Politiki4simiwseis

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ECO 421) ∆ιδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη lkatseli@econ.uoa.gr Ακαδημαϊκό Έτος 2012-2013, Χειμερινό Εξάμηνο ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονοµική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ≠ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ •

Σύγχυση Εννοιών στην Ελληνική Ορολογία / ∆ύο ∆ιακριτά Φαινόµενα

•

Οικονοµική Μεγέθυνση: Οικονοµικής Επίδοσης

•

Οικονοµική Ανάπτυξη : Βελτίωση της «κοινωνικής ευηµερίας» και «κοινωνικής συνοχής» (βελτίωση Συνθηκών ∆ιαβίωσης του Συνόλου του Πληθυσµού) µέσω της διεύρυνσης των παραγωγικών δυνατοτήτων, της τεχνολογικής ικανότητας και της γνωστικής δυναµικότητας καθώς και βελτίωσης των κοινωνικών δοµών και του θεσµικού περιβάλλοντος µιας οικονοµίας, όπου

∆ιεύρυνση

Οικονοµικής

∆ραστηριότητας

και

Βελτίωση

Κοινωνική Ευηµερία = βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για το σύνολο του πληθυσµού µιας χώρας Κοινωνική Συνοχή = βαθµός κατά τον οποίο µια γεωγραφική περιοχή επιτυγχάνει να λειτουργήσει ως µια «κοινότητα» όπου τα µέλη της συµµερίζονται τις ίδιες αρχές και διακατέχονται από πνεύµα συνεργασίας κι αµοιβαιότητας (Beckley, 1994) ή βαθµός κατά τον οποίο άτοµα δρούν συλλογικά ώστε να επιτύχουν τα επιθυµητά αποτελέσµατα (Reimer, 2002) 3

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονοµική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 4

2. ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ 2.1 Ρυθμός Μεγέθυνσης / Υφεσης Οικονομίας • Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή πραγματικού προϊόντος, δηλ. του πραγματικού Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΙ / GNI) ή πραγματικού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ / GNP) • ΑΕΠ = Συνολικό ακαθάριστο εισόδημα οικονομίας που παράγεται από το σύνολο των θεσμικών της τομέων, δηλ. την προστιθέμενη αξία που παράγει η συγκεκριμένη οικονομία • Δείκτης μεταβολής συνολικής οικονομικής δραστηριότητας και επίδοσης

5

2.2 Ονομαστικό και Πραγματικό ΑΕΠ Υποθέσεις • Οικονομία παράγει μόνο μήλα, ροδάκινα και πορτοκάλια • Έτος βάσης : 2000 (δηλ. ως τιμές βάσης λαμβάνονται οι τιμές που είχαν διαμορφωθεί το 2000) Πραγματικό ΑΕΠ (2010 σε τιμές βάσης 2000) y(2010) = PM(2000) * QM(2010) + PP(2000) * QP(2010) + PΠ(2000) * QP(2010)

Ονομαστικό ΑΕΠ (2010 σε τρέχουσες τιμές) Υ(2010) = PM(2010) * QM(2010) + PP(2010) * QP(2010) + PΠ(2010) * QP(2010)

→ Διαχρονική μέτρηση y = μέτρο διαχρονικής εξέλιξης παραγωγικής δραστηριότητας 6

2.3 Ρυθμός Μεγέθυνσης Οικονομίας (ẏ=dy/dt) • Στο ΑΕΠ δεν περιλαμβάνονται : – προϊόντα που δεν διακινούνται στην αγορά (δεν αποτιμώνται) – ελεύθερος χρόνος – Θετικές ή αρνητικές εξωτερικές οικονομίες • Ρυθμός μεταβολής (ανόδου ή καθόδου) κατά κεφαλήν ΑΕΠ : ΑΕΠ που αντιστοιχεί σε κάθε πολίτη – Δείκτης που λαμβάνει υπόψη πληθυσμιακές διαφορές – Δεν αποτελεί καλό δείκτη μέσων απολαβών κάθε κατοίκου λόγω άνισης διανομής εισοδήματος • Τόσο ο ρυθμός μεταβολής (μεγέθυνσης ή ύφεσης) μιας οικονομίας (ẏ), όσο και ο ρυθμός μεταβολής κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ẏ/Ν) δεν αποτελούν καλούς δείκτες οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας γιατί παραβλέπουν ανισότητες, φτώχεια, ποιότητα ζωής, λανθάνουσες δεξιότητες/ικανότητες πολιτών 7

Ρυθμός Μεγέθυνσης Πραγματικού ΑΕΠ, % μεταβολής σε σχέση με προηγούμενο έτος

8

2.4 Ισοτιμία Αγοραστικών Δυνάμεων (PPP $) • Σύγκριση χωρών βάση κατά κεφαλήν ΑΕΠ προβληματική, λόγω συναλλαγματικών διαφορών κι αποκλίσεων της αγοραστικής δύναμης εισοδήματος • Μετατροπή εισοδήματος σε κοινό νόμισμα ($)και χρησιμοποίηση ενός «κοινού συστήματος τιμών» για τη μέτρηση της αξίας παραγωγής κάθε χώρας • Ισοτιμία Αγοραστικών Δυνάμεων : Κοινό μέτρο μέτρησης του μέσου επιπέδου εισοδήματος που λαμβάνει υπόψη τις διαφορές τιμών • Κατά κεφαλήν εισόδημα αναπτυσσόμενων χωρών σε όρους PPP $ υψηλότερο από κατά κεφαλήν εισόδημα 9

2.5 Ποιος Ωφελείται από Οικονομική Μεγέθυνση ; • Μεγέθυνση αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την ανάπτυξη • Εξαρτάται από: – Έκταση αναδιανομής για βελτίωση σχετικής ευημερίας κοινωνικών ομάδων και φτωχών – Πηγή αύξησης εισοδήματος που μπορεί να μη συνδέεται με παραγωγικούς μετασχηματισμούς (πχ υψηλό ποσοστό μεταβιβάσεων στο ΑΕΠ) – Διάρθρωση δαπανών που μπορεί να διοχετεύονται κυρίως στην τρέχουσα κατανάλωση ή σε έργα που δεν προάγουν κοινωνική ευημερία (πχ αχρείαστες προμήθειες, μη αναγκαία οπλικά συστήματα) – Ποιότητα θεσμικού πλαισίου / Δυνατότητες «υπεξαίρεσης» πλεονάσματος από ισχυρούς και δυνατούς (extractive vs inclusive institutions) – Έκταση φοροδιαφυγής και διαφθοράς – Ποιότητα διακυβέρνησης (πχ λειτουργία δικαιοσύνης) 10

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Ιδιωτική – Δημόσια Κατανάλωση, Ελλάδα &Επιλεγμένες Χώρες Ε.Ε. (ως % του ΑΕΠ)

Ιδιωτική Κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ ‘04

‘01

∆ηµόσια Κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ

‘10

’07

‘98

‘10

’07

‘04

‘01

‘98

Ελλάδα

74,5%

71,2%

67,1% 68,6% 71,1%

18,2%

16,7% 16,6% 15,5% 15,4%

Ιρλανδία

50,8%

46,2%

66,1% 46,8% 50,2%

18,8%

15,9% 23,3% 14,7% 14,6%

Γερµανία

57,5%

56,7%

59,2% 59,5% 57,5%

19,7%

18,0% 18,6%

Γαλλία Ιταλία

58,2% 60,6%

56,7% 59,0%

55,7% 55,1% 55,0% 58,6% 60,2% 59,0%

24,8% 21,1%

23,1% 23,7% 23,3% 23,6% 19,8% 19,8% 18,5% 18,0%

Ισπανία Πορτογαλία

57,7% 66,0%

57,3% 65,0%

57,7% 58,4% 59,2% 64,6% 61,0% 62,2%

21,1% 21,6%

18,3% 17,8% 17,5% 17,4% 20,2% 20,4% 20,7% 19,7%

Ολλανδία

45,4%

46,6%

48,9% 49,6% 49,5%

28,55

25,1% 24,3% 23,2% 23,0%

19% 19,0%

11

Πηγή: European Economy (διάφορα έτη)

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Μεγέθη Ισοζυγίου Πληρωμών, Ελλάδα & Επιλεγμένες Χώρες Ε.Ε. (ως %του ΑΕΠ)

Εµπορικό Ισοζύγιο ως ποσοστό του ΑΕΠ 2011

2008

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ

2002- 1997- 19922006 2001 1996

2011

2008

20022006

1997- 19922001 1996

Ελλάδα

-13,3%

-20,8% -17,8% -15,4% -12,0% -11,3% -17,9% -11,9% -6,7% -0,5%

Ιρλανδία

23,3%

13,2%

20,5% 23,7% 16,5%

0,0%

-5,6%

-1,3%

0,5%

Γερµανία

6,0%

7,3%

6,6%

2,3%

5,3%

6,2%

4,0%

-0,9% -1,0%

Γαλλία Ιταλία Ισπανία Πορτογαλία Ολλανδία

-3,4% -1,0% -3,7% -7,2% 7,3%

0,7% 2,7% -3,3% -9,8% 5,0%

2,7% -3,1% -3,9% 6,5% 7,5%

3,5%

-2,7% -0,5% 1,0% -0,1% 0,4% 2,1% -7,8% -6,5% -4,6% -12,9% -10,1% -10,8% 7,3% 7,2% 5,3%

-1,9% 0,0% -2,9% -0,8% -9,6% -6,0% -12,6% -8,9% 4,7% 7,5%

2,2% 1,2% -2,4% -8,8% 4,8%

2,5%

0,7% 1,0% -1,4% -5,5% 4,6% 12

Πηγή: European Economy (διάφορα έτη)

13

13

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 14

3. ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ & ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ •

Μεγαλύτερη ισότητα στην κατανομή εισοδήματος επιταχύνει το ρυθμό μεγέθυνσης μιας οικονομίας : α) Θετική συσχέτιση χαμηλού δείκτη ανισοκατανομής (% εισοδήματος που αναλογεί στο πλουσιότερο 20% πληθυσμού σε σχέση με το φτωχότερο 20% < 10) και οικονομικής μεγέθυνσης (>4%) (World Bank) β) – Επιδόσεις 56 χωρών, 1960-1985 (P-T) – Αύξηση του % εισοδήματος της μεσαίας τάξης κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες, αυξάνει ρυθμό μεγέθυνσης περισσότερο από 1 ποσοστιαία μονάδα

•

Εξηγήσεις: Όσο πιο άνιση κατανομή, τόσο λιγότερες δυνατότητες πρόσβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα, χαμηλότερα επίπεδα εκπαιδευτικών επιπτώσεων (P-T) Αναγκαία κάλυψη επιδομάτων και κοινωνικών παροχών επιβάλλει υψηλότερους φόρους που μειώνουν διάθεση για εργασία κι επενδύσεις (A-R) Πολιτικές αναταραχές κι αβεβαιότητα, μειώνουν κίνητρα για αποταμίευση κι επενδύσεις

Πηγές: o o o

Persson, T. & G. Tabellini, 1994, “Is Inequality Harmful for Growth?”, AER, vol 84, no 3, June (P-T) Alesina, A. & D. Rodrik, 1994 “Distributive Politics and Economic Growth”, QJE, vol 109 (A-R) Alesina, A. & R. Perotti, 1993 “Income Distribution, Political Inability and Investment”, NBER WP, vol 4486 15

3.1 Διανομή Εισοδήματος και Δείκτες Μέτρησης Ανισότητας Λειτουργική Διανομή Εισοδήματος : Διανομή εθνικού εισοδήματος μεταξύ συντελεστών παραγωγής (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο) που μετρά «παραγωγική συνεισφορά» εκάστου συντελεστή Διανομή Εισοδήματος κατά Εισοδηματική Τάξη: Διανομή εθνικού εισοδήματος απ’ όλες τις πηγές που λαμβάνουν πλούσια, φτωχά και μεσαίας τάξεως άτομα ή οικογένειες Λειτουργική διανομή εξαρτάται από πρότυπα ιδιοκτησίας Διανομή μεγέθους εισοδήματος αποτελεί άμεσο μέτρο ευημερίας Δύο διανομές αλληλένδετες μεταξύ τους 16

3.1 Δείκτες Μέτρησης Ανισότητας • Δεδομένων μεγάλων εισοδηματικών διακυμάνσεων, θα έπρεπε να μετράται μέσο εισόδημα πολυετών περιόδων ή επισωρευμένο εισόδημα ολόκληρης ζωής . Χρησιμοποιείται εκτιμώμενο εισόδημα πρόσφατης περιόδου • Δειγματοληπτική έρευνα νοικοκυριών : δηλωθέντα εισοδήματα < πραγματικών. Αποκλίσεις από μερίδιο καθαρού διαθέσιμου εθνικού εισοδήματος που αντιστοιχεί στα νοικοκυριά (Κ-Μ, Κεφ. 2) • Ταξινόμηση βάση κατά κεφαλήν οικογενειακού εισοδήματος • Βασικοί Δείκτες: Ποσοστό εισοδήματος που αναλογεί στο πλουσιότερο 5, 10, 20% του πληθυσμού ή/και σε σχέση με το αντίστοιχο % του φτωχότερου πληθυσμού Συντελεστής Συγκέντρωσης Gini Πηγές o

Κατσέλη, Λ., Χ. Μαγουλά, 2002, «Μακροοικονομική Ανάλυση και Ελληνική Οικονομία», Κεφ. 2

(Κ-Μ)

17

3.2 Καμπύλη Lorenz και Συντελεστής Συγκέντρωσης Gini

Ζ

•

Κατάταξη ληπτών από χαμηλότερα προς υψηλότερα εισοδήματα (οριζόντιος άξονας)

•

Καμπύλη Lorenz : Μερίδιο συνολικού εισοδήματος που λαμβάνεται από οποιοδήποτε σωρευτικό % των ληπτών

•

Σχήμα K-L = Βαθμός Ανισότητας Αν όλοι είχαν το ίδιο εισόδημα → K-L= Γραμμή 45ο, τέλεια ισότητα Αν 1 νοικοκυριό όλο το εισόδημα → K-L = Ζ

Συντελεστής Gini = Τιμή Εμβαδού Α / Τιμή Εμβαδού Α+Β Αν 0 → τέλεια ισότητα Αν 1 → τέλεια ανισότητα

18

3.3 Συγκριτικός Συντελεστής Gini Χώρα Ελλάδα Norway United States Germany Sweden Spain Italy Argentina Bulgaria Mexico Brazil Thailand India Tanzania (United Republic of) Πηγή: Human Development Report 2011

Συντελεστής Gini (2000 -2011) 34,3 25,8 40,8 28,3 25,0 34,7 36,0 45,8 45,3 51,7 53,9 53,6 36,8 37,6

Ο Συντελεστής Gini µετράει την απόκλιση της κατανοµής του εισοδήµατος µεταξύ ατόµων ή νοικοκυριών µίας χώρας από µία τέλεια κανονική κατανοµή.

-Τιµή 0 του συντελεστή αντικατοπτρίζει πλήρη ισότητα στην κατανοµή του εισοδήµατος - Τιµή 100 πλήρη ανισοκατανοµή.

19

Μερίδιο Εισοδήματος του Πλουσιότερου 20% του Πληθυσμού σε σχέση με το Εισόδημα του Φτωχότερου 20% του Πληθυσμού : Ελλάδα 1960-2009

20

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 21

4. ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ • Ατομα σε κίνδυνο φτώχειας: Όσοι είναι αναγκασμένοι να ζήσουν κάτω από το επίπεδο εκείνο που οι περισσότεροι άνθρωποι, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο θεωρούν ως κατώτατο αποδεκτό όριο, δηλ. ένα «όριο φτώχειας» • Δείκτες: Σχετικής φτώχειας = % νοικοκυριών που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας Απόλυτης φτώχειας = % νοικοκυριών που στερούνται βασικών μέσων επιβίωσης • Όριο φτώχειας : οριζόμενο με όρους ατομικού ή οικογενειακού κατά κεφαλήν εισοδήματος. Συνήθως ορίζεται στο 60% της διαμέσου του ισοδύναμου συνολικού διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού (ΙΣΔΕ), όπου ΙΣΔΕ είναι το διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού μετά τη διαίρεσή του με ισοδύναμο μέγεθος νοικοκυριού • Κοινωνικός Αποκλεισμός: Ο πληθυσμός που στερείται τουλάχιστον 4 από ένα κατάλογο 9 βασικών αγαθών και υπηρεσιών ή που διαβιεί σε νοικοκυριά με 22 χαμηλή ένταση εργασίας

4.1 Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα ΕΛΣΤΑΤ Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών 2010 •

868.597 Ελληνικά νοικοκυριά & 2.204.800 μέλη τους βρέθηκαν το 2010 σε κίνδυνο φτώχειας, ενώ 3.030.900 άτομα σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό (28,7%)

•

Το 20,1% του πληθυσμού της χώρας απειλείται από τον κίνδυνο φτώχειας, όταν το όριο αναφοράς (κατώφλι) υπολογίζεται στο 60% της διαμέσου του ισοδύναμου του συνολικού Διαθέσιμου Εισοδήματος του νοικοκυριού

•

Χρηματικό Όριο Φτώχειας στην Ελλάδα (2010) : 7.178 Ευρώ/άτομο 15.073 Ευρώ/νοικοκυριό με 2 ενήλικες & 2 εξαρτώμενα παιδιά<14 ετών

•

Ποσοστό Κινδύνου Φτώχειας : 7,3%, αν κατώφλι 40% 12,4%, αν κατώφλι 50% 27,2%, αν κατώφλι 70%

•

Ποσοστό Κινδύνου Φτώχειας (60% κατώφλι): 23% για παιδιά 0-17 ετών 21,3% για άτομα>65 ετών 23

4.1 Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα (συν) ΕΛΣΤΑΤ Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών 2010 • Πληθυσμός που απειλείται από φτώχεια είναι κυρίως : άνεργες γυναίκες (40,0%) μονογονεϊκά νοικοκυριά με 1 παιδί (33,4%) νοικοκυριά με 1 ενήλικα ηλικίας >65 ετών (30,1%) νοικοκυριά με 3 ή περισσότερους ενήλικες & εξαρτώμενα παιδιά (29,3%) μονοπρόσωπα νοικοκυριά με μέλος γυναίκα (27,7%) παιδιά ηλικίας 0-17 ετών (23,0%) • Ποσοστό κινδύνου φτώχειας 42,8% πριν απ’ όλες τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (κοινωνικά επιδόματα & συντάξεις) 23,8%, όταν συμπεριληφθούν οι συντάξεις, και 20,1% όταν συμπεριληφθούν τα κοινωνικά επιδόματα 24

4.1. Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα (συν) ΕΛΣΤΑΤ Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών 2010

• Κοινωνικά Επιδόματα ΕΚΑΣ Εισοδηματικές ενισχύσεις σε νοικοκυριά ορεινών & μειονεκτικών περιοχών Επίδομα μακροχρόνια ανέργων ηλικίας 45-65 ετών Οικογενειακά επιδόματα Επιδόματα/βοηθήματα ανεργίας Επιδόματα/βοηθήματα ασθενείας Επιδόματα/βοηθήματα αναπηρίας/ανικανότητας Εκπαιδευτικές παροχές

25

Αναπτυξιακοί Στόχοι Χιλιετίας (Millennium Development Goals) 2000-2015 •

MDG1: Καταπολέμηση της Ακραίας Φτώχειας και της Πείνας. Στόχος : Μείωση στο ½ του ποσοστού του 1990 των ατόμων που ζουν με εισόδημα < 1,25$/ημέρα. Μειώθηκε από 47% το 1990 (2 δις άτομα), στο 24% το 2008 (< 1,4 δις άτομα)

•

MDG2: Καθολική Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Αυξήθηκαν οι εγγραφές από 82% στο 90% μεταξύ 1999 και 2010

•

MDG3: Προώθηση Ισότητας Φύλων κι Ενδυνάμωση Γυναικών. Αύξηση γυναικών στα Κοινοβούλια κατά 75% μεταξύ 1995-2012. Το 2012 μόνο 19,7% των βουλευτών είναι γυναίκες.

•

MDG4: Μείωση Παιδικής Θνησιμότητας. Στόχος: Μείωση κατά 2/3 της θνησιμότητας για παιδιά <5 ετών. Μεταξύ 1990-2015, μείωση θανάτων από 93/1000 σε 31/1000

•

MDG5: Βελτίωση Θνησιμότητας Μητέρας στη γέννα Στόχος: Μείωση κατά ¾ του 90% της θνησιμότητας της μητέρας στη γέννα και καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας (reproductive health). Σ χεδόν έχει μειωθεί στο 50%, αλλά ακόμα μακριά από το στόχο

•

MDG6: Καταπολέμηση HIV/AIDS , ελονοσίας και άλλων ασθενειών. Το 2011 34,2 εκ. άτομα ζουν με HIV, αύξηση 17% από το 2001.

•

MDG7: Εξασφάλιση Περιβαλλοντικής Βιωσιμότητας Μεγάλη μείωση ουσιών που συμβάλλουν στην τρύπα του όζοντος

•

MDG8: Προώθηση Διεθνούς Συνεργασίας για Ανάπτυξη Μείωση Αναπτυξιακής βοήθειας σε πραγματικούς όρους το 2011

26

4.2 Πολυδιάστατος Δείκτης Φτώχειας Multidimensional Poverty Index, MPI • Νέος Δείκτης (UNDP) που μετρά τις πολλαπλές στερήσεις που αντιμετωπίζουν οι μειονεκτούσες ομάδες σε μια κοινωνία • Μετρά : την «έκταση» (μέσος όρος φτωχών που αντιμετωπίζουν στερήσεις) και την «ένταση» των στερήσεων (αριθμός στερήσεων τις οποίες αντιμετωπίζουν κατά μέσον όρο τα φτωχά άτομα την ίδια στιγμή) • Human Development Report, UNDP, 2011 : Εκτιμήσεις για 109 χώρες με πληθυσμό 5,5 δις άτομα. Περίπου 1,7 δις άτομα, δηλ. 1/3 του πληθυσμού τους, ζούσε σε πολυδιάστατη φτώχεια την περίοδο 2000-2010 • Ένα άτομο θεωρείται πολυδιάστατα φτωχό αν οι σταθμισμένοι δείκτες στέρησης ξεπερνούν το 33% στέρησης τουλάχιστον σε : 6 δείκτες συνθηκών διαβίωσης, ή 3 δείκτες συνθηκών διαβίωσης και 1 δείκτη για υγεία ή παιδεία 27

4.2 Πολυδιάστατος Δείκτης Φτώχειας MPI (συν) •

Ο MPI δεν περιλαμβάνει εισόδημα, αλλά συμπληρώνει δείκτες φτώχειας με βάση το εισόδημα (εισόδημα μικρότερο του 1,25$ ημερησίως)

•

Οι επιμέρους MPI δείκτες αντιστοιχούν στους δείκτες των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας (Millennium Development Goals – MGDs) : Διατροφή (MDG1) Θνησιμότητα Παιδιών (MDG4) Πρόσβαση σε Πόσιμο Νερό (MDG7) Πρόσβαση σε Χώρους Υγιεινής (MDG7) Χρησιμοποίηση καυσίμου για Μαγείρεμα (MDG9)

•

Ο MPI αντικατέστησε τον «Ανθρώπινο Δείκτη Φτώχειας» HPI (Human Poverty Index) που δημοσιεύτηκε το 1997

•

O HPI χρησιμοποιούσε μέσους όρους χωρών για να απεικονίσει στερήσεις : στην υγεία στην εκπαίδευση και στο επίπεδο διαβίωσης

28

4.2 Multidimensional Poverty Index Population in multidimensional povertya

Multidimensiona l Poverty Index

Yearb

HDI rank

Headcount

Valu ea

(thou sand s)

(% )

Share of multidimensional poor with deprivations in environmental services

Inten sity of depri vatio n

Popula tion vulner able to povert y

Populati on in severe poverty

(%)

(%)

(%)

Population below income poverty line

Clean water

Imp rov ed sani tati on

Moder n fuels

PPP $ 1.25 a day

National poverty line

(%)

(%)

(%)

(%)

(%)

20002009c

20002009c

Very high human development 0, 0

21

Slovenia

2003 (W)

0,00 0

27

Czech Republic

2003 (W)

0,01 0

3, 1

316

33,4

0,0

30

United Arab Emirates

2003 (W)

0,00 2

0, 6

20

35,3

38

Hungary

2003 (W)

0,01 6

4, 6

466

34,3

45

Argentina

2005 (N)

0,01 1

Croatia

2003 (W)

0,01 6

4, 4

196

36,3

0,1

0,3

0,1

0,3

143

Kenya

2009 (D)

0,22 9

47 ,8

18.86 3

48,0

27,4

19,8

30,8

152

Tanzania (United Republic of)

2008 (D)

0,36 7

65 ,2

27.55 9

56,3

23,0

43,7

154

Yemen

2006 (M)

0,28 3

52 ,5

11.17 6

53,9

13,0

187

Congo (Democratic Republic of the)

2007 (D)

0,39 3

73 ,2

44.48 5

53,7

16,1

46

d

f

3, 0

d

f

0

1.160

d

f

0,0

37,7

d

f

0,4

d

d

0,0

0,0

0,0

0,0

..

0,0

0,0

0,0

0,0

..

..

2,0

0,0

0,1

0,1

0,0

..

..

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

..

0,9

..

1,2

0,0

11,1

42,6

47,6

19,7

45,9

47,3

64,1

65,0

67,9

33,4

31,9

31,9

25,7

28,4

17,5

34,8

46,5

55,5

62,0

72,8

59,2

71,3

5,7

f

0,0

0,2

f

0,2

f

2,2

f

2,2

f

Low human development

29

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 30

5. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ •Οικονομική Ανάπτυξη : δυναμική διαδικασία προαγωγής της κοινωνικής ευημερίας και κοινωνικής συνοχής, συνυφασμένη με παραγωγικό και τεχνολογικό μετασχηματισμό, καινοτομία, καταπολέμηση ανισοτήτων και φτώχειας και διασφάλιση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων παρούσας και μελλοντικής γενεάς.

•Κοινωνικά Δικαιώματα: Δικαίωμα στην Εργασία Δικαίωμα σ’ ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης Δικαίωμα στην ισότιμη δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης Δικαίωμα σ’ ένα ελάχιστο επίπεδο «κοινωνικής ασφάλειας» (πχ. Προστασία, κοινωνική ασφάλεια, κοινωνική πρόνοια •Σύστημα αξιών που επιτρέπει να προσδιορίσουμε την αναπτυξιακή διαδικασία και να αξιολογήσουμε το αναπτυξιακό αποτέλεσμα •Η αναπτυξιακή οικονομική επομένως, ως οικονομική των μετασχηματισμών αφορά τόσο τις «φτωχές», όσο και τις «πλούσιες» οικονομίες και κοινωνίες 31

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 32

6. ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ • Βιώσιμη ή Αειφόρος Ανάπτυξη = Διατηρήσιμη ανάπτυξη (Sustainable Development) που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσης γενεάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών ή Ανάπτυξη που βασίζεται στην αποτελεσματική και περιβαλλοντικά υπεύθυνη χρήση όλων των ανεπαρκών πόρων της κοινωνίας είτε φυσικών είτε ανθρωπίνων είτε οικονομικών • Ορίστηκε το 1987 στην Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Έκθεση Brundtlandt) • 1992 : Στη Σύνοδο Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNED) στο Ρίο ντε Τζανέιρο, 170 Έθνη υπέγραψαν την Ατζέντα 21 με παγκόσμιο στόχο τη «Βιώσιμη Ανάπτυξη» 33

6. ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (συν) • 1996 : Γερμανική Επιτροπή της Βουλής για την «Προστασία του Ανθρώπου και του Περιβάλλοντος» όρισε κανονισμούς κι όρισε ως πρωταρχικούς στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης την «ασφάλεια και βελτίωση των κοινωνικών αγαθών» με τρείς πυλώνες: οικολογία οικονομία κοινωνία

34

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 35

7. ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ •

Συμμετοχική Ανάπτυξη (Inclusive Development) = ανάπτυξη όπου όλες οι κοινωνικές ομάδες συμβάλλουν στη δημιουργία ευκαιριών μοιράζονται τα οφέλη της ανάπτυξης και συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων

•

Ενσωματώνει αρχές του UNDP για ανθρωποκεντρική ανάπτυξη και τις βασικές αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλ. συμμετοχή κατάργηση διακρίσεων και λογοδοσία

•

Μέσα : μείωση ανεργίας κοινωνική προστασία προάσπιση κοινωνικών δικαιωμάτων στην εργασία ασφάλεια αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης πρόσβαση σε ικανοποιητικές υπηρεσίες υγείας και παιδείας

36

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1.

Εισαγωγή : Οικονομική Μεγέθυνση ≠ Οικονοµική Ανάπτυξη

2.

Μεγέθυνση

3.

Μεγέθυνση & Ανισότητα

4.

Φτώχεια

5.

Οικονοµική Ανάπτυξη

6.

Βιώσιµη Ανάπτυξη

7.

Συµµετοχική Ανάπτυξη

8.

∆είκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης 37

8. Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης HDI •

HDI :Συγκεντρωτικός και συγκριτικός σταθμισμένος δείκτης για 187 χώρες που μετρά τις μέσες επιδόσεις κάθε χώρας ως προς τρείς διαστάσεις ανθρώπινης ανάπτυξης, δηλαδή εισόδημα (κατά κεφαλή εθνικό εισόδημα PPP , ρυθμός μεγέθυνσης )υγεία ( προσδόκιμα έτη ζωής) και γνώση ( συνδυασμός αναμενόμενων ετών εκπαίδευσης και μέσου όρου ετών εκπαίδευσης ενηλίκων).

•

Παρουσιάσθηκε το 1990 στο Human Development Report του UNDP ως υποκατάστατο παραδοσιακών δεικτών, κατά κεφαλή εισοδήματος και μεγέθυνσης ,από τους Μahbub ul Haq και Amartya Sen

•

Ανθρωποκεντρική προσέγγιση όπου ως βασικό κριτήριο ανάπτυξης τίθεται η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του ατόμου και η διεύρυνση των ικανοτήτων του

•

Χώρες με ίδιο κατά κεφαλή εισόδημα ( πχ Νέα Ζηλανδία και Μπαχάμες ) παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις στα προσδόκιμα έτη ζωής και στα αναμενόμενα έτη εκπαίδευσης με αποτέλεσμα αποκλίσεις στο HDI. 38

8. Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) Human Developm ent Index (HDI)

Life expectancy at birth

Mean years of schooling

Expected years of schooling

Gross National Income (GNI) per capita

Value

(years)

(years)

(years)

(Constant 2005 PPP$)

Very high human development

0,889

80,0

11,3

15,9

33.352

—

0,918

High human development

0,741

73,1

8,5

13,6

11.579

—

0,769

Medium human development

0,630

69,7

6,3

11,2

5.276

—

0,658

Low human development

0,456

58,7

4,2

8,3

1.585

—

0,478

Arab States

0,641

70,5

5,9

10,2

8.554

—

0,643

East Asia and the Pacific

0,671

72,4

7,2

11,7

6.466

—

0,709

Europe and Central Asia

0,751

71,3

9,7

13,4

12.004

—

0,785

Latin America and the Caribbean

0,731

74,4

7,8

13,6

10.119

—

0,767

South Asia

0,548

65,9

4,6

9,8

3.435

—

0,569

Sub-Saharan Africa

0,463

54,4

4,5

9,2

1.966

—

0,467

Least developed countries

0,439

59,1

3,7

8,3

1.327

—

0,467

Small island developing states

0,640

69,6

7,3

10,8

5.200

—

0,675

World

0,682

69,8

7,4

11,3

10.082

—

0,683

HDI rank

GNI per capita rank minus HDI rank

Nonincome HDI Value

HDI groupings

Regions

39

8.1 Δείκτης HDI Very High Human Development Human Development Index (HDI)

Life expectancy at birth

Mean years of schooling

Expected years of schooling

Value

(years)

(years)

(years)

(Constant 2005 PPP$)

HD I ran k

Gross National Income (GNI) per capita

GNI per capita rank minus HDI rank

Noninco me HDI

Value

VERY HIGH HUMAN DEVELOPMENT 1

Norway

0,943

81,1

12,6

17,3

47.557

6

0,975

2

Australia

0,929

81,9

12,0

18,0

34.431

16

0,979

3

Netherlands

0,910

80,7

11,6

16,8

36.402

9

0,944

4

United States

0,910

78,5

12,4

16,0

43.017

6

0,931

6

Canada

0,908

81,0

12,1

16,0

35.166

10

0,944

7

Ireland

0,908

80,6

11,6

18,0

29.322

19

0,959

9

Germany

0,905

80,4

12,2

15,9

34.854

8

0,940

10

Sweden

0,904

81,4

11,7

15,7

35.837

4

0,936

11

Switzerland

0,903

82,3

11,0

15,6

39.924

0

0,926

12

Japan

0,901

83,4

11,6

15,1

32.295

11

0,940

15

Korea (Republic of)

0,897

80,6

11,6

16,9

28.230

12

0,945

16

Denmark

0,895

78,8

11,4

16,9

34.347

3

0,926

17

Israel

0,888

81,6

11,9

15,5

25.849

14

0,939

28

United Kingdom

0,863

80,2

9,3

16,1

33.296

-7

0,879

29

Greece

0,861

79,9

10,1

16,5

23.747

5

0,902

30

United Arab Emirates

0,846

76,5

9,3

13,3

59.993

-27

0,813

40

8.2 Δείκτης HDI Lowest Human Development

HDI rank

Human Development Index (HDI)

Life expectancy at birth

Mean years of schooling

Expected years of schooling

Gross National Income (GNI) per capita

Value

(years)

(years)

(years)

(Constant 2005 PPP$)

GNI per capita rank minus HDI rank

Noninco me HDI

Value

LOWEST HUMAN DEVELOPMENT 171

Malawi

0,400

54,2

4,2

8,9

753

8

0,470

172

Afghanistan

0,398

48,7

3,3

9,1

1.416

-13

0,407

173

Zimbabwe

0,376

51,4

7,2

9,9

376

11

0,529

174

Ethiopia

0,363

59,3

1,5

8,5

971

0

0,383

175

Mali

0,359

51,4

2,0

8,3

1.123

-6

0,366

176

Guinea-Bissau

0,353

48,1

2,3

9,1

994

-3

0,366

177

Eritrea

0,349

61,6

3,4

4,8

536

6

0,421

178

Guinea

0,344

54,1

1,6

8,6

863

-2

0,364

179

Central African Republic

0,343

48,4

3,5

6,6

707

2

0,379

180

Sierra Leone

0,336

47,8

2,9

7,2

737

0

0,365

181

Burkina Faso

0,331

55,4

1,3

6,3

1.141

-15

0,323

182

Liberia

0,329

56,8

3,9

11,0

265

5

0,504

183

Chad

0,328

49,6

1,5

7,2

1.105

-12

0,320

184

Mozambique

0,322

50,2

1,2

9,2

898

-9

0,325

185

Burundi

0,316

50,4

2,7

10,5

368

0

0,412

186

Niger

0,295

54,7

1,4

4,9

641

-4

0,311

187

Congo (Democratic Republic of the)

0,286

48,4

3,5

8,2

280

-1

0,399

41

8.3 Δείκτης HDI trends Human Development Index (HDI)

HDI rank

Average annual HDI growth

Value

Changea

(%)

HDI rank 29

1980

1990

2000

2005

2009

2010

2011

2006– 2011

2010– 2011

1980– 2011

1990– 2011

2000– 2011

Greece

0,720

0,766

0,802

0,856

0,863

0,862

0,861

-5

0

0,58

0,56

0,64

Very high human development

0,766

0,810

0,858

0,876

0,885

0,888

0,889

—

—

0,48

0,44

0,33

High human development

0,614

0,648

0,687

0,716

0,734

0,739

0,741

—

—

0,61

0,64

0,70

Medium human development

0,420

0,480

0,548

0,587

0,618

0,625

0,630

—

—

1,31

1,30

1,28

Low human development

0,316

0,347

0,383

0,422

0,448

0,453

0,456

—

—

1,19

1,31

1,59

Arab States

0,444

0,516

0,578

0,609

0,634

0,639

0,641

—

—

1,19

1,04

0,94

East Asia and the Pacific

0,428

0,498

0,581

0,622

0,658

0,666

0,671

—

—

1,46

1,43

1,31

Europe and Central Asia

0,644

0,680

0,695

0,728

0,744

0,748

0,751

—

—

0,50

0,47

0,71

Latin America and the Caribbean

0,582

0,624

0,680

0,703

0,722

0,728

0,731

—

—

0,73

0,76

0,66

South Asia

0,356

0,418

0,468

0,510

0,538

0,545

0,548

—

—

1,40

1,31

1,45

Sub-Saharan Africa

0,365

0,383

0,401

0,431

0,456

0,460

0,463

—

—

0,77

0,90

1,31

Least developed countries

0,288

0,320

0,363

0,401

0,431

0,435

0,439

—

—

1,37

1,51

1,73

Small island developing states

0,529

0,565

0,596

0,616

0,635

0,638

0,640

—

—

0,62

0,59

0,65

World

0,558

0,594

0,634

0,660

0,676

0,679

0,682

—

—

0,65

0,66

0,66

Regions

42

8.4 Δείκτης HDI Inequality Adjusted (IHDI) • IHDI : λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τις μέσες επιδόσεις μιας χώρας ως προς το εισόδημα, την υγεία και το επίπεδο γνώσης ,αλλά και τον βαθμό ανισότητας στην κατανομή αυτών των επιδόσεων μεταξύ των πολιτών (ο μέσος όρος κάθε δείκτη επίδοσης προσαρμόζεται ανάλογα με το δείκτη ανισότητας στην κατανομή της κάθε επίδοσης) • Η μέση μείωση του ΗDI λόγω ανισοτήτων στην κατανομή επιδόσεων είναι περίπου 23% κυμαινόμενη από 5% ( Τσεχία) στο 43.5% ( Ναμίμπια ). Οι χώρες στην Υποσαχάρια Αφρική έχουν τις μεγαλύτερες απώλειες λόγω απωλειών και στις τρείς συνιστώσες, ιδιαίτερα στην υγεία. Ακολουθούν οι χώρες της Ν.Α Ασίας και οι Αραβικές χώρες, κυρίως λόγω μεγάλων ανισοτήτων στην εκπαίδευση. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες ανισότητες ως προς την κατανομή του εισοδήματος. (39.3%)

43

8.4 Δείκτης HDI Inequality Adjusted Human Developme nt Index (HDI)

Inequality-adjusted HDI

Inequality-adjusted life expectancy index

Inequality-adjusted education index

Inequality-adjusted income index

Quintile Income Ratio

Income Gini coefficient

Value

Value

Overall loss (%)

Change in ranka

Value

Loss(%)

Value

Loss (%)

Value

Loss (%)

2011

2011

2011

2011

2011

2011

2011

2011

2011

2011

2000-2011b

2000-2011b

Greece

0,861

0,756

12,2

-2

0,900

4,8

0,738

14,3

0,649

17,1

6,2

34,3

Very high human development

0,889

0,787

11,5

—

0,897

5,2

0,838

6,2

0,648

22,2

—

—

High human development

0,741

0,590

20,5

—

0,734

12,4

0,580

18,9

0,482

28.2c

—

—

Medium human development

0,630

0,480

23,7

—

0,633

19,2

0,396

29,4

0,441

22,3

—

—

Low human development

0,456

0,304

33,3

—

0,393

35,6

0,238

39,2

0,300

24,2

—

—

Arab States

0,641

0,472

26,4

—

0,654

18,0

0,307

40,8

0,524

17,8

—

—

East Asia and the Pacific

0,671

0,528

21,3

—

0,709

14,3

0,477

21,9

0,435

26,8

—

—

Europe and Central Asia

0,751

0,655

12,7

—

0,715

11,7

0,681

10,7

0,578

15,7

—

—

Latin America and the Caribbean

0,731

0,540

26,1

—

0,743

13,4

0,528

23,2

0,401

39,3

—

—

South Asia

0,548

0,393

28,4

—

0,529

26,9

0,266

40,9

0,430

15,1

—

—

Sub-Saharan Africa

0,463

0,303

34,5

—

0,331

39,0

0,276

35,6

0,306

28,4

—

—

Least developed countries

0,439

0,296

32,4

—

0,403

34,7

0,233

36,8

0,277

25,3

—

—

Small island developing states

0,640

0,458

28,4

—

0,633

19,1

0,417

29,6

0,364

35,6

—

—

World

0,682

0,525

23,0

—

0,637

19,0

0,450

26,2

0,506

23,4

—

—

HDI ran k

Very high human development 29

44

ΧΡΗΣΙΜΑ LINKS ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΛΩΝ • http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ZUvGe1U5fBkJ:en.wikipedia.org/wiki/H uman_Poverty_Index+&cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=gr Human Development Report 2011 • http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2011/download/ UNDP : Human Poverty Index • http://hdr.undp.org/en/statistics/understanding/indices/hpi/ ΠΙΝΑΚΑΣ 1999-2005 • http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_EN_Indicator_tables.pdf ΠΙΝΑΚΑΣ Human Development Index 2011 rankings • http://hdr.undp.org/en/media/PR2-HDI-2011HDR-English.pdf World Bank Report 2011 • http://wdronline.worldbank.org/worldbank/a/browsebytopic 45

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ECO 421) ∆ιδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη lkatseli@econ.uoa.gr Ακαδηµαϊκό Έτος 2012-2013, Χειµερινό Εξάµηνο ENOTHTA II ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

1

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΙ.1 Μεγέθυνση ΙΙ.2 ∆ιαρθρωτικές Προσεγγίσεις ΙΙ.3 Eθνική Ανταγωνιστικότητα ΙΙ.4 ∆ηµιουργία Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήµατος ΙΙ.5 Ανισότητα, Φτώχεια ΙΙ.6 Θεσµοί και ∆ιακυβέρνηση 2

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

II.1 Μεγέθυνση 1.

Επίτευξη Αναπτυξιακού αποτελέσµατος

2.

Αναπτυξιακή Πολιτική

1.

Θεωρία και Προαγωγή Οικονοµικής Μεγέθυνσης

2.

Η Λογιστική της Οικονοµικής Μεγέθυνσης

3.

Χαρακτηριστικά της Παραδοσιακής Θεωρίας Οικονοµικής Μεγέθυνσης

4.

Σύγκλιση ή Απόκλιση

5.

Νέα Οικονοµική της Μεγέθυνσης ή Ενδογενής Μεγέθυνση

3

II.1.1 ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ • Οικονοµική Ανάπτυξη: δυναµική διαδικασία προαγωγής της κοινωνικής ευηµερίας και κοινωνικής συνοχής συνυφασµένη µε παραγωγικό και τεχνολογικό µετασχηµατισµό, καινοτοµία, καταπολέµηση ανισοτήτων και φτώχειας καθώς και διασφάλιση ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων παρούσας και µελλοντικής γενεάς

• Στρατηγικό στόχο της ανάπτυξης αποτελεί η επίτευξη αναπτυξιακού αποτελέσµατος και όχι η µεγιστοποίηση των εισροών (πχ ρυθµός ανάπτυξης δεν µετράται από ρυθµό αύξησης των επενδύσεων αλλά από αποτίµηση της συµβολής µιας συγκεκριµένης πολιτικής, θεσµικής αλλαγής ή/και συµπεριφοράς στην προαγωγή της κοινωνικής ευηµερίας) 4

ΙΙ.1.2 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η επίτευξη αναπτυξιακού αποτελέσµατος επιτυγχάνεται µε την υλοποίηση αναπτυξιακής πολιτικής, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, δηλαδή προώθηση ολοκληρωµένων και συνεκτικών µέτρων, προγραµµάτων και δράσεων που προάγουν την / τον: • Μεγέθυνση • Άµβλυνση εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών • Παραγωγικότητα • Εξωστρέφεια και Ανταγωνιστικότητα • Αναβάθµιση παραγωγικών συντελεστών • Τεχνολογικό µετασχηµατισµό και καινοτοµία • Επιχειρηµατικότητα και διεύρυνση δυνατοτήτων / ικανοτήτων (capacity – building) • Προστασία & ανάδειξη φυσικού περιβάλλοντος και πόρων • Μείωση ανισοτήτων • Καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού • Αποτελεσµατική και συµµετοχική θεσµική οργάνωση και διακυβέρνηση • Πρότυπα και αξίες συµβατές µε την ανάπτυξη

5

ΙΙ.1.2 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (συν) •Βελτίωση Παραγωγικότητας

•Μεγέθυνση •Άµβλυνση Εσωτερικών και Εξωτερικών Ανισορροπιών

•Αναβάθµιση Παραγωγικών Συντελεστών •Τεχνολογικός Μετασχηµατισµός / Καινοτοµία •Εξωστρεφής Ανταγωνιστικότητα •∆ιεύρυνση Ικανοτήτων / ∆υνατοτήτων •Προστασία & & Ανάδειξη Περιβάλλοντος & Πόρων

Κλαδική / Τοµεακή & Περιφερειακή Πολιτική

•Άρση αντικινήτρων •Παροχή κινήτρων •Ενίσχυση επιχειρηµατικότητας

Οικονοµική Πολιτική Θεσµική πολιτική

Παραγωγικός & Κοινωνικός Μετασχηµατισµός Κοινωνική Πολιτική

•Μείωση Ανισοτήτων •Καταπολέµηση Φτώχειας & Κοινωνικού Αποκλεισµού

•Βελτίωση διακυβέρνησης & θεσµικής ρύθµισης •Αναβάθµιση δικαιοσύνης •Συµµετοχικοί δηµοκρατικοί θεσµοί •Ανάδειξη αναπτυξιακών προτύπων & αξιών

6

ΙΙ.1.3 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ α. Υπόδειγµα Harrod (1939) (1) K = Y * K/Y Y = K/(K/Y) = K/k όπου k= σταθερός λόγος κεφαλαίου – παραγωγής (Υπόθεση: Σταθερές αναλογίες κεφαλαίου, εργασίας και σταθερές αποδόσεις κλίµακας) (2) ∆Υ = ∆Κ * 1/k = ∆Κ *σ όπου σ = µέση παραγωγικότητα κεφαλαίου ∆Υ / Υ = g = (∆Κ / Y) * σ = (I / Y) * σ Αν I = S, (3) ∆Υ /Υ = g = (S/Y) * σ = s *σ όπου s = µέση ροπή προς αποταµίευση

[1]

•

Επενδύσεις και ποσοστό αποταµίευσης, καθοριστικοί παράγοντες οικονοµικής µεγέθυνσης

•

∆εδοµένου του k και σ, διαµορφωτές πολιτικής µπορούν να επιλέξουν στόχο g και µε βάση την (3), το επιθυµητό ποσοστό αποταµίευσης και επένδυσης

•

Γνωρίζοντας το εφικτό ποσοστό αποταµίευσης και επένδυσης, διαµορφωτές πολιτικής µπορούν να εκτιµήσουν το ρυθµό µεγέθυνσης g 7

Harrod, Roy (1939), “An Essay in Dynamic Theory”, Economic Journal, σ. 14-33

ΙΙ.1.3 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ β. αλλά Υπόδειγµα Domar • Επενδύσεις αυξάνουν τη ζήτηση µέσω πολλαπλασιαστή αυξάνουν και την προσφορά (1946) επειδή επεκτείνουν την παραγωγική δυναµικότητα • Ερώτηση: Ποιος είναι ο ρυθµός αύξησης των επενδύσεων που πρέπει να επικρατήσει προκειµένου η αύξηση της προσφοράς να συµβαδίζει µε την αύξηση της ζήτησης; Αύξηση ζήτησης Yd = C (Yd ) + I ∆Υd = c∆Yd + ∆Ι (1-c)∆Yd = ∆Ι s ∆Υd = ∆Ι ∆Υd = ∆Ι / s όπου c= οριακή ροπή προς κατανάλωση s= οριακή ροπή προς αποταµίευση Αύξηση προσφοράς Κ = Ys * K/Ys Ys = K / k = K *σ όπου σ = µέση παραγωγικότητα του κεφαλαίου ∆Ys = I *σ Όταν ∆Υd = ∆Υs ∆Ι / s = Ι * σ ∆Ι / Ι = s * σ •Οι επενδύσεις πρέπει να αυξάνονται µε ρυθµό ίσο µε το γινόµενο της ροπής για αποταµίευση επί την παραγωγικότητα του κεφαλαίου.

•Όταν ο λόγος αποταµιεύσεων προς εισόδηµα είναι σταθερός, το προϊόν θα αυξάνεται µε ρυθµό σ.

•Εφόσον σ= Υ / Κ = 1/k τότε συµπεράσµατα Harrod – Domar πανοµοιότυπα και 8 k= ∆Κ / ∆Υ = Ι / ∆Υ = απαιτούµενη επιπλέον ποσότητα κεφαλαίου για να παραχθεί µια ακόµα µονάδα προϊόντος [2]

Domar, Evsey (1946), “Capital Expansion, Rate of Growth and Employment”, Econometrica, σ. 137-147

ΙΙ.1.3 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ γ. Υπόδειγµα Solow (1956) (1) y = f (K,L,t)

Συνάρτηση παραγωγής

(2) zy = f (zK,zL)

Σταθερές αποδόσεις κλίµακας

(3) y/L = q = f (K/L, 1) = f (k,1)

Μέση παραγωγικότητα εργασίας = κατά κεφαλή εισόδηµα

(4) c = ( 1– s’ )q, 0<s’<1

Συνάρτηση κατά κεφαλή κατανάλωσης, όπου s’=οριακή ροπή προς αποταµίευση

(5) c + s = q = c + i

Συνθήκη ισορροπίας εισοδήµατος

(6) q = (1– s’)q + i (7) i = s’ q

Εξίσωση συνολικής επένδυσης και αποταµιεύσεων

(8) q = i/s’

Συνολική κατά κεφαλή δαπάνη ισούται µε λόγο κατά κεφαλή επενδύσεων προς την οριακή ροπή αποταµίευσης

(9) i = ∆k + δk

Επενδυτική Ζήτηση ανά εργαζόµενο, όπου ∆k=µεταβολή παγίου κεφαλαίου και δk=συνολική απόσβεση 99

ΙΙ.1.3 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ γ.Υπόδειγµα Solow (1956) (συν) Αντικαθιστώντας στην (7) τη συνάρτηση παραγωγής (3), προκύπτει η (10) :

(10) i = s’ f(k)

Eξίσωση επένδυσης κι αποταµιεύσεων

(11) ∆k = i – δk

Μεταβολή παγίου κεφαλαίου ανά εργαζόµενο

(12) ∆k = s’ f(k) - δk

Μεταβολή παγίου κεφαλαίου ανά εργαζόµενο

(13) ∆k = i – δk* = 0

Κατάσταση σταθερής κεφαλαιακής ισορροπίας

Η οικονοµία βρίσκεται σε κατάσταση µακροχρόνιας ισορροπίας όταν η µεταβολή παγίου κεφαλαίου ανά εργαζόµενο είναι µηδενική, δηλ. υπάρχει σταθερή κεφαλαιακή ισορροπία και k=k* 10

ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

11

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΊΟΝΤΟΣ ΑΝΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ

12 12

ΣΤΑΘΕΡΗ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

13

i. Ρόλος Ποσοστού Αποταµίευσης

14

i. Ρόλος Ποσοστού Αποταµίευσης (συν) Το ποσοστό αποταµίευσης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της µεταβολής του αποθέµατος κεφαλαίου. Όσο ψηλότερο είναι το ποσοστό αποταµίευσης µιας χώρας που µετατρέπεται σε επενδύσεις, τόσο µεγαλύτερο απόθεµα κεφαλαίου έχει και υψηλότερο επίπεδο παραγωγής ανά εργαζόµενο. Αν το ποσοστό αποταµίευσης αυξηθεί σε µια οικονοµία, τότε η αύξηση του κεφαλαίου µέσω επενδύσεων (k*B) είναι υψηλότερη από την απαξίωση του, το κεφαλαιακό απόθεµα αυξάνει (∆k>0), προκαλείται συσσώρευση κεφαλαίου και ο ρυθµός µεγέθυνσης αυξάνει. Ο ρυθµός µεγέθυνσης δεν είναι διατηρήσιµος καθώς επέρχεται σταδιακά κεφαλαιακή ισορροπία και το κατά κεφαλή εισόδηµα σταθεροποιείται.

15

ii. Επίπτωση Αύξησης Πληθυσµού Μια συνεχιζόµενη αύξηση του πληθυσµού µπορεί να εξηγήσει µια διατηρήσιµη οικονοµική µεγέθυνση Αν n>0, τότε προκαλείται µείωση κεφαλαίου /εργαζόµενο όπου n = ποσοστιαία αύξηση του πληθυσµού ή του αριθµού των εργαζοµένων ∆k = i – (δ+n)k όπου (δ+n)k = ποσό επένδυσης που απαιτείται για να διατηρηθεί σταθερό το απόθεµα κεφαλαίου ανά εργαζόµενο = επένδυση νεκρού σηµείου (break – even investment) ∆k = s’f(k) – (δ+n)k Για να βρεθεί η οικονοµία σε σταθερή κατάσταση κεφαλαιακής ισορροπίας, η συνολική επενδυτική ζήτηση (i=s’f(k)) πρέπει να αντισταθµίζει τις επιπτώσεις από την απόσβεση και την αύξηση του πληθυσµού Αν ο αριθµός των εργαζοµένων αυξάνεται συνεχώς µε ρυθµό n, τότε για να παραµείνουν το κεφάλαιο ανά εργαζόµενο και το κατά κεφαλή προϊόν ανά εργαζόµενο σταθερά, το συνολικό κεφάλαιο και το συνολικό κατά κεφαλή εισόδηµα θα πρέπει να αυξάνονται µε τον ίδιο ρυθµό n.

16

ii. Επίπτωση Αύξησης Πληθυσµού (συν)

17

ii. Επίπτωση Αύξησης Πληθυσµού (συν)

• Ο ρυθµός αύξησης πληθυσµού επηρεάζει καθοριστικά το βιοτικό επίπεδο µιας χώρας.

18

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΥΘΜΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤA ΚΕΦΑΛΗΝ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΟΣ

19

iii. Επίπτωση Τεχνολογικής Προόδου Τεχνολογική πρόοδος = παράγοντας αύξησης της ποιότητας του συντελεστή εργασίας εφ’ όσον συντελεί στην αύξηση της αποδοτικότητας κάθε εργαζόµενου y=f (K,G,t) όπου Κ = κεφάλαιο, G = συνολική απόδοση εργασίας και G=LxE όπου L = µονάδες εργασίας, πχ εργατοώρες και E = αποδοτικότητα ανά µονάδα εργασίας G εξαρτάται από το συνολικό επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων της κοινωνίας, από το επίπεδο υγείας και εκπαίδευσης ή τις ικανότητες του συνόλου των εργαζοµένων Αν το εργατικό δυναµικό αυξάνεται µε ρυθµό n και η αποδοτικότητα της εργασίας µε ρυθµό g, τότε ο συνολικός αριθµός µονάδων αποδοτικότητας της εργασίας αυξάνεται µε ρυθµό (n+g) όπου g=ρυθµός τεχνολογικής προόδου αποδοτικότερης εργασίας (labor – augmenting technological progress) ∆ιαχρονική µεταβολή

∆k=s’f(k) – (δ+n+g)k

Επιπτώσεις Αν ο ρυθµός τεχνολογικής προόδου, g, είναι υψηλός, τότε το απόθεµα του κεφαλαίου ανά µονάδα αποδοτικότητας φθίνει. Για να διατηρηθεί σταθερά η µακροχρόνια κεφαλαιακή ισορροπία απαιτούνται υψηλότεροι ρυθµοί 20 µεταβολής του κεφαλαίου και του κατά κεφαλήν εισοδήµατος

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟ∆ΟΣ – ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑ – ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ

21

iv. Χρυσός Κανόνας Συσσώρευσης Κεφαλαίου Το επίπεδο χρυσού κανόνα της συσσώρευσης κεφαλαίου (golden rule of capital accumulation) συµβολίζεται µε k** και αντιστοιχεί στο επίπεδο κεφαλαιακής ισορροπίας στο οποίο παρατηρείται το υψηλότερο επίπεδο κατανάλωσης. Εφ’ όσον c=q-i και αν n=g=0 τότε, σε κατάσταση κεφαλαιακής ισορροπίας, q=f(k*) και i=δk* οπότε c*=f(k*) – δk* H επίπτωση µιας επιπλέον µονάδας κεφαλαίου ανά εργαζόµενο ισούται µε τη µεταβολή του προϊόντος για κάθε µονάδα αύξησης κεφαλαίου, δηλαδή µε την οριακή παραγωγικότητα κεφαλαίου (MΡK) µείον το ποσοστό απόσβεσης, δηλ ∆c*/∆k=0 όταν MPK=δ Επίπεδο κεφαλαιακού αποθέµατος χρυσού κανόνα=k** όταν η κλίση της f(k)=MPK ισούται µε την κλίση της δk δηλαδή µε δ.

2222

iv. Χρυσός Κανόνας Συσσώρευσης Κεφαλαίου

Επιπτώσεις • Όταν µια οικονοµία ξεκινά από επίπεδο κεφαλαιακού αποθέµατος <k**, τότε η επίτευξη χρυσού κανόνα απαιτεί µικρότερη κατανάλωση • Όταν µια οικονοµία ξεκινά από επίπεδο k>k**, τότε η επίτευξη χρυσού κανόνα απαιτεί µεγαλύτερη κατανάλωση και µείωση επενδύσεων • Αν n>0 τότε MPK=δ+n • Αν n+g>0 τότε MPK=δ+n+g • Στο επίπεδο χρυσού κανόνα, το καθαρό οριακό προϊόν του κεφαλαίου δηλαδή το οριακό προϊόν µείον την απόσβεση (δ) ισούται µε το άθροισµα του ρυθµού αύξησης του πληθυσµού και της τεχνολογικής προόδου.

233

ΙΙ.1.4 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ •Αν συνάρτηση παραγωγής είναι: y = f (K,L,R,A) όπου y = παραγωγή ή εθνικό προϊόν Κ = απόθεµα κεφαλαίου L = µέγεθος εργατικού δυναµικού R = απόθεµα γεωργικής γης και φυσικών πόρων Α = αυξήσεις στην παραγωγικότητα ή αποτελεσµατικότητα µε την οποία χρησιµοποιούνται οι εισροές

gy = a + w K gK + w L gL + w R gR όπου gy = ρυθµός µεγέθυνσης wK = µερίδιο κεφαλαίου στο εισόδηµα gK = ποσοστό αύξησης κεφαλαίου wL = µερίδιο εργασίας στο εισόδηµα gL = ποσοστό αύξησης εργασίας wR = µερίδιο γεωργικής γης και φυσικών πόρων στο εισόδηµα gR = ποσοστό αύξησης γεωργικής γης a = µεταβολή ρυθµού µεγέθυνσης λόγω µεγαλύτερης αποτελεσµατικότητας στη χρήση πόρων

24

Απόδειξη Υ = F (K, L, t) ∆ιαφορίζοντας ως προς χρόνο: K

L

t

(1) dY/dt = f dK/dt + f dL/dt + f όπου: K f = δF/δΚ, L f = δF/δL t f = δF/δt και δ = µερική παράγωγος

∆ιαιρούµε την (1) ως προς Υ και εισάγουµε Κ και L K

L

t

1/Y *dY/dt = 1/Y *{(f *dK/dt *K *1/K) + (f *dL/dt *L*1/L) + f } K

L

t

dY/dt / Y = {(f *K / Y) *(dK/dt / )K }+ {(f *L / Y)*( dL/dt) / L} + f /Y Αν τέλειος ανταγωνισµός: K Pf = r, το ύψος του επιτοκίου ισούται µε την αξία του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου L Ρf = W, το ύψος του ονοµαστικού µισθού ισούται µε την αξία του οριακού προϊόντος της 25 εργασίας

Απόδειξη (συν) gy = (r*K/P*Υ) gK + (W*L/P*Y) gL + a gy = wΚ*gK + wL*gL+ a όπου wΚ = µερίδιο εισοδήµατος κεφαλαίου στο εθνικό εισόδηµα wL = µερίδιο εισοδήµατος εργασίας στο εθνικό εισόδηµα a = αύξηση στην παραγωγή που δεν εξηγείται από αύξηση στους συντελεστές

26 26

ΙΙ.1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ

• Οικονοµική µεγέθυνση βραχυχρόνια εξαρτάται από το ποσοστό αποταµίευσης της χώρας, ενώ µακροχρόνια από το ρυθµό τεχνολογικής ανάπτυξης.

• Μεγάλο ποσοστό της οικονοµικής µεγέθυνσης οφείλεται στην αύξηση παραγωγικότητας ή αποτελεσµατικότητας (δηλαδή του a), αν και συχνά η τεχνολογική πρόοδος ενσωµατώνεται στον εξοπλισµό του κεφαλαίου • Στις αυξήσεις παγίου κεφαλαίου οφείλεται κάτι λιγότερο από το µισό της αύξησης της παραγωγής Κινητοποίηση κεφαλαίου αποτελεί προτεραιότητα.

• Εκάστοτε οικονοµική πολιτική δεν µπορεί να επηρεάσει την οικονοµική µεγέθυνση µιας χώρας µακροχρόνια, καθώς αυτή προσδιορίζεται κυρίως από την τεχνολογική πρόοδο που δρα εξωγενώς.

27

ΙΙ.1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ (συν)

• Στη διαδικασία µετάβασης προς την κατάσταση κεφαλαιακής ισορροπίας, χώρες που διαθέτουν χαµηλότερο απόθεµα κεφαλαίου θα αναπτύσσονται µε ταχύτερους ρυθµούς µεγέθυνσης από χώρες που είναι ήδη πλούσιες σε κεφάλαιο.

• Οικονοµίες µε παρεµφερείς ρυθµούς πληθυσµιακής αύξησης και τεχνολογικής προόδου θα πρέπει να συγκλίνουν προς παρόµοια επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήµατος. Σταδιακή Οικονοµική Σύγκλιση πλουσίων και φτωχών χωρών 28

ΙΙ.1.6 ΣΥΓΚΛΙΣΗ Η ΑΠΟΚΛΙΣΗ ; α. Σύγκλιση χωρίς Προϋποθέσεις

•

Αντί για σύγκλιση παρατηρείται απόκλιση των κατά κεφαλήν εισοδηµάτων στην παγκόσµια οικονοµία

α) Σύγκλιση χωρίς προϋποθέσεις [1] gyi= a + b(y/L)i όπου gyi = µέσος ρυθµός αύξησης του κατά κεφαλή προϊόντος στη χώρα i y/L = αρχικό επίπεδο κατά κεφαλή εισοδήµατος στη χώρα i Αν b<0 και στατιστικά σηµαντικός σύγκλιση χωρίς προϋποθέσεις Αποτελέσµατα: b>0 [1]

Ιδε Economic Journal, Ιούνιος 1996

29

II.1.6 ΣΥΓKΛΙΣΗ Η ΑΠΟΚΛΙΣΗ ; β. Σύγκλιση µε Προϋποθέσεις β) Σύγκλιση µε προϋποθέσεις gyi = a + b1 (y/L)i + b2 (n)i + b3 (I/y)i + + b4 (ED)i + b5 (R+ D)i + b6 (T)i + b7 (PS)i + …… όπου, n = ρυθµός αύξησης πληθυσµού I/y = λόγος επενδύσεων προς προϊόν ED = εκπαίδευση R + D = δαπάνες για έρευνα, νέες τεχνικές παραγωγής, νέα προϊόντα T = εµπόριο PS = πολιτική σταθερότητα (πχ αριθµός πραξικοπηµάτων ή επαναστάσεων) Αποτελέσµατα: b1 < 0 b3 > 0 b4 > 0 Σύγκλιση υπό προϋποθέσεις, µε ή χωρίς φθίνουσα απόδοση κεφαλαίου

30

II.1.6 ΣΥΓΚΛΙΣΗ Η ΑΠΟΚΛΙΣΗ ; γ. ∆ιαρθρωτική Σύγκλιση

γ) ∆ιαρθρωτική σύγκλιση • Το b1<0, όχι λόγω φθίνουσας απόδοσης κεφαλαίου αλλά είτε λόγω “προσπάθειας”, είτε σταδίου ανάπτυξης µιας χώρας, δηλαδή διαφορετικού ρυθµού αύξησης παραγωγικότητας µεταξύ αγροτικού και βιοµηχανικού τοµέα ή/και τοµέα υπηρεσιών.

31

II.1.6 ΣΥΓΚΛΙΣΗ Η ΑΠΟΚΛΙΣΗ ; δ) Εµπειρική διερεύνηση [1]

32 [1]

Ιδε L.Pritchett, (1995) “Divergence : Big Time”, World Bank, Αδηµοσίευτο

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ α. Η Συνάρτηση Τεχνολογικής Προόδου του Kaldor •

Ν. Kaldor (1961): Παρά τη συνεχή συσσώρευση κεφαλαίου και διαχρονική αύξηση του y/L, ο λόγος κεφαλαίου προς προϊόν παραµένει σταθερός για µεγάλες χρονικές περιόδους → Σταθερές αποδόσεις κεφαλαίου ή εξωτερικές οικονοµίες Εξήγηση: Συνάρτηση Τεχνολογικής Προόδου Μεταβολή της συνάρτησης τεχνολογικής προόδου (πχ νέα επιτεύγµατα, βελτίωση παρεχόµενης εκπαίδευσης) επιταχύνει το ρυθµό αύξησης προϊόντος που ξεπερνά το ρυθµό αύξησης κεφαλαίου, δηµιουργεί µεγαλύτερα ποσοστά κέρδους και προσελκύει µεγαλύτερες επενδύσεις. Επίπεδο ισορροπίας του ρυθµού αύξησης του κατά κεφαλή προϊόντος θα ανέλθει στο qi*.

Αντίθετα, αύξηση του ρυθµού συσσώρευσης του κεφαλαίου, χωρίς µετατόπιση της καµπύλης, θα προκαλέσει αύξηση του λόγου κεφαλαίου προς προϊόν (δηλαδή φθίνουσα απόδοση κεφαλαίου) 33

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ β. Εµπειρικές Μελέτες •

Αντί σταθερών αποδόσεων κλίµακας, αύξουσες αποδόσεις και παρουσία σηµαντικών εξωτερικοτήτων

•

Romer (1986)[1] και Lucas (1988)[2] ενσωµάτωσαν τεχνογνωσία είτε στο φυσικό είτε στο ανθρώπινο κεφάλαιο

•

Τεχνογνωσία που ενσωµατώνεται δρα ενδογενώς στο οικονοµικό σύστηµα µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται αύξουσες και όχι φθίνουσες αποδόσεις του κεφαλαίου και αύξουσες αποδόσεις κλίµακας.

•

Παροµοίως, η συσσώρευση, ανθρώπινου κεφαλαίου είτε µέσω της εκπαίδευσης, είτε µέσω της µάθησης στην πράξη, δηµιουργεί θετικές εξωτερικές οικονοµίες και αύξουσες αποδόσεις κλίµακας.

•

Υποδείγµατα ενδογενούς µεγέθυνσης προκαλούν οικονοµική απόκλιση και διεύρυνση του χάσµατος µεταξύ χωρών καθώς η ύπαρξη κεφαλαιακού αποθέµατος και η ενσωµάτωση δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας προκαλούν υψηλότερους ρυθµούς µεγέθυνσης και κίνητρα για περαιτέρω επενδύσεις σε φυσικό ή ανθρώπινο κεφάλαιο.

[1] Romer, [2] Lucas,

P.M (1986), “Increasing Returns and Long-Run Growth”, Journal of Political Economy, σ. 94 R (1988), “On the Mechanics of Economic Development”, Journal of Monetary Economics, σ. 22

34

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ β. Εµπειρικές Μελέτες (συν)

Σηµαντικές ερµηνευτικές µεταβλητές: (-)

Αρχικό επίπεδο του κατά κεφαλή εισοδήµατος

(+) Λόγος αποταµιεύσεων ή επενδύσεων δηµόσιες επενδύσεις)

προς

ΑΕΠ (ιδιαίτερα

(-) Ρυθµός αύξησης πληθυσµού (+) Επένδυση σε ανθρώπινο δευτεροβάθµια εκπαίδευση)

κεφάλαιο (% εγγραφών

στη

(+) Εξωστρέφεια (µερίδιο εξωτερικού εµπορίου στο ΑΕΠ ή ρυθµός αύξησης εξαγωγών) επηρεάζει το ρυθµό τεχνολογικής προόδου καθώς το εξωτερικό εµπόριο προκαλεί µεταφορά τεχνολογίας από εξωτερικό, ενώ το ξένο συνάλλαγµα επιτρέπει αγορά τεχνολογικών ανώτερων παραγωγικών αγαθών [Knight, Loayza και Villanueva (1993)] 35

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ β. Εµπειρικές Μελέτες (συν) Πρόσθετοι σηµαντικοί παράγοντες [1] : (-) Αρχικό επίπεδο του προϋποθέσεις)

κατά κεφαλήν

εισοδήµατος (σύγκλιση

υπό

(+) Λόγος επενδύσεων προς προϊόν (-) Λόγος δηµόσιας κατανάλωσης προς ΑΕΠ (-) ∆ιαταραχές στη λειτουργία των αγορών, µετρούµενες µε τη τιµή του ξένου συναλλάγµατος στη “µαύρη” αγορά (-) Πολιτική αστάθεια •

∆ιακυµάνσεις πέντε µεταβλητών ερµηνεύουν το 80% της διακύµανσης (των διαφορών) στο ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης µεταξύ των χωρών.

[1]

Ιδε, Barro, R & J.W. Lee (1993), “Losers and Winners in Economic Growth”, Proceedings of World Bank Conference on Development Economics

36

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ β. Εµπειρικές Μελέτες (συν) [1]

[1]

Ιδε, A.P Thirwall (2001), Μεγέθυνση και Ανάπτυξη, Εκδόσεις Παπαζήση

37

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ β. Εµπειρικές Μελέτες (συν) [1]

•

[1]

Ιδε, A.P Thirwall (2001), Μεγέθυνση και Ανάπτυξη, Εκδόσεις Παπαζήση

38

II.1.7 ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Η ΕΝ∆ΟΓΕΝΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ γ. Μη ∆ιατηρήσιµοι Ρυθµοί Μεγέθυνσης γ) Μη ∆ιατηρήσιµοι Ρυθµοί Μεγέθυνσης Σηµεία διασποράς στο διάγραµµα: Επιτυχίες και διατηρούνται

αποτυχίες

Σηµαντικές ασυνέχειες οικονοµική µεγέθυνση

δεν στην

Πιθανοί Λόγοι: Παγκοσµιοποίηση και διεθνής ανταγωνισµός Μακροοικονοµική αστάθεια και κλυδωνισµοί Μακροοικονοµική πολιτική Ανισότητα 39

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

II.2 ∆ιαρθρωτικές Προσεγγίσεις 1.

Γενικές Παρατηρήσεις

2.

Πρότυπα Ανάπτυξης

3.

∆ιεύρυνση Βιοµηχανικού Τοµέα µε Μετακίνηση από Αγροτικό Τοµέα

4.

Οικονοµικές ∆ιασυνδέσεις & Υπόδειγµα Εισροών - Εκροών

40

ΙΙ.2.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ •

Καθώς το κατά κεφαλή εισόδηµα µιας χώρας αυξάνεται, το µερίδιο της βιοµηχανίας στο ΑΕΠ και η βιοµηχανική προστιθέµενη αξία στο ΑΕΠ αυξάνεται.

•

Επέρχεται µείωση αγροτικού πληθυσµού και αστικοποίηση

Λόγοι: Νόµος του Engel: Καθώς Υ αυξάνεται, µερίδιο που ξοδεύεται στην τροφή µειώνεται. → Ζήτηση για αγροτικά προϊόντα µειώνεται σε σχέση µε βιοµηχανικά προϊόντα Καθώς Υ αυξάνεται, παραγωγικότητα αγροτικού τοµέα αυξάνεται µε αυξανόµενη χρήση µηχανηµάτων, λιπασµάτων κλπ. Καθώς το µέγεθος της επιχείρησης αυξάνεται, το προϊόν ανά µονάδα εισροής αυξάνεται. → Οικονοµίες κλίµακας στην παραγωγή βιοµηχανικών προϊόντων 41

ΙΙ.2.2 ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

• Αν και δεν υπάρχει µοναδικό πρότυπο για µεταβλητές στα µερίδια συµµετοχής βιοµηχανίας και γεωργίας, παρατηρείται ένα µέσο πρότυπο που διαφοροποιείται ανάλογα µε το µέγεθος της χώρας - πολύ µεγάλες > 50 εκατ. κάτοικοι - µεγάλες > 15-50 εκατ. κάτοικοι και - µικρές < 15 εκατ. κάτοικοι • Κατά µέσο όρο, µερίδιο πρωτογενούς παραγωγής (γεωργία συν ορυχεία) στις µεγάλες χώρες µειώνεται από 32% στα 600$ κατά κεφαλήν (σε τιµές του 1983) σε 19% στα 1600$ 42

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ α. Υπόδειγµα W. Arthur Lewis[1] και G. Ranis και J. Fei[2]

Υποθέσεις: Γεωργικός τοµέας λειτουργεί µε φθίνουσες αποδόσεις καθώς αυξήσεις στην εργασία συνδυάζονται είτε µε δεδοµένη έκταση εδαφών είτε µε γη φθίνουσας ποιότητας. Αυξήσεις στις εισροές οδηγούν σε µικρότερες αυξήσεις στην παραγωγή. Πλεονάζουσα εργασία, υποαπασχόληση ή/και συγκαλυµµένη ανεργία στην γεωργία. Αγροτικό δυναµικό µπορεί να αποµακρυνθεί χωρίς πτώση στην παραγωγή. Οριακό προϊόν εργασίας = 0 ή Οριακό προϊόν εργασίας > 0 αλλά µικρότερο από W*, όπου W* = κατώτατο επίπεδο µισθών = θεσµικός µισθός = µέσο προϊόν αγροτικής εργασίας στα νοικοκυριά µε πλεονάζουσα εργασία.

[1] [2]

Lewis, W.A, 1955, The Theory of Economic Growth, Homewood, III: Irwin Ranis, G και J.C.H Fei, 1964, Development of the Labor Surplus Economy, Homewood, III: Irwin

43

ΙΙ.2.2 ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (συν) [1], [2]

[1] [2]

Chenery, H.B και M. Syrguin (1975) Patterns of Development, 1950-1970, Oxford University Press Chenery, H.B και L. J Taylor (1968) “Development Patterns: Among Countries and Over Time”, Review of Economics and Statistics, σ. 391-416

44

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ α. Υπόδειγµα W. Arthur Lewis[1] και G. Ranis και J. Fei[2] (συν) Φθίνουσες Αποδόσεις στον Γεωργικό Τοµέα

Αυξανόµενο Οριακό Προιόν Εργασίας στον Γεωργικό Τοµέα

Αγορά Εργασίας στον Βιοµηχανικό Τοµέα

45

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ α. Υπόδειγµα W. Arthur Lewis[1] και G. Ranis και J. Fei[2] (συν)

• Ακόµα κι όταν η εργασία αποσύρεται από τον αγροτικό τοµέα, οι µισθοί θα εξακολουθούν να είναι οι θεσµικά καθορισµένοι µισθοί, όσο υπάρχει πλεονάζουσα εργασία. Μετά θα ακολουθήσουν την καµπύλη οριακού προϊόντος • Μια αύξηση του πληθυσµού ή εργασίας στον αγροτικό τοµέα δεν θα αυξήσει την αγροτική παραγωγή. Η ποσότητα της διαθέσιµης κατά κεφαλήν τροφής θα µειωθεί. Κόστος για βιοµηχανική παραγωγή αυξάνεται και κέρδος µειώνεται.

• Στη βιοµηχανία εργοδότες καλούνται να πληρώσουν τουλάχιστον όσο είναι ο κατώτατος µισθός στη γεωργία.

• Καθώς µετακινείται εργασία από γεωργία στη βιοµηχανία, οι όροι εµπορίου µεταβάλλονται σε βάρος της βιοµηχανίας.

46

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ α. Υπόδειγµα W. Arthur Lewis[1] και G. Ranis και J. Fei[2] (συν)

47

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ β. Νεοκλασικό Υπόδειγµα

Υπόθεση: ∆εν υπάρχει πλεονάζουσα εργασία, αλλά ελαφρά φθίνουσες αποδόσεις. Οριακό προϊόν της εργασίας δεν πέφτει στο κατώτατο επίπεδο συντήρησης. Αύξηση του πληθυσµού και εργασίας θα αυξήσει αγροτική παραγωγή ενώ αποµάκρυνση εργασίας την µειώνει. Μισθοί εργασίας καθορίζονται πάντοτε από το οριακό προϊόν της εργασίας στη γεωργία.

48

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ β. Νεοκλασικό Υπόδειγµα (συν)

Μετακίνηση εργασίας από αγροτικό τοµέα αυξάνει οριακό προϊόν εργασίας των εργατών που παραµένουν στη γεωργία. Μισθοί στη βιοµηχανία αυξάνουν όσο στη γεωργία συν πρόσθετο ποσό ως κίνητρο µετακίνησης. Κόστος τροφής αυξάνεται καθώς αγροτική παραγωγή µειώνεται Υψηλότεροι µισθοί για εργαζόµενους στην γεωργία και στη βιοµηχανία Αύξηση του πληθυσµού προκαλεί αύξηση παραγωγής τροφίµων Αν δεν υπάρξουν νέες επενδύσεις ή τεχνολογική πρόοδος στον αγροτικό τοµέα, θα υπάρξει γρήγορη αύξηση των µισθών εργασίας στην βιοµηχανία. Θα επιδεινωθούν οι όροι εµπορίου σε βάρος βιοµηχανίας που θα οδηγήσει σε µείωση των κερδών

49

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ β. Νεοκλασικό Υπόδειγµα (συν)

50

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ γ. Άριστη Παραγωγή και Κατανάλωση Γεωργικών & Βιοµηχανικών Προϊόντων

y = PB yB + PA yA

Ονοµαστικό ΑΕΠ

y / PB = yB + (PA / PB) yA

Πραγµατικό ΑΕΠ σε µονάδες βιοµηχανικών προϊόντων

όπου yB = πραγµατικό προϊόν στη βιοµηχανία PA / PB = όροι εµπορίου αγροτικού τοµέα σε σχέση µε βιοµηχανία

51

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ γ. Άριστη Παραγωγή και Κατανάλωση Γεωργικών & Βιοµηχανικών Προϊόντων (συν)

•

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

∆yB / ∆yA = - PA / PB

•

•

ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

• •

•

∆εδοµένης της τεχνολογίας και των υπαρκτών πόρων, άριστη παραγωγή επιτυγχάνεται όταν η γραµµή σχετικών τιµών (PA / PB) εφάπτεται της καµπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων. Αν PA / PB αυξηθεί (σ αυξάνεται), η γραµµή τιµών γίνεται πιο κατακόρυφη και παράγονται περισσότερα αγροτικά αγαθά Ενδοχρονικές προτιµήσεις και εισοδηµατικός περιορισµός καταναλωτών προσδιορίζουν καµπύλες αδιαφορίας. Άριστη κατανάλωση επιτυγχάνεται όταν η γραµµή σχετικών τιµών (PA / PB) εφάπτεται της καµπύλης αδιαφορίας. Στο σηµείο Α γίνεται δυνατή η υψηλότερη δυνατή χρησιµότητα µε δεδοµένη τη διαθέσιµη τεχνολογία και το απόθεµα παραγωγικών πόρων. Στο Α, η PA / PB εκφράζει ταυτόχρονα τον οριακό λόγο υποκατάστασης για τους καταναλωτές και τον οριακό λόγο µετασχηµατισµού αγροτικών σε βιοµηχανικά αγαθά.

52

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ γ. Άριστη Παραγωγή και Κατανάλωση Γεωργικών & Βιοµηχανικών Προϊόντων (συν)

Όσο πιο παραγωγικός είναι ο τοµέας των βιοµηχανικών αγαθών της χώρας, τόσο οι όροι εµπορίου µεταβάλλονται σε βάρος της βιοµηχανίας.

Αύξηση στην παραγωγικότητα του βιοµηχανικού τοµέα µετατοπίζει την καµπύλη PPF προς τα πάνω µε προδιάθεση υπέρ αυτών.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

Αν διατηρηθεί σταθερή η παραγωγή αγροτικών αγαθών (σηµείο Β) τότε οι όροι εµπορίου µεταβάλλονται σε βάρος της βιοµηχανίας. ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

53

ΙΙ.2.3 ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΑΠΌ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ δ. Ισόρροπη ή Ανισόρροπη Ανάπτυξη ; Ισόρροπη Ανάπτυξη [1],[2]: Παράλληλη ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων λόγω θετικών επιδράσεων από την πλευρά της ζήτησης Μη απότοµη µεταβολή όρων εµπορίου σε βάρος βιοµηχανίας Απαιτείται µεγάλη ώθηση ή «κρίσιµη ελάχιστη προσπάθεια» Ανισόρροπη Ανάπτυξη [3]: Εστίαση σε τοµείς σηµαντικού συγκριτικού πλεονάσµατος Υποκατάσταση εισαγωγών ή Νέες εξαγωγικές επιδόσεις Rosenstein – Rodan, P.N (1943), “Problems of Industrialization of Eastern or Southeastern Europe”, Economic Journal Nurkse, R (1953), “Problems of Capital Formation in Underdeveloped Countries”, Oxford University Press [3] Hirschman, A.O (1958), The Strategy of Economic Development, Yale University Press [1] [2]

54

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ α. Βασικές Παραδοχές

•

∆οµή κάθε οικονοµίας εµπεριέχει και αποτυπώνει οργανικές διασυνδέσεις που προσδιορίζουν τα περιθώρια µετεξέλιξής της

• ∆ιασυνδέσεις µεταξύ τοµέων µε διαφορετικής έντασης συνεκτικές ιδιότητες: Παραγωγικές : ενεργοποίηση απαιτήσεων για εισροές προϊόντων και υπηρεσιών από άλλους κλάδους (κάθετες διασυνδέσεις) καθώς και απαιτήσεις που ενεργοποιούνται µέσω κινητοποίησης ζήτησης σε συνδυασµό µε εισαγωγές (οριζόντιες διασυνδέσεις) Τεχνολογικές : δυνατότητες τεχνολογικών µετασχηµατισµών Εισοδηµατικές: διαµόρφωση και κατανοµή εισοδηµάτων που κατανέµονται στους συντελεστές παραγωγής (µισθοί, ηµεροµίσθια, τόκοι, κέρδη, πρόσοδοι, µισθώµατα) Κοινωνικές : συλλογική συµπεριφορά και συνοχή Πολιτισµικές : διαµόρφωση και επιρροή αξιών και συµπεριφορών •

Ασυνέχειες και καθαρές διαρροές µειώνουν τα περιθώρια δυναµισµού µιας οικονοµίας.

55

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ α. Βασικές Παραδοχές (συν)

• Οικονοµικές αλληλοεπιδράσεις δεν µεταβιβάζονται αποκλειστικά µέσω αγορών, δηλαδή σχετικών τιµών, αλλά από βαθύτερες διαρθρωτικές αιτιάσεις συστηµικού χαρακτήρα.

• Τυπική νεοκλασική συνάρτηση παραγωγής εµπλουτίζεται µε συµβολή άλλων εισροών όπως αναλώσιµα ενδιάµεσα αγαθά, παραγωγικές υποδοµές κλπ. Πιο ολοκληρωµένη προσέγγιση παραγωγικής διαδικασίας • Απεικόνιση τεχνολογικών δεικτών που είναι είτε σταθεροί, είτε δυναµικοί, επιτρέπει συγκριτική αξιολόγηση τεχνολογικού µετασχηµατισµού 56

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ α. Βασικές Παραδοχές (συν)

•

Σταθερότητα τεχνολογικών δεικτών αποκλίνει από βασική υπόθεση νεοκλασικής θεώρησης για απεριόριστη υποκατάσταση και πλήρη συµπληρωµατικότητα συντελεστών παραγωγής.

•

Χρήση εµπειρικά τεκµηριωµένων τεχνολογικών δεικτών προσφέρουν διεπιστηµονική γεφύρωση µεταξύ της οικονοµικής ανάλυσης και άλλων θετικών επιστηµών

•

Μακροοικονοµικές και αναπτυξιακές επιδόσεις διαµορφώνονται από βαθµό οικονοµικής ολοκλήρωσης των παραγωγικών και εισοδηµατικών διασυνδέσεων

•

∆ηµιουργία “οικονοµικής αξίας” µόνο µε χρήση και αξιοποίηση εισροών (συντελεστές παραγωγής, αναλώσιµα προϊόντα, υποδοµές κλπ) και όχι από κερδοσκοπικές δραστηριότητες που αναδιανέµουν πλούτο µέσω προσδοκιών για τιµολογιακές διαφοροποιήσεις σε υπάρχοντα ή µελλοντικά αγαθά 57

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ α. Βασικές Παραδοχές (συν) •

Η κινητοποίηση ενδιάµεσης ζήτησης θέτει σε κίνηση µηχανισµούς διακλαδικής και διεταιρικής δραστηριοποίησης και διάχυσης ή διαρροής αναπτυξιακού δυναµισµού

•

Η δηµιουργία οικονοµικής αξίας µε τη διαµόρφωση εισοδηµάτων επηρεάζει τα συστατικά της τελικής ζήτησης και της ποιότητας ζωής

58

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ β. Στόχοι ∆ιαρθρωτικής Οικονοµικής Ανάλυσης •

Μέσα από την εµπειρική εφαρµογή υποδειγµάτων εισροών-εκροών και τη συνολική εκτίµηση των πολλαπλών αλληλεξαρτήσεων παραγωγής και χρήσης, δηλαδή µέσω της χρήσης διαρθρωτικής οικονοµικής ανάλυσης, προσπαθεί:

α) να δηµιουργήσει πολλαπλασιαστικές διασυνδέσεις παραγωγής προς τα µπρος (επιπρόσθετη εγχώρια προσφορά για τις ανάγκες άλλων κλάδων) όσο και τα πίσω (ζήτηση εισροών από άλλους κλάδους) β) να επισηµάνει ηγετικούς κλάδους που κινητοποιούν τον οικονοµικό δυναµισµό της οικονοµίας γ) να δηµιουργήσει πολλαπλασιαστικές διασυνδέσεις (µεγιστοποίηση εισοδηµατικών επιπτώσεων)

προστιθέµενης

αξίας

δ) να µειώσει διαρροές από εισαγωγές ε)

να αλλάξει τη διάρθρωση της συνολικής απασχόλησης µέσα από παρεµβάσεις στη διάρθρωση της τελικής ζήτησης

στ) να επιφέρει αλλαγές στη διάρθρωση του κόστους, της προστιθέµενης αξίας, των όρων εµπορίου και την ανταγωνιστικότητά της 59

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief

Υποθέσεις 1.

Σταθερές αναλογίες συντελεστών παραγωγής

1.

Κάθε κλάδος παραγωγής

1.

Κάθε προϊόν παράγεται από ένα συγκεκριµένο κλάδο, δηλαδή όχι ύπαρξη εταιρειών σε διαφορετικούς κλάδους που παράγουν το ίδιο προϊόν

1.

Σταθερές οικονοµίες κλίµακας, δηλαδή οι τεχνολογικές σχέσεις δεν αλλάζουν µε µέγεθος παραγωγής

1.

Ολικό αποτέλεσµα αντιπροσωπεύεται από άθροισµα µερών, δηλαδή δεν υπάρχουν θετικές ή αρνητικές εξωτερικές οικονοµίες.

ορίζεται

λογιστικά

από

µοναδική

συνάρτηση

60

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Τέσσερα οργανικά τµήµατα συνθέτουν τη συνολική οικονοµική µήτρα του υποδείγµατος: α) Τµήµα 1ο: χρήση προϊόντων, δηλαδή φυσικές διακλαδικές διασυνδέσεις στη βάση τεχνολογικών συντελεστών εισροών-εκροών ή στη βάση χρηµατικής αξίας των αντίστοιχων τεχνολογικών σχέσεων εισροών-εκροών β) Τµήµα 2ο: τελική χρήση προϊόντων και υπηρεσιών γ) Τµήµα 3ο: εισοδηµατικές πληρωµές για συντελεστών ή για τη συντήρηση και αύξησή τους

χρήση

παραγωγικών

δ) Τµήµα 4ο: εισοδηµατικές πληρωµές για χρήση συντελεστών παραγωγής που χρησιµοποιούνται κατά την τελική και όχι την ενδιάµεση χρήση (πχ απασχόληση στη δηµόσια διοίκηση, υπηρεσίες διαφήµισης κλπ)

61

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν)

όπου i=προϊόντα, j=κλάδος Zi=ολική προσφορά του προϊόντος i συµπεριλαµβανοµένων και των εισαγωγών Xi=ολική παραγωγή του προϊόντος i Mi=εισαγωγές του προϊόντος i Xij=αξία του προϊόντος i που χρησιµοποιείται από κλάδο j Yi=τελική ζήτηση για προϊόν i Wi=ολική ενδιάµεση χρήση προϊόντος i. Άρα Wi=ΣXij για όλα τα j Uj=ολική χρήση από κλάδο j όλων των εισροών που αγοράστηκαν από άλλους κλάδους Άρα Uj=ΣXij για όλα τα i` Vj=ολική χρήση πρωτογενών εισροών (προστιθ. Αξίας) στον κλάδο j ή για τελική χρήση 62

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Βασικές Συναρτήσεις/Ταυτότητες (1)

Η συνολική προσφορά αγαθών και υπηρεσιών (Ζi) ισούται µε τη συνολική εγχώρια παραγωγή (Xi) και τις εισαγωγές (Mi) ενώ η χρήση τους είναι είτε ενδιάµεση (Wi) είτε τελική (Yi). Οι συνολικές εισαγωγές (Mi) αποτελούν συνάρτηση της συνολικής παραγωγής του κλάδου (Xi) επί τον οριακό συντελεστή εισαγωγών του κλάδου (mi) Ζi = Χi + Mi = Wi + Yi όπου Mi = mi Xi

(1)

Η ενδιάµεση χρήση (Wi) αποτελείται από το άθροισµα της αξίας του προϊόντος i που χρησιµοποιείται από κλάδο j.

Xi + Mi = ΣXij + Yi όπου ΣXij : για όλα τα j

(1)

Ολική παραγωγή κλάδου j (Xj) ισούται µε την αξία εισροών από άλλους κλάδους Uj συν προστιθέµενη αξία που αντιστοιχεί σ’ αυτό τον κλάδο (Vj)

(1)

Οι απαιτήσεις συνολικών εισροών του κάθε κλάδου j από κάθε κλάδο i αποτελεί συνάρτηση του επιπέδου παραγωγής του ίδιου του κλάδου j _ Xij = Xij + aijXj όπου _ Xij = στοιχεία σταθερού κόστους aij = τεχνολογικός δείκτης απαιτήσεων από τον κλάδο i ανά µονάδα παραγωγής στον κλάδο j

63

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Βασικές Συναρτήσεις/Ταυτότητες (συν.)

(5) ∆ιασυνδέσεις “προς τα πίσω” (backward linkages) του κλάδου j µετρούνται µε το λόγο της αξίας των ενδιάµεσων εισροών προς τη συνολική αξία του παραγόµενου προϊόντος στον κλάδο j, δηλαδή: LBj = ΣXij / Xj = Σaij για όλα τα i (6) ∆ιασυνδέσεις “προς τα εµπρός” (forward linkages) του κλάδου i (LFi) µετρούνται µε το λόγο της αξίας της διακλαδικής ζήτησης (της συνολικής ενδιάµεσης ζήτησης, από όλους τους κλάδους για το προϊόν του κλάδου i) ως προς την αξία της συνολικής ζήτησης για το προϊόν του κλάδου i, δηλαδή: LFi = ΣXij / Xi για όλα τα j Από (2) και (4): Yi = Xi + Mi – ΣXij j Yi = Xi + miXi – ΣaijXi j Yi = (1+mi)Xi – ΣaijXi j

64

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Βασικές Συναρτήσεις/Ταυτότητες (συν.) Για όλο το παραγωγικό σύστηµα: (7) Y = (I + M)Χ – ΑΧ = (Ι + Μ – Α)Χ όπου Υ = ολική χρήση Χ = ολική παραγωγή (8) X = (I + M – A)-1Y = RY όπου R = (Ι + M – A)-1 R = αντίστροφη µήτρα του υποδείγµατος Leontief R = r11 …… r1n …………. …………. rn1 ….. rnn

Ι = ∆ιαγώνιος Μήτρα Ταυτότητας

A = Μήτρα Συντελεστών M = ∆ιαγώνιος Μήτρα Εισροής Συντελεστών Εισαγωγών

I= 10000 01000 00100 00010 00001

M=

m1 0 0 0 0 0 m2 0 0 0 0 0 mj 0 0 0 0 0…0 0 0 0 0 mn

όπου rij = µέγεθος ολικής παραγωγής που είναι αναγκαίο για να ικανοποιηθεί η τελική ζήτηση

Α = ai1 ai2…aij…..ain a21 a22……......... ………………….. an1 an2 anj ann 65

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν)

Αριθµητικό παράδειγµα µε τρεις κλάδους Αν Μήτρα Συντελεστών Εισροής: Α = a11 a12 a13 = a21 a22 a23 a31 a32 a33

0,2 0,3[1] 0,2 0,4 0,1 0,2 0,1 0,3 0,2

όπου Σaij = 0,7 < 1 [2] i [1]

[2]

Για την παραγωγή αξίας 100 ευρώ προϊόντος του κλάδου 2 απαιτείται εισροή 30 ευρώ από τον κλάδο 1.

Για παραγωγή µιας µονάδας προϊόντος του κλάδου 1 (πχ 100 ευρώ) απαιτούνται εισροές αξίας 70 ευρώ από άλλους κλάδους. Η προστιθέµενη αξία που αντιστοιχεί στον κλάδο 1 (ν1) ανέρχεται στα 30 ευρώ (a01) 66

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν)

Αριθµητικό παράδειγµα µε τρεις κλάδους (συν) Εφόσον: X1 = a11X1 + a12X2 + a13X3 + Y1 X2 = a12X1 + a22X2 + a23X3 + Y2 X3 = a31X1 + a32X2 + a33X3 + Y3 (1-a11)X1 – a12X2 – a13X3 = Y1 - a21X1 + (1-a22)X2 – a23X3 = Y2 - a31X1 – a32X2 + (1-a33)X3 = Y3 (I – A)X = Y 67

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Αριθµητικό παράδειγµα µε τρεις κλάδους (συν) (I – A) 0,8 -0,3 -0,2 -0,4 0,9 -0,2 -0,1 -0,3 0,8

*

X

X1 * X2 X3

= Y

=

Y1 Y2 Y3

X1 X2 X3

→

= (Ι-A)-1 Y

10 Αν Υ = 5 = στόχοι τελικής ζήτησης προγράµµατος σε εκατ. € 6 Χ1

= (1 / 0,384)

0,66 0,30 0,24

*

10

Χ2

0,34 0,62 0,24

5

Χ3

0,21 0,27 0,60

6 68

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ γ. Το Υπόδειγµα Εισροών-Εκροών Leontief (συν) Αριθµητικό παράδειγµα µε τρεις κλάδους (συν) Σύµφωνα µε το νόµο του Cramer: Ι – Α = Ορίζουσα

0,8 -0,3 -0,2 = 0,8 (0,72-0,06) +0,4 (-0,24-0,06) – 0,1(0,06+0,18) = 0,384 -0,4 0,9 -0,2 -0,1 -0,3 0,8

Α1 = 10 -0,3 5

-0,2

0,9

-0,2

6 -0,3

0,8

= 10 (0,72 - 0,06) - 5(-0,3) + 6 (0,06 + 0,18) = 9,54

Χ1 = Α1 / Ι – Α = 9,54 / 0,384 = 24,84 [1] και Χ2 = 7,94 / 0,384 = 20,68 [1] Χ3 = 7,05 / 0,384 = 18,36 [1] Αναγκαίοι διαθέσιµοι πόροι για κάλυψη προστιθέµενης αξίας που αντιστοιχεί και στους τρεις κλάδους ανέρχονται σε 21 εκ. € 3 Σa0j Xj = 0,3 (24,84) + 0,3 (20,68) + 0,4 (18,36) = 21,00 εκατ € j=1

[1] Πρέπει να παραχθούν προϊόντα αξίας 24,84 εκατ. € από τον κλάδο 1 για να ικανοποιηθεί ζήτηση αξίας 10 εκ. €. Για τον κλάδο 2 η αναγκαία παραγωγή είναι 20,68 εκ. € και για τον κλάδο 3 = 18,36 εκ. €

69

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ δ. Εµπειρικές αναλύσεις

Ερωτήµατα: α) Ποιοι κλάδοι των οικονοµικών έχουν τις σηµαντικότερες διασυνδέσεις;

περισσότερες και

β) Παρατηρείται τάση ενίσχυσης της οικονοµικής µεγέθυνσης των κλάδων που έχουν τις περισσότερες και σηµαντικότερες διασυνδέσεις; Υπάρχει συσχέτιση ανάµεσα στους ρυθµούς οικονοµικής µεγέθυνσης και στους δείκτες συνολικών διασυνδέσεων των επιµέρους κλάδων τους; γ) Υπάρχει συσχέτιση ανάµεσα στους συνολικούς ρυθµούς οικονοµικής µεγέθυνσης και στους “δείκτες ανταπόκρισης του Hirschman” (Hirschman compliance test?)

70

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ δ. Εµπειρικές αναλύσεις Αποτελέσµατα α) Chenery και Watanabe (1958) Ταξινόµηση κλάδων σε 4 οµάδες ανάλογα µε µέσο δείκτη διασυνδέσεων για κάθε κοινό κλάδο των ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Ιταλίας, Νορβηγίας

LF και LB υψηλοί: Μεταποιητικοί κλάδοι παραγωγής ενδιάµεσων προϊόντων που πρέπει να ενθαρρύνονται

71

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ δ. Εµπειρικές αναλύσεις (συν)

Αποτελέσµατα (συν) β) Yotopoulos και Nugent (1973) • Χρησιµοποίησαν 11 πίνακες εισροών-εκροών µεταξύ των οποίων και Ελλάδα, υπολόγισαν για κάθε κλάδο τις διασυνδέσεις προς τα πίσω και προς τα εµπρός και το συνολικό αποτέλεσµα των διασυνδέσεων κάθε κλάδου ∆είκτες διασυνδέσεων υψηλότεροι στις ανεπτυγµένες χώρες Παρόµοια συµπεράσµατα µε Chenery και Watanabe

72

ΙΙ.2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΥΝ∆ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΡΟΩΝ- ΕΚΡΟΩΝ ε. Συµπεράσµατα, Αδυναµίες και Επεκτάσεις του Υποδείγµατος •

Προσέγγιση Leontief επιτρέπει συνεκτίµηση των συνεπειών της παραγωγικής ενεργοποίησης στη διαµόρφωση του ύψους και των συστατικών τόσο της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών όσο και της δηµιουργίας εισοδηµάτων

•

Ερµηνεία οικονοµικών διεργασιών εντοπίζεται στη συνολική και καθοριστική σχέση µεταξύ παραγωγής και ζήτησης τόσο σε µακροοικονοµικό όσο και σε κλαδικό επίπεδο.

•

Αδυναµίες Έλλειψη παραγωγικής ευελιξίας και δυνατότητας υποκατάστασης µεταξύ εισροών. Επιτρέπει όµως διαχρονική σύγκριση. ∆εν απεικονίζονται θεσµικές υποδοµές ή/και µεταβολές στις συµπεριφορές οικονοµικών παραγόντων (Μήτρα Κοινωνικής Λογιστικής)

•

Γενικά ∆υναµικά Υποδείγµατα ∆ιακλαδικών ∆ιασυνδέσεων διευρύνουν υπόδειγµα Leontief ως προς : α) τη δηµιουργία και κατανοµή εισοδήµατος που εξαρτάται από την σύνθεση της παραγωγής, β) αλλαγές στους τεχνολογικούς δείκτες παραγωγής και γ) τη διαδικασία δηµιουργίας και συσσώρευσης κεφαλαίου όπου οι αναγκαίες επενδύσεις αποτελούν συνάρτηση µεταβολών στο ύψος της παραγωγής (θεωρία επιταχυντή).

•

Η ενσωµάτωση της αναγκαίας συσσώρευσης κεφαλαίου ως µορφή ενδιάµεσης ζήτησης – όχι µόνο τελικής – στην αντίστροφη µήτρα Leontief αναδεικνύει τρεις διαφορετικούς τύπους διακλαδικής δραστηριοποίησης: α) τους κλάδους άµεσης παραγωγικής ενεργοποίησης (i) β) τους κλάδους που δηµιουργούν οριζόντιες παραγωγικές διασυνδέσεις µε τις προκαλούµενες εκροές κεφαλαιουχικών αγαθών (κλάδοι παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών) γ) τους κλάδους (j) που διευρύνουν και εµπλουτίζουν µε επενδύσεις τον παραγωγικό τους ορίζοντα.

73

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

II.3 Εθνική Ανταγωνιστικότητα 1.

Ορισµοί Εθνικής Ανταγωνιστικότητας

2.

Μέτρηση Τιµολογιακής Ανταγωνιστικότητας : Πραγµατική Συναλλαγµατική Ισοτιµία

3.

Καθορισµός Ονοµαστικής Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας

4.

Καθορισµός Πραγµατικής Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας

5.

Μεταβολή Πραγµατικής Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας

6.

Σταθµισµένη Πραγµατική Συναλλαγµατική Ισοτιµία

7.

∆είκτες Τιµολογιακής Ανταγωνιστικότητας

74

ΙΙ.3.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

• Πλέγµα παραγόντων, πολιτικών και θεσµών που προσδιορίζουν το επίπεδο της παραγωγικότητας µιας χώρας, που µε τη σειρά του προσδιορίζει το διατηρήσιµο επίπεδο ευηµερίας που µπορεί να απολαµβάνει µια οικονοµία και την απόδοση των επενδύσεων (World Economic Forum, 2007) • Ικανότητα µιας χώρας να δηµιουργεί και να διατηρεί ένα περιβάλλον που υποστηρίζει µεγαλύτερη παραγωγή αξίας για τις επιχειρήσεις και µεγαλύτερη ευηµερία για τους πολίτες (Institute for Management Development, 2006) • Βαθµός στον οποίο ένα κράτος µπορεί, υπό συνθήκες ελεύθερης και δίκαιης αγοράς, να προσφέρει αγαθά κι υπηρεσίες που πληρούν τα κριτήρια των διεθνών αγορών, διατηρώντας κι αυξάνοντας ταυτόχρονα τα πραγµατικά εισοδήµατα των ανθρώπων µακροχρόνια (ΟΟΣΑ, 1992) • Μέσο αύξησης του βιοτικού επιπέδου και της κοινωνικής ευηµερίας µέσω βελτίωσης παραγωγικότητας, αποτελεσµατικότητας και κερδοφορίας (Competitiveness Advisory Group, “Enhancing European Competition”, 1995) 75

ΙΙ.3.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (συν)

• Ικανότητα µιας χώρας να πετύχει διατηρήσιµα υψηλούς ρυθµούς αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (World Economic Forum, 1996) • Ικανότητα µιας χώρας να πετύχει τους βασικούς στόχους της οικονοµικής της πολιτικής, ιδιαίτερα την αύξηση του εισοδήµατος και της απασχόλησης, χωρίς να αντιµετωπίσει προβλήµατα στο Ισοζύγιο Πληρωµών της (Fagerberg, 1996) • Ικανότητα µιας χώρας να προσφέρει αγαθά κι υπηρεσίες που πληρούν τα κριτήρια του διεθνούς ανταγωνισµού ενώ οι πολίτες της απολαµβάνουν ένα βιοτικό επίπεδο που αυξάνεται κι είναι διατηρήσιµο (Tyson, 1992) • Ικανότητα διατήρησης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας µέσω βελτίωσης της παραγωγικότητας, υπό συνθήκες παγκοσµιοποίησης, αναβάθµισης του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, ενίσχυσης της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής ή/και περιβαλλοντικής προστασίας (ΕΣΑΑ, Εθνικό Συµβούλιο Ανταγωνιστικότητας)

76

ΙΙ.3.2 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ : ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ

• Σχετικές Τιµές : Σήµατα που προσφέρουν κίνητρα στους παραγωγούς και στους καταναλωτές ώστε να προσαρµόζουν τη συµπεριφορά τους στις µεταβαλλόµενες συνθήκες της αγοράς • Πραγµατική Συναλλαγµατική Ισοτιµία (RER): Σχετική τιµή εγχώριων προϊόντων και υπηρεσιών σε όρους ξένων αγαθών (προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στο εξωτερικό) • RER επηρεάζει το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών καθώς επηρεάζει επιλογές παραγωγής και κατανάλωσης µεταξύ εγχώριων και ξένων αγαθών • RER είναι ενδογενής µεταβλητή • RER αποτελεί δείκτη µέτρησης της τιµολογιακής ανταγωνιστικότητας 77

ΙΙ.3.3 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ •

Ονοµαστική Συναλλαγµατική Ισοτιµία ( S )

•

Βρετανικοί Όροι : Αριθµός ξένων νοµισµατικών µονάδων ανά εγχώρια νοµισµατική µονάδα S0 = FC = 1,2 $ HC 1€

•

Ευρωπαϊκοί Όροι : Αριθµός εγχώριων νοµισµατικών µονάδων ανά ξένη νοµισµατική µονάδα S0 = FC = 0,83 € HC 1$

•

Βρετανικοί Όροι ( S0 = S):

όπου DD : Ζήτηση εγχώριων νοµισµατικών µονάδων (€) SS : Προσφορά εγχώριων νοµισµατικών µονάδων (€) Ανατίµηση Νοµίσµατος (Appreciation (Kυµαινόµενες Ισοτιµίες) – Revaluation (Σταθερές Ισοτιµίες): Εξωγενής αύξηση ζήτησης εγχώριων νοµισµατικών µονάδων ως απόρροια αύξησης εγχώριων Εξαγωγών, ζήτησης εγχώριων τίτλων ή εισροής κεφαλαίου για άµεσες επενδύσεις Υποτίµηση Νοµίσµατος (Depreciation (Kυµαινόµενες Ισοτιµίες) – Devaluation (Σταθερές Ισοτιµίες): Εξωγενής αύξηση Προσφοράς Εγχώριων νοµισµατικών µονάδων ως απόρροια αύξησης Εγχώριων Εισαγωγών, ζήτησης Ξένων τίτλων ή Εκροής Κεφαλαίου για άµεσες επενδύσεις στην αλλοδαπή

78

ΙΙ.3.4 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ Αν : Ονοµαστική Συναλλαγµατική Ισοτιµία, S= FC = $ HC € P* : Τιµή αγαθών αλλοδαπής εκφρασµένη σε ξένο νόµισµα ($) P : Τιµή εγχώριων αγαθών εκφρασµένη σε εγχώριο νόµισµα (€) → SP : Τιµή εγχώριων αγαθών εκφρασµένη σε ξένο νόµισµα

Πραγµατική Συναλλαγµατική Ισοτιµία: Σχετική τιµή εγχώριων αγαθών σε όρους ξένων αγαθών, δηλ. λόγος εγχώριων τιµών εκφρασµένων σε ξένο νόµισµα προς τιµές αλλοδαπής σ = RER = SP P* Ανατίµηση σ : Αν S ↑, P ↑ ή P* ↓ Υποτίµηση σ : Αν S ↓, P ↓ ή P* ↑ 79

ΙΙ.3.5 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ

lnσ = lnS + lnP – lnP* →

∆σ = ∆S + ∆Ρ - ∆Ρ* σ S P P*

Οπότε : •

αν ∆σ = ∆S → ∆Ρ = ∆Ρ* σ S P P*

•

αν ∆P* > ∆P P* P

και ∆S = 0 S

→ ∆σ < 0 σ

Υποτίµηση Πραγµατικής Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας

• αν ∆P* < ∆P P* P

και ∆S = 0 S

→ ∆σ >0 σ

Ανατίµηση Πραγµατικής Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας

80

ΙΙ.3.6. ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ

• Μέτρηση εξωτερικών τιµών P* = σταθµισµένος δείκτης τιµών αγαθών εµπορικών εταίρων • Μέτρηση ονοµαστικής ισοτιµίας S = σταθµισµένος δείκτης ονοµαστικής ισοτιµίας έναντι κάθε εταίρου • Στάθµιση Συνήθως µερίδιο συνολικού εµπορίου ενός εταίρου στο σύνολο εξαγωγών και εισαγωγών µιας χώρας (total trade weight RER). Οι σταθµίσεις αθροίζονται σε 1 • Σταθµισµένη Πραγµατική Συναλλαγµατική Ισοτιµία Μέσος όρος των πραγµατικών συναλλαγµατικών ισοτιµιών έναντι κάθε χώρας-εταίρου

σ = ( S1P )w1 ( S2P ) w2 …. ( SnP )wn P*2 P*n P*1

όπου

Σwi = 1 για i =1, 2, …, n

81

ΙΙ.3.7 ∆ΕΙΚΤΕΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

• Εξωτερικοί Όροι Εµπορίου Τιµές εγχώριων παραγοµένων εξαγωγών προς τιµές eισαγωγών

• Εσωτερικοί Όροι Εµπορίου Τιµές εγχώριων µη εµπορεύσιµων αγαθών (non-traded goods) προς τιµές εµπορεύσιµων αγαθών

• Σχετικοί ∆είκτες Τιµών Καταναλωτή

• Σχετικοί Αποπληθωριστές ΑΕΠ 82

ΙΙ.3.7 ∆ΕΙΚΤΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (συν) • ∆είκτης Σταθµισµένου Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας

σ = ( S1ULC )w1 ( S2ULC ) w2 …. ( SnULC )wn ULC*1 ULC*2 ULC*n όπου

ULC = WN = W = Μισθολογικό Κόστος Q Q/N Παραγωγικότητα

και

ULC*i = W*iN*i Q*I

• Αύξηση ULC ή µείωση ULC*n, δηλ. ανατίµηση σ, αντιστοιχεί σε χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας • Μείωση του µισθολογικού κόστους ή αύξηση της παραγωγικότητας, δηλ. υποτίµηση σ, αντιστοιχεί σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας Ο ∆είκτης δεν λαµβάνει υπόψη: - Μη µισθολογικό κόστος - ∆ιάρθρωση Απασχόλησης : Υψηλό % αυτοαπασχολούµενων και αγροτικού τοµέα - Υψηλά % Κέρδους και έλλειψη ανταγωνισµού σε πολλές αγορές που αναδεικνύονται από άλλους δείκτες 83

Πραγµατική Σταθµισµένη Συναλλαγµατική Ισοτιµία µε βάση το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας (% ποσοστό µεταβολής σε σχέση µε προηγ. έτος) 1997-2001

20022006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Ελλάδα

-1,5

2,6

1,9

4,2

4,5

-4,0

-3,1

-10,6

Ιρλανδία

-0,9

4,6

5,0

8,0

-5,0

-9,8

-4,9

-6,3

Γερµανία

-4,0

-0,3

-1,4

-0,1

3,2

-4,2

0,5

-0,3

Γαλλία

-2,6

2,1

1,4

1,4

0,2

-1,5

1,1

-1,2

Ιταλία

-1,9

3,2

1,1

2,5

1,7

-3,0

0,4

-1,3

Ισπανία

-1,3

2,7

3,7

3,0

-1,3

-4,7

-2,6

-4,7

Πορτογαλία

0,5

1,8

0,1

1,2

0,4

-2,6

-1,1

-5,4

Ολλανδία

-0,3

1,5

1,2

1,2

2,6

-2,7

-0,2

-0,8

Ευρωζώνη

-5,3

3,2

1,6

3,3

4,1

-7,4

0,2

-3,0

Πηγή: European Economy , Spring 2012

84

∆είκτης Πραγµατικής Σταθµισµένης Συναλλαγµατικής Ισοτιµίας µε βάση τον ∆είκτη Τιµών Καταναλωτή, Ελλάδα και Επιλεγµένες Χώρες Ε.Ε. (έτος βάσης 2005 =100) 1990 Ελλάδα Ιρλανδία Γερµανία Γαλλία Ιταλία Ισπανία Πορτογαλία Ολλανδία

2000

2006

2007

2008

2009

2010

84,6

88,1

100,9

102,6

104,8

106,1

105,5

95,1

80,6

101,8

106,9

112,7

108,8

101,4

101,2 103,0 112,4 105,9 82,3 94,4

94,8 93,3 90,6 88,1 91,7 86,9

99,4 99,6 100,0 101,5 100,6 99,0

100,5 99,9 100,5 103,0 101,2 99,8

100,4 100,7 101,3 105,1 101,1 100,2

101,2 100,8 102,4 105,1 100,3 101,2

96,2 97,5 98,4 102,2 97,7 96,4

Πηγή: OECD Factbook 2011: Economic, Environmental and Social Statistics 85

86 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

II.4 ∆ηµιουργία Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήµατος 1.

Εθνικό Ανταγωνιστικό Πλεονέκτηµα

2.

Προσδιοριστικοί Παράγοντες Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήµατος: «Εθνικό ∆ιαµάντι»

87

ΙΙ.4.1 ΕΘΝΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ[1]

Ανταγωνισµός και πηγές ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων διαφέρουν πολύ µεταξύ επιχειρήσεων και προϊόντων

Εταιρείες κερδίζουν και διατηρούν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτηµα µέσα από βελτίωση, αναβάθµιση και καινοτοµία

Παγκοσµιοποίηση δεν εκµηδενίζει τον εθνικό χαρακτήρα ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος αλλά αλλάζει το χαρακτήρα του

Κράτος διαµορφώνει περιβάλλον στο οποίο οι εγχώριες βιοµηχανίες ανταγωνίζονται

Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα διαµορφώνεται από “εθνικό διαµάντι”, αστάθµητους παράγοντες έξω από τον έλεγχο της επιχείρησης και εθνικές πολιτικές

του

[1] Porter, M., 1990, The Competitive Advantage of Nations, The Free Press

88

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος είναι: α. Η κατάσταση των συντελεστών παραγωγής β. Το ύψος και η διάρθρωση της συνολικής ζήτησης γ. Οι παραγωγικές διασυνδέσεις και οι υποστηρικτικές βιοµηχανίες δ. Η επιχειρησιακή στρατηγική, ο τρόπος λειτουργίας και ο βαθµός ανταγωνισµού των επιχειρήσεων →“Εθνικό ∆ιαµάντι” αποτελεί αµοιβαία ενισχυµένο σύστηµα: πλεονέκτηµα σ’ έναν από τους παράγοντες αναβαθµίζουν πλεονεκτήµατα στους υπολοίπους → Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα που βασίζεται σ’ έναν ή δύο παράγοντες (πχ φυσικούς πόρους, ανειδίκευτη εργασία) είναι ασταθές καθώς διεθνείς ανταγωνιστές το ξεπερνούν εύκολα 89

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» α) Συντελεστές Παραγωγής

Οι Συντελεστές Παραγωγής είναι: •

Ανθρώπινοι πόροι: Ποιότητα, ικανότητες, κόστος προσωπικού

•

Φυσικοί πόροι: Αφθονία, ποιότητα, εγγύτητα σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους, κόστος γης, ορυκτά, ξυλεία, πηγές ενέργειας, κλιµατολογικές συνθήκες, κ.α.

•

Πηγές γνώσεων: Εθνικό επιχειρηµατικής γνώσης

•

Πηγές κεφαλαίου: ∆ιαθέσιµο ποσό και κόστος κεφαλαίου για χρηµατοδότηση επιχειρήσεων. Υπάρχουν διαφορές στο εθνικό ποσοστό αποταµιεύσεων και στη δοµή της εθνικής αγοράς κεφαλαίου

•

Υποδοµές: Τόπος, ποιότητα και κόστος χρήσης διαθέσιµων υποδοµών στις µεταφορές, επικοινωνίες, υγεία, κατοικία, πολιτιστικές υποδοµές, κ.α.

απόθεµα

επιστηµονικής,

τεχνολογικής,

90

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» α) Συντελεστές Παραγωγής (συν) Οι Συντελεστές Παραγωγής διακρίνονται σε:

ή Βασικούς που κληροδοτούνται ακούσια ή η δηµιουργία τους δεν απαιτεί υψηλές ιδιωτικές και δηµόσιες επενδύσεις, π.χ. φυσικές πηγές, κλιµατολογικές συνθήκες, γεωγραφική θέση, ανειδίκευτη και ειδικευµένη εργασία, επενδυµένο κεφαλαίο. Γενικευµένους οι οποίοι µπορούν να χρησιµοποιηθούν απ’όλες τις επιχειρήσεις και υποστηρίζουν στοιχειώδη πλεονεκτήµατα. Είναι διαθέσιµοι σ’ όλα σχεδόν τα κράτη, π.χ. οδικό δίκτυο, βασικές υποδοµές, προσωπικό ∆ευτεροβάθµιας ή Πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης κλπ. ή

Πανεπιστηµιακής

εκπαίδευσης

Αναπτυξιακούς, που είναι απαραίτητοι για την παραγωγή διαφοροποιηµένων προϊόντων και την αναβάθµιση της παραγωγής. Η δηµιουργία τους απαιτεί µεγάλες επενδύσεις., π.χ. προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης, ψηφιακή τεχνολογία κλπ.

Εξειδικευµένους, που χρησιµοποιούνται από συγκεκριµένες επιχειρήσεις και απαιτούν υψηλές επενδύσεις, π.χ.εξειδικευµένο προσωπικό και υποδοµές

κλπ.

ή Πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης κλπ.

Κληρονοµούµενους, π.χ. ήλιος, θάλασσα, νησιωτικός χαρακτήρας, ορυκτός πλούτος, κλπ π.χ. ήλιος, θάλασσα, νησιωτικός χαρακτήρας, ορυκτός πλούτος, κλπ

∆ηµιουργούµενους, που απαιτούν διαρκή επανεκπαίδευση και αναβάθµιση πχ τηλεπικοινωνιακό σύστηµα, ψηφιακές υποδοµές , ψηφιακές υποδοµές

91

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» α) Συντελεστές Παραγωγής (συν)

Συνδυασµός συντελεστών διαφέρει µεταξύ επιχειρήσεων → Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα από συντελεστές εξαρτάται από : * βαθµό κινητοποίησης συντελεστών, * διαφοροποίηση ποσότητας χρησιµοποιούµενων συντελεστών * αποτελεσµατικότητα χρήσης τους Λόγω δυνατότητας µετακίνησης, η ικανότητα προσέλκυσης και αξιοποίησης συντελεστών και όχι η διαθεσιµότητά τους δηµιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα Αφθονία ή χαµηλό κόστος συντελεστών µπορεί να οδηγήσει σε αναποτελεσµατική αξιοποίησή τους. Ελλείψεις προκαλούν πιέσεις για καινοτοµία και µπορεί να µετατρέψουν τα µειονεκτήµατα σε πλεονεκτήµατα. Θεωρία εµπορίου: Ανταγωνιστικότητα βασίζεται στο συγκριτικό κόστος συντελεστών παραγωγής είτε πχ λόγω τεχνολογικών διαφορών µεταξύ χωρών (Ricardo) είτε λόγω διαφορετικών αποθεµάτων συντελεστών παραγωγής (Heckscher-Ohlin) Κατά τον Porter οι συντελεστές παραγωγής δεν κληροδοτούνται αλλά δηµιουργούνται.

92

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» β) Ύψος και ∆ιάρθρωση της Ζήτησης •

Ύψος και διάρθρωση εγχώριας ζήτησης διαµορφώνει το πώς οι επιχειρήσεις αντιλαµβάνονται και ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καταναλωτών

•

Για δηµιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος απαιτείται πρόσβαση και επικοινωνία µεταξύ καταναλωτών και διοικητικών στελεχών επιχειρήσεων

•

Επιλεκτικοί, απαιτητικοί και διορατικοί εγχώριοι αγοραστές υψηλά standards και ποιότητα πηγή ανταγωνισµού (πχ συστήµατα ήχου στην Ιαπωνία ή αθόρυβα κλιµατιστικά)

•

Χώρες µε µεγάλες αγορές ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα σε κλάδους στους οποίους δηµιουργούνται οικονοµίες κλίµακας και εγχώρια ζήτηση καλύπτει µεγάλη παραγωγή (πχ φιλανδικά παγοθραυστικά)

•

Ζήτηση από εξωτερικό εξαρτάται από ποσότητα, ποιότητα και κόστος εγχώριας παραγωγής αλλά και καλή διακίνηση προϊόντων

•

Κορεσµός ζήτησης για κάποια αγαθά κίνητρο για νέα προϊόντα, βελτίωση ποιότητας, αντικατάσταση κλπ (αγορά ηλεκτρονικών)

•

∆ιεθνοποίηση ζήτησης και καταναλωτικών προτύπων µέσω πολυεθνικών ή µετακινούµενων αγοραστών (πχ Ελληνική διασπορά) αποτελεί πηγή συγκριτικού αποτελέσµατος 93

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» γ) Παραγωγικές ∆ιασυνδέσεις και Υποστηρικτικές Εταιρείες

•

Παραγωγικές διασυνδέσεις και παρουσία προµηθευτικών επιχειρήσεων ανάπτυξη νέων βιοµηχανιών και ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος, πχ : * εξαγωγική βιοµηχανία δερµατίνων παπουτσιών επεξεργασία δέρµατος, βαφή, σχεδίαση * Ιταλική αργυροχρυσοχοΐα µηχανήµατα παραγωγής χρυσαφικών

•

Προµηθευτές πηγή νέων ιδεών, τεχνολογίας, πρόσβαση σε νέα δεδοµένα και πληροφορίες

•

Συσχετιζόµενες επιχειρήσεις (συµπληρωµατικές ή υπεργολάβοι) βελτίωση οικονοµιών κλίµακας, πληροφόρηση, τεχνολογική υποστήριξη, µετακίνηση εργατικού δυναµικού

94

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» δ) Επιχειρησιακή Στρατηγική, Λειτουργία και Βαθµός Ανταγωνισµού Επιχειρήσεων

Επιχειρησιακή στρατηγική και λειτουργία επιχειρήσεων επηρεάζονται καθοριστικά από θεσµικό πλαίσιο

Συστήµατα διοίκησης διαφέρουν και αποτελούν συνάρτηση πολιτισµικών συνθηκών, θεσµικού πλαισίου, ιστορικών συνθηκών κλπ.

∆οµή ιδιοκτησίας, κίνητρα µετοχών, σχέσεις µετόχων και πολιτικού συστήµατος, αποδοτικότητα επενδύσεων επηρεάζουν στρατηγική και λειτουργία επιχειρήσεων

Σύστηµα αµοιβών, πρακτικές προαγωγής και όροι εργασίας, κίνητρο για κατάρτιση και εργασιακές σχέσεις αποτελούν σηµαντικά κίνητρα υποτίµησης.

Σηµατοδότηση εθνικών στόχων βιοµηχανικής πολιτικής επιδρά καθοριστικά στην επιχειρησιακή στρατηγική

Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα επιτυγχάνεται όταν στόχοι κεφαλαιούχων και managers ταιριάζουν µε τις ανάγκες των καταναλωτών και υποστηρίζονται αποτελεσµατικά από δηµόσια πολιτική

Παιχνίδι διεθνούς ανταγωνισµού κρίνεται µέσω συµπράξεων και συγχωνεύσεων καθώς και δηµιουργία εθνικών πρωταθλητών, δηλαδή επιχειρήσεων µε δεσπόζουσα θέση σε κάποιο κλάδο πχ Ελβετία : φαρµακοβιοµηχανία : Hoffman – La Roche Σουηδία : αυτοκίνητα και φορτηγά : Saab και Volvo Γερµανία : χηµικά : BASF και Bayer

Άνοιγµα αγορών και δηµιουργία νέων επιχειρήσεων ευνοεί τον ανταγωνισµό και προάγει το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα

Ανταγωνισµός σε εθνικό επίπεδο είναι ευεργετικός για αναβάθµιση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος πχ Πόλεµος τιµών ευνοεί καταναλωτές ή Ανταγωνισµός προάγει οικονοµίες κλίµακας, εξαγωγές και βελτίωση ποιότητας

95

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ»

ε) Καθορισµός Ανταγωνιστικού Περιβάλλοντος Επιχείρησης

96

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» στ) Αλυσίδα Αξίας

Η αλυσίδα αξίας αναλύει την επιχείρηση στις στρατηγικά κύριες δραστηριότητες της έτσι ώστε να εξετάζει την πορεία του κόστους που αντιµετωπίζει µια επιχείρηση καθώς και τις υπάρχουσες ή δυνατές πηγές διαφοροποίησης της. Γενικά, οι διαφορές στην αλυσίδα αξίας µεταξύ ανταγωνιστικών επιχειρήσεων µπορεί να είναι η κύρια πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος 97 .

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» στ) Αλυσίδα Αξίας (συν.)

Η δηµιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος αποτελεί συνάρτηση του τρόπου µε τον οποίον η επιχείρηση διαχειρίζεται το σύστηµα αξίας και συντονίζει τις δικές της δραστηριότητες µε εκείνες των προµηθευτών, των αλυσίδων διανοµής και των αγοραστών.

98

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» ζ) Στάδια Ανάπτυξης Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήµατος

Υπάρχουν 4 βασικά στάδια ανταγωνιστικής ανάπτυξης των κρατών:

Μεγέθυνση µέσω των βασικών συντελεστών

Μεγέθυνση µέσω των επενδύσεων

Μεγέθυνση µέσω της καινοτοµίας

Μεγέθυνση µέσω του πλούτου

99

II.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» ζ) Στάδια Ανάπτυξης Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήµατος (συν.)

100

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική Ρόλος της κυβέρνησης ∆ηµιουργία του κατάλληλου επιχειρηµατικού περιβάλλοντος → Σηµαντικός αλλά υποστηρικτικός ρόλος Κεντρικός στόχος: Επίτευξη υψηλών επιπέδων παραγωγικότητας ώστε να επηρεαστεί το Ανταγωνιστικό Πλεονέκτηµα (ΑΠ) Αρχές Βιοµηχανικής Πολιτικής Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται και όχι οι χώρες Η εθνική οικονοµική ευηµερία απαιτεί την αναβάθµιση των βιοµηχανικών κλάδων Το ΑΠ ενός έθνους στη βιοµηχανία είναι συχνά γεωγραφικά συγκεντρωµένο Το ΑΠ δηµιουργείται σε µια δεκαετία ή και περισσότερο κι όχι µέσα σ’ ένα επιχειρηµατικό κύκλο διάρκειας ή και περισσότερο Τα έθνη αποκτούν πλεονεκτήµατα λόγω διαφορών και όχι οµοιοτήτων Η διαδικασία στήριξης των πλεονεκτηµάτων µπορεί να µην είναι καθόλου άνετη για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόµενους 101

•Ανθρώπινοι πόροι

• Ρυθµιστικό Πλαίσιο (νοµοθεσία, αδειοδότηση, γραφειοκρατία, δηµόσια διοίκηση)

•Φυσικοί πόροι •Γη •Γνώσεις

•Όροι Εργασίας – Εργασιακές Σχέσεις

•Κεφάλαιο

•Μεσολάβηση - ∆ιαιτησία

•Υποδοµές

• Θεσµοί Ανταγωνισµού (πχ. Επιτροπή Ανταγωνισµού)

∆ηµόσιες Πολιτικές

•Χρηµατοπιστωτικές Υπηρεσίες

•Εκπαίδευση / κατάρτιση •Παρεµβάσεις στην αγορά εργασίας •Έρευνα και τεχνολογία

•Λειτουργία Χρηµατοδοτικών Εργαλείων Τραπεζικού Συστήµατος

Επιχειρησιακή Στρατηγική, Λειτουργία και Ανταγωνισµός Επιχειρήσεων

•Λειτουργία ∆ικαιοσύνης

•Επενδυτική πολιτική (κίνητρα, ∆ηµ. Επενδύσεις)

∆ηµόσιες Πολιτικές •Νοµοθετικές πρωτοβουλίες

•Επικοινωνία / ενηµέρωση •Χρηµ/κά κίνητρα & εργαλεία

•Άνοιγµα αγορών Συντελεστές Παραγωγής

Συντελεστές Ζήτησης

•Αναβάθµιση υποδοµών

•Απλούστευση διαδικασιών ίδρυσης, αδειοδότητησης και λειτουργίας επιχειρήσεων

•∆ικτύωση

•∆ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις

•Πληροφοριακή, Τεχνολογική, Ερευνητική Υποστήριξη •∆ίκτυα Προµηθευτών

•∆ιάρθρωση Επιχειρήσεων (αριθµός επιχειρήσεων µερίδια αγοράς και βαθµός συγκέντρωσης)

•∆ίκτυα ∆ιανοµών ∆ηµόσιες Πολιτικές •Ενίσχυση δηµιουργίας οµίλων επιχειρήσεων ιδίου τύπου (συγχωνεύσεις) •∆ηµιουργία θεσµών προβολής και προώθησης (ΜΜΕ) •Αναπτυξιακοί σύνδεσµοι παραγωγών •Ενίσχυση επιµελητηρίων •Αποθηκευτικοί Χώροι / Logistics

•Βιοµηχανική/Επενδυτική πολιτική

Παραγωγικές ∆ιασυνδέσεις, ∆ίκτυα & Υπηρεσίες

•Πηγές ∆απάνης •Εξωστρέφεια ∆ηµόσιες Πολιτικές •Οικονοµική Πολιτική •Κυβερνητικές Προµήθειες •Προδιαγραφές Πιστοποίησης ISO •Καταναλωτικά Πρότυπα 102

ΙΙ.4.2. ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν)

Αρχές Προγραµµατισµού Προγραµµατισµός: διαδικασία ανάλυσης, επιλογής, προώθησης και αξιολόγησης επενδυτικών ή θεσµικών πρωτοβουλιών και δραστηριοτήτων που αναλαµβάνονται από οικονοµικούς και κοινωνικούς φορείς προς επίτευξη καθορισµένων στόχων.

103

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν) α. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Ανάλυση Κόστους-Ωφελειών Ανάλυση αποδοτικότητας: σύγκριση ιδιωτικού οφέλους και κόστους σε χρηµατικούς όρους και σε τιµές αγορές µε στόχο το ιδιωτικό κέρδος Ανάλυση κόστους-αποτελεσµατικότητας: σύγκριση κόστους σε χρηµατικούς όρους και αποτελέσµατος σε φυσικούς, µη χρηµατικούς όρους (πχ περίθαλψη αριθµού ασθενών) Ανάλυση κοινωνικού κόστους – ωφελειών: σύγκριση κοινωνικού κόστους και ωφελειών σε χρηµατικούς όρους, αλλά µε κοινωνικές τιµές, µε στόχο τη µεγιστοποίηση του κοινωνικού κέρδους

Ιδιωτικά κριτήρια διαφέρουν από τα κοινωνικά κριτήρια παρά το πρώτο θεώρηµα της θεωρίας οικονοµικής ωφελιµότητας: “κάτω από συνθήκες πλήρους ανταγωνισµού, το οικονοµικό αποτέλεσµα είναι και κοινωνικά ωφέλιµο καθώς σύµφωνα µε τα κριτήρια Pareto κανείς δεν µπορεί να καλυτερεύσει τη θέση του χωρίς κάποιος άλλος να την χειροτερεύσει”

Λόγοι: Ατοµικές προτιµήσεις ≠ Κοινωνικές προτιµήσεις Οικονοµικό αποτέλεσµα αποτελεί συνάρτηση υφιστάµενης κατανοµής πλούτου Ατέλειες αγορών Απουσία µελλοντικών αγορών Εξωτερικές οικονοµίες που επηρεάζουν τρίτους Μεταβιβαστικές πληρωµές

104

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν)

β. ΕΠΙΛΟΓΗ: Καθορισµός προτεραιοτήτων, σχεδιασµός και νοµοθέτηση δηµόσιας πολιτικής και δραστηριοτήτων Βασικά κριτήρια: Παραγωγικές ανάγκες Επίπτωση στο παραγωγικό σύστηµα και την ανταγωνιστικότητα Κοινωνικές ανάγκες Επίπτωση στο βιοτικό επίπεδο Βαθµός ολοκλήρωσης Συνέργεια και Συνάφεια µέτρων Αποδοτικότητα και αποτελεσµατικότητα Χρονικός ορίζοντας (sequencing)

81 και αλληλουχία µέτρων και δράσεων

105

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν) γ. ΠΡΟΩΘΗΣΗ / ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ : Βαθµός συγκέντρωσης και φορείς λήψης αποφάσεων → Συγκεντρωτικός ή ∆ηµοκρατικός Προγραµµατισµός Αποτελεσµατικότητα πλαισίου πληροφόρησης Μέθοδοι προγραµµατισµού: Επιτακτικός: παρέµβαση µέσω εντολών και διοικητικών αποφάσεων Ενδεικτικός: παρέµβαση µέσω κινήτρων και θεσµικών αλλαγών Ενεργός: παρέµβαση µέσω κινήτρων και θεσµικών αλλαγών αλλά και ολοκληρωµένων επενδυτικών δράσεων Επιλογή και ενεργοποίηση αναπτυξιακών φορέων και διαχείριση ανθρώπινου δυναµικού Προώθηση υποστηρικτικών δράσεων και δραστηριοτήτων (ολοκληρωµένα συµπλέγµατα) δ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ : Χρονικός ορίζοντας Κριτήρια αξιολόγησης-επιβράβευσης 106

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν) Επίπεδα Προγραµµατισµού: Έργο (πχ κατασκευή φράγµατος) Επενδυτικό πρόγραµµα ή σύµπλεγµα δραστηριοτήτων (πχ Ελληνικό) Κλαδικό επίπεδο (πχ τουρισµός) Περιφερειακό επίπεδο (πχ ΕΠ Ν. Αιγαίου και Κρήτης) Εθνικό επίπεδο (πχ ΕΠ Ανταγωνιστικότητας)

Σηµασία συνέργειας πολιτικής (Policy Coherence) τόσο ανάµεσα στα διαφορετικά επίπεδα προγραµµατισµού όσο και µεταξύ πολιτικών που επηρεάζουν το “εθνικό διαµάντι”, δηλαδή τους συντελεστές παραγωγής, το ύψος και τη διάρθρωση της ζήτησης, τις παραγωγικές και υποστηρικτικές διαδικασίες, την επιχειρησιακή στρατηγική Περιοριστικοί παράγοντες προγραµµατισµού: Υψηλός βαθµός αβεβαιότητας Παγκοσµιοποίηση Εκχώρηση αποφάσεων σε υπερεθνικά όργανα Κυβερνητικές αποτυχίες (ελλιπής ενηµέρωση,αστοχία,ποδηγέτηση, αναποτελεσµατικότητα) Ελλιπής συντονισµός, συνέργεια πολιτικών ή συνεργασία 107

ΙΙ.4.2 ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ : «ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΜΑΝΤΙ» η) Κυβερνητική Πολιτική (συν) Μέσα Ενδεικτικού Προγραµµατισµού: Προγνώσεις και εκτιµήσεις οικονοµικής δραστηριότητας σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο Άσκηση οικονοµικής πολιτικής Λήψη διοικητικών / θεσµικών µέτρων ∆ιευκόλυνση ή/και συντονισµός φορέων για ανάληψη οικονοµικών ή/και θεσµικών πρωτοβουλιών Παρακολούθηση και αξιολόγηση οικονοµικού αποτελέσµατος ∆ιαµόρφωση πλαισίου για επίλυση διαφορών Εκπροσώπηση χώρας σε υπερεθνικά όργανα Μέσα Ενεργού Προγραµµατισµού (Πρόσθετα Μέσα): Παράλληλες επιλεκτικές παρεµβάσεις δηµόσιου τοµέα που υπερβαίνουν την ανάγκη κινητοποίησης και συντονισµού των µη κυβερνητικών κέντρων αποφάσεων (πχ πυλώνας δηµοσίου συµφέροντος στον χρηµατοπιστωτικό τοµέα) Καθοδήγηση µη κυβερνητικών φορέων Επεξεργασία και προώθηση αναπτυξιακών/επενδυτικών προγραµµάτων σε εθνικό, κλαδικό η/και περιφερειακό επίπεδο Συµπράξεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα Προγραµµατικές συµφωνίες 108 Κρατικές προµήθειες Αναπτυξιακή ενεργοποίηση ∆ΕΚΟ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ECO 421) ∆ιδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη lkatseli@econ.uoa.gr Ακαδηµαϊκό Έτος 2012-2013, Χειµερινό Εξάµηνο ENOTHTA IIΙ Η ∆ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ: Η ∆ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΙΙΙ.1 Χαρακτηριστικά, Ανακατατάξεις και Προκλήσεις Πολιτικής

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις III.3 ∆ιεθνείς Μεταναστευτικές Ροές ΙΙΙ.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα ΙΙΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους 2

ΙΙΙ.1 Χαρακτηριστικά, Ανακατατάξεις και Προκλήσεις Πολιτικής ∆ιεύρυνση εµπορίου Κινητικότητα κεφαλαίου διεθνώς (ξένες άµεσες επενδύσεις και χρηµατοπιστωτικές ροές) Πολυεθνικές επιχειρήσεις (TNCs) µπορεί να διαδραµατίσουν, κάτω από προϋποθέσεις, καταλυτικό ρόλο στην προώθηση του εµπορίου και της ανάπτυξης Μεγάλος αριθµός επιχειρήσεων αναπτύσσουν διεθνείς συναλλαγές (1996: 39.000 επιχειρήσεις) TNCs από όλο και περισσότερες αναδυόµενες οικονοµίες Πολυεθνικές επιχειρήσεις τείνουν να διευρύνουν εµπορικές συναλλαγές και µπορεί να συµβάλλουν θετικά στην µεταφορά τεχνολογίας, στις επενδύσεις και στη δηµιουργία θέσεων εργασίας στις χώρες υποδοχής ∆ιασυνδέσεις µεταξύ διεθνών άµεσων επενδύσεων και εµπορικών συναλλαγών προάγουν την ανταγωνιστικότητα Ευµετάβλητες διεθνείς χρηµατοπιστωτικές ροές µπορεί να αποτελέσουν πηγή αστάθειας Κινητικότητα ανειδίκευτης και εξειδικευµένης εργασίας

3 2

ΙΙΙ.1 Χαρακτηριστικά, Ανακατατάξεις και Προκλήσεις Πολιτικής Προϋποθέσεις οικονοµικού µετασχηµατισµού ∆υνατότητα χώρας να διευρύνει εµπορικές συναλλαγές, προσελκύσει ξένες άµεσες επενδύσεις και TNCs ή/και να υποστηρίξει διεθνή επενδυτική δραστηριότητα εγχώριων επιχειρήσεων Αποτελεσµατικές παραγωγικές διασυνδέσεις εθνικών επιχειρήσεων µε TNCs ∆υνατότητα χώρας και επιχειρήσεων να αντιγράψουν ή ενσωµατώσουν τεχνολογία, να συµµετάσχουν σε διεθνή εµπορικά και χρηµατοπιστωτικά δίκτυα ή να ενσωµατώσουν οργανωτικά πρότυπα, εταιρική διακυβέρνηση, σύγχρονη λειτουργία κλπ. ∆υνατότητα χώρας να ελέγξει διαδικασία τιµολόγησης και φορολογίας (ενδοοµιλικές συναλλαγές) ∆υνατότητα χώρας να διαχειριστεί αποτελεσµατικά µεταναστευτικές ροές ∆ιπλή πρόκληση: αναβάθµιση εθνικών ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων και ενσωµάτωση σε διεθνή δίκτυα παραγωγής, εµπορίας και µεταφοράς τεχνολογίας 4

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις

• • •

Ρυθµός αύξησης εµπορίου επηρεάζεται από ρυθµό µεγέθυνσης ΑΕΠ Κρίση του 2008 και 2009 στις χώρες ΟΟΣΑ µείωσε απότοµα το διεθνές εµπόριο Ανάκαµψη το 2010 και το 2011 5

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις

6

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν)

•

Ετήσιος ρυθμός αύξησης εξαγωγών: - 2011 : 7% - 2010 : 14% • Αναπτυσσόμενες χώρες Ασίας και αναδυόμενες οικονομίες επιδεικνύουν τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης εμπορίου 2010 : - Αύξηση εισαγωγών από αναπτυσσόμενες χώρες συνεισέφερε το 50% της αύξησης του διεθνούς εμπορίου - Τα ¾ της αύξησης των εισαγωγών από αναπτυσσόμενες χώρες προέρχονται από χώρες Νοτιο-Ανατολικής Ασίας και το 37% από την Κίνα 7

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν)

• Ανακατατάξεις στα Μερίδια ∆ιεθνούς Εµπορίου 1995

2010

Αναπτυγµένες χώρες

69%

55%

Αναπτυσσόµενες χώρες

29%

41%

Κίνα

2,6%

10%

Λατ. Αµερική

4,5%

5,9%

Αφρική

2,0%

3,2%

8

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) •

Ανακατατάξεις στα Μερίδια ∆ιεθνούς Εµπορίου

83% της αύξησης του µεριδίου των αναπτυσσόµενων χωρών οφείλεται στην Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Ν. Αφρική (BRICS) καθώς και Μεξικό και Κορέα 9

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) •

Ανακατατάξεις στη Γεωγραφική Κατανοµή Εµπορικών Σχέσεων

Αύξηση εµπορικών σχέσεων Νότου-Νότου (αύξηση κατά 13,7% µεταξύ 1995-2010) έναντι αύξησης 9,5% από Νότο σε Βορρά 10

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) •

∆είκτης Τιµών πετρελαίου και τροφίµων

2003-2008: Αύξηση τιµών βασικών εµπορευµάτων (commodity prices) 2009: Μεγάλη πτώση τιµών 2010-2012: Ανάκαµψη και αύξηση τιµών ∆ιακυµάνσεις στις τιµές βασικών εµπορευµάτων οφείλονται µεταξύ άλλων σε αγοραπωλησίες στις διεθνείς χρηµατοπιστωτικές αγορές εµπορευµάτων (financialization of commodities)

11

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) •

∆είκτης Τιµών Βασικών Εµπορευµάτων

12

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) Αυξανόµενοι ρυθµοί αύξησης εµπορίου σε υπηρεσίες

Μικρότερες διακυµάνσεις από εµπόριο προϊόντων Αυξανόµενο µερίδιο εξαγωγών αναπτυσσοµένων χωρών (29,6% το 2010 έναντι 25,1% το 2006) ιδιαίτερα της Κίνας (4,2% το 2010) και Ινδίας (3,1% το 2010) Μερίδιο εισαγωγών αναπτυσσοµένων χωρών αυξήθηκε από 29,9% το 2006 στο 35,7% το 2010 13

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν)

•

Εµπόδια στη διεύρυνση εµπορικών συναλλαγών

Ανταγωνιστικά µειονεκτήµατα (τιµολογιακά και διαρθρωτικά) Προστατευτισµός (δασµοί, ποσοτικοί περιορισµοί, εµπόδια) Αβεβαιότητα (πολιτική, συναλλαγµατική, χρηµατοπιστωτική) Ελλιπής διείσδυση στις ξένες αγορές και ανεπάρκεια δικτύωσης σε δίκτυα εµπορίας Ελλιπής ενηµέρωση καταναλωτών και προβολή

14

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν)

∆ιεθνής Χρηµατοδότηση και Εισροές Ιδιωτικών Κεφαλαίων

∆ιεθνείς ροές κεφαλαίων χαρακτηρίζονται από υπερβολική αστάθεια Καθαρές εισροές ιδιωτικών κεφαλαίων σε αναπτυσσόµενες χώρες ανήλθαν σε 482 δις $ το 2010 κι εκτιµώνται σε 575 δις $ το 2011, δηλ. περίπου το ½ των εισροών του 2007 3 κατηγορίες εισροών ιδιωτικών κεφαλαίων: - Ξένες Αµεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ) - Χρηµατοπιστωτικές Ροές - Άλλες ροές όπως : ∆ιασυνοριακές ∆ιατραπεζικές συναλλαγές ΞΑΕ είναι οι σηµαντικότερες και µε τη µικρότερη µεταβλητότητα εισροές 70% των ΞΑΕ προσανατολίζονται προς ΝΑ Ασία (90% αυτών στην Κίνα, Ινδία), Λατινική Αµερική (50% στη Βραζιλία) και χώρες Καραιβικής 15

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) •

Μεγάλο ποσοστό διεθνών αποθεµάτων επενδύεται σε Οµόλογα ΗΠΑ και άλλων αναπτυγµένων χωρών

Αναπτυσσόµενες χώρες µεταβίβασαν 826,6 δις $ σε αναπτυγµένες χώρες το 2011 Οι µεγαλύτερες µεταβιβάσεις έγιναν από χώρες της ΝΑ Ασίας λόγω Εµπορικού πλεονάσµατος και υψηλών συναλλαγµατικών αποθεµάτων 16

ΙΙΙ.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν)

• Εµπόδια στην προσέλκυση ξένων άµεσων επενδύσεων (ΞΑΕ) Υψηλό ρίσκο και αβεβαιότητα ως προς αναµενόµενες πραγµατικές αποδόσεις (πχ πολιτικοί κίνδυνοι, θεσµικά εµπόδια, φορολόγηση, συναλλαγµατικοί κίνδυνοι κλπ.) Χαµηλή παραγωγικότητα κεφαλαίου και υψηλό κόστος παραγωγής και λειτουργίας (πχ υψηλό κόστος ενέργειας, µεταφορών και συναλλαγών, ανειδίκευτη εργασία, αβέβαια ιδιοκτησιακά δικαιώµατα κλπ.) Αρνητικές εξωτερικές οικονοµίες (“thick-market externalities”) (πχ ρηχό µέγεθος αγοράς, απουσία άλλων επιχειρήσεων και δικτύων αποθαρρύνει επενδυτές) ΞΑΕ κατευθύνονται σε αναδυόµενες ή αναπτυγµένες οικονοµίες 17

18

III.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) ∆ιασυνδέσεις εξαρτώνται από χαρακτήρα των ξένων άµεσων επενδύσεων (ΞΑΕ) (Ownership advantage) και από πηγή του συγκριτικού πλεονεκτήµατος της χώρας (Locational advantage) α) Εκµετάλλευση φθηνού εργατικού δυναµικού (labor-seeking investment) Εισροές κεφαλαίου προς χώρες όπου λόγος Ν/Κ υψηλός * Αν χώρα µεγάλη ΞΑΕ για υποκατάσταση εισαγωγών * Αν χώρα µικρή ΞΑΕ για προώθηση εξαγωγών προαγωγή εµπορίου

Ύπαρξη δασµών, εµποδίων, υψηλού κόστους µεταφοράς και συναλλαγµατικές διακυµάνσεις επηρεάζουν επιλογή µεταξύ ΞΑΕ ή εµπορικών συναλλαγών

Αποτέλεσµα ΞΑΕ: αύξηση σχετικών µισθών στη χώρα υποδοχής και σύγκλιση * Κίνδυνος εξόδου αν χαθεί συγκριτικό πλεονέκτηµα ανάγκη έγκαιρης παραγωγικής αναδιάρθρωσης

ΞΑΕ στον τοµέα των εµπορεύσιµων προϊόντων διευρύνει παραγωγή εµπορεύσιµων, βελτιώνει εµπορικό ισοζύγιο και ανατιµά πραγµατική συναλλαγµατική ισοτιµία (PN αυξάνεται). Εφ’όσον παραγωγικότητα διευρύνεται, ανατίµηση πραγµατικής συναλλαγµατικής ισοτιµίας σ, δεν δηµιουργεί πρόβληµα.

ΞΑΕ στον τοµέα µη εµπορεύσιµων χειροτερεύει εµπορικό ισοζύγιο και υποτιµά σ (PN µειώνεται) 19

III.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) β) Εκµετάλλευση πρώτων υλών (Resource - Extracting Investment) ΞΑΕ προϋπόθεση για διεύρυνση εµπορικών συναλλαγών Αύξηση εµπορίου (εισαγωγές µηχανηµάτων και εξαγωγές πρώτων υλών)

γ) ∆ιεθνοποίηση «τµηµατοποιηµένης» παραγωγής (component outsourcing) Προσέλκυση επενδύσεων λόγω χαµηλού εργατικού κόστους αλλά και άλλων παραγόντων πχ. υψηλή παραγωγικότητα, παραγωγικών συντελεστών, υποδοµές κλπ) Ύπαρξη αυξουσών αποδόσεων κλίµακας Ενδοεπιχειρησιακό εµπόριο ∆ιεύρυνση εµπορικών συναλλαγών (εισαγωγές κεφαλαιουχικών ή ενδιάµεσων αγαθών και εξαγωγές ενδιάµεσων ή τελικών προϊόντων) Ανατίµηση σ ΞΑΕ και εµπόριο: συµπληρωµατικές δραστηριότητες 20

III.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) δ) Επενδύσεις σε διαφοροποιηµένα προϊόντα (πχ αυτοκίνητα, διαρκή αγαθά, φάρµακα) Ύπαρξη αυξουσών αποδόσεων κλίµακας ∆ιεθνοποιηµένη παραγωγή δίνει δυνατότητα διείσδυσης και προσαρµογής σε εγχώρια καταναλωτικά πρότυπα Χώρες εισάγουν και εξάγουν διαφοροποιηµένες µάρκες προϊόντων Ενδοεπιχειρησιακό ή ενδοκλαδικό εµπόριο ΞΑΕ και εµπόριο : συµπληρωµατικές δραστηριότητες ε) Επενδύσεις σε Υπηρεσίες ∆ιεύρυνση παραγωγής µη εµπορεύσιµων υπηρεσιών (χρηµατοoκοικονοµικές υπηρεσίες, επιχειρηµατικές υπηρεσίες, µεταφορές) Αύξηση παραγωγικότητας κεφαλαίου προσελκύει νέες ΞΑΕ, ενώ ΞΑΕ µπορεί να υποστηρίξουν βελτίωση εξαγωγικών επιδόσεων Απελευθέρωση υπηρεσιών αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για βελτίωση ανταγωνιστικότητας ∆υνατότητα εκµετάλλευσης νέων υπηρεσιών από εγχώριες επιχειρήσεις Πιθανός ανταγωνισµός µε δηµόσιες επιχειρήσεις δυνατότητα συµπράξεων ή ιδιωτικοποίησης

21

III.2 ∆ιεθνές Εµπόριο και Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (συν) Πίνακας 1 Mπορεί να ερµηνευθεί υπό το πρίσµα σταδιακού οικονοµικού µετασχηµατισµού στη βάση ΞΑΕ – Εµπορικών διασυνδέσεων 5 στάδια µετασχηµατισµού Στάδιο Α: Πριν την προσέλκυση ΞΑΕ, χώρα εξάγει βάσει συγκριτικού πλεονεκτήµατος, πρώτες ύλες, αγροτικά προϊόντα, προϊόντα ανειδίκευτης εργασίας Στάδιο Β: Καθώς παραγωγή και εξαγωγές διευρύνονται, εισροή ΞΑΕ για περαιτέρω διεύρυνση εξαγωγών ή υποκατάσταση εισαγωγών Πλεονέκτηµα TNCs: εµπορικά δίκτυα Πλεονέκτηµα χώρας: συντελεστές παραγωγής ή µέγεθος αγοράς Στάδιο Γ: Μεταφορά τµηµάτων παραγωγής ή διαφοροποιηµένων προϊόντων Πλεονέκτηµα TNCs: πατέντες, τεχνολογική ή εµπορική γνώση Πλεονέκτηµα χώρας: σχετικά φθηνή αλλά οργανωµένη παραγωγή, έλλειψη κινδύνων, βελτιωµένες υποδοµές κλπ Στάδιο ∆: ΞΑΕ σε υπηρεσίες Πλεονέκτηµα TNCs: Εξειδικευµένη γνώση αντικειµένου Πλεονέκτηµα χώρας: ∆ικτυώσεις επιχειρήσεων, πυκνότητα αγοράς Στάδιο Ε: Χώρα µετατρέπεται σε πόλο ενδοεπιχειρησιακών διασυνδέσεων συχνά σε µια ευρύτερη περιφερειακή αγορά. Αναπτύσσει δικές της διεθνείς επενδυτικές δραστηριότητες Παράδειγµα ΝΑ Ασία όπου Ιαπωνία συνέβαλε στον µετασχηµατισµό ολόκληρης της περιφερειακής 22 αγοράς µέσω επενδύσεων

Gross Complementarity

23

24

III.3 ∆ιεθνείς Μεταναστευτικές Εισροές Προτεραιότητες Πολιτικής •

∆ιαχείριση διεθνών µεταναστευτικών ροών Νόµιµη µετανάστευση Πρόσφυγες κι αιτούντες άσυλο Λαθροµετανάστευση

•

Προσέλκυση µεταναστών (εξειδικευµένων προσωρινών έναντι µονίµων, κλπ)

•

Μεγιστοποίηση καθαρού οφέλους για χώρες υποδοχής και χώρες εισδοχής

•

Ένταξη µεταναστών στις τοπικές κοινωνίες

•

Αξιοποίηση µεταναστευτικών εµβασµάτων για ανάπτυξη

•

Συνέργεια πολιτικών µετανάστευσης, ανάπτυξης, ασφάλειας, εµπορίου, επενδύσεων κι αναπτυξιακής βοήθειας

•

έναντι

Προώθηση διακρατικών συµφωνιών και συνεργασιών

ανειδίκευτων,

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα Α. Το Σύστηµα Μπρέτον Γούντς των Σταθερών Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών •

Συνέδριο Μπρέτον Γούντς, Ιούλιος 1944 Harry White (1943) Υπουργός Οικονοµικών ΗΠΑ, John Maynard Keynes, Ην. Βασίλειο

• Οδηγεί στη δηµιουργία του ∆ΝΤ και νέα παγκόσµια νοµισµατική τάξη: Σταθερές συναλλαγµατικές ισοτιµίες. Αλλαγές προϋποθέτουν έγκριση ∆ΝΤ ∆ΝΤ µπορεί να χορηγήσει δάνεια ως εναλλακτική λύση στην υποτίµηση σε χώρες µε πρόβληµα στο ΙΤΣ ∆ολάριο αποτελεί “άγκυρα” του συστήµατος. Όλες χώρες δηλώνουν σταθερή ισοτιµία έναντι δολαρίου (κεντρική τιµή η αξία). ∆υνατότητα διακύµανσης:± 1% Έλεγχοι συναλλαγών και δασµοί επιτρέπονται µόνο ως προσωρινά µέτρα (Μετά Γενική Συµφωνία ∆ασµών και Εµπορίου) Πλήρης µετατρεψιµότητα επιτυγχάνεται στην Ευρώπη το 1958 Όλα τα νοµίσµατα ορίζονται σε όρους χρυσού, ΗΠΑ: κατοχή 70% όλων των αποθεµάτων χρυσού και ορίζει ισοτιµία ως προς χρυσό Κανόνας συναλλάγµατος χρυσού (gold exchange standard) δηλαδή χρυσός αποτελεί θεµελιώδη σταθερή αξία που καθορίζει αξία όλων των νοµισµάτων µέσω του δολαρίου (35$/ουγγιά) 40

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα

•

1944-1971

Σχέδιο Μάρσαλ Επέκταση εµπορίου και χρηµατοδότηση από αποθέµατα σε δολάρια Ανάγκη αύξησης αποθεµάτων σε δολάρια στο εξωτερικό ανάγκη ελλειµµάτων στο ισοζύγιο πληρωµών των ΗΠΑ 1964: Αµφισβήτηση του κανόνα συναλλάγµατος χρυσού όταν απόθεµα εξωτερικών επίσηµων αξιώσεων σε χρυσό των ΗΠΑ υπερέβη την υποστήριξη του δολαρίου σε χρυσό (Παράδοξο Triffin)

41

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα • ∆ΝΤ Αποδεκτός εγγυητής συστήµατος Πόροι από εισφορές χωρών: - 25% σε χρυσό ή δολάρια - 75% νόµισµα ίδιας χώρας Μέγεθος εισφοράς βάσει µεριδίου στο διεθνές εµπόριο (quota) και προσδιορίζει βαρύτητα και δικαιώµατα ψήφου Πόροι για άµεσο δανεισµό: “συµφωνία αγοράς” κατά την εκτέλεση και “επαναγοράς για την εξόφληση”. ∆ικαίωµα άµεσου δανεισµού έως ύψος εισφοράς ∆ανεισµός υπό όρους και προϋποθέσεις (conditionality) για να επιλυθεί το “µη θεµελιώδες µέρος” των εξωτερικών ανισορροπιών ∆άνεια µε διάρκεια λήξης 1-4 χρόνια µε επιτόκιο λίγο ανώτερο από εκείνο της αγοράς 1967 (Συνέδριο Ρίο): ∆ηµιουργία Ειδικού Τραβηκτικού ∆ικαιώµατος (SDR) δηλαδή ορίου πίστωσης που κατανέµεται από ∆ΝΤ σε κάθε χώρα βάσει ποσόστωσης Αξία SDR επειδή γίνονται αποδεκτά που έχει ορισθεί ως “καλάθι” 4 νοµισµάτων (δολάριο, ευρώ, γιέν και λίρα Αγγλίας) - SDR αποδίδει επιτόκιο που αποτελεί σταθµισµένο δείκτη επιτοκίων τεσσάρων νοµισµάτων ∆ΝΤ: “Πυροσβέστης” αλλά και “Επόπτης” 42

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα •

ΗΠΑ:

Επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική (πόλεµος Βιετνάµ και “Μεγάλη Κοινωνία” του προέδρου Τζόνσον) επιδείνωση διπλού ελλείµµατος Εξαγορά ευρωπαϊκών εταιρειών από εταιρείες των ΗΠΑ Πληθωρισµός απειλεί σταθερές ισοτιµίες Ντε Γκώλ: ΗΠΑ έχουν “εξωφρενικό προνόµιο” να χρησιµοποιούν κέρδη από νοµισµατοκοπή για να χρηµατοδοτούν πολιτικές και οικονοµικές δραστηριότητες Γαλλία ανταλλάσει δολάρια µε χρυσό (1964-66) Αγορές αναµένουν αύξηση τιµής χρυσού και αγοράζουν χρυσό Παρέµβαση χωρών για πώληση χρυσού µέσω “∆εξαµενής Χρυσού” (Βέλγιο, Ιταλία, Ολλανδία, Ελβετία, ∆υτ. Γερµανία, Ηνωµ. Βασίλειο, ΗΠΑ) Εντάσεις καθώς αποθέµατα µειώνονται και πωλήσεις σταµατούν

Υποτίµηση Αγγλικής λίρας το 1967 (όροι ∆ΝΤ) Υποτίµηση Γαλλικού Φράγκου το 1969 Ανατίµηση Γερµανικού µάρκου το 1969 15/8/71: Ακύρωση ισοτιµίας χρυσού/δολαρίου ΗΠΑ ∆εκέµβριος 71: Smithsonian Agreement

43

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα

•

1971-1976

•

Smithsonian Agreement

∆ιεύρυνση περιθωρίων διακυµάνσεων από 1% σε 2,25% Συµφωνία Φιδιού: Χώρες ΕΕ διατηρούν ένα µειωµένο περιθώριο (µισό) Λίρα, Ελβετ. Φράγκο, Ιταλική λίρα, Γιεν Ιαπωνίας διακύµανση ∆ιακυµάνσεις – είσοδος και έξοδος από “φίδι” 1/1976: Συµφωνία Τζαµάικα παγκόσµιο νοµισµατικό σύστηµα κυµαινόµενων ισοτιµιών

44

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα • Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα (ΕΝΣ) 3/1979: Τίθεται σε λειτουργία το ΕΝΣ από 9 κράτη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (αλλαγή ονόµατος σε ΕΕ) Ην. Βασίλειο δεν συµµετέχει στο ΕΝΣ αλλά µόνο στο Μηχανισµό Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών (ΜΣΙ) µέχρι τον Οκτ. του 1990 Όλα τα νέα κράτη µέλη (Ελλάδα, Ισπανία 1989, Πορτογαλία 1992, Αυστρία, Φινλανδία) εκτός Σουηδίας, εντάσσονται στο ΜΣΙ 1992: Ιταλία και Η. Βασίλειο αποχωρούν από ΜΣΙ – Ιταλία επανέρχεται 1997 1999: έναρξη Ευρωπαϊκής Νοµισµατικής Ένωσης ΜΣΙ-ΙΙ για κράτη µέλη που δεν ανήκουν στην ΕΝΕ (∆ανία, Βρετανία, Σουηδία) •

Χαρακτηριστικά ΕΝΣ: ∆ιµερείς ισοτιµίες αλλά µε δυνατότητα προσαρµογής Κεντρική διµερής ισοτιµία και ζώνη διακύµανσης (±2,25% ή ±15% από 8/1993) Συναινετικές αποφάσεις Αµοιβαία υποστήριξη Μάρκο αναδεικνύεται ως κεντρικό νόµισµα µε Bundesbank να παρεµβαίνει µε δολάρια και να ρυθµίζει σχέση µάρκου-δολαρίου 45

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα Πέντε φάσεις του ΕΝΣ 1979 -1985: ΜΣΙ λειτουργεί χαλαρά συχνές επανευθυγραµµίσεις διορθώνουν αποκλίσεις πληθωρισµού 1985 -1992: Γερµανικό µάρκο αναδεικνύεται ως “άγκυρα”. Αποφυγή επανευθυγραµµίσεων και καταπολέµηση πληθωρισµού κυρίαρχος στόχος Επιτυχία ΕΝΣ Συνθήκη του Μάαστριχτ τέλη του 1991 1992-1998 : Έντονες επανευθυγραµµίσεις, αποχωρήσεις από ΜΣΙ και διεύρυνση περιθωρίων στο ±15% 01/01/1999 : ∆ηµιουργία Ευρωπαϊκής Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης – Κλείδωµα νοµισµάτων και έναρξη λειτουργίας ΕΚΤ 16/03/1998: Ένταξη της δραχµής στο ΜΣΙ µετά από υποτίµηση 12,3% έναντι ECU 19/06/2000: Απόφαση για ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ. Τιµή µετατροπής : 340,75 δρχ/€ 01/01/2001: Ελλάδα έγινε 12ο µέλος της ΟΝΕ.

46

01/03/2002: Οριστική παύση χρήσης της δραχµής

III.4 ∆ιεθνείς Χρηµατοπιστωτικές Ροές και Χρηµατοπιστωτικό Σύστηµα

•

Προκλήσεις και Αντιφάσεις

Παγκοσµιοποίηση διεθνών χρηµαταγορών και τέλεια κινητικότητα κεφαλαίου επιτρέπει αθρόες ανταλλαγές από επενδυτές και κερδοσκόπους Κεντρική τράπεζα υποχρεώνεται να ικανοποιεί στην καθορισµένη ισοτιµία όλες τις συναλλαγές που η αγορά δεν µπορεί να καλύψει ακυρώνεται ανεξαρτησία νοµισµατικής πολιτικής Κεφαλαιακοί έλεγχοι επιτρέπουν µερική ανεξαρτησία. Καταργήθηκαν σταδιακά

47

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους

•

Πρόσφατη Ιστορία Αναδιαρθρώσεων (∆εκαετίες)

• •

1970: Ανακύκλωση πετροδολαρίων από Τράπεζες αυξάνει διεθνή ρευστότητα και δάνεια προς αναδυόµενες οικονοµίες

•

•

1980: Αύξηση Αµερικάνικων επιτοκίων δυσχεραίνει αποπληρωµή δανείων και οδηγεί σε κύµα κρατικών χρεοκοπιών (25 χώρες Λ. Αµερικής, 28 Αφρικανικές χώρες, 4 χώρες Ανατ. Ευρώπης)

• • •

1990: Αναδιαρθώσεις χρέους 21 αναδυόµενων οικονοµιών µέσω London Club µε ενδιάµεσους εκπροσώπους τραπεζών (Brady Bond Restructurings). Τελευταία αναδιάρθρωση µέσω London Club για Ρωσία (2001)

•

2000: Πτώση του London Club καθώς τράπεζες αναστέλλουν τον ρόλο τους ως κάτοχοι µακροχρόνιων κρατικών οµολόγων και αναλαµβάνουν αγοραπωλησίες χρέους. Έκτοτε αναδιαρθρώσεις λίγων κρατών µε εθελοντική συµµετοχή

•

• •

48

49

50

51

52

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους

Α) Κρίσεις Πρώτης Γενιάς Αποτέλεσµα µέτρων πολιτικής (κυρίως επεκτατικής νοµισµατικής ασύµβατων µε τη διατήρηση σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών

πολιτικής)

Αύξηση εγχώριας προσφοράς χρήµατος οδηγεί σε εκροή κεφαλαίου (ιδε υπόδειγµα Mundell-Fleming) και µείωση συναλλαγµατικών αποθεµάτων (διαθεσίµων) Η φυγή κεφαλαίου και η µείωση αποθεµάτων δηµιουργεί στις αγορές και στους δυνητικούς κερδοσκόπους προσδοκίες µελλοντικής υποτίµησης και πληθωρισµού µε αποτέλεσµα να εγκαταλείπουν και οι ίδιοι το εγχώριο νόµισµα. Η συναλλαγµατική κρίση επισπεύδεται και το καθεστώς σταθερών ισοτιµιών εγκαταλείπεται όταν τα αποθέµατα της Κεντρικής Τράπεζας δεν επαρκούν να το συγκρατήσουν.

53

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους Β) Κρίσεις ∆εύτερης και Τρίτης Γενιάς

Αποτέλεσµα απώλειας εµπιστοσύνης στο εγχώριο νόµισµα για λόγους που δεν σχετίζονται µε την αύξηση της εγχώριας νοµισµατικής βάσης

Η απώλεια εµπιστοσύνης στο εγχώριο νόµισµα οδηγεί σε πωλήσεις εγχώριου νοµίσµατος, φυγή κεφαλαίου και µείωση συναλλαγµατικών αποθεµάτων καθώς η Κεντρική Τράπεζα προσπαθεί να διατηρήσει την ισοτιµία σταθερή

Αν η αγορά προσδοκά ότι τελικά η Κεντρική Τράπεζα θα υποχρεωθεί γρήγορα ή αργά να αυξήσει την εγχώρια νοµισµατική βάση για να κρατήσει τη προσφορά χρήµατος στο προηγούµενο επίπεδο για ν’ αντιµετωπίσει πχ την αύξηση της ανεργίας ή τον κίνδυνο κατάρρευσης του χρηµατιστηρίου, τότε η κρίση θα επισπευσθεί - Σουηδία (1992), Μεξικό (1995), Αργεντινή (2001)

Αν στο προηγούµενο παράδειγµα, η Κεντρική Τράπεζα αφήσει την προσφορά εγχώριου χρήµατος να µειωθεί λόγω της µείωσης των συναλλαγµατικών αποθεµάτων, τα επιτόκια θα αυξηθούν, κεφάλαιο θα εισρεύσει στην οικονοµία και η επίθεση θα αποτύχει (κρίση Τρίτης Γενιάς)

Η αύξηση όµως των επιτοκίων θα αυξήσει τα βάρη εξυπηρέτησης του χρέους και το συνολικό έλλειµµα στην οικονοµία - Ελλάδα 1994, ΝΑ Ασία 1997-98

→ Το κόστος άµυνας µιας χώρας στο καθεστώς σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών είναι υψηλό

→ Ο βαθµός αξιοπιστίας της κεντρικής Τράπεζας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα διατήρησης του καθεστώτος σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών

54

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους Γ) Β. Priewe [2] : ∆ιάκριση µεταξύ αποτυχιών αγοράς και κυβερνητικών αποτυχιών 1) Αποτυχίες Αγοράς α) Ασυµµετρία πληροφόρησης σε χρηµατοπιστωτικές αγορές µεταξύ τραπεζών και πελατών Υποεκτίµηση κινδύνου Νέα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα υψηλού ρίσκου Υπερβάλλουσα µόχλευση Απληστία και υψηλά bonus στελεχών οδήγησαν σε ανάληψη δραστηριοτήτων υψηλού κινδύνου Ατελής εταιρική διακυβέρνηση Τραπεζών β) Τράπεζες “πολύ µεγάλες για να αποτύχουν” Μονοπωλιακή / Ολιγοπωλιακή δοµή τραπεζικής αγοράς Υψηλό συστηµικό κόστος χρεοκοπίας τραπεζών Lehman Brothers: πολύ υψηλό κόστος σωτηρίας γ) Κερδοσκοπικές Φούσκες: υπέρογκη αύξηση και απότοµη αποµείωση τιµών περιουσιακών στοιχείων (στεγαστικά δάνεια, πρώτες ύλες, µετοχές, Νέα Οικονοµία κλπ) που σκάνε δ) Λανθασµένη πληροφόρηση από Οίκους Πιστοληπτικής Αξιολόγησης (Moody’s, Standard & Poor, Fitch) Ολιγοπωλιακή δοµή οίκων αξιολόγησης Σύµπραξη µε πελάτες [2] Priewe,

J, 2010, “What Went Wrong? Alternative Interpretations of the Global Financial Crisis.” in UNCTAD, The Financial and Economic Crisis of 2008-2009 and Developing Countries, UN

55

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους

Γ) Β. Priewe: ∆ιάκριση µεταξύ αποτυχιών αγοράς και κυβερνητικών αποτυχιών (συν) 2)Κυβερνητικές Αποτυχίες ε) Λανθασµένες επιλογές οικονοµικής πολιτικής Επεκτατική νοµισµατική πολιτική την περίοδο 2002-2005 µετά τους δίδυµους πύργους Χαµηλά επιτόκια που πυροδότησαν αύξηση σχετικών τιµών περιουσιακών στοιχείων διεθνώς σε αντίθεση µε πληθωρισµό που κρατήθηκε χαµηλός λόγω ανταγωνισµού Οι διοικητές της FED (Greenspan (1987-2006) και P. Bernanke) πίστευαν στην αποτελεσµατικότητα νοµισµατικής πολιτικής και στην περιορισµένη αξία παρεµβάσεων ∆όγµα του Jackson Hole: αυτορρύθµιση των χρηµατοπιστωτικών αγορών στ) Ελλιπής εποπτεία χρηµατοπιστωτικού τοµέα Σταδιακή Απελευθέρωση χρηµατοπιστωτικού τοµέα από δεκαετία του 1980 Κατακερµατισµός εποπτικών αρχών και απουσία διεθνούς συνεργασίας Άρση του Glass – Steagall Act Απουσία ρυθµίσεων για µακροοικονοµική ασφάλεια (macroprudential supervision) που θα διασφάλιζαν ότι µικρές αλλαγές σε µεγάλη κλίµακα δεν θα ήταν καταστροφικές Έκθεση UN, 1998 (CDP): απόρριψη πρότασης για δηµιουργία ∆ιεθνούς Οργανισµού Χρηµατοπιστωτικών Συναλλαγών (WFO) ζ) Άγνοια ή/και ποδηγέτηση από χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς (Λόµπυ της Wall Street) Μεγάλη δύναµη λόµπυ Wall Street Ιδεολογικές προκαταλήψεις Υποτίµηση κινδύνου 56

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους

Γ) Β. Priewe: ∆ιάκριση µεταξύ αποτυχιών αγοράς και κυβερνητικών αποτυχιών (συν) 3) Η σηµασία των διεθνών ανισορροπιών ∆ιεθνής αποταµίευση χρηµατοδότησε Αµερικανικά ελλείµµατα από µέσα 1990 έως 2006 Υπερβάλλουσα ρευστότητα χρηµατοδότησε υψηλή καταναλωτική ζήτηση ΗΠΑ έγινε µαγνήτης για επενδύσεις υψηλού κινδύνου Ρίσκο υποτιµήθηκε λόγω υψηλών εισροών ξένων κεφαλαίων και αξιοπιστίας δολαρίου Το 2006: ΗΠΑ απορρόφησαν 60% των διεθνών πλεονασµάτων ενώ Κίνα (19,1%), Γερµανία (13,1%), Ιαπωνία (11,5%) και χώρες OPEC παρήγαγαν πλεονάσµατα. Ανισσοροπίες δηµιουργούν αστάθεια λόγω κινδύνου συναλλαγµατικής προσαρµογής (υποτίµησης δολαρίου) ή λόγω πρόκλησης χρηµατοπιστωτικής φούσκας

57

IIΙ.5 ∆ιεθνείς Κρίσεις και η Αντιµετώπισή τους

•

Γ) Β. Priewe: ∆ιάκριση µεταξύ αποτυχιών αγοράς και κυβερνητικών αποτυχιών (συν)

• 4. “Χρηµατοπιστωτικός” καπιταλισµός και Άνιση Κατανοµή Εισοδήµατος Στροφή υπέρ χρηµατοδότησης επιχειρήσεων µέσω δανεισµού ισχυροποίησε χρηµατοπιστωτικό τοµέα και µετόχους Πιέσεις για απελευθέρωση χρηµατοπιστωτικού τοµέα και ανάδειξη επενδυτικών

τραπεζών Συγχωνεύσεις και εξαγορές επιχειρήσεων χαµηλότερες παραγωγικές επενδύσεις, υψηλά µερίσµατα, µειώσεις µισθών και αποδέσµευση µισθών από µεταβολές παραγωγικότητας ∆ιεύρυνση ανισοτήτων οδήγησε σε µείωση αποταµιεύσεων από µεσαία τάξη και υπερχρέωση κυρίως για στεγαστικά δάνεια Οικονοµική µεγέθυνση συνδυάσθηκε µε χαµηλότερους ρυθµούς µεγέθυνσης πραγµατικής οικονοµίας και απασχόλησης

58

59

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ECO 421) ∆ιδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη lkatseli@econ.uoa.gr Ακαδηµαϊκό Έτος 2012-2013, Χειµερινό Εξάµηνο ENOTHTA IV ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΝΕΚΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ & ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ : ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

1

ENOTHTA IV ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΝΕΚΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ & ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ : ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

ΙV.1 Ελλάδα 1980 – 2007: Το Ισοζύγιο Επιδόσεων ΙV.2 Αναπτυξιακές Εµπλοκές IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική

2

IV.1 Ελλάδα 1980 – 2007: Το Ισοζύγιο Επιδόσεων[1] α)…………………..

Θετικές επιδόσεις

Αρνητικές επιδόσεις

Υψηλοί Ρυθµοί Μεγέθυνσης

Υψηλό ∆ηµόσιο Χρέος

Αποκλιµάκωση του Πληθωρισµού

Υψηλά ∆ηµοσιονοµικά και Εξωτερικά Ελλείµµατα

Μείωση Ανισοτήτων

Αδύναµες Παραγωγικές και Ανταγωνιστικές ∆οµές

Βελτίωση Ανθρώπινου ∆είκτη Ανάπτυξης

Αναποτελεσµατικές και Αδιαφανείς Πολιτικοί και ∆ιοικητικοί Θεσµοί

Ένταξη στην ΕΕ και Ευρωζώνη Ονοµαστική και Πραγµατική Σύγκλιση προς µέσους όρους ΕΕ

3 [1] Ιδε A. Γιαννίτσης (2008), Ελληνική Οικονοµία: Κρίσιµα Ζητήµατα Οικονοµικής Πολιτικής, Alpha Bank

IV.2 Αναπτυξιακές Εµπλοκές

Συνδυασµός ανωτέρω οδήγησε σε: ∆ιευρυνόµενο Παραγωγικό Έλλειµµα Κρίση Υπερχρέωσης

Υψηλοί ρυθµοί κατανάλωσης και επενδύσεων (κυρίως σε κατοικίες και κατασκευές) χρηµατοδοτήθηκαν όχι από εγχώρια έσοδα αλλά από εξωτερικό δανεισµό Κρίση υπερχρέωσης

Αδιαφανείς και αναποτελεσµατικοί πολιτικοί και διοικητικοί θεσµοί ανέστειλαν την έγκαιρη ανάδειξη του προβλήµατος, τη λήψη αναγκαίων µέτρων και την προώθηση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων Κρίση Πολιτικών, ∆ιοικητικών & Οικονοµικών θεσµών

2007-2012 : Εγκλωβισµός σε 3 παγίδες: α) Παγίδα Υπερχρέωσης β) Παγίδα Παραγωγικής Αποσάθρωσης γ) Παγίδα Λιτότητας 4

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική

Έξοδος από την κρίση επιβάλλει απεγκλωβισµό και από 3 παγίδες καθώς: Χρέος καθίσταται µη βιώσιµο κάτω από καθεστώς βαθειάς ύφεσης επενδύσεις αναβάλλονται όσο χρέος µη βιώσιµο, ενώ δεν διαφαίνονται δυνατότητες ανάκαµψης παραγωγικότητα µειώνεται όσο δεν αναβαθµίζονται παραγωγικοί συντελεστές ανάπτυξη αποτελεί χίµαιρα όσο εγχώρια αγοραστική δύναµη συρρικνώνεται αναγκαίες διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις δεν προωθούνται όσο ανισότητες διευρύνονται, το πολιτικό σύστηµα κλυδωνίζεται και η κοινωνική συνοχή διαρρηγνύεται

5

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική Εναλλακτικές Επιλογές Α. Ακολουθούµενη Στρατηγική •

Μερική / άτολµη µείωση χρέους µε µετακύληση απαιτήσεων δανειστών για το απώτερο µέλλον διαιώνιση κρίσης υπερχρέωσης

•

∆έσµευση πόρων και πλεονασµάτων για αποπληρωµή οφειλών αφαίρεση βαθµών ελευθερίας στην άσκηση πολιτικής

•

Περιοριστική δηµοσιονοµική και εισοδηµατική πολιτική (Μέτρα 3ου Μνηµονίου) περαιτέρω µείωση της εγχώριας αγοραστικής δύναµης αύξηση ανεργίας διεύρυνση ανισοτήτων αύξηση ιδιωτικού δηµόσιου χρέους ανθρωπιστική κρίση

•

Εξασφάλιση ελάχιστης χρηµατοδότησης από ΕΕ – ∆ΝΤ (δόσεις) για αποπληρωµή οφειλών και ανακεφαλαιοποίηση Τραπεζών επείγουσες, τρέχουσες εγχώριες ανάγκες καλύπτονται από εγχώρια έσοδα (µείωση πρωτογενούς ελλείµµατος) διευρυνόµενες οφειλές δηµοσίου προς ιδιώτες

•

Προώθηση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων µε προτεραιότητα στην: απορρύθµιση εργασιακών σχέσεων και ευελιξία αγοράς εργασίας άνοιγµα κλειστών επαγγελµάτων και αγορών επιτάχυνση διαδικασιών αδειοδότησης επιχειρήσεων µαζικές ιδιωτικοποιήσεις πάταξη φοροδιαφυγής

6

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική Εναλλακτικές Επιλογές (συν)

Αποτελέσµατα Ακολουθούµενης Στρατηγικής:

(+) Εξασφάλιση συναίνεσης µε εταίρους (+) Εξασφάλιση εξωτερικής χρηµατοδότησης υπό όρους (+) Μείωση δηµοσιονοµικού ελλείµµατος

(-) Αναβολή απεγκλωβισµού από 3 παγίδες (-) Ανθρωπιστική κρίση (-) Απουσία βιώσιµης αναπτυξιακής προοπτικής (-) Πώληση δηµοσίων περιουσιακών στοιχείων σε χαµηλές τιµές (-) ∆ιευρυνόµενες επισφάλειες και εσωτερική υπερχρέωση λόγω ιδιωτικού χρέους (-) ∆ιάρρηξη εµπιστοσύνης στο πολιτικό σύστηµα

7

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική Εναλλακτικές Επιλογές (συν)

Β. Εναλλακτική Στρατηγική 10ετές Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης : Προώθηση ολοκληρωµένης αναπτυξιακής πολιτικής για βιώσιµη διεύρυνση του εθνικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος Για τη µείωση Χρέους: Πολιτική διαπραγµάτευση για µείωση ετήσιων δανειακών υποχρεώσεων της χώρας σε ύψος χαµηλότερο ή τουλάχιστον ίσο του πρωτογενούς πλεονάσµατος που δηµιουργεί η ανάπτυξη της εθνικής οικονοµίας ουσιαστική µείωση χρέους Εισαγωγή “ρήτρας ανάπτυξης” στην εξυπηρέτηση χρέους επίτευξη συνέργειας µεταξύ εξυπηρέτησης οφειλών, οικονοµικής δραστηριότητας και πρωτογενών πλεονασµάτων Ρεαλιστικό πρόγραµµα επίτευξης πρωτογενών πλεονασµάτων µέσω: - διεύρυνσης φορολογικής βάσης - πάταξης φοροδιαφυγής - ηλεκτρονικής δηµοσιονοµικής διακυβέρνησης - προϋπολογισµών προγραµµάτων και υπηρεσιών για όλους τους φορείς της ΓΚ - αναδιοργάνωσης δηµόσιας διοίκησης - µεταρρύθµισης και βελτίωσης αποτελεσµατικότητας υπηρεσιών ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης και κοινωνικών παροχών 8

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική Εναλλακτικές Επιλογές (συν) Β. Εναλλακτική Στρατηγική (συν) 10ετές Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης : Προώθηση ολοκληρωµένης αναπτυξιακής πολιτικής για βιώσιµη διεύρυνση του εθνικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος

Για τη διεύρυνση και την αναδιάρθρωση της παραγωγικής βάσης: - Υλοποίηση παραγωγικών επενδύσεων σε κλαδικό και περιφερειακό επίπεδο - Θεσµοθέτηση σταθερού κι απλού φορολογικού συστήµατος - Ριζική απλοποίηση διαδικασιών αδειοδότησης και λειτουργίας επιχειρήσεων - ∆ραστική µείωση χρόνου δικαστικής επίλυσης υποθέσεων - ∆ηµιουργία Πυλώνα ∆ηµοσίου Συµφέροντος στον Χρηµατοπιστωτικό Τοµέα - ∆ηµιουργία Τράπεζας Ανάπτυξης - Ενεργοποίηση νέων χρηµατοπιστωτικών εργαλείων (ΕΤΕΑΝ,Ταµείο Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας, κλπ) - Εκδοση αναπτυξιακών οµολόγων µε εγγύηση από την Ευρωπαική Τράπεζα Επενδύσεων - Επιλεκτικές και στοχευµένες ιδιωτικοποιήσεις και αξιοποίηση δηµόσιων περιουσιακών στοιχείων καθώς και Συµπράξεις ∆ηµοσίου – Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ)

Για τη επανεκκίνηση της οικονοµίας : - Ανατροπή συρρίκνωσης αγοραστικής δύναµης νοικοκυριών σε χρονικό ορίζοντα επταετίας - Άµεση υλοποίηση Ειδικού Προγράµµατος δηµιουργίας 200.000 θέσεων εργασίας : Χρηµατοδότηση από µεταφορά πόρων άλλων Ε.Π. στο ΕΠΑΝΑ∆ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ: Θεσµική Μεταρρύθµιση

9

IV.3 Για µια Βιώσιµη Αναπτυξιακή Στρατηγική Εναλλακτικές Επιλογές (συν) Αποτελέσµατα: (+) Βιώσιµος απεγκλωβισµός από 3 παγίδες (+) Αντιµετώπιση ανθρωπιστικής κρίσης

(-) Κόστος επαναδιαπραγµάτευσης και πιθανή αβεβαιότητα στην έκβαση διαπραγµατεύσεων (-) Βούληση για ανάληψη κόστους από πιθανό έλλειµµα χρηµατοδότησης

10

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ •Βελτίωση Παραγωγικότητας

•Μεγέθυνση •Άµβλυνση Εσωτερικών και Εξωτερικών Ανισορροπιών

•Αναβάθµιση Παραγωγικών Συντελεστών •Τεχνολογικός Μετασχηµατισµός / Καινοτοµία •Εξωστρεφής Ανταγωνιστικότητα •∆ιεύρυνση Ικανοτήτων / ∆υνατοτήτων •Προστασία & & Ανάδειξη Περιβάλλοντος & Πόρων

Κλαδική / Τοµεακή & Περιφερειακή Πολιτική

•Άρση αντικινήτρων •Παροχή κινήτρων •Ενίσχυση επιχειρηµατικότητας

Οικονοµική Πολιτική Θεσµική πολιτική

Παραγωγικός & Κοινωνικός Μετασχηµατισµός Κοινωνική Πολιτική

•Μείωση Ανισοτήτων •Καταπολέµηση Φτώχειας & Κοινωνικού Αποκλεισµού

•Βελτίωση διακυβέρνησης & θεσµικής ρύθµισης •Αναβάθµιση δικαιοσύνης •Συµµετοχικοί δηµοκρατικοί θεσµοί •Ανάδειξη αναπτυξιακών προτύπων & αξιών

10

11