Μπορείτε να βρείτε ύλες, ανακοινώσεις , παλαιότερα θέματα, προγράμματα, λυμένα θέματα καθώς και άλλα φυλλάδια στο τραπεζάκι της Δαπ η στο dap-oikonomikou.gr Για απορίες γραφτείτε στο Φόρουμ του https://www.facebook.com/groups/econnomikis
Για οποιαδήποτε άλλη πληροφορία μπορείτε επικοινωνήσετε στο dap.oikonomikou@gmail.com
ΔΑΠ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΑΝΤΑ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΦΟΙΤΗΤΗ
να
ΔΑΠ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ Περιεχόμενα: 1. Εισαγωγή στη Πολιτική Οικονομία - Φεβρουάριος 2010 2. Εισαγωγή στη Πολιτική Οικονομία - Φεβρουάριος 2009 3. Εισαγωγή στη Πολιτική Οικονομία - Φεβρουάριος 2008 4. Εισαγωγή στη Πολιτική Οικονομία - Φεβρουάριος 2006
Θέµατα Εισαγωγής στην Πολιτική Οικονοµία, 3η Φεβρουαρίου 2010 Γιάνης Βαρουφάκης, Μάνος Κουντούρης ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ 2 ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ Α ΚΑΙ ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ Β ΜΕΡΟΣ Α – ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΜΟΝΟ ΣΕ 2 ΑΠΟ ΤΑ 4 ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α1 (3 µονάδες) (α) Έστω µια οικονοµία µε ένα µόνο αγαθό και Ν άτοµα. Έστω Q η ποσότητα αυτού του αγαθού η οποία κατανέµεται µεταξύ των Ν ατόµων. Ποιες οι κατά Pareto αποτελεσµατικές κατανοµές της ποσότητας Q µεταξύ των Ν ατόµων; (1 µονάδα) Απάντηση: ∆εδοµένου ότι έχουµε µόνο ένα αγαθό που το θέλουν όλα τα άτοµα, τότε κάθε κατανοµή των Q µονάδων µεταξύ των Ν ατόµων είναι κατά Pareto αποτελεσµατική εφόσον όλες οι µονάδες Q έχουν διανεµηθεί µεταξύ των Ν ατόµων (δηλαδή, εφόσον δεν µένουν αδιάθετες µονάδες). Ο λόγος είναι απλός: Πάρε οποιαδήποτε κατανοµή. Αν την αλλάξουµε έστω και λίγο, αυτό σηµαίνει ότι παίρνουµε µία µονάδα του αγαθού και την i και την δίνουµε στον j. Άρα η i θα ζηµιωθεί. Ο ορισµός της κατά Pareto αποτελεσµατικότητας αναφέρει ότι µια κατανοµή είναι αποτελεσµατική εφόσον δεν µπορεί να αλλαχθεί έτσι ώστε να ωφεληθεί τουλάχιστον ένας/µια χωρίς να ζηµιωθεί κανείς. Στην προκείµενη περίπτωση, προφανώς υπάρχει ένα άτοµο η i που θα ζηµιωθεί όποια κι αν είναι η αρχική κατανοµή. Συνεπώς όλες οι κατανοµές είναι κατά Pareto αποτελεσµατικές. (β) Συµφωνείτε ή διαφωνείτε µε την φράση "Η κατά Pareto αποτελεσµατικότητα είναι καταστροφική για τις εµπορικές ανταλλαγές"; Να εξηγήσετε διεξοδικά γιατί. (1 µον.) Απάντηση: Εξ ορισµού, δύο άτοµα θα προβούν σε µεταξύ τους ανταλλαγές εφόσον η µεταξύ τους αρχική κατανοµή των πόρων/αγαθών που διαθέτουν δεν είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Οπότε, σε αυτό το πλαίσιο, η παραπάνω φράση είναι σωστή. Υπάρχουν όµως δύο προεκτάσεις αυτής της σκέψης. Πρώτον, αν µία οικονοµία χαρακτηρίζεται από κατά Pareto αποτελεσµατικότητα, αυτό δεν εµποδίζει το εξωτερικό εµπόριο καθώς η διεθνής κατανοµή των πόρων δεν είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. (Προφανώς αν ο κόσµος όλος βρίσκεται σε κατά Pareto αποτελεσµατική κατάσταση τότε, πράγµατι, θα έχουµε στάση εµπορίου.) ∆εύτερον, αν δούµε τον κόσµο όπως πραγµατικά είναι, δηλαδή σε συνεχή 'κίνηση', η έννοια της κατά Pareto αποτελεσµατικότητας είναι δύσκολο να βρει κάποια χρήσιµη εφαρµογή. Π.χ. όταν αλλάζουν οι προτιµήσεις µας σε πραγµατικό χρόνο και ως αποτέλεσµα των πράξεών µας (συµπεριλαµβανοµένων και των καταναλωτικών µας επιλογών, των εµπορικών µας ανταλλαγών κλπ.), η καµπύλη αποτελεσµατικών συµφωνιών (δηλαδή ο γεωµετρικός τόπος των κατά Pareto αποτελεσµατικών κατανοµών) δεν ορίζεται καθώς µετατοπίζεται γρηγορότερα από τον ρυθµό των ανταλλαγών µας. Με απλά λόγια, η έννοια της κατά Pareto αποτελεσµατικότητας είναι κατ' εξοχήν στατική και η εφαρµογή της σε µια δυναµική, εξελισσόµενη κοινωνία της αγοράς είναι δύσκολη αν όχι αδύνατη. Όµως οι εµπορικές ανταλλαγές συµβαίνουν εκεί, στις εξελισσόµενες, δυναµικές κοινωνίες.... (γ) Έστω µια οικονοµία δύο ατόµων (Α&Β) και δύο αγαθών (Χ&Υ). Έστω ότι η Α είναι αδιάφορη µεταξύ 1 µονάδας του Χ και 2 µονάδων του Υ ενώ ο Β είναι αδιάφορος µεταξύ 2 µονάδων του Χ και 1 µονάδας του Υ. Ποιες οι κατά Pareto αποτελεσµατικές κατανοµές; (1 µον.) Απάντηση: Είναι οι εξής τρεις: (1) Η Α έχει όλες τις µονάδες Χ και ο Β όλες τις µονάδες Υ. (2) Η Α έχει όλες τις µονάδες Υ και όλες τις µονάδες Χ. (3) Ο Β έχει όλες τις µονάδες Υ και όλες τις µονάδες Χ.
Απόδειξη: Ξεκινώντας από την (3), οποιαδήποτε αλλαγή της κατανοµής θα ζηµιώσει τον Β. Άρα η (3) είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Ξεκινώντας από την (2), οποιαδήποτε αλλαγή της κατανοµής θα ζηµιώσει την Α. Άρα και η (2) είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Ξεκινώντας από την (1), αν πάρουµε µία µονάδα Χ από την Α θα πρέπει (για να µην ζηµιωθεί) να την αποζηµιώσουµε µε 2 µονάδες Υ του Β. Όµως για να µην ζηµιωθεί ο Β για την απώλεια αυτών των 2 µονάδων πρέπει να τον αποζηµιώσουµε µε 4 µονάδες Χ της Α. ∆εν γίνεται! Άρα, πρόκειται για κατά Pareto αποτελεσµατική κατανοµή. Γιατί όµως δεν είναι κατά Pareto αποτελεσµατική κατανοµή εκείνη που δίνει όλες τις µονάδες Υ στην Α και όλες τις µονάδες Χ στον Β; Απλά. επειδή αν ξεκινήσουµε από αυτή την κατανοµή, και πάρουµε µια µονάδα Χ από τον Β για να την δώσουµε στην Α, θα πρέπει να τον αποζηµιώσουµε µε 1/2 µονάδες Υ της Α κάτι που µπορούµε άνετα να κάνουµε καθώς η Α µε χαρά θα µας δώσει 1 µονάδα Υ για κάτι περισσότερο από 1/2 µονάδας Χ. Πιο απλά, αν πάρουµε 1 µονάδα Υ από την Α και την δώσουµε στον Β µε αντάλλαγµα µια µονάδα Χ εκείνου που την δίνουµε στην Α, θα ωφεληθούν και οι δύο. Άρα, η κατανοµή αυτή επιδέχεται κατά Pareto βελτίωση. Άρα δεν είναι κατά Pareto αποτελεσµατική κατανοµή. ΘΕΜΑ Α2 (3 µονάδες) (α) Παρουσιάστε διαγραµµατικά την θεωρία της γαιοπροσόδου του David Ricardo. (1 µον.)
Απάντηση: Έστω το αριθµητικό παράδειγµα που δώσαµε στις διαλέξεις όπου η παραγωγική γη χωρίζεται σε τρεις ζώνες, ανάλογα µε την παραγωγικότητα ή γονιµότητα του χώµατος. Ζώνη 1: Κόστος = 10€ ανα τόνο, Ικανότητα παραγωγής = 100 τόνοι Ζώνη 2: Κόστος = 20€ ανα τόνο, Ικανότητα παραγωγής = 500 τόνοι Ζώνη 3: Κόστος = 30€ ανά τόνο, Ικανότητα παραγωγής = 1000 τόνοι Μέσο κόστος
Β
Γ
Α
100
600
1600 Τόνοι προϊόντος
Όταν η ζήτηση του αγροτικού προϊόντος είναι 100 τόνοι (ή λιγότερο) παράγεται µόνο στην Ζώνη 1 και πωλείται προς €10 ανά τόνο εφόσον ο
ανταγωνισµός συµπιέζει την τιµή και την εξισώνει µε το κόστος ευκαιρίας. Τα έσοδα των παραγωγών ισούνται µε (10Χ100)€ (βλ. το µπορντό εµβαδόν) αλλά η πρόσοδος είναι µηδενική. Όταν όµως η ζήτηση φτάσει τους 600 τόνους, τότε η Ζώνη 1 δεν αρκεί και αρχίζει η παραγωγή στην Ζώνη 2. Για να γίνει αυτό, η τιµή σκαρφαλώνει στα 20€. Τότε, οι παραγωγοί της Ζώνης 1 εισπράττουν γαιοπρόσοδο ίση µε το εµβαδόν της περιοχής Α. Τέλος, όταν η ζήτηση ξεπεράσει τους 600 τόνους, µπαίνει στην παραγωγή και η Ζώνη 3. οπότε οι παραγωγοί της Ζώνης 2 έχουν και αυτοί γαιοπρόσοδο ίση µε το εµβαδόν την περιοχής Γ. Ταυτόχρονα οι γαιοκτήµονες της Ζώνης 1 βλέπουν την γαιοπρόσοδό τους να αυξάνεται: περιοχές Α και Β. (β) Ποια η βασική διαφορά µεταξύ γαιοπροσόδου και οικονοµικού κέρδους; (1 µον.)
Απάντηση: Υπολογιστικά ή λογιστικά καµία. Εννοιολογικά µεγάλη. Και οι δύο έννοιες υπολογίζονται ως η διαφορά εσόδων και κόστους ευκαιρίας. Όµως η γαιοπρόσοδος προκύπτει από την χρήση παραγωγικού συντελεστή του οποίου η ποσότητα είναι σταθερή και δεδοµένη, και η οποία δεν µπορεί να αυξηθεί όταν αυξάνεται η τιµή της. Έτσι, στο πλαίσιο της οικονοµικής µεγέθυνσης, ο ανταγωνισµός δεν µειώνει την γαιοπρόσοδο του ιδιοκτήτη του σχετικά σπάνιου παραγωγικού συντελεστή καθώς, ουσιαστικά, αυτός µονοπωλεί ένα συντελεστή που δεν µπορεί να παραχθεί από άλλους επιχειρηµατίες (όσο καινοτόµοι κι αν είναι) αλλά που γίνεται όλο και πιο περιζήτητος. Αντίθετα, ο ανταγωνισµός µειώνει τα οικονοµικά κέρδη του επιχειρηµατία που βασίζεται στην καινοτοµία, στην ποιότητα των προϊόντων κλπ. καθώς τίποτα δεν σταµατά άλλους, νέους, επιχειρηµατίες να εισέλθουν στην αγορά και να παραγάγουν καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα. (γ) Ποια θα ήταν, κατά την γνώµη σας, η στάση του David Ricardo στο θέµα των αγροτικών κινητοποιήσεων των ηµερών στην ελληνική ύπαιθρο (µε τις οποίες προβάλλονται αιτήµατα για επιδοτήσεις των αγροτικών προϊόντων); (1 µον.)
Ενδεικτική απάντηση: Ο Ricardo στις µέρες του καταφέρθηκε µε µεγάλη σπουδή εναντίον των προσπαθειών των γαιοκτηµόνων της εποχής του να πείσουν το κράτος να τους επιδοτεί έµµεσα εισάγοντας δασµούς στις εισαγωγές καλαµποκιού από το εξωτερικό. Θεωρούσε ότι η γαιοπρόσοδος, που αυξάνεται µε τις επιδοτήσεις, αποτελούν µια µορφή αφαίµαξης των υπόλοιπων κλάδων της οικονοµίας (π.χ. της βιοµηχανίας) οι οποίοι µπορούν να κερδίσουν µόνο από τις καινοτόµες παραγωγικές τους προσπάθειες και όχι από το γεγονός ότι τυχαίνει να έχουν ιδιοκτησιακά δικαιώµατα επί της γης (ενός σπανίζοντα συντελεστή παραγωγής). Όσο για το επιχείρηµα ότι οι αγρότες χρειάζονται υποστήριξη γιατί διαφορετικά η χώρα δεν θα µπορεί να τρέφει τον εαυτό της, ο Ricardo ήταν ανένδοτος θεωρώντας µέγα σφάλµα το να µας ενδιαφέρει η αυτάρκεια σε τρόφιµα. Αντίθετα, θιασώτης του διεθνούς εµπορίου (και στη βάση της αρχής του συγκριτικού πλεονεκτήµατος που ο ίδιος διατύπωσε) πίστευε ότι είναι προς το συµφέρον µιας χώρας (α) να εισάγει τρόφιµα από άλλες χώρες οι οποίες έχουν συγκριτικό πλεονέκτηµα στην καλλιέργειά τους και (β) να επικεντρώνεται στα αγαθά στην παραγωγή των οποίων έχει η ίδια συγκριτικό πλεονέκτηµα. Επί πλέον, ο Ricardo εναντιωνόταν σε οποιαδήποτε κρατική παρέµβαση αύξανε, έστω και έµµεσα, το κόστος παραγωγής της βιοµηχανίας και του εµπορίου, κλάδους που θεωρούσε ότι αποτελούσαν την πηγή του πλούτου. Βέβαια, κάποιος µπορεί
να πει ότι στην Βρετανία της εποχής του οι γαιοκτήµονες ήταν µεγαλοτσιφλικάδες ενώ στην σηµερινή Ελλάδα οι περισσότεροι αγρότες διαθέτουν λίγη γη και, έτσι, βρίσκονται σε δεινή θέση απέναντι στους µεσάζοντες στους οποίους αναγκάζονται να πουλήσουν τα αγαθά τους. ΘΕΜΑ Α3 (3 µονάδες) (α) Έστω ότι οπωροπώλης σε κάποια λαϊκή αγορά πουλάει ποσότητα αγαθών που, δεδοµένης της τιµής, παραβιάζει την Ισο-οριακή Αρχή (ΙΟΑ). Τι σηµαίνει αυτό στην καθοµιλουµένη; (1 µον.)
Απάντηση: Σηµαίνει ότι τα οριακά του έσοδα MR (τα έσοδά του από την τελευταία µονάδα προϊόντος που πουλάει) δεν ισούνται µε τα οριακά του κόστη MC (το κόστος αυτής της τελευταίας µονάδας. Αν MR>MC αυτό σηµαίνει ότι αν πουλήσει περισσότερες µονάδες θα αυξηθεί το κέρδος του. Αν MR<MC αυτό σηµαίνει ότι αν πουλήσει λιγότερες µονάδες και πάλι θα αυξηθεί το κέρδος του. Συνεπώς όσο δεν ισχύει η ισότητα MR=MC η επιχείρηση δεν µεγιστοποιεί τα κέρδη της. (β) Έστω ότι καταναλωτής αγοράζει ένα αγαθό σε ποσότητα που παραβιάζει την ΙΟΑ. Τι θα τον συµβουλεύατε; (1 µον.)
Απάντηση: Να αλλάξει τον συνδυασµό των ποσοτήτων διαφορετικών αγαθών που αγοράζει έτσι ώστε να εξισωθεί ο λόγος των οριακών ωφελειών του µε τον λόγο των τιµών. Αν π.χ. καταναλώνει ποσότητες Χ και Υ σε τιµές px και py η ισο-οριακή αρχή ισχύει εφόσον MUX/MUY = px/py. Αν τώρα MUX/MUY > px/py η ωφέλεια του καταναλωτή θα αυξηθεί εφόσον αγοράσει περισσότερο Χ και λιγότερο Υ έως ότου αποκατασταθεί η ισο-οριακή αρχή: Πρόσεξε ότι όταν αυξάνεται το Χ και µειώνεται το Υ, αυτόµατα (εφόσον έχουµε φθίνουσα οριακή ωφέλεια) µειώνεται το MUX και αυξάνεται το MUY. (γ) Μπορείτε να δώσετε κάποιο παράδειγµα ορθολογικής παραβίασης της ΙΟΑ; (1 µον.)
Απάντηση: Οποιαδήποτε περίπτωση το άτοµο έχει ισχυρό λόγο να επιλέξει µε τρόπο που βάζει σε δεύτερη µοίρα την µεγιστοποίηση της ωφέλειάς του/της. Π.χ. µία απόρριψη της µηχανής ωφέλειας - βλ. Κεφάλαιο 4 του βιβλίου µου Πολιτική Οικονοµία ΘΕΜΑ Α4 (3 µονάδες) (α) Ποια τα βασικά στοιχεία του ωφελιµισµού (utilitarianism) του Jeremy Bentham; (1 µον.)
Απάντηση: Βλ. σελ. 118-120, Κεφάλαιο 3 του βιβλίου µου Πολιτική Οικονοµία (β) Γιατί η νεοκλασική πολιτική οικονοµία δεν προβλέπει την σύγκριση της ωφέλειας (utility) του ενός ατόµου µε την ωφέλεια ενός άλλου (ή άλλων); (1 µον.)
Απάντηση: Βλ. σελ. 120-123, Κεφάλαιο 3 του βιβλίου µου Πολιτική Οικονοµία (γ) Όταν ο J.S Mill έγραφε "Είναι προτιµότερο να είναι κανείς ένας δυσαρεστηµένος άνθρωπος παρά ένα ικανοποιηµένο γουρούνι˙ καλύτερα ένας δυσαρεστηµένος
Σωκράτης παρά ένας ικανοποιηµένος ηλίθιος", τι εννοούσε σε σχέση µε τον ωφελιµισµό και την νεοκλασική πολιτική οικονοµία; (1 µον.)
Απάντηση: Επιχειρηµατολογούσε ότι ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα γιατί έχει την δυνατότητα να κρίνει τις προτιµήσεις του - να έχει προτιµήσεις διαφορετικών ποιοτήτων (π.χ. το να θέλεις να ξυστείς, όπως ένα γουρούνι, δεν ανήκει στην ίδια κατηγορία επιθυµιών µε την επιθυµία να διαβάσεις Όµηρο...). Αυτές οι σκέψεις δεν συνάδουν ούτε µε τον απλό ωφελιµισµό του Bentham ούτε µε εκείνο της νεοκλασικής πολιτικής οικονοµίας. Για περισσότερα, βλ. Κεφάλαιο 4 του βιβλίου µου Πολιτική Οικονοµία. ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ (και) ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΑΚΟΛΟΥΘΑ 3 ΘΕΜΑΤΑ ΜΕ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΝΑ ΑΝΑ∆ΕΙΚΝΥΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΑΠΟΨΕΩΝ ΠΟΥ ΚΑΛΥΨΕ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ Β1 (4 µονάδες) Σε τι οφείλονται οι οικονοµικές κρίσεις; ΘΕΜΑ Β2 (4 µονάδες) Ποιες ιστορικές διαδικασίες συνδιαµόρφωσαν την οικονοµική επιστήµη και τις κοινωνίες της αγοράς; ΘΕΜΑ Β3 (4 µονάδες) Γιατί κάποιες χώρες και ήπειροι είναι πλουσιότερες από άλλες;
Τα ερωτήµατα αυτά δεν επιδέχονται µιας συγκεκριµένης απάντησης και για αυτό τον λόγο δεν θα σας δώσω ούτε καν µια ενδεικτική απάντηση. Ο κάθε καλός οικονοµολόγος τις απαντά διαφορετικά. Αυτό που περιµέναµε από εσάς ήταν να χρησιµοποιήσετε τα ερωτήµατα αυτά ώστε να ξεδιπλώσετε στο γραπτό σας τις γνώσεις που αποκοµίσατε από όλα τα κείµενα και τις διαλέξεις του εξαµήνου. Γιάνης Βαρουφάκης 7 Μαρτίου 2010
Θέµατα Πολιτικής Οικονοµίας Ι, 3η Μαρτίου 2009 Γιάνης Βαρουφάκης, Μάνος Κουντούρης ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ 2 ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 1 ΚΑΙ ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 2 ΜΕΡΟΣ Α – ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΜΟΝΟ ΣΕ 2 ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α1 (3 µονάδες) Έστω µια κοινωνία της οποίας τα µέλη παράγουν και καταναλώνουν δύο αγαθά (Χ και Υ), ενώ οι διαθέσιµοι πόροι και η τεχνολογία τους επιτρέπουν την παραγωγή των αγαθών αυτών σε συνδυασµούς που δίδονται από την εξίσωση Υ = 100-Χ. Να εξηγήσετε λεπτοµερώς τι σηµαίνουν οι εξής «παρατηρήσεις»: Ότι η κατανοµή των αγαθών αυτών (i) είναι κατά Pareto αναποτελεσµατική σύµφωνα µε την νεοκλασική οικονοµική θεωρία, και (ii) είναι κοινωνικά άδικη σύµφωνα µε την θεωρία περί δικαιοσύνης του John Rawls. Ενδεικτική απάντηση: (i) Μία κατανοµή είναι κατά Pareto αναποτελεσµατική όταν µπορεί να βελτιωθεί υπό την εξής έννοια: Να υποστεί κάποια εφικτή αλλαγή η οποία να ωφελεί τουλάχιστον ένα άτοµο χωρίς να ζηµιώνει κανένα. Από αυτή την έννοια, η κατά Pareto αναποτελεσµατικότητα της εν λόγω κατανοµής µπορεί να οφείλεται: (α) Στο ότι ο συνδυασµός των µονάδων Χ και Υ που παράγει αυτή η κοινωνία στο σύνολό της βρίσκεται κάτω της καµπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων. ∆ηλαδή, αν παράγονται Χ* και Υ* µονάδες, τότε Υ* < 100-Χ*. Σε αυτή την περίπτωση µια ανακατανοµή των εισροών της κοινωνίας που αυξάνει την παραγωγή του ενός από τα δύο αγαθά µπορεί να οδηγήσει και στην αύξηση της παραγωγής του άλλου. (β) Στο ότι, παρόλο που ο συνδυασµός των µονάδων Χ και Υ που παράγει αυτή η κοινωνία στο σύνολό της βρίσκεται ακριβώς πάνω στην καµπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (δηλαδή, αν παράγονται Χ* και Υ* µονάδες, τότε Υ* = 100-Χ*), η κατανοµή τους µεταξύ των µελών της κοινωνίας θα µπορούσε να αλλάξει ωφελώντας τουλάχιστον ένα άτοµο (χωρίς να ζηµιώσει κάποιο άλλο). (ii) Προϋπόθεση της δικαιοσύνης κατά Rawls είναι, πρώτον, η παραγωγή των Χ και Υ να γίνεται µε κατά Pareto αποτελεσµατικό τρόπο (δηλαδή, αν η κοινωνία παράγει Χ* και Υ* µονάδες, τότε Υ* = 100-Χ*) και, δεύτερον, η κατανοµή των αγαθών να γίνεται µε τρόπο τέτοιον που να µεγιστοποιείται η ωφέλεια του λιγότερο προνοµιούχου. Άρα, η αναφερόµενη, κατά Rawls, κοινωνική αδικία µπορεί να οφείλεται είτε στο ότι η παραγωγή είναι αναποτελεσµατικά οργανωµένη, είτε στο ότι η κατανοµή των παραχθέντων αγαθών είναι τέτοια που ο φτωχότερος θα µπορούσε να ωφεληθεί περισσότερο δίχως να «κινδυνεύσει» η κατά Pareto αποτελεσµατικότητα στο πεδίο της παραγωγής (δηλαδή, η εξίσωση Υ* = 100-Χ*), είτε σε έναν συνδυασµό αυτών των δύο λόγων.
ΘΕΜΑ Α2 (3 µονάδες) (α) Στο πλαίσιο της νεοκλασικής Ισο-οριακής Αρχής (ΙΟΑ) να δώσετε µια πλήρη θεωρητική εξήγηση του πως ένας ορθολογιστής αποφασίζει, (i) πόσες ώρες εργασίας του θα προσφέρει την ηµέρα σε κάποιον εργοδότη (µε δεδοµένο τον µισθό και την ωφέλεια (utility) του εργαζοµένου από την εργασία στην συγκεκριµένη εταιρεία και την αεργία/σχόλη) (ii) πόση προσπάθεια και πόρους θα επενδύσει στην συλλογή πληροφοριών πριν επιλέξει την τράπεζα από την οποία θα λάβει στεγαστικό δάνειο (υποθέστε ότι υπάρχει ένας µεγάλος αριθµός, Ν, τραπεζών και ότι το κόστος ευκαιρίας της έρευνας αγοράς δεν είναι αµελητέο) Ενδεικτική απάντηση: Η γενική διατύπωση της ΙΟΑ λέει πως η ωφέλεια του δρώντα µεγιστοποιείται όταν επιλέγεται η ποσότητα ενός «αγαθού» που εξισώνει το οριακό όφελος µε την οριακή ζηµία. Όταν ο δρών επιλέγει µεταξύ συνδυασµών ποσοτήτων δύο διαφορετικών «αγαθών», έστω Χ και Υ, τότε επιλέγει τον συνδυασµό ποσοτήτων τους ο οποίος εξισώνει τον οριακό λόγο υποκατάστασης (MRS) µεταξύ Χ και Υ (που δίδεται ως ο λόγος των οριακών ωφελειών από τα Χ και Υ αντίστοιχα: MRSX,Y = MUX/MUY) µε τον λόγο των τιµών τους (pX/pY). (i) Στην περίπτωση της επιλογής ωρών εργασίας που θέλει να προσφέρει σε έναν εργοδότη (µε δεδοµένο το ωροµίσθιο w και την ωφέλεια (utility) του εργαζοµένου από την εργασία στην συγκεκριµένη εταιρεία και την αεργία/σχόλη), η απάντηση στο ερώτηµα είναι απλή: Τα δύο «αγαθά» Χ και Υ στην προκείµενη περίπτωση είναι τα αγαθά Χ = εισόδηµα από την εργασία (w επί τις ώρες εργασίας) και Υ = ώρες ξεκούρασης (=24 – ώρες εργασίας).Η σχετική τιµή του Χ ως προς το ως προς το Υ (pX/pY) δεν είναι άλλη από τον µισθό, καθώς η κάθε ώρα ξεκούρασης έχει κόστος ευκαιρίας το ωροµίσθιο w. Εν κατακλείδι, η ΙΟΑ συµβουλεύει το άτοµο να προσφέρει τόσες ώρες εργασίας ώστε ο λόγος της ωφέλειας από το τελευταίο ευρώ εργασιακού εισοδήµατος προς την ωφέλεια από την τελευταία ώρα ξεκούρασης (µη εργασίας) να ισούται µε το ωροµίσθιο w. (Παρατήρησε ότι σε περίπτωση που του αρέσει η εργασία, δηλαδή η ωφέλειά του αυξάνεται όσο αυξάνονται οι ώρες εργασίας, η ΙΟΑ συµβουλεύει το άτοµο να εργάζεται µέχρι τελικής πτώσης.) (ii) Εδώ το Χ είναι η προσδοκώµενη ωφέλεια των πληροφοριών που σου δίνει η περαιτέρω έρευνα αγοράς ενώ το Υ είναι η ωφέλεια που σου δίνει αυτό που θα έκανες αν δεν έτρεχες στις τράπεζες ψάχνοντας για δάνεια (η αµέσως καλύτερη εναλλακτική χρήση του χρόνου σου). Η σχετική τιµή του Χ ως προς το ως προς το Υ (pX/pY) σε αυτή την περίπτωση είναι το σχετικό κόστος έρευνας. Η ΙΟΑ σε συµβουλεύει να σταµατήσεις να ερευνάς την τραπεζική αγορά (διαλέγοντας το καλύτερο δάνειο που έχεις ήδη βρει) όταν ο λόγος της προσδοκώµενης ωφέλειας από τν τελευταία ώρα έρευνας αγοράς εξισωθεί µε την προσδοκώµενη ωφέλεια που θα είχες ξοδεύοντας εκείνη την ώρα κάνοντας κάτι άλλο εξισωθεί µε το σχετικό κόστος της συνεχιζόµενης έρευνας.
ΘΕΜΑ Α3 (3 µονάδες) «Η πρόσφατη κατακόρυφη πτώση των τιµών του πετρελαίου, από $140 σε $38 το βαρέλι, αποδεικνύει oτι ο David Ricardo κάνει λάθος µε την θεωρία της γαιοπροσόδου και το όλο θέµα είναι απλώς ζήτηµα προσφοράς και ζήτησης στα πλαίσια του τέλειου ανταγωνισµού.» Σχολιάστε διεξοδικά. Ενδεικτικές σκέψεις: Αφού διαβάσετε τις σελίδες 38-46 του βιβλίου µου και τα κεφάλαια 4&6 του Heilbroner, προσπαθήστε να φανταστείτε τι θα έλεγε ο Ricardo επί του θέµατος. Κάποια από τα σηµεία στα οποία θα µπορούσατε νε επικεντρωθείτε είναι τα εξής: (1) Ο ανταγωνισµός στην αγορά πετρελαίου δεν µπορεί ποτέ να είναι τέλειος υπό την έννοια ότι η είσοδος στον κλάδο απαιτεί πρόσβαση σε κοιτάσµατα των οποίων τα ιδιοκτησιακά δικαιώµατα είναι παγιωµένα. (2) Η ζήτηση και η προσφορά έπαιζαν σηµαντικό ρόλο και στην αρχική θεωρία του Ricardo. Η διαφορά από τον Smith όµως έγκειται στο ότι στην περίπτωση κλάδων όπου κάποιος συντελεστής παραγωγής είναι µη ανανεώσιµος, διατίθεται σε διαφορετικούς βαθµούς παραγωγικότητας (π.χ. η εξαγωγή ενός βαρελιού πετρελαίου έχει διαφορετικό κόστος δε κάθε πετρελαιοπηγή), και αποτελεί ιδιοκτησία κάποιας µειοψηφίας, η ζήτηση και η προσφορά «συνωµοτούν» ώστε σε περιόδους ανάπτυξης οι ιδιοκτήτες αυτοί ωφελούνται όλο και περισσότερο (καθώς η ζήτηση πετρελαίου αυξάνεται) ανεξάρτητα από την παραγωγική τους συνεισφορά (π.χ. τις επενδύσεις τους). Με άλλα λόγια, ο ανταγωνισµός δεν απειλεί την γαιοπρόσοδό τους. Αντίθετα, την ενισχύει. (3) Ο Ricardo µάλιστα είχε προβλέψει πως αυτό το φαινόµενο (της αύξησης της γαιοπροσόδου την περίοδο της οικονοµικής άνθησης) αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει τον καπιταλισµό στον µαρασµό και την κρίση. ∆εν θα µπορούσε να ισχυριστεί, αν ζούσε σήµερα, ότι δικαιώθηκε. (4) Από την άλλη, η σηµερινή κρίση µάλλον δεν οφείλεται στην αύξηση της γαιοπροσόδου των πετρελαιοπαραγωγών αλλά από την φούσκα στις χρηµαταγορές. Μήπως όµως ο Ricardo θα έδινε µια εξήγηση για την τελευταία που να σχετίζεται µε την έννοια της γαιοπροσόδου; ΘΕΜΑ Α4 (3 µονάδες) «Το υπόδειγµα των κυκλικών διακυµάνσεων του Karl Marx µπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά την σηµερινή παγκόσµια κρίση.» Σχολιάστε διεξοδικά. Ενδεικτικές σκέψεις: ∆ιαβάστε τις σελίδες 50-54, 251-272, 426-442 καθώς και το κεφάλαιο 6 του Heilbroner. Αναφερθείτε στα πλεονεκτήµατα της θεωρίας του Marx, στον τοµέα της εξήγησης των οικονοµικών διακυµάνσεων. Σχολιάστε την έλλειψη συγκεκριµένης θεωρίας χρήµατος από το Μαρξιστικό αυτό υπόδειγµα και πως αυτό επηρεάζει την δυνατότητά του να εξηγήσει µια οικονοµική κρίση που ξεκίνησε από τις χρηµαταγορές. Προσπαθήστε να εισάγετε στην συζήτηση την συνεισφορά του Keynes, ο οποίος υπερέβη την κλασική πολιτική οικονοµία στο ότι δεν πίστεψε ποτέ ότι τα κέρδη των επιχειρηµατιών πάντα θα επενδύονται σε παραγωγικά µέσα.
ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ (και) ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΑΚΟΛΟΥΘΑ 3 ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Β1 (4 µονάδες) Ένας σηµαντικός οικονοµολόγος, αναφερόµενος στον επιχειρηµατία-έµπορο-βιοµήχανο, έγραψε τα εξής: «Κυνηγώντας το προσωπικό του συµφέρον, συχνά προωθεί το συµφέρον της κοινωνίας πιο αποτελεσµατικά από ότι εάν σκόπευε πραγµατικά να το προωθήσει. ∆εν έχω δει ποτέ τίποτα το ιδιαίτερα θετικό να προκύπτει από όσους δραστηριοποιούνται υπέρ του κοινού συµφέροντος.» Να εξηγήσετε διεξοδικά τι εννοεί ο συγγραφέας και, κατόπιν, να σχολιάσετε την άποψη αυτή στο πλαίσιο της σηµερινής παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης.
ΘΕΜΑ Β2 (4 µονάδες) Ποια η σηµασία του Θεωρήµατος του Αδύνατου (Impossibility Theorem) του οικονοµολόγου Kenneth Arrow για την οικονοµική επιστήµη ειδικά και τις κοινωνικές επιστήµες γενικότερα. (Εξηγήστε σε γενικές γραµµές τι λέει το θεώρηµα χωρίς όµως να αναλωθείτε στην απόδειξή του. Επικεντρωθείτε στην σηµασία του για τις κοινωνικές και οικονοµικές επιστήµες.) ΘΕΜΑ Β3 (4 µονάδες) «Το αόρατο χέρι, ο καταµερισµός της εργασίας και το µέγεθος της αγοράς είναι ικανά να µας οδηγήσουν σε έξοδο από την κρίση αρκεί να αποφύγουµε τις σειρήνες του προστατευτισµού.» Σχολιάστε διεξοδικά. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Κεφάλαια 8,9 και 10 από το βιβλίο µου
Θέματα Πολιτικής Οικονομίας Ι, Ιανουαρίου 2008 Γιάνης Βαρουφάκης, Μάνος Κουντούρης
ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΤΑ 2 ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1 – ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ (3 μονάδες) (α) Ποια η βασική διαφορά μεταξύ (i) της έννοιας της γαιοπροσόδου του David Ricardo και (ii) του μεριδίου της σοδειάς των κολίγων που αποσπούσε από εκείνους, επί φεουδαρχίας, ο γαιοκτήμονας Απάντηση: Οι κολίγοι δεν πλήρωναν! Απλώς, στο τέλος της σοδειάς οι γαιοκτήμονες έπαιρναν ένα ποσοστό της παραγωγής. Ποια η ουσιαστική διαφορά; Με το πέρασμα στην κοινωνία της αγοράς, το προϊόν ανήκει στον παραγωγό (ο οποίος ενοικιάζει τον αγρό από τον ιδιοκτήτη - ακόμα κι όταν το ενοικιάζει από τον εαυτό του). Εκείνος το πουλάει σε μια αγορά στο πλαίσιο της οποίας διαμορφώνεται μια ενιαία τιμή, ανεξάρτητα του κόστους παραγωγής. Το γεγονός ότι τα κόστη διαφέρουν από αγρό σε αγρό οδηγεί στην πρόσοδο. Πρόσοδος για τον αγρό Ψ = (Ενιαία τιμή ΜΕΙΟΝ μοναδιαίο κόστος παραγωγής)ΧΠοσότητα. Άρα, η πρόσοδος που καταβάλει ο κάθε παραγωγός (και εισπράττει ο κάθε γαιοκτήμονας) εξαρτάται από την παραγωγικότητα του σπάνιου συντελεστή "εύφορη γη". Σε αντιδιαστολή, το μερίδιο του φεουδάρχη εξαρτιόταν αποκλειστικά από την στρατιωτική του εξουσία επί των κολίγων, από την καλοσύνη/κακία του, από τις κοινωνικές νόρμες που επικρατούσαν κλπ. Δηλαδή, ενώ η πρόσοδος απορρέει από μια οικονομική διαδικασία το μερίδιο του φεουδάρχη προέκυπτε από μη οικονομικούς παράγοντες. Λογιστικά αν το δούμε, η πρόσοδος, όπως και το οικονομικό κέρδος, ισούται με την διαφορά της τιμής και του κόστους ευκαιρίας. Όμως η διαφορά της προσόδου από το οικονομικό κέρδος (που ορίζεται με τον ίδιο τρόπο) είναι ότι η πρόσοδος δεν απειλείται από τον ανταγωνισμό. Αντίθετα, ο ανταγωνισμός, εφόσον οδηγεί (όπως προέβλεπε ο Smith) στην ανάπτυξη, ενισχύει την γαιοπρόσοδο καθώς αυξάνει την ζήτηση προϊόντος το οποίο παράγεται με χρήση σπανίζοντα συντελεστή παραγωγής (π.χ. εύφορης γης) – συντελεστή ο οποίος διατίθεται σε διαφορετικά επίπεδα παραγωγικότητας. Έτσι, οι ιδιοκτήτες που λόγω ιστορικού ατυχήματος έτυχε να έχουν στην κατοχή τους την πιο εύφορη γη, βλέπουν την πρόσοδό τους να αυξάνεται όσο πιο πολύ αναπτύσσεται η οικονομία και εντελώς ανεξάρτητα από την δική τους παραγωγική συνεισφορά (π.χ. επενδύσεις σε παραγωγικές διαδικασίες). Αντίθετα, το οικονομικό κέρδος των επιχειρηματιών (π.χ. των βιομηχάνων) είναι επισφαλές καθώς ο οποιοσδήποτε μπορεί να επινοήσει ένα νέο, ανταγωνιστικό προϊόν ή να επιστρατεύσει νέες πιο αποδοτικές μεθόδους παραγωγής.
(β) Στο οικονομικό υπόδειγμα του Karl Marx, ποια είναι η δυναμική διαδικασία που ωθεί μια κοινωνία της αγοράς να περνάει από περιόδους ανάπτυξης σε περιόδους ύφεσης και μετά πάλι σε περιόδους ανάκαμψης κλπ κλπ; Βλ. Υποκεφάλαια 1.2.4 και 7.4.2 στο Γ. Βαρουφάκης, Πολιτική Οικονομία: Η οικονομική θεωρία στο φως της κριτικής, Αθήνα: Gutenberg, 2007
2 – ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ (3 μονάδες) (α) Έστω μια οικονομία Ν ατόμων, Μ αγαθών και Ξ συντελεστών παραγωγής στην οποία κάθε ένα εκ των Ν ατόμων παράγουν, αυτόνομα το ένα από το άλλο, κάποια από τα Μ αγαθά. Έστω ακόμα μια κατανομή Κ των Μ αγαθών και Ξ συντελεστών παραγωγής μεταξύ των Ν ατόμων. Τέλος, έστω ότι η κατανομή Κ κατά Pareto αποτελεσματική. Τι σημαίνει αυτή η τελευταία πληροφορία για την αγορά τόσο των Μ αγαθών όσο και των Ξ συντελεστών παραγωγής σε αυτή την κοινωνία; Απάντηση: Αν η Κ είναι κατά Pareto αποτελεσματική αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να αλλάξει με τρόπο που να ωφελεί τουλάχιστον ένα από τα Ν άτομα δίχως να ζημιώνει κάποιο από τα υπόλοιπα. Συνεπώς, δεν υπάρχει καμμία προσφορά ενός εκ των Ν αγαθών ή Ξ συντελεστών που να μπορεί να κάνει ένα από τα Ν άτομα σε κάποιο άλλο η οποία να γίνει αποδεκτή. Συνεπώς, σε μια τέτοια κοινωνία δεν θα παρατηρηθούν συναλλαγές. Απλά, πρόκειται για μια κοινωνία όπου δεν θα δημιουργηθούν αγορές ούτε για τα αγαθά ούτε για τους συντελεστές παραγωγής. Μια κοινωνία αυταρκών ατόμων όπου το κάθε άτομο χρησιμοποιεί τους δικούς του συντελεστές για να παράγει αγαθά τα οποία καταναλώνει μόνο του!
(β) Σύμφωνα με την Ισο-οριακή Αρχή, ποια είναι η εξήγηση του παραδόξου της αξίας των διαμαντιών και του οξυγόνου (το ότι, δηλαδή, το οξυγόνο είναι δωρεάν ενώ τα διαμάντια πανάκριβα); Απάντηση: Σύμφωνα με την ΙΟΑ, η ανταλλακτική αξία (δηλαδή η τιμή) του αγαθού Χ δίδεται από την ωφέλεια του οριακού καταναλωτή από την τελευταία μονάδα Χ που κατανάλωσε. Δηλαδή, από την οριακή ωφέλεια του Χ. Όταν το Χ είναι το οξυγόνο, η συνολική ωφέλεια τείνει στο άπειρο όμως η οριακή ωφέλεια είναι μηδενική (εφόσον έχεις όσο οξυγόνο χρειάζεσαι). Αντίθετα, με τα διαμάντια, αν και η συνολική ωφέλεια από τα διαμάντια που έχεις είναι πολύ λιγότερη (σε σχέση με την συνολική ωφέλεια από τον αέρα που αναπνέεις), η οριακή ωφέλεια είναι πολύ μεγάλη. Όπερ έδει δείξαι.
ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ (και) ΣΕ 1 ΑΠΟ ΤΑ ΑΚΟΛΟΥΘΑ 3 ΘΕΜΑΤΑ 3 – ΕΠΙΛΟΓΗΣ (4 μονάδες) Διαφέρει η εργασία από τους υπόλοιπους συντελεστές παραγωγής; Ποια η σημασία αυτού του ερωτήματος για μεγάλα ζητήματα της πολιτικής οικονομίας όπως η κατανομή εισοδήματος, η ανεργία, η ανάπτυξη κλπ; Απάντηση: Το ερώτημα αυτό δεν επιδέχεται μιας και μοναδικής «σωστής» απάντησης. Αναφορές στα μεγάλα ζητήματα που μπορεί να ρίξουν φως στο ερώτημα αυτό μπορείς να βρεις στο Κεφάλαιο 7 και στο υποκεφάλαιο 10.3 του Γ. Βαρουφάκης, Πολιτική Οικονομία: Η οικονομική θεωρία στο φως της κριτικής, Αθήνα: Gutenberg, 2007
4 – ΕΠΙΛΟΓΗΣ (4 μονάδες) Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Οδυσσέας, πλησιάζοντας το νησί των Σειρήνων, ζήτησε από τους άνδρες του να τον δέσουν στο κατάρτι και να βουλώσουν τα αυτιά τους έως ότου το πλοίο απομακρυνθεί από το νησί. (α) Τι δυσκολίες αντιμετωπίζει η νεοκλασική θεωρία ορθολογικής συμπεριφοράς (μεγιστοποίηση ωφέλειας, Ισο-οριακή Αρχή) όταν καλείται να εξηγήσει την επιλογή του Οδυσσέα; Απάντηση: Το βασικό σημείο εδώ αφορά την αμφίδρομη σχέση μεταξύ προτιμήσεων και επιλογών, κάτι που η νεοκλασική θεωρία δυσκολεύεται να εξηγήσει. Ο λόγος είναι ότι η τελευταία, συνήθως, λαμβάνει ως δεδομένες οι προτιμήσεις του ατόμου και στην βάση αυτών (και των περιορισμών του) αποφαίνεται για το τι θα πράξει το εργαλειακά ορθολογικό άτομο. Η ιστορία του Οδυσσέα διαφέρει ριζικά καθώς ο Ομηρικός ήρωας είναι περισσότερο ορθολογιστής! Προβλέπει τον αντίκτυπο που θα έχει η επιλογή του (να ακούσει το τραγούδι των σειρήνων) στις προτιμήσεις του και επιλέγει τρόπους να περιορίσει τον μελλοντικό του εαυτό από πράξεις που ο τωρινός του εαυτός κρίνει μη σοφές. Η ΙΟΑ δεν μπορεί να εξηγήσει κάτι τέτοιο παρά μόνον αν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια συνάρτηση ωφέλειας που αντικατοπτρίζει τόσο το συμφέρον του «τωρινού» όσο και του «κατοπινού» Οδυσσέα. Όμως κάτι τέτοιο είναι φιλοσοφικά και ψυχολογικά προβληματικό επειδή η πεμπτουσία της ιστορίας του Ομήρου είναι ότι οι δύο εαυτοί του Οδυσσέα είναι αντιφατικοί…
(β) Ποια η σημασία των παραπάνω όσον αφορά την θεωρία της συμπεριφοράς των καταναλωτών στην σύγχρονη κοινωνία; Απάντηση: Η μικροοικονομική θεωρία ζήτησης, στην οποία θεμελιώνεται όλη η Νεοκλασική Πολιτική Οικονομία, αφορά επιλογές που βασίζονται σε παγιωμένες προτιμήσεις. Η νεοκλασική θεωρία αποτελεί έναν εννοιολογικό μονόδρομο ο οποίος ξεκινά από πάγιες προτιμήσεις και καταλήγει σε καταναλωτικές επιλογές, χωρίς να μπορεί να λάβει υπ’ όψη την επιρροή των επιλογών αυτών στις προτιμήσεις του καταναλωτή. Η ιστορία με τις Σειρήνες αναδεικνύει την σημασία μια τέτοιας αμφίδρομης ανάδρασης: της επιρροής των προτιμήσεων στις επιλογές και των επιλογών στις προτιμήσεις. Αντίθετα με τους νεοκλασικούς, οι διαφημιστές, οι «μαρκετίστες» κλπ λαμβάνουν πάντα υπ’ όψη τους αυτήν την ανάδραση με σκοπό να μας επηρεάζουν ώστε να αγοράζουμε ακόμα και πράγματα που δεν θέλουμε (πραγματικά). Μια οικονομική θεωρία κατανάλωσης η οποία, στο σύγχρονο περιβάλλον του καταναλωτισμού, αρνείται να λάβει υπ’ όψη αυτή την αμφίδρομη σχέση προτίμησης και επιλογής είναι αμφίβολο αν μπορεί να μας διαφωτίζει για την λειτουργία της αγοράς. Από την άλλη, η νεοκλασική θεωρία διακρίνεται από μια υποδειγματική σαφήνεια που την καθιστά ελκυστική, τουλάχιστον για όσους προτιμούν την μαθηματικοποιήμενη σκέψη. Πάντως, η Όμηρος φαίνεται να είχε συλλάβει καλύτερα την ουσία της ορθολογικής συμπεριφοράς για ανθρώπου των οποίων οι προτιμήσεις δεν παραμένουν ανεπηρέαστες από τις επιλογές τόσο των ίδιων όσο και των άλλων. Από αυτή την άποψη, ο Όμηρος βρίσκεται κοντύτερα στην νοοτροπία των διαφημιστών και της σύγχρονης αγοράς απ’ ότι νεοκλασική πολιτική οικονομία…
5 – ΕΠΙΛΟΓΗΣ (4 μονάδες) Ποια είναι η βασική προσέγγιση στο τι σημαίνει και πως εξυπηρετείται το Δημόσιο Συμφέρον (α) της Κλασικής Πολιτικής Οικονομίας, και (β) της Νεοκλασικής Πολιτικής Οικονομίας.
Απάντηση: Η προσέγγιση των Κλασσικών της Πολιτικής Οικονομίας, π.χ. του Smith, είναι απλή: Το κοινωνικό συμφέρον εξυπηρετείται όταν αυξάνεται η πίττα, αυτοματοποιείται η παραγωγή, βαθαίνει ο καταμερισμός της εργασίας, μειώνονται οι τιμές, αυξάνονται οι ποσότητες, βελτιώνεται η ποιότητα των αγαθών, απελευθερώνονται παραγωγικές δυνάμεις, συγκλίνουν τα εισοδήματα των κοινωνικών τάξεων κλπ. Αντίθετα, στην Νεοκλασική Πολιτική Οικονομία η κοινωνική ευημερία συλλαμβάνεται ως μια συνάθροιση των ατομικών συναρτήσεων ωφέλειας (των ατομικών ιεραρχήσεων διαφορετικών κοινωνικών και οικονομικών «αποτελεσμάτων») και το κοινωνικό συμφέρον ως η μεγιστοποίηση αυτής της έννοιας κοινωνικής ευημερίας. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις. Για περισσότερα σημεία που μπορούν να εμπλουτίσουν την απάντησή σας, κοιτάξτε το κεφάλαιο 10 του Γ. Βαρουφάκης, Πολιτική Οικονομία: Η οικονομική θεωρία στο φως της κριτικής, Αθήνα: Gutenberg, 2007. Γ. Βαρουφάκης Μάρτιος 2008
Θέµατα Πολιτικής Οικονοµίας Ι, Φεβρουαρίου 2006 Γιάνης Βαρουφάκης, Μάνος Κουντούρης
ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ 2 ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΕΣ 3 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. (3 βαθµοί) Έστω ότι θα µοιράσουµε στην Άννα (Α) και στον Βασίλη (Β) δύο µήλα, δύο πορτοκάλια και δύο αχλάδια. Έστω ακόµα ότι: (α) Η Άννα προτιµά ένα µήλο από ένα πορτοκάλι και ένα πορτοκάλι από ένα αχλάδι, (β) Ο Βασίλης προτιµά ένα πορτοκάλι από ένα αχλάδι και ένα αχλάδι από ένα µήλο, και (γ) ούτε η Άννα ενδιαφέρεται για το ποια και πόσα φρούτα θα πάρει ο Βασίλης αλλά ούτε και ο Βασίλης για το ποια και πόσα φρούτα θα πάρει η Άννα (νοιάζονται µόνο για το ποια και πόσα φρούτα θα έχουν οι ίδιοι). (Α) Ποιες (και γιατί) από τις παρακάτω κατανοµές είναι κατά Pareto αποτελεσµατικές; Μήλα Πορτοκάλια Αχλάδια Κατανοµές
Α 2 2 2
Β 0 0 0 1
Α 0 0 0
Β 2 2 2 2
Α 1 1 1
Β 1 1 1 3
Α 2 1 1
Β 0 1 1 4
Α 2 0 2
Β 0 2 0 5
Α 2 1 2
Β 0 1 0 6
Απάντηση: Είναι όλες τους κατά Pareto αποτελεσµατικές καθώς καµµία κατανοµή δεν µπορεί να βελτιωθεί κατά Pareto, δηλαδή έτσι ώστε να ωφεληθεί το ένα άτοµο χωρίς να ζηµιωθεί το άλλο. Σηµειώνουµε αρχικά ότι η Άννα προτιµά ένα µήλο από ένα πορτοκάλι και ένα πορτοκάλι από ένα αχλάδι και ο Βασίλης προτιµά ένα πορτοκάλι από ένα αχλάδι και ένα αχλάδι από ένα µήλο. Συµβολικά, Α: µ>π>α (όπου µ η ωφέλεια της Α από ένα µήλο, π από ένα πορτοκάλι και α από ένα αχλάδι) και Β: π’>α’>µ’ (όπου µ’ η ωφέλεια της Α από ένα µήλο, π’ από ένα πορτοκάλι και α’ από ένα αχλάδι). Ας εξετάσουµε τις 6 κατανοµές µε τη σειρά: Κατανοµή 1: Οποιαδήποτε µετακίνηση από αυτήν σηµαίνει ζηµιά για την Α. Συνεπώς, η Κατανοµή 1 είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Κατανοµή 2: Οποιαδήποτε µετακίνηση από αυτήν σηµαίνει ζηµιά για τον Β. Συνεπώς, η Κατανοµή 2 είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Κατανοµή 3: Μετακίνηση από την Κατανοµή 3 στις 1 ή 4 σηµαίνει ζηµιά για την Α και στην 2 ζηµιά για τον Β. Μετακίνηση στην Κατανοµή 5ωφελεί την Α (ανταλλάσσει ένα αχλάδι µε ένα πορτοκάλι που προτιµά, και παίρνει επί πλέον και ένα µήλο που τις αρέσει πιο πολύ απ’ όλα). Όµως ζηµιώνει τον Β ο οποίος παίρνει µεν ένα αχλάδι αλλά δίνει ένα πορτοκάλι που του αρέσει περισσότερο από το αχλάδι που πήρε (συν το ότι δίνει κι ένα µήλο!). Μετακίνηση από την Κατανοµή 3 στην 6 ζηµιώνει τον Β. Συνεπώς, η Κατανοµή 3 είναι κατά Pareto αποτελεσµατική. Κατανοµή 4: Μετακίνηση από την Κατανοµή 4 στην 1 ζηµιώνει την Α, στην 2 τον Β και στην 3 πάλι τον Β. Μετακίνηση από την Κατανοµή 4 στην 5 σηµαίνει ότι η Α δίνει ένα πορτοκάλι στον Β µε αντάλλαγµα ένα αχλάδι. Αυτό θα την ζηµίωνε µιας και π>α (και ο Β θα ζηµιωνόταν δεδοµένου ότι π’>α’!). Τέλος, µετακίνηση από την 4 στην 6 ζηµιώνει τον Β. Κατανοµή 5: Μετακίνηση από την Κατανοµή 5 στην 1 ζηµιώνει τον Β. Μετακίνηση από την 5 στην 2 ζηµιώνει την Α. Μετακίνηση από την 5 στην 3 ζηµιώνει σίγουρα την Α (ενώ για τον Β δεν γνωρίζουµε, µιας και από τη µία κερδίζει ένα αχλάδι και ένα µήλο αλλά χάνει ένα πορτοκάλι – δεν γνωρίζουµε κατά πόσον η απώλεια του πορτοκαλιού, το οποίο «αγαπά» πιο πολύ από ένα µήλο ή ένα αχλάδι, αποζηµιώνεται
από ένα µήλο και ένα αχλάδι). Μετακίνηση από την 5 στην 4 ωφελεί την Α αλλά ζηµιώνει τον Β. Μετακίνηση από την 5 στην 6 απλώς ζηµιώνει τον Β. Κατανοµή 6: Μετακίνηση από την 6 στην 1 ζηµιώνει τον Β, στην 2 ζηµιώνει την Α, στην 3 τον Β, στην 4 την Α και στην 5 τον Β. (Β) Ποια η σηµασία της έννοιας της κατά Pareto αποτελεσµατικότητας για την οικονοµική θεωρία και την πολιτική οικονοµία γενικότερα; Ενδεικτική απάντηση: Σηµασία του συγκεκριµένου ορισµού αποτελεσµατικότητας: ∆ίνει τη δυνατότητα στη νεοκλασσική θεωρία να συγκρίνει καταστάσεις, ως προς την κοινωνική τους «ευηµερία», χωρίς να χρειάζεται να εισάγει κριτήρια για πού θα µας βοηθήσουν να «ζυγιάσουµε» τα οφέλη του ενός µε τις απώλειες του άλλου (π.χ. όταν συζητάµε µια οικονοµική ή κοινωνική πολιτική η οποία θα ωφελήσει κάποιους αλλά θα βλάψει κάποιους άλλους). Συνάδει λοιπόν µε την διστακτικότητα των νεοκλασσικών οικονοµολόγων να προβαίνουν σε διαπροσωπικές συγκρίσεις ωφέλειας. Το πρόβληµα όµως είναι ότι έτσι η θεωρία «παραλύει» µπροστά στο ερώτηµα: Ποια είναι κοινωνικά καλύτερη κατανοµή; Όταν δύο ή περισσότερες κατανοµές είναι κατά Pareto αποτελεσµατικές, το κριτήριο αποτελεσµατικότητας του Pareto δεν µας βοηθά στο να απαντήσουµε το ερώτηµά µας. 2. (3 βαθµοί) (Α) Ποια η διαφορά µεταξύ οικονοµικού κέρδους (profit) και γεωπροσόδου (economic rent) στην οικονοµική σκέψη του Ricardo; (Β) Ποια η σηµασία αυτής της διαφοράς για την πολιτική οικονοµία από τη εποχή του Ricardo µέχρι και σήµερα; Ενδεικτική απάντηση: Και οι δύο έννοιες αφορούν πληρωµές πάνω από το κόστος ευκαιρίας του πωλούµενου αγαθού. Η διαφορά έγκειται στο ότι στην περίπτωση του κέρδους, ο ανταγωνισµός µπορεί, αργά ή γρήγορα, να το «εξαφανίσει». Π.χ. µια εταιρεία ανακαλύπτει ένα νέο είδος παιχνιδιού. Αρχικά, έχοντας το µονοπώλιο, θα µπορεί να χρεώνει τιµή άνω του κόστους ευκαιρίας. Όµως, αργά ή γρήγορα οι ανταγωνιστές θα «λανσάρουν» ανάλογα παιχνίδια και έτσι η τιµή θα τείνει και πάλι στο κόστος ευκαιρίας (σύµφωνα µε την λογική των Smith και Ricardo), εξαφανίζοντας το οικονοµικό κέρδος. Αντίθετα, η γεωπρόσοδος δεν κινδυνεύει από τον ανταγωνισµό. Το αντίθετο µάλιστα! Η γεωπρόσοδος προκύπτει επειδή υπάρχουν µη-παραχθέντες (και συνεπώς µη-ανανεώσιµοι) συντελεστές παραγωγής, π.χ. η γη (ή το πετρέλαιο), οι οποίοι παρουσιάζουν διαφορετική παραγωγικότητα (π.χ. η γη είναι αυστηρά πεπερασµένη και διακρίνεται σε εύφορη και µη˙ ή το πετρέλαιο του οποίου η ποσότητα είναι περιορισµένη και που εξάγεται από πηγές κάποιες από τις οποίες έχουν χαµηλότερο κόστος εξόρυξης από τις άλλες). Όσο αυξάνεται ο ανταγωνισµός, και ανθεί η οικονοµία, αυξάνεται και η ζήτηση αυτών των συντελεστών, αυξάνεται η τιµή τους (το ενοίκιό τους, παραδείγµατος χάρη), και έτσι αυξάνεται το εισόδηµα των ιδιοκτητών τους που ισοδυναµεί µε όλο και περισσότερη συσσώρευση γεωπροσόδου. Την εποχή του Ricardo ο «στόχος» του µεγάλου θεωρητικού ήταν οι γαιοκτήµονες ακριβώς επειδή τα αγροτικά αγαθά έπαιζαν τόσο µεγάλο ρόλο στις οικονοµίες της εποχής. Στην δική µας εποχή, η ενέργεια (π.χ. πετρέλαιο) και το ανθρώπινο δυναµικό παίζουν όλο και µεγαλύτερο ρόλο. Το ποια είναι η σηµασία για την πολιτική οικονοµία, σήµερα, της διαφοράς κέρδους και γεωπροσόδου το αφήνουµε να το απαντήσεις εσύ. Βλέπεις, δεν υπάρχουν σωστές απαντήσεις σε τέτοια ερωτήµατα. Μόνο ενδιαφέρουσες/συγκροτηµένες και βαρετές/ασυνάρτητες απαντήσεις υπάρχουν…
3. (3 βαθµοί) (Α) Πως προσδιορίζεται στην εργασιακή θεωρία της αξίας του Κ. Μαρξ η αξία του µισθού και πως διαφέρει αυτός ο προσδιορισµός από εκείνον της ανταλλακτικής αξίας όλων των άλλων αγαθών; (Β) Γιατί λέµε ότι αυτή η διαφορά (µεταξύ της εργασίας και άλλων αγαθών) αποτελεί την βάση της µαρξιστικής θεωρίας (α) συσσώρευσης κεφαλαίου και (β) περιοδικών οικονοµικών κρίσεων; Ενδεικτική απάντηση: ∆εν θα επαναλάβω εδώ τα σχετικά κείµενο της ιστοσελίδας του µαθήµατος µε τίτλο Μαρξική θεωρία κέρδους και αξίας της εργασίας. Συσσώρευσης κεφαλαίου. Ενδογενών Κρίσεων ΚΑΙ Οικονοµικοί κύκλοι.
ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ 1 ΑΠΌ ΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΕΣ 2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4. (4 βαθµοί) Ποιοι παράγοντες και διαδικασίες έφεραν, κατά την γνώµη σας, την βιοµηχανική επανάσταση στην Βρετανία στον 18ο και τον 19ο αιώνα; Πως διαφέρει εκείνη η οικονοµική διαδικασία από αυτήν που παρατηρούµε σήµερα σε αναδυόµενες (οικονοµικά) χώρες όπως η Κίνα; Ενδεικτική απάντηση: Μια χρήσιµη απάντηση θα πρέπει να ξεκινήσει από τα Κεφάλαια 2&3 του Heilbroner. Κατόπιν, περιµέναµε µια «προβολή» αυτών των ιστορικών γεγονότων στην σηµερινή κατάσταση όπου δεσπόζουν τα βιοµηχανικά «θαύµατα» της Κίνας και, σε λιγότερο βαθµό, της Ινδίας. 5. (4 βαθµοί) Ποιες οι οµοιότητες και ποιες οι διαφορές µεταξύ (α) του νεοκλασικού υποδείγµατος του τέλειου ανταγωνισµού και (β) της έννοια περί ανταγωνισµού που συναντάµε στον Πλούτο των Εθνών του Adam Smith; Ενδεικτική απάντηση: Το νεοκλασικό υπόδειγµα προσπαθεί να «προσοµοιώσει» την αφήγηση του Adam Smith όσον αφορά το πώς ο ανταγωνισµός εξαλείφει τα οικονοµικά κέρδη και παράγει, µε αυτό τον τρόπο, κοινωνική ευηµερία. Μόνο που, στην προσπάθειά του να αποδείξει τον Smith «αληθινό» στη βάση µαθηµατικού υποδείγµατος, προβαίνει σε παραδοχές που ο Smith δεν δεχόταν. Π.χ. ότι οι επιχειρήσεις στερούνται πλήρως την δυνατότητα να επηρεάζουν τις τιµές, την στατική ανάλυση, κλπ. Βλ. ακόµα το σχετικό κείµενο στην ιστοσελίδα: Η βασική διαφορά νεοκλασσικής και κλασσικής προσέγγισης.
Γιάνης Βαρουφάκης και Μάνος Κουντούρης, Μάρτιος 2006