής. Στο σημείο Ε΄ η παραγωγή είναι περισσότερο έντασης κεφαλαίου -σε σχέση με το σημείο Ε- στην παραγωγή τόσο του αγαθού Α όσο και του Β. Μπορείτε ακόμη να εξηγήσετε και να παρατηρήσετε από την αλλαγή των κλίσεων των Όπως έχομε δείξει στην παράγραφο ….. η κλίση των ακτινών εκφράζει τον λόγο Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή, στο συγκεκριμένο σημείο τομής της ακτίνας με την συμβατική καμπύλη. Επειδή η κλίση της ΟΑΕ΄ είναι μεγαλύτερη της ΟΑΕ, ο λόγος Κ/L που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του Α στο Ε΄ είναι μεγαλύτερος από τον λόγο K/L που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του Α στο Ε. Η ίδια ανάλυση με τις αναγκαίες προσαρμογές ισχύει για τις εντατικότητες χρήσης των συντελεστών πριν και μετά το εμπόριο για το αγαθό Β και επίσης για τα δύο αυτά αγαθά στην χώρα ΙΙ. 15
ακτινών ότι, μετά την έναρξη του εμπορίου, η παραγωγή του Α γίνεται περισσότερο έντασης εργασίας στη ΙΙ. Επιπλέον, η εξίσωση των σχετικών τιμών των παραγωγικών συντελεστών οδηγεί στην εξομοίωση των μεθόδων παραγωγής όσον αφορά την εντατικότητα χρήσης των συντελεστών στις δύο χώρες. Παρατηρήστε ότι η παραγωγή του αγαθού Α στις δύο χώρες πραγματοποιείται αντιστοίχως στα σημεία Ζ΄ και Ε΄ που ανήκουν στην ίδια ακτίνα και εκφράζουν τον ίδιο λόγο κεφαλαίου προς εργασία. Επίσης παρατηρήστε ότι οι ακτίνες Ο Β ΙΕ΄ και Ο Β ΙΙΖ΄ που εκφράζουν τον λόγο Κ/L στον τομέα Β μετά την έναρξη του εμπορίου είναι παράλληλες. Γι’ αυτό ακριβώς το συμπέρασμα είναι απαραίτητη η υπόθεση για τις σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Η υπόθεση αυτή οδηγεί και σε ένα άλλο πολύ σημαντικό πόρισμα, την μέσω του διεθνούς εμπορίου εξίσωση των απολύτων αμοιβών των συντελεστών παραγωγής. Γι’ αυτά τα δύο τελευταία συμπεράσματα θα πρέπει αν εργαστούμε λίγο πιο προσεκτικά, για την απόδειξή τους. Γνωρίζομε ότι στα σημεία ισορροπίας πάνω στη συμβατική καμπύλη ισχύει η ισότητα των σχετικών αμοιβών των συντελεστών και των κλίσεων των καμπυλών ισοπαραγωγής που διέρχονται από τα συγκεκριμένα σημεία: Στο Ε : dK/dL= -(w/r)Ι= -(MPL A /MPK A )Ι = -(MPL B /MPKB )Ι (9) Στο Ε΄: dK/dL= -(w/r)= -(MPLA /MPK A )Ι΄= -(MPL B /MPKB )Ι΄ (10) Παρομοίως για τη χώρα ΙΙ, στο Ζ: dK/dL= -(w/r)ΙΙ= -(MPL A /MPK A )Ι = -(MPL B /MPKB )ΙΙ (11) Στο Ζ΄: dK/dL= -(w/r)= -(MPLA /MPK A )ΙΙ΄= -(MPL B /MPKB )ΙΙ΄ (12) Στα σημεία Ε΄ και Ζ΄ γνωρίζομε ότι όπως οι σχετικές τιμές των αγαθών είναι εξισωμένες μεταξύ των χωρών, έτσι εξισωμένες είναι και οι σχετικές αμοιβές των συντελεστών. Από τις σχέσεις10 και 12 λαβαίνομε: (w/r)=(MPL A /MPK A )Ι΄=(MPL B /MPK B )Ι΄=(MPL A /MPK A )ΙΙ΄= =(MPL B /MPK B )ΙΙ΄ (13) Από τις ισότητες (13) έχομε ότι (MPL A /MPK A )Ι΄= (MPL A /MPK A )ΙΙ΄ (14) και (MPL B /MPKB )Ι΄=( MPL B /MPKB )ΙΙ΄ (15) Οι ισότητες (14) και (15) μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι κλίσεις των καμπυλών ισοπαραγωγής 16 του αγαθού Α και Β που διέρχονται από τα σημεία Ε΄ και Ζ΄ είναι ίσες. Εφόσον ισχύουν οι σταθερές αποδόσεις κλίμακας, τα σημεία Ε΄ και Ζ΄ βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία που ξεκινά από την αρχή των αξόνων Ο Α και εκφράζουν ίδιο λόγο Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του προϊόντος Α στη χώρα Ι και ΙΙ μετά το εμπόριο. Για τους ίδιους λόγους οι ακτίνες Ο Β ΙΕ΄ και Ο Β ΙΙ Ζ΄ είναι παράλληλες μεταξύ τους εκφράζοντας ίδιο λόγο Κ/L που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του αγαθού Β στις δύο χώρες μετά το εμπόριο. Άρα αποδείξαμε ότι κάτω από Στο σχήμα 20 έχει παραληφθεί η απεικόνιση αυτών των καμπυλών ισοπαραγωγής για να διατηρηθεί σχετικά απλό το σχήμα. 16
τις αυστηρές υποθέσεις που έχομε θέσει, το εμπόριο προκαλεί σύγκλιση στις μεθόδους παραγωγής μεταξύ χωρών, ή, διαφορετικά, προκαλεί εξίσωση της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας. Τώρα μπορούμε να αποδείξομε ότι το εμπόριο προκαλεί εξίσωση των απολύτων αμοιβών των συντελεστών παραγωγής. Για να γίνει κάτι τέτοιο απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ισχύουν οι σταθερές αποδόσεις κλίμακας στην παραγωγή και επικράτηση κοινών απόλυτων τιμών για κάθε προϊόν, στις 2 χώρες, μετά το εμπόριο. Μετά την έναρξη του εμπορίου, στη χώρα Ι που ισορροπεί στο σημείο Ε΄ του σχήματος 19, με βάση τις αρχές του πλήρους ανταγωνισμού κάθε παραγωγικός συντελεστής αμείβεται με βάση την αξία του οριακού του προϊόντος. H αμοιβή της εργασίας είναι: wI = P A ∙MPL A I = P B ∙ MPL B I (16) και η αμοιβή του κεφαλαίου είναι rI = P A ∙MPK A I = P B ∙MPΚB I (17) Αντίστοιχα, μετά την έναρξη του εμπορίου η χώρα ΙΙ ισορροπεί στο σημείο Ζ΄, και οι αμοιβές των συντελεστών είναι: wIΙ = P A ∙MPL A IΙ = P B ∙MPL B IΙ (18) IΙ IΙ IΙ r = P A ∙MPKA = P B ∙MPΚB (19) Ας θυμηθούμε σ’ αυτό το σημείο ότι τα E΄ και Ζ΄ ανήκουν στην ίδια ακτίνα και αφού ισχύουν οι σταθερές αποδόσεις στην παραγωγή ισχύει ότι το οριακό προϊόν κάθε αγαθού είναι σταθερό κατά μήκος της οποιασδήποτε ακτίνας. Άρα (20) και MPL A I = MPL A IΙ I IΙ MPKA = MPK A (21) Από τις ισοότητες (16), (18) και (20) καταλήγομε ότι wI = wIΙ και από τις (17), (19) και (21) έχομε rI = rIΙ Συμπεράσματα: • Σύμφωνα με το θεώρημα των Heckscher-Ohlin, κάθε χώρα εξάγει το προϊόν που η παραγωγή του είναι εντατική στη χρήση του σχετικά άφθονου συντελεστή. Μετά το εμπόριο • σε κάθε χώρα αυξάνεται η σχετική τιμή του προϊόντος του συγκριτικού πλεονεκτήματος. • σαν αποτέλεσμα επεκτείνεται η παραγωγή του προϊόντος του συγκριτικού πλεονεκτήματος σε βάρος της παραγωγής του προϊόντος που σχετικά μειονεκτεί. • οι σχετικές τιμές των παραγωγικών συντελεστών εξισώνονται και αν ισχύουν οι σταθερές αποδόσεις κλίμακας, εξισώνονται και οι απόλυτες αμοιβές των παραγωγικών συντελεστών.
• Επίσης, το εμπόριο οδηγεί στην εξίσωση της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας μεταξύ χωρών. • Η απόλυτη εξίσωση των αμοιβών των συντελεστών και η εξομοίωση της τεχνολογίας στην παραγωγή κάθε προϊόντος μεταξύ χωρών, είναι πορίσματα του θεωρήματος των HeckscherOhlin, που στηρίζονται στην υπόθεση των σταθερών αποδόσεων κλίμακας. Όμως, ακόμη κι αν δεν ισχύει αυτή η περιοριστική υπόθεση, το θεώρημα των Heckscher-Ohlin μας υποδεικνύει την τάση εξίσωσης αμοιβών και τεχνολογίας μεταξύ χωρών που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο.
Τα οφέλη από το εμπόριο στηρίζονται σε αρκετές ιδέες. 1.Όταν ένας αγοραστής ή ένας πωλητής εμπλέκονται σε μια εκούσια συναλλαγή και οι δύο λαμβάνουν κάτι που θέλουν, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η θέση τους. •Οι Νορβηγοί καταναλωτές μπορούν ν’ αγοράσουν πορτοκάλια μέσω του διεθνούς εμπορίου, που είναι δύσκολο να παραχθούν στη Νορβηγία. •Ο παραγωγός των πορτοκαλιών μπορεί να χρησιμοποιήσει το εισόδημα που λαμβάνει, για την αγορά των πραγμάτων που επιθυμεί. 2.Πολλοί θεωρούν οτι διεθνές εμπόριο είναι επιζήμιο 3.Φόβος από άνοιγμα οικονομιών 2.Πώς μπορεί μια χώρα που είναι η πιο (λιγότερο) αποτελεσματική παραγωγός των πάντων να ωφεληθεί από το εμπόριο; –Επειδή η ποσότητα των πόρων είναι περιορισμένη, οι χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους πόρους για την παραγωγή των προϊόντων στα οποία είναι πιο παραγωγικές (σε σχέση με τις άλλες επιλογές παραγωγής) και μετά να πωλήσουν αυτά τα προϊόντα και ν’ αγοράσουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που θέλουν να καταναλώσουν. –Οι χώρες μπορούν να ειδικευτούν στην παραγωγή και να καταναλώνουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες μέσω του εμπορίου 3.Το εμπόριο προβλέπεται ότι θα ωφελήσει μια χώρα κάνοντάς την αποτελεσματικότερη όταν εξάγει αγαθά που χρησιμοποιούν άφθονους πόρους και εισάγει αγαθά που χρησιμοποιούν σπάνιους πόρους. 4.Όταν οι χώρες ειδικεύονται, μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματικότερες λόγω της μεγάλης κλίμακας της παραγωγής. 5.Οι χώρες μπορούν επίσης να κερδίσουν από το εμπόριο σημερινών και μελλοντικών πόρων (δανεισμός). 6.Μετανάστευση μπορεί να δημιουργήσει οφέλη •Το εμπόριο προβλέπεται ότι θα ωφελήσει τις χώρες ως σύνολο με αρκετούς τρόπους, αλλά μπορεί να βλάψει συγκεκριμένες ομάδες σε μια χώρα. –Το διεθνές εμπόριο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τους ιδιοκτήτες των πόρων που χρησιμοποιούνται εντατικά σε κλάδους που ανταγωνίζονται τις εισαγωγές. –Επομένως, το εμπόριο μπορεί να επηρεάσει τη διανομή του εισοδήματος σε μια χώρα. –Οι αντιπαραθέσεις για το εμπόριο θα έπρεπε να εμφανίζονται ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες κάθε χώρας και όχι ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες.
Κρατική πολιτική και εμπόριο •Η κρατική πολιτική επηρεάζει τον όγκο του εμπορίου μέσω –των δασμών: ένας φόρος στις εισαγωγές ή τις εξαγωγές, –των ποσοστώσεων: ένας ποσοτικός περιορισμός στις εισαγωγές ή τις εξαγωγές, –των επιδοτήσεων των εξαγωγών: μια πληρωμή στους παραγωγούς που εξάγουν, –ή μέσω άλλων διατάξεων (π.χ. προδιαγραφές προϊόντων) που αποκλείουν τα ξένα προϊόντα από την αγορά, αλλά επιτρέπουν τα εγχώρια προϊόντα. •Τελωνειακές ενώσεις, άλλες εμπορικές συνφωνίες •Ποιο είναι το κόστος και ποια τα οφέλη αυτών των πολιτικών;