Topikianaptsimiwseis by ΔΑΠ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ

ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Δνόηηηα Η

Σοπική Οικονομική Ανάπηςξη και Ζ Γςναμική ηων Μεηαζσημαηιζμών ζηην Παγκόζμια Οικονομία

ΔΝΟΣΖΣΑ Η ΣΟΠΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ Ζ ΓΤΝΑΜΗΚΖ ΣΩΝ ΜΔΣΑ΢ΥΖΜΑΣΗ΢ΜΩΝ ΢ΣΖΝ ΠΑΓΚΟ΢ΜΗΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ

I.1 Γιεθνείρ Μεηαζσημαηιζμοί και Ανακαηαηάξειρ

I.2 ΣΟΑ : H Πξφθιεζε ηεο Δπηθνπξηθφηεηαο

I.1 ΓΗΔΘΝΔΗ΢ ΜΔΣΑ΢ΥΖΜΑΣΗ΢ΜΟΗ ΚΑΗ ΑΝΑΚΑΣΑΣΑΞΔΗ΢

“…΢ε κηα παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία ρσξίο ζχλνξα ην έζλνο θξάηνο ζα νδεγεζεί ζηηο πφιεηο-θξάηε ζπλδεδεκέλεο απφ ηηο κεγάιεο εηαηξείεο…..”

“The New World Economic Order” New Perspectives Quarterly, 1991 ΢ει. 56-76

I.1 ΓΗΔΘΝΔΗ΢ ΜΔΣΑ΢ΥΖΜΑΣΗ΢ΜΟΗ ΚΑΗ ΑΝΑΚΑΣΑΣΑΞΔΗ΢

I.1.1 Από ην ΢πλέδξην ηεο Βηέλλεο (1815) ζηνπο ΢ηόρνπο ηεο Υηιηεηίαο (2000)

I.1.2 Υαξαθηεξηζηηθά & Δπηπηώζεηο Γηεζλώλ Μεηαζρεκαηηζκώλ

I.1.3 Μεηαβαιιόκελεο Θεσξήζεηο γηα ηηο Πξνηεξαηόηεηεο Πνιηηηθήο, ηελ Αλάπηπμε θαη ηελ Αλαπηπμηαθή ΢πλεξγαζία

I.1.1 Από ηο ΢ςνέδπιο ηηρ Βιέννηρ (1815) ζηοςρ ΢ηόσοςρ ηηρ Υιλιεηίαρ (2000) [1] 1815:

΢πλέδξην Βηέλλεο: Απαγφξεπζε δνπιεκπνξίαο, δεκηνπξγία Δπξσπατθνχ ΢πκβνπιίνπ (Ηεξή ΢πκκαρία ή Γηεπζπληήξην Δπξψπεο), έιεγρνο ησλ αζηηθφ-δεκνθξαηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ θαη δξνκνιφγεζε εζληθo-θξαηηθήο νινθιήξσζεο

1870-1950:

Μνλνπσιηαθφ ζηάδην θαπηηαιηζκνχ, κνξθνπνηείηαη ζην δίδπκν κεηξφπνιε-απνηθίεο. Απνηθηνθξαηία θαη εθκεηάιιεπζε ηξίησλ κε ζηξαηησηηθά, νηθνλνκηθά κέζα. “Δθηαηηθέο” κέζνδνη αλάπηπμεο

1950-1990:

1990- 2000:

[1] Νηνχζθνο,

Π (2009)

Νεναπνηθηνθξαηία θαη επηθξάηεζε δηδχκνπ “Βνξξά – Νφηνπ” - Νέα Οηθνλνκηθή Σάμε Πξαγκάησλ (New Economic Order) απφ 1965 - “Δληαηηθέο” κέζνδνη παξαγσγήο θαη εηζαγσγή ηνπ ππεξεζληθνχ, πξνγξακκαηηζκέλνπ ραξαθηήξα ηεο αλάπηπμεο  Έλαξμε ζεζκηθήο απνθξαηηθνπνίεζεο  Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα Άλνδνο λενζπληεξεηηζκνχ, λέαο ηάμεο πξαγκάησλ. Αλάδεημε δηάθξηζεο πινπζίσλ θαη θησρψλ ρσξψλ & πεξηνρψλ, θνηλσλίαο 2/3. Σν 2000, ε θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο ηίζεηαη απφ ηε Γηεζλή Κνηλφηεηα σο ζηξαηεγηθφο ζηφρνο ηεο ρηιηεηίαο ζηελ Παγθφζκηα ΢χλνδν ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (Millennium Development Goals) 5

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών α. Γενικέρ Σάζειρ / ΢ςμπεπάζμαηα 

Παγθνζκηνπνίεζε θαη έιεπζε ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο



Δπηθξάηεζε ππεξεζληθψλ ηδησηηθν-κνλνπσιηαθψλ κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο θαη απνδφκεζε εζληθν-θξαηηθψλ ή θαη πεξηθεξεηαθψλ κνξθψλ νξγάλσζεο (ΔΔ)  Απφ-ηαπηνπνίεζε δνκψλ



Δλίζρπζε γεσπνιηηηθήο δχλακεο ηνπ ππεξεζληθνχ θεθαιαίνπ ζε πιαλεηηθή θιίκαθα  Δπηζηξνθή ζε “εθηαηηθέο” κεζφδνπο παξαγσγήο θαη γεσζηξαηεγηθήο πνπ πξνυπνζέηνπλ πςειφ επίπεδν εηδίθεπζεο  Μεηαβίβαζε αξκνδηνηήησλ θξάηνπο ζηηο επηρεηξήζεηο κε αμηνπνίεζε φισλ ησλ κνξθψλ ηζηνξηθφ-θνηλσληθήο νξγάλσζεο  Δγθαηάιεηςε αλαπηπμηαθήο δηάζηαζεο έζλνπο-θξάηνπο θαη πεξηθέξεηαο κε θιαζηθή εζληθνθξαηηθή ζεκαζία θαη αλάδεημε “επηρεηξεκαηηθψλ πφισλ αλάπηπμεο” (local growth poles)



Δμάπισζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πνπ πεξηθεξεηνπνίεζε ησλ κνξθψλ νξγάλσζεο



Σα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη φρη ηεο ρψξαο απνηεινχλ βαζηθνχο πξνζδξηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο δηάξζξσζεο ησλ εκπνξηθψλ ηεο ζπλαιιαγψλ, θπξίσο ησλ εμαγσγψλ.

ζπκβάιεη

ζηελ

απφ-εζληθνπνίεζε

θαη

απφ-

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών β. Ρόλορ Πολςεθνικών Δπισειπήζευν



Πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο (TNCs) δηαδξακαηίδνπλ θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ πξνψζεζε ηνπ εκπνξίνπ θαη ηεο αλάπηπμεο. Διέγρνπλ ηα 2/3 ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ (UNCTAD 1996) θαη πεξίπνπ ην ήκηζπ απνηειεί ελδνεπηρεηξεζηαθφ εκπφξην (UNCTAD 1999)



Μεγάινο αξηζκφο επηρεηξήζεσλ αλαπηχζζνπλ δηεζλείο, θπξίσο ελδνεπηρεηξεζηαθέο, ζπλαιιαγέο (1996: 39.000 επηρεηξήζεηο)



Οη παγθφζκηεο πσιήζεηο απφ μέλεο ζπγαηξηθέο εηαηξείεο αλήιζαλ ζε 18,7 ηξηο $ ην 2004 έλαληη 11 ηξηο $ αμίαο παγθφζκησλ εμαγσγψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ



Οη 500 κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο είλαη ππεχζπλεο γηα ην 70% ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ, ειέγρνπλ ην 80% ησλ μέλσλ επελδχζεσλ θαη δέθα απ’ απηέο έρνπλ εηήζηα θέξδε φζα νη 200 πην ηζρπξέο (Υ. Ναδάθεο θαη Γ. Νάλνο, 2001)



Οη 200 κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο ειέγρνπλ ην 28% ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ αιιά κφιηο 1% ηεο παγθφζκηαο απαζρφιεζεο



51 απφ ηηο 100 πην κεγάιεο νηθνλνκίεο είλαη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο 7

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών β. Ρόλορ Πολςεθνικών Δπισειπήζευν (ζςν)



Οη 100 πην ηζρπξέο πνιπεζληθέο αχμεζαλ ηα ζηνηρεία ηνπ ελεξγεηηθνχ ηνπο θαηά 697% κεηαμχ 1980 θαη 1995. Σελ ίδηα πεξίνδν ε απαζρφιεζε ζ’ απηέο ηηο εηαηξείεο κεηψζεθε. (Susan George, TNCs, Employment is Not the Point, TNI Website, 2/99)



Ζ ζπκβνιή ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ κεηαθνξά ηερλνινγίαο, ζηηο επελδχζεηο θαη ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο ζηηο ρψξεο ππνδνρήο είλαη ακθηζβεηνχκελε



Σν 1998 ε Kellogg, ε Quaker Oats θαη ε German Mills είραλ απνδφζεηο ζην επελδεδπκέλν θεθάιαην 56%, 165% θαη 222% αληίζηνηρα



Σελ ίδηα ρξνληά, έλα bushel [1] θαιακπνθηνχ θφζηηδε ιηγφηεξν απφ 4$ ελψ έλα bushel corn flakes πνπιηφηαλ γηα 133$ (Oxford News, “What’s eating up?”)

[1]

bushel = Μνλάδα κέηξεζεο φγθνπ, πεξίπνπ ίζν κε 1,25 θπβηθά πφδηα 8

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών γ. Ανακαηαηάξειρ ζηο Γιεθνέρ Δμπόπιο Αςξανόμενοι πςθμοί αύξηζηρ εμποπίος ζε πποιόνηα

•

Αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ Αςίασ και αναδυόμενεσ οικονομίεσ επιδεικνφουν τουσ υψηλότερουσ ρυθμοφσ αφξηςησ εμπορίου

•

Ετήςιοσ ρυθμόσ αφξηςησ εξαγωγϊν το 2010 : 14%

•

2010 : - Αφξηςη ειςαγωγϊν από αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ ςυνειςζφερε το 50% τησ αφξηςησ του διεθνοφσ εμπορίου - Τα ¾ τησ αφξηςησ των ειςαγωγϊν από αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ προζρχονται από χϊρεσ Νοτιο-Ανατολικήσ Αςίασ και το 37% από την Κίνα 9

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών γ. Ανακαηαηάξειρ ζηο Γιεθνέρ Δμπόπιο (ζςν) Αςξανόμενοι πςθμοί αύξηζηρ εμποπίος ζε ςπηπεζίερ

 



Μηθξφηεξεο δηαθπκάλζεηο απφ εκπφξην πξντφλησλ Απμαλφκελν κεξίδην εμαγσγψλ αλαπηπζζνκέλσλ ρσξψλ (29,6% ην 2010 έλαληη 25,1% ην 2006) ηδηαίηεξα ηεο Κίλαο (4,2% ην 2010) θαη Ηλδίαο (3,1% ην 2010) Μεξίδην εηζαγσγψλ αλαπηπζζνκέλσλ ρσξψλ απμήζεθε απφ 29,9% ην 2006 ζην 35,7% ην 2010 10

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών γ. Ανακαηαηάξειρ ζηο Γιεθνέρ Δμπόπιο (ζςν) Ανακαηαηάξειρ ζηα μεπίδια Γιεθνούρ Δμποπίος 

TNCs απφ φιν θαη πεξηζζφηεξεο αλαδπφκελεο νηθνλνκίεο



Μεηαμχ 1995 θαη 2010, νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, θπξίσο δε νη αλαδπφκελεο νηθνλνκίεο αχμεζαλ ην κεξίδην ηνπο ζην δηεζλέο εκπφξην απφ 29% ζην 41%. 1995

2010

Αναπηςγμένερ Υώπερ

69%

55%

Αναπηςζζόμενερ Υώπερ

29%

41%

Κίνα

2,6%

10%

Λαη. Αμεπική

4,5%

5,9%

Αθπική

2,0%

3,2% 11

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών γ. Ανακαηαηάξειρ ζηο Γιεθνέρ Δμπόπιο (ζςν) Ανακαηαηάξειρ ζηα μεπίδια Διεθνούρ Εμποπίος (ζςν)



83% ηεο αύμεζεο ηνπ κεξηδίνπ ησλ αλαπηπζζόκελσλ ρσξώλ νθείιεηαη ζηηο (BRICS) Βξαδηιία, Ρσζία, Ιλδία, Κίλα, Ν. Αθξηθή θαζώο θαη Μεμηθό θαη Κνξέα. 12

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών δ. Ανακαηαηάξειρ ζηη Γευγπαθική Καηανομή ηυν Δμποπικών ΢ςναλλαγών

Η ζεκαληηθή παξνπζία ησλ αλαδπόκελσλ νηθνλνκηώλ ζηελ παγθόζκηα νηθνλνκία νδήγεζε ζε αύμεζε ησλ εκπνξηθώλ ζρέζεσλ Νόηνπ-Νόηνπ (αύμεζε θαηά 13,7% κεηαμύ 1995-2010) έλαληη αύμεζεο ΄9,5% από Νόην ζε Βνξξά. 13

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών ε. Δπιπηώζειρ από ηοςρ Μεηαζσημαηιζμούρ& Ανακαηαηάξειρ Δμποπικών ΢ςναλλαγών



Υψξεο πνπ απειεπζέξσζαλ εηζαγσγέο είραλ αλαηκηθνχο ή αξλεηηθνχο ξπζκνχο κεγέζπλζεο ηελ ηειεπηαία 20εηία ελψ ε αληζφηεηα ζηνπο κηζζνχο απμήζεθε (UNCTAD, 1997)



Απειεπζέξσζε εκπνξίνπ αξλεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ αχμεζε εηζνδήκαηνο ηνπ θησρφηεξνπ 40% ηνπ πιεζπζκνχ αιιά ζεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ αχμεζε εηζνδήκαηνο ησλ πςειφηεξσλ εηζνδεκαηηθψλ ζηξσκάησλ. Με άιια ιφγηα ε θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ εκπνξίνπ βνεζά ηνπο πην πινχζηνπο λα γίλνπλ πινπζηφηεξνη θαη ηνπο θησρνχο θησρφηεξνη. (Lundberg θαη Squire, “Inequality and Growth: Lessons for Policy”, World Bank, 1999, Ch. 3)



Γαζκνί γηα βηνκεραληθά ή επεμεξγαζκέλα πξντφληα απφ αλαπηπζζφκελεο ρψξεο είλαη θαηά κέζν φξν 4 θνξέο κεγαιχηεξνη απφ δαζκνχο γηα βηνκεραληθά πξντφληα απφ αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη πςειφηεξνη απφ δαζκνχο γηα αγξνηηθά πξντφληα θαη πξψηεο χιεο. Γπζθνιία πξφζβαζεο ζε αγνξέο νδεγεί ζε εμαγσγέο αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη πξψησλ πιψλ πρ. δαζκνί γηα εηζαγσγέο δάραξεο απφ Οπγθάληα είλαη 151% ζηηο ΖΠΑ, 176% ζηε Γ. Δπξψπε, 278% ζηελ Ηαπσλία. ΢ηελ Οπγθάληα είλαη κφιηο 25% θαη ππάξρνπλ πηέζεηο γηα κείσζή ηνπο.



Οη ξπζκίζεηο θαη απνθάζεηο ηνπ Οξγαληζκνχ Γηεζλνχο Δκπνξίνπ (WTO) φκσο αθνξνχλ θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο θαη φρη επηρεηξεκαηηθέο πξαθηηθέο. 14

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών ε. Δπιπηώζειρ από ηοςρ Μεηαζσημαηιζμούρ & Ανακαηαηάξειρ Δμποπικών ΢ςναλλαγών (ζςν)

΢ε πνιπεηείο «Γύποςρ Γιαππαγμαηεύζεων» ζην πιαίζην ηηρ Γενικήρ ΢ςμθυνίαρ Γαζμών κι Δμποπίος (GATT 1948 -1995) αιιά θαη ηος Παγκόζμιος Οπγανιζμού Δμποπίος (WTO 1995 - …) επηδηψθεηαη απφ ηηο Αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη ζηαδηαθά επηηπγράλεηαη ε απειεπζέξσζε ηνπ Γηεζλνχο Δκπνξίνπ, ε κείσζε ησλ αγξνηηθψλ επηδνηήζεσλ θαη ε κείσζε ησλ δαζκψλ γηα βηνκεραληθά πξντφληα

1949

Γύπορ Annecy

1950-1 Γύπορ Torquay

13 θξάηε – δαζκνινγηθέο κεηψζεηο ζε 5000 είδε 38 θξάηε – 8700 δαζκνινγηθέο κεηψζεηο

1956

Γύπορ Γενεύηρ

26 θξάηε – ζπκθσλνχληαη δαζκνινγηθέο κεηψζεηο αμίαο 2,5 δηο $

1960

Γύπορ Dillon

26 θξάηε – δαζκνινγηθέο κεηψζεηο ζε 4400 είδε

1964-67 Γύπορ Κέννενης

62 θξάηε – δαζκνινγηθέο κεηψζεηο θαηά 35%

1973-79 Γύπορ Σόκςο

99 θξάηε – δαζκνινγηθέο κεηψζεηο άλσ ησλ 300 δηο $

1986-93 Γύπορ Οςποςγοςάηρ

117 θξάηε – 28 ζπκθσλίεο πεξηιακβάλεη γηα πξψηε θνξά θαλφλεο «ζεκηηνχ εκπνξηθνχ αληαγσληζκνχ» ζηελ γεσξγία, ηελ πθαληνπξγία, ηηο ππεξεζίεο, ηελ πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία θαη ηηο μέλεο επελδχζεηο. 15

2001- … Γύπορ Νηόσα 142 θξάηε - κέιε ΠΟΔ κε ηίηιν «Αλαπηπμηαθφ Πξφγξακκα ηεο Νηφρα»: ζπλερίδεη άλνηγκα ησλ αγνξψλ, βνήζεηα ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο γηα πξνψζεζε εκπνξίνπ, έκθαζε ζηελ αλάπηπμε, εθζπγρξνληζκφο θαλνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα παγθφζκηεο ζπλαιιαγέο, πξνζηαζία πεξηβάιινληνο, ελζσκάησζε ζεκάησλ φπσο ε πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ θαη πξνψζεζε “΢ηφρσλ Υηιηεηίαο”

2003:

Αποηςσημένη ΢ύνοδορ Κανκούν (G-8 vs G-21). Αληίδξαζε απφ αλαπηπζζφκελεο ρψξεο γηα: - αγροηικές επιδοηήζεις πνπ πξνζθέξνπλ ΖΠΑ, ΔΔ χςνπο 320 δηο $ εηεζίσο (πρ βακβάθη ή εθηξνθή αγειάδαο) έμη θνξέο πεξηζζφηεξν απφ ζπλνιηθή δηεζλή βνήζεηα πξνο αλαπηπζζφκελν θφζκν - συηλούς δαζμούς, θόροσς και εκμεηάλλεσζη ηετνογνφζίας: (πρ επηρεηξήζεηο πνπ εηζάγνπλ αθαηέξγαζηνπο θφθθνπο θαθάν απφ Αθξηθή δελ πιεξψλνπλ δαζκνχο ελψ γηα εμαγσγή θαθάν ζε ζθφλε ή βνχηπξν θαθάν ζηελ ΔΔ επηβάιινληαη δαζκνί χςνπο 10-15%)

2005:

΢ύνοδορ Υονγκ Κονγκ ΢ςμθωνία : Επιδοηήζεις: - ΢ηαδηαθή θαηάξγεζε σο ην 2013 θάζε είδνπο επηδφηεζεο ζηηο εμαγσγέο αγξνηηθψλ πξντφλησλ (βακβάθη απφ 2006) Δαζμοί: - ΢ηαδηαθή κείσζε δαζκψλ γηα βηνκεραληθά πξντφληα αλαιφγσο ηνπ χςνπο ηεο παξερφκελεο πξνζηαζίαο - Απφ ην 2008, νη 50 θησρφηεξεο ρψξεο ζα έρνπλ απφιπηα ειεχζεξε πξφζβαζε ζηηο αγνξέο ηνπ ΟΟ΢Α γηα 97% ησλ εμαγσγψλ ηνπο

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών ζη. Κινηηικόηηηα Κεθαλαίος και Νέερ Ροέρ Αναπηςξιακήρ Υπημαηοδόηηζηρ

Γιεθνήρ Υπημαηοδόηηζη και Διζποέρ Ιδιυηικών Κεθαλαίυν



Καηεγνξίεο εηζξνψλ ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ: - Ξέλεο Άκεζεο Δπελδχζεηο (ΞΑΔ) - Ηδησηηθέο Υξεκαηνπηζησηηθέο Ρνέο - Δπίζεκεο Ρνέο - Μεηαβνιέο ΢πλαιιαγκαηηθψλ Απνζεκάησλ



Καζαξέο εηζξνέο ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο αλήιζαλ ζε 482 δηο $ ην 2010 θη εθηηκψληαη ζε 575 δηο $ ην 2011, δει. πεξίπνπ ην ½ ησλ εηζξνψλ ηνπ 2007



Γηεζλείο ξνέο θεθαιαίσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ ππεξβνιηθή αζηάζεηα. Οη ΞΑΔ είλαη νη ζεκαληηθφηεξεο θαη κε ηε κηθξφηεξε κεηαβιεηφηεηα εηζξνέο



70% ησλ ΞΑΔ πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ΝΑ Αζία (90% απηψλ ζηελ Κίλα, Ηλδία), Λαηηληθή Ακεξηθή (50% ζηε 17 Βξαδηιία) θαη ρψξεο Καξατβηθήο

Ι.1.2 Υαπακηηπιζηικά & Δπιπηώζειρ Γιεθνών Μεηαζσημαηιζμών ζη. Κινηηικόηηηα Κεθαλαίος και Νέερ Ροέρ Αναπηςξιακήρ Υπημαηοδόηηζηρ (ζςν)



Μεγάλο ποζοζηό διεθνών αποθεμάηυν επενδύεηαι ζε Ομόλογα ΗΠΑ και άλλυν αναπηςγμένυν συπών



Αλαπηπζζφκελεο ρψξεο κεηαβίβαζαλ 826,6 δηο $ ζε αλαπηπγκέλεο ρψξεο ην 2011



Οη κεγαιχηεξεο κεηαβηβάζεηο έγηλαλ απφ ρψξεο ηεο ΝΑ Αζίαο ιφγσ εκπνξηθνχ πιενλάζκαηνο θαη πςειψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ απνζεκάησλ 18



Γεσγξαθηθή κεηαθίλεζε παξαγσγηθψλ πιενλεθηήκαηα θάζε πεξηνρήο

δξαζηεξηνηήησλ

αλάινγα

κε

αληαγσληζηηθά



Οη Παγθφζκηεο ΞΑΔ απμήζεθαλ απφ 200 δηο $ ην 1989 ζε 1,1 ηξηο $ ην 1999; ην κεξίδην ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ κεηψζεθε απφ 38% ην 1997 ζε 24% ην 1999



Γηαζπλδέζεηο κεηαμχ δηεζλψλ άκεζσλ επελδχζεσλ θαη εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ αιιά φρη αλαγθαζηηθά κε κεγέζπλζε (Dan Rodrik, Making Investment Work)



80% ησλ ΞΑΔ αθνξνχλ ζπγρσλεχζεηο θαη εμαγνξέο θαη ζρεηηθά ιίγεο απνηεινχλ λέεο παξαγσγηθέο επελδχζεηο πνπ πξνάγνπλ εμαγσγέο θαη ζέζεηο εξγαζίαο (Alan Winters, “Trade Liberalization and Poverty”, DFDID, 1999)



΢πγθέληξσζε παξαγσγηθψλ/εκπνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ: ε Ηλδία επεμεξγάδεηαη ην 1% ηξνθίκσλ πνπ παξάγεη, νη ΖΠΑ επεμεξγάδνληαη ην 70% (Vardana Shiva, “War and Peace on our farms and Tables”, 2002).



΢ηελ Μαιαηζία ε ζηξαηεγηθή πξνψζεζεο πνιηηηθψλ αχμεζεο ηεο “εγρψξηαο πξνζηηζέκελεο αμίαο” (local content policy) ήηαλ ππεχζπλε γηα δεκηνπξγία εζληθνχ απηνθηλήηνπ ζε ζπλεξγαζία κε Mitsubishi. Ζ πνιηηηθή απηή πνπ θάιπςε 70% ηεο εγρψξηαο αγνξάο απηνθηλήησλ έρεη απαγνξεπζεί απφ ηελ ζπκθσλία TRIMS (Trade Related Investment Measures Agreement) 19

I.1.3 Μεηαβαλλόμενερ Θευπήζειρ για ηιρ Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ, ηην Ανάπηςξη και ηην Αναπηςξιακή ΢ςνεπγαζία [1] Πίνακαρ 1 “Υπςζή Πεπίοδορ”: 1950-1973 Πολιηικέρ και Οικονομικέρ ΢ςνθήκερ

Αναπηςξιακέρ Θευπήζειρ

Πεπιοπιζηικοί Παπάγονηερ

Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ

• Μεηαπνιεκηθή Αλνηθνδφκεζε

• Θεσξίεο Μεγέζπλζεο (Solow, Rostow)

• Αλεπάξθεηα Κεθαιαίνπ

• ΢πζζψξεπζε Κεθαιαίνπ, Έξγα Τπνδνκήο

•Απειεπζεξσηηθνί Αγψλεο έλαληη Απνηθηνθξαηίαο

•Γπτζκφο, Θεσξίεο Κέληξνπ / Πεξηθέξεηαο

• Αλεπάξθεηα Δμεηδηθεπκέλνπ Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ

• Δθπαίδεπζε θαη Καηάξηηζε

• Απμαλφκελε Αιιειεμάξηεζε Δκπνξηθψλ ΢πλαιιαγψλ θαη Γηεζλψλ Δπελδχζεσλ

• Θεσξίεο Γηπινχ Υάζκαηνο Απνηακίεπζεο θαη Ξέλνπ ΢πλαιιάγκαηνο

• Αλεπαξθήο Υξεκαηνδφηεζε

• Αλαδαζκφο Γεο

• Αζηάζεηα ή Υεηξνηέξεπζε Όξσλ Δκπνξίνπ

• ΢ηξαηεγηθέο Τπνθαηάζηαζεο Δηζαγσγψλ

• Απμαλφκελνη Ρπζκνί Μεγέζπλζεο

• Θεσξία ΢ηαδίσλ Μεγέζπλζεο θαη Δθβηνκεράληζεο

• Απνηπρίεο Αγνξάο

• Δπεθηαηηθέο Γεκνζηνλνκηθέο / Ννκηζκαηηθέο Πνιηηηθέο

•Φπρξφο Πφιεκνο θαη Δληάζεηο

•Θεσξία Απνηπρηψλ Αγνξάο

• ΢ηφρνο Αλαπηπμηαθήο Βνήζεηαο: 0,7% ΑΔΠ • Μεηαβηβάζεηο Πφξσλ • Γηεζλήο Σξάπεδα: Υξεκαηνδφηεζε Έξγσλ Τπνδνκήο • Μεραληζκνί ΢ηαζεξνπνίεζεο Σηκψλ

[1] Καηζέιε, Λ. (2004), “Setting Priorities in Development Cooperation: A Short Overview of an Evolving Paradigm”,

Bruno Kreisky Forum for International Dialogue

I.1.3 Μεηαβαλλόμενερ Θευπήζειρ για ηιρ Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ, ηην Ανάπηςξη και ηην Αναπηςξιακή ΢ςνεπγαζία (ζςν) [1] Πίνακαρ 2 Από ηην Κάλςτη Βαζικών Αναγκών ζηη ΢ςναίνεζη ηηρ Washington: 1973-1992 Πολιηικέρ και Οικονομικέρ ΢ςνθήκερ

Αναπηςξιακέρ Θευπήζειρ

Πεπιοπιζηικοί Παπάγονηερ

Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ

• Απμήζεηο Σηκψλ Πεηξειαίνπ

• Μνλεηαξηζκφο

• Μαθξννηθνλνκηθέο Αληζνξξνπίεο

• Γεληθνί Καλφλεο έλαληη Δπηιεγκέλεο Παξέκβαζεο

• Αλαθχθισζε Πεηξνδνιαξίσλ

• Οηθνλνκηθά Πξνζθνξάο

• Φηψρεηα Αγξνηηθνχ Πιεζπζκνχ

• Μείσζε Κπβεξλεηηθνχ Παξεκβαηηζκνχ

• Καηάξξεπζε ΢πζηήκαηνο Bretton-Woods (1973)

• Οξζνινγηθέο Πξνζδνθίεο

• Απνηπρίεο Γηαθπβέξλεζεο

• Πνιηηηθέο Φηιειεπζεξνπνίεζεο Δκπνξίνπ θαη Υξεκαηννηθνλνκηθψλ Ρνψλ

• ΢ηαζηκνπιεζσξηζκφο

• Απνηπρίεο Κξάηνπο

• Βησζηκφηεηα / Δπάξθεηα Υξεκαηνδφηεζεο

• Ηδησηηθνπνηήζεηο

• Απνθιίζεηο Οηθνλνκηθψλ Δπηδφζεσλ

• Αλάπηπμε Αγξνηηθψλ Πεξηνρψλ

• Γηεχξπλζε θαη Οινθιήξσζε Αγνξψλ

• Κάιπςε Βαζηθψλ Αλαγθψλ (Basic Needs Agenda)

• Αχμεζε Αλεξγίαο

• Πξνψζεζε Δμαγσγψλ θαη Δμσζηξέθεηαο

• Οινθιήξσζε Αγνξψλ

• Γαλεηνδφηεζε θαη Πξνγξάκκαηα Αγξνηηθήο Αλαζπγθξφηεζεο

• Δπηβξάδπλζε Αχμεζεο Παξαγσγηθφηεηαο

• ΢ηξαηεγηθή Κάιπςεο Βαζηθψλ Αλαγθψλ

• Σερλνινγηθέο Τπνδνκέο

• Υξεκαηνδφηεζε Γηαξζξσηηθήο Πξνζαξκνγήο (Structural Adjustment Lending, 1979)

• Αλεξρφκελεο Υψξεο N.Α Αζίαο (NICs)

• ΢πλαίλεζε Washington (1989)

• Κξίζε Τπεξρξέσζεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο • Αχμεζε Ξέλσλ Άκεζσλ Δπελδχζεσλ (FDI) κεηά ην 1985

I.1.3 Μεηαβαλλόμενερ Θευπήζειρ για ηιρ Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ, ηην Ανάπηςξη και ηην Αναπηςξιακή ΢ςνεπγαζία [1] Πίνακαρ 3 Από ηη ΢ςναίνεζη ηηρ Washington και ηοςρ ΢ηόσοςρ ηηρ Νέαρ Υιλιεηίαρ ζηην Υπημαηοπιζηυηική Κπίζη: 1992-2013 Πολιηικέρ και Οικονομικέρ ΢ςνθήκερ

Αναπηςξιακέρ Θευπήζειρ

Πεπιοπιζηικοί Παπάγονηερ

Πποηεπαιόηηηερ Πολιηικήρ

• Παγθνζκηνπνίεζε

• Θεσξίεο Δλδνγελνχο Μεγέζπλζεο

• Σνπηθέο Γπλαηφηεηεο θαη Δθφδηα

• Γηεχξπλζε Σνπηθψλ Γεμηνηήησλ

• ΢πγθέληξσζε Ηζρχνο ζε Πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο

• Αζπκκεηξηθή Πιεξνθφξεζε θαη Δμσηεξηθφηεηεο

•Σνπηθέο θαη Γηεζλείο Ρπζκίζεηο

•Ρπζκηζηηθέο Μεηαξξπζκίζεηο

• Αζηάζεηα Υξεκαηνπηζησηηθψλ Αγνξψλ θαη Κξίζεηο

• Νέα Θεζκηθή Οηθνλνκηθή

• Παγθφζκηα Υξεκαηννηθνλνκηθή Αζηάζεηα

•΢πκπξάμεηο Γεκφζηνπ – Ηδησηηθνχ Σνκέα

• Καηάξξεπζε Ηαπσληθψλ Πεξηνπζηαθψλ Αμηψλ

• Θεσξίεο Ζγεζίαο

• Αληζνκεξήο Πξφζβαζε ζηα Παγθφζκηα Γίθηπα

• Γηαγξαθή Υξένπο Ληγφηεξν Αλεπηπγκέλσλ Υσξψλ (HIPC 1996, 1999)

•Γηαγλσζηηθή Μεγέζπλζεο • Γηάιπζε Δ΢΢Γ • Δπηβξάδπλζε Μεγέζπλζεο ζηελ ΔΔ

• Καηαπνιέκεζε Φηψρεηαο (PRSPs, 1999, MDGs, 2000)

• Γπλακηθή Δκθάληζε Αζηαηηθψλ Υσξψλ

•Αχμεζε Αλαπηπμηαθήο Υξεκαηνδφηεζεο – ΢πλδηάζθεςε Monterey (2002)

• Αξλεηηθνί Ρπζκνί Μεγέζπλζεο ζηελ Αθξηθή

• Απνηειεζκαηηθφηεηα ζηε Γηάζεζε Πφξσλ, Paris Agenda (2005): Μεγαιχηεξε “ηδηνθηεζία” ιήπηξησλ ρσξψλ, ελαξκφληζε πξαθηηθψλ, ππνζηήξημε πξνυπνινγηζκνχ, παξαθνινχζεζε απνηειεζκάησλ, ζπκκεηξηθή ινγνδνζία

•Δληεηλφκελε Αληζφηεηα θαη Φηψρεηα

•΢πλέξγεηα Πνιηηηθψλ (Policy Coherence)

ΔΝΟΣΖΣΑ Η ΣΟΠΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ Ζ ΓΤΝΑΜΗΚΖ ΣΩΝ ΜΔΣΑ΢ΥΖΜΑΣΗ΢ΜΩΝ ΢ΣΖΝ ΠΑΓΚΟ΢ΜΗΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ

Η.1 Γηεζλείο Μεηαζρεκαηηζκνί θαη Αλαθαηαηάμεηο

Η. 2 TOA : H Ππόκληζη ηηρ Δπικοςπικόηηηαρ

I.2 TOA Ζ ΠΡΟΚΛΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΔΠΗΚΟΤΡΗΚΟΣΖΣΑ΢

I.2.1 Σππνινγία Πεξηθεξεηώλ

I.2.2

Δπίπεδα Γηνίθεζεο, Καηαλνκή Αξκνδηνηήησλ & Πόξνη

I.2.3 ΣΟΑ : Πόινη Αλάπηπμεο, Δπηρεηξεκαηηθόηεηαο & Καηλνηνκίαο

I.2.4

ΣΟΑ : Κνηλσληθέο Τπεξεζίεο Κνληά ζηνλ Πνιίηε

Ι.2.1 Σςπολογία Πεπιθεπειών [1] Παπαγυγική Ικανόηηηα

Πεξηθεξεηαθφηεηα (Peripherality)

Κεληξηθφηεηα (Centrality)

Τπεξπεξηθεξεηαθφηεηα (Ultraperipherality)

Οξηαθφηεηα (Marginality) Ππόζβαζη ζηιρ Αγοπέρ

Παπαγωγική Ικανόηηηα

Μηθξό κέγεζνο  αλεπάξθεηα ζπληειεζηώλ παξαγσγήο , έιιεηςε θαζεηνπνίεζεο, νηθνλνκηώλ θιίκαθαο, θιπ

αλππαξμία

Ππόζβαζη ζηιρ Αγοπέρ Μηθξό κέγεζνο  ρακειή ππθλόηεηα αγνξάο, έιιεηςε δηθηύσλ πώιεζεο, πςειό κεηαθνξηθό θόζηνο, θιπ [1] Angelides, A.

(2000) “The Cost of Peripherality: EU measures in Favor of its Ultra-Peripheral Regions” 25

Ι.2.1 Σςπολογία Πεπιθεπειών (ζςν)



Γιαθοπέρ ζηελ παξαγσγηθή ηθαλφηεηα θαη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηηο Αγνξέο νδεγνχλ ζε ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ πεξηθεξεηψλ

Αλλαγέρ ζηελ παξαγσγηθή ηθαλφηεηα θαη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηηο Αγνξέο νδεγνχλ ζε πεξηθεξεηαθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο      

Γπλεηηθά πλεονεκηήμαηα ηεο ππεξ-πεξηθεξεηαθφηεηαο: δπλαηφηεηα εμεηδίθεπζεο θαηλνηνκίαο πξνψζεζε ζπλεξγεηψλ βειηίσζε πνηφηεηαο άλνηγκα κνλνπσιηαθψλ / νιηγνπσιηαθψλ αγνξψλ, ππέξβαζε ηερλνινγηθήο πζηέξεζεο, θιπ.

Ι.2.1 Σςπολογία Πεπιθεπειών (ζςν)

  

   

  



  

Σπόποι βεληίυζηρ παπαγυγικήρ ικανόηηηαρ: αλαβάζκηζε ζπληειεζηψλ παξαγσγήο επέλδπζε ζε γλψζε θαη ηερλνινγία αλάπηπμε πεξηθεξεηαθψλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ βειηίσζε ζεζκηθνχ πεξηβάιινληνο πξναγσγή θαηλνηνκηψλ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ, θιπ Σπόποι βεληίυζηρ ππόζβαζηρ ζηιρ αγοπέρ: επελδχζεηο ζε ππνδνκέο / κεηαθνξέο / επηθνηλσλίεο  ρακειφ κεηαθνξηθφ θφζηνο πξνψζεζε εμαγσγηθψλ αιπζίδσλ αμίαο: παξαγσγή θαη δηαθίλεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ κε πςειφηεξε πξνζηηζέκελε αμία  δηεχξπλζε αληαγσληζηηθφηεηαο αλάπηπμε πεξηθεξεηαθψλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ Υπημαηοδοηικοί πόποι: εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε (επηρνξεγήζεηο, δάλεηα θιπ.) ίδηνη ρξεκαηνδνηηθνί πφξνη (πεξηθεξεηαθή απνηακίεπζε, απηνηειείο πφξνη) 27

I.2.2 Δπίπεδα Γιοίκηζηρ, Καηανομή Απμοδιοηήηυν και Πόποι α. Δπίπεδα Γιοίκηζηρ Και Καηανομή Απμοδιοηήηυν

ΔΠΗΠΔΓΟ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢ / ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢

ΑΡΜΟΓΗΟΣΖΣΔ΢

Η. Δζληθφ

Πεξηθεξεηαθέο Τπεξεζίεο Τπνπξγείσλ

ΗΗ. Απνθεληξσκέλε Πεξηθεξεηαθή Γηνίθεζε

1) Έιεγρνο Ννκηκφηεηαο Καησηέξσ Δπηπέδσλ 2) Πεξηβάιινλ 3) Γάζε θαη Γαζαξρεία 4) Υσξνηαμία 5) Γηαρείξηζε Μεηαλαζηεπηηθψλ Ρνψλ & Δλζσκάησζε Μεηαλαζηψλ

ΗΗΗ. Πεξηθεξεηαθή Απηνδηνίθεζε

1) Αλαπηπμηαθφο ΢ρεδηαζκφο 2) Τινπνίεζε Αλαπηπμηαθψλ Πξνγξακκάησλ (Γηαρείξηζε Δ΢ΠΑ θαη ΠΓΔ) 3) Κξαηηθέο Δληζρχζεηο Αλαπηπμηαθνχ Νφκνπ 4) Αδεηνδνηήζεηο γηα Μηθξέο θαη Μεζαίεο Δπηρεηξήζεηο 5) Δθαξκνγή Πεξηβαιινληηθήο Πνιηηηθήο (Έιεγρνη Αδεηνδφηεζεο, Σήξεζε Πεξηβαιινληηθψλ Όξσλ) 6) Πνιηηηθή Πξνζηαζία

IV. Γήκνη

1) Κνηλσληθέο Τπεξεζίεο (Παηδηθνί ΢ηαζκνί, Πξνζηαζία Δππαζψλ Οκάδσλ θιπ.) 2) Πνιενδνκίεο 3) Γηαρείξηζε Σνπηθψλ Πεξηβαιινληηθψλ Εεηεκάησλ (Απνρέηεπζε, ΢θνππίδηα θιπ) 4) Δμππεξέηεζε Πνιηηψλ (Γεκνηηθά ΚΔΠ)

I.2.2 Δπίπεδα Γιοίκηζηρ, Καηανομή Απμοδιοηήηυν και Πόποι β. Δπίπεδα Γιοίκηζηρ και Πόποι

ΔΠΗΠΔΓΑ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢ / ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢

ΠΟΡΟΗ

Η. Δζληθφ

Κξαηηθφο Πξνππνινγηζκφο (Σαθηηθφο θαη ΠΓΔ)

ΗΗ. Απνθεληξσκέλε Πεξηθεξεηαθή Γηνίθεζε

Κξαηηθφο Πξνππνινγηζκφο (Σαθηηθφο θαη ΠΓΔ)

ΗΗΗ. Πεξηθεξεηαθή Απηνδηνίθεζε

1) Δζληθφ ΢ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο (Δ΢ΠΑ) 2) Κεληξηθνί Απηνηειείο Πφξνη γηα Λεηηνπξγηθέο Αλάγθεο (KAΠ) 3) Κεληξηθνί Απηνηειείο Πφξνη γηα Δπελδχζεηο / ΢πιινγηθή Απφθαζε Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (΢ΑΣΑ) 4) Απηνηειείο Πφξνη

IV. Γήκνη

1) Κεληξηθνί Απηνηειείο Πφξνη γηα Λεηηνπξγηθέο Αλάγθεο (KAΠ) 2) Κεληξηθνί Απηνηειείο Πφξνη γηα Δπελδχζεηο / ΢πιινγηθή Απφθαζε Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (΢ΑΣΑ) 3) Έζνδα απφ Δπηρνξεγήζεηο γηα Λεηηνπξγηθέο Γαπάλεο (ΚΑΔ) 4) Αληαπνδνηηθά Σέιε

I.2.2 Δπίπεδα Γιοίκηζηρ, Καηανομή Απμοδιοηήηυν και Πόποι β. Δπίπεδα Γιοίκηζηρ και Πόποι



Ζ απφδνζε ησλ Κ.Α.Π. θαιχπηεη ην θφζηνο ησλ ππεξεζηψλ γηα ηηο αξκνδηφηεηεο πνπ έρνπλ κεηαβηβαζζεί ζηνπο Οξγαληζκνχο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο



Πόποι Πεπιθεπειακήρ Αςηοδιοίκηζηρ:  Οη Κενηπικοί Αςηοηελείρ Πόποι ησλ Πεξηθεξεηψλ πξνέξρνληαη απφ ηηο παξαθάησ πεγέο εζφδσλ ηνπ Κξαηηθνχ Πξνυπνινγηζκνχ: α) ην 4% ησλ ζπλνιηθψλ εζφδσλ ησλ εηήζησλ εηζπξάμεσλ απφ ην Φφξν Πξνζηηζέκελεο Αμίαο (Φ.Π.Α.) β) ην 2,40% ησλ ζπλνιηθψλ εζφδσλ ησλ εηήζησλ εηζπξάμεσλ απφ ην Φφξν Δηζνδήκαηνο Φπζηθψλ θαη Ννκηθψλ Πξνζψπσλ (Φ.Δ.Φ.Ν.Π.) 

Σα παξαπάλσ θνξνινγηθά έζνδα θαιχπηνπλ ην ζεκεξηλφ θφζηνο ησλ θξαηηθψλ επηρνξεγήζεσλ πνπ αληηζηνηρεί ζηηο αξκνδηφηεηεο ηεο πεξηθέξεηαο πνπ ζα κεηαθεξζνχλ απφ ηελ Ννκαξρηαθή Απηνδηνίθεζε, απφ ηηο θξαηηθέο πεξηθέξεηεο, θαη ην θφζηνο κηζζνδνζίαο. Δπίζεο ηα παξαπάλσ θνξνινγηθά έζνδα θαιχπηνπλ θαη κέξνπο ηνπ θφζηνπο ησλ αξκνδηνηήησλ πνπ ζα κεηαθεξζνχλ απφ 1εο Ηαλνπαξίνπ 2011. ΢ηελ πεξίπησζε πνπ ην θφζηνο ησλ κεηαθεξνκέλσλ αξκνδηνηήησλ, κεηά ηελ αλαιπηηθή θνζηνιφγεζε ηνπο, δελ θαιχπηεηαη απφ ηνπο παξαπάλσ πφξνπο ζα θαιπθζεί κε αχμεζε ησλ πνζνζηψλ ησλ θφξσλ ησλ πεξηπηψζεσλ α΄ θαη β΄.



Οη Κ.Α.Π. απνηεινχλ πεξίπνπ 30-35% ηνπ ζπλφινπ ησλ πφξσλ



Οη Απηνηειείο Πφξνη πξνέξρνληαη απφ ηα Σέιε Μεηαβίβαζεο Απηνθηλήησλ θαζψο θη απφ Πξφζηηκα θαη Παξάβνια 30

I.2.2 Δπίπεδα Γιοίκηζηρ, Καηανομή Απμοδιοηήηυν και Πόποι β. Δπίπεδα Γιοίκηζηρ και Πόποι 

Πόποι Γήμυν:  Οη Κ.Α.Π. ησλ Γήκσλ γηα Λεηηνπξγηθέο Αλάγθεο πξνέξρνληαη απφ: α) ην Φφξν Δηζνδήκαηνο Φπζηθψλ θαη Ννκηθψλ Πξνζψπσλ (Φ.Δ.Φ.Ν.Π.) ζε πνζνζηφ 20% ησλ ζπλνιηθψλ εηήζησλ εηζπξάμεσλ ηνπ θφξνπ απηνχ, β) ην Φφξν Πξνζηηζέκελεο Αμίαο (Φ.Π.Α.) ζε πνζνζηφ 12% ησλ ζπλνιηθψλ εηήζησλ εηζπξάμεσλ ηνπ θφξνπ απηνχ, γ) ην Φφξν Αθίλεηεο Πεξηνπζίαο ζε πνζνζηφ 50% ησλ ζπλνιηθψλ εηήζησλ εηζπξάμεσλ ηνπ θφξνπ απηνχ". 

΢ηνπο πφξνπο απηνχο ζςμπεπιλαμβάνονηαι θαη νη ρξεκαηνδνηήζεηο πξνο ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε γηα ηε ιεηηνπξγία θαη κηζζνδνζία ηνπ πξνζσπηθνχ ησλ ΚΑΠΖ απφ ηα Τπνπξγεία Τγείαο Πξφλνηαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ θαη Αηγαίνπ θαη ηε ιεηηνπξγία ζρνιείσλ απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ.



Απφ ηα έζνδα ηεο θνξνινγίαο εηζνδήκαηνο θπζηθψλ θαη λνκηθψλ πξνζψπσλ ην έλα ηξίην (1/3) εγγξάθεηαη ζηνλ πξνυπνινγηζκφ δεκνζίσλ επελδχζεσλ θαη δηαηίζεηαη γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε επελδπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ Γήκσλ, Κνηλνηήησλ, Αλαπηπμηαθψλ ΢πλδέζκσλ, Γεκνηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ Ύδξεπζεο θαη Απνρέηεπζεο θαη επηρεηξήζεσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ κε ηε κνξθή ησλ Α.Δ. θαη ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπλ θνξείο ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο κε πνζνζηφ 50% ηνπιάρηζηνλ. Σν πνζφ απηφ (ην 1/3 ησλ εζφδσλ ηνπ ΦΔΦΝΠ) πνπ δηαηίζεηαη γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε επελδπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ νλνκάδεηαη ΢πιινγηθή Απφθαζε Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (΢ΑΣΑ).

Ζ ΢ΑΣΑ δηαηίζεηαη: - Απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα ηελ εθηέιεζε έξγσλ θαη ηελ εθπφλεζε κειεηψλ θαη δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ πιεξσκή νπνηαζδήπνηε άιιεο δαπάλεο. (ΤΠΔ΢ΓΓΑ 13654/98) - Χο δαπάλεο, πνπ δχλαληαη λα θαιχπηνληαη απφ ηνλ πξνυπνινγηζκφ Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ (΢ΑΣΑ), λννχληαη απηέο πνπ αθνξνχλ ζε πξνκήζεηεο κνλίκσλ εμνπιηζηηθψλ κέζσλ ή κεραληθνχ εμνπιηζκνχ ηερληθνχ ή αλαδηνξγαλψζεσο ππεξεζηψλ, ή ζε πξνκήζεηεο θεθαιαηνπρηθψλ αγαζψλ, πξννξηδνκέλσλ απνθιεηζηηθά γηα θαηαζθεπέο κνλίκσλ ή εκηκνλίκσλ εγθαηαζηάζεσλ ή έξγσλ. Κάζε άιιε δαπάλε, ζηα πιαίζηα ησλ επελδπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ Ο.Σ.Α., πνπ αληιεί ζρεηηθή πίζησζε απφ ηνλ πξνυπνινγηζκφ δεκνζίσλ επελδχζεσλ, είλαη κε λφκηκε. Πνζνζηφ κέρξη 12% ηεο ΢ΑΣΑ κπνξεί λα δηαηίζεηαη πξνο αληηκεηψπηζε ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ πνπ δηαπηζηψλνληαη θαηά ην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ νηθνλνκηθνχ έηνπο θαη δελ κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ απφ ηα ηαθηηθά ή έθηαθηα έζνδα ηνπο. 31 Γηα ην ζθνπφ απηφλ απαηηείηαη αηηηνινγεκέλε απφθαζε ηνπ νηθείνπ δεκνηηθνχ ή θνηλνηηθνχ ζπκβνπιίνπ.

I.2.3 ΣΟΑ: Πόλοι Ανάπηςξηρ, Δπισειπημαηικόηηηαρ και Καινοηομίαρ Πποϋποθέζειρ / Βήμαηα / ΢ηπαηηγική 

Δληνπηζκφο ειιείςεσλ ή εκπνδίσλ (πρ κεηαθνξέο, επηθνηλσλίεο, εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ, ζεζκηθέο ζηξεβιψζεηο θιπ)



Κηλεηνπνίεζε ηνπηθψλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ, πνπ ήδε δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ πεξηνρή κε ζηφρν ηελ δηεχξπλζε ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο θαη ηε βειηίσζε ηεο πξφζβαζεο



Ζ δπλαηφηεηα πεξηνρήο λα δηεπξχλεη παξαγσγηθή ηθαλφηεηα θαη λα βειηηψζεη πξφζβαζε ζηηο αγνξέο, ηδηαίηεξα ηδησηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζα πξνζδηνξίζεη

… ηελ επηηπρή αλαβάζκηζε ηνπ Πεξηθεξεηαθνχ Αληαγσληζηηθνχ Πιενλεθηήκαηνο δει «Πεπιθεπειακού Γιαμανηιού» (Porter) 

Δκπόνηζη:  Πεξηθεξεηαθνχ αλαπηπμηαθνχ ζρεδίνπ γηα αλαβάζκηζε ηνπηθψλ αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ  Οινθιεξσκέλσλ αλαπηπμηαθψλ παξεκβάζεσλ



Δηαίποι αναπηςξιακού ζσεδιαζμού και ςλοποίηζηρ:  Πεξηθεξεηαθή θ Σνπηθή Απηνδηνίθεζε  Αλαπηπμηαθέο Δηαηξείεο  Κνηλσληθνί Δηαίξνη  Δπηκειεηήξηα  Ηδησηηθέο Δπηρεηξήζεηο  Μ.Κ.Ο.  Πνιίηεο (Γεκνθξαηηθφο Πξνγξακκαηηζκφο) 32

•Ανθπώπινο Κεθάλαιο

I.2.3 ΤΟΑ: Πόλοι Ανάπηςξηρ, Επισειπημαηικόηηηαρ και Καινοηομίαρ (ζςν)

•Απόθεμα Γνώζεων κ ΓιοικηηικήρΟπγανωηικήρ Ηκανόηηηαρ •Φπζηθνί πφξνη •Γε

«Πεπιθεπειακό Γιαμάνηι» & Αναβάθμιζη Ανηαγυνιζηικού Πλεονεκηήμαηορ

•Κεθάιαην

•Τπνδνκέο

•Αμηνπνίεζε Αλζξψπηλνπ Παξάγνληα (Όξνη θ ΢πλζήθεο Δξγαζίαο – Δξγαζηαθέο ΢ρέζεηο) •Μεζνιάβεζε - Γηαηηεζία •Ρπζκηζηηθφ Πιαίζην (λνκνζεζία, αδεηνδφηεζε, γξαθεηνθξαηία, δεκφζηα δηνίθεζε) • Θεζκνί Αληαγσληζκνχ (πρ. Δπηηξνπή Αληαγσληζκνχ)

Γημόζιερ Πολιηικέρ •Δλεξγεηηθέο Πνιηηηθέο Απαζρφιεζεο

Δπισειπηζιακή ΢ηπαηηγική, Λειηοςπγία και Ανηαγωνιζμόρ Δπισειπήζεων

•Γεκνγξαθηθή Πνιηηηθή •Γηαρείξηζε Μεηαλαζηεπηηθψλ Ρνψλ

•Υξεκαηνπηζησηηθέο Τπεξεζίεο •Λεηηνπξγία Υξεκαηνδνηηθψλ Δξγαιείσλ Σξαπεδηθνχ ΢πζηήκαηνο

•Δθπαίδεπζε/ Καηάξηηζε

•Λεηηνπξγία Γηθαηνζχλεο

•Έξεπλα θαη Σερλνινγία

Γημόζιερ Πολιηικέρ

•Δπελδπηηθή πνιηηηθή (θίλεηξα, Γεκ. Δπελδχζεηο) •Υξεκ/θά θίλεηξα & εξγαιεία

΢ςνηελεζηέρ Παπαγωγήρ

΢ςνηελεζηέρ Εήηηζηρ

•Ννκνζεηηθέο Πξσηνβνπιίεο •Άλνηγκα Αγνξψλ •Βηνκεραληθή/Δπελδπηηθή πνιηηηθή

•Αλαβάζκηζε ππνδνκψλ

•Απινχζηεπζε δηαδηθαζηψλ ίδξπζεο, αδεηνδφηεζεο θαη ιεηηνπξγίαο επηρεηξήζεσλ

•Πιεξνθνξηαθή, Σερλνινγηθή, Δξεπλεηηθή Τπνζηήξημε

•Γηεζλείο Οηθνλνκηθέο ΢ρέζεηο

•Γηθηχσζε •Γίθηπα Πξνκεζεπηψλ •Γίθηπα Γηαλνκψλ θ Πειαηψλ Γημόζιερ Πολιηικέρ

•Δλίζρπζε δεκηνπξγίαο νκίισλ επηρεηξήζεσλ ηδίνπ ηχπνπ (ζπγρσλεχζεηο)

Παπαγωγικέρ Γιαζςνδέζειρ, Γίκηςα & Τπηπεζίερ

•Γηάξζξσζε Δπηρεηξήζεσλ (αξηζκφο επηρεηξήζεσλ κεξίδηα αγνξάο θαη βαζκφο ζπγθέληξσζεο) •Πεγέο Γαπάλεο •Δμσζηξέθεηα Γημόζιερ Πολιηικέρ

•Γεκηνπξγία ζεζκψλ πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο (ΜΜΔ)

•Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή

•Αλαπηπμηαθνί ζχλδεζκνη παξαγσγψλ

•Πξνδηαγξαθέο Πηζηνπνίεζεο ISO

•Δλίζρπζε επηκειεηεξίσλ

•Καηαλαισηηθά Πξφηππα

•Απνζεθεπηηθνί Υψξνη / Logistics

•Κπβεξλεηηθέο Πξνκήζεηεο 33

I.2.4 ΣΟΑ και Κοινυνικέρ Τπηπεζίερ Κονηά ζηον Πολίηη Οκηώβπιορ 2010: Global Forum on Local Development (UNDP, United Nations Capital Development Fund, Uganda, www.uncdf.org/sites/default) 

Ρφινο ησλ απνθεληξσκέλσλ ηνπηθψλ θπβεξλήζεσλ ή ηεο απηνδηνίθεζεο ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο Υηιηεηίαο (MDGs) ζεκαληηθφο  Ζ παξνρή ππεξεζηψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν είλαη πην νηθνλνκηθή θαη απνηειεζκαηηθή απ’φηη ε παξνρή ππεξεζηψλ απφ ηελ θεληξηθή θπβέξλεζε ή απφ παξάιιεινπο κεραληζκνχο φπσο ΜΚΟ  Σνπηθέο αξρέο: - Γλσξίδνπλ θαιχηεξα αλάγθεο πιεζπζκνχ - Μπνξνχλ λα ζρεδηάζνπλ θαη λα ζπληνλίζνπλ ηελ πινπνίεζε δξάζεσλ - Μπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ πινπνίεζε, λα αμηνινγήζνπλ θαη λα πξνβνχλ ζε δηνξζσηηθέο θηλήζεηο φηαλ θη φπνπ ρξεηάδεηαη - Λνγνδνηνχλ ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ 34

I.2.4 ΣΟΑ και Κοινυνικέρ Τπηπεζίερ Κονηά ζηον Πολίηη (ζςν)

Πποϋποθέζειρ  ΢ρεηηθή απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ρξεκαηνδφηεζεο  Απνηειεζκαηηθνί κεραληζκνί ινγνδνζίαο

Δμπόδια  Πεξηνξηζκέλε απνθέληξσζε αξκνδηνηήησλ  ΢χγρπζε / αιιεινεπηθαιχςεηο αξκνδηνηήησλ κεηαμχ επηπέδσλ  Διιηπείο ρξεκαηνδνηηθνί πφξνη

ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ενότητα ΙΙ

Τοπική Οικονομική Ανάπτυξη Βασικές Έννοιες, Κριτήρια και Προκλήσεις

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙI ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: BΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

2.1 Ορισμοί, Φορείς και Κριτήρια

2.2 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και η Πρόκληση της Επικουρικότητας

Τι είναι τοπικό;

Αυτός ο Κόσμος ο Μικρός ο Μέγας (Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί)

2.2.1

Τα οικονομικά φαινόμενα έχουν πολλές πτυχές/διαστάσεις Οι διαστάσεις αυτές είναι: -κοινωνικές -πολιτικές -περιβαλλοντικές ή φυσικές κτλ Η έκφραση αυτών διαφέρει στο χώρο αλλά αναζητούμε τα κοινά σημεία τους, έναν κοινό τρόπο έκφρασης τους (αν υπάρχει), κάποιου είδους ομοιογένεια χαρακτηριστικών και γνωρισμάτων (π.χ. οικονομικών ή και κοινωνικών) Τα ζητήματα της ανάπτυξης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο δε συνδέονται αποκλειστικά με τις οικονομικές τους πτυχές

Μια ευρύτερη θεώρηση των οικονομικών θεμάτων περιλαμβάνει: Η σκοπιά της οικονομικής γεωγραφίας

Πολιτιστική

Οικονομική

Γεωλογική

Κοινωνική

Γεωγραφία

Περιβαλλοντική

Πολιτική

Ιστορική

Έμφαση σε θέματα όπως: Κλιματική Αλλαγή Βιοποικιλλότητα Διατήρηση/Συντήρηση

Μαθηματικά Φυσική Χημεία Γεωγραφία Κοινωνικές Επιστήμες Οικονομικά Κοινωνιολογία Πολιτικές επιστήμες Ιστορία Πολιτιστικές επιστήμες

Επιστήμες της Γης Γεωλογία (υδρογεωλογία) Γεωπονική Αγροτικές επιστήμες Περιβαλλοντικές επιστήμες Ζωολογία Παλαιοντολογία

Βασικές έννοιες για την ανάλυση των φαινομένων Στην ανάλυση και σύνθεση των φαινομένων στην γεωγραφία χρησιμοποιούμε μια σειρά από έννοιες. Κυριότερες εξ αυτών είναι: -Εγκατάσταση ή θέση (π.χ. μιας βιομηχανίας, μιας επιχείρησης) -Μετεγκατάσταση & μετακίνηση (& κινητικότητα) Γενικά η έκφραση των φαινομένων των πληθυσμών αλλάζει λόγω μετακίνησης π.χ. λόγω αποβιομηχάνισης ή μετακίνηση κεφαλαίου & εργασίας -Συγκέντρωση (π.χ. αστική, οικονομική, ρύπων κτλ) -Πυκνότητα (π.χ. πληθυσμιακή) -Συσπείρωση/συσσώρευση -Διασπορά ή διάχυση (επιχειρήσεων στον χώρο/ πόρων κτλ) -Διανομή/αναδιανομή -Κατανομή (δραστηριοτήτων) -Σχηματισμός, τρόπος εντύπωσης ή πρότυπο (pattern) των φαινομένων -Μετασχηματισμός (πως αλλάζουν, πχ. βιομηχανικός μετασχηματισμός) -Τάση (αύξηση, μείωση, σταθερότητα - μη αλλαγή) -Κυκλικότητα/εποχικότητα (π.χ. μιας οικονομικής δραστηριότητας) -Συσχέτιση (προσοχή στην έννοια της αυτό-συσχέτισης σε χωρικό επίπεδο) -Δίκτυα (φύση, δομή, γεωγραφική επικάλυψη) -Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδιαιτερότητες ή ιδιομορφίες, π.χ. αυτονομία πόρων ή αυτοδυναμία & βιωσιμότητα, η ποικιλία ή ποικιλομορφία κτλ - Γεωγραφική/χωρική μονάδα (έννοιες, ορισμοί, διακρίσεις, οντολογικά θέματα) - Γεωγραφικοί Πληθυσμοί και χαρακτηριστικά τους

Επίμαχα θέματα συζήτησης στην οικονομική γεωγραφία - Διαφέρουν τα οικονομικά φαινόμενα και οι εκφάνσεις τους στο χώρο; - Γιατί; Ποιος ευθύνεται; Μήπως οφείλεται ο (απρόσωπος) χώρος; Το φυσικό περιβάλλον; Ή ο άνθρωπος αποκλειστικά; Μήπως οι πολιτικές πρέπει να συνδέονται και με τα δυο; - Υπάρχουν γενικότητες (κανόνες, νόμοι κτλ) για τα οικονομικά φαινόμενα; Αν ισχύουν δεν θα έπρεπε να θεμελιώνονται σε όλους τους χώρους και σε σχέση με τα κοινωνικά, πολιτικά και άλλα φαινόμενα; - Τι θα σήμαινε αν οι ερμηνείες, π.χ. σε θέματα ανάπτυξης, ήταν κοινές και ενιαίες; Μπορεί να υπάρχει μια γενική και ενιαία θεωρία για την τοπική ανάπτυξη; - Κέντρο-περιφέρεια (οι δίδυμες έννοιες της κεντρικότητας και της περιφερειακότητας) - Σύγκλιση – απόκλιση (επίπεδα σύγκλισης) - Ανάπτυξη – Υπανάπτυξη – Φτώχεια - Μετακίνηση και μετανάστευση (π.χ. εργατικού δυναμικού, κεφαλαίου κ.α.) - Γεωγραφική αναδιανομή του πλούτου (ως μοχλός επίλυσης προβλημάτων διακίνησης πληθυσμών) - Βοήθεια (αναπτυξιακή) προς λιγότερο αναπτυγμένες χώρες - Διεθνές εμπόριο & συναλλαγές, παγκοσμιοποίηση - Είναι ο γεωγραφικός χώρος και έδαφος κύρια βάση για την ταυτότητα των ανθρώπων, τη διάδοση της γλώσσας, των συνηθειών, της τέχνης, των ηθών και άλλων γνωρισμάτων - Η διάδοση ενός πολιτισμού και της οικονομίας του εξαρτάται από το χώρο, μικρής ή μεγάλης κλίμακας (π.χ. αρχαία αγορά, Στοά Αττάλου, ο χώρος της Αττικής, γεωγραφία του Αιγαίου); - Πόσο σημαντική είναι παράδοση και ιστορία των κρατών στην ανάπτυξη (path-dependence)

Βασική ιδιότητα πολλών οικονομικών φαινομένων: η συγκέντρωση στο χώρο Γεωγραφικές (αστικές ή χωρικές) συγκεντρώσεις Λόγου χάρη: -πόλεις, -χωριά, -συμπλέγματα χωριών -δήμοι & κοινότητες -νησιά & νησιωτικά συμπλέγματα, -περιφέρειες Στα αγγλικά χρησιμοποιείται ο όρος agglomeration Ειδικότερες γεωγραφικές συγκεντρώσεις με οικονομικό χαρακτήρα Παραδείγματα: - συσπείρωση της ανάπτυξης/συστάδες επιχειρήσεων στην οικονομία (clusters) - δίκτυα επιχειρήσεων - ζώνες / ζωνοποίηση (zoning) ή βιομηχανικά πάρκα

Μελετώντας τη συγκέντρωση και τη διάχυση των ανθρώπινων πληθυσμών: οικονομικές και άλλες αιτίες Η συγκέντρωση συνδέεται με την υπό εξέταση χωρική κλίμακα Συγκέντρωση/Συσπείρωση/Διάχυση αστικών/χωρικών φαινομένων: έννοιες παράλληλες ή αντίθετες (θυμίζουν το εννοιολογικό δίδυμο σύγκλιση-απόκλιση) Εφόσον τα φαινόμενα που δημιουργεί ο άνθρωπος συγκεντρώνονται στο χώρο θα πρέπει να υπάρχουν και αιτίες για αυτή την τάση: - η δημιουργία κλίμακας (οικονομίες κλίμακας) και άρα η μεγέθυνση της παραγωγής -η δημιουργία ικανότητας (capacity building) επίσης ως αιτία της μεγέθυνσης (παράδειγμα ο τουρισμός στα νησιά ως οικονομική κατεύθυνση που δημιουργεί κλίμακα και ικανότητα και ακολουθήθηκε μετά το 1980 και λόγω αποβιομηχάνισης) -η οικονομία πόρων και μέσων -η φυσική γεωγραφία (π.χ. νησιά) - αιτίες κοινωνικές, ψυχολογικές, πολιτιστικές κ.α. που συνδέονται με τη φύση και υπόστασή του ανθρώπου -πληθυσμιακές/δημογραφικές αιτίες (η αύξηση των ανθρώπινων πληθυσμών) - οι δυνατότητες μετακίνησης (περιορισμοί στις δυνατότητες μετακίνησης φαίνεται να επιδρούν στην συγκέντρωση, ενώ αυξημένες δυνατότητες επιτρέπου τη διάχυση) - άλλες αιτίες, όπως ιστορικές, η ύπαρξη πόρων, γεωγραφικά εμπόδια (πχ. θάλασσα)

Διασπορά & συγκέντρωση στα Ελληνικά νησιά 

   



 

Περίπου 10.000 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες (Αρταβάνη, 2010) ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ: Άγιος Ευστράτιος, Θάσος, Ικαρία, Λέσβος, Λήμνος, Οινούσσες, Σάμος, Σαμοθράκη, Χίος, Ψαρά. ΣΠΟΡΑΔΕΣ: Αλόννησος, Σκιάθος, Σκόπελος, Κυρά Παναγιά, Γιούρα, Σκάτζουρα, Περιστέρα, Σκύρος. ΕΥΒΟΙΑ ΝΗΣΙΑ ΑΡΓΟΣΑΡΩΝΙΚΟΥ: Αγκίστρι, Αίγινα, Πόρος, Σαλαμίνα, Σπέτσες, Ύδρα και η χερσόνησος των Μεθάνων. ΚΥΚΛΑΔΕΣ: Σύμπλεγμα 56 νησιών με κυριότερα τα: Αμοργός, Ανάφη, Άνδρος, Αντίπαρος, Δήλος, Ίος, Τζια, Κίμωλος, Κύθνος,Μήλος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Σαντορίνη, Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σύρος, Τήνος, Φολέγανδρος και οι «Μικρές Κυκλάδες», που αποτελούνται από τα νησιά: Δονούσα, Ηράκλεια, Κουφονήσια και Σχοινούσα. ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ: Αστυπάλαια, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Κως, Λειψοί, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη,Τήλος, Χάλκη και το Καστελόριζο (ΜΕΓΙΣΤΗ) ,±70 μίλια Νότιο Ανατολικά της Ρόδου, το ανατολικότερο σημείο της Ε.Ε. (πλην της Κύπρου) ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ: Ζάκυνθος, Ιθάκη, Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Λευκάδα, Παξοί, Αντίπαξοι, Ερεικούσα, Μαθράκι, Μεγανήσι, Οθωνοί, Στροφάδες. Τα νησιά αυτά, μαζί με τα Κύθηρα, που βρίσκονται απέναντι από τη νότια Πελοπόννησο (Λακωνία) και τα γειτονικά τους Αντικύθηρα αποτελούν τα Επτάνησα. ΚΡΗΤΗ + Γαύδος (νότια της Κρήτης) Κύπρος

Οι Ελληνικές περιφέρειες (επίσημη ονομασία στα αγγλικά της Ε.Ε. που χρησιμοποιείται στη διαβάθμιση των Ευρωπαϊκών περιφερειών (σε N.U.T.S.))

Σχηματισμός νησίδων (φυσικού κάλλους) Μεγάλη & μικρή κλίμακα

Σχηματισμός Κυκλάδων

Συγκέντρωση αλιευτικών (δραστηριοτήτων) Θέση αλιευτικών (όχι εγκατάσταση εφόσον μετακινούνται από θέση σε θέση)

Συγκέντρωση σπιτιών & γηγενών πληθυσμών και δραστηριοτήτων (ανεμόμυλοι, ψαροκάϊκα, μαγαζιά τουριστικά κτλ

Διαφορετική γεωγραφική κλίμακα (μικρή σχετικά)

Εγκατάσταση (πιο μόνιμη, δύσκολα μετακινήσιμη, δεν υφίσταται καν η έννοια μετακίνηση εκκλησιών)

Τοπική αποβιομηχάνιση: η περίπτωση του Νεωρίου Σύρου (στις ναυπηγο-επισκευές και στη κλωστοϋφαντουργία (μετεγκατάσταση)

Οικονομικές δραστηριότητες που παραμένουν. Με τι συνδέονται; Είναι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα η φύση, η γεωγραφία και η διαμόρφωσή της

Είναι τα νησιά μας παράδειγμα μονο-κλαδικής ανάπτυξης; Τουριστικό μάρκετινγκ-διαφήμιση τοπικών περιοχών, πόλεων κ.α., brand name: ποια τα όρια αυτού (βιωσιμότητα ανάπτυξης);

Μετακίνηση φυσικής περιοχής/γης ; Πόσο μάλλον της οικονομικής δραστηριότητας

Ομοιότητες και διαφορές – η σημασία της κλίμακας

Οι γεωγραφικοί πληθυσμοί μετακινούνται αλλά και μεταβάλλονται, το ίδιο και οι γηγενείς πληθυσμοί ανθρώπων που μεταλλάσουν την οικονομική δραστηριότητα

Σύγκρουση ή σύνθεση πληθυσμών;

Γεωγραφική ιδιαιτερότητα-μοναδικότητα (οικονομικό πλεονέκτημα)

Οικονομίες κλίμακας: Ποιο μέγεθος είναι αναγκαίο;

Είναι ζήτημα φυσικής απομόνωσης ή ανθρώπινης παρέμβασης; Η ανθρώπινη παρέμβαση είναι θέμα ύπαρξης πλούτου, διαθέσιμων πόρων ή άλλο;

Συσπείρωση/ οι συστάδες των επιχειρήσεων στην οικονομία (clusters)

Από τα χωρικά δίκτυα στα κοινωνικά: είναι συμπωματική η ραγδαία εξάπλωσή τους σε ένα διασπασμένο χώρο (της ελληνικής γεωγραφίας);

Επίπεδα ανάλυσης οικονομικών φαινομένων στο χώρο Όταν αναλύουμε τα οικονομικά φαινόμενα, τις οικονομικές θεωρίες & πολιτικές είναι χρήσιμο να αναφερόμαστε σε ορισμένα γεωγραφικά επίπεδα ανάλυσης Κύρια χωρικά επίπεδα ανάλυσης είναι: - χωρικό (spatial): μια έννοια πολύ ευρεία, εκτείνεται και εκτός Γης (και στο Σύμπαν) - περιφερειακό (regional): η περιφέρεια θεωρείται συνήθως μια αυτοδύναμη διοικητικά οικονομική ενότητα - τοπικό (local): π.χ. Δημοτικό, νομαρχιακό, νησιωτικό κτλ ο τόπος ως χωρική υποδιαίρεση της περιφέρειας -Υπερ-τοπικό / δια-τοπικό: χωρικό πλαίσιο ευρύτερο του τόπου (ίσως και της περιφέρειας) ή μεταξύ τόπων ή/και τμημάτων τους - Υπερ-περιφερειακό / δια-περιφερειακό: χωρικό πλαίσιο ευρύτερο των περιφερειών Στα πλαίσια του μαθήματος εστιάζουμε κυρίως στο τοπικό, στο περιφερειακό και στο υπερτοπικό επίπεδο, αντλώντας από αναλύσεις σε περιφερειακό, υπερ-περιφερειακό & εθνικό επίπεδο

Η έννοια της περιφέρειας πιο αναλυτικά

Περιφέρειες προγραμματισμού: τμήμα του χώρου ή όμορες χωρικές μονάδες, η οριοθέτηση των οποίων αποσκοπεί στην άσκηση οικονομικού προγραμματισμού και περιφερειακής πολιτικής Η λειτουργία της περιφέρειας προγραμματισμού προϋποθέτει ενιαία προγραμματική ή και διοικητική δικαιοδοσία για το σχεδιασμό, διαχείριση, παρακολούθηση, αξιολόγηση και υλοποίηση της πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης Η οριοθέτηση της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες Τους σκοπούς της περιφερειακής πολιτικής Τη φυσική και οικονομική γεωγραφία Την περιφέρεια παρέμβασης Σε μικρο-επίπεδο απαιτούνται κριτήρια ομοιογένειας

Οι μικρο-περιφέρειες προγραμματισμού είναι τοπικές ζώνες ή περιοχές μικρής γεωγραφικής κλίμακας, με ενότητα δικαιοδοσίας και αναπτυξιακό σχεδιασμό στην άσκηση προγραμματισμού σε τοπικό επίπεδο, για τη διαμόρφωση προγραμμάτων τοπικής ανάπτυξης με ολοκληρωμένες και συνεκτικές δράσεις Π.χ. μια περιαστική ζώνη, μια ενδοαστική ζώνη ενός μεγάλου αστικού κέντρου Για την σωστή λειτουργία τα αναπτυξιακά όρια θα πρέπει να ταυτίζονται με τα διοικητικά ή η μικρο-περιφέρεια να υπόκειται σε μια ενιαία προγραμματική αρχή (προκειμένου να υφίσταται η ενότητα σε θέματα σχεδιασμού, διαχείρισης, παρακολούθησης και υλοποίησης) Οι περιφέρειες μέγιστης -χωρικής- αλληλεξάρτησης διασφαλίζουν τη δυνατότητα διάχυσης περιφερειακής επίδρασης Η πολική περιφέρεια είναι περιφέρεια μέγιστης χωρικής αλληλεξάρτησης Για την οριοθέτηση περιφερειών χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές: - Περιφερειακά-πολυκλαδικά υποδείγματα εισρόών-εκροών - Ειδικοί πίνακες εισροών-εκροών με αλγόριθμούς μέγιστης ροής - Υποδείγματα βαρύτητας (παλαιότερα)

Ορισμένες βασικές έννοιες

-Εντοπιότητα: συνδέεται με την καταγωγή και διαμονή (πλήρη ή μερική) -Τοπικοί παράγοντες: Που συμβάλουν στην τοπική κοινωνία και οικονομία Παραδείγματα: Οικονομικοί παράγοντες που διαμορφώνουν συνθήκες τοπικής ανάπτυξης, π.χ. επιχειρηματίες με τοπική / υπερ-τοπική δραστηριότητα -Υπάρχουν έννοιες οικονομικές που αναφέρονται σε μια περιοχή ή έναν τόπο π.χ. τα τοπικά σύμφωνα απασχόλησης ή οι τοπικές συμβάσεις εργασίας -Μητροπόλεις: ευρείες γεωγραφικές ζώνες συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων που επεκτείνονται και αναπτύσσονται πάνω σε πλέγματα λειτουργικών, κοινωνικών και οικονομικών δικτύων, ανεξάρτητα από τεχνικά και διοικητικά προβλήματα (Schwab & Kubler, 2001) -Οι σύγχρονες Ευρωπαϊκές πόλεις είναι πόλεις-περιφέρειες που αποτελούν τη βάση για την εθνική ανταγωνιστικότητα και επεκτείνουν την πόλη-πυρήνα σε συμβολικό και πολιτικό επίπεδο - Υπερ-τοπική εμβέλεια: Η εμβέλεια ενός τόπου έξω από τα χωρικά του πλαίσια ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η υπερ-τοπική εμβέλεια αστικών περιοχών και οι μητροπολιτικές περιοχές επεκτείνουν το αντικείμενο ΤΟΑ (δηλαδή δεν εξετάζουμε μόνο τι γίνεται σε επίπεδο π.χ. δήμου στην Ελλάδα) Τα υπερ-τοπικά & μητροπολιτικά προβλήματα και συνθήκες ως δεδομένα για την ΤΟΑ Πολύ σημαντικό παράδειγμα: Η υπερ-τοπική εμβέλεια της Αθήνας (το κύριο κέντρο ανάπτυξης της Ελλάδας). Τι περιλαμβάνει; Μια ευρεία περιοχή που ξεκινάει από τις βιομηχανικές συγκεντρώσεις στη ΝΑ Στερεά Ελλάδα (τη Βοιωτία) και τη Βόρεια Αττική, την Χαλκίδα (και το νότιο τμήμα της Εύβοιας), στην ευρύτερη Δ-Α Αττική και την Κόρινθο και επεκτείνεται μέχρι το Σούνιο, τα νησιά του Σαρωνικού και τις Δυτικές Κυκλάδες (& τα Κύθηρα)

Φορείς που συμβάλουν στην ΤΟΑ

Μπορεί : - να διαθέτουν εντοπιότητα ή όχι - να συμβάλουν θετικά ή αρνητικά να έχουν ίδια ή δημόσιας αντίληψης κίνητρα (ιδιωτικοί, δημόσοι, μεικτοί) να αφορούν στην παραγωγή δημοσίων αγαθών (νερό, ηλεκτρικο κτλ) να συσπειρώνουν συμφέροντα π.χ. επαγγελματικά για τις επιχειρηματικές και επαγγελματικές ενώσεις, όπως τα επιμελητήρια για τα οποία υπάρχει μεγάλη συζήτηση στη βιβλιογραφία για τη συμβολή τους στην ΤΟΑ π.χ. Ένωση αγροτικών συνεταιρισμών από τα ΠΕΖΑ Κρήτης για την παραγωγή λαδιού να διαθέτουν διοικητικές αρμοδιότητες για την ΤΟΑ να έχουν θέση στη διακυβέρνηση της ΤΟΑ να είναι νέοι, υπό διαμόρφωση ή παλαιότεροι και πιθανόν αρτηριοσκληρωτικοί ή ξεπερασμένων συμφερόντων να διαθέτουν αντζέντα και εφαρμοσμένο πλαίσιο ανάλυσης προβλημάτων ΤΟΑ να προκύπτουν αυθόρμητα, μέσα από τις ανάγκες και τη μη επίλυσή τους Παραδείγματα: - Δήμοι & Δημοτικές αρχές - Συσπειρώσεις συμφερόντων ΤΑ (growth coalitions), - Ενώσεις κλαδικές & επαγγελματικές - Κινήσεις πολιτών-δημοτών (ΜΚΟ)

Βάσεις & προϋποθέσεις ΤΟΑ

Η ανάπτυξη μιας περιοχής συνδέεται με ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές, θεσμικές, πολιτιστικές, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις και άλλες προϋποθέσεις ή βάσεις Παραδείγματα: Η ανάπτυξη της Βοιωτίας (ο πλέον ανεπτυγμένος νομός) συνδέεται με την ιστορική απόφαση του κράτους για την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας Η ανάπτυξη της Μάνης συνδέεται με τους δεσμούς της οικογένειας Η ανάπτυξη στην Ήπειρο ή την Κρήτη με πολιτιστικά και κοινωνικά πρότυπα - Οι θεσμοί έχουν σημαντική συμβολή στην τοπική ανάπτυξη (σε επίπεδο τοπικό ή υπερ-τοπικό) -

Αυτοί όλοι οι παράγοντες που δεν είναι πάντοτε αντικείμενο μελέτης της αμέσου οικονομίας αλληλεπιδρούν και επιδρούν στην ΤΟΑ Σημαντικό: Οι προϋποθέσεις αυτές λειτουργούν ως βάσεις πάνω στις οποίες θεμελιώνονται οι κατευθύνσεις της ΤΟΑ. Δηλαδή, αν σκοπός είναι να αυξηθεί το προϊόν παραγωγής σε μια περιοχή, π.χ. στον Θεσσαλικό κάμπο αυτό εξαρτάται από τις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτιστικές κ.α. βάσεις. Επειδή π.χ. υπάρχει αγροτικός κόσμος αναπόφευκτα θα συνδεθεί με αυτή την βάση της περιοχής και τις ηθικές, πολιτιστικές, κοινωνικές κ.α. βάσεις που έχει ο αγροτικός κόσμος

Διακυβέρνηση- κυβερνησιμότητα Διακυβέρνηση (governance) (σε αντιπαράθεση με την κυβέρνηση – government): όταν το κέντρο βάρους άσκησης πολιτικής δεν ανήκει σε έναν φορέα (π.χ. στο Δήμο) Γενικά η διακυβέρνηση συνδέεται με τη μετάβαση από ένα ιεραρχικό σύστημα δομημένο γύρω από την κρατική κυριαρχία σε ένα σύστημα α-κεντρικό Η όρος διακυβέρνηση χρησιμοποιείται σε μητροπολιτικές συγκεντρώσεις, όπου πολλοί φορείς εμπλέκονται στην ΤΟΑ και τα συμφέροντα είναι πολλά και αντικρουόμενα Δύο κύρια επίπεδα διακυβέρνησης των μητροπολιτικών περιοχών: -ένα μητροπολιτικό και -αυτό του κεντρικότερου δήμου-πόλης (π.χ. Δήμος Αθήνας) -υπάρχει και ένα ευρύτερο στρατηγικό (σύμφωνα με του Borja & Castells, 1997), ως πολυκεντρικό περιφερειακό που εκτείνεται και εκτός των χωρικών της μητρόπολης (και εμπλέκει τους φορείς ΤΟΑ) Παράδειγμα: στην Αθήνα οι αρμοδιότητες για πολλά ζητήματα της πόλης των Αθηνών ανήκουν σε πολλούς Δήμους (όχι πάντα στον Δήμο Αθηναίων), στο ΥΠΕΧΩΔΕ, στην Περιφέρεια Αττικής, ενώ ρόλο λήψης απόφασης σε τοπικά ζητήματα έχουν οι ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ κτλ) και διάφοροι φορείς που διεκδικούν πιο ενεργά συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων όπως οι ΜΚΟ, ενώσεις πολιτών, αρχιτέκτονες, πρόσωπα με επιφάνεια, θεσμοί πολιτιστικοί κτλ. Ο Δήμος Αθηναίων δεν έχει δυνατότητα επιβολής θέσης σε πολλά ζητήματα ΤΟΑ, στην καλύτερη περίπτωση καλείται να φέρει γνώμη (αιτία καθυστέρησης στη λήψη απόφασης)

Προβλήματα διακυβέρνησης Συνθήκες κυβερνησιμότητας Εστιάζουμε στην τοπική κυβερνησιμότητα (το κατά πόσο μπορεί να κυβερνηθεί ένας τόπος) “governing”: άσκηση επιρροής προς ορισμένους στόχους και γενικότερα η μεταφορά του συστήματος από μια κατάσταση σε μια άλλη (Mayntz, 1993) π.χ. Το παράδειγμα των πρόσφατων πυρκαγιών στην Αττική που ξεπέρασε τοπικά σύνορα Δήμων της Β.Α. και Β.Αττικής και βρήκαν ανέτοιμες της δομές διακυβέρνησης σε δια-τοπικό επίπεδο Συνδέεται με το αυτό-διοικητικό σύστημα κάθε χώρας (π.χ. στην Γερμανία το Ομοσπονδιακό) Όσο κι αν είναι σαφώς καθορισμένοι οι θεσμοί και οι αρμοδιότητες σε τοπικό & περιφερειακό επίπεδο, στο υπερ-τοπικό επίπεδο θα επικρατεί μια μορφή διακυβέρνησης

Μητροπόλεις Οι μεγάλες της Ευρώπης είναι πόλεις-περιφέρειες Για πολλές από αυτές, ειδικά για τις πρωτεύουσες κρατών, λέμε ότι έχουν μητροπολιτικές διαστάσεις Μια μητρόπολη, λόγω μεγέθους, γεωγραφικής έκτασης και αλληλοσύνδεσης προβλημάτων, χρειάζεται ένα διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων της Πως διακυβερνάται; 4 πιθανές μορφές μητροπολιτικής διακυβέρνησης (Λουκάκης κ.α. 2006) -Μητροπολιτική περιφερειακή διοίκηση (Περιφέρεια Αττικής) -Μητροπολιτική Περιφέρεια Αττικής ως 2ος βαθμός τοπικής αυτοδιοίκησης -Μητροπολιτικός δήμος -Μητροπολιτικός φορέας διαδημοτικής συνεργασίας –μητροπολιτικός σύνδεσμος

Κίνα, ΗΠΑ, Νότια Κορέα

Διακυβέρνηση, λειτουργίες και η ανάγκη για λειτουργική συνεκτικότητα Η κυβέρνηση (κεντρικές αρχές) και οι γενικές αρχές που ακολουθεί ένα κράτος δεν εξασφαλίζουν πάντοτε τις αρμοδιότητες και τις σωστές σφαίρες επιρροής μιας τοπικής/μητροπολιτικής κυβέρνησης Υπάρχει ζήτημα ανταπόκρισης των τοπικών και μητροπολιτικών αρχών στο ρόλο τους να εξασφαλίζουν συγκεκριμένες λειτουργίες και να τις εξυπηρετούν Επίσης υπάρχει θέμα συνοχής μεταξύ των λειτουργιών Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι εξής αρχές : -εγγύτητας (proximity) -ικανότητας (capacity) -κοινής συναίνεσης (συμφωνίας) - σχέσεις σύμβασης/συμβολαίου αντί για ιεραρχικές -κοινωνικής ζήτησης -ποικιλομορφίας (diversity) (Borja & Castells, 1997)

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙI ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: BΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

2.1 Ορισμοί, Φορείς και Κριτήρια

2.2

Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα Επικουρικότητας

και

Πρόκληση

της

2.2 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

2.2.1 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα: Ορισμοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες 2.2.2 Εμπειρικές Προσεγγίσεις 2.2.3 Εννοιολογικές Ασάφειες

2.2.4 Η Πρόκληση της Επικουρικότητας 2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας 2.2.6 Δήμοι: Κοινωνικές Υπηρεσίες κοντά στον Πολίτη 2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι

2.2.1 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα: Ορισμοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες

α) ΠεριφερειακήΑνταγωνιστικότητα[1](ΠΕΡ.ΑΝ)=ΕπιχειρηματικήΠαραγωγικότητα/Ανταγωνιστικότητα= = Παραγωγικότητα εγκατεστημένων επιχειρήσεων που προσδιορίζεται από το επιχειρηματικό περιβάλλον και την ικανότητα των επιχειρήσεων να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται σε ανταγωνιστικές – συχνά διεθνείς - αγορές (Porter, 1995)[2] 

Ανταγωνιστικότητα επιχειρήσεων αποτελεί συνάρτηση της επιχειρηματικότητας (enterpreneurialism) δηλαδή της ικανότητας για καινοτομία στη διαδικασία παραγωγής και πρόσβασης σε νέες αγορές



Ανταγωνιστικότητα περιφερειών ανάλογη της ανταγωνιστικότητας επιχειρήσεων - περιφέρειες ανταγωνίζονται για διεύρυνση μεριδίου αγοράς



Ανταγωνιστικότητα περιφερειών εξαρτάται από την παραγωγικότητα με την οποία μια περιφέρεια χρησιμοποιεί τους ανθρώπινους, κεφαλαιακούς και φυσικούς της πόρους και από την “ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος”



Διασύνδεση οικονομικής ευρωστίας με θεωρίες εξέλιξης: επικράτηση του ισχυρότερου και νομιμοποίηση αντίστοιχων πολιτικών

[1]

Bristow, G. (2005), “Everyone is a Winner: Problematising the Discourse of Regional Competitiveness”, Journal of Economic Geography 5, 285-304

[2]

Porter, M.E. (1995) “The competitive advantage of the inner city”, Harvard Business Review, 74 (May-June) , pp 55-71 41

2.2.1 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα: Ορισμοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες (συν)



Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η “περιφέρεια” οικονομικήςανάπτυξης και δημιουργίας πλούτου

αποτελεί

τον

μοχλό

της



Η περιφέρεια πρέπει ν’ αποτελέσει το επίκεντρο της αναπτυξιακής πολιτικής καθώς το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα διαμορφώνεται από “περιφερειακό επιχειρηματικό περιβάλλον – γνώσεις, διασυνδέσεις, κίνητρα -” που δεν μπορούν ν’ αποκτηθούν από απομακρυσμένους ανταγωνιστές

2.2.1 Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα: Ορισμοί και Προσδιοριστικοί Παράγοντες (συν)

β) Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα = Βελτίωση Περιφερειακής Ευημερίας = Βελτίωση ευημερίας κατοίκων μιας περιφέρειας που συνδέεται με βελτίωση συνολικών περιφερειακών επιδόσεων, μεταξύ των οποίων και της ικανότητας μιας περιφέρειας να προσελκύσει και να κρατήσει επιχειρήσεις με σταθερά ή αυξανόμενα μερίδια αγοράς (Storper, 1997) [3]  

Παραγωγικότητα επιχειρήσεων αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη περιφερειακής ανταγωνιστικότητας Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα πρέπει να συνδέεται με ικανότητα να διατηρήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να βελτιώσει όρους διαβίωσης κατοίκων (απασχόληση, μισθοί κλπ.) (ΟΟΣΑ,2005) [4]

γ) Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα = ικανότητα μιας περιφέρειας να προσελκύσει και να κρατήσει επιτυχείς επιχειρήσεις ενώ διατηρεί ή αυξάνει τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της

[3]

Storper, M. (1997), The Regional World, N.Y, Guilford Press

[4]

ΟΟΣΑ (2005), Building Competitive Regions: Strategies and Governance, Paris. 43

2.2.2

Εμπειρικές Προσεγγίσεις α. Τυπολογία Περιφερειών

[1]

Παραγωγική Ικανότητα

Περιφερειακότητα (Peripherality)

Κεντρικότητα (Centrality)

Υπερπεριφερειακότητα (Ultraperipherality)

Οριακότητα (Marginality) Πρόσβαση στις Αγορές

Παραγωγική Ικανότητα Μικρό μέγεθος  ανεπάρκεια συντελεστών παραγωγής , έλλειψη καθετοποίησης, οικονομιών κλίμακας, κλπ

ανυπαρξία

Πρόσβαση στις Αγορές

Μικρό μέγεθος  χαμηλή πυκνότητα αγοράς, έλλειψη δικτύων πώλησης, υψηλό μεταφορικό κόστος, κλπ [1] Angelides, A.

(2000) “The Cost of Peripherality: EU measures in Favor of its Ultra-Peripheral Regions”

2.2.2



Εμπειρικές Προσεγγίσεις α. Τυπολογία Περιφερειών (συν)

Διαφορές στην παραγωγική ικανότητα και τη δυνατότητα πρόσβασης στις αγορές οδηγούν σε σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ περιφερειών

Αλλαγές στην παραγωγική ικανότητα και τη δυνατότητα πρόσβασης στις αγορές οδηγούν σε περιφερειακούς μετασχηματισμούς  

   

Δυνητικά πλεονεκτήματα της υπερ-περιφερειακότητας: δυνατότητα εξειδίκευσης καινοτομίας προώθηση συνεργειών βελτίωση ποιότητας άνοιγμα μονοπωλιακών / ολιγοπωλιακών αγορών, υπέρβαση τεχνολογικής υστέρησης, κλπ.

2.2.2

Εμπειρικές Προσεγγίσεις (συν)

Huggins (2003) = Σταθμισμένος δείκτης ΠΕΡ.ΑΝ για περιοχές Ην. Βασ. α. Εισροές: πλήθος επιχειρήσεων, λόγος επιχειρήσεων σε τομείς έντασης γνώσης προς σύνολο επιχειρήσεων, ρυθμοί οικονομικής δραστηριότητας β. Εκροή: κατά κεφαλή εισόδημα (ΑΕΠ/Ν) γ. Αποτελέσματα: ποσοστό ανεργίας, μέσο επίπεδο μισθών

Huggins, R. (2003), “Creating a UK Competitiveness Index: Regional and Local Benchmarking”, Regional Studies, 37: 89-96. 46

2.2.3 Εννοιολογικές Ασάφειες

[1]

α. Πως και πόσο επηρεάζει μια Περιφέρεια την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων;



Ιδιαίτερα για πολυεθνικές επιχειρήσεις οι προσδιοριστικοί παράγοντες παραγωγικότητας και καινοτομίας είναι είτε ενδοεπιχειρησιακοί (θέση στην αγορά, οργάνωση, δεξιότητες προσωπικού, χρηματοοικονομική ευρωστία κλπ) είτε αφορούν στον βαθμό ενσωμάτωσης τους σε διεθνή δίκτυα



Εξαρτάται από: - σύνθεση παραγωγής και κλαδική διάρθρωση (πχ. τουριστικές επιχειρήσεις – αυτοκινητοβιομηχανία – εξόρυξη πρώτων υλών) - ποιότητα τυπικών και άτυπων θεσμών (εργασιακές σχέσεις, κοινωνικό περιβάλλον, αβεβαιότητα κλπ) - ταυτότητα περιφέρειας και διεθνή εικόνα - ποιότητα τοπικής / περιφερειακής ηγεσίας

[1]

Bristow, G. (2005), “Everyone is a Winner: Problematising the Discourse of Regional Competitiveness”, Journal of Economic Geography 5, 285-304 47

2.2.3 Εννοιολογικές Ασάφειες β. Πώς και πόσο επηρεάζει η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων τις περιφερειακές επιδόσεις και την περιφερειακή ευημερία;



Σχέση αιτιότητας μπορεί να είναι αντίστροφη: καλές επιδόσεις προσελκύουν επενδύσεις από πιο ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που αυξάνουν την συνολική παραγωγικότητα



Εξαρτάται από: - Κλαδική διάρθρωση και διασυνδέσεις μεταξύ επιχειρήσεων (κάθετες και οριζόντιες διασυνδέσεις) - Ενδοπεριφερειακές κοινωνικές σχέσεις, κοινωνικό κεφάλαιο και μηχανισμούς συμμετοχής και αναδιανομής - Συμμετοχικούς θεσμούς ή θεσμούς υπεξαίρεσης πλεονάσματος (πχ πελατειακές σχέσεις, διαφθορά, αποικιοκρατικές σχέσεις κλπ) - Απόλυτο πλεονέκτημα περιφέρειας (πχ ποιότητα υποδομών,περιβάλλοντος, εκπαίδευσης κλπ) που προσδιορίζεται από εξωγενείς παράγοντες και παίκτες (πχ εθνικό κράτος)



Περιφερειακή ευημερία είναι βιώσιμη αν υπάρχει ικανότητα διαρκούς αναβάθμισης και αλλαγών στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δηλαδή στη συνολική παραγωγικότητα. 48

Η Πρόκληση της Επικουρικότητας

2.2.4

Ποιος είναι “υπεύθυνος” για την ΠΕΡ.ΑΝ και την ευημερία μιας περιφέρειας;

- Ιδιωτικός, δημόσιος ή κοινωνικός τομέας (;) - Επιχειρήσεις (;) - Έθνος / Κράτος (;) - Περιφερειακή διοίκηση (;) - Τοπική αυτοδιοίκηση (;) • Απάντηση που δίνεται εξαρτάται από “διάγνωση” 

Θιασώτες της θεωρίας της “επιχειρησιακής ανταγωνιστικότητας / παραγωγικότητας” ενστερνίζονται περιφερειακές πολιτικές βελτίωσης της επιχειρηματικότητας και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος κυρίως μέσω θεσμικών παρεμβάσεων της περιφέρειας και του κράτους.

 Θιασώτες της θεωρίας της “βελτίωσης της περιφερειακής ευημερίας” ενστερνίζονται ολοκληρωμένες αναπτυξιακές πολιτικές με ενεργό ρόλο / δημοσίου / ιδιωτικού /κοινωνικού τομέα και παροχή “δημόσιων περιφερειακών αγαθών” που σπανίζουν (πχ συντονισμός, αναβάθμιση υποδομών, προστασία περιβάλλοντος, αναβάθμιση εκπαίδευσης / κατάρτισης). 49

2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας α. Προϋποθέσεις / Βήματα / Στρατηγική 

Εντοπισμός ελλείψεων ή εμποδίων (πχ μεταφορές, επικοινωνίες, εξειδικευμένο προσωπικό, θεσμικές στρεβλώσεις κλπ)



Κινητοποίηση τοπικών παραγωγικών δυνάμεων, που ήδη δραστηριοποιούνται στην περιοχή με στόχο την διεύρυνση της παραγωγικής ικανότητας και τη βελτίωση της πρόσβασης



Η δυνατότητα περιοχής να διευρύνει παραγωγική ικανότητα και να βελτιώσει πρόσβαση στις αγορές, ιδιαίτερα ιδιωτικών επιχειρήσεων θα προσδιορίσει

… την επιτυχή αναβάθμιση του Περιφερειακού Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος δηλ «Περιφερειακού Διαμαντιού» (Porter) 



Εκπόνηση:  Ανάλυσης SWOT  Περιφερειακού αναπτυξιακού σχεδίου για αναβάθμιση τοπικών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων  Ολοκληρωμένων αναπτυξιακών παρεμβάσεων Εταίροι αναπτυξιακού σχεδιασμού και υλοποίησης:  Περιφερειακή κ Τοπική Αυτοδιοίκηση  Αναπτυξιακές Εταιρείες  Κοινωνικοί Εταίροι  Επιμελητήρια  Ιδιωτικές Επιχειρήσεις  Μ.Κ.Ο.  Πολίτες (Δημοκρατικός Προγραμματισμός) 50

2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (συν.)

      

 



  

Τρόποι βελτίωσης παραγωγικής ικανότητας: αναβάθμιση συντελεστών παραγωγής επένδυση σε γνώση και τεχνολογία ανάπτυξη περιφερειακών πληροφοριακών συστημάτων βελτίωση θεσμικού περιβάλλοντος προαγωγή καινοτομιών προσέλκυση επενδύσεων, κλπ Τρόποι βελτίωσης πρόσβασης στις αγορές: επενδύσεις σε υποδομές / μεταφορές / επικοινωνίες  χαμηλό μεταφορικό κόστος προώθηση εξαγωγικών αλυσίδων αξίας: παραγωγή και διακίνηση προϊόντων και υπηρεσιών με υψηλότερη προστιθέμενη αξία  διεύρυνση ανταγωνιστικότητας ανάπτυξη περιφερειακών πληροφοριακών συστημάτων Χρηματοδοτικοί πόροι: εξωτερική χρηματοδότηση (επιχορηγήσεις, δάνεια κλπ.) ίδιοι χρηματοδοτικοί πόροι (περιφερειακή αποταμίευση, αυτοτελείς πόροι) 51

•Ανθρώπινο Κεφάλαιο

2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (συν)

•Απόθεμα Γνώσεων κ ΔιοικητικήςΟργανωτικής Ικανότητας •Φυσικοί πόροι •Γη

«Περιφερειακό Διαμάντι» & Αναβάθμιση Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος

•Κεφάλαιο •Υποδομές

•Αξιοποίηση Ανθρώπινου Παράγοντα (Όροι κ Συνθήκες Εργασίας – Εργασιακές Σχέσεις) •Μεσολάβηση - Διαιτησία •Ρυθμιστικό Πλαίσιο (νομοθεσία, αδειοδότηση, γραφειοκρατία, δημόσια διοίκηση) • Θεσμοί Ανταγωνισμού (πχ. Επιτροπή Ανταγωνισμού)

Δημόσιες Πολιτικές •Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Επιχειρησιακή Στρατηγική, Λειτουργία και Ανταγωνισμός Επιχειρήσεων

•Δημογραφική Πολιτική •Διαχείριση Μεταναστευτικών Ροών

•Χρηματοπιστωτικές Υπηρεσίες •Λειτουργία Χρηματοδοτικών Εργαλείων Τραπεζικού Συστήματος

•Εκπαίδευση/ Κατάρτιση

•Λειτουργία Δικαιοσύνης

•Έρευνα και Τεχνολογία

Δημόσιες Πολιτικές

•Επενδυτική πολιτική (κίνητρα, Δημ. Επενδύσεις) •Χρημ/κά κίνητρα & εργαλεία

Συντελεστές Παραγωγής

Συντελεστές Ζήτησης

•Νομοθετικές Πρωτοβουλίες •Άνοιγμα Αγορών •Βιομηχανική/Επενδυτική πολιτική

•Αναβάθμιση υποδομών

•Απλούστευση διαδικασιών ίδρυσης, αδειοδότησης και λειτουργίας επιχειρήσεων

•Πληροφοριακή, Τεχνολογική, Ερευνητική Υποστήριξη

•Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις

•Δικτύωση •Δίκτυα Προμηθευτών •Δίκτυα Διανομών κ Πελατών Δημόσιες Πολιτικές •Ενίσχυση δημιουργίας ομίλων επιχειρήσεων ιδίου τύπου (συγχωνεύσεις)

Παραγωγικές Διασυνδέσεις, Δίκτυα & Υπηρεσίες

•Διάρθρωση Επιχειρήσεων (αριθμός επιχειρήσεων μερίδια αγοράς και βαθμός συγκέντρωσης) •Πηγές Δαπάνης •Εξωστρέφεια Δημόσιες Πολιτικές

•Δημιουργία θεσμών προβολής και προώθησης (ΜΜΕ)

•Οικονομική Πολιτική

•Αναπτυξιακοί σύνδεσμοι παραγωγών

•Προδιαγραφές Πιστοποίησης ISO

•Ενίσχυση επιμελητηρίων

•Καταναλωτικά Πρότυπα

•Αποθηκευτικοί Χώροι / Logistics

•Κυβερνητικές Προμήθειες 52

2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (συν)  Ανάλυση SWOT τόσο ως προς επιχειρησιακή ανταγωνιστικότητα της περιφέρειας όσο και ως προς περιφερειακές επιδόσεις

Πχ Κεφαλλονιά

Επιχειρηματική Ανταγωνιστικότητα

Περιφερειακές Επιδόσεις

Strengths (Πλεονεκτήματα)

• Διεθνές Αεροδρόμιο • ΤΕΙ Ιονίων • Φυσικό Περιβάλλον / Ακτές • Περιφερειακό Νοσοκομείο

• Πολιτιστική Κληρονομιά 10ος πλούσιος εθνικός δρυμός με μεγαλύτερη φυσική αναγέννηση

Weaknesses (Αδυναμίες)

• Υψηλό κόστος ενέργειας • Υψηλό μεταφορικό κόστος • Ανεκμετάλλευτοι αγροτοδιατροφικοί πόροι • Χαμηλή αξιοποίηση ακτών, ορεινού όγκου

• Υψηλό κόστος • Χαμηλή κοινωνική συμμετοχή • Ελάχιστες αναπτυξιακές διασυνδέσεις • Απουσία συμπράξεων / συνεργασιών • Απουσία διασύνδεσης με διασπορά

Opportunities (Ευκαιρίες)

• Διασύνδεση εκπαίδευσης και εγχώριας παραγωγής • Διασύνδεση αγροτοδιατροφικού τομέα, βοτάνων με δίκτυα εμπορίας και τουριστικές υπηρεσίες • Ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισμού και υπηρεσιών

• Σημαντική Ομογένεια

Threats (Απειλές)

• Μείωση τουριστικού μεριδίου

• Σεισμοί • Εποχιακή απασχόληση

2.2.5 Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (συν) ΟΟΣΑ [1]: “Βελτίωση παραγωγικότητας εξαρτάται από βελτίωση ροών γνώσης και καινοτομίας και όχι από χαμηλό κόστος παραγωγής επιδοτήσεις ή επενδύσεις σε υποδομές” Πολιτικές που έχουν ακολουθηθεί: 

Οριζόντιες και κάθετες διασυνδέσεις: Ενδοκλαδικές και Διακλαδικές διασυνδέσεις μεταξύ επιχειρήσεων, μεταξύ εξειδικευμένων συντελεστών και επιχειρήσεων, μεταξύ προμηθευτών, παραγωγής και δικτύων αγοράς



Βελτίωση επιχειρηματικού και θεσμικού περιβάλλοντος Υποδομές Δικτύου Γνώσης: ανάπτυξη τεχνολογικών πάρκων, τεχνοπόλεων, ζωνών καινοτομίας που υποστηρίζουν μετάδοση γνώσης μέσω “συγκατοίκησης”



Συμπλέγματα Δραστηριοτήτων (clusters): διασύνδεση επιχειρήσεων μεταξύ τους για κοινές δράσεις (πχ διείσδυση σε ξένες αγορές, logistics κλπ)



Διασύνδεση κέντρων γνώσης και παραγωγής: διασύνδεση ΑΕΙ, ΤΕΙ, Κέντρων Έρευνας και επιχειρήσεων, συστήματα διάχυσης τεχνολογίας και καινοτομίας

[1] ΟΟΣΑ (2005). Building Competitive Regions: Strategies and Governance, Paris 54

2.2.5

Περιφέρειες: Πόλοι Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (συν)

Παρατηρήσεις 

Σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές, ανάπτυξη τεχνολογικών πάρκων αποτελεί δαπανηρή και μάλλον αναποτελεσματική επιλογή (πχ Ζώνη Αλεξάνδρειας Καινοτομίας)



Διασύνδεση με ΤΕΙ σε τοπικές κοινωνίες αποτελεί αποτελεσματική επιλογή αλλά συνδέεται με ποιότητα και ευελιξία ΤΕΙ



Αγροτική ανάπτυξη επικεντρώνεται ολοένα και περισσότερο σε τηλεπικοινωνιακές υποδομές και σε διασυνδέσεις αγροτικού / τουριστικού τομέα



Βελτίωση ανταγωνιστικότητας πόλεων επικεντρώνεται σε υποδομές έντασης γνώσης σε διακλαδικές διασυνδέσεις και σε αναπλάσεις υποβαθμισμένων γειτόνων



Πολυεπίπεδος συντονισμός διακυβέρνησης (multi-level governance) αναγκαίος: μεταξύ επιπέδων διοίκησης (ΟΤΑ – περιφερειακή διοίκηση – κεντρική διοίκηση) και μεταξύ οργανισμών και φορέων σε κάθε επίπεδο διοίκησης



Προγραμματικές συμφωνίες μεταξύ επιπέδων (πχ αποκέντρωση ΕΣΠΑ / περιφερειακοί αναπτυξιακοί προγραμματισμοί) και φορέων (πχ Αμβρακικού)

2.2.6 Δήμοι: Κοινωνικές Υπηρεσίες κοντά στον Πολίτη Οκτώβριος 2010: Global Forum on Local Development (UNDP, United Nations Capital Development Fund, Uganda, www.uncdf.org/sites/default)



Ρόλος των αποκεντρωμένων τοπικών κυβερνήσεων ή της αυτοδιοίκησης στην επίτευξη των στόχων της Χιλιετίας (MDGs) σημαντικός  Η παροχή υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο είναι πιο οικονομική και αποτελεσματική απ’ότι η παροχή υπηρεσιών από την κεντρική κυβέρνηση από παράλληλους μηχανισμούς όπως ΜΚΟ  Τοπικές αρχές: - Γνωρίζουν καλύτερα ανάγκες πληθυσμού - Μπορούν να σχεδιάσουν και να συντονίσουν την υλοποίηση δράσεων - Μπορούν να παρακολουθήσουν υλοποίηση, να αξιολογήσουν και να προβούν σε διορθωτικές κινήσεις όταν κι όπου χρειάζεται - Λογοδοτούν στον τοπικό πληθυσμό 56

2.2.6. Δήμοι: Κοινωνικές Υπηρεσίες κοντά στον Πολίτη (συν)

Προϋποθέσεις  Σχετική αυτονομία στη λήψη αποφάσεων και χρηματοδότησης  Αποτελεσματικοί μηχανισμοί λογοδοσίας

Εμπόδια  Περιορισμένη αποκέντρωση αρμοδιοτήτων  Σύγχυση / αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων μεταξύ επιπέδων  Ελλιπείς χρηματοδοτικοί πόροι

2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι α. Επίπεδα Διοίκησης Και Κατανομή Αρμοδιοτήτων

ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ

Ι. Εθνικό

Περιφερειακές Υπηρεσίες Υπουργείων

ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση

1) Έλεγχος Νομιμότητας Κατωτέρω Επιπέδων 2) Περιβάλλον 3) Δάση και Δασαρχεία 4) Χωροταξία 5) Διαχείριση Μεταναστευτικών Ροών & Ενσωμάτωση Μεταναστών

ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση

1) Αναπτυξιακός Σχεδιασμός 2) Υλοποίηση Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (Διαχείριση ΕΣΠΑ και ΠΔΕ) 3) Κρατικές Ενισχύσεις Αναπτυξιακού Νόμου 4) Αδειοδοτήσεις για Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις 5) Εφαρμογή Περιβαλλοντικής Πολιτικής (Έλεγχοι Αδειοδότησης, Τήρηση Περιβαλλοντικών Όρων) 6) Πολιτική Προστασία

IV. Δήμοι

1) Κοινωνικές Υπηρεσίες (Παιδικοί Σταθμοί, Προστασία Ευπαθών Ομάδων κλπ.) 2) Πολεοδομίες 3) Διαχείριση Τοπικών Περιβαλλοντικών Ζητημάτων (Αποχέτευση, Σκουπίδια κλπ) 4) Εξυπηρέτηση Πολιτών (Δημοτικά ΚΕΠ)

2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι β. Επίπεδα Διοίκησης και Πόροι

2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι β. Επίπεδα Διοίκησης και Πόροι (συν)

ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΠΟΡΟΙ

Ι. Εθνικό

Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ)

ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση

Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ)

ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση

1) Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Λειτουργικές Ανάγκες (KAΠ) 3) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Επενδύσεις / Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) 4) Αυτοτελείς Πόροι

IV. Δήμοι

1) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Λειτουργικές Ανάγκες (KAΠ) 2) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Επενδύσεις / Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) 3) Έσοδα από Επιχορηγήσεις για Λειτουργικές Δαπάνες (ΚΑΕ) 4) Ανταποδοτικά Τέλη

2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι β. Επίπεδα Διοίκησης και Πόροι (συν) 

Η απόδοση των Κ.Α.Π. καλύπτει το κόστος των υπηρεσιών για τις αρμοδιότητες που έχουν μεταβιβασθεί στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης



Πόροι Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης:  Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των Περιφερειών προέρχονται από τις παρακάτω πηγές εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού: α) το 4% των συνολικών εσόδων των ετήσιων εισπράξεων από το Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.) β) το 2,40% των συνολικών εσόδων των ετήσιων εισπράξεων από το Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων (Φ.Ε.Φ.Ν.Π.) 

Τα παραπάνω φορολογικά έσοδα καλύπτουν το σημερινό κόστος των κρατικών επιχορηγήσεων που αντιστοιχεί στις αρμοδιότητες της περιφέρειας που θα μεταφερθούν από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, από τις κρατικές περιφέρειες, και το κόστος μισθοδοσίας. Επίσης τα παραπάνω φορολογικά έσοδα καλύπτουν και μέρους του κόστους των αρμοδιοτήτων που θα μεταφερθούν από 1ης Ιανουαρίου 2011. Στην περίπτωση που το κόστος των μεταφερομένων αρμοδιοτήτων, μετά την αναλυτική κοστολόγηση τους, δεν καλύπτεται από τους παραπάνω πόρους θα καλυφθεί με αύξηση των ποσοστών των φόρων των περιπτώσεων α΄ και β΄.



Οι Κ.Α.Π. αποτελούν περίπου 30-35% του συνόλου των πόρων



Οι Αυτοτελείς Πόροι προέρχονται από τα Τέλη Μεταβίβασης Αυτοκινήτων καθώς κι από Πρόστιμα και Παράβολα 61

2.2.7 Ελλάδα: Επίπεδα Διοίκησης, Κατανομή Αρμοδιοτήτων και Πόροι β. Επίπεδα Διοίκησης και Πόροι (συν) 

Πόροι Δήμων:  Οι Κ.Α.Π. των Δήμων για Λειτουργικές Ανάγκες προέρχονται από: α) το Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων (Φ.Ε.Φ.Ν.Π.) σε ποσοστό 20% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων του φόρου αυτού, β) το Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.) σε ποσοστό 12% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων του φόρου αυτού, γ) το Φόρο Ακίνητης Περιουσίας σε ποσοστό 50% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων του φόρου αυτού".



Στους πόρους αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι χρηματοδοτήσεις προς την τοπική αυτοδιοίκηση για τη λειτουργία και μισθοδοσία του προσωπικού των ΚΑΠΗ από τα Υπουργεία Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Αιγαίου και τη λειτουργία σχολείων από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.



Από τα έσοδα της φορολογίας εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων το ένα τρίτο (1/3) εγγράφεται στον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων και διατίθεται για τη χρηματοδότηση επενδυτικών δραστηριοτήτων των Δήμων, Κοινοτήτων, Αναπτυξιακών Συνδέσμων, Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης και επιχειρήσεων που λειτουργούν με τη μορφή των Α.Ε. και στις οποίες συμμετέχουν φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με ποσοστό 50% τουλάχιστον. Το ποσό αυτό (το 1/3 των εσόδων του ΦΕΦΝΠ) που διατίθεται για τη χρηματοδότηση επενδυτικών δραστηριοτήτων ονομάζεται Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ).

Η ΣΑΤΑ διατίθεται: - Αποκλειστικά και μόνο για την εκτέλεση έργων και την εκπόνηση μελετών και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πληρωμή οποιασδήποτε άλλης δαπάνης. (ΥΠΕΣΔΔΑ 13654/98) - Ως δαπάνες, που δύνανται να καλύπτονται από τον προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων (ΣΑΤΑ), νοούνται αυτές που αφορούν σε προμήθειες μονίμων εξοπλιστικών μέσων ή μηχανικού εξοπλισμού τεχνικού ή αναδιοργανώσεως υπηρεσιών, ή σε προμήθειες κεφαλαιουχικών αγαθών, προοριζομένων αποκλειστικά για κατασκευές μονίμων ή ημιμονίμων εγκαταστάσεων ή έργων. Κάθε άλλη δαπάνη, στα πλαίσια των επενδυτικών δραστηριοτήτων των Ο.Τ.Α., που αντλεί σχετική πίστωση από τον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων, είναι μη νόμιμη. - Ποσοστό μέχρι 12% της ΣΑΤΑ μπορεί να διατίθεται προς αντιμετώπιση λειτουργικών δαπανών που διαπιστώνονται κατά το τελευταίο τρίμηνο του οικονομικού έτους και δεν μπορούν να καλυφθούν από τα τακτικά ή έκτακτα έσοδα τους. Για το σκοπό αυτόν απαιτείται 62 αιτιολογημένη απόφαση του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου.

ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ενότητα ΙV

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα [1] α. 1950-1981 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη



Χαρακτηριστικά 

Συγκέντρωση δυναμικών κλάδων στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, στη Θεσσαλονίκη και στα αστικοβιομηχανικά συγκροτήματα κατά μήκος του κύριου αναπτυξιακού άξονα Πάτρα – Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Καβάλα.



Συγκέντρωση πληθυσμού στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.



Υπερεκμετάλλευση ορισμένων φυσικών πόρων και αδρανοποίηση άλλων.



Διαμόρφωση διαπεριφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων.



Δυαδικές χωρικές ανισότητες:  Πόλη - Ύπαιθρος,  Παράκτιες - Ορεινές περιοχές,  Νησιωτικός – Ηπειρωτικός χώρος

[1] Χριστοφάκης

Μανώλης, 2001, Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Κεφ. 8, σελ 193 3

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα α. 1950-1981 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη (συν)



Πολιτικές  Ενίσχυση υποδομών και ενδυνάμωση Θεσσαλονίκης (1951-1961) 

Προώθηση πολιτικής για δημιουργία πόλων ανάπτυξης : Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα – Βόλος, Ιωάννινα, Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο (1961-1971)



Επικράτηση “δόγματος” των πόλων ανάπτυξης και θέσης ότι η διασπορά στον χώρο δεν προάγει την περιφερειακή ανάπτυξη (Αναπτυξιακό Πρόγραμμα 1976-1980)



Πολιτική ενδυνάμωσης “αντίπαλων πόλεων” (1971-1981)



Πολιτική συγκράτησης της ελκτικής δύναμης των δυο μεγάλων Μητροπολιτικών Κέντρων και τη δημιουργία δυναμικών κέντρων που όμως δεν εφαρμόζεται αποτελεσματικά



Συστηματοποίηση της πολικής προσέγγισης με προσδιορισμό οικιστικών κέντρων  Αθήνα – Θεσσαλονίκη  Κέντρα Εντατικών Προγραμμάτων Ανάπτυξης (Κ.Ε.Π.Α.) Λάρισα – Βόλος, Πάτρα – Αίγιο, Κοζάνη -Πτολεμαΐδα, Ηράκλειο, Καβάλα, Ιωάννινα  Αστικά Οικιστικά Κέντρα (ΑΣΤ.Ο.Κ) τα οποία ήταν πρωτεύουσες των Νομών  Αγροτοβιομηχανικά Οικιστικά Κέντρα (ΑΓΡ.Ο.Κ) 4



Πολιτικές (συν)  Παράλληλα με διπολική κυριαρχία, αναπτύσσεται ολιγοπολικό σύστημα περιφερειακών αστικών κέντρων (Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλος, Ιωάννινα, Αγρίνιο, Κοζάνη, Καβάλα)

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα β. 1981-1989 : Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη – Εθνικές Πρωτοβουλίες 

Χαρακτηριστικά  Ένταξη στην ΕΟΚ επιφέρει παραγωγικές αναδιαρθρώσεις 

Υπογραφή Μνημονίου Ελλάδας – ΕΟΚ (1983) με προστατευτικές και θεσμικές παρεκκλίσεις για μη εφαρμογή ΦΠΑ με μεταβατικές περιόδους



Μείωση βιομηχανικής απασχόλησης



Διαρθρωτικά προβλήματα στην Αθήνα και στα μεγάλα αστικοβιομηχανικά κέντρα



Άνοδος ΠΑΣΟΚ



Μετατόπιση πολιτικής στο πρότυπο της τοπικής – ενδογενούς ανάπτυξης και της ανάπτυξης “από τα κάτω”



Διάχυση αναπτυξιακών ωφελειών σε ολόκληρη την επικράτεια



Συγκράτηση πληθυσμού και μείωση εσωτερικών μεταναστευτικών ροών προς αστικά κέντρα



Βελτίωση ποιότητας ζωής στις περιφέρειες



Στήριξη απασχόλησης

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη – Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) 

Πολιτικές  Εισαγωγή “Δημοκρατικού Προγραμματισμού” (1983-1987)  Θεσμοθέτηση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ως Τοπικής Αυτοδιοίκησης Δεύτερου Βαθμού  Ανασυγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης  Συγκρότηση Περιφερειακής Διοίκησης  Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ, 1983). Κάλυψη αναγκών πληθυσμού στον τόπο διαβίωσης στο πλαίσιο “οικιστικών ενοτήτων”:  Αναβάθμιση και ισχυροποίηση των μικρών οικιστικών κέντρων  Προσδιορισμός κατηγοριών οικιστικών κέντρων / δικτύων και οικιστικών ενοτήτων, δηλ. “ανοικτών πόλεων”  Καθιέρωση πέντε επιπέδων οικισμών (ΥΧΟΠ, 1984): Μικροί οικισμοί (5ο επίπεδο)

Εξυπηρετούν μεμονωμένους κατοίκους

Κεφαλοχώρια (4ο επίπεδο)

Εξυπηρετούν 2-8.000 κατοίκους με ανάλογες λειτουργίες (γυμνάσιο, λύκειο, ιατρείο, ταχυδρομείο, αστυν. σταθμό κά.)

Κωμοπόλεις (3ο επίπεδο)

Εξυπηρετούν ≈ 20.000 κατοίκους

Νομαρχιακά κέντρα/Πρωτεύουσες νομών (2ο επίπεδο)

Εξυπηρετούν ≈ 80.000 κατοίκους

Περιφερειακά κέντρα/Έδρες περιφερειών (1ο επίπεδο)

Εξυπηρετούν ≈ 450.000 κατοίκους

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη – Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν)

•

Πολιτικές (συν)



Οριοθέτηση “μικροπεριφερειών” στη βάση ροών και σχέσεων που αποτελούν βασικό συστατικό για ενεργοποίηση τοπικής ανάπτυξης Οικιστικές ενότητες αστικού τύπου: πυρήνας η πόλη > 10.000 κατοίκων με δορυφόρους οικισμούς στην άμεση ζώνη επιρροής Ανοικτές πόλεις: πυρήνας 4ου επιπέδου και άνω < 10.000 κατοίκους με διασκορπισμένους οικισμούς  Οικιστικές ενότητες > 5.000 κατοίκων  Αγροτικές και προβληματικές περιοχές

•

Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες 

Πρόγραμμα Περιφερειακής Ανάπτυξης 1981-1985  Ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων υψηλής παραγωγικότητας  Ενθάρρυνση τοπικών πρωτοβουλιών  Προστασία περιβάλλοντος και ορθολογική χωροθέτηση  Υποδομές για οικονομικές δραστηριότητες  Αποκέντρωση αρμοδιοτήτων



Αναπτυξιακά κίνητρα (Ν. 1262/82)  Προβλέπονται 4 είδη κινήτρων:  Επιχορηγήσεις  Επιδοτήσεις Επιτοκίου  Πρόσθετες Αποσβέσεις  Αφορολόγητες Εκπτώσεις από τα Κέρδη  Για μεγάλες επενδύσεις, προβλέπεται συμμετοχή του κράτους στο εταιρικό κεφάλαιο των επιχειρήσεων που επιχορηγούνται  Διευρύνεται η έννοια της παραγωγικής επένδυσης και περιλαμβάνονται δραστηριότητες της πρωτογενούς παραγωγής, καθώς και κοινωνικές και πολιτικές υπηρεσίες

Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν)



Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Δημοκρατικός Προγραμματισμός (1983 – 1987) [2]  Εισαγωγή Δημοκρατικού Προγραμματισμού: δυνατότητα συμμετοχής του πολίτη και των τοπικών φορέων στην διαμόρφωση της περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής και στην κατάρτιση μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων  Συγκρότηση οργάνων προγραμματισμού και σχεδιασμός αναπτυξιακών προγραμμάτων (Περιφερειακά, Νομαρχιακά, Τοπικά) σε κάθε χωρικό επίπεδο (κεντρικοί φορείς, περιφερειακά συμβούλια, νομαρχιακά συμβούλια, δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια)  Αρμοδιότητα έγκρισης μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων μιας βαθμίδας ανήκει στα όργανα της άμεσης ανώτερης ιεραρχικά βαθμίδας. Αρμοδιότητα έγκρισης ετήσιων προγραμμάτων ανήκει στα όργανα της ίδιας βαθμίδας

[2] Κατσέλη, Λ., 1986, “Building a Process of Democratic Planning” in T. Tzannatos (ed.), Socialism in Greece: The First Four Years, Gower, Aldershot, England.

Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) 

Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Δημοκρατικός Προγραμματισμός (1983 – 1987) (συν) 

Προώθηση ενεργού προγραμματισμού μέσω Δραστηριοτήτων” (ΚΕΠΕ) για:  Καταπολέμηση της οικονομικής στασιμότητας  Καταπολέμηση της ανεργίας  Προώθηση της αποκέντρωσης  Ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη

“Ολοκληρωμένων

Συμπλεγμάτων



Δημιουργία νέων φορέων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο για την ενεργοποίηση ενδογενούς δυναμικού:  Δημοτικές επιχειρήσεις  Εταιρείες Λαϊκής Βάσης  Συνεταιριστικές Οργανώσεις



Ανάδειξη “εθνικών πρωταθλητών” και προώθηση δημοσίων επενδύσεων  Συντονισμένο πρόγραμμα έργων του δημόσιου τομέα  Συνεργασία μεγάλων επιχειρήσεων με ΜΜΕ  Δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων – καταλυτών στην αναπτυξιακή διαδικασία  Παρακολούθηση εξελίξεων για αναπροσαρμογή του προγράμματος και προσέλκυση επενδύσεων 11



Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν)



Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής Προγραμματισμός (1983 – 1987) (συν)

και

Κοινωνικής

Ανάπτυξης

και

Δημοκρατικός



Πρόσληψη, επιμόρφωση και στελέχωση Νομαρχιακών υπηρεσιών προγραμματισμού με 150 νέους επιστήμονες



Αποτελέσματα 5ετούς 1983-87 :  Υλοποίηση 70% του ΠΔΕ σύμφωνα με το Πρόγραμμα  Δημιουργία νέων αναπτυξιακών φορέων και δομών  Πολιτική ανατροπή του Προγράμματος μετά το 1985



Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν)



Προώθηση προγραμματικών συμβάσεων σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο, πχ. Πρόγραμμα Ανάπτυξης και Προστασίας Αμβρακικού Κόλπου 

27-03-1985 : Υπογραφή Σύμβασης μεταξύ 15 Κεντρικών και 13 Τοπικών Φορέων



Σύμβαση περιέχει αναπτυξιακές επιλογές για την περιοχή, υποχρεώσεις κάθε φορέα, σύνολο βασικών έργων για ανάπτυξη περιοχής και δημιουργία φορέα κινητοποίησης και υποστήριξης (ΕΤΑΝΑΜ)



Περιλαμβάνει 5ετές πρόγραμμα:  Αλιευτικής και ιχθυοτροφικής ανάπτυξης  Ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού  Προστασίας και διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος  Διαχείρισης λυμάτων κι αποβλήτων



Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) 

Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (1986-92) 

Στόχος: αντιμετώπιση αρνητικών επιπτώσεων από ένταξη Ισπανίας και Πορτογαλίας και βελτίωση κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μεσογειακών περιοχών



Πρώτη προσπάθεια Ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής μέσω ολοκληρωμένων προγραμμάτων



Τα Ελληνικά ΜΟΠ αφορούσαν όλη την Ελληνική επικράτεια και αποτελούνταν 7 προγράμματα (6 με χωρική διάσταση και 1 με κλαδική διάσταση):  ΜΟΠ Αττικής  ΜΟΠ Μακεδονίας – Θράκης  ΜΟΠ Ανατολικής – Κεντρικής Ελλάδας  ΜΟΠ Αιγαίου  ΜΟΠ Δυτικής Ελλάδας – Πελοποννήσου  ΜΟΠ Κρήτης  ΜΟΠ Πληροφορικής



Μέτρα εντάσσονται σε πέντε κατηγορίες: Γεωργία, Αλιεία, Βιομηχανία – Βιοτεχνία – ΜΜΕ, Υπηρεσίες, Ανθρώπινο Δυναμικό



Στηρίζονταν στη δημοκρατική συμμετοχή, στην αποκέντρωση της εφαρμογής τους και στην ενεργοποίηση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα

Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) 

Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (1988-1992) 

Στόχοι:  Προώθηση της αποκέντρωσης και του δημοκρατικού προγραμματισμού  Μείωση της έντασης των περιφερειακών ανισοτήτων  Αύξηση των δυναμικών περιφερειών  Κλαδική αναδιάρθρωση



Μέτρα:  Αποκέντρωση, ενίσχυση των ΟΤΑ  Ενσωμάτωση υψηλής τεχνολογίας  Βελτίωση “κλίματος” για ιδιωτικές επενδύσεις  Προγράμματα με τοπική και περιβαλλοντική κατεύθυνση



Αποτελέσματα  Δεν προωθήθηκε για έγκριση στη Βουλή  Τροποποιήθηκε και υποβλήθηκε ως Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) 1989-1993 στην Κοινότητα, ως βάση για πρώτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες



Χαρακτηριστικά: 

ΚΠΣ αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης των Διαρθρωτικών Ταμείων της Κοινότητας που προωθήθηκε με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987)



Στόχος 1: μείωση ανισοτήτων, προώθηση ανάπτυξης και διαρθρωτικής προσαρμογής των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών



Πολυταμειακές, πολυτομεακές και πολυπεριφερειακές παρεμβάσεις



Αποκεντρωτικές διαδικασίες και εταιρική σχέση μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων



Δέσμευση για σταδιακή αποκέντρωρη τεχνικών, χρηματοδοτικών και θεσμικών αρμοδιοτήτων 16

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες(συν)



Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Ι, 1989-1993 

15,5 δις ECU (τιμές 1989)



12 τομεακά προγράμματα



13 περιφερειακά προγράμματα



Ειδικά Αναπτυξιακά Προγράμματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΑΠΤΑ) που ενσωματώνονται στα 13 ΠΕΠ. Σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τοπικούς φορείς (ενίσχυση υποδομών, προστασία περιβάλλοντος, υποστήριξη τοπικής οικονομίας, ενίσχυση θεσμών ΟΤΑ)



6 Προτεραιότητες – στόχοι:  Υποδομές (29%)  Ανάπτυξη Πρωτογενούς Τομέα (6%)  Ανταγωνιστικότητα Επιχειρήσεων (4%)  Ισόρροπη Ανάπτυξη Τουρισμού (1%)  Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού (10%)  Περιφερειακή – Τοπική Ανάπτυξη (50%) 17

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) 

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙ, 1994-1999 

Νέα Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ 1992)

 

Αύξηση χορηγούμενων πόρων



Δημιουργία Ταμείου Συνοχής για χρηματοδότηση περιβάλλοντος και διευρωπαϊκών δικτύων υποδομών & μεταφορών στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία



Επιμήκυνση προγραμματικής περιόδου σε 6 έτη



29,72 δις ECU και 3,061 δις ECU για Ταμείο Συνοχής



Βαρύτητα στην άρση της απομόνωσης του νησιωτικού χώρου



5 Προτεραιότητες – στόχοι:  Βασικές υποδομές/μεγάλα έργα (28%)  Ποιότητα ζωής (9%)  Ανάπτυξη – Ανταγωνιστικότητα (25%)  Ανθρώπινο Δυναμικό (13%)  Περιφερειακή – Τοπική Ανάπτυξη (25%) (ΠΕΠ & ΕΑΠΤΑ) 18



Κοινοτικές Πρωτοβουλίες 

Σχέδια δράσης που διατυπώνονται από ομάδες τοπικής δράσης και συλλογικούς φορείς προς κράτος, περιφέρεια, νομό, επαρχία



Έντονες εταιρικές σχέσεις σε τοπικό επίπεδο: μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών εταίρων, πχ  Πρόγραμμα Leader για αγροτουρισμό  Πρόγραμμα Urban για αστικές περιοχές  Πρόγραμμα Interreg για παραμεθόριες συνεργασίες

Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ε.Π.Τ.Α)



Ν. 2539/97 Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης



Σχέδιο Ι Καποδίστριας (1997-2000): συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους με στόχο την βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης



Ειδικό πενταετές αναπτυξιακό πρόγραμμα (1998-2002 ή 1998-2004) που αποσκοπεί στην υποστήριξη και οργάνωση της λειτουργίας των ΟΤΑ και την πραγματοποίηση δημοσίων επενδύσεων τοπικής ανάπτυξης και καταρτίζεται στη βάση προτάσεων των ΟΤΑ με ευθύνη Περιφερειακής Διοίκησης



Πόροι προέρχονται από Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους, ΠΔΕ και από Εθνικά και Περιφερειακά Κοινοτικά Προγράμματα και Πρωτοβουλίες



Προτεραιότητες – Στόχοι  Κάλυψη αναγκαίων λειτουργικών δαπανών (μισθοδοσία)  Οργάνωση και μηχανοργάνωση ΟΤΑ (μελέτες, προμήθεια εξοπλισμού)  Τεχνικές υποδομές – αναβάθμιση ποιότητας ζωής (πχ αναπλάσεις)  Κοινωνικές, πολιτιστικές και λοιπές υποδομές  Πρόγραμμα για ΟΤΑ Αττικής και Θεσσαλονίκης

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙΙ, 2000-2006 

Δομείται σε “γενικό”, “τομεακό” και “περιφερειακό” σκέλος



Εισαγωγή τριών ειδικών αναπτυξιακών σχεδίων για  ορεινές περιοχές,  νησιωτικές περιοχές και  μητροπολιτικά κέντρα που ενσωματώνονται στα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα



Επανεισαγωγή “πολικής ανάπτυξης” με ανάδειξη του αναπτυξιακού ρόλου των αστικών κέντρων. Προώθηση λειτουργικού συνδυασμού των δυο προτύπων ανάπτυξης, της πολικής και της ολοκληρωμένης ενδογενούς ανάπτυξης



Προτεραιότητα στην ολοκλήρωση μεγάλων έργων υποδομής (Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, Μετρό Αθήνας, Οδικός Άξονας ΠΑΘΕ, εκσυγχρονισμός αυτοκινητοδρόμων κλπ)



Συνολική Δημόσια Χρηματοδότηση: 39,20 δις € (τρέχουσες τιμές),  Δαπάνη Διαρθρωτικών Ταμείων 22,71 δις €  Εθνική Δημόσια Δαπάνη 11,21 δις €  Ταμείο Συνοχής 3,32 δις €  Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων 3,80 δις € (δάνεια και εγγυήσεις). Ιδιωτική χρηματοδότηση: 11,50 δις €



Υλοποίηση μέσω 24 Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (11 εθνικές – τομεακές πολιτικές 21 και 13 ΠΕΠ)

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙΙ, 2000-2006 (συν)  Προτεραιότητες – στόχοι  Ανθρώπινοι Πόροι (11%)  Μεταφορές (28%)  Ανταγωνιστικότητα (15%)  Ανάπτυξη της Υπαίθρου και Αλιεία (9%)  Ποιότητα Ζωής (4%)  Κοινωνία της Πληροφορίας (7%)  Περιφερειακή Ανάπτυξη (26%) 

Προώθηση δράσεων για άρση απομόνωσης, ενίσχυση ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας Περιφερειών, προώθηση καινοτομιών, πρόσβαση στην Έρευνα και Τεχνολογία και αναβάθμιση δεξιοτήτων



Ειδικές δράσεις για:  Καινοτομία: δημιουργία μέσω τοπικών ομάδων εργασίας δικτύων συνεργασίας μεταξύ επιχειρηματικού κόσμου, ΜΜΕ, εκπαίδευσης και δημόσιου τομέα και ευρωπαίους εταίρους. Προβολή “τομέων ειδίκευσης” και “αριστείας”  Αστική ανάπτυξη: προώθηση τοπικών προγραμμάτων ολοκληρωμένου χαρακτήρα σε υποβαθμισμένες περιοχές μεγάλων αστικών κέντρων. Πολλαπλές και συνεκτικές δράσεις  Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Υπαίθρου: προώθηση ολοκληρωμένων αναπτυξιακών προγραμμάτων σε τοπικές γωνιές της υπαίθρου. Πολλαπλές και συνεκτικές δράσις. 22  Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙV: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 20072013  Συνάδει με στόχους πολιτικής συνοχής της ΕΕ που εστιάζουν στη σύγκλιση και την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή 

Υλοποίηση μέσω  8 τομεακών προγραμμάτων  5 ΠΕΠ και  12 επιχειρησιακών προγραμμάτων Εδαφικής Συνεργασίας



Καθεστώς μεταβατικής στήριξης για 63% του πληθυσμού της χώρας (περιοχές το ΑΕΠ των οποίων είναι < 75% του μέσου Ευρωπαϊκού όρου των 15 αλλά > του μέσου όρου της Ευρώπης των 25. Προσωρινή χρηματοδότηση μέχρι 2013. Μεταβατική στήριξη για Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία και Αττική έως 2013.



Καθεστώς σταδιακής εισόδου στο Στόχο 2 (phase-in) για Στερεά Ελλάδα και Νότιο Αιγαίο το ΑΕΠ των οποίων > 75% της ΕΕ των 15 και εντάσσονται σε καθεστώς προσωρινής χρηματοδότησης



Στόχος 1 για υπόλοιπες 8 περιφέρειες



Βάση του ΕΣΠΑ η αναθεωρημένη Στρατηγική της Λισσαβόνας και το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων

Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙV: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 20072013 (συν)  Συνολική Δημόσια Δαπάνη Διαρθρωτικών Ταμείων: 20,2 δις €  Ενισχύσεις ΕΤΠΑ 12,1 δις €  ΕΚΤ 4,4 δις €  Ταμείο Συνοχής 3,7 δις €

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης  

Δομή Από 1/1/2011 λειτουργούν 7 Αποκεντρωμένες Διοικήσεις αντί 13 κρατικών περιφερειών



Θεμελιώνεται σύστημα αιρετής δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης με 13 αιρετές Περιφέρειες, αντί 54 Νομαρχιών, 3 διευρυμένων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και 19 επαρχείων (76 διοικητικές ενότητες του Β’ ΟΤΑ)



Συνενώσεις Δήμων: από 1034 δημιουργούνται 325 νέοι δήμοι βάσει πληθυσμιακών κριτηρίων (10.000 μονίμων κατοίκων απογραφή 2001) και χωροταξικών (όχι διάσπαση ορίων συνενούμενων δήμων, “ένα νησί, ένας Δήμος”



Θεσμοθετούνται δύο Μητροπολιτικές Περιφέρειες στην Ελλάδα: Α) Η Μητροπολιτική Περιφέρεια Αττικής και Β) Η Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας : Ανατίθενται σε αυτές όλες οι αρμοδιότητες των περιφερειών και επιπλέον αρμοδιότητες μητροπολιτικού χαρακτήρα που κατανέμονται σε 4 τομείς, και ανατίθενται όταν υπερβαίνουν τα διοικητικά όρια του Δήμου:  Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής,  Χωρικός Σχεδιασμός και Αστικές Αναπλάσεις,  Μεταφορές και Συγκοινωνίες,  Πολιτική Προστασίας και Ασφάλειας 26

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης  

Δομή (συν) Συγκροτούνται 5μελείς συντονιστικές μητροπολιτικές επιτροπές για κάθε ένα από τους τομείς αρμοδιοτήτων (αποτελούμενες από περιφερειακούς συμβούλους, με θητεία έως 2,5 έτη) με σκοπό την:  Επίβλεψη, προετοιμασία, τον έλεγχο και συντονισμό των δράσεων  Επεξεργασία σχεδίων και προγραμμάτων δράσης ανά τομέα αρμοδιότητας  Ενημέρωση και εισήγηση στο περιφερειακό συμβούλιο για τη λήψη αναγκαίων μέτρων



Ειδικά για τη διαχείριση αποβλήτων στη Περιφέρεια Αττικής συνίσταται δημιουργείται ειδικός δια-βαθμιδικός σύνδεσμος (ΝΠΔΔ) για την αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων και αποκατάστασης υφιστάμενων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (X.A.Δ.Α.), εντός της χωρικής αρμοδιότητας της περιφέρειας Αττικής



Τα νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου των ΟΤΑ περιορίζονται από 6000 ΝΠΔΔ και επιχειρήσεις σε 1500



Μέλη ΔΣ μειώνονται από 60.000 σε κάτω από 20.000



Σύμβουλοι στους μεγάλους δήμους εκλέγονται ανά δημοτική κοινότητα



Εκλογές κάθε πέντε χρόνια μαζί με Ευρωεκλογές



Ηλικιακό όριο για δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι μειώνεται από 21 στα 18 και παρέχεται 27 δυνατότητα συμμετοχής ομογενών και νόμιμων μεταναστών

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) 

Λειτουργικές και Διαχειριστικές Καινοτομίες 

Σε κάθε έδρα αποκεντρωμένης διοίκησης θεσπίζεται ανεξάρτητη Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας των ΟΤΑ, της οποίας προΐσταται ο Ελεγκτής Νομιμότητας (ανώτατος διοικητικός υπάλληλος με πενταετή θητεία που επιλέγεται από Ειδικό Συμβούλιο Επιλογής Προϊσταμένων)



Δαπάνες περιφέρειας, δήμου ή δημοτικής επιχείρησης υπόκεινται σε προληπτικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου και αναρτώνται στο διαδίκτυο όπως και συνοπτική οικονομική κατάσταση του προϋπολογισμού και τριμηνιαίος απολογισμός. Παρακολουθείται επίσης η πορεία είσπραξης των εσόδων των ΟΤΑ. Ελεγκτικό Συνέδριο πραγματοποιεί προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας για συμβάσεις άνω των 100.000 €. Τίθενται όρια για λήψη δανείων και προβλέπεται ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης υπερχρεωμένων δήμων



Όλες οι προσλήψεις μόνιμου αλλά και εποχικού προσωπικού υπάγονται στο ΑΣΕΠ



Τίθενται περιορισμοί στην ίδρυση ΝΠΔΔ & ΝΠΙΔ



Στον προϋπολογισμό κάθε Δήμου προβλέπεται υποχρεωτικό ποσοστό για κατανομή πιστώσεων στις Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες και ορίζεται σε συνεργασία με ΚΕΔΚΕ ορισμένο ποσοστό προϋπολογισμού που λαμβάνει κάθε κοινότητα

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν)



Λειτουργικές και Διαχειριστικές Καινοτομίες (συν) 

Παρέχεται στους δήμους η δυνατότητα να επιβάλλουν ανταποδοτικό τέλος απαλλοτρίωσης για δημιουργία κοινόχρηστων χώρων και κοινωφελών χρήσεων



Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των ΟΤΑ περιλαμβάνουν ισοδύναμους αλλά και σταθερούς πόρους (Σύνταγμα απαγορεύει επιβολή ιδίων φόρων).



Δήμοι λαμβάνουν:  12% εσόδων από ΦΠΑ  50% από Φόρο Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας  20% από Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων



Περιφέρειες λαμβάνουν:  4% εσόδων από ΦΠΑ  2,4% από Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν)



Αναπτυξιακές Ρυθμίσεις 

Αιρετή περιφέρεια αναλαμβάνει καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του αναπτυξιακού περιφερειακού προγραμματισμού  Κατάρτιση ΠΕΠ  Συμμετοχή στην κατάρτιση και εφαρμογή του ΕΣΠΑ



Αιρετή περιφέρεια αποκτά ευρύτατες αρμοδιότητες όπως ο αναπτυξιακός σχεδιασμός, η δημόσια υγεία και η κατασκευή μεγάλων έργων



Νησιωτικές και ορεινές περιοχές αντιμετωπίζονται με ξεχωριστές ρυθμίσεις και νησιωτικοί δήμοι αναλαμβάνουν επιπλέον αρμοδιότητες. Συστήνεται Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής.



Θεσμοθετείται Ενιαίος Φορέας Διαχείρισης Αποβλήτων που υποκαθιστά τους συνδέσμους και τις ΑΕ που έχουν συσταθεί ως φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων σε επίπεδο περιφέρειας, στον οποίο συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι Δήμοι 30

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) 

Αναπτυξιακές Ρυθμίσεις(συν) 

Δήμοι αποκτούν νέες αρμοδιότητες: έκδοση οικοδομικών και επαγγελματικών αδειών, σύνολο αρμοδιοτήτων που αφορούν την κοινωνική πρόνοια και την ανέγερση σχολείων, γραφεία Γεωργικής Ανάπτυξης για την εξυπηρέτηση αγροτών



Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΛΛ.Α.Δ.Α (Ελληνική Αρχιτεκτονική Διοίκησης – Αυτοδιοίκησης) που χρηματοδοτεί έργα και δράσις από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους προερχόμενους από Κεντρικό κράτος και Αυτοδιοίκηση υλοποιείται με συμμετοχή αυτοδιοίκησης



Σε κάθε δήμο συγκροτείται Συμβούλιο συμβουλευτικό όργανο του Δήμου



Θεσμοθετείται σε κάθε Δήμο και Περιφέρεια Επιτροπή Διαβούλευσης από Παραγωγικούς Φορείς για ανοικτή συμμετοχή των φορέων



Καθιέρωση θεσμού “Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης” για αντιμετώπιση προβλημάτων κακοδιοίκησης και μεροληψίας

Ενταξης

Μεταναστών

ως

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν)

ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ

Ι. Εθνικό

Περιφερειακές Υπηρεσίες Υπουργείων

ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση

ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση

IV. Δήμοι

IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν)

ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΠΟΡΟΙ

Ι. Εθνικό

Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ)

ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση

Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ)

ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση

IV. Δήμοι

Από τις πόλεις-κράτη στις υπερεθνικές συσσωματώσεις 1η διάλεξη Κωνσταντίνος Οικονόμου

Η σημασία των συνόρων (φυσικών και ανθρώπινων) - Ανέκαθεν, πίσω από τα σύνορα π.χ. ενός έθνους-κράτους/μιας αυτοκρατορίας κτλ. εξυφαίνονταν ένα κοινό υπόβαθρο για τον πολιτισμό, την κοινωνία, τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα σύμβολα και τα κοινά σημεία επαφής κάθε λαού - Ο βαθμός ομοιογένειας προσδιόριζε και την ιστορική συνέχεια ολόκληρων λαών ή/και φυλών - Το ομοιογενές κρατούσε τα ηνία της συνοχής σαφή, τα όρια των λαών σταθερά και σίγουρα, τις ανάγκες και τον τρόπο υλοποίησή τους καλά οριοθετημένο - Τα όρια της γεωγραφίας ξεπερνούσε η φύση: π.χ. οι ασθένειες - Πίσω από τα σύνορα οι λαοί μπορούσαν να μείνουν απαθείς σε άλλες εξελίξεις – να κρατήσουν τα ήθη και τα έθιμα τους, την χρηστοήθειά τους - Μπορούσαν να διαμορφώσουν τις δικές τους εξελίξεις, οδούς, την ίδια τους την ιστορία βάση της ιδιαιτεροτήτων που είχαν - Αργά-αργά και με την άνεση του χρόνου, μέσα από μια διαδικασία που εμπεριείχε λάθη, ρίσκα, αποτυχίες, μπορούσαν οι άνθρωποι και οι λαοί συνολικά να μάθουν από τους άλλους, να τους μιμηθούν και να προοδέψουν - Μάθαιναν να κάνουν οικονομίες, να εκμεταλλεύονται τους πόρους, να βρίσκουν νέους τρόπους εκμετάλλευσής τους (καινοτομίες) και να διαμορφώνουν το οικονομικό περιβάλλον (και μαζί το κοινωνικό, πολιτικό και άλλο)

Η σημασία των συνόρων (φυσικών και ανθρώπινων) (συνέχεια)

- Δηλαδή τα σύνορα προωθούσαν τη χρηστοήθεια και χρηστομάθεια των λαών (η λέξη χρηστός με ήτα σημαίνει χρήσιμος και χρηστικός. Στα οικονομικά αποδεχόμαστε ότι ο άνθρωπος νιώθει/απολαμβάνει κάποια χρησιμότητα) - Αλλά διαμόρφωναν και αντιθετικές σχέσεις, την απόρριψη του άλλου και της ετερότητας του, μια ροπή προς την επιθετικότητα που το άλλο/ ο άλλος εξέφραζε και συνέβαλαν και στο να μέμφεται την ανθρώπινη φύση - Συμφέροντα (μεγάλα και μικρά) στις γεωγραφικά διαμορφωμένες ενότητες έχτιζαν το μέλλον τους στην έμφαση της ετερότητας/οντότητας και τη διάπλασή της - Τα σύνορα δηλαδή, έστω αν κι εντός τους σφυρηλατούνταν η κράση των καλών χαρακτηριστικών των λαών και πολιτισμών, χρησίμευαν και στο σκοπό της αντιπαράθεσης τους με το αντίπαλο δέος - Γι αυτό τα στοιχεία που διαπερνούν τα σύνορα (π.χ. ασθένειες, περιβαλλοντικά προβλήματα) κι οι συνέπειές τους -θετικές ή αρνητικές- έφερναν κοντά τους λαούς - Οι οικονομικές συνεργασίες ξεκινούν από τους πιο συγγενείς σε ιστορία, ήθη, χαρακτηριστικά ή σε όρους απόστασης κράτη, λαούς, πόλεις κτλ

Πόλεις-κράτη: ορισμοί Η πόλη-κράτος δημιουργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα Έννοια που διαφέρει από την πόλη-οικισμό (και χρησιμοποιείται μεταγενέστερα) «κράτος»: αυτοδιοίκηση της πόλης, ικανότητα αυτοδύναμης ανάληψης ευθυνών Υπάρχουν ορισμοί της πόλης-κράτους που τονίζουν τη σημασία των πολιτειακών κριτηρίων Αυτοί είτε αποκλείουν μοναρχικές και ολιγαρχικές μορφές διακυβέρνησης είτε συνδέουν την πόλη με την ανάδυση της δημοκρατίας (στην Αθήνα) Η Αθήνα αποτελεί το κύριο σημείο αναφοράς για τις πόλεις-κράτη της αρχαιότητας Άλλοι ορισμοί της πόλης-κράτους την συνδέουν με τοπικά κριτήρια, όπως την ύπαρξη ενός οικισμού, του «άστεως» Χωρίς πόλη δεν υπάρχει κράτος αλλά «λαός» Εντός του αστικού οικισμού διεκπεραιώνονται οι δημόσιες πράξεις, παρουσία όσων έχουν πολιτικά δικαιώματα Υπάρχουν ορισμοί που θεωρούν την πόλη ως το κράτος μιας φυλής ή μιας τοπικής κοινότητας Παραδείγματα: η πόλη των Αθηναίων, των Κορίνθιων, των Λακεδαιμόνιων που προέρχονταν από τους Ίωνες, τους Δωριείς ή τους Αχαιούς

Ορισμοί, δομή και οργάνωση Επίσης η πόλη συνδέεται -με την κοινότητα πολιτών-γαιοκτημόνων, -με τον εδαφικό του περίγυρο ενός οικισμού -με την κοινωνία -με τις ομόσπονδες ομάδες Η μελέτη της «ουσίας» και της «φύσης» της πόλης απαιτεί ένα βαθμό αφαίρεσης, και είναι δύσκολο να διατυπωθεί η άποψη ότι υπάρχει μια «ιδεατή πόλη» Η οργάνωση σε πόλεις-κράτη αναφέρεται σε Ιλιάδα και Οδύσσεια Κατά άλλους δημιουργείται έκτοτε ή συνδέεται με το πολίτευμα, την εξέλιξη των κοινωνιών, την αυτοσυνείδηση που αποκτούν οι ομάδες πληθυσμού ή τάξεις κτλ Οι πόλεις της αρχαίας Ελλάδας συνενώνονται σε έναν κοινό σκοπό με τον Τρωικό πόλεμο, και αυτό αποτελεί την πρώτη φάση δημιουργίας μιας Ελληνικής συνείδησης πέρα από φύλα και τα γένη στην εδαφική έκταση πολλών κρατών-πόλεων της εποχής εκείνης

Πόλεις-κράτη και συνομοσπονδίες: ιστορικά στοιχεία

Πρωτοεμφανίζονται περί το 1000 π.Χ. στην Αττική και Εύβοια Ταυτόχρονα δημιουργείται η Ιωνική συνομοσπονδία που περιλαμβάνει την περιοχή της Αττικής, την ανατολική Βοιωτία και την κεντρική Εύβοια 9ος αιώνας: Ιδρύσεις κρατών-πόλεων από Δωριείς στην Πελοπόννησο και από Ίωνες, Αιολείς και άλλους προ-Δωριείς Έλληνες Περί το 770/60 : Ίδρυση του κράτους – πόλεως των Λακεδαιμονίων Διάλυση Ιωνικής ομοσπονδίας σε 3 ανεξάρτητα κράτη : Αθήνα, Χαλκίδα, Εύβοια Πριν το 700 π.Χ. Δημιουργείται η Βοιωτική συνομοσπονδία Μεταξύ 670-650: Ίδρυση κράτους – πόλης των Μεγαρέων Απόσχιση πόλεων από τη Βοιωτική συνομοσπονδία 4ος αιώνας: Δημιουργία κρατών-πόλεων στο εσωτερικό των κρατώνεθνών (Αιτωλών & Αχαιών) και μετασχηματισμός σε συνομοσπονδίες 300-280 π.Χ.: Ανεξάρτητα Αχαϊκά κράτη τύπου πόλεως

Αιτίες ίδρυσης πόλεων-κρατών

Η απαρχή της πόλης-κράτους οφείλεται σε διάφορες αιτίες -πόλη-οικισμός που αποσπάται από μια άλλη πόλη-κράτος -ανεξάρτητες και ενιαίες κοινότητες που εγκαθίστανται σε μια γεωγραφική περιοχή ή σχηματίζονται -παράλληλα με μια συνομοσπονδία -μετά από απόσχιση από τη συνομοσπονδία -μετά από διάλυση της συνομοσπονδίας Ή συνδέεται με αρχαίες θεότητες και λατρείες που λειτουργούν ως προστάτες και περιχαρακώνουν την οχύρωση της πόλης (Polignac, 2007) Ή συνδέεται με την κοινωνία, την οργάνωση των λειτουργιών, τον κοινό εχθρό (σύνταξη στους πολέμους)/τον στρατό, το έδαφος, τον τόπο ή την τοποθεσία

Αθηναϊκή Δημοκρατία: οι βάσεις μιας κατ’ αρχήν τοπικής εξέλιξης στη ροή της ιστορίας O Σόλωνας λαμβάνει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που προετοιμάζουν την έλευση της δημοκρατίας (594 π.Χ.) 1.Σεισάχθεια (απαλλαγή χρεών): 1μνα =100δρχ αλλά το βάρος της πέφτει από 6 σε 4,6 γραμ. & άρα 1μνα=73δρχ 2.Ρυθμίζει ζητήματα κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου 3. Χορηγεί γενική αμνηστία και πολιτικά δικαιώματα σε περισσότερους ελεύθερους κατοίκους της πόλης 4. Καθιερώνει το τιμοκρατικό σύστημα που παραδίδει την εξουσία σε νέες τάξεις -Χωρίζει την Αθήνα σε τάξεις: 500μέδιμνοι (πλούσιοι), 300μέδιμνοι (οι ιππείς) 200μέδιμνοι (κυρίως γεωργοί με ζώα) και θήτες (τεχνικοί, ακτήμονες, ναυτικοί) -Διαιρεί την Αττική σε 48 φορολογικές περιφέρειες (τη ναυκραρία) που καθεμία αναλαμβάνει να συντηρήσει ένα πλοίο 5. Ολιγαρχικό πολίτευμα - αριστοκρατία, με βασικούς θεσμούς τους 9 άρχοντες, Άρειος Πάγος, Εκκλησία του Δήμου (παίρνει δικαιώματα από τον Άρειο Πάγο) και η Βουλή των 400. Ιδρύει την Ηλιαία (λαϊκό δικαστήριο) 6. Ψηφίζει νόμο υποχρεωτικής συμμετοχής στα πολιτική κίνηση και τις πολιτικές στάσεις της εποχής

Η πόλη της Αθήνας μετά τον Σόλωνα

Ωστόσο ο Σόλωνας δεν προβαίνει σε αναδασμό της γης και δίνει το δικαίωμα συμμετοχής αναλόγως του εισοδήματος Έτσι οι πλουσιότεροι ανέρχονταν στα αξιώματα ενώ οι πτωχότεροι περιορίζονταν στα κατώτερα και λάμβαναν μέρος μόνο στην Εκκλησία του Δήμου Ακολουθεί ο Πεισίστρατος («τύραννος») (560-527π.Χ.) που ευνοεί τους ευγενείς και την ολιγαρχία . Αφήνει πολύ πλούσιο πολιτιστικό έργο : Μεγάλα Διονυσία και κυρίως η λαμπρότητα των Παναθηναίων Οι «Πεισιστρατίδες» ( 3 απόγονοι του Πεισίστρατου) διατηρούν την ισχύ των ολιγαρχιών και των γαιοκτημόνων

Από τον Κλεισθένη στον Περικλή 508-504 π.Χ: Ο Κλεισθένης εγκαθιδρύει τη δημοκρατία στην Αθήνα Δίνει πολιτική δύναμη και ισχύ σε κάθε τάξη με μια απόφαση χωρική Χωρίζει την Αττική σε 3 μεγάλες περιφέρειες: - Το Άστυ, - τη Μεσογαία και - την παραλίαν Κάθε περιφέρεια διαιρέθηκε σε 10 τριττύες (30 συνολικά) Με ένα τμήμα/μια τριττύα ανά περιφέρεια σχημάτισε 1 φυλή Τα μέλη της φυλης ήταν από όλες τις τάξεις: έμποροι, βιοτέχνες, φτωχοί κ.α. Διαίρεσε διοικητικά την Αττική σε 100 αυτοτελείς Δήμους, με Δήμαρχο και συγκεκριμένη έκταση Ο Άρειος Πάγος περιορίζεται σε δικαστικά καθήκοντα, οι 9 άρχοντες χάνουν εξουσίες, η Βουλή διατηρεί τις εξουσίες της αλλά οι περισσότερες εξουσίες μεταφέρονται στην εκκλησία του Δήμου (πανάρχαιος θεσμός)

Αυτοκρατορίες, φεουδαρχίες και η προέλευση των δομών του σύγχρονου έθνους-κράτους Τις συν-ομοσπονδίες Ελληνικών πόλεων-κρατών και τη συσπείρωση των πόλεων-κρατών για κοινούς σκοπούς διαδέχονται οι αυτοκρατορίες (Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρωμαϊκή) Στην υπόλοιπη Ευρώπη, ο Καρλομάγνος, βασιλιάς των Φράγκων, νικώντας του Λομβαρδούς και τους Σάξονες γίνεται κύριος της Δυτικής Ευρώπης και χρίζεται ανανεωτής της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (800 μ.Χ.) Επί των ημερών του αναπτύσσεται το φεουδαρχικό σύστημα Η αυτοκρατορία χωρισμένη σε 6 κομητείες και μαρκιονίες (κομητείες στα σύνορα) που είχαν ανατεθεί σε μεγάλους φεουδάρχες Γενικά οργανώνει το κράτος του/αυτοκρατορία διοικητικά και πολιτικά. Φέρνει μελετητές και λογίους από όλη την αυτοκρατορία Σέβεται τα παραδοσιακά δικαιώματα διάφορων λαών Κάνουν την εμφάνισή τους τα φεουδαρχικά κράτη της Δύσης Γενικά, οι (πολυεθνικές) αυτοκρατορίες προϋπήρχαν της εμφάνισης των σύγχρονων εθνών-κρατών

H εποχή των εθνών-κρατών και των αναδυόμενων μορφών οικονομικής συνεργασίας και συσπείρωσης

Έθνη-κράτη δημιουργήθηκαν αρκετά πιο πρόσφατα στην ιστορία, σε συνέχεια του Διαφωτισμού Πολλά δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη κατά τα μέσα του 19ου αιώνα (Μπίσμαρκ-Γερμανί, Καβούρ-Ιταλία) Η ανάπτυξη κι εξέλιξή τους στηρίχθηκε σε αυτόνομες διοικητικές και κρατικές δομές Στις μεταξύ τους συναλλαγές και στο εμπόριο τα έθνη-κράτη ακολουθούσαν ορισμένους κανόνες

Διεθνές εμπόριο: Κύρια σημεία

Πολλοί από αυτούς τους κανόνες σήμερα θεωρούνται ως στοιχεία προστατευτισμού. Κύριοι κανόνες ή εμπόδια στο ελεύθερο εμπόριο είναι: Δασμοί (tariffs): ειδικοί φόροι επί συγκεκριμένων προϊόντων που εξάγονται ή εισάγονται σε μια χώρα Ποσοστώσεις (quotas) ή δασμολογικές ποσοστώσεις (tariff quotas): ποσοστιαία αναλογία που επιβάλλεται από ένα κράτος στην ποσότητα του εμπορίου που διακινείται από και προς αυτό Εξαγωγικές επιδοτήσεις-επιχορηγήσεις (subsidies): Άμεση ή έμμεση ανταμοιβή για την προώθηση εξαγωγών που παρέχεται από το κράτος σε ιδιωτικές επιχειρήσεις Στα εμπόδια συμπεριλαμβάνονται τα: - Γραφειοκρατικά, - παραγωγικά standards (πρότυπα/δεδομένα), ποιοτικά κ.α., - περιβαλλοντικά standards - Μηχανισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών

Κύρια επιχειρήματα υπέρ του προστατευτισμού 1. Στήριξη αναδυόμενων, νεανικών και στρατηγικών επιχειρήσεων 2. Στήριξη έναντι της ανταγωνιστικότητας χαμηλού κόστους και των χαμηλών τιμών ξένων προϊόντων 3. Διαφοροποίηση παραγωγικής βάσης μιας υπό ανάπτυξη χώρας 4. Ενίσχυση παραγωγικών standards 5. Αύξηση εισοδημάτων του κράτους 6. Επίλυση προβλημάτων/ελλειμμάτων ισοζυγίου πληρωμών 7. Βελτίωση όρων εμπορίου Κατά του προστατευτισμού: 1. Μη εξειδίκευση στην παραγωγή & μη βέλτιστη κατανομή διεθνών πόρων – θεωρία συγκριτικού πλεονεκτήματος 2. Εμπορικοί πόλεμοι 3. Διαφθορά 4. Μεγαλύτερο κόστος εισαγωγής 5. Μείωση ανταγωνιστικότητας στις εξαγωγές

Βαθμίδες/στάδια οικονομικής ολοκλήρωσης Οι επιχειρήσεις, ειδικά οι μεγαλύτερες, αναζητούν τις αύξουσες αποδόσεις που φθίνουν μέσα στα υφιστάμενα γεωγραφικά όρια/σύνορα Αναζητούν επίσης μονοπωλιακές συνθήκες εκμετάλλευσης, εισερχόμενες μονοπωλιακά σε νέες αγορές, όπου είτε δεν υφίσταται η ελεύθερη αγορά ως θεσμός είτε υπάρχει κρατικός παρεμβατισμός Έτσι αυξάνουν οι διεθνείς συναλλαγές και αναπτύσσεται το διεθνές εμπόριο Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων και επιχειρηματιών οδηγούνται προς τις οικονομίες χαμηλού κόστους με σκοπό την εκμετάλλευση των υψηλών οικονομιών κλίμακας και σκοπού Αυτές διανοίγουν το δρόμο των οικονομικών συνεργασιών και της οικονομικής σταθερότητας (αν είναι δυνατόν μέσα και από την καθιέρωση κοινών νομισμάτων) γιατί έχουν κάποιες απαιτήσεις που να τους εξασφαλίζουν συνθήκες εκμετάλλευσης πόρων Έτσι τα κράτη οδηγούνται σε διαφορετικές μορφές οικονομικής συνεργασίας και ολοκλήρωσης 1. Προτιμησιακή συμφωνία συναλλαγών και εμπορίου (preferential trade agreement) 2. Ζώνη ελευθέρων συναλλαγών ή συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών (free trade area) 3. Τελωνειακή Ένωση (customs union) 4. Κοινή αγορά (common market) 5. Οικονομική και Νομισματική Ένωση (economic and monetary union) 6. Πλήρης ολοκλήρωση (complete economic integration) Υπάρχουν οι έννοιες της διεύρυνσης της μορφής συνεργασίας (προς νέα μέλη) (enlargement) και της εμβάθυνσης της ολοκλήρωσης, ειδικότερα εντός των τελευταίων μορφών

Προτιμησιακή συμφωνία συναλλαγών και εμπορίου (preferential trade agreement) Πρώτος βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης αυξάνει το εμπόριο μεταξύ των μελών της συμφωνίας Δυο ή περισσότερες χώρες αποφασίζουν να περιορίσουν ή να απαλείψουν τους δασμούς σε συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες μειώνοντας τα εμπόδια στο ελεύθερο εμπόριο μεταξύ τους Οι χώρες αυτές αποφασίζουν να δείχνουν προτίμηση για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών από τις μετέχουσες στη συμφωνία χώρες παρά από μη μετέχουσες Μπορεί να είναι μεταξύ δύο ή πολλών χωρών Παραδείγματα: - ASIA Pacific Trade Agreement (1976, Μπανγκλαντές, Κίνα, Ινδία, Λάος, Ν. Κορέα, Σρι Λάνκα) - Chile-India

Ζώνη /συμφωνία /περιοχή ελευθέρων συναλλαγών (free trade agreement/area) Δεύτερος βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης Δημιουργείται με τη συμμετοχή δυο ή περισσότερων κρατών που συμφωνούν να απαλείψουν τους δασμούς στα περισσότερα (αν όχι σε όλα) αγαθά και υπηρεσίες μεταξύ τους Το 2010 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου είχε καταγράψει 168 ΖΕΣ Στηρίζεται στην αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος Παραδείγματα South Asian Free Trade Agreement (SAFTA), Μπανγλατές, Μπουτάν, Ινδία, Μαλβίδες, Νεπάλ, Πακιστάν, Σρι-Λάνκα (μόνο αγαθά) North American Free Trade Agreement (NAFTA) – ΗΠΑ, Καναδάς, Μεξικό (αγαθά & υπηρεσίες) Αυστραλία-Νέα Ζηλανδία (ANZCERTA) (αγαθά & υπηρεσίες)

Τελωνειακή Ένωση (customs union) 3η βαθμίδα ολοκλήρωσης Καταργούνται δασμοί και οι μετέχουσες χώρες: Υιοθετούν κοινούς δασμούς έναντι τρίτων κρατών – μη μελών της Τ.Ε. Δε διατηρούν το δικαίωμα να καθορίζουν από μόνες τους τα εμπόδια που θα θέσουν στις εισαγωγές κρατών που δεν είναι μέλη της Τ.Ε. Παραδείγματα: -Southern Common Market (Mercosur) Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουρουγουάη (αγαθά (1991)και υπηρεσίες (2005) -Eurasian Economic Community (EAEC) Λευκορωσία, Καζακστάν, Κιργιζία, Ρωσία, Τατζικιστάν (αγαθά, 1997) Gulf Cooperation Council Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αρ.Εμιράτα (αγαθά, 2003)

Κοινή αγορά

Εκτός όσων ισχύουν στην Τελωνειακή Ένωση θεσμοθετείται και επιδιώκεται η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου χρηματικού και υλικού (δηλαδή αγαθών και υπηρεσιών) και εργασίας εντός των γεωγραφικών της ορίων Η ελευθερία είναι εντός των κρατών και μεταξύ τους Παράδειγμα η Ε.Ο.Κ.

Μετά το 1990: Το νέο «ανοιχτό» κύμα περιφερειακής συνεργασίας Κύρια γνωρίσματα: -«Μέγα-περιφερειακή» συνεργασία, -Περιφερειακές συσσωματώσεις μεγάλου μεγέθους, με πολλά κράτη -Συμμετοχή οικονομικών υπερδυνάμεων που δίσταζαν παλαιότερα -Εντάσσονται αναπτυγμένες και υπό ανάπτυξη χώρες. Άρα επιφέρουν μεταβολές στην παραδοσιακή σχέση Βορρά-Νότου -Μεγάλη ποικιλομορφία θεσμικής οργάνωσης -Στόχοι οικονομικοί και πολιτικοί αλληλοσυνδέονται -Δημιουργούνται «εκ των κάτω», από τη «βάση» διαδραστικά μεταξύ κρατών -Ένα κράτος συμμετέχει σε περισσότερες από μια συνεργασίες -Αποσκοπούν: προώθηση ενδοπεριφερειακού εμπορίου & δραστηριότητας (οργάνωση παραγωγής κι εμπορίου να αντιμετωπίσει το διεθνή ανταγωνισμό) Πρόκειται για το «ανοικτό» κύμα περιφερειακής συνεργασίας (Τσαρδανίδης, 2005)

Νέες περιφερειακές συσσωματώσεις/συνέργειες Πλήθος περιφερειακών συσσωματώσεων/συνεργειών παγκοσμίως Όπως αναφέρει ο Τσαρδανίδης (2005) ο Hanggi (2000) διακρίνει σε: -Περιφερειακές συνέργειες μεταξύ 2 περιφερειακών συνεργασιών Κλασσικό παράδειγμα: οι συνέργειες της ΕΕ με ASEAN, Mercosur Η ΕΕ επιδίωξε να χρησιμοποιήσει τη διαπεριφερειακή συνεργασία ως μηχανισμό ώθησης της ολοκλήρωσης των κρατών-μελών με τους συνεργαζόμενους -Συνέργειες κρατών/ομάδων κρατών με την κοινωνία των πολιτών APEC, ASEM, Συναντήσεις Κορυφής Κάιρο (Ευρώπης-Αφρικής), Συναντήσεις Κορυφής Ρίο (Ευρώπης-Ασία), Φόρουμ Ανατολικής Ασίας και Λατινικής Αμερικής(EALAF) -Ειδικές συνέργειες με μια ισχυρή δύναμη, π.χ. με ΗΠΑ (ΕΕ-ΗΠΑ, ΕΕΡωσία, EFTA-Καναδάς, ASEAN-Kίνα κτλ)

Υποστηρικτές της τάσης αυτής περιφερειοποίησης Γίνεται γιατί: - υπάρχει φυσική ροπή που βασίζεται στην ομοιογένεια συμφερόντων, παραδόσεων, και αξιών ανάμεσα σε γειτονικά κράτη - η ολοκλήρωση (πολιτική, κοινωνική, οικονομική) επιτυγχάνεται ευκολότερα σε μικρότερη γεωγραφικά περιοχή - Αποτελεσματικότητα οικονομικών μονάδων - Αντιμετωπίζονται τοπικές απειλές κατά της ειρήνης - Διατηρείται παγκόσμια ισορροπία ισχύος & ασφάλεια - Ετερογένεια πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και γεωγραφικών παραγόντων - Δεν έχουμε φτάσει στο σημείο άσκησης μιας παγκόσμιας εξουσίας ακόμη, την οποία πολλοί λαοί δεν επιθυμούν

Υποστηρικτές του οικουμενισμού (από την άλλη πλευρά)

Τα παγκόσμια προβλήματα χρειάζονται οικουμενικές λύσεις Οι πόροι της περιφέρειας δεν επαρκούν πολλές φορές για την επίλυση προβλημάτων Μόνο ένας παγκόσμιος οργανισμός εξασφαλίζει την ειρήνη και αντιμετώπιση των απειλών Οι περιφέρειες είναι απροσδιόριστες και μη μόνιμες (τα σύνορα μεταβάλλονται) Περιφερειακές συμμαχίες παρέχουν τη βάση για αντιπαλότητες και συγκρούσεις οικονομικές κ.α. Πολυάριθμοι παγκόσμιοι οργανισμοί μέτριας απόδοσης υποδηλώνουν την επιθυμία λαών και κυβερνήσεων να συνεργαστούν σε παγκόσμια βάση

Οργανισμοί Πολλαπλών Σκοπών Διεθνής Ένωση Αμερικάνικων Κρατών

OAS

Ομάδα των Άνδεων

1969

Ένωση Αραβικών Κρατών

LAS

1945

Συμβούλιο Συνεργασίας των Αραβικών Κρατών του Κόλπου

GCC

1981

Οργανισμός της Ισλαμικής Διάσκεψης

OIC

1969

Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας

OAU

1963

Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη

OSCE

1975

Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών

CIS

1991

Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου

NATO

1949

Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση

WEU

1954

Σύμφωνο Ασφαλείας Ειρηνικού (Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ)

ANZUS

1952

Συμβούλιο της Ευρώπης

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΜΑΧΙΩΝ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Παναμερικανική ή Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης

IDB, ASDB 1959, 1966

Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

OECD

1961

Bennett& Oliver, 2006, προσαρμογή

Κινώντας τα νήματα της παγκοσμιοποίησης Λειτουργικοί Οργανισμοί

Συστήματα Συμμαχιών

Οργανισμοί Πολλαπλών Σκοπών

Για περισσότερη μελέτη Πατήστε τον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/rta_participation_ map_e.htm?country_selected=GRC&sense=b Και μετακινηθείτε (πιέστε) πάνω σε κάθε χώρα για να δείτε τις οικονομικές συνεργασίες με άλλες Πατήστε σε κάθε συνεργαζόμενη χώρα για να δείτε την ειδική μορφή οικονομικής συνεργασίας

Από την Ευρωπαϊκή Περιφερειακή πολιτική στην Πολιτική Συνοχής Στην Ε.Ε. παρατηρείται άνιση γεωγραφική ανάπτυξη, ένδο και δια-περιφερειακά που μπορεί να μετρηθεί με διάφορους τρόπους Οι ανισότητες διευρύνονται/αλλάζουν με τις εκάστοτε διευρύνσεις Η Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική είναι μια πολιτική αναδιανομής εισοδήματος και πόρων προς τις λιγότερο εύπορες περιοχές Ενισχύει διαχρονικά τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές Έρχεται να καλύψει κενά σε πολιτικές του κράτους και διαρθρωτικού χαρακτήρα προβλήματα που οφείλονται σε ιστορικές διαδικασίες συσσώρευσης, οι οποίες ενδέχεται να αυξηθούν μέσα από το άνοιγμα των εθνικών συνόρων και την έκθεση στο διεθνή ανταγωνισμό και να συμβάλει στην μεταβολή των ανισοτήτων Έτσι υπηρετεί το σκοπό της ολοκλήρωσης και αυτόν της εμβάθυνσης της ΕΕ Το έθνος κράτος είναι μονάδα εφαρμογής και άσκησης αλλά Ασκείται και έχει μεγάλο αντίκτυπο σε χαμηλότερο του εθνικού γεωγραφικό επίπεδο (περιφερειακό ή τοπικό) Δηλαδή έχει κατ’ αρχήν μια «εκ των κάτω» κατεύθυνση με οικονομική ενίσχυση από πάνω, στην οποία η Ευρώπη επικουρεί με τα όργανα, τους θεσμούς και την οργάνωση που θέτει στην υπηρεσία της Στηρίζεται αρκετά σε ορισμένα Ταμεία που χρηματοδοτούν την ανάπτυξη Διαθέτει ποσά από τον Κοινοτικό προϋπολογισμό αρκετά μεγαλύτερα από τα αυτά που είναι διαθέσιμα στα ενισχυόμενα κράτη-μέλη, και τα οποία προέρχονται από τις μεγαλύτερες οικονομίες («καθαροί» χρηματοδότες)

Γνωρίσματα της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής ή Πολιτικής Συνοχής Μεταβάλλεται/εξελίσσεται διαχρονικά Αλλάζει στόχους-σκοπούς/δομή/διάρθρωση ανάλογα με: -τη δομή της Ε.Ε. (πρώτα ΕΟΚ) -τις εκάστοτε στρατηγικές προτεραιότητες της Ε.Ε. -το βαθμό ολοκλήρωσης -τη (συνεχή) διεύρυνση -εθνικές αναπτυξιακές προτεραιότητες της ΕΕ -τη φύση των κοινών Ευρωπαϊκών προβλημάτων -νέες αντιλήψεις και πολιτικές -τα διαθέσιμα εργαλεία/Ταμεία και πόρους (από τον Κοινοτικό προϋπολογισμό) -μεσοπρόθεσμα, κάθε 6-8 χρόνια Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του προγραμματισμού, της υλοποίησης και των αποτελεσμάτων της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής

Κύρια ιστορικά σημεία 1968 Η αποτυχημένη προσπάθεια (Σχέδιο Werner) για τη δημιουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης είχε θέσει το ζήτημα της των περιφερειακών ανισοτήτων ως σοβαρό εμπόδιο για την οικονομική ολοκλήρωση 1973 Έκθεση TOHMSON για τις ανισότητες στην ΕΟΚ 1975 ίδρυση Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και το Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (FEOGA) υπάρχει από τη Συνθήκη της Ρώμης 1986: Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη Τίθεται ο στόχος της δημιουργίας της οικονομικής και νομισματικής ένωσης και αρκετοί τομείς ενσωματώνονται στις πολιτικές της Ε.Ο.Κ. μεταξύ των οποίων και ο τομέας της Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής Τίθεται ως όρος η Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή Άρθρο 130Α: «Με στόχο την προώθηση μιας αρμονικής ανάπτυξης του συνόλου της Κοινότητας, αυτή αναπτύσσει και συνεχίζει τη δράση της προς την ενδυνάμωση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής. Ειδικότερα η Κοινότητα έχει στόχο να μειώσει την απόσταση μεταξύ των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών της και καθυστέρηση των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών» 1988: 1η μεγάλη αναθεώρηση Διαρθρωτικών Ταμείων & διπλασιασμός διαθέσιμων πόρων (60 δις ECU, τιμές 1989) 1993: 2η μεγάλη αναθεώρηση Δ.Τ. και διπλασιασμός πόρων

Κύρια ιστορικά σημεία Συνθήκη Μάαστριχτ (1992) και Συνθήκη Άμστερνταμ (1997) θέτουν το θέμα των πιθανών άνισων επιπτώσεων από την ολοκλήρωση Η Συνθήκη Μάαστριχτ ενσωματώνει στην περιφερειακή πολιτική ή –όπως αποκαλείται πλέον- πολιτική συνοχής- νέες πολιτικές, όπως υγείας, παιδείας, πολιτισμού κτλ Επίσης δίνεται έμφαση στην αρχή της επικουρικότητας, δηλαδή στον επικουρικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μόνο όταν τα προβλήματα δεν επιλύονται σε επίπεδο τοπικό και περιφερειακό παρεμβαίνει η Ε.Ε., με δράση επικουρικού χαρακτήρα στις προσπάθειες των κρατώνμελών) 1993: Ιδρύεται το Ταμείο Συνοχής που χρηματοδοτεί τα διευρωπαϊκά δίκτυα (υποδομής), τις μικρομεσαίες επιχ. (ΜΜΕ) & έργα για το περιβάλλον Η Συνθήκη Άμστερνταμ θέτει τα ζητήματα των επιπτώσεων από την παγκοσμιοποίηση

H πρώτη περίοδος εφαρμογής (1975-1988) στηρίζεται στο ΕΤΠΑ Το ΕΤΠΑ συμπληρώνει προσπάθειες των κρατών-μελών Προϋπόθεση είναι τα έργα να εντάσσονται στα πλαίσια εθνικών περιφερειακών πολιτικών Η ρόλος της Κοινότητας περιορίζεται στην κατανομή πόρων ΕΤΠΑ στα κράτη-μέλη βάση κάποιων σταθερών ποσοστώσεων και ενός πλαισίου κριτηρίων επιλεξιμότητας ενισχυόμενων έργων, ποσοστών χρηματοδότησης κτλ Από το 1985 ξεκινούν σημαντικές αλλαγές - Ενδυνάμωση της κοινοτικής διάστασης, μέσα από τη διατύπωση βασικών αρχών και στόχων προτεραιότητας που αφορούν τον ενιαίο τρόπο ανάπτυξης της πολιτικής σε κοινοτικό επίπεδο - Ενίσχυση του προγραμματισμού και εισαγωγή των προγραμμάτων αντί για σχεδίων - Συντονισμός στις δράσεις με τη συμμετοχή όλων των Διαρθρωτικών Ταμείων Η νέα αντίληψη περί προγραμματισμού στηρίζεται στην εφαρμογή των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων (ΜΟΠ) ‘Εννοιες –κλειδιά: η ολοκληρωμένη αναπτυξιακή προσέγγιση και η ενδογενής ανάπτυξη Την επόμενη περίοδο, λόγω και της σημασίας των διαθέσιμων ποσών, διακρίνουμε σε 3 προγραμματικές περιόδους (μέχρι σήμερα): 1993-1999, 2000-2006 και 2007-201 Ψηφίζονται οι κανονισμοί 2052/88 και 4253/88 για τους μηχανισμούς παροχής ενισχύσεων στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες (αυτή είναι η 1η αναθεώρηση των Διαρθρωτικών Ταμείων)

Αλλαγές την περίοδο 1993-1999 Επίσης, με την ψήφιση των παραπάνω κανονισμών, δημιουργούνται οι εξής αρχές: Εταιρική σχέση: μεγαλύτερη εκπροσώπηση των περιφερειακών και τοπικών αρχών (εκτός της Ε.Ε. και των κρατών – μελών) Επικουρικότητα: η Ε.Ε. επικουρεί τις εθνικές προσπάθειες Συγκέντρωση: συγκέντρωση πόρων σε λίγους γενικά στόχους Προγραμματισμός: απαραίτητος για την εφαρμογή της πολιτικής, σημαντική αλλαγή που επιβάλλεται: η δημιουργία μιας Διαχειριστικής Αρχής Συνεργασία: Προσθετικότητα: οι εθνικοί πόροι θα πρέπει να μένουν στο ίδιο επίπεδο με αυτούς της προηγούμενης περιόδου -Βελτιώνεται η διαχείριση και ο συντονισμός των πολιτικών -Στροφή από τα μεμονωμένα προγράμματα στα ολοκληρωμένα προγράμματα -Στροφή από την τομεακή προσέγγιση σε μια γεωγραφική/οριζόντια προσέγγιση -Στροφή προς τη χρηματοδότηση παραγωγικών δομών και λιγότερο των υποδομών -Αυξημένη ενεργοποίηση του ιδιωτικού τομέα -Αυξάνει η γνώση σε θέματα αξιολόγησης, βελτιώνονται οι αξιολογήσεις, αξιοποιούνται -Απλοποίηση επιχειρησιακών προγραμμάτων – υποστήριξη λειτουργικών προγραμμάτων -Ενδιαφέρον για περιβαλλοντικά ζητήματα

Η προγραμματική περίοδος 1993-1999

Στο 1ο άρθρο του κανονισμού ΕΟΚ/2052/88 ορίζονται οι εξής στόχοι στη διανομή των κονδυλίων Στόχος 1: ανάπτυξη των περιφερειών με αναπτυξιακή καθυστέρηση Στόχος 2: αναδιάρθρωση περιοχών με διαρθρωτικές δυσκολίες Στόχος 3: καταπολέμηση της μακροχρόνιας ανεργίας Στόχος 4: διευκόλυνση της απασχόλησης νέων Στόχος 5α: επιτάχυνση της διάρθρωσης των γεωργικών δομών Στόχος 5β: ανάπτυξη και αναδιάρθρωση αγροτικών περιοχών Στόχος 6: προσαρμογή σε αραιοκατοικημένες περιοχές (Φιλανδία, Σουηδία)

Αλλαγές την περίοδο 1993-1999

1993: Ιδρύεται το Ταμείο Συνοχής Διαφέρει από τα υπόλοιπα Διαρθρωτικά Ταμεία Δεν συντονίζεται μαζί τους και δεν ακολουθεί το ίδιο πλαίσιο λειτουργίας Οι υπό χρηματοδότηση χώρες (και όχι περιφέρειες) πρέπει να έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω από το 90% του κοινοτικού μέσου όρου Δίνονται υπό την προϋπόθεση και μόνο (αρχή της αιρεσιμότητας/conditionality) ότι έχει συνταχθεί και εφαρμόζεται συγκεκριμένο πρόγραμμα σύγκλισης Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισάγει και χρησιμοποιεί ως εργαλεία προγραμματισμού και παρέμβασης τις αποκαλούμενες Κοινοτικές πρωτοβουλίες (το LEADER, URBAN, INTERREG κ.α.)

Ενόψει της διεύρυνσης δημιουργούνται δυο νέα προενταξιακά μέσα Το Μέσο Προενταξιακών Διαρθρωτικών Πολιτικών (ISPA) που χρηματοδοτεί - κατασκευή μεγάλων έργων για την προστασία του περιβάλλοντος και τις μεταφορές Το Ειδικό Πρόγραμμα Ένταξης (SAPARD) Για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη Προετοιμασία για την συμμετοχή των νέων χωρών στην Κοινή Αγροτική Πολιτική Αυτά προστίθενται στα κύρια Διαρθρωτικά Ταμεία που είναι Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) (κοινωνικές πολιτικές, απασχόληση) Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων-Τμήμα Προσανατολισμού (για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη) Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της Αλιείας (ΧΜΠΑ)

Η προγραμματική περίοδος 2000-2006 Η κατανομή των κονδυλίων του Κοινοτικού Προϋπολογισμού (διανομή της πίττας) επηρεάζεται από: 1. 2.

Η διεύρυνση προς τις χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης Το Σύμφωνο Ανάπτυξης και Σταθερότητας (1997) για τη διατήρηση των δημόσιων οικονομικών σε σταθερή βάση

Οι περιφέρειες της Ε.Ε. προς στήριξη διακρίνονται σε 3 κατηγορίες 1.: ΑΕΠ<75% 2.: Οικονομική και Κοινωνική αναδιάρθρωση 3.: Ανθρώπινοι πόροι

Ουσιαστικά πρόκειται για 3 κατηγορίες-στόχους προτεραιότητας των Διαρθρωτικών Ταμείων Στόχος 1: Προώθηση της ανάπτυξης και της διαρθρωτικής προσαρμογής των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ-Π, ΧΜΠΑ) Στόχος 2: Στήριξη της οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης των περιοχών που αντιμετωπίζουν διαρθρωτικές δυσκολίες (βιομηχανικές, αγροτικές, αστικές, εξαρτώμενες από την αλιεία) (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΧΜΠΑ, ΕΓΤΠΕ-Ε) Στόχος 3: Στήριξη της προσαρμογής και του εκσυγχρονισμού των πολιτικών και συστημάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης (ΕΚΤ)

Βασικές αρχές

Βασικοί Στόχοι

1.Διατήρηση συνοχής

Μείωση διαπεριφερειακών ανισοτήτων Εγγύηση χρηματοδοτικής σταθερότητας Αύξηση του διαμοιρασμού της υπευθυνότητας

2. Ενίσχυση της συγκέντρωσης

Μείωση των στόχων Μεγαλύτερη συγκέντρωση και ομαδοποίηση Μείωση του αριθμού των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών

3. Χρήση πιο πολλών , απλοποιημένων και αποκεντρωμένων επιχειρησιακών μεθόδων

Επέκταση της συνεργασίας Περιορισμοί στις υπευθυνότητες Μεγαλύτερος αριθμός παρεμβάσεων Πιο αποκεντρωμένα προγράμματα Απλούστερο και πιο απαιτητικό χρηματοδοτικό μάνατζμεντ

4. Επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας με τη χρήση των διαρθρωτικών ταμείων

Απλοποίηση της αποδοχής της αρχής της προσθετικότητας Συγκεκριμενοποίηση των ορισμών των επιλέξιμων δαπανών Ανάπτυξη νέων μεθόδων παρέμβασης αναφορικά με τα Δ.Τ. Γενίκευση των διαδικασιών αξιολόγησης Δημιουργία ενός σχήματος αποθεματικού επίδοσης

5. Βελτίωση των μηχανισμών ελέγχου

Καθιέρωση αξιόπιστων συστημάτων Πιθανότητα να γίνουν χρηματοδοτικές διορθώσεις

Η προγραμματική περίοδος 2007-2013: Στόχοι και ανάλυση τους 3 στόχοι για την περίοδο 1.Σύγκλιση 2.Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση 3.Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία Η σύγκλιση (σημαντικότερος στόχος) απορροφά το 78% διατιθέμενων πόρων και αφορά σε -χώρες συνοχής με κκ. ΑΕΠ κάτω του 90% του κοινοτικού μέσου όρου -περιφέρειες με υστέρηση (NUTS2) με κκ ΑΕΠ κάτω του 75% του κοινοτικού μέσου όρου -περιφέρειες στατιστικής σύγκλισης (προσωρινής χρηματοδότησης) με κκ ΑΕΠ κάτω του κοινοτικού μέσου όρου της Ε.Ε. των 15 και πάνω από το κοινοτικό μέσο όρο των 25 (για την ολοκλήρωση της διαδικασίας σύγκλισης) -απομακρυσμένες περιοχές του Ευρωπαϊκού χώρου (7 περιοχές στη Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία) Η περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και η απασχόληση απορροφά 18% των πόρων Αφορά σε περιοχές προσωρινής χρηματοδότησης που κατά την περίοδο 2000-2006 εμπίπτουν στον Στόχο 1 σε περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήματα απασχόλησης και ανταγωνιστικότητας που δεν εντάσσονται σε περιοχές σύγκλισης ή προσωρινής χρηματοδότησης Η εδαφική συνεργασία (υποκαθιστά την Κοινοτική πρωτοβουλία INTERREG) απορροφά το 4%, αναφέρεται σε περιοχές ΝUTS 3 σε εξωτερικά ή εσωτερικά σύνορα (θαλάσσια ή μη) Η σημαντικότητά της φαίνεται από το ότι η έννοια έχει συμπεριληφθεί στο προσχέδιο της Συνταγματικής Συνθήκης

Η προγραμματική περίοδος 2007-2013: Στρατηγικές Προτεραιότητες 1. Να γίνει η Ευρώπη και οι περιφέρειες της πλέον ελκυστικές για επενδύσεις και εργασία 1.1. Να επεκταθούν και βελτιωθούν οι μεταφορικές υποδομές 1.2. Να βελτιώσει τη συνεισφορά του περιβάλλοντος σε θέματα ανάπτυξης και θέσεων εργασίας 1.3. Να αντιμετωπίσει το ζήτημα της εντατικής χρήσης των παραδοσιακών πόρων ενέργειας 2. Γνώση και καινοτομία για ανάπτυξη 2.1. Να αυξήσει και βελτιώσει τις επενδύσεις σε τεχνολογία Ε&Α 2.2. Να διευκολύνει την καινοτομία και να προωθήσει την επιχειρηματικότητα 2.3. να προωθήσει την κοινωνία της πληροφορίας για όλους 2.4. Να βελτιώσει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση 3. Περισσότερες θέσεις εργασίας 3.1. Να προσελκύσει και διατηρήσει περισσότερο κόσμο στην απασχόληση και να εκσυγχρονίσει τα κοινωνικά συστήματα/δίκτυα προστασίας 3.2. Να βελτιώσει την προσαρμοστικότητα των εργατών, των επιχειρήσεων και την ευελιξία στην αγορά εργασίας 3.3. Διαχειριστική ικανότητα 3.4. Υγεία και εργατικό δυναμικό

Προβλήματα και προκλήσεις

Το πρόβλημα της χρηματοδότησης (ποιος θα διαθέσει τους πόρους και πόσους; Συζητείται λίγο πριν τη λήξη μιας προγραμματικής περιόδου) Η αρχή της οικονομίας (χρειάζεται οικονομία πόρων) και οι αιτίες αυτής (κίνδυνος πιστωτικής φούσκας, υπερκατανάλωσης κ.α.) Το ζήτημα της αναδιανομής προς όλους και προς τρίτους Ισοτιμία συμμετεχόντων (θέμα που συνδέεται με τη δημοκρατία στην Ε.Ε.) Γεωγραφική αναδιανομή και έθνος-κράτος Η γεωγραφική προσέγγιση της Ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής σε πολλά επίπεδα και διαχρονικά φαίνεται να δίνει καρπούς

Συμπεράσματα

Το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο φαίνεται να επανέρχονται στο προσκήνιο των διεθνών εξελίξεων και της άσκησης πολιτικής και να αναδεικνύονται καθώς το έθνος-κράτος έρχεται αντιμέτωπο με τις διεθνείς αλλαγές και εξελίξεις Μπορεί η ιστορία να αλλάζει αλλά αναδεικνύεται και μέσα από την προσπάθεια των λαών, όχι μόνο σε εθνικό και υπερ-εθνικό αλλά και στο υπο-εθνικό επίπεδο (περιφερειακό, τοπικό ή άλλο γεωγραφικό)

Βιβλιογραφία Τσαρδανίδης, Χ. (2005) Από τις νέες περιφερειακές συνεργασίες στις διαπεριφερειακές συνεργίες, σελ. 91-113, στο Κόντης, Α., Τσαρδανίδης, Χ. (επ.) (2005) Διεθνής Πολιτική Οικονομία: Θεωρία, δομή και προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας, Παπαζήσης, Αθήνα Bennett, A.L., Oliver, J.K. (2006) Διεθνείς Οργανισμοί: Αρχές και Προβλήματα, Gutemberg, Αθήνα, κεφάλαιο 10 (σελ. 295-342)

Ανταγωνιστικότητα και Clusters (Clusters: συστάδες επιχειρήσεων, στην οικονομία)

Ιστορική αναδρομή - Η συζήτηση για τα clusters ξεκίνησε αρκετά νωρίτερα, όταν ο Μάρσαλ (θεωρητικός στις αρχές του περασμένου αιώνα της προσφοράς & ζήτησης, με μεγάλη συμβολή στην εξέλιξη της επιστήμης των οικονομικών) παρατηρούσε και επισήμανε ότι υπάρχουν κάποιες βιομηχανικές γειτονιές (industrial districts) στις οποίες οι επιχειρήσεις αναπτύσσονται και προοδεύουν, επωφελούμενες από τις οικονομίες κλίμακας και σκοπού - Εκείνη την εποχή δεν είχε ακόμη προλάβει να αναπτυχθεί ακόμη το εργαλείο πολιτικής που ονομάστηκε βιομηχανικό πάρκο (industrial park) ή βιομηχανική ζώνη - Από το 1970 και ύστερα και καθώς αυξάνει η αποβιομηχάνιση των ανεπτυγμένων οικονομιών αναβιώνει η συζήτηση στη βιβλιογραφία για τις βιομηχανικές περιοχές/γειτονιές, ξεκινώντας από την αποκαλούμενη 3η Ιταλία (ΒΑ Ιταλία) - Πολλά παραδείγματα σε όλο τον κόσμο, τα οποία και διαρκώς εξελίσσονται

Πλούτος και πολυμορφία αντίστοιχων παραδειγμάτων Yπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα cluster που συχνά παίρνουν διάφορες επωνυμίες (Martin & Sunley, 2003): - Βιομηχανικές γειτονιές ή περιοχές (industrial districts) - Νέο-μαρσαλιανοί κόμβοι (neο-Marshallian nodes) - Περιφερειακά συστήματα καινοτομίας (regional innovation systems) - Νέοι βιομηχανικοί χώροι (new industrial spaces) - Συμπλέγματα χωρικής παραγωγής (territorial production complexes) - Περιφέρειες-δίκτυα (network regions) - Περιφέρειες που μαθαίνουν (learning regions)

Μέσα στα cluster οι επιχειρήσεις αυξάνουν με μεγαλύτερους ρυθμούς (Swann, 1998)

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τι είναι ένα cluster; Γενικά ένα cluster έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: - Συγκέντρωση ομοειδών επιχειρήσεων Αλλά προσοχή: όχι κάθε συγκέντρωση ομοειδών επιχειρήσεων στον χώρο Πρέπει να υπάρχουν επιπλέον: - Σχέσεις συνεργασίας και άμιλλας (συναγωνισμού) - Σχέσεις που να συνδέονται με συμβάσεις και συμβόλαια συνεργασίας, με το κομμάτι (sub-contracting) - Δυνατότητα εργασίας σε διαφορετικούς φορείς (ευελιξία) - Ενισχυμένος ρόλος τοπικών φορέων όπως τοπικής/περιφερειακής κυβέρνησης, συνεταιρισμών, επαγγελματικών ενώσεων, διάφορων ομάδων συμφερόντων - Γενικά μια συσπείρωση τοπικών συμφερόντων - Μια διαδικασία ανταλλαγής με τα πανεπιστήμια, τεχνολογικά ιδρύματα και θεσμούς που να προάγουν την γνώση και να επιδιώκουν την μεταβίβαση της στην παραγωγή, spin-offs και αντίστροφα την προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης στα πανεπιστήμια - Ένα βιομηχανικό περιβάλλον (industrial «milieu») απροσδιόριστης φύσης - Μη εμπορεύσιμη αλληλεξάρτηση (untraded interdependencies) - Εξωστρέφεια, απευθύνονται στην παγκόσμια ζήτηση - Όλα αυτά είναι εμπεδωμένα (embeddedness)

Μορφές clusters Διακρίνουμε (άτυπα) σε Πορτεριανά και σε Μαρσαλιανά clusters Τα Μαρσαλιανά συνδέονται με -τις εξωτερικότητες και οικονομίες κλίμακας -τη σημασία μείωσης του μεταφορικού κόστους μεταξύ αγοραστών & πωλητών στην τοπική περιοχή -την παρουσία εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού που ενισχύει τη δομή του -την εξειδικευμένη παραγωγή προϊόντων, με πτώση των τιμών λόγω αυξημένης προσφοράς -την αντίληψη ότι σε αυτό το περιβάλλον «τα μυστήρια του εμπορίου» επιλύονται αν και φαίνεται να υπάρχει μια «ατμόσφαιρα στον αέρα»

Cluster κατά M. Porter και η εντοπιότητα ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος Σύμφωνα με τον Πόρτερ τα clusters είναι οι περιοχές που σχηματίζεται και διαμορφώνεται το εθνικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Το cluster είναι αποτέλεσμα των βασικών προσδιοριστικών παραγόντων του εθνικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και εκδήλωση του συστηματικού τους χαρακτήρα Όλα τα έθνη που έχουν ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχουν δημιουργήσει ένα ή περισσότερα cluster Άρα είναι μια βασική μονάδα ανάλυσης και κατανόησης του εθνικού πλεονεκτήματος Τα έθνη δεν επιτυγχάνουν σε ένα μόνο κλάδο ή τμήμα κλάδου αλλά σε συνδυασμό αυτών σε συστάδες (clusters) Κάθε κράτος εμπεριέχει ένα μείγμα συστάδων κλάδων και τμημάτων κλάδων που λειτουργώντας από κοινού συνθέτουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (ή και μειονέκτημα) και αντανακλούν τη θέση της οικονομίας της χώρας

Cluster & εθνικό πλεονέκτημα

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή και εχθρότητα

Συνθήκες παραγόντων

ΤΟΠΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Συνθήκες ζήτησης

Ορισμός του cluster κατά Porter Το cluster (συστάδα επιχειρήσεων στην οικονομία) είναι μια ομάδα γεωγραφικά συγγενών αλληλο-συνδεόμενων επιχειρήσεων και συνδεδεμένων θεσμών, που έχουν κοινά σημεία και αλληλοσυμπληρώνονται (Πόρτερ, 1998) Λαμβάνουν διάφορες μορφές ανάλογα με τον βαθμό και την εξειδίκευσή τους αλλά γενικά περιλαμβάνουν(Πόρτερ, 1991): -Ενδογενείς επιχειρήσεις αγαθών και υπηρεσιών -Προμηθευτές εξειδικευμένων πρώτων υλών, συστατικών μερών, μηχανών και υπηρεσιών -Χρηματοδοτικούς θεσμούς και επιχειρήσεις σχετιζόμενων βιομηχανιών -Παραγωγούς συμπληρωματικών προϊόντων και υπολειμμάτων -Προμηθευτές ειδικών υποδομών -Αρκετά περιλαμβάνουν ενώσεις εμπορικές, παραγωγής κτλ

Γνωστά παραδείγματα στη βιβλιογραφία

Περιοχή γύρω από τον Ρήνο Γερμανία (Rurh area)

Βαριές βιομηχανίες

Nord Pas-de-Calais

Γαλλία

Baden-Wurttemberg

Γερμανία

Κλάδος ένδυσηςρούχων Μηχανές

Emilia-Romagna

Ιταλία

Υφαντουργία

Jura d’ Arc

Ελβετία

Ρολόγια

Cambridge

Μ. Βρετανία Βιοτεχνολογία

Jutland

Δανία

Manchester

Μ. Βρετανία Βαριές βιομηχανίες

Ξυλεία

Διαφορές στη φύση των clusters Τα cluster διαφέρουν σε μέγεθος, ένταση, και κατάσταση ανάπτυξης και σύνθεση Ορισμένα αποτελούνται κατά κύριο λόγο από μικρομεσαίες επιχειρήσεις (π.χ. αυτό των Ιταλικών παραγωγών ρούχων ή των επιπλοποιών της Βόρειας Καρολίνας) Άλλα περιλαμβάνουν και μεγάλες επιχειρήσεις (Γερμανικά clusters χημικών) Αυτές οι διαφορές αντανακλούν διαφορές στις δομές των κλάδων που τα αποτελούν Πιο αναπτυγμένα cluster έχουν πιο βαθύτερες και πιο εξειδικευμένες παραγωγικές βάσεις, μεγαλύτερο πλέγμα σχετιζόμενων επιχειρήσεων, πιο εκτεταμένους υποστηρικτικούς θεσμούς Επίσης υπάρχουν διάφοροι επίπεδα συσπείρωσης: μπορεί ένα cluster να εμπεριέχεται μέσα σε ένα άλλο ή να αποτελεί τμήμα του

Cluster Γνώσης στις επιστήμες ζωής, σε τεχνολογίες πληροφόρησης, στην περιβαλλοντική τεχνολογία και τη νάνο-τεχνολογία

Ιστορικές διαφορές στην ανάπτυξη των clusters Διαχρονική ανάπτυξη του cluster της «3ης Ιταλίας» (1985-1999) (πηγή: Vorley, 2008, προσαρμογή από τον Shin (2006: 205))

Το cluster τεχνολογίας νερού (Αυστραλία)

Πως διατηρείται το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα με τα clusters (σύμφωνα με την ανάλυση του Porter); Εφόσον δημιουργηθεί το cluster, ολόκληρο το σύνολο των βιομηχανιών θα λειτουργήσει υποστηρικτικά Τα πλεονεκτήματα μεταδίδονται με διασυνδέσεις προς τα μπρος (forward) και προς τα πίσω (backwards) Το cluster γίνεται ένα μηχάνημα διατήρησης της ποικιλότητας και υπέρβασης της έλλειψης ευελιξίας και εκείνων των δυσκολιών που δυσχεραίνουν την αναβάθμιση του πλεονεκτήματος Βοηθάει να αυξηθεί η ροή πληροφοριών, η πιθανότητα νέων προσεγγίσεων, την είσοδο νέων ανακαλύψεων (spin-offs) Δημιουργεί “outsiders” που προέρχονται μέσα από το ίδιο το έθνος που θα ανταγωνιστούν με νέους τρόπους Έτσι οι εθνικές βιομηχανίες είναι πιθανότερο να διατηρήσουν παρά να χάσουν το εθνικό πλεονέκτημα

Πως διατηρείται το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (συνέχεια); Η παρουσία ενός cluster μεγεθύνει ή επιταχύνει τη διαδικασία δημιουργίας παραγόντων που λαμβάνει χώρα όπου υπάρχει μια ομάδα ανταγωνιστών Οι επιχειρήσεις από αλληλο-συνδεόμενες βιομηχανίες επενδύουν όλες σε εξειδικευμένες τεχνολογίες, πληροφορία, υποδομές, ανθρώπινους πόρους και διάφορες διαρροές («εκχείλιση» αυτών) Το μέγεθος του cluster ενθαρρύνει μεγαλύτερες επενδύσεις και εξειδίκευση Επίσης προκαλεί το ενδιαφέρον των τοπικών πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων που αναζητούν και χρηματοδότηση Το μέγεθος τραβάει περισσότερο εργατικό δυναμικό και πιο εξειδικευμένο και έτσι επαυξάνει Ταυτόχρονα η φήμη του έθνους στην παραγωγή κάποιων συγκεκριμένων προϊόντων από την περιοχή μεγαλώνει

Πως διατηρείται το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (συνέχεια); Έτσι το cluster των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων γίνεται κάτι παραπάνω από το άθροισμα των επί μέρους επιχειρήσεων Η κατεύθυνση της επέκτασής του εξαρτάται από τις διαδικασίες δημιουργίας που επικρατούν σε κάθε χώρα Καθώς αυξάνουν, οι πόροι της οικονομίας μετακινούνται προς τα clusters και μακριά από μεμονωμένες βιομηχανίες όπου δεν μπορούν να απασχοληθούν εξίσου παραγωγικά

Όρια των clusters /συστάδων Είναι δύσκολο να τραβήξουμε τα όρια/διαχωριστική γραμμή των clusters Αυτά μεταβάλλονται συχνά και προσαρμόζονται ή επαυξάνουν Τα όρια μεταβάλλονται ως συνάρτηση και των καθιερωμένων επιχειρήσεων ή κλάδων που μπορεί να φθίνουν, πχ. μέσα από τεχνολογικές αλλαγές ή αλλαγές στη διεθνή ζήτηση και αγορά Πρέπει κανείς να αντιληφθεί ποιες είναι οι πιο σημαντικές διασυνδέσεις και αλληλο-συμπληρώσεις μεταξύ κλάδων και θεσμών Τα clusters μπορεί να θεωρηθούν ως μια μορφή οργάνωσης της αγοράς και ιεραρχίας διαφορετική από τις άλλες (Πιτέλης, 2012) Ο Πιτέλης προτείνει τη χρήση ενός συνδυασμού θεωριών για την ανάπτυξη της επιχείρησης (θεωρίες κόστους συναλλαγών, πόρων-ικανοτήτων και ισχύος-ελέγχου) για να δώσει μια προοπτική διακυβέρνησης των clusters

Τα clusters δημιουργούν νέες ατζέντες για το μάνατζμεντ Τα clusters τονίζουν πως μεγάλο τμήμα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και της ανταγωνιστικότητας δεν εδράζεται στην επιχείρηση αλλά στη θέση τους και στην εντοπιότητα που αυτές έχουν Οι εταιρείες στα cluster συνδέουν τα συμφέροντα τους με την περιοχή με όρους που ξεπερνούν κατά πολύ την όποια ανησυχία για τα κόστη σε νερό, ηλεκτρικό, τηλ. Για αυτό εξ’ άλλου θεωρούνται και ως απάντηση στην παγκοσμιοποίηση και την αβεβαιότητα: λόγω συσπείρωσης και πολλαπλών ωφελειών οι επιχειρήσεις και οι επαγγελματίες προτιμούν να μην αποχωρούν Η υγεία ενός cluster είναι σημαντική για την υγεία κάθε επιχείρησης σε αυτό Επίσης τα clusters δημιουργούν νέους ρόλους για την κυβέρνηση

Από το σταφύλι στο … φθηνό κρασί!

Γιατί πολλά κρασιά της Καλιφόρνιας είναι πάμφθηνα;

Πως ταυτοποιούνται (σύμφωνα με τον Porter);

Εντοπίζοντας μια μεγάλη επιχείρηση ή συγκέντρωση επιχειρήσεων και στη συνέχεια κοιτάζοντας πάνω και κάτω στην κάθετη αλυσίδα επιχειρήσεων ή θεσμών Μετά προστίθενται οι οριζόντιες αλυσίδες επιχειρήσεων με τη χρήση κάποιων διασυνδέσεων στην παραγωγή Μετά τον εντοπισμό επιχειρήσεων και κλάδων προστίθενται οι θεσμοί που παρέχουν εξειδικευμένες δεξιοτεχνίες, τεχνολογία, πληροφορία, κεφάλαιο ή υποδομή και τα συλλογικά όργανα των συμμετεχόντων στα clusters Στο τελευταίο βήμα αναζητούνται κυβερνητικά ή άλλα ρυθμιστικά σώματα που επηρεάζουν σημαντικά τους μετέχοντες στα clusters

Σε υπό-ανάπτυξη οικονομίες Στις υπό-ανάπτυξη οικονομίες τα clusters τείνουν να είναι πιο ρηχά, δηλ. να εξαρτώνται κυρίως από μη εγχώριες υπηρεσίες, τεχνολογία και συσκευές Οι εξαγωγικές επιχειρήσεις τείνουν να είναι έντασης εργασίας και πόρων Οι επιχειρήσεις έχουν ανάγκη καθετοποίησης της παραγωγή τους Χρειάζεται να δημιουργήσουν όχι μόνο τη φυσική τους υποδομή αλλά και σχολεία και άλλες υπηρεσίες Οι πιο ανταγωνιστικές επιχειρήσεις είναι σαν «νησιά» Προβλήματα στην επικοινωνία, στη δημιουργία διασυνδέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων

Μεταγραφή από Χατζικιάν, Ι. (2006)

Η σημασία της διαφήμισης και του μάρκετινγκ για την προώθηση των clusters

Το Ολλανδικό μοντέλο cluster στα λουλούδια Εκπαίδευση & συλλογική έρευνα

Καλλιέργεια Σταθμοί Πανεπιστήμιο εκτροφής Wageningen φυτών

Κατάρτιση σε όλα τα επίπεδα Εξειδικευμένοι προμηθευτές Κατασκευές και εγκαταστάσεις Θερμοκηπείων Άλλοι προμηθευτές Συμβουλευτικές υπηρεσίες για την καλλιέργεια λουλουδιών Εξειδικευμένες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες Εξειδικευμένες υπηρεσίες

Θεραπεία

Διανομή και πωλήσεις

Περιφερειακά κέντρα έκθεσης και επίδειξης Χρηματιστήριο λουλουδιών “Aalsmeer”

Καλλιεργητές λουλουδιών

Εξειδικευμένες οδικές μεταφορές

Χονδρεμπόριο Γενικά χρηματ/ρια πλειστηριασμοί φρούτων/ λουλουδιών και λαχανικών Μάρκετινγκ Συσκευασία Κέντρα Διανομής

Επιχειρήσεις λιανεμπορίου

Αεροπορικές διευκολύνσεις

Παράγοντες που συμβάλουν στην έντονη ανταγωνιστική θέση του cluster λουλουδιών στην Ολλανδία -

Μεγάλη περιφερειακά συγκεντρωμένη κοινότητα με υψηλής επιδεξιότητας καινοτόμους καλλιεργητές και σχετικές βιομηχανίες και υπηρεσίες που από κοινού γενικά παράγουν υψηλής ποιότητας λουλούδια και ποικιλίες (5.500 διαφορετικές ποικιλίες κατά τη διάρκεια ενός έτους) σε εξειδικευμένα θερμοκήπια που κάνουν χρήση όλων των απαραίτητων διαδικασιών και του εξοπλισμού Το κλίμα (αν και φαίνεται αρχικά ως ανταγωνιστικό μειονέκτημα) μετατρέπεται σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Μια δομή γνώσης ανοιχτή σε χρήστες, στην οποία συνεργάζονται τα πανεπιστήμια, οι δημόσιοι και ιδιωτικοί ερευνητικοί θεσμοί, ερευνητικά κέντρα σε ένα αποδοτικό σύστημα μεταβίβασης/μετάδοσης της γνώσης Οι ίδιοι οι καλλιεργητές είναι ανοιχτοί προς την καινοτομία και την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με νέα προϊόντα, ποικιλίες κ.α. (όσες πιο πολλές) Καλά οργανωμένο σύστημα εφοδιασμού (logistics), με πιλοτικό ρόλο για τα χρηματιστήρια, τους καλλιεργητές λουλουδιών, τους μεγάλους χονδρέμπορους και καταναλωτές μέσα από πολυάριθμα σημεία/επιχειρήσεις λιανεμπορίου Οι χρήστες είναι κριτικοί απέναντι στα προϊόντα και θέτουν και τη μόδα (trendsetting users). Το δίκτυο πώλησης περιελάμβανε (το 1992) παραδοσιακά μαγαζιά πώλησης λουλουδιών στην Ολλανδία (4.490), σε δρόμους και μετακινούμενα σημεία (1800), σε σουπερ-μάρκετ και μεγάλα καταστήματα (2.130) , σε κέντρα κήπου (460) και σε βενζινάδικα (1200)

Roetland, T., Den Hertog, P., Van Sinderen, J., Vollaard, B. (1997) Cluster analysis and cluster policy in the Netherlands, OECD workshop on cluster analysis and cluster policy, Amsterdam, October 1997

Τα θέμα της εφαρμογής ενός προτύπου cluster Θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα cluster για τα λουλούδια της Ελλάδας, π.χ. στην περιοχή της Βοιωτίας; Τα λουλούδια έχουν πλήθος ιδιοτήτων ευεργετικών για -την επιδερμίδα: Αντιοξειδωτικά, αντισηπτικά -την ψυχολογία: κατά της κατάθλιψης, καταπραϋντικά, -την ηλικία: αντι-γήρανση, ευεξία

Cluster δασικών προϊόντων στη Σουηδία Χημικά παραγωγής χαρτιού

Πρόληψη πυρκαγιάς

Συμβουλευτικές υπηρεσίες

κούτσουρα Χαρτοπολτός

Μηχανές & εξοπλισμός χαρτιού & πολτού

Θεριστικές μηχανές μηχανές ξυλείας

Λεπίδες ραφής αλυσίδας Καλλιέργειες μεταξιού

ροκανίδια

ξυλεία Χαρτί

Πάνες & Προϊόντα υγιεινής

ανακύκλωση

Κατασκευή υλικών

Λοιπά προϊόντα ξύλου

Προκατασκευασμένα (λυόμενα) σπίτια

Έπιπλα ξύλου

Εκτύπωση Χαρτί συσκευασίας Ισχυρός σύνδεσμος Σύνδεσμος ενδιάμεσης ισχύος Ασθενής σύνδεσμος

Φελλοί

Διεθνώς ανταγωνιστικοί κλάδοι

Ο χάρτης του cluster Τελικές επιχειρήσεις

Κέντρα Κατάρτισης

Έρευνα αγοράς

Ροές αγαθών & υπηρεσιών Ροές πληροφορίας & εκμάθησης Ροές γνώσης

Διανομή και διάθεση

Προμηθευτής 1

Τελική επιχείρηση 1

Τελική επιχείρηση 3

Προμηθευτής 2

Πανεπιστήμια Προμηθευτής 3 Κέντρα Ε&Α

Τελική επιχείρηση 2

Εργασία σε εξωτερικό συνεργάτη 1

Τελική επιχείρηση 4

Εργασία σε εξωτερικό συνεργάτη 2

Εργασία σε εξωτερικό συνεργάτη

Προμηθευτής 4

Εργασία σε εξωτερικό συνεργάτη 3

Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και ελληνική γεωγραφία

Η Ελληνική οικονομία διαθέτει πλεόνασμα γεωγραφικών πόρων και μια γεωγραφία πολύ ιδιαίτερη Στηρίζεται σε κλάδους άμεσα συνδεδεμένους με τη γεωγραφία της: τουρισμό, ναυτιλία, εμπόριο Τα νησιά (πάνω από 300 κατοικημένα), η θάλασσα (2/3 της χώρας), τα βουνά (2/3 της ενδοχώρας), τα δάση, ο ορυκτός και γεωφυσικός πλούτος Η διασύνδεση επιχειρήσεων κι οι συνεργασίες και η δημιουργία clusters θα βοηθήσουν στην πτώση τιμών και στη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας Σημαντικός ο ρόλος του τοπικού παράγοντα και των τοπικών/περιφερειακών αρχών στις εξοικονομήσεις πόρων και δαπανών Ανταγωνιστικότητα ή φτώχεια;

Τέλος

Οι στόχοι που τίθενται σε πρωτοβουλίες clusters (www.cluster-research.org)

Χρήσιμα εργαλεία στην ΤΟΑ

Εργαλεία Τοπικής Ανάπτυξης: τα λογισμικά Σήμερα υπάρχουν μια σειρά από λογισμικά που υπεισέρχονται στη λογική και διαδικασία λήψης απόφασης στην ΤΟΑ Υποβοηθούν τον προγραμματισμό και λειτουργούν ως υποστηρικτικά στη λήψη απόφασης από τον ειδικό (δεν επιβάλλουν την λύση αλλά την προτείνουν) Όσο αυξάνει η πληροφορία (ο αριθμός των παρατηρήσεων), π.χ. ο αριθμός των εντόμων (για μια πολιτική απεντόμωσης π.χ. κοντά σε λίμνες), ο αριθμός των δένδρων ή αυτός των ανθρώπων για μεγάλες πόλεις, τόσο μπορεί να ποσοτικοποιηθεί και να αναλυθεί καλύτερα αυτή η πληροφορία Π.χ. σε πόλεις όπως σε μεγαλουπόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Τόκυο, η πόλη του Μεξικό που υπερβαίνουν τα 10 ή και 15 εκατ. Πολλά παραδείγματα λογισμικών με εφαρμογές στην ΤΟΑ: - νευρωνικά δίκτυα (π.χ. πρόληψης πυρκαγιάς) - Στατιστικά πακέτα και εργαλεία ανάλυσης και αλληλο-συσχέτισης οικονομικών μεταβλητών (π.χ. E-views, STATA ή προγνωστικά όπως το REMI) - Εργαλεία μέτρησης της ρύπανσης σε λίμνες - Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών

ΤΟΑ & Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Geographical Information Systems-G.I.S.) Βασικό σημείο εκκίνησής τους: η πληροφορία ποσοτικοποιείται, επεξεργάζεται, αναλύεται και απεικονίζεται και γραφικά (σε χάρτη ή αλλιώς), χάρις τη γεωγραφική της διάσταση Π.χ.1 οι σηματοδότες έχουν μια θέση εγκατάστασης και άρα αν έχουμε μια βάση στην οποία καταγράφουμε τη λειτουργία τους μπορούμε να την παρακολουθούμε και να επεμβαίνουμε γρήγορα, μετά τη διαπίστωση μιας βλάβης Π.χ.2 υπολογίζοντας από τα μεγέθη των πολυκατοικιών και ουρανοξυστών την σκιά κατά τη διάρκεια της ημέρας (συλλέγοντας την πληροφορία για τις πολυκατοικίες, τους ουρανοξύστες και δεδομένα για την θέση/κίνηση του ήλιου και τη σκιά) μπορούμε να υπολογίσουμε που θα τοποθετηθούν φανάρια ώστε να μην είναι οι δρόμοι σκοτεινοί Εφόσον τα προβλήματα έχουν ποσοτική διάσταση, η επεξεργασία της ποσοτικής πληροφορίας μπορεί να λύσει τα προβλήματα Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κοινωνικές, οικονομικές και άλλες δυνάμεις δεν θα αντισταθούν στην επίλυση των προβλημάτων Τα Γ.Σ.Π. αναλύουν μια εικόνα δορυφορική, που παρέχει γεωγραφικές πληροφορίες και σε αυτές προστίθενται οικονομικές, κοινωνικές κα πληροφορίες Ολοένα και περισσότερο οι Δήμοι και οι Περιφέρειες κάνουν χρήση του GIS, με πολλές εφαρμογές που αφορούν στην ενημέρωση και εξυπηρέτηση των δημοτών Καταρτίζουν στελέχη και στελεχώνουν υπηρεσίες με υπαλλήλους/διαχειριστές GIS που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα Γ.Σ.Π. για προγραμματικούς σκοπούς

Χρήση των Γ.Σ.Π.: το ζήτημα των ορίων σεβασμού των ανθρωπίνων ελευθεριών Ένα μεγάλο ζήτημα με την χρήση των Γ.Σ.Π. είναι ο διαρκής σεβασμός των ανθρώπινων ελευθεριών Οι δυνατότητες που προσφέρουν τα Γ.Σ.Π. για καταπάτηση των ανθρωπίνων ελευθεριών είναι πολύ μεγάλες (π.χ. για παρακολούθηση της συμπεριφοράς βίαιων κοινωνικά ομάδων) και γι αυτό θα πρέπει να γίνεται έλεγχος της χρήσης τους ενάντια ίσως και στη θέληση της κοινωνίας (που π.χ. τμήμα της μπορεί να θέλει την συστηματική παρακολούθηση των εγκληματιών) Γενικά οι πολιτικές τοπικής ανάπτυξης που χρησιμοποιούν τα Γ.Σ.Π. θα πρέπει να κάνουν σεβαστές τις ελευθερίες των ανθρώπου κατά προτεραιότητα και να χρησιμοποιούν τα Γ.Σ.Π. στην υπηρεσία εξυπηρέτησης του ανθρώπου τόσο εντός των κοινωνικών συνόλων όσο και μεμονωμένα, με σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες Αντίστοιχο είναι και το θέμα των ελευθεριών για κάθε ζωντανή ύπαρξη και την αξιοπρέπεια της ζωής

«Μάστερ πλαν» Εργαλείο προγραμματισμού για μεγάλα αστικά κέντρα ή πόλεις Πρόκειται, με την στενότερη έννοια, για χωροταξικά σχέδια και με την ευρύτερη για σχέδια μεγάλης χωρικής εμβέλειας που αφορούν στην επέκταση μιας πόλης και στη βελτιστοποίηση της διοίκησης και λειτουργίας της, με αναπτυξιακή κατεύθυνση Μεγάλες πόλεις (Μιλάνο,Βαρκελώνη κ.α.) εκπόνησαν ένα «μαστερ πλαν» προκειμένου να καθορίσουν τον τρόπο επέκτασης, την αστική διάχυση και ανάπτυξή τους αλλά και να χωροθετήσουν εκ νέου κύριες λειτουργίες της πόλης, όπως αεροδρόμια, λιμάνια κτλ Πρόκειται για ένα κείμενο εργασίας, με κατευθυντήριες αρχές (και αξία) που προσανατολίζει τους φορείς -δημόσιους και ιδιωτικούς- και τους ιδιώτες ως προς τις επιλογές τους σχετικά με την πόλη (π.χ. εγκατάσταση, αλλαγή θέσης κτλ) αλλά και την παροχή δημοσίων αγαθών από τους φορείς διοίκησης της πόλης Δεν υπάρχει ένα μοντέλο «μάστερ πλαν» Είναι εργαλεία ευρύτερης αναπτυξιακής σημασίας που αντιλαμβάνονται τις ανάγκες των κατοίκων μιας πόλης και που πηγάζουν από τις ιδιαιτερότητες της (π.χ. την υγρασία ή ζέστη σε θερινούς μήνες, γεωλογικές ιδιομορφίες όπως μια σεισμογενής περιοχή κτλ) Δεν είναι πάντοτε επιτυχημένα και πολλές φορές ξεπερνιούνται από τις εξελίξεις Παραδείγματα: «Μάστερ πλαν» της δεκαετίας του 1980 στο Μιλάνο (ψηφίστηκε το 1979) Έχουν μεγαλύτερη αξία (ως κείμενα προγραμματισμού που γίνονται σεβαστά) σε χώρες με παράδοση στη χωροθέτηση και στην πολεοδομία (όπως είναι οι δυτικές Ευρωπαϊκές) Σήμερα ο όρος «μάστερ πλαν» χρησιμοποιείται ευρέως (π.χ. το υπουργείο τον χρησιμοποιεί για τα λιμάνια ή άλλες μεταφορικές υποδομές)

Μεγάλα πολιτιστικά και αθλητικά γεγονότα· Οι Ολυμπιακοί Αγώνες Πολλές πόλεις προγραμματίζουν την ανάπτυξη και εξέλιξή τους μέσα από τη διοργάνωση μεγάλων γεγονότων, διεθνούς βεληνεκούς Π.χ. μέσω φεστιβάλ κινηματογράφου (Κάννες), φεστιβάλ τεχνών (Εδιμβούργο), Μπιενάλε (Βενετία) Το παράδειγμα των Ολυμπιακών Αγώνων είναι και το πιο γνωστό ευρέως Η Βαρκελώνη θεωρείται ότι εκσυγχρονίστηκε χάρις στους Ολυμπιακούς Αγώνες Και στην Αθήνα συντελέστηκαν σημαντικές αλλαγές Οι Αγώνες φέρνουν την ανάγκη για προγραμματισμό και επαναπροσδιορισμό των λειτουργιών της πόλης ώστε να εξυπηρετήσουν την περίοδο διοργάνωσής τους το μεγάλο κύμα των προσερχόμενων αθλητών και τουριστών με ακρίβεια και συνέπεια Η διοργάνωση τους αποτελεί και κύριο μοχλό άσκησης πίεσης προς τους φορείς της πόλης και τους εμπλεκομένους κυβερνητικούς παράγοντες Έτσι, π.χ., οι μεταφορικές λειτουργίες της Αθήνας επαναπροσδιορίστηκαν, ενώ μεγάλα μεταφορικά έργα όπως το Μετρό και το Αεροδρόμιο Αθηνών υλοποιήθηκαν και μάλιστα έγκαιρα Παρότι σε μια σειρά από μελέτες επισημαίνεται ότι η κληρονομιά των Ο.Α. δεν είναι πάντοτε θετική για την χώρα υποδοχής, μπορεί να αποβεί καίριας σημασίας για την πόλη υποδοχής (οι αναλύσεις αυτές είναι κόστους-ωφελείας) Η διοργάνωση των Ο.Α. δεν συνεπάγεται πάντοτε έναν προγραμματικό εκσυγχρονισμό Η συμμετοχή στα μεγάλα γεγονότα είναι μεγάλη και συνδέεται με την ανάγκη

Ατζέντες: κύρια σημεία περί συγγραφής κειμένων Κύριο εργαλείο προγραμματισμού είναι και οι ατζέντες Γενικά οι ατζέντες συνήθως καταγράφουν τα προβλήματα, τα τονίζουν και τις απασχολεί η λύση τους. Είναι δηλαδή ένα εργαλείο υπενθύμισης και προγρ/μου Μπορεί να είναι προϊόν προσπαθειών μιας μόνο περιοχής/δήμου/πόλης ή μια ευρύτερη συλλογική ατζέντα (π.χ. πολλών πόλεων) Μπορεί να έχουν μια ευρύτερη θεματική ή να εστιάζουν σε ένα θέμα (πχ. το περιβάλλον) Παρ. Τοπική Ατζέντα 21 (Local Agenda 21) για το περιβάλλον (δεκαετία 1990+) Γενικά οι ατζέντες ή άλλα κείμενα πολιτικής τοπικής ανάπτυξης πρέπει να διέπονται από ορισμένες αρχές στη συγγραφή τους: - Να είναι λιτά, απλά και κατανοητά από όλα τα μέλη μιας κοινωνίας (τους φτωχούς, τους λιγότερο μορφωμένους, τους ηλικιωμένους κτλ) - Να οπτικοποιούν (με φωτογραφίες, εικόνες) κύρια σημεία (προς εξυπηρέτηση και του πιο πάνω στόχου) - Να είναι σαφή, περιεκτικά και χωρίς περίπλοκες διατυπώσεις - Να παρέχουν κατευθύνσεις χωρίς να υποδεικνύουν, ώστε να αφήνουν ελευθερία έκφρασης - Να δημιουργούν μια καλά μελετημένη αισιοδοξία και προσδοκία, γιατί αποσκοπούν στην συμμετοχή των μελών της τοπικής κοινωνίας

Σύνθεση και ανάλυση τοπικών ζητημάτων Η σύνθεση και ανάλυση τοπικών ζητημάτων είναι μια διαδικασία επιστημονική και διεπιστημονική ταυτόχρονα Εμπλέκονται διάφορες επιστήμες/επιστήμονες Π.χ. για την ανάλυση θεμάτων απορροής των όμβριων υδάτων θα χρειαστεί η επιστημονική γνώμη ενός μηχανικού Αντίστοιχα για θέματα ρύθμισης της επέκτασης μιας πόλης η άποψη ενός αρχιτέκτονα/πολεοδόμου-χωροτάκτη Μόνη η ανάλυση των τοπικών ζητημάτων δεν συνεπάγεται και τη σύνθεσή τους Τα ζητήματα συνθέτονται ανά δυο, ανά τρία, γύρω από κάποιους άξονες, προβληματικές, ευρύτερες μεταβλητές Π.χ. το θέμα των ναρκωτικών μπορεί να συντίθεται μέσα στον άξονα του τοπικού εγκλήματος και μέσα στην ευρύτερη μεταβλητή για την υγιεινή Αντίστοιχα το θέμα της χρήσης ποδήλατου μπορεί να εντάσσεται στο ευρύτερο των μεταφορικών υποδομών και της ρύπανσης/μόλυνσης Αφού προηγηθεί μια ανάλυση και καταγραφή των προβλημάτων (με ποσοτικά δεδομένα και στοιχεία) η ανασύνθεση τους, ώστε να παρουσιαστούν οι διάφορες πτυχές των τοπικών ζητημάτων είναι απαραίτητη Ενώ όμως η ανάλυση των τοπικών ζητημάτων και προβλημάτων είναι μια διαδικασία επιστημονική, η σύνθεσή τους γύρω από κάποιους άξονες δράσης (ή έστω κατανόησής τους) είναι μια διεργασία διεπιστημονική και λειτουργεί σαν ένα φίλτρο, η οποία συνδέεται και με την πολιτική/πολιτικές

Υπάρχει ένα μοντέλο ΤΟΑ; Δύσκολα θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε ένα μοντέλο ΤΟΑ Τα φαινόμενα διαφέρουν στο χώρο και π.χ. Κάποια προβλήματα είναι πιο έντονα σε κάποιες περιοχές από κάποια άλλα Επιτυχημένο λοιπόν θα είναι το παράδειγμα ΤΟΑ που λαμβάνει υπ’ όψη καλύτερα ιδιαιτερότητες, προβλήματα, δυνατότητες και θέση και προσαρμόζεται σε αυτά Αυτό δεν είναι το ίδιο από περιοχή σε περιοχή ή από πόλη σε πόλη Παγκοσμίως φαίνεται ότι εκείνες οι πόλεις ή περιοχές ΤΟΑ που είναι πιο επιτυχημένες -εμπλέκονται σε μια σειρά πολιτικών, συνήθως ενεργητικών -μελετούν τα προβλήματα αυτόνομα (με την κατάλληλη στελέχωση) -εμπλέκονται στην συν-απόφαση και επιδιώκουν την πλήρη απόφαση -επιδιώκουν να επηρεάσουν τις σχετικές κεντρικές αποφάσεις (εθνικές ή ευρωπαϊκές) -υιοθετούν κάποιον συγκεκριμένο προγραμματισμό στα περισσότερα ζητήματα -αξιοποιούν την επιστημονική γνώση και την τεχνολογία -χρησιμοποιούν εργαλεία προγραμματισμού, ανάπτυξης και παροχής υπηρεσιών και προωθούν την χρήση νέων εργαλείων -αντιδρούν στα προβλήματα (πριν ή μετά) -δικτυώνονται -συνδυάζουν μια σειρά πολιτικών, όχι μόνο οικονομικών -επιχειρούν και -καινοτομούν στις λύσεις που προτείνουν, πολλές συχνά πρακτικά και Περισσότερο δηλαδή θα πρέπει να αναφερθούμε σε κάποια γενικά χαρακτηριστικά και για τοπικές περιοχές που βρίσκονται σε δράση και εγρήγορση

Εργαλεία θεματικών πολιτικών Για κάθε θεματική πολιτική υπάρχουν εργαλεία άσκησής της Για παράδειγμα τα μουσεία είναι εργαλεία για την πολιτιστική πολιτική Το πώς θα χρησιμοποιηθούν εξαρτάται από τους φορείς άσκησης του δήμου Π.χ. η πόλη των Αθηνών είναι μια πόλη γεμάτη από μουσεία και θα μπορούσε να ειδωθεί ως πόλη-μουσείο Άλλα παραδείγματα είναι - τα στάδια και οι χώροι άθλησης για τις πολιτικές στον αθλητισμό - οι εκκλησίες και οι χώροι λατρείας ως εργαλεία για τις πολιτικές ενσωμάτωσης μεταναστών - οι διαμορφωμένοι από τον άνθρωπο χώροι πρασίνου (ή π.χ. ένα παρατηρητήριο ζώων) ως εργαλεία για άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής, κινητοποίησης και ευαισθησίας σε θέματα περιβάλλοντος Γενικά η «εργαλειοθήκη» είναι μεγάλη και μπορεί διαρκώς να αναπτύσσεται, αρκεί να υπάρχει μια στοχοθέτηση, έστω και σταδιακή Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάκριση μεταξύ των εργαλείων/υποδομών «μαλακών» και «σκληρών»

Εργαλεία κοινωνικής πολιτικής Πολλές λειτουργίες της πόλης ή μιας περιοχής εξαρτώνται από τους τρόπους και τους τόπους συγκέντρωσης της κοινωνίας Π.χ. στα χωριά αυτό συμβαίνει στις πλατείες ή μέσα από τοπικές εκδηλώσεις όπως τα πανηγύρια Αυτοί οι τόποι και χώροι συγκέντρωσης αποτελούν σημείο και πόλο προσέλευσης για μη γηγενείς πληθυσμούς Χώροι αναψυχής και άθλησης, δημόσιοι ανοιχτοί χώροι για υπαίθριες ή «κλειστές» εκδηλώσεις και η συχνή διοργάνωση εκδηλώσεων (όπως πανηγύρια, φεστιβάλ, θεάματα κτλ) συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνικής συνείδησης και της αίσθησης συμμετοχής στα της περιοχής Εργαλεία κοινωνικής πολιτικής, με την ευρύτερη έννοια, είναι και οι τοπικές υποδομές για την κοινωνία, όπως οι παιδικοί σταθμοί, δημοτικοί οίκοι ευγηρίας, παιδικές χαρές, πάρκα κ.α. Η αναψυχή ως λειτουργία εκδήλωσης της κοινωνικοποίησης δεν βελτιώνει απλώς την ποιότητα ζωής στην πόλη αλλά αποτελεί ευρύτερα μια βάση για την αλλαγή και την ανάπτυξή της Ο κοινωνικός προγραμματισμός δεν μπορεί να είναι αυστηρός ή να οριοθετεί την ανθρώπινη δράση αλλά αντιθέτως να είναι ανθρώπινος και απλός

1 Κωνσταντίνος Οικονόμου Δρ Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ

Εμπλουτίζοντας το επιστημολογικό υπόβαθρο της γεωγραφίας: Κύρια σημεία προβληματισμού (Μετάφραση από πρόσφατη διάλεξη του συγγραφέα στα αγγλικά) Περίληψη Ξεκινώντας από την προβληματική που προέκυψε πρόσφατα ανάμεσα στην παραδοσιακή και τη νέα οικονομική γεωγραφία (Krugman, 2010), η παρούσα εισήγηση προσφέρει ορισμένες προκαταρτικές σκέψεις και κάποια απαραίτητα σημεία προβληματισμού που εμπλουτίζουν την κατανόησή μας σχετικά με το επιστημολογικό έδαφος και τη συνεισφορά της οικονομικής γεωγραφίας και γενικότερα αυτή της επιστήμης της γεωγραφίας σε θέματα αντίληψης και κατανόησης των οικονομικών φαινομένων και γενικότερα των γεωγραφικών φαινομένων και γεγονότων (και των σχετικών με αυτές πολιτικών). Σε αντίθεση με τα οικονομικά ως επιστήμη και τους τομείς τους, η γεωγραφία και η οικονομική γεωγραφία διακρίνονταν ανέκαθεν από τη διεπιστημονική προσέγγιση που ακολουθούσαν, επισημαίνοντας μια «διαφοροποιημένη» παρά μια απλουστευτικά κατανοητή πραγματικότητα. Στη γεωγραφία, τα οικονομικά φαινόμενα έχουν κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές και άλλες επιδράσεις και πτυχές. Η γεωγραφία ως επιστήμη προσφέρει το έδαφος για την θεώρηση αυτών και την Εγελιανή αντίθεση (σε φιλοσοφικό επίπεδο) που χρησιμεύει για την εξέταση άλλων επιστημονικών υποθέσεων ή θέσεων, αναλαμβάνοντας ένα ρόλο «διαψευσιμότητας» (υπό το πρίσμα της Ποπεριανής φιλοσοφικής θεώρησης) και προσφέροντας έτσι «έδαφος» για τη διαρκή επέκταση και διαφοροποίηση της γνώσης. Παράλληλα με την πιθανότητα επέκτασης και ανάπτυξης της γνώσης, θέτει μεθοδολογικές αμφιβολίες και κύριους περιορισμούς στη γενίκευση που ακολουθείται δια μέσω άλλων επιστημών, ενεργοποιώντας μεθόδους, τεχνικές και την ανθρώπινη δράση για την παροχή και πρόσληψη της γνώσης. Έτσι, η γεωγραφία ως επιστήμη μπορεί να διαδραματίσει έναν καταλυτικό ρόλο στην παραγωγή της γνώσης, προσφέροντας ένα σημαντικό πρίσμα τοποθέτησης της γνώσης σε κάποια χωρικά πλαίσια και περισσότερης μελέτης των φαινομένων ή γεγονότων, στην αναζήτηση μιας πλατωνικής γνώσης ή αλήθειας/αληθειών. Ο χώρος είναι η κύρια έννοια, αφηρημένη ή θεωρητική, που συντίθεται από συστατικά ή χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε κάθε χωρική μονάδα ανάλυσης. Η ανθρώπινη δραστηριότητα θεωρείται εντός του χώρου (ή/και εκτός ή/και ενδιαμέσως), σε σχέση με φυσικές πλευρές αυτού. Η χρήση της κλίμακας και η ποικιλία των οπτικών που θεωρούνται (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές κτλ), βοηθούν στην αφομοίωση της γνώσης, προσφέροντας μια σημαντική επιστημολογική προσέγγιση και συνεισφορά. Αυτό που κάνει το γεωγράφο έναν καλό επιστήμονα είναι ότι ορίζει και αντιλαμβάνεται τα φαινόμενα ή τα γεγονότα από μια διαφοροποιημένη οπτική και ότι επιδιώκει τη σχετική νουνεχή κρίση, αναλαμβάνοντας το δύσκολο έργο της ανάλυσης όλων των πτυχών, όπως των κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών, οικονομικών και τη σύνθεσή τους, υπό μια ευρύτερη, κριτική προοπτική.

2 Εμπλουτίζοντας το επιστημολογικό υπόβαθρο της -οικονομικής- γεωγραφίας: Κύρια σημεία προβληματισμού

Ας εστιάσουμε σε ένα διάλογο που έχει ξεκινήσει σχετικά πρόσφατα στη βιβλιογραφία της οικονομικής γεωγραφίας. Η νέα οικονομική γεωγραφία (εφ’ εξής ΝΟΓ) προτάθηκε ως ένα νέο, γόνιμο ερευνητικό έδαφος και ως μια κατεύθυνση για την οικονομική γεωγραφία. Εξ’ αρχής «σχεδιάστηκε για να προκαλέσει την προσοχή της κυρίαρχης οικονομικής» (σκέψης) (Κρούγκμαν, 2010; σελ. 5), κάνοντας χρήση μιας κύριας μεθοδολογικής επιλογής στα οικονομικά: την αναζήτηση αφηρημένων μοντέλων για την εξήγηση των οικονομικών φαινομένων στο χώρο. Γι αυτό και παραγνώρισε τοπικές ιδιαιτερότητες, τις οποίες, σε μια προσπάθεια γενίκευσης φαίνεται τουλάχιστον ότι έθεσε σε δεύτερη μοίρα (Krugman, 2010). Τα οικονομικά διαφέρουν από την οικονομική γεωγραφία σε μια σειρά από θέματα και τρόπους μεθοδολογικής εξέτασης των οικονομικών φαινομένων. Τα πρώτα είναι σήμερα αρκετά φορτισμένα με το μαθηματικό φιλοσοφικό παράδειγμα (το οποίο έχει επηρεαστεί αρκετά από το έργο του Ράσελ) και εστιάζουν αρκετά σε πολύ συγκεκριμένες μεθόδους (ιδιαίτερα της οικονομετρίας) για να καταλήξουν σε πιο γενικά συμπεράσματα και θέσεις (Hausman, 2008). Έτσι ελέγχουν ορισμένες αρχικές υποθέσεις/θεωρίες σχετικά με τη λειτουργία μιας οικονομίας, οι οποίες και έχουν προκύψει από την παρατήρηση παλαιότερων οικονομιών (για παράδειγμα η θεωρία ανάπτυξης σε στάδια που μπορεί να χρησιμοποιείται σήμερα για την ερμηνεία της υστέρησης στην ανάπτυξη μιας οικονομίας). Συνήθως ακολουθείται μια πιο επαγωγική λογική για την εξήγηση των οικονομικών φαινομένων, συνήθως με τη χρήση μοντέλων που επιδιώκουν -αν όχι να προοιωνίσουν ή να προκαθορίσουν- τουλάχιστον να λειτουργήσουν ως εργαλεία πρόγνωσης της οικονομικής αλλαγής που δύναται να συμβεί. Ο χώρος δε χρησιμοποιείται για να γίνει κατανοητό και αντιληπτό πως τα φαινόμενα λαμβάνουν χώρα. Τα τελευταία επεξηγούνται μάλλον με έναν ομοιόμορφο τρόπο στα οικονομικά. Αν ένα οικονομικό φαινόμενο λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή της Γης μπορεί, το ίδιο ακριβώς να λάβει χώρα και σε μια άλλη περιοχή. Η εξήγηση τους θεωρείται κοινή και ενιαία, σε κάθε χώρο. Δηλαδή τα οικονομικά εμφανίζονται να είναι μια μη χωρική επιστήμη. Η αναζήτηση από τις οικονομικές επιστήμες ορισμένων γενικών αρχών που κυβερνούν την οικονομία παγκοσμίως είναι ένα σημείο δύσκολα αποδεκτό στην οικονομική γεωγραφία. Η τελευταία, σχεδόν εξ’ ορισμού, δέχεται ότι τα φαινόμενα διαφέρουν στον χώρο (Johnson, 1978). Εάν μια τέτοια ή τέτοιες αρχές υπάρχουν, τότε θα πρέπει να είναι ευρύτερης γεωγραφικής αξίας και ιδιαιτερότητας, σχετιζόμενη όχι μόνο με την οικονομική γεωγραφία αλλά και ευρύτερα με την ανθρωπογεωγραφία, αντανακλώμενη πάνω στα κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά και άλλα φαινόμενα. Μια οικονομική λογική ευσταθεί γενικότερα μόνο αν θα μπορούσε να ισχύει σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά -με μια λέξη ανθρώπιναπεριβάλλοντα ή έστω να διαφοροποιείται εντός αυτών, τοποθετημένη σε ένα διεπιστημονικό, πιο λογικό πλαίσιο. Ο γεωγράφος χρειάζεται κατ’ ελάχιστο δυο διαφορετικά εμπειρικά αποτελέσματα, από δυο διαφορετικούς χώρους (αντί για ένα) προτού θεωρήσει με μεγαλύτερη επιστημονική σιγουριά και εμπιστοσύνη την πιθανότητα γενίκευσης ενός ευρήματος που ίσως εξηγεί ένα (οικονομικό) φαινόμενο ή γεγονός. Συνεπώς η γενίκευση προκύπτει μέσα από τη διεργασία επιβεβαίωσης στο χώρο των θεωριών ή θεωρήσεων. Αυτός μπορεί να είναι ένας βασικός

3 λόγος για τον οποίο οι μαρξιστικές ή άλλες περισσότερο ή λιγότερο κριτικές θεωρίες βρήκαν γόνιμο έδαφος στους κόλπους της οικονομικής γεωγραφίας, εφόσον διάφορες πιο ορθόδοξες θεωρίες δεν αποδείχθηκε ότι ισχύουν διαρκώς και υπό διαφορετικές χωρικές συνθήκες. Ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφοροποίησης συνδέεται με τη διεπιστημονική θεώρηση της γεωγραφίας. Είναι αλήθεια ότι η διεπιστημονικότητα εισήλθε πιο πρόσφατα στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος πολλών επιστημών. Η γεωγραφία ωστόσο πάντοτε όριζε τα φαινόμενα από μια διεπιστημονική σκοπιά. Χρησιμοποιεί για παράδειγμα μια κοινωνική, πολιτική και οικονομική οπτική προκειμένου να εξηγήσει ή να πιστοποιήσει φαινόμενα και την ανθρώπινη δράση όταν πρόκειται για την ανθρωπογεωγραφία ή μια περιβαλλοντική, γεωλογική, χημική και κλιματική οπτική για να συζητήσει την περιβαλλοντική αλλαγή ή άλλα ζητήματα της φυσικής γεωγραφίας. Η γενικότητα, η γενική αλήθεια, η γενίκευση στη γεωγραφία φιλτράρεται πάντοτε μέσα από μια διεπιστημονική οπτική. Έτσι διαθλώνται (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αναιρούνται κιόλας) οι καθαρές διαχωριστικές μεταξύ των επιστημών. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται ενοχλητικό εκ πρώτης από αυτούς που θεραπεύουν μια επιστήμη αποκλειστικά, εντούτοις συνεισφέρει ουσιαστικά στην οριοθέτηση, δημιουργία ή ανακάλυψη νέων γραμμών. Η έλλειψη ανάπτυξης σε μια χώρα για παράδειγμα, μπορεί να εξηγηθεί καλύτερα από μια αναφορά σε ειδικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και αιτίες, οι οποίες μπορεί να είναι πιο σημαντικό να τονιστούν από ότι άλλες οικονομικές αιτίες. Η εξέταση των οικονομικών φαινομένων καθαρά από μια οικονομική οπτική θα μπορούσε να αποβεί και περιορισμένης αξίας για έναν οικονομικό γεωγράφο (πράγμα που δεν συμβαίνει με έναν οικονομολόγο). Γενικά, είναι αναγκαίο να επιτευχθεί ένας βαθμός διεπιστημονικότητας στην εξήγηση των φαινομένων πριν μια γεωγραφική οπτική θεωρηθεί ως πλήρης. Αυτό μόνο δεν είναι αρκετό. Ένας καλός γεωγράφος πρέπει να είναι ικανός να διαβάζει (και να κατανοεί) κείμενα από διαφορετικές επιστήμες, να αντιλαμβάνεται τα ουσιαστικά και κύρια σημεία που θίγονται και να τα χρησιμοποιήσει για να εξηγήσει την ιδιαίτερη περίπτωση μελέτης. Συνεπώς όταν ερευνητικά αποτελέσματα παρουσιάζονται από έναν οικονομικό γεωγράφο που αποδεικνύουν μια οικονομική θεωρία στον χώρο, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψη ότι είναι πιθανόν ο ίδιος συγγραφέας να απορρίπτει την ίδια (οικονομική) θεωρία εξετάζοντας την σε έναν άλλο χώρο. Μπορεί να φαίνεται ως κάτι παράξενο αλλά και οι δυο αυτές εργασίες συνιστούν μια ενιαία συνεισφορά του γεωγράφου στην επιστήμη, εφόσον επιτυγχάνει να θέσει σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο τις διαφορετικές χωρικές περιπτώσεις σε διαφορετικά χωρικά περιβάλλοντα και -ανάλογα πάντοτε με την περίπτωση- να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει μια οικονομική θεωρία υπό μελέτη. Και οι δυο πλευρές της ίδιας γνώσης είναι αναγκαίες. Η συνισταμένη τους και όχι μόνο η επιβεβαίωση μιας οικονομικής θεωρίας που είναι αναγκαία για την κατανόηση των οικονομικών θεωριών. Πιθανώς η απουσία της ανάγκης για επιβεβαίωση μιας συγκεκριμένης θεωρίας στο χώρο να μειώνει το όποιο ψυχολογικό φορτίο του επιστημονικού έργου ενός γεωγράφου. Ωστόσο ένας καλός επιστήμονας γεωγράφος θα πρέπει επίσης να κρίνεται από την εκτεταμένη ικανότητά του να αποδεικνύει (αντί να απορρίπτει) θεωρίες σε διαφορετικούς χώρους και να επιλέγει σωστά τις θεωρίες που θα εξετάζει για απόδειξη. Για παράδειγμα πρόσφατα, όλη η έρευνα που έλαβε χώρα επί μακρόν υποστηρίζοντας τη σύγκλιση των κρατών-μελών της Ε.Ε. μας άφησε με μια πικρή αίσθηση σφάλματος. Αυτή η σύγκλιση δεν φαίνεται να επήλθε. Το σημείο αυτό θα μπορούσε να είχε επισημανθεί νωρίτερα, αν είχαν ακολουθηθεί περισσότερο διεπιστημονικές κατευθύνσεις ανάλυσης των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων που θα οδηγούσαν σε μια βαθύτερη κατανόηση της κατεύθυνσης που ακολουθούνταν (δείτε για παράδειγμα τη σχετική μελέτη

4 του Martin (2001) που είναι μοναδική στην Ευρώπη για την πρώιμη ιστορικά «γεωγραφική διαίσθηση», έστω κι αν εκείνη την εποχή εκείνη ίσως θεωρήθηκε ότι εκφράζει κάποιο Βρετανικό σκεπτικισμό). Η οικονομική γεωγραφία μας βοηθάει να δούμε ότι μια νομισματική ένωση ή ζώνη επόμενο είναι αν όχι να προϋποθέτει τουλάχιστον να προωθεί τη δημιουργία μιας νέας οικονομικής γεωγραφίας στην Ευρώπη, ενισχύοντας την καλύτερη οικονομία του Ευρωπαϊκού πλούτου. Ωστόσο μέχρι στιγμής η οικονομία της Ε.Ε. δυσχεραίνεται ή έστω, διέρχεται μέσα από διάφορα στάδια προτού οικοδομήσει -σταδιακάτην νέα της οικονομική γεωγραφία, σε όλη την έκταση της. Τα στάδια αυτά πιθανόν να συνδέονται και με την ροπή ενδυνάμωσης των παλαιότερων ανισοτήτων. Ένα ερώτημα που αναδεικνύεται είναι αν ένα ή περισσότερα μοντέλα από αυτά που αναπτύσσονται στην ΝΟΓ είναι επαρκή για να παράσχουν μια κατεύθυνση που να οικοδομεί στην πράξη μια νέα οικονομική γεωγραφία. Πως θα μπορούσε ποτέ αυτό να συμβεί χωρίς την προηγούμενη θεώρηση κοινωνικών, πολιτικών, θεσμικών, πολιτιστικών ακόμη και ηθικών θεμάτων και θεμελίων; Ας συμπληρώσουμε βέβαια ότι και στα πολλά επιχειρήματα που ακούγονται αυτή την περίοδο σε όλη την Ευρώπη υπέρ της βελτίωσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας, φαίνεται να περνούν σε δεύτερη μοίρα η σημασία των κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών, ηθικών και άλλων παραμέτρων για την υλοποίηση αυτών των αλλαγών και ως βάσεις για την αλλαγή της Ευρώπης προς μια καλύτερη κατεύθυνση. Θα περίμενε κανείς να έχει γίνει καλύτερα αντιληπτό σε επίπεδο άσκησης πολιτικής (όχι μόνο οικονομικής) ότι η οικοδόμηση μιας ένωσης εθνών θα πρέπει να αποσκοπεί ένα βήμα παραπέρα από την σημερινή κατάσταση και την ιστορική διαδικασία δημιουργίας των ίδιων των εθνών. Η έλλειψη ενδιαφέροντος ή και αδιαφορία για τα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά, πολιτισμικά και άλλα -από μια γεωγραφική οπτική- θεμέλια, τα οποία μπορεί να θεωρείται ότι αντίκεινται κατά κάποιο τρόπο σε αμιγείς οικονομικούς και νομισματικούς σκοπούς ή και στόχους είναι σοβαρό ολίσθημα και πάντως δεν παύει να μην είναι αιτία για την οποία διάφορα έθνη παραμένουν στα κατώτερα σκαλοπάτια της ανάπτυξης και της ευημερίας ή αποτυγχάνουν να ενσωματωθούν σε ευρύτερες ομάδες και οικογένειες εθνών. Εδώ τονίζουμε ότι παρά την όποια αξία που έχει τόσο το αρχικό μοντέλο της ΝΟΓ (Krugman, 1991) όσες και άλλες συνεισφορές (Fujita et al., 2001) δε φαίνεται να λαμβάνουν υπ’ όψη τέτοια ζητήματα και άρα να επισημαίνουν ουσιαστικές πλευρές που συνδέονται με κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες μετάβασης προς μια νέα οικονομική γεωγραφία συσσώρευσης και ανάπτυξης. Με βάση τα όσα ελέχθησαν, αν ένα μοντέλο ΝΟΓ προτείνεται ότι ισχύει στο χώρο, ο γεωγράφος θα πρέπει να αναζητάει τις ιδιαίτερες οικονομικές γεωγραφίες που θα μπορούσαν να παράσχουν τις σχετικές με αυτό σαφείς εμπειρικές ενδείξεις. Αυτό μπορεί να το καθιστά ενδεικτικό και χρήσιμο ως καθοδηγητικό εργαλείο και συσσωρευμένη εμπειρική γνώση αλλά μπορεί να προσφέρει κάτι πλέον αυτού. Το μοντέλο αυτό μπορεί να μην έχει ποτέ την επάρκεια να επεξηγήσει πιο γενικά τα οικονομικά φαινόμενα. Είναι για παράδειγμα το αρχικό μοντέλο Κρούγκμαν (1991) περί ανισοτήτων περιφέρειας-κέντρου (που επισημαίνει τις συνθήκες δημιουργίας ανισοτήτων και τη δημιουργία συγκεντρώσεων στο χώρο) επαρκές για να εξηγήσει τις ανισότητες κέντρου-περιφέρειας σε μια χώρα όπως η Ιταλία, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψη η φυσική γεωγραφία της ιταλικής χερσονήσου ή κοινωνικές και πολιτικές παράμετροι που αντιδρούν στην αλλαγή; Μπορεί ένα ή περισσότερα μοντέλα της ΝΟΓ επαρκώς να επανα-προσανατολιστεί την ανάπτυξη προς μια νέα κατεύθυνση, όταν οι κοινωνίες παρουσιάσουν σημάδια κόπωσης σε συνεχείς αλλαγές και δεν έχουν τη βούληση πλέον να συμμετάσχουν σε αυτές; Με ποια κοινωνία αλλάζεις μια οικονομία; Η παραγνώριση της ευρύτερης γεωγραφικής οπτικής των φαινομένων φέρει το ρίσκο σοβαρών

5 αρνητικών διόδων-αδιεξόδων, τόσο στην θεωρία όσο και στην παρεχόμενη κατεύθυνση πολιτικής. Τα οικονομικά ακολουθούν βέβαια μια φιλοσοφική κατεύθυνση που επιδιώκει την απλότητα ή την εξαπλούστευση και την αναζήτηση ενός γενικού οικονομικού νόμου. Αυτή συνδέεται με διάφορες ενδο-επιστημονικές εξελίξεις και συζητήσεις (Hausman, 2008). Η ΝΟΓ επιχειρεί τη διασύνδεση με τις πρόσφατες εξελίξεις στις οικονομικές επιστήμες, για παράδειγμα μέσα από τη αποδοχή του μονοπωλιακού ανταγωνισμού (Fujita et al, 2001), τονίζοντας την σημασία των οικονομικών συσσώρευσης. Ωστόσο η γενικότητα (όχι η γενίκευση) δεν ενθουσιάζει τους οικονομικούς γεωγράφους όσο τους οικονομολόγους. Δεν πρόκειται για έλλειψη επιστημονικού ενθουσιασμού για την ανακάλυψη και τη γνώση αλλά περισσότερο για προϊόν της αφομοιωμένης αντίληψής του οικονομικού γεωγράφου ότι τα φαινόμενα προσεγγίζονται καλύτερα μέσα από τη «διαφοροποιημένη γενικότητα». Τονίζει με έμφαση: «Δείτε! Αυτό και αυτό φαίνεται να συμβαίνει σε αυτό το χώρο». Οι διαφοροποιημένες πτυχές ενός γενικότερου νόμου, για παράδειγμα αυτών που προέρχονται από την φυσική -όπως η βαρύτητα- ή τη χημεία, αλλά επίσης οι αντιπαραθέσεις και συνθέσεις τους στο χώρο είναι σε μεγάλο βαθμό το σημείο προσήλωσης του ενδιαφέροντος του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο επιχειρεί να εξηγήσει ότι οι διαφοροποιημένες πλευρές ενός φαινομένου είναι εγγενείς στη φύση του, ως μια ιδιαίτερη έκφραση στο χώρο. Αυτό συνδέεται με το ότι τα οικονομικά φαινόμενα και η εξήγησή τους είναι πιθανόν να επηρεαστούν από κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, ηθικές και άλλες μορφές ανθρώπινης έκφρασης που φέρνουν διαφοροποιημένη γνώση για τα φαινόμενα (όπως τονίστηκε). Υπό αυτό το πρίσμα το αποκαλούμενο ως «παράδοξο του Λεόντιεφ»1 ίσως να μην αναιρεί την οπτική του θεωρήματος Χέτσκερ-Όλιν και φυσικά και τη χρησιμότητά του. Απλά επισημάνθηκε για μια οικονομία. Επισημαίνω μια παρατήρηση μέσα από μια μελέτη που έδωσε λαβή για νέες θεωρίες στο διεθνές εμπόριο, παραγκωνίζοντας παλαιότερες αντιλήψεις. Επίσης επειδή εγείρει το ζήτημα του τι είναι παράδοξο και τι κανόνας στα οικονομικά και στην οικονομική γεωγραφία. Εστιάζοντας σε μια διεπιστημονική έρευνα ωστόσο, οι γεωγράφοι μπορεί να χάσουν σημαντικές πλευρές ή τμήματα της επιστημονικής γνώσης και «καθαρότητας» (αν είναι δόκιμος αυτός ο όρος). Ένας γεωγράφος μπορεί να απολέσει ή να παραγκωνίσει ή να περιφρονήσει ένα σημαντικό τμήμα ή πτυχή της οικονομικής ανάλυσης (για παράδειγμα τον ρόλο της εργασίας στην μελέτη της ανάπτυξης) και έτσι να αποτύχει να συλλάβει ορθά την σημασία της από οικονομικής πλευράς. Ίσως αυτό να είναι το αντίβαρο και το ρίσκο που πρέπει να ληφθεί προκειμένου να επιτευχθεί ένας βαθμός διεπιστημονικότητας. Από την άλλη πλευρά, δεν τίθεται ζήτημα περιορισμένης επιστημονικής επάρκειας όταν ένας γεωγράφος εστιάζει μόνο σε οικονομικές ή μόνο σε κοινωνικές πλευρές. Πιθανόν να πρόκειται για δυο διαφορετικές κατευθύνσεις στην αναζήτηση της επιστημονικής γνώσης. Γενικά όμως η επιστημονική γνώση στη γεωγραφία -και στην οικονομική γεωγραφίαεξάγεται περισσότερο κατά τρόπο διεπιστημονικό. Εν τέλει, μόνο ωφέλει προέρχονται από την αντιπαράθεση κάθε πλευράς της γεωγραφίας (την οικονομική γεωγραφία, την κοινωνική, την πολιτική κ.α.) με κάθε αντίστοιχη επιστήμη ξεχωριστά (τα οικονομικά, την κοινωνιολογία, τις πολιτικές επιστήμες κ.α.), αφού δημιουργείται το έδαφος για την επιστημονική σύνθεση μεταξύ αυτών.

με το οποίο ο Λέοντιεφ διαφώνησε στην καθιερωμένη εντύπωση για το διεθνές εμπόριο που στηρίζονταν πάνω στο θεώρημα Χέτκερ-Όλιν.

6 Το έργο της σύνθεσης στη γεωγραφία απαιτείται σχεδόν εξ’ ορισμού. Για παράδειγμα στην ανθρώπινη γεωγραφία τα οικονομικά φαινόμενα πρέπει να συνδεθούν με πολιτικές ή κοινωνικές αιτίες. Η ανάλυση έρχεται πριν την σύνθεση και χρειάζεται μια κριτική προσέγγιση (δευτερευόντως έχει σημασία με ποια επακριβώς κριτική προσέγγιση). Είναι πολύ δύσκολο να συνθέσουμε σε βάθος για παράδειγμα όλες τις θεωρίες πάνω στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων για να υποθέσουμε ή να παράσχουμε μια νέα, γεωγραφική προοπτική (όπως επιχειρήθηκε πρόσφατα σε ορισμένες εργασίες). Για το σκοπό αυτό θα χρειαστεί μια εις βάθος ανάλυση των θεωριών ανάπτυξης της επιχείρησης οι οποίες είναι πάρα πολλές. Αντίστοιχα είναι αρκετά δύσκολο (αν όχι ακατόρθωτο) να αντλήσει κανείς από όλη τη θεωρία οικονομικής ανάπτυξης για να παράσχει μια νέα θεωρία ανάπτυξης από την πλευρά της οικονομικής γεωγραφίας, γιατί χρειάζεται μια πολύ προσεχτική μελέτη, ανάλυση και γνώση των θεωριών. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί καλύτερα μέσα από μια κριτική προσέγγιση. Μπορεί η κρίση να προσκρούει στις συμπληγάδες της περαιτέρω εμβάθυνσης της γνώσης αλλά η σφυρηλάτησή της έχει υψηλή παιδαγωγική αξία και είναι το ζητούμενο τουλάχιστον στην εκπαίδευση. Παρά την μεμονωμένη επιστημονική γνώση, η γεωγραφική θεωρία πάνω στα φαινόμενα (οικονομικά ή άλλα) σπανίζει. Ένας από τους λόγους είναι γιατί το προϊόν της επιστημονικής ανάλυσης διαρκώς μεταβάλλεται για τα διάφορα φαινόμενα ή γεγονότα. Πλήρης γνώση για ένα φαινόμενο (π.χ. την ανάπτυξη των επιχειρήσεων) μπορεί να μην έχει αποκτηθεί όταν μια νέα γεωγραφική θεωρία επιχειρείται να διατυπωθεί. Άλλος ένας λόγος ωστόσο σχετίζεται με τις δυσκολίες σύνθεσης της γνώσης. Σχεδόν εξ ορισμού, η σύνθεση απαιτεί τη μελέτη πολλών περιπτώσεων, την εξέλιξή τους και τη διαχρονική θεώρησή τους. Οι δυσκολίες μπορεί να συνδέονται με διάφορες συνθήκες, μοναδικές για κάποια γεωγραφική περίπτωση ή και μη εμφανείς. Παρά τα εμπόδια, χρειάζεται να θυμάται κανείς ότι η γεωγραφία είναι, όπως και άλλες επιστήμες, μια επιστήμη σύνθεσης και ανάλυσης, ανεξάρτητη των μελετών υπό διερεύνηση. Και να την αναπολεί ως τέτοια, αν δεν ανήκει σε αυτού που την θεραπεύουν. Τόσο η γεωγραφία όσο και οι πλευρές της (π.χ. η οικονομική γεωγραφία) μπορεί να υποστηριχθούν φιλοσοφικά στη βάση του κριτηρίου του Πόπερ για τη δυνατότητα διάψευσής της γνώσης. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη «ο βαθμός οικουμενικότητας και ακρίβειας μιας θεωρίας αυξάνει με το βαθμό διάψευσης» (Popper, 1959, σελ. 141). Οι λιγότερο γενικές και οικουμενικές οικονομικές θεωρίες (ή και τα μοντέλα της ΝΟΓ) είναι πιθανόν να είναι πιο διαψεύσιμες και να αποδειχτούν ανακριβείς μέσω των ενδείξεων χωρικής ανάλυσης και, ως αποτέλεσμα, να τεθούν σε καλύτερα πλαίσια. Συγκρατήστε κατά νου για τη ΝΟΓ ότι μας λείπουν ακόμη αρκετά βασικές εμπειρικές ενδείξεις που να αποδεικνύουν την ορθότητα των μοντέλων της ΝΟΓ (και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες είναι ορθές), παρά κάποιο ζήτημα «ηλικίας» που έθεσε υπ’ όψη μας ο Krugman (2010). Πιο γενικές δηλώσεις μπορεί να υποστηριχθούν καλύτερα και να τοποθετηθούν σε καλύτερα πλαίσια, αν «πιαστούν» πιο συχνά στα εμπειρικά «δίχτυα» της γεωγραφικής θεωρίας. Εφ’ όσον η απλότητα εξαρτάται από το βαθμό διάψευσης, πιο απλές δηλώσεις που προσφέρονται από την ΝΟΓ είναι πιθανόν να συμβάλουν περισσότερο, μια προς μια, στην παραγωγή δηλώσεων πιο γενικής και οικουμενικής αξίας. Φυσικά θα πρέπει να εξεταστούν ορθά και να διαψευστούν με την χρήση της κατάλληλης έρευνας και των απαραίτητων ενδείξεων. Οι κατάλληλες γεωγραφικές υποθέσεις μπορούν να εξεταστούν προκειμένου να διαψευστεί μια θεωρία προερχόμενη από άλλες επιστήμες. Ας μην αναζητούμε για παράδειγμα να εξετάσουμε ένα μοντέλο που εξηγεί τις ανισότητες κέντρου-περιφέρειας (για παράδειγμα αυτό του Krugman 1991) σε χώρους που η ανάπτυξη έχει υποστεί διάχυση γεωγραφικά και

7 τέτοιες ανισορροπίες είναι περιορισμένες. Έτερον-εκάτερον. Ωστόσο στην προέκταση αυτών των σκέψεων, χρειάζεται να δείξουμε περισσότερη εκτίμηση για μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές της ΝΟΓ: Το αίτημά της για απλότητα, που φιλοσοφικά αντιτίθεται στο γεωγραφικό παράδειγμα της «διαφοροποιημένης γενικότητας» (ή «συνθετότητας» 2 ). Κάνοντας δηλώσεις ολοένα και πιο απλές (για την αλήθεια), είναι πιθανόν να παραχθεί μια πιο γενική νέα δήλωση, στηριζόμενη στη διαδικασία διάψευσης. Αυτή η προσέγγιση βοηθάει να χτίσει κανείς, βασισμένος στην έρευνα, και οδηγεί φυσικά σε νέες έρευνες και άρα και στην επέκταση της γνώσης. Ένα μοντέλο ανισοτήτων κέντρου-περιφέρειας που θα λειτουργούσε σε όλους τους χώρους, θα επιβεβαιώνονταν από κάθε έρευνα, περιορίζοντας το ενδιαφέρον για να αποδειχθεί ορθό ή λάθος. Θα προσεγγίζαμε έτσι μια υπερκείμενη αρχή δημιουργίας ανισοτήτων στο χώρο. Μια βασική ερώτηση που θέτουμε στη γεωγραφία είναι αν ένα μοντέλο ή μια υποβόσκουσα σχετική θεωρία είναι σωστή ή λάθος στον χώρο. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτό είναι μια εσωτερική αντιπαράθεση -μια Εγελιανή αντίθεση- στη γεωγραφία που οδηγεί την επιστήμη ή τους θεραπεύοντες την επιστήμη σε μια κατεύθυνση ελευθερίας που περιλαμβάνει και μεγαλύτερη δοσολογία περιγραφών (τονίζοντας έτσι περισσότερο το δεύτερο τμήμα της λέξης «γεω-γραφία», την συγγραφή σχετικά με τη Γη) και ένα δυνάμει υποκειμενικό χαρακτήρα, που μάλλον αντιτίθεται σε πιο αντικειμενικές παραδοχές και απόψεις, που χρησιμοποιούνται σε άλλες επιστήμες. Δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα με το να είναι κανείς περιγραφικός. Αντιθέτως, ας υπενθυμίσω στο Αθηναϊκό ετούτο ακροατήριο ότι οι ρίζες της επιστήμης της γεωγραφίας θεωρείται ότι έχουν τεθεί με το έργο του Στράβωνα και του Ηροδότου που ήταν, στην εποχή τους, πλήρως περιγραφικοί. Η γραφή ήταν τότε κυρίαρχη σε σχέση με τη γεωμετρία ή τους αλγεβρικούς αριθμούς. Μια συζήτηση για τις επιστημονικές ρίζες και διαδρομές της γεωγραφίας είναι πάντοτε χρήσιμη. Από εκείνη την εποχή η γεωγραφία ήταν πάντοτε περιγραφική. Η ανάπτυξη των χαρτών, της χαρτογραφίας, των καρτεσιανών διαγραμμάτων, της στατιστικής και διάφορων μεθόδων στις κοινωνικές, φυσικές και ανθρωπιστικές επιστήμες διάνοιξε νέους ορίζοντες γνώσης και μια σύνθετη κατανόηση της θέσης του ανθρώπου στο στερέωμα, την έκφραση των γεωγραφικών φαινομένων και γεγονότων και την περιγραφή τους. Ορισμένα πεδία γεωγραφικής έρευνας, για παράδειγμα στην πολιτιστική και κοινωνική γεωγραφία, παραμένουν αρκετά προσηλωμένα σε πιο περιγραφικές μεθόδους, εμπλουτίζοντας την μεθοδολογική ποικιλία και σκέψη. Μπορούμε να σκεφτούμε τους επιστήμονες στα πεδία αυτά να αναρωτιόνται: Θα μπορούσε ποτέ άραγε η παρουσία και το εύρος των γεωγραφικών φαινομένων και γεγονότων να γίνει κατανοητό και να εξηγηθεί μόνο σε σχέση με αλγεβρικούς αριθμούς, δομές, μορφές ή τύπους; Ακόμη και η πιο εσφαλμένη ανθρωπιστική προσέγγιση είναι πάντοτε καλοδεχούμενη, ως ελατήριο και ως αφορμή ή αιτία επιστημονικής γνώσης και συμπλήρωσης των κενών της γνώσης και της αλήθειας. Ειδικά αν πρόκειται να φιλτραριστεί σε διαφορετικά γεωγραφικά περιβάλλοντα. Η γεωγραφία φαίνεται να είναι, λιγότερο εξ’ ορισμού και περισσότερο λόγω εμπειρικών περιορισμών, μια επιστήμη δυο διαστάσεων. Είναι ένα ενδιαφέρον σημείο ότι ορισμένα πεδία της γεωγραφικής έρευνας λαμβάνουν υπ’ όψη μια τρίτη διάσταση και ελάχιστα την τέταρτη (όπως για παράδειγμα αυτά που ενσωματώνουν τη γεωγραφία με την γεωλογία και ο χρόνος χρειάζεται να μελετηθεί). Νέες μέθοδοι -π.χ. νέα μοντέλα όπως αυτά της ΝΟΓαναπτύσσονται για τα φαινόμενα τριών ή τεσσάρων διαστάσεων (αν και χρησιμοποιούνται λιγότερο). Όταν εστιάζουμε στο χώρο ή μια πτυχή του (π.χ. τον οικονομικό χώρο) δίνουμε έμφαση στη κατανόηση του, σε σχέση και με εξελίξεις σε άλλες επιστήμες. Η κατανόηση του 2

Στα αγγλικά complexity

8 πως ακριβώς ο ίδιος ο χώρος συμπλέκεται με τα φαινόμενα είναι μάλλον δύσκολη, γιατί περιλαμβάνει μια διεπιστημονική θεώρηση και αντίληψη από την πλευρά του ερευνητή όλων των απαραίτητων επιστημών που υπεισέρχονται στην εξήγηση των φαινομένων. Επίσης αν ο χώρος είναι αντικείμενο μελέτης, τότε επειδή γειτνιάζει και συνδέεται με άλλους χώρους θα πρέπει να μελετηθούν κι εκείνοι. Η κατανόησή μας πάνω στα ίδια φαινόμενα αλλάζει διαρκώς λόγω της διαφορετικής θεώρησης που λαμβάνουμε. Το επίκεντρο μας είναι ο χώρος (στη Γη) και αναζητούμε κάποια/ες -σχετική/ές με αυτόν- γενικότητα/τες. Η εισαγωγή μιας πρόσθετης διάστασης προσφέρει μια πιθανή γεωμετρική προοπτική ή εξήγηση. Τα γεωμετρικά σχήματα και η Ευκλείδεια γεωμετρία μπορεί να προσφέρουν μεγαλύτερη απλότητα κατανόησης των φαινομένων (όπως σημειώνει ο Popper, 1959) αλλά στα οικονομικά δεν προτιμώνται και πιθανόν αυτή να είναι αιτία για τον παραγκωνισμό τους και στην οικονομική γεωγραφία. Ωστόσο πολλά γεγονότα ή φαινόμενα επί της Γης μπορεί να παραμένουν ανερμήνευτα ή ανεξήγητα διότι η γεωμετρία θεωρείται πλέον λιγότερο σημαντική από την άλγεβρα, σε αντίθεση με ότι έπρατταν οι αρχαίοι Έλληνες. Για παράδειγμα το ανερμήνευτο μέρος των μοντέλων οικονομικής ανάπτυξης πιθανόν να ερμηνεύεται καλύτερα με τη χρήση γεωμετρικών συναρτήσεων ή πολλαπλασιαστών. Η θεωρητική ή έστω θεωρητικοποιημένη χρήση του χώρου συνδέεται οπωσδήποτε με την έμφαση που έχει δοθεί κατά την μελέτη του στις δυο (από τις τρεις) διαστάσεις του. Για ορισμένους, το θεωρητικό κατασκεύασμα του χώρου (ένα υποκείμενο παρά αντικείμενο) μπορεί να είναι ένα πολύ περίεργο συμπέρασμα. Πως είναι δυνατόν ένα αγροτεμάχιο να είναι από μόνο του υπεύθυνο για την γονιμότητα της γης εντός του; Δεν είναι ωστόσο ακριβώς αυτό το επιχείρημα της γεωγραφίας. Δεν υποστηρίζουμε ότι, αν μια γενική θεωρία προκύψει από μια επαγωγή που έγινε ξεκινώντας από ένα αγροτεμάχιο (π.χ. ο νόμος των φθινουσών αποδόσεων της γης του Ρικάρντο που θεωρείται ότι ισχύει γενικότερα) ότι μπορεί να μην ισχύει. Αυτό που τονίζεται στη γεωγραφία είναι ότι: α) η ίδια η γενικότητα επιτυγχάνεται ανεξάρτητα από τα χωρικά πεδία/τον χώρο- διότι ο χώρος είναι μια αφηρημένη έννοια και αυτό το συμπέρασμα είναι πιθανόν να προκύψει και για άλλους χώρους, επί της Γης ή ευρύτερα και ότι: β) ο βαθμός μιας τέτοιας γενικότητας μπορεί να διαφέρει, διότι διάφορες παράμετροι μπορεί να υπεισέρχονται, που είναι ειδικές για το ειδικό χωρικό πεδίο ή τον χώρο (γεωγραφίας) που εξετάζεται. Από τα δυο αυτά σημεία ωστόσο διαφαίνεται ότι γ) ο χώρος είναι σημαντικός για τη μελέτη των φαινομένων. Παρ’ όλα αυτά, όπως εξηγήθηκε νωρίτερα, αυτή η φαινομενικότητα μπορεί και να απορριφθεί. Αν ο χώρος είναι σημαντικός για την εξήγηση των φαινομένων, εξίσου σημαντικός είναι και για την απόρριψή τους. Για παράδειγμα, εάν κάποιος θέλει να απορρίψει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Έλληνας και ότι (ταυτόχρονα ίσως;) προήλθε από σλαβικές φυλές που έφτασαν στο Ελληνικό έδαφος πολύ αργότερα στην ιστορία (εδώ τονίζουμε τη σημασία της τέταρτης διάστασης σε σχέση με τον ανθρώπινο πολιτισμό), τότε θα πρέπει να φτάσει μέχρι το σημείο: α) της απόρριψης του (ιστορικού) γεγονότος ότι έκαψε μια σειρά από πόλεις στο δρόμο του για την Αφρική και την Ασία προκειμένου να εκδικηθεί τους Πέρσες που προηγουμένως είχαν κάψει την Ελλάδα, τις οποίες μετά έκτιζε από την αρχή και αποκαλούσε με το όνομά του (ως Αλεξάνδρεια) και β) ότι επιδίωξε και πέτυχε να διαδώσει το Ελληνικό πνεύμα παγκοσμίως (κατά την Ελληνιστική περίοδο). Μετακινούμενοι από την ιστορική στην οικονομική γεωγραφία, ας συγκρατήσουμε ότι η απόρριψη ενός τμήματος ενός μοντέλου (για παράδειγμα στη ΝΟΓ) μπορεί να συνεπάγεται κάτι τόσο σημαντικό όσο μια πτώχευση κράτους σε ένα σύνολο κρατών. Παρ’ ότι είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν κόσμο χωρίς κανόνες και νόμους, αποτελούμενο μόνο από εξαιρέσεις, η επισήμανση/ταυτοποίηση

9 των εξαιρέσεων που συνθέτουν μια γενικότητα είναι σημαντική στη γεωγραφία, ενώ, ταυτόχρονα η εξέταση μιας γενικότητας (δηλαδή μιας γενικότερης αλήθειας) σε διαφορετικές χωρικές συνθήκες μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα γενικότητα. Ένας βασικός στόχος στη γεωγραφία -αν υπάρχει κάποιος ορισμένος- είναι να επισημανθεί κάτι γενικότερο, μέσω μιας διαρκούς διαδικασίας απόρριψης που θεωρεί προσεκτικά τις συνέπειες της και η απόκτηση μιας νέας, πλατωνικής γνώσης. Όσο κι αν φαίνεται θλιβερό, ίσως χρειαστεί να «κάψουμε» πολλές «πόλεις» πριν φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Το να θεωρήσουμε ότι τα φαινόμενα είναι κοινά και να αναζητάμε την μεγαλύτερη δυνατή απλότητα δεν είναι φυσικά μια αρνητική φιλοσοφική κατεύθυνση. Αντιθέτως πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη θεώρηση αν δεχτούμε ότι, όπως υποστήριζε ο Ηράκλειτος, τα πάντα κινούνται. Παρά τις ανθρώπινες προσπάθειες για εξοικονόμηση χώρου και χρόνου, τόσο ο χώρος όσο και ο χρόνος αλλοιώνονται και δεν μένουν ποτέ ο ίδιοι. Αυτό δεν αποκλείει την παρουσία ομοιοτήτων στο χώρο, αρκετών σε αριθμό ώστε να τις θεωρητικοποιούμε. Ο μέγας Αλέξανδρος ή οι μεγάλοι εξερευνητές όπως ο Χριστόφορος Κολόμβος και ο Βάσκο ντε Γκάμα είναι ενδεικτικά παραδείγματα του ρόλου που έχει ο άνθρωπος στη γεωγραφική αλλαγή. Θα πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ειδικά ο ρόλος των επιστημόνων στην εξερεύνηση της γεωγραφίας. Η ανθρώπινη γεωγραφία θα ήταν διαφορετική χωρίς αυτούς, δίχως τα πρόσωπα και τις αλλαγές που τις επιφέρουν. Η οικονομική γεωγραφία εξηγεί τα οικονομικά φαινόμενα στο χώρο που σχετίζονται με την οικονομική δράση προσώπων μέσα στο χώρο ή εκτός των συνόρων του, γνωστών ή άγνωστων. Η ανθρώπινη δράση συνεχίζεται στο χρόνο. Για παράδειγμα ενώ η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου ήταν κάποτε σχετική με τον πλούτο, τα εμπορεύματα και τα προϊόντα που αποκόμιζε από άλλα σημεία του κόσμου, το σύγχρονο Βρετανικό κράτος εξακολουθεί να αντλεί από ανάλογες εν λειτουργία δυνάμεις, επιτυγχάνοντας πιο «λεπτές» μορφές ενσωμάτωσής τους στην οικονομία που στηρίζονται πλέον σε ιστορικούς δεσμούς. Η οικονομική γεωγραφία, επηρεασμένη από τη φυσική γεωγραφία, δίνει έμφαση στη μελέτη των πόρων, χαρακτηριστικών και στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και διαφέρει, από την άποψη αυτή από τα οικονομικά, ως προς την έμφαση σε αυτά τα θέματα. Γι αυτό και είναι πιθανόν τα μοντέλα της ΝΟΓ που επιχειρούν να εξηγήσουν χωρικά φαινόμενα γενικεύοντας και χωρίς να δίνουν έμφαση στη μοναδικότητα του χώρου, στο ρόλο της φυσικής γεωγραφίας, αυτόν των φυσικών πόρων, του ανθρώπινου παράγοντα και όλων εκείνων των παραμέτρων που τα επηρεάζουν και επιδρούν σε αυτά, να μην εξηγήσουν καλά τα οικονομικά φαινόμενα. Ο χώρος υπάρχει. Η ύπαρξή του σχετίζεται με την ύπαρξη του «υλικού» που εμπεριέχει ή φέρει, του «περιεχομένου» του, το οποίο δύναται να παρατηρηθεί με την ανθρώπινη παρατήρηση, λογική και νόηση. Είναι άραγε η παρατήρηση και η κατανόηση προϋπόθεση για την ύπαρξή του; Ακόμη και αν γίνει μια υπόθεση ότι όλα στο Σύμπαν είναι χώρος, τότε αχωρικές ή μη-χωρικές ενότητες μπορεί να υπάρξουν/υπάρχουν επίσης; Αυτό είναι και πάλι ένα φιλοσοφικά δύσκολο θέμα προς θεώρηση: Υπάρχει άραγε αυτό που μπορεί να αποκληθεί χωρικός ή χωρο-χρονικός μετασχηματισμός; Είναι ο χρόνος μια διάσταση στο χώρο; Ποια είναι (τυχαία άραγε;) η απάντηση της γεωγραφίας σε αυτά τα ζητήματα; Θα μπορούσαν οι «μαύρες τρύπες» να γίνουν θέμα φιλοσοφικής αναζήτησης; Έλεος! Ποιος ενδιαφέρεται για τον φιλοσοφικό ορισμό τους αυτές τις μέρες;! Εκτός και αν δεν εμπεριέχεται απλά το μικρότερο στο μεγαλύτερο μέσα στο χώρο του Σύμπαντος. Μήπως τελικά υπάρχει μια γενική, κοινή λογική για το μικρό και το μεγάλο;

10 Η γεωγραφία βοηθάει να καταλήξουμε, μέσα από γενικές αρχές, στον τύπο ή την ποσότητα γνώσης που χρειάζονται για την κατανόηση των χαρακτηριστικών των χωρικών διαμορφώσεων και σχημάτων, ενώ, την ίδια στιγμή, βοηθάει στον περιορισμό και την ελάττωση της πληροφορίας σε χωρικό επίπεδο. Διαμορφώνει κατά αυτό τον τρόπο ένα κέλυφος γνώσης που ελαττώνει τη χρησιμότητα όλης της επιστημονικής γνώσης. Η ανάπτυξη της επιστήμης μπορεί να επέλθει και αργότερα. Για παράδειγμα, αναφερόμενοι στον Στράβωνα ή στον Ηρόδοτο, στο έργο τους υπάρχει πρόσθετη επιστημονική γνώση που αντλείται στις μέρες μας (π.χ. σε σχέση με τη διαμόρφωση των κρατών στην αρχαία Ελλάδα στις σπουδές πολιτικών επιστημών ή πολιτικής γεωγραφίας). Η επανάληψη των φυσικών φαινομένων σε ένα ειδικό χώρο-χρονικό πλαίσιο δε σημαίνει ότι αυτά χρειάζονται το συγκεκριμένο χώρο-χρονικό πλαίσιο προκειμένου να εκφραστούν ή ακόμη και να ερμηνευθούν. Τα φαινόμενα αλληλοσυνδέονται, και γίνονται ακόμη πιο σύνθετα στη Γη, όπου εκτός από τις φυσικές συνθήκες, επικρατούν και οι συνθήκες ζωής, ειδικά όσων σχετίζονται με την ανθρώπινη δράση. Και πάλι, τόσο ο σύνθετος χαρακτήρας όσο και η εξέλιξη ή αλλαγή αυτών κατά τη διάρκεια του χρόνου μπορεί να σχετίζονται με την εξήγησή τους. Η γεωγραφία μπορεί να μειώσει λοιπόν τη σιγουριά της επιστημονικής γνώσης ή αντίληψης για τα φαινόμενα και την ερμηνεία τους, για λόγους που συνδέονται με τη συσχέτιση (διάδραση) μεταξύ φαινομένων και την αλληλεπίδραση παραγόντων, ειδικών σε κάθε χώρο ή και πιο γενικών. Περιγράφοντας τα χωρικά φαινόμενα, αναλαμβάνει επίσης και το ρόλο της μνήμης (για τα φαινόμενα ή τα γεγονότα). Ενώ η οικονομική γεωγραφία βοηθάει να εξηγήσουμε τα οικονομικά φαινόμενα, αυτό που διδασκόμαστε στην ανθρωπογεωγραφία είναι η προσοχή στη θεώρηση των επιπλοκών των κοινωνικών, πολιτικών ή άλλων ερμηνειών τους. Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει Dymski (1999) σε σχέση με τα μοντέλα της ΝΟΓ. Δεν υπάρχει ανάγκη να «σπάσει» η πραγματικότητα στις διάφορες πλευρές της, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές ή άλλες. Αλλά η γεωγραφία διδάσκει ότι τα φαινόμενα μπορεί να διαφέρουν από ότι φαίνεται κατ’ αρχήν να είναι (τουλάχιστον ως προς τις αιτίες τους) και ότι αν ειδωθούν μέσα από διαφορετικές πλευρές, αποκτούν ποικιλία. Αυτή η «διαφορετικότητα» στη γεωγραφία είναι πιθανόν να προσφέρει μακροχρόνιες προτάσεις ή συμπεράσματα για τη διαμόρφωση των φαινομένων3. Ενώ για παράδειγμα οι οικονομολόγοι και οι αναλυτές σε θέματα επιχειρήσεων προσφέρουν διάφορες οικονομικές θεωρίες που εξηγούν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, η γεωγραφία εξηγεί ότι μέσα από την αλλαγή της οπτικής γωνίας προσφέρεται μια διαφοροποιημένη και ευρύτερη κατανόηση του τρόπου ανάπτυξης των επιχειρήσεων (και άρα και της σχετικής θεωρίας). Ένας γεωγράφος δε θα έσπευδε να θεωρήσει ποτέ ένα φαινόμενο όπως ακριβώς φαίνεται αλλά θα επισήμαινε -ή έστω θα υπαινίσσονταν- ότι λαμβάνει μια διαφορετική μορφή ή σχήμα ή διαμόρφωση. Δεν αναφέρομαι εδώ σε μια εξ’ ορισμού σκεπτικιστική προσέγγιση αλλά σε κάτι πολύ ευρύτερο για να γίνει άμεσα αντιληπτό: μια προσεκτική, νουνεχή κρίση που θα προσεγγίζει αρκετά την αρχική έννοια της λέξης «κρίση». Ένας γεωγράφος χρειάζεται να είναι προσεκτικός κριτής της πραγματικότητας, παρόλο που ο ρόλος του σχετίζεται επίσης με την επισήμανση των διάφορων οπτικών των φαινομένων. Χωρίς να αναφερθούμε στον ρεαλιστικό ρόλο που αναλαμβάνουν στην εκπαίδευση οι γεωγράφοι -και η γεωγραφία γενικότερα- να αναδεικνύουν παραπλανητικές, εσφαλμένες ή στείρες θέσεις, θεωρήσεις και διαδρομές που ακολουθούνται σε άλλες επιστήμες, σπάζοντας «τείχη» που είναι δύσκολο να ξεπεραστούν 3

Εδώ η λέξη φαινόμενα χρησιμοποιείται με την ευρύτερη έννοια, και γίνεται αναφορά στα φαινόμενα ή τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα.

11 και οδηγώντας προς νέες κατευθύνσεις, την επιστήμη ή την κοινωνία ή και την ανθρωπότητα ολόκληρη. Όταν ένας φιλόσοφος επισημαίνει ότι ένα πεπόνι μπορεί και να μην υπάρχει, ένας γεωγράφος ισχυρίζεται ότι υπάρχει, διότι λαμβάνει κάποιο χώρο. Άρα επανα-διαμορφώνει το πιθανόν επιχείρημα του τι άλλο φαίνεται να είναι ή του πιθανού βερμπαλιστικού παιχνιδιού με τις «λέξεις» που πολλές φορές κατηγορείται ότι είναι η φιλοσοφία (από την αναλυτική φιλοσοφία για παράδειγμα). Η συνεισφορά του γεωγράφου δεν είναι η απλουστευτική ή ακόμη και με άγνοια γνώση της πραγματικότητας. Αντιθέτως κόβει αυτό το πεπόνι ή χωρικό αντικείμενο σε διάφορες χωρικές μονάδες ή φέτες αν προτιμάτε, προκειμένου να εξηγήσει την παρουσία του όχι μόνο μέσω του αρχικού σχήματος στο χώρο αλλά κυρίως μέσα από τα συστατικά του στοιχεία, το ποσό του νερού που εμπεριέχει, τους σπόρους ή το σχήμα (ειδικά αυτό το τελευταίο). Κάθε χώρος εμπεριέχει ένα άλλο χώρο ή μια άλλη μορφή χώρου, παρόλο που αυτό μπορεί να μην είναι εμφανές εκ πρώτης όψεως. Η αναφορά στο δεύτερο για να εξηγήσει το πρώτο είναι μια προφανής κατεύθυνση και μια σίγουρη δέσμευση που λαμβάνεται στη γεωγραφία. Αυτό δεν είναι πολύ μακριά από τη λογική ότι ο ένας χώρος ερμηνεύει τον άλλο. Ακόμη και τα μικρότερα μόρια ορίζονται από σχήματα άλλων μορίων. Η χρήση ενός παραδείγματος είναι ενδεικτική για να εξηγήσει ότι η ίδια η ύπαρξη των φαινομένων ξεκινάει από τη χωρική τους ύπαρξη ή σχηματισμό ή περιεχόμενο αλλά είναι κατανοητή διεισδύοντας στην ουσία του χωρικού αντικειμένου υπό διερεύνηση, την αντικειμενική του κατανόηση, και τη χρήση διάφορων εργαλείων για το σκοπό αυτό που προέρχονται από υπάρχουσα επιστημονική γνώση (κι έχουν προκύψει από διάφορες επιστημονικές εξελίξεις) και τα οποία βοηθούν να αντιληφθούμε τι προσφέρει τον ειδικό χωρικό σχηματισμό (εδώ είναι που τα μοντέλα και η ελαχιστοποίηση κύριων ιδιαιτεροτήτων βοηθάει να καταλήξουμε σε συμπεράσματα). Η χωρική διαμόρφωση ή σχήμα ωστόσο δεν έχει απαραίτητα μια περιοριστική πλευρά: διαφορετικές χωρικές διαμορφώσεις θα μπορούσαν να σημαίνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, να προσφέρουν την ίδια γνώση, να παράγουν τα ίδια αποτελέσματα, καθώς τα αντικείμενα ορίζονται γενικότερα. Δεν είναι ωστόσο μόνο τα υλικά συστατικά ή αντικείμενα που αναμειγνύονται στη διαμόρφωση ενός χωρικού αντικειμένου (ή ακόμη μιας πραγματικότητας) που είναι το υποκείμενο της γεωγραφίας. Η τελευταία, ειδικά εάν εστιάζουμε στην οικονομική γεωγραφία, δίνει έμφαση σε αφηρημένες χωρικές έννοιες: συγκέντρωση (π.χ. αστική, οικονομική, ρύπων κτλ), πυκνότητα (π.χ. πληθυσμιακή), συσπείρωση (π.χ. επιχειρήσεων), συσσώρευση (π.χ. οικονομίες συσσώρευσης), διασπορά και διάχυση (επιχειρήσεων στον χώρο/ πόρων κτλ), διανομή/αναδιανομή (π.χ. πλούτου), κατανομή (π.χ. δραστηριοτήτων), η σύγκλιση, ο σχηματισμός/ τρόπος εντύπωσης προτύπων, ο μετασχηματισμός (πχ. βιομηχανικός μετασχηματισμός), η τάση (αύξηση, μείωση, σταθερότητα, μη αλλαγή), η κυκλικότητα και η εποχικότητα (π.χ. του τουρισμού), η συσχέτιση (π.χ. χωρική αυτόσυσχέτιση), τα δίκτυα (π.χ. επιχειρήσεων και η φύση, δομή και γεωγραφική επικάλυψη τους) η εγκατάσταση (π.χ. μιας βιομηχανίας, μιας επιχείρησης), η μετεγκατάσταση, μετακίνηση και κινητικότητα (π.χ. κεφαλαίου, εργασίας), η θέση, οι ανισότητες ή διαφορές, η γεωγραφική ιδιαιτερότητα, χαρακτηριστικά, ιδιομορφίες, γνωρίσματα, ποικιλία ή ποικιλομορφία (Smith, 1975; Neft , 1966 και πολλοί άλλοι). Η γεωγραφία επίσης τονίζει τις βάσεις, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, φυσικές ή άλλες ενός χώρου (Boyce and Williams, 1979). Αυτές οι έννοιες είναι τόσο ενδότερες στη γεωγραφία που μπορεί να χαρακτηριστούν ως «γεωγραφικές» ή «χωρικές» έννοιες, και βοηθούν να αναδειχθεί η εσωτερική διαμόρφωση ενός σχήματος (π.χ. μιας περιφέρειας, ενός

12 συνόλου περιφερειών ή των περιφερειών της Ε.Έ, ως συνόλου κτλ). Δεν είναι οι ίδιες μοντέλα, αλλά μπορούν να μελετηθούν και να εξηγηθούν μέσω μοντέλων. Η αναζήτηση για πρότυπους σχηματισμούς (patterns) για παράδειγμα, ανήκει στις επιστημονικές παραδόσεις της γεωγραφίας, παρόλο που σε μεγάλο βαθμό επιτυγχάνεται η ανανέωσή της μέσα από την βιβλιογραφία της περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης και σύγκλισης και τη βιβλιογραφία περί χωρικής διαμόρφωσης. Άρα μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα γενικότερο συμπέρασμα: ότι η αντίληψη που θεωρεί ότι η κατασκευή μοντέλων μεμονωμένα είναι ανανεωτική για την οικονομική γεωγραφία και τη δημιουργία μιας νέας (οικονομικής γεωγραφίας) περιορίζει το σκοπό και την κατανόηση της οικονομικής γεωγραφίας, αν όχι της γεωγραφίας ευρύτερα. Ένας χώρος δε διαμορφώνεται μόνο από τα σύνορά του. Διαμορφώνεται και από τις μονάδες που τον αποτελούν, εφόσον η αφηρημένη έννοια του χώρου μπορεί να επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει όλες τις απαραίτητες ενότητες που θεωρείται ότι συνθέτουν μια οποιαδήποτε ειδική τυπολογία χώρου. Γι αυτό, μάλλον δημιουργούνται αυταπάτες όταν θεωρούμε την επιστήμη της γεωγραφία απλά ως μια επιστήμη που ασχολείται με τα χωρικά σχήματα ή όρια ή που επικεντρώνεται στη διαμόρφωση ενός χωρικού χαρακτηριστικού. Οι πληθυσμοί και οι ομάδες που τους συνθέτουν σε έναν χώρο είναι γεωγραφικοί (εφόσον ο χώρος αυτός βρίσκεται στην Γη), συνιστώντας επίσης ένα βασικό αντικείμενο των γεωγραφικών σπουδών, δεδομένου του ρόλου που διαδραματίζουν στη διαμόρφωση του χώρου. Μια επιστήμη όπως τα οικονομικά που τονίζει μια άνθρωπο-κεντρική προσέγγιση (και την επακόλουθη λογική για την ανθρώπινη δράση) αναμένεται να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στους πληθυσμούς και τα πρόσωπα (που τους συγκροτούν), σε σχέση με την οικονομική γεωγραφία που δύναται να τονίζει περισσότερο τη σχέση τους με το συγκεκριμένο χώρο και χωρικά αφηρημένες έννοιες. Το θέμα των φιλοσοφικών βάσεων της επιστήμης της γεωγραφίας και της οικονομικής γεωγραφίας είναι γενικότερο και απαραίτητο για την κατανόηση των θέσεων και απόψεων που ήδη αναπτύχθηκαν. Στο παρόν κείμενο όμως δεν εξετάζεται σε βάθος. Ωστόσο, ξεκινώντας από το βασικό σημείο που επισημάνθηκε ήδη σχετικά με το ρόλο της επιστήμης της γεωγραφίας στο να δεσμεύει διαφορετικές επιστήμες στην κατανόηση των φαινομένων και να φιλτράρει την γνώση που έχει ήδη αποκτηθεί από αυτές, η γεωγραφία προσδιορίζεται σαφώς σε σχέση με την υποστήριξη που παρέχει σε εξελίξεις άλλων επιστημών (μέσα από διάφορες ανατροφοδοτήσεις με άλλες επιστήμες που μπορεί να ερμηνεύουν αμοιβαίους περιορισμούς) όσο και τη συνεισφορά της στη γενικότερη ανάπτυξη της γνώσης. Στο χώρο, τα φαινόμενα «ελαττώνονται» ως προς κάποια τους χαρακτηριστικά, ιδιότητες ή ιδιαιτερότητες και εμπλουτίζονται ή τονίζονται από κάποια άλλα. Ακόμη κι αν παραμένουν αμετάβλητα, η γεωγραφία αλλάζει την εστίαση πάνω στα φαινόμενα (ή προσφέρει μια διαφοροποιημένη εστίαση). Μπορούμε να θεωρήσουμε τη γεωγραφία όχι ως μια επιστήμη αλλά ως ένα εργαλείο ή μέσο επιστημονικών αλλαγών και προόδου, για την αναθεώρηση των εξηγήσεων και την επανα-θεώρηση των φαινομένων που ικανοποιεί το κριτήριο του Πόπερ περί «διαψευσιμότητας». Ένας βασικός λόγος για τον οποίο αυτό λαμβάνει χώρα είναι γιατί τα φαινόμενα είναι αδύνατο να συμβούν δυο φορές. Επίσης λαμβάνει υπ’ όψη το θέμα της κλίμακας, το σύστημα αναφοράς (το Καρτεσιανό ή άλλο αφηρημένο ή φιλοσοφικό) και το επίπεδο μελέτης και ανάλυσης. Φιλοσοφικά, η γεωγραφία προσφέρει το έδαφος για την έκφραση αμφιβολιών ή την τοποθέτηση σε σωστότερα πλαίσια της υπάρχουσας γνώσης και, υπό αυτή την έννοια, αναπόφευκτα επεκτείνει την προοπτική μιας νέας σύνθεσης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η γεωγραφία προσφέρει το φιλοσοφικό έδαφος για μια εν δυνάμει, λογική αντίθεση, που αντιπαρατίθεται σε θέσεις σχετικές με επιστημονικές αλλαγές και επιτεύγματα.

13 Άρα θέτει τα θεμέλια για μια νέα επιστημονική ή διεπιστημονική σύνθεση. Η οικονομική γεωγραφία για παράδειγμα προσφέρει ένα έδαφος αντίθεσης που μπορεί να ενισχύσει τα οικονομικά στην προσπάθεια κατανόησης των -οικονομικών- φαινομένων. Αντίστοιχα η κοινωνική γεωγραφία μπορεί να προσφέρει ένα έδαφος αντίθεσης για τις κοινωνικές επιστήμες ευρύτερα. Κατά κάποιο τρόπο μεταφέρει μια Αριστοτελική επιστημονική αρετή, τοποθετούμενη ανάμεσα σε δυο άκρα, ένα στάδιο υπερβολικής κατοχής και ένα υπερβολικής απουσίας της επιστημονικής γνώσης. Εξ’ άλλου κάποιος θα πρέπει να εκπαιδεύσει τους ίδιους τους θεράποντες της επιστήμης, αν όχι η ιστορία ή εμείς. Μας υπενθυμίζει επίσης για την ανάγκη μας να εξετάσουμε τα βασικά. Υπό αυτή την οπτική, αυτό που ορίζεται ως νέα οικονομική γεωγραφία προσφέρει το έδαφος της αντίθεσης για τα οικονομικά ή ίσως τα νέα οικονομικά. Κατά έναν ενδιαφέρον τρόπο προσφέρει ταυτόχρονα ένα έδαφος διαλεκτικής αντίθεσης εντός της ίδιας της οικονομικής γεωγραφίας. Αυτός είναι ένας διττός αντιθετικός ρόλος. Εφόσον η θεώρηση ή απόρριψή της υπόκειται στην ικανοποίηση άλλων ευρύτερων στόχων στις γεωγραφικές σπουδές (ορισμένοι από τους οποίους ορίζονται εδώ), η ΝΟΓ καλό είναι να εξεταστεί με μια πιο προσεκτικά οπτική ή θεώρηση σχετικά με το τι νέο κομίζει και ποιανού φιλοδοξίες ικανοποιεί στην πραγματικότητα. Σε αντίθεση με την άποψη που μεταχειρίζεται την ΝΟΓ μόνο ως προς την ικανότητα να εξηγήσει τα οικονομικά φαινόμενα και να παράσχει τις απαραίτητες εξηγήσεις (ανεξάρτητα από το αν αυτό βρίσκεται στις οικονομικές σπουδές ή τα αναγνώσματα της οικονομικής γεωγραφίας), μια οπτική από την οικονομική γεωγραφία που ενσωματώνει την ΝΟΓ θα πρέπει μάλλον να τονίζει και την ικανότητά της να εμπλουτίζει τις συνθέσεις στην ερμηνεία και εξήγηση των οικονομικών φαινομένων και να φωτίζει τις αιτίες, τα αποτελέσματα και τις διασυνδέσεις τους, από μια γεωγραφική πλευρά. Ας στραφούμε τώρα σε ένα τελευταίο σημείο. Αν η γεωγραφία δεσμεύεται με τη φιλοσοφία στο να προσφέρει εξηγήσεις όπως συζητήθηκε, τότε ποια από τις δυο είναι πιο απαραίτητη; Είναι μια τέτοια ερώτηση κάποιας αξίας, σημασίας ή προτεραιότητας; Ίσως μας βοηθάει να απαντήσουμε την ερώτηση αυτή αν τοποθετηθεί σε ένα πιο φαντασιακό πλαίσιο: Αν είχατε να εγκαταλείψετε τη Γη και να πάρετε μαζί σας τη γεωγραφία ή τη φιλοσοφία, ποια θα επιλέγατε, κατά προτεραιότητα; Η απάντηση αυτή τη φορά δεν είναι «ποιος ενδιαφέρεται!» αλλά πιο απλή. Θα πρότεινα να προτιμήσουμε την απάντηση «τη φιλοσοφία». Τα φαινόμενα που γίνονται κατανοητά στη Γη με τη χρήση της φιλοσοφίας, δεν είναι απαραίτητα κατανοητά ή ερμηνεύσιμα σε άλλους πλανήτες, στο διάστημα ή το Σύμπαν. Η γεωγραφία προσφέρει μια πρώτη κατανόηση για τα φαινόμενα και την εξήγησή τους και είναι μια βάση για τη φιλοσοφία. Η φιλοσοφία εξαρτάται από την ανθρώπινη κατανόηση, αντίληψη και το ρόλο της ανθρωπότητας και την υπευθυνότητά της απέναντι στη Γη. Ξεκινώντας από τις φιλοσοφικές κατανοήσεις της Γης, μπορούμε να τις μεταφέρουμε σε άλλους πλανήτες ή στο Σύμπαν ολόκληρο. Αν και δεν είναι πάντοτε αντιληπτό, η Γη έχει τους περιορισμούς της, που είναι φυσικά και φιλοσοφικοί. Με άλλα λόγια, η κατανόηση της φύσης γύρω μας και στον πλανήτη μας θα ήταν διαφορετική αν η ζωή αναπτύσσονταν στον πλανήτη Δια αντί για τη Γη. Η γεωλογική γεωγραφία θα ήταν διαφορετική, στην πραγματικότητα βαπτιζόμενη σε σχέση με το Δια. Είμαστε τώρα, πιστεύω, σε θέση να αποδεχθούμε ένα κοσμητικό επίθετο για τη γνώση, ότι είναι δηλαδή «γεωγραφική», και -επίσης- μια σχέση μεταξύ της φιλοσοφίας και της γεωγραφίας που τονίζει και τη σημασία και των δύο. Θα ήθελα να τονίσω ότι αν ήταν πιο εύκολο να πάρουμε μαζί μας σε αυτό το υποθετικό ταξίδι δυο επιστήμες, το πακέτο αυτό καλό θα ήταν να αποτελούνταν και από τη φιλοσοφία και τη γεωγραφία, γιατί η τελευταία

14 εξοικονομεί την επιστημονική γνώση ή, τουλάχιστον, θα πρέπει να το κάνει, αν οι γεωγράφοι επιδιώκουν κάτι τέτοιο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Boyce, R.B., Williams, A.F. (1979) The Bases of Economic Geography, London: Clarke, Doble and Brendon Ltd Dymski, G.A. (1999) On Krugman’s Model of Economic Geography, Geoforum, 27, 4, 439452 Fujita, M., Krugman, P., Venables, A.J. (2001) The Spatial Economy: Cities, Regions and International Trade, Massachusetts: MIT Press Hausman, D.M. (ed) (2008) The Philosophy of Economics: An Anthology, Cambridge: Cambridge University Press, 3rd edition Johnson, R.J. (1978) Multivariate Statistical Analysis in Geography, Longman, New York Krugman, P. (2010) The New Economic Geography Now Middle-Aged, Association of American Geographers, 6 April 2010 Krugman, P. (1991) Increasing Returns and Economic Geography, Journal of Political Economy, 99, 3, pp. 483-499 Martin, R. (2001) EMU versus the Regions? Regional Convergence and Divergence in Euroland, Journal of Economic Geography, 1, 1, pp. 51-80 Neft, D.S. (1966) Statistical Analysis For Areal Distributions, Regional Science Research Institute, Monograph Series, no 2, Pennsylvania Popper, K. (1959) The Logic of Scientific Discovery, London: Hutchinson Smith. D.M. (1975) Patterns in Human Geography: An Introduction to Numerical Methods, Vancouver: Douglas David & Charles ltd

Θεωρίες τοπικής ανάπτυξης

Δυο βασικές διακρίσεις 1η: «Εκ των άνω» και «εκ των κάτω» ανάπτυξη (ποιος την υλοποιεί και δραστηριότητες που περιλαμβάνει) Όταν το κράτος ή μια κεντρική αρχή (π.χ. ένα Υπουργείο) σχεδιάζει, εκπονεί τα σχέδια προγραμματισμού, τα υλοποιεί και τα αξιολογεί τότε αναφερόμαστε στην εκ των άνω ανάπτυξη Πρακτικά στην Ελλάδα η ανάπτυξη μέχρι πρόσφατα ήταν «εκ των άνω» Η τοπική ανάπτυξη δεν είναι μόνο εκ των άνω ή εκ των κάτω Μπορεί να είναι απόρροια και των δυο Ωστόσο μας απασχολεί κυρίως πως θα μπορέσουν οι τοπικοί φορείς και διοίκηση να ασκήσουν πολιτική, δηλαδή η εκ των κάτω ανάπτυξη 2η: Ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στην τοπική ανάπτυξη Η ανάπτυξη συνδέεται πάντοτε με ενδογενή στοιχεία, γνωρίσματα ή πόρους. Δεν επιδρούν όμως μόνο αυτά και άρα πρέπει να μελετώνται και εκείνοι οι παράγοντες του εξωγενούς (του τοπικού) περιβάλλοντος

Προσβασιμότητα (accessibility) Κάθε δίκτυο αναπαρίσταται ως μήτρα, όπου ο αριθμός των γραμμών και των στηλών αντιστοιχεί στον αριθμό των κορυφών του u1 u2

u3 u4

Δηλαδή το πώς συνδέονται τα σημεία του χώρου μπορεί να απεικονιστεί με μια μήτρα Κορυφές u6 Κορυφές u1 u2 u3 u4 u5 u6 u1 0 1 0 0 0 0 Σ=1 u2 1 0 1 0 0 0 Σ=2 u3 0 1 0 1 1 0 Σ=3 u4 0 0 1 0 0 0 Σ=4 u5 0 0 1 0 0 1 Σ=5 u6 0 0 0 0 1 0 Σ=6

Πολλαπλασιάζοντας τη μήτρα C με τον εαυτό της, προκύπτει η C2 Η C2 υπολογίζει τις συνδέσεις μεταξύ κορυφών που αποτελούνται από 2 συνδέσεις

Μήτρα C2

u1 u2 u3 u4 u5 u6

u1 0 1 0 0 0 0

u2 u3 u4 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0

u5 u6 0 0 0 0 1 0 * 0 0 0 1 1 0

u1 0 1 0 0 0 0

u2 1 0 1 0 0 0

u3 u4 0 0 1 0 0 1 1 0 1 0 0 0

u5 u6 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0

u1 u2 u3 u4 u5 u6

u1 1 0 1 0 0 0

u2 u3 u4 u5 u6 0 1 0 0 0 2 0 1 1 0 0 3 0 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 2 0 0 1 0 0 1

Αντίστοιχα υπολογίζονται με μήτρες C3, C4 ή παραπάνω οι συνδέσεις που αποτελούνται από 3, 4 ή παραπάνω σημεία Γενικά η μήτρα Cn περιέχει διαδρομές μεταξύ κορυφών από n συνδέσεις Αν n είναι ο ελάχιστος αριθμός συνδέσεων μεταξύ των πλέον απομακρυσμένων κορυφών του δικτύου (διάμετρος), τότε υπολογίζοντας μέχρι την μήτρα Cn και αθροίζοντας προκύπτει η μήτρα προσβασιμότητας Η μήτρα προσβασιμότητας εξηγεί πόσο προσβάσιμο είναι ένα σημείο (κάθε σημείο της μήτρας) με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς Δηλαδή η προσβασιμότητα είναι μια μαθηματική έννοια που μπορεί να απεικονιστεί με μήτρες Ας σκεφτούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό για την οικονομετρία (που στηρίζεται σε μήτρες) Εκτός όμως από την απόσταση, με μήτρες προσδιορίζονται και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και γνωρίσματα και κατ’ αυτό τον τρόπο δημιουργούνται οι χάρτες (στα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών). Δηλαδή οι χάρτες είναι κατ’ ουσία μαθηματικές αναπαραστάσεις Γενικότερα οι γεωγραφικές έννοιες αναπαρίστανται μαθηματικά, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης, της σύγκλισης, κατανομής

Θεωρία του τόπου εγκατάστασης επιχειρήσεων Διαχρονικά εξετάστηκαν με διάφορα μοντέλα οι παράγοντες που επιδρούν στην εγκατάσταση των επιχειρήσεων: Αναπτύχθηκαν μοντέλα για την μεμονωμένη επιχείρηση αλλά και για περισσότερες από μια (δυοπώλια, ολιγοπώλια ή σε δίκτυα) Αναφέρονται σε μια άριστη θέση εγκατάστασης Αναφέρονται σε παράγοντες που επιδρούν στην εγκατάσταση της επιχείρησης, ερμηνεύοντας τον τρόπο λειτουργίας τους Οι παράγοντες αυτοί είναι - απόσταση από αγορά/ες - κόστη (μεταφοράς, μεταφοράς και αξιοποίησης εισροών, εφοδιασμού κτλ) - εργασία (απόσταση, διαθεσιμότητα) - συμμετοχή σε δίκτυα (networking theory) Διακρίνονται από έναν ορισμένο ντετερμινισμό Παρακολουθούν την εξέλιξη της θεωρητικής σκέψης (π.χ. στο μοντέλο Weber (1909) η χρήση της «μάζας» θυμίζει τη θεωρία της φυσικής) -Τα πιο γνωστά μοντέλα: του Weber (1909), Moses, Hotelling -Αφορούν την βιομηχανική εγκατάσταση

Εξετάζοντας τους παράγοντες μέσα από τρίγωνα παραγωγής (Weber, 1909) Η εγκατάσταση εξαρτάται από το αν στο προϊόν προστίθεται ή αφαιρείται μάζα (βάρος) από τις πρώτες ύλες. -Αν αφαιρείται βάρος τότε προτιμάται εγκατάσταση κοντά στις εισροές -Αν προστίθεται (βάρος) τότε εγκατάσταση κοντά στις αγορές Γιατί; Γιατί επιδρούν στα μεταφορικά κόστη Αν μια επιχείρηση έχει δυο εισροές ίδιας (αναγκαίας) ποσότητας αλλά διαφορετικού κόστους, θα τείνει να εγκατασταθεί κοντύτερα στους πιο ακριβές εισροές, ειδικά αν το κόστος εξαρτάται από την μάζα της εισροής (Weber (1909). Γιατί; Για να «ρίξει» τα κόστη εισροών Με δεδομένα τα κόστη εισροής η θέση μιας επιχείρησης βελτιώνεται όσο πιο κοντά βρίσκεται στην αγορά, γιατί μειώνονται τα μεταφορικά κόστη. Τα Βεμπεριανά υποδείγματα εξηγούν πολύ καλά γιατί οι επιχειρήσεις (και ποιες) συγκεντρώνονται στα κέντρα της Ε.Ε.. Αναφέρονται σε υλικά αγαθά (με μάζα).

Το μοντέλο Weber Έστω M1, M2 τα σημεία παραγωγής πρώτης ύλης και C η θέση-σημείο της αγοράς d και t οι αποστάσεις μεταξύ σημείων (αντίστοιχα αριθμημένες) Ο τόπος εγκατάστασης P συνδέεται κατ’ αρχήν με τη μάζα ω1 και ω2 πρώτων υλών που μεταφέρεται (από τα σημεία Μ1 και Μ2 αντίστοιχα), επί τις αντίστοιχες αποστάσεις και από την μάζα που θα μεταφερθεί μέχρι το σημείο C επί τις αντίστοιχες αποστάσει Μ1 t3

d3 d2

Μ2

C t2

Μας ενδιαφέρει η ελαχιστοποίηση του K= ω1d1+ω2d2 + ω3d3 Ωστόσο ο weber τονίζει ότι αν αφαιρείται μάζα τότε η επιχείρηση εγκαθίσταται κοντά στα σημεία Μ1 και Μ2 (αναζητάει το σημείο ελαχιστοποίησης), ενώ αν προστίθεται τείνει να μετακινείται προς το C

Η διχοτόμηση της εγκατάστασης μέσω της εισαγωγής της έννοιας της υποκατάστασης εισροών (Moses, 1958) Ο Moses (1958) ενσωματώνει στην ανάλυση των βεμπεριανών μοντέλων την λειτουργία της υποκατάστασης των εισροών από πιο φθηνές Τείνοντας να επιλέξει τις φθηνότερες εισρόες, η επιχείρηση υποκαθιστά τις εισροές της και αυτό την «σπρώχνει» (μετακινείται) προς περιοχές που ελαχιστοποιούν τα κόστη μεταφοράς του (εκάστοτε) νέου συνδυασμού εισροών. Δηλαδή προτιμάει να κάνει βιομηχανικές επενδύσεις πιο κοντά σε μέρη με φθηνότερες εισροές Το μοντέλο αυτό ενδιαφέρει γιατί μπορεί να ερμηνεύσει την απο-βιομηχάνιση των δυτικών οικονομιών (οι επιχειρήσεις εγκαθίστανται σε σχέση με τις βιομηχανικές εισροές και τα κόστη μεταφοράς τους)

Στο σχήμα Weber πάνω στο τόξο JI η επιχείρηση μπορεί να μετ-εγκατασταθεί/ μετακινηθεί χωρίς να μεταβάλει τα κόστη της (μεταφοράς προς την C, από κάθε σημείο του τόξου) M1 I t1 t3 d1 P d3 C d2 J t2 M2 Αυτό το κάνει προσέχοντας τη σχέση υποκατάστασης εισροών(π.χ. από το Μ1 στο Μ2) και λαμβάνοντας υπ’ όψη της αντίστοιχες (νέες) αποστάσεις d1 και d2 (γιατί επιδρούν στα κόστη)

Το υπόδειγμα Palander (1935) Η θέση εγκατάστασης μιας επιχείρησης μπορεί να της προσδώσει μονοπωλιακή θέση σε μια αγορά (το παράδειγμα μιας επιχείρησης σε νησί ή του καφέ στο μουσείο της Ακρόπολης) - Η θέση της της προσδίδει μια συνάρτηση κόστους μεταφοράς και άρα μια συνάρτηση κόστους για την ίδια την επιχείρηση  - Προσδίδει όμως και μια συνάρτηση κόστους για τους καταναλωτές, ειδικά καθώς αυξάνουν τα μεταφορικά κόστη (π.χ. από εξωτερικές αιτίες, όπως τα έργα υποδομής)  - Γενικά, η συμπεριφορά του καταναλωτή εξαρτάται από πλήθος συνθηκών  - Αν οι συνθήκες δεν πληρούνται, αυξάνουν τα κόστη μετακίνησης των καταναλωτών  - Άρα, η θέση εγκατάστασης τείνει να γίνεται μονοπωλιακή στο βαθμό που δεν πληρούνται/εξασφαλίζονται οι συνθήκες για τους καταναλωτές  - Συνεπώς, στον βαθμό που τοπικοί ή άλλοι φορείς δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες των καταναλωτών η θέση των τοπικών επιχειρήσεων γίνεται μονοπωλιακή  - Εξ’ αυτού προκύπτει και η ανάγκη παροχής δημοσίων αγαθών από τους τοπικούς φορείς και την τοπική κυβέρνηση. Αυτά μπορεί να επιδρούν ταυτόχρονα στη μείωση τους κόστους των καταναλωτών και των επιχειρήσεων Βασικά συμπεράσματα μοντέλου Palander (μοντέλο για δυο επιχειρήσεις, a & b, με τιμές pa & pb και κόστη μεταφοράς ta & tb): - Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση δυο επιχειρήσεων, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η μονοπωλιακή δύναμη μιας επιχείρησης και τόσο μικρότερη η μείωση της περιοχής αγοράς της, ceteris paribus, μετά από μια οριακή αύξηση της τιμής pa ή pb - Όσο μεγαλύτερο το μοναδιαίο κόστος μεταφοράς (ta ή tb), τόσο μεγαλύτερη θα είναι η μονοπωλιακή δύναμη της επιχείρησης και τόσο μικρότερη η μείωση της περιοχής αγοράς της επιχείρησης, ceteris paribus, μετά από μια οριακή αύξηση της τιμής pa ή pb Η σημασία του: συνδέει την ανάλυση του τόπου εγκατάστασης και τη γεωγραφική θέση της επιχείρησης με τις έννοιες του κόστους και την μικροοικονομική (την μονοπωλιακή ισχύ) -

Χωρική αλληλεξάρτηση: Το υπόδειγμα του Hotelling (1929) (χωρικής διαφοροποίησης τιμών – spatial pricing theory) Λαμβάνει υπ’ όψη τον ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων, στον χώρο Χρησιμοποιεί ένα παίγνιο επιλογών (υποθέσεις Cournot) για να περιγράψει τις επιλογές της επιχείρησης για την εγκατάστασή της και την αλληλεξάρτηση που υπάρχει μεταξύ των επιχειρήσεων για τις ποσότητες που παράγουν Κάθε επιχείρηση: α) αποφασίζει για την εγκατάστασή της με τη λογική ότι η ανταγωνιστική επιχείρηση δεν θα αλλάξει συμπεριφορά β) μπορεί να αυξήσει το μερίδιο αγοράς μόνο αλλάζοντας τη θέση εγκατάστασης Το υπόδειγμα καταλήγει στα εξής: -Οι καταναλωτές στα κέντρα της αγοράς έχουν ωφέλεια από την γενική μείωση των τιμών διάθεσης των προϊόντων -Οι καταναλωτές στην περιφέρεια έχουν απώλειες λόγω υψηλότερων τιμών διάθεσης των αγαθών και ότι -Το κέρδος των καταναλωτών του κέντρου λόγω μείωσης των τιμών υπεραντισταθμίζεται από τις απώλειες των περιφερειακών καταναλωτών λόγω αύξησης των τιμών Κάθε επιχείρηση επιδιώκει (έχει συμφέρον) να απομακρυνθεί από τον ανταγωνιστή της, ώστε να διατηρήσει τη μονοπωλιακή της δύναμη Αλλά καμία δεν παίρνει την απόφαση από μόνη της να φύγει (να μετ-εγκατασταθεί) Αν δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να συμφωνηθεί η μετεγκατάσταση και η απομάκρυνση της μιας από την άλλη, τότε ο πόλεμος τιμών είναι αναπόφευκτος (πρόβλημα Bertrand) Άρα, αιτιολογείται η παροχή κινήτρων και χρηματοδότησης για την μετεγκατάσταση

Hotelling - συνέχεια Το υπόδειγμα του Hotelling ισχύει αν οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται επί των τιμών. Αν δεν ανταγωνίζονται επί των τιμών αλλά επί ποιοτικών π.χ. παραμέτρων τότε σημαίνει ότι τα προϊόντα δεν είναι όμοια (αν δηλαδή διαφέρουν σε όρους ποιότητας) και άρα το υπόδειγμα μπορεί να μην υφίσταται Σε πολλές όμως περιπτώσεις ανταγωνισμού εκτός των τιμών, οι διαφορές μεταξύ των προϊόντων (που παράγουν οι επιχειρήσεις μιας περιοχής) είναι επιφανειακές (π.χ. αφορούν την συσκευασία, τυποποίηση κτλ) και άρα τα προϊόντα παραμένουν τα ίδια Η τάση που έχουν οι επιχειρήσεις να κάνουν φαινομενικά ίδια προϊόντα να μοιάζουν διαφορετικά αποκαλείται και «παράδοξο του Χότελινγκ», γιατί στην πραγματικότητα, παρά τις φαινομενικές διαφορές, τείνουν να εγκαθίστανται σε κοινούς χώρους Έτσι εξηγείται και η συγκέντρωση επιχειρήσεων σε εμπορικά πάρκα ή κέντρα πόλεων Αντίθετα, αν ο ανταγωνισμός εκτός τιμών είναι πολύ δύσκολος, τότε οι επιχειρήσεις δεν συγκεντρώνονται στην ίδια περιοχή (π.χ. βενζινάδικα) & διασπούν την αγορά χωρικά Συμπέρασμα: α) ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που παράγουν τον ίδιο τύπο προϊόντος και ανταγωνίζονται η μια την άλλη, αλλά όχι μέσω των τιμών, ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση αγορών μπορεί να τις ενθαρρύνει να επιλέξουν κοντινές θέσεις Β) επιχειρήσεις που παράγουν περίπου τα ίδια προϊόντα, για τα οποία ο ανταγωνισμός όχι μέσω των τιμών είναι πολύ δύσκολος, ενώ δεν υπάρχουν προβλήματα πληροφόρησης των καταναλωτών, θα οδηγηθούν από τον ανταγωνισμό μέσα στον χώρο να απομακρυνθούν η μια από την άλλη. Αποτέλεσμα η διασπορά βιομηχανίας

Τιμή πώλησης στο Κόστος μεταφοράς εργοστάσιο

Υπόδειγμα Hotelling χωροταξικής αλληλεξάρτησης Καμπύλη τιμής παράδοσης Καμπύλη τιμής της επιχ. Β παράδοσης της επιχ. Α Τιμή παράδοσης=

τιμή εργοστασίου + κόστος μεταφοράς

περιοχή ---- αγοράς ----επιχ. Α

περιοχή ---- αγοράς ---επιχ. Β

Τιμή πώλησης στο Κόστος μεταφοράς εργοστάσιο

Τιμή παράδοσης= τιμή εργοστασίου + κόστος μεταφοράς Δ

περιοχή ---- αγοράς επιχ. Α

H επιχείρηση Β αλλάζει (σε σχέση με το προηγούμενο διάγραμμα θέση εγκατάστασης και αλλάζει η περιοχή αγοράς, τόσο για αυτήν όσο και την Α

περιοχή Γιατί; Δείτε ότι στο σημείο Δ τα κόστη είναι ------- ------ αγοράς ---- ίδια για την Α και την Β επιχ. Β Αν όμως τα προϊόντα ανταγωνίζονται επί ποιοτικών προδιαγραφών το μοντέλο δεν ισχύει

Άλλες προσεγγίσεις για την εγκατάσταση της επιχείρησης Η ανάλυση των ισοδαπανών που χρησιμοποιήθηκε και από τον Βέμπερ (καμπύλες ίσης δαπάνης αλλά στο χώρο) Ο Losch (1954) τονίζει ότι ο επιχειρηματίας επιλέγει τον τόπο μεγιστοποίησης κερδών. Έτσι τονίζεται ότι ούτε η ζήτηση ούτε τα κόστη παρουσιάζουν συνέχεια στο χώρο Η συμπεριφορική θεωρία: η επιχείρηση έχει περιορισμένη ορθολογική ικανότητα (και άρα δεν λαμβάνει αποφάσεις όπως διατείνονται μικροοικονομικά μοντέλα) αλλά συμπεριφέρεται σε θέματα εγκατάστασης βάση πληροφοριών που συλλέγει Η θεωρία των οικονομικών ενοικίων-προσόδων (Von Thunen) σύμφωνα με την οποία ή γέωπρόσοδος είναι βασική αιτία επιλογής της θέσης εγκατάστασης Κανονιστική θεωρία: Ο άνθρωπος λαμβάνει τις οικονομικές αποφάσεις χωροθέτησης Προσοχή: Γενικά υπάρχουν πάνω από 100 θεωρίες για την ανάπτυξη της επιχείρησης που δεν λαμβάνονται υπ΄όψη στις θεωρίες εγκατάστασης

Ποια είναι τα σημεία που μας απασχολούν/περιλαμβάνονται στην ανάλυση του τόπου εγκατάστασης; Η μάζα, ως αιτία για αύξηση του κόστους Η αλληλεπίδραση μεταξύ επιχειρήσεων Τα κόστη της επιχείρησης και η συνεισφορά που έχουν τα κόστη μεταφοράς Οι δυνατότητες υποκατάστασης εισροών Η σχέση της θέσης της επιχείρησης με την μονοπωλιακή συγκέντρωση ή τη δομή της αγοράς

Νέα Οικονομική Γεωγραφία Η νέα οικονομική γεωγραφία (ΝΟΓ) έχει προέλθει από την προσπάθεια πολλών οικονομολόγων να αντιληφθούν και να εισάγουν σε μοντέλα (μαθηματικής κυρίως φύσης) τη σημασία της εγκατάστασης Δεν πρόκειται όμως για μοντέλα εγκατάστασης Μοντέλα που κατ’ αρχήν ερμηνεύουν και επεξηγούν -την συγκέντρωση στο χώρο τη δημιουργία γεωγραφικών ανισοτήτων, -ειδικά τις ανισότητες κέντρου-περιφέρειας και -εν γένει των συγκεντρώσεων (αστικών, χωρικών κτλ ή των ίδιων των πόλεων) Υπάρχει πληθώρα τέτοιων μοντέλων: Γενικά τα μοντέλα ΝΟΓ υποθέτουν συνήθως ad-hoc διαδικασίες προσαρμογής κατά τις οποίες οι συντελεστές παραγωγής κινούνται βαθμιαία σε θέσεις εγκατάστασης που παρέχουν μεγαλύτερες τρέχουσες πραγματικές αποδόσεις

Το πιο βασικό είναι το μοντέλο του Κρούγκμαν (1991), που στηρίζεται στις εξής παραδοχές-υποθέσεις: 1. Γενική ισορροπία (σε αντίθεση με παλαιότερα μοντέλα εγκατάστασης) 2. Μικροοικονομικά μοντέλα (micro-foundations) και ειδικά το υπόδειγμα μονοπωλιακού (ατελούς) ανταγωνισμού των DixitStiglitz (1977) (κύρια αιτία) 3. Δυο περιφέρειες (κέντρο-περιφέρεια), δυο τομείς(αγροτικόςμεταποιητικός) 4. Τα κόστη φθίνουν με την απόσταση κατά ένα σταθερό τους τμήμα (κάτι σαν ένα «παγόβουνο»/iceberg)

Πιο συγκεκριμένα: o μεταποιητικός παράγει μια συνέχεια διαφοροποιημένων προϊόντων, μια ποικιλία (μονοπωλιακός ανταγωνισμός). Κάθε ποικιλία παράγεται από μια επιχείρηση, με οικονομίες κλίμακας και εισροές εργασίας. Ο αγροτικός τομέας παράγει ομογενοποιημένο προϊόν με σταθερές οικονομίες κλίμακας, και εισροές τους αγρότες Η αδυναμία μετακίνησης των αγροτών είναι πηγή/δύναμη κεντρόφυγος (τους διώχνει από την αγροτική περιοχή), γιατί καταναλώνουν και τις δυο κατηγορίες προϊόντων Η κεντρομόλος δύναμη είναι πιο σύνθετη, συμπεριλαμβάνει και την έννοια της σωρευτικής αιτιότητας Κατ’ αρχήν όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των επιχειρήσεων που εγκαθίστανται στην περιφέρεια, τόσο περισσότερες οι ποικιλίες προϊόντων Οι εργαζόμενοι (ως καταναλωτές) στην 1η περιφέρεια (με τα βιομηχανικά προϊόντα) έχουν καλύτερη πρόσβαση σε μεγαλύτερο αριθμό προϊόντων σε σχέση με τους εργαζόμενους της άλλης/2η περιφέρειας Άρα επειδή οι εργαζόμενοι έχουν και μεγαλύτερα εισοδήματα, μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων της 2ης περιφέρειας μεταναστεύει στην 1η Ως συνέπεια της αύξησης του αριθμού των εργαζομένων/καταναλωτών στην 1η περιφέρεια δημιουργείται μεγαλύτερη αγορά από τη 2η περιφέρεια και δημιουργεί το αποτέλεσμα εγχώριας αγοράς (home market effect) Αυτό λαμβάνει χώρα γιατί εξαιτίας των οικονομιών κλίμακας υπάρχει κίνητρο για τη συγκέντρωση της παραγωγής κάθε ποικιλίας σε μια μόνη και μόνη περιφέρεια

Εξ’ αιτίας του κόστους μεταφοράς (αν οι λοιποί παράγοντες είναι σταθεροί) είναι πιο κερδοφόρο να παράγει μια επιχείρηση στην 1η περιφέρεια που προσφέρει μεγαλύτερη αγορά, και να τα μεταφέρει στην άλλη Εδώ υπεισέρχονται οι προωθητικές διασυνδέσεις (linkages) προς τα μπρος (το κίνητρο των εργαζομένων να είναι κοντά στους παραγωγούς καταναλωτικών αγαθών, forward linkages) και προς τα πίσω (το κίνητρο των παραγωγών να συγκεντρώνονται εκεί που η αγορά είναι μεγαλύτερη, backward linkages) Αν οι προωθητικές διασυνδέσεις είναι αρκετά ισχυρές ώστε να ξεπεράσουν την κεντρομόλο δύναμη (όπως η έλλειψη μετακίνησης των αγροτών), τότε στην οικονομία θα δημιουργηθεί μια σχέση κέντρου-περιφέρειας, στο οποίο όλη η μεταποίηση μεταφέρεται στην 1η περιοχή Άρα κατ’ ουσία έχουμε μια αντιπαράθεση μεταξύ κεντρομόλων και κεντρόφυγων δυνάμεων

Δυνάμεις που επιδρούν πάνω στη γεωγραφική συγκέντρωση

Κεντρομόλες δυνάμεις

Κεντρόφυγες δυνάμεις

Επίδραση του μεγέθους αγοράς (διασυνδέσεις)

Συντελεστές χωρίς κινητικότητα (κυρίως εργασίας π.χ. οι αγρότες που δεν μετακινούνται από την μια περιοχή στην άλλη)

Αγορές εργασίας μεγάλου μεγέθους με εξειδίκευση (thick)

Ενοίκια

Καθαρές εξωτερικές οικονομίες

Καθαρές εξωτερικές αντι-οικονομίες

Ένα ενδεικτικό διάγραμμα Συντελεστές χωρίς κινητικότητα Ενοίκια (καθαρές) εξωτερικές αντι-οικονομίες (στην περιφέρεια 1)

1η Περιφέρεια

Μεταποίηση

2η Περιφέρεια Γεωργία

Επίδραση του μεγέθους αγοράς (διασυνδέσεις) Αγορές εργασίας μεγάλου μεγέθους με εξειδίκευση (thick) Καθαρές εξωτερικές οικονομίες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ (ΠΤΥΧΩΝ) ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Αρχικά (σημείο Α) υπάρχει ισορροπία μεταξύ του ποσοστού εργασίας που συγκεντρώνεται στην μεταποίηση στην 1η περ. και αυτού στη 2η περ. Αν μειωθούν τα μεταφορικά κόστη μετά το σημείο Β θα στραφούμε είτε προς περαιτέρω συγκέντρωση απασχόλησης στη μεταποίηση στην περ.1 είτε το αντίθετο περίπτωση συγκέντρωσης μεταποίησης στην περ.1. Συμμετοχή στην μεταποίηση Περιφέρειας 1

Ενδιάμεσα: ασταθείς ισορροπίες στις οποίες μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση σε μια από τις δυο περιφέρειες, διατηρείται όμως μια κάποια συγκέντρωση της απασχόλησης στη μεταποίηση

Μεταφορικά κόστη Στην κάτω γραμμή πλήρης συγκέντρωση στην περ. 2

Άλλα ζητήματα που απασχολούν σήμερα τη Ν.Ο.Γ.

Κατά τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί το ενδιαφέρον και σε άλλα θέματα, όπως αυτά της φορολόγησης Η υψηλή φορολόγηση επηρεάζει αρνητικά/αποτρέπει την απόφαση εγκατάστασης Το μοντέλο των Combes κ.α. (2008) τονίζει ότι οι περιφέρειες πρέπει να παράγουν νέα προϊόντα για να ανταγωνιστούν τις κεντρικές ή να λειτουργήσουν συμπληρωματικά

H Κριτική που έχει ασκηθεί στη Νέα Οικονομική Γεωγραφία Παραγνωρίζει τη σημασία της ιστορίας και της γεωγραφίας (Garretsen and Martin, 2010) Ειδικά για την ιστορία το μοντέλα είναι μη ιστορικά Ειδικά για τη γεωγραφία θέματα όπως η διαφορετικότητα του γεωγραφικού περιβάλλοντος δε θίγεται Δεν υπάρχουν μοντέλα και μια σειρά από έννοιες της οικονομικής γεωγραφίας Ασκείται κριτική στις παραδοχές κάθε μοντέλου

Θεωρίες ιστορικής αλλαγής Μια από τις κριτικές στη νέα οικονομική γεωγραφία αφορά στην άγνοια της για την οικονομική ιστορία Σύμφωνα με την άποψη αυτή οι οικονομίες ακολουθούν μια διαδρομή/πορεία από την οποία εξαρτώνται (path-dependence) Γενικότερα υπάρχει εξάρτηση της γεωγραφίας από την ιστορία Αν επιδιώκουν να αναπτυχθούν δεν μπορούν να ξεφύγουν εύκολα από αυτή τη διαδρομή Συγγενείς έννοιες: το κλείδωμα (locking) και το ξεκλείδωμα (delocking) των (τοπικών) οικονομιών Οι οικονομίες αν «ξε-κλειδώσουν» από κάποια πορεία, μπορούν να εισέλθουν σε κάποια άλλη «Ξε-κλείδωμα» συμβαίνει και μέσα από απότομες αλλαγές και αναταράξεις (π.χ. ένα ενεργειακό σόκ) (επανερχόμαστε αργότερα στις σημειώσεις αυτές)

Ανθρώπινο κεφάλαιο/δυναμικό Η θέση ότι το ανθρώπινο δυναμικό και η εργασία συντελεί στην ανάπτυξη είναι βασική στα οικονομικά και ισχύει και στις τοπικές οικονομίες Ενδιαφέρει πολύ σε αστικά περιβάλλοντα (και περιοχές με υψηλή δόμηση), όπου είναι περιορισμένη η ανάπτυξη από οικιστικής πλευράς Θεωρία ανθρώπινου κεφαλαίου (Becker, 1964) Ευρεία συζήτηση στα εργασιακά για: - τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου δυναμικού, - την «ποιότητά του» - την εκπαίδευση, κατάρτιση, εξειδίκευση, - την συμμετοχή/απασχόληση, - την μη απασχόληση/ανεργία, - την υπο-απασχόληση, - την απασχολησιμότητα, - την ευελιξία στην αγορά εργασίας, - την ανταγωνιστικότητα - εργασιακές σχέσεις - Σύμφωνα/συμφωνίες απασχόλησης (π.χ. τοπικά σύμφωνα απασχόλησης)

Ενδογενής ανάπτυξη Διττή έννοια της ενδογενούς ανάπτυξης: Η πρώτη, ευρέως χρησιμοποιούμενη στα οικονομικά αφορά σε: - γνώση, έρευνα, καινοτομία, εκμάθηση, δια βίου μάθηση, τεχνολογία, εκχείλιση (spinoffs) (Lucas, 1988; Romer, 1986 · Romer, 1988 · Batiz & Romer, 1991 · Aghion & Howitt, 2009) Σε μεγάλο βαθμό οι προσεγγίσεις αυτές ποσοτικοποίησαν παλαιότερες συζητήσεις για την ανάπτυξη (π.χ. Lewis, 1965) Πρόκειται για την ενδογενή θεωρία μεγέθυνσης (endogenous growth theory) αλλά και τη συνέχισή της μέσω της νέας θεωρίας μεγέθυνσης (new growth theory) Η γενικής μορφής εξίσωση Υ=α* K L μετατράπηκε σε Υ= Α*Κ (όπου A το ενδογενές κεφάλαιο, K: κεφάλαιο, L: εργασία) Η δεύτερη, συνδέεται με τις ενδογενείς πηγές ή πόρους μιας περιοχής Συνήθως σύγχυση στη χρήση των δυο όρων σε συζητήσεις για το πώς θα προέλθει ενδογενή ανάπτυξη μιας περιοχής (αμφότεροι επιστημονικοί, ο 1ος έχει επικρατήσει κατά τα τελευταία χρόνια, ενώ ο 2ος προϋπήρχε) Σε αρκετή βιβλιογραφία τοπικής ανάπτυξης χρησιμοποιείται και ο 2ος

Τοπική ανάπτυξη και ανθρώπινο δυναμικό Η γεωγραφίας της απασχόλησης διαφέρει από τόπο σε τόπο Μελετάμε αυξομειώσεις/διακυμάνσεις στην εργασία, στην υπο-απασχόληση και στην ανεργία προκειμένου να βγάλουμε γενικότερα συμπεράσματα Επηρεάζεται από την κινητικότητα της εργασίας που συνδέεται με -τη διαθεσιμότητα εργασίας και κεφαλαίου -τα μεγέθη των τοπικών εισοδημάτων και μισθών την προοπτική αύξησής τους (π.χ. σε περιοχές υψηλής ελκυστικότητας κεφαλαίου) -τα έργα υποδομής και τις ευκολίες που παρέχονται στο εργατικό δυναμικό -ειδικές υποδομές στην εκπαίδευση (σχολεία, πανεπιστήμια κτλ) -τη διαθέσιμη εκπαίδευση στην περιοχή, τις γειτονικές περιοχές, το κράτος -κοινωνικά, πολιτιστικά, οικογενειακά και άλλα χαρακτηριστικά του εργατικού δυναμικού -ο ρόλος των τοπικών φορέων (π.χ. Με την καθιέρωση τοπικών συμφώνων απασχόλησης) -Ποιότητα ανθρώπινου δυναμικού

Θεσμικό κεφάλαιο Η σημασία των θεσμών/θεσμικό κεφάλαιο σε εθνικό και υπο-εθνικό επίπεδο (κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο) έχει τονιστεί με μια σειρά από εργασίες (π.χ. North,1990) Ορισμένες εργασίες προτείνουν ότι οι διαφορές στην ανάπτυξη μεταξύ κρατών και ενδο-κρατικά (μεταξύ περιφερειών) οφείλονται σε διαφορές στο θεσμικό κεφάλαιο Οι θεσμοί είναι απαραίτητοι στην τοπική ανάπτυξη και έχουν καθοριστική επίδραση Χρειάζονται για να σχεδιάζουν, να οργανώνουν και να προωθούν τη λειτουργία ενός τόπου και τη διασύνδεσή του με άλλους Η δημιουργία, ανανέωση, ανάπτυξή τους διαμορφώνεται μέσα από μεταρρυθμίσεις και κρατική αποκέντρωση Γενικότερα, οι θεσμοί συνιστούν φορείς γνώσης, πεποιθήσεων, κατανόησης, αξιών και καθιερωμένων τρόπων του πράττειν Επιδρούν στην ανθρώπινη συμπεριφορά και στάση, ειδικά των άμεσα σχετιζόμενων με αυτούς Συνδέονται με τα ευρύτερα θέματα «διοικησιμότητας» (governance) μιας περιοχής (σε άλλες διαλέξεις)

Υποδομές Διακρίνονται σε: -εναέριες, θαλάσσιες, χερσαίες -«σκληρές» ή υλικές (hard) και πιο «λεπτές/μαλακές» ή άυλες (soft) Πολλές μελέτες ανάδειξαν το ρόλο των υποδομών στην ανάπτυξη κάθε είδους (Aschauer, 1989, για τις υλικές) Επίσης θεωρήθηκε ότι η δημόσια δαπάνη για υποδομές, εφόσον συνδέεται με την ιδιωτική, θα συμβάλει σε εξοικονομήσεις κόστους (Aschauer, 1988) Αντίθετα, η περιορισμένη δημιουργία κεφαλαίου κι οι ελλείψεις σε βασικές υποδομές φέρνουν ή διατηρούν τη φτώχεια (Reinikka & Svensson, 2002) Με άλλες εργασίες διαπιστώθηκε ότι η δημιουργία υποδομών αυξάνει τις τιμές των δημοσίων αγαθών (Otto & Voss, 1998) Επιδρούν στις πολιτικές απελευθέρωσης της κίνησης κεφαλαίου και εργασίας και ενσωμάτωσης περιφερειών Οι υποδομές εξαρτώνται από τη γεωγραφία, ειδικά για χώρες όπως η Ελλάδα, με ενσωματωμένο αρχιπέλαγος Συναφές θέμα: η ανανέωση και συντήρηση των υποδομών (μεγάλο ζήτημα για ένα έργο υποδομής με παλαιότητα όπως π.χ. το μετρό του Λονδίνου)

Θεωρίες (καθυστερημένης) εκβιομηχάνισης ή/και βιομηχανικής οργάνωσης

H εκβιομηχάνιση απαιτείται στην τοπική ανάπτυξη Χώρες που δεν έχουν εκβιομηχάνιση δεν παράγουν νέα προϊόντα και διαδικασίες Η αποβιομηχάνιση συντελεί προς αυτή την κατεύθυνση Αν έχει καθυστερήσει η εκβιομηχάνιση εξακολουθεί να υφίσταται ως προοπτική τοπικής ανάπτυξης (όπως σε πολλές από τις σήμερα αναδυόμενες χώρες) Συνδέεται με την βιομηχανική πολιτική (αν υπάρχει), το διεθνές εμπόριο και συναλλαγές, την θέση της χώρας, την ιστορία, λήψη απόφασης σε εθνικό επίπεδο Πολλές τόποι και περιφέρειες αναπτύχθηκαν ως συνέπεια της απόφασης εθνικών κυβερνήσεων να δημιουργήσουν/εγκαταστήσουν στις περιοχές αυτές βιομηχανίες (π.χ. εκβιομηχανισμένη βόρεια Ισπανία) Συνδέεται με τα μοντέλα (βιομηχανικής) εγκατάστασης που αναλύθηκαν Εδώ υπεισέρχονται τα ζητήματα βιομηχανικής οργάνωσης και η σχετική θεωρία Από αυτή τη θεωρία εστιάζουμε στη: Νέος ανταγωνισμός» και εκβιομηχάνιση (Best, 1991), νέες μέθοδοι και τεχνικές παραγωγής με έμφαση στην ευελιξία, την στήριξη ΜΜΕ, την παραγωγικότητα Θεωρία της ανταγωνιστικότητας (όπως αναπτύσσεται αργότερα)

Κατανομή δραστηριοτήτων Δεδομένης της θεωρίας της εγκατάστασης της επιχείρησης (όπως αναπτύχθηκε), τίθεται το ζήτημα της κατανομής των οικονομικών δραστηριοτήτων Το κεντρικό ερώτημα είναι αν έχουμε μια διαδικασία συγκέντρωσης (όπως προαναφέρθηκε) που να δημιουργεί πόλους, αστικές συγκεντρώσεις, σχέσεις κέντρου-περιφέρειας και διάφορους σχηματισμούς και το πώς γίνεται ακριβώς αυτό Αν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος κατανομής τότε θα πρέπει αφορά σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες (όχι μόνο στις επιχειρήσεις) Ακόμη και οι πιο απλοί και αρχαιότεροι οικισμοί έχουν μια κατανομή δραστηριοτήτων Το ίδιο συμβαίνει και εντός των σπιτιών/οίκων Η κατανομή εξυπηρετεί τον σκοπό της οικονομίας (κατ’ αρχήν) Σε επίπεδο οικισμών, πόλεων κτλ εξυπηρετείται η τοπική οικονομία πόρων, εισοδημάτων, λειτουργιών κτλ Αυτό συμβαίνει και με τις επιχειρήσεις, οι οποίες οικονομούν τους πόρους (εισροές) από το τοπικό, περιφερειακό ή άλλο γεωγραφικό περιβάλλον Σε μια μαθηματική λογική, αν σκοπός του ενός (π.χ. μιας επιχείρησης) είναι η οικονομία τότε και αθροιστικά για τους πολλούς (που αθροίζονται από τον έναν, π.χ. για πολλές επιχειρήσεις) θα πρέπει να είναι η οικονομία (σύμβολο Σ για το άθροισμα) Γι αυτό αναπτύσσονται μοντέλα για τα σύνολα (επιχειρήσεων, οικισμών κτλ) Αν μια πόλη επεκτείνεται και δεν την εξυπηρετεί η παλιά κατανομή τότε θα αναζητείται μια νέα, βέλτιστη κατανομή

Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται και οι προαναφερθείσες θεωρίες βιομηχανικής χωροθέτησης (το σύνολο των θεωριών που αντλούν από την ανάλυση για την επιχείρηση και μελετούν τη χωροθέτηση συνολικά της βιομηχανίας) Θεωρία για τον κύκλο παραγωγής του προϊόντος (η παραγωγή κλείνει ένα κύκλο και άρα κάποια στιγμή εγκαταλείπεται και πιθανώς και η περιοχή παραγωγής, αν δεν ανανεωθεί η παραγωγή με νέα προϊόντα – και άρα μεταβάλλεται η κατανομή) Πλήθος εργασιών για τη γεωγραφία/κατανομή της επιχείρησης: Προσπαθούν να μελετήσουν αν υπάρχει μια συγκεκριμένη κατανομή των επιχειρήσεων στον χώρο, σε διαφορετικές γεωγραφίες (π.χ. σε περιβάλλοντα περιφερειακά, ή σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές) Επιδιώκουν την άντληση γενικότερων σχέσεων Συνήθως οι σχετικές εμπειρικές μελέτες ξεχωρίζουν την μελέτη της δημιουργίας (γέννησης), επιβίωσης και εξόδου (ή θανάτου της επιχείρησης)

Θεωρίες κατανομής / συγκέντρωσης τοπικών δραστηριοτήτων Οι τοπικές δραστηριότητες δεν κατανέμονται τυχαία αλλά συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένα χωρικά σημεία (κόμβους ή πόλους) βάση κάποιας συλλογιστικής: -Θεωρία πόλων ανάπτυξης (Perroux, 1950; 1956): Η ανάπτυξη θα τείνει να συγκεντρώνεται σε κάποιους μεγάλους πόλους, μεταβλητής συγκέντρωσης και να διαχέεται μέσα από διάφορα κανάλια. Κατά συνέπεια θα πρέπει οι πολιτικές να διαμορφώνουν τέτοιους πόλους ως αντίβαρο και να ενισχύουν τα κανάλια διάχυσης της ανάπτυξης - Κυρίαρχη άποψη τις δεκαετίες ‘60 & ‘70 -Θεωρία συσπείρωσης (cluster, βιομηχανικών περιοχών) (μελετώνται αργότερα) -Θεωρία δικτύου/δρώντος-δικτύου( network/actor-network): Οι επιχειρήσεις τείνουν να διαμορφώνουν δίκτυα, στα οποία διατηρούν ρόλους (σημαντικούς ή λιγότερο σημαντικούς) ως «παίκτες». Η δικτύωση αντανακλάται χωρικά ως συγκέντρωση ή επιφέρει χωρική συγκέντρωση -Θεωρία κεντρικής θέσης (Christaller,1966 ): Υπάρχουν κάποιες κεντρικές θέσεις εγκατάστασης δραστηριοτήτων και μια μαθηματική λογική/αρχή διαμόρφωσής τους Σε ένα ιδανικό σύστημα εξαγωνικών περιοχών αγοράς εισάγονται οι έννοιες του κατωφλιού και του εύρους Κατώφλι: ένα ελάχιστο επίπεδο ζήτησης που χρειάζεται για τη διατήρηση κάποιας υπηρεσίας Εύρος: μια μέγιστη απόσταση που είναι διατεθειμένος ένας καταναλωτής να διανύσει προκειμένου να αγοράσει αυτή την υπηρεσία Αυτές οι δυο έννοιες δημιουργούν μια ιεραρχία κέντρων υπηρεσιών που αποτελείται από μεγάλο αριθμό μικρών (κατώτερης ιεραρχίας) κέντρων που προσφέρουν βασικές υπηρεσίες και έναν αυξητικά μικρό αριθμό μεγάλων (υψηλότερης ιεραρχίας) κέντρων που προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες και προϊόντα, μαζί με τις βασικές

Τα εξάγωνα του Christaller (πιο αναλυτικά στο βιβλίο, σελ. 125)

Σημασία: -χρησιμοποιεί γεωμετρικά σχήματα (εξάγωνα) για την ερμηνεία της θέσης των πόλεων (τα εξάγωνα είναι μια αυθαίρετη παραδοχή αλλά η χρήση σχήματος δεν είναι) -συμπλέκει τα θέματα του εύρους της αγοράς, της απόστασης από την αγορά και της θέσεις της πόλης -θέτει το θέμα της ιεραρχίας των αστικών κέντρων (κατά τρόπο αυστηρό) -εξυπηρετεί μια οργανωτική αντίληψη (σε θέματα οργάνωσης υπηρεσιών στο χώρο)

Αστική ανάπτυξη, ιεραρχία, συστημικότητα Η θεωρία Christaller παραπέμπει σε μια ιεραρχία των αστικών κέντρων «Αστικής ιεραρχίας»: Υπάρχουν πόλεις διαφορετικών μεγεθών Επικρατεί η άποψη ότι το μέγεθος των πόλεων εξαρτάται από την τάση συγκέντρωσης στο χώρο Ο κανόνας σειράς-μεγέθους: Ταξινομούνται οι πόλεις από τη μεγαλύτερη στη μικρότερη και το γινόμενο «αριθμός κατάταξης * πληθυσμός πόλης» είναι βάση αυτής της θεωρίας (ή θα πρέπει να είναι) σταθερός αριθμός Π.χ. 1 Αθήνα, 3 εκ 1*3 = 3 2 Θεσαλ. 1,5 εκ 2*1,5 = 3 3 Πάτρα 1 εκ 3*1 = 3 (τυχαίο;) Γενικά υπάρχουν διάφορα συστήματα ταξινόμησης πόλεων, π.χ. σε κράτη-εθνη Ενδεικτικά αναφέρεται η ταξινόμηση τους βάση του αριθμού των λειτουργιών που διαθέτουν (Noyell-Stanback, 1983) Επίσης γίνεται μια προσπάθεια ταξινόμησης των πόλεων βάση των κύριων δραστηριοτήτων που διαθέτουν, είτε ως προς τον τύπο οικονομικής δραστηριότητας (π.χ. πόλεις βιομηχανικές, εμπορικές, νέας τεχνολογίας) ή ως προς την χωροθεσία τους (π.χ. πόλεις λιμάνια, πόλεις κόμβοι) H συστημική θεωρία (system theory) : εξετάζει τη συστηματικότητα στη διαμόρφωση των πόλεων και αν μπορεί να εξαχθούν γενικότερα συμπεράσματα (π.χ. για τις πόλεις-λιμάνια)

Χρήσεις γης και χωροθέτησή τους: η προσέγγιση της χωροταξίας Η γη διακρίνεται ως προς την χρήση της και την χρηστικότητά της Η χρήση γής εξαρτάται από το έδαφος (π.χ. γεωργικό, ορεινό, παράλιο) Κάθε χώρος (πόλη, χωριό, γειτονιά κτλ) έχει ένα συγκεκριμένο σχηματισμό (pattern) χρήσεων γης Θέματα προς μελέτη που επιδρούν στις αποφάσεις για την χωροθέτηση -στέγαση -γκετοποίηση (έντονος διαχωρισμός) -φτώχεια -ρύπανση -μεταφορές -χρηματοδότηση Βασικές επιδιώξεις της χωροθέτησης -Βέλτιστη κατανομή -Υγιεινή -Ισότητα, ετερότητα -Εγγύτητα Παράδειγμα χωροθέτησης ως αυτόφωτη διαδικασία: Οι κεντρικές βιομηχάνικές συνοικίες στις πόλεις (Central Business Districts) Zωνοποίηση – διαχωρισμός περιοχών σε ζώνες με συγκεκριμένες χρήσεις γης (π.χ. Μελέτη Αεροδρομίου Σπάτων)

Θεωρίες ενοικίου, κόστους αγοράς και ενοικίασης αστικής γης (και της περιβάλλουσας) Οι χρήσεις γης συνδέονται με το κόστος γης και τα ενοίκια Οι θεωρίες που τονίζουν την σημασία των ενοικίων συνδέονται και με την ανάλυση ελαχιστοποίησης του κόστους της επιχείρησης και την ορθολογική οικονομική συμπεριφορά (παραγωγών, καταναλωτών) Τα ενοίκια αποτελούν βασική αιτία κόστους Συνδέονται με το σύστημα ενοικίασης και αγοράς γης που διαφέρει από χώρα σε χώρα ή και από περιοχή σε περιοχή Σε πολλές χώρες είναι το αποτέλεσμα των δυνάμεων της προσφοράς και ζήτησης Υπάρχουν χώρες κεντρικής διάθεσης ή εκμετάλλευσης Επιδρούν μια σειρά από ιστορικές αιτίες (π.χ. βακούφια στην Ελλάδα) Ενδιαφέρει σε ποιο βαθμό τα ενοίκια προσδιορίζονται από τοπικούς φορείς και δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένης της τοπικής κυβέρνησης) ή αν παρεμβαίνουν στη διαμόρφωσή τους η κεντρική κυβέρνηση ή τρίτοι τι συμφέροντα εξυπηρετούν πως λειτουργεί η αγορά αστικών ακινήτων (ή η ευρύτερη) πως επιδρά στη λήψη απόφασης (π.χ. στα νοικοκυριά) κ.α. θέματα Για να αντιληφθείτε τις διαστάσεις του ζητήματος σκεφτείτε μεταξύ των αιτιών της πρόσφατης παγκόσμιας κρίσης συγκαταλέγεται η λειτουργία μιας εθνικής αγορά ακινήτων και τις επιπτώσεις της σε τοπικό επίπεδο

Μοντέλα αστικής ανάπτυξης; Μια πιθανότητα Υπάρχει ένα μοντέλο αστικής ανάπτυξης (που να στηρίζεται σε κάποιες υποθέσεις); Αν ναι, θα πρέπει να οι υποθέσεις του να επιτρέπουν την μεταβολή του Αν βάση μοντέλου αναπτύσσεται μια πόλη τότε ανά πάσα στιγμή θα υπάρχει μια έκφρασή του Μήπως καλύτερα να αναφερθούμε σε ένα μοντέλο αστικής οργάνωσης; Αν οργανώνεται η πόλη βάση κάποιου προτύπου τότε θα μπορούσαμε να προτείνουμε το πρότυπο αυτό για την αλλαγή της Επίσης δεν θα έπρεπε να ανησυχούμε για το περιβάλλον δυναμικών αλλαγών (π.χ. μετανάστευσης στην πόλη) εφ’ όσον υπάρχει ένα υπόδειγμα (βέλτιστης) επίλυσης τυχόν προβλημάτων που προκύπτουν (μια πανάκεια) Μήπως υπάρχουν πολλά μοντέλα αστικής ανάπτυξης και άρα αξίζει να αναφερθούμε σε έναν τρόπο ταξινόμησής τους Αν είναι έτσι τότε η ομορφιά μιας πόλης θα συνδέεται με την ετερότητά της (π.χ. Βαρκελώνη ή τα Ιωάννινα και η Καστοριά;) Η ανάπτυξη των πόλεων έχει μελετηθεί πολύ από πολλούς επιστήμονες σε πολλές περιοχές

Υπάρχουν πολλά μοντέλα ανάπτυξης και χωροθέτησης δραστηριοτήτων (κοινά (που θεωρείται από τους συγγραφείς τους ότι είναι κοινά για πολλές πόλεις) Θεωρίες/μοντέλα για την αστική δομή: H οικολογική προσέγγιση (υπάρχει «λογική» στον «οίκο») Το ομόκεντρο μοντέλο οργάνωσης της πόλης (Burgess) Το μοντέλο τομεακής οργάνωσης της πόλης (Hoyt) Το μοντέλο πολλαπλών πυρήνων (Harris-Ulman) Μοντέλα κατανομής πυκνοτήτων και χωρικών διαφοροποιήσεων Θεωρία των κεντρικών τόπων (Christaller, Losch) Μονοκεντρικές πόλεις (π.χ. Πόλεις-αεροδρόμια) Κέντρα και υπό-κέντρα (δευτερεύοντα κέντρα) Αστική διάχυση ως η αντίθετη πλευρά της ανάπτυξης Στάδια ανάπτυξης της πόλης Επίσης μελετάται η επιλογή της γειτονίας (neighbourhood choice) και η αλλαγή της γειτονιάς (neighbourhood change), ως προς τις χρήσεις

Πρόσθετες βασικές θεωρίες τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης

Θεωρίες που συνδέονται με το εμπόριο Οικονομικής βάσης: αστικής ή περιφερειακής: οι εξαγωγές μιας πόλης ή περιφέρειας / τόπου είναι η οικονομική της βάση και συμβάλουν στην αύξηση του μεγέθους της Επίσης στην ανάπτυξη συμβάλει το δια-περιφερειακό εμπόριο Είναι σημαντικός ο πολλαπλασιασμός εισοδήματος (κεϋνσιανός πολλαπλασιαστής) Είναι σημαντικές οι εισροές-εκροές στην τοπική οικονομία (και η σχέση τους) Θεωρίες έλλειψης-αφθονίας πόρων (αν αφθονούν ή λείπουν πόροι) Θεωρία τομεακής διάρθρωσης (η ανάπτυξη συνδέεται με τη μετατόπιση προς το 2γενή και 3γενή τομέα της παραγωγής) Εξειδίκευση παραγωγής Δυϊστικές θεωρίες (υπάρχει/δημιουργείται ένας δυισμός μεταξύ του σύγχρονου καπιταλιστικού τομέα και ενός παραδοσιακού-τεχνολογικά υπό ανάπτυκτου) Θεωρία φαύλων κύκλων (π.χ. Νότια Ιταλία υποφέρει από φαύλο κύκλο στην Ιταλία) Στάδια ανάπτυξης Rostow, 1960: -παραδοσιακή κοινωνία, -προϋποθέσεων απογείωσης, -απογείωσης, -πορείας προς την ωριμότητα, -υψηλής μαζικής κατανάλωσης)

Mεγάλη ώθηση (Rosestein-Rodan,1943): χρειάζεται μια μεγάλη ώθηση μέσα από επενδύσεις Σωρευτική αιτιότητα (Myrdal): υπάρχουν 2 διαδικασίες/σχέσεις  σωρευτικής αιτιότητας που ωφελεί τα κέντρα και δημιουργεί μια σχέση κέντρου-περιφέρειας  χωροταξικής αλληλεξάρτησης, η οποία περιλαμβάνει -την αποδυνάμωση/ αποψίλωση με δυσμενή αποτελέσματα (backwash effects) και -τη διάχυσης/επέκταση της ανάπτυξης από το κέντρο προς την περιφέρεια (spread effects) Hirschman (1958): Από τη φύση της η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα ανισορροπιών εντός μιας οικονομίας και λιγότερο κάτι το ισορροπημένο (και άρα αυτό αφορά και στον χώρο και μεταξύ οικονομιών, π.χ. των ύπο-εθνικών-περιφερειακών) Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν/είναι αναγκαίες - οι διασυνδέσεις μεταξύ κλάδων/τομέων - οι ευνοϊκές επιδράσεις (trickling –down effects) - οι δυσμενείς επιδράσεις (polarization effects)

Νεομαρξιστικές θεωρίες της ανάπτυξης Εστιάζουν σε αίτια της ανισότητας (και άρα και στο χώρο) και τονίζουν τη μετάβαση / στάδια ανάπτυξης (δουλοκτητικό – φεουδαρχικό – καπιταλιστικό – σοσιαλιστικό – κομμουνιστικό ). Διακρίνονται καλύτερα (Πολύζος, 2011) σε α) αιτιών της υπανάπτυξης: Baran (1957): Οι υπανάκτυπτες χώρες ακολουθούν μια διαφορετική πορεία ανάπτυξης από τις καπιταλιστικές Σε σχέση με τις αναπτυγμένες δε στηρίζονται στο διεθνές εμπόριο, στη μεταφορά πλεονάσματος και στην πολιτική επιρροή Έχουν 2 τομείς: ένα καθυστερημένο αγροτικό και ένα βιομηχανικό (που εμποδίζεται από το μικρό μέγεθος των εγχώριων αγορών και τον ανταγωνισμό των βιομηχανικά αναπτυγμένων χωρών) Οι θεωρίες αυτές τονίζουν τη σχέση εκμετάλλευσης των υπό ανάπτυξη από τις αναπτυγμένες χώρες (Castells, 1972) Η μη ισόρροπη ανάπτυξη ως γεωγραφική έκφραση του καπιταλισμού (Harvey, 1985) β) εξάρτησης: Υπάρχει μια σχέση εξάρτησης μητροπόλεων – δορυφόρων ή/και κέντρου - περιφέρειας που συνδέεται στενά με τις σχέσεις ανταλλαγής (Frank, 1967) ή/και τις δομές και συνθήκες παραγωγής Amin (1974,1976) γ) άνισης ανταλλαγής: γίνεται μια άνιση ανταλλαγή μεταξύ των εργαζομένων στις φτωχές χώρες (που έχουν χαμηλούς μισθούς) και των παραγωγών από τις αναπτυγμένες. Η υπεραξία μεταφέρεται με το διεθνές εμπόριο

Πολιτισμικές θεωρίες Οι πόλεις είναι σύνολα πολιτισμικά και εκφράζουν τον πολιτισμό κάθε περιόδου Εφ’όσον ο πολιτισμός μεταβάλλεται, μεταβάλλονται και η αντανάκλασή του στις πόλεις Αντίθεση κατά τον προηγούμενο αιώνα μεταξύ των πολύ-πολιτισμικών πόλεων στις ΗΠΑ και των αντίστοιχων σε πολλά Ευρωπαϊκά κράτη Ο πολιτισμός συναρτάται με τη θέση της αστικής τάξης (εμπόρων, δικηγόρων, γιατρών κτλ) και γενικότερα την πηγαία ιδιωτική πρωτοβουλία Άρα οι πόλεις συγκαθορίζονται από την εκάστοτε φίλτρα των ιδιωτών που κατοικούν σε αυτές ή επιδιώκουν την (μετ-) εγκατάστασή τους Η αστική ανανέωση επιφέρει την Η γεωγραφική συγκέντρωση (αστικών) δυνάμεων βοηθάει στην έκφραση των προβλημάτων, αδυναμιών, θέσεων ή/και του πνεύματος Λόγω συγκέντρωσης ή υπερ-συγκέντρωσης υλοποιείται η έκφραση γενικότερων φαινομένων (που μεμονωμένα ένας άνθρωπος ή φορέας ή επιχείρηση δεν θα μπορούσε να αναδείξει) Επίσης πολλά πολιτισμικά προβλήματα οφείλονται/συνδέοντα με τη γειτνίαση (π.χ. διάδοση ασθενειών, πυρκαγίας κτλ) ή επιταχύνεται η έκφρασή τους και άρα προκύπτει η ανάγκη επίλυσης τους (η πόλη ως καταλύτης έκφρασης) Ποιότητα ζωής και πολιτισμός

Ιστορία και ιστορικότητα των πόλεων Θεωρία των σταδίων ή κύκλων αστικοποίησης και ανάπτυξης των πόλεων αστικοποίηση προαστιοποίηση  ενδο-αστικοποίηση & αστικός πολυμορφισμός Η εξέλιξη των πόλεων ως διεργασία ιστορική, με συγκεκριμένη κατεύθυνση Συνδέεται με: -τις δημογραφικές εξελίξεις και μεταναστευτικά ρεύματα -τις προηγούμενες χρήσεις γης, π.χ. σε προ-βιομηχανικές πόλεις -τα προηγούμενα σχέδια ανάπτυξης της πόλης (π.χ. σχέδιο επέκτασης) -την ιστορική εξέλιξη των οικονομιών, εθνικών, γεωγραφικών, αυτοκρατοριών κτλ (άνοδο και πτώση) Επίσης ανανεώνεται, βελτιώνεται (π.χ. έργα ύδρευσης, αποχεύτεσης κτλ), αναζωογονείται (νέα μεταναστευτικά ρεύματα), υφίσταται κοινωνική κινητικότητα (από μια περιοχή σε μια άλλη της πόλης) (ή «εξευγενισμό» - αδόκιμος μάλλον όρος για το gentrification) Γενικά η κινητικότητα κεφαλαίου αφήνει κενά και μνήμες αλλά προσθέτει και νέα τμήματα (Canary Wharf)

Αστική Εξέλιξη και η διαδικασία ανάπτυξης των σύγχρονων πόλεων Αγροτικές περιοχές πλούσιες σε γεωργικό πλεόνασμα και πόρους Αναπτύχθηκαν ως διοικητικά, εμπορικά, αμυντικά και πολιτιστικά κέντρα Προβιομηχανικά: η επαρχία συγκέντρωνε τις αγροτικές δραστηριότητες έντασης εργασίας Η βιομηχανική επανάσταση απελευθερώνει παραγωγικές δυνάμεις. Eνσωματώνει βιομηχανικές και εμπορικές μεθόδους στη γεωργία που αυξάνουν την παραγωγικότητα της αλλά αφήνουν πολλούς ανθρώπους άνεργους Ως συνέπεια, η μετακίνηση πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα και η δημιουργία της «βιομηχανικής πόλης» (π.χ. Μάντσεστερ, Μπεριμνχαμ και άλλες στη Δυτική Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Ιαπωνία). Π.χ. Μάντσεστερ από 100.000 σε 1 εκατ. σε 50 χρόνια, ως το 1850. Κανάλια (σε ποτάμια) και σιδηρόδρομοι προσέφεραν μεγάλες οικονομίες κλίμακας και γεωγραφικά πλεονεκτήματα εγκατάστασεις σε διάφορες περιοχές (μέσα και έξω από τις πόλεις)

Η διαδικασία ανάπτυξης των σύγχρονων πόλεων Η ανάπτυξη εργοστασιακής μονάδας συμπίπτει χρονικά με την ανάπτυξη σιδηροδρόμων (μηχανικός σιδηροδρόμος αναπτύσσεται τον 19ο αιώνα, 1820 σε Αγγλία) Μετακίνηση πληθυσμών (πολύ πιο δαπανηρή από σήμερα), μόνο με σκοπό την εγκατάσταση στις πόλεις Δημιουργία ρεύματος κίνησης του πληθυσμού προς τα κέντρα (αστυφιλίας) Μαζί με την συσσώρευση του πληθυσμού και των προβλημάτων του κατά τα μέσα 19ου αιώνα αρχίζει και μια νέα τάση στην ανάπτυξη των πόλεων: αυτή της προαστιοποίησης (suburbanisation) 1950 στις Η.Π.Α. και 1960 στην Ευρώπη αντιστροφή των τάσεων. Την τάση της προαστιοποίησης αντικαθιστούν σιγά-σιγά οι τάσεις της αποκέντρωσης (decentralisation) και της αποαστικοποίησης (exurbanisation) Συντελείται μια «διάχυση της ανάπτυξης» προς την περιφέρεια. Σύνδεση με τις νέες τεχνολογικές αλλαγές στην παραγωγή, στις μεταφορές & την επικοινωνία

Συνέπειες από τη συγκέντρωση του πληθυσμού: Μετατροπή των κέντρων των πόλεων σε υψηλού (από χαμηλού) κόστους

Περιορισμός διαθέσιμων αστικών εκτάσεων Πολλαπλασιασμός προβλημάτων οφειλόμενων στην υπερσυγκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων (congestion). Προβλήματα μεταφορικά, συγκοινωνιών, επικοινωνίας, υποβάθμισης περιβάλλοντος, υγιεινής κ.α. Αύξηση δαπανών για την εξυπηρέτηση του προβλημάτων του συνόλου Παλαίωση κτηρίων και αύξηση δαπανών για τη συντήρησή τους Αυτές είναι και αιτίες των τάσεων αποκέντρωσης & απο-αστικοποίησης 1970 +: Αποβιομηχάνιση. Ορισμένες πόλεις χάνουν μέχρι και τα 2/3 του πληθυσμού τους  Αστική υπανάπτυξη/ υποβάθμιση (urban decline)

Προκαλείται από τις παραπάνω τάσεις, αποκέντρωση, αποαστικοποίηση και αποβιομηχάνιση, που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της σύγχρονης πόλης.

Δυνάμεις που ωθούν στην αστική αλλαγή και ανανέωση Η αστική αλλαγή περιγράφεται ως αλλαγή: -από βιομηχανική σε μετά-βιομηχανικη -από μοντέρνα σε μετά-μοντέρνα -από φορντική σε μετά-φορντική •

Απασχόληση

Βιομηχανική απασχόληση (π.χ. Σύρος) Απασχόληση σε υπηρεσίες: αστικός προσανατολισμός λόγω πρόσβασης σε υπηρεσίες, εμπόριο, δίκτυα συνεργασιών και αγορές •

Πληθυσμοί (άνθρωπος), δημογραφικοί παράγοντες Προτίμηση εγκατάστασης στο αστικό περιβάλλον έχουν: -Νέοι/νέες εργένηδες/-σες -Οικογένειες χωρίς παιδιά -Οικογένειες με λίγα παιδιά -Οικογένειες όπου εργάζονται δυο γονείς (σε ένα ή περισσότερα επαγγέλματα) -Μετανάστες, ως δύναμη αστικής αλλαγής διακρίνονται από εργατικότητα, εργασία σε χαμηλής ειδίκευσης επαγγέλματα, συνεχής αναζήτηση-κινητικότητα μέσα στην πόλη

Δυνάμεις που ωθούν στην αστική αλλαγή και ανανέωση  Όλοι αυτοί εκμεταλλεύονται (επιδιώκουν): -προσβασιμότητα (accessibility) σε αγαθά, υπηρεσίες, διασκέδαση, πόρους, εργασία κ.α. -μειωμένο του χρόνου και του κόστους -αφθονία επιλογών και δυνατότητα ευκαιριών/διευκολύνσεων (επαγγελματικών, σχέσεων κ.α.) (urban amenities) -ποιότητα αστικής ζωής (σε σχέση με περιοχές εκτός πόλης και περιφέρειες)  Αντιθέτως, εγκατάσταση εκτός κεντρικών αστικών τοποθεσιών αναζητούν -Οικογένειες με ένα επάγγελμα ή δύο ή περισσότερα παιδιά -Συνταξιούχοι -Άνθρωποι κουρασμένοι από τις συνθήκες ζωής στην πόλη -Αναζητητές μιας περισσότερης ποιοτικής ζωής (η ποιότητα ζωής συνδέεται και με το φυσικό περιβάλλον) - Όσοι αναζητούν το περιβάλλον που εγκατέλειψαν (π.χ. αγροτικό περιβάλλον, κωμοπόλεις κ.α.) • Η έννοια της γειτονιάς, της αλλαγής στη γειτονιά και της κινητικότητας των αστικών πληθυσμών μεταξύ των προαστίων (neighbourhood change, residential mobility)

Δυνάμεις που ωθούν στην αστική αλλαγή και ανανέωση •

Η συμμετοχή του πληθυσμού σε αστικά ζητήματα και λύσεις - εκδημοκρατισμός (αποκέντρωση), ενδυνάμωση τοπικών κοινωνιών - συμμετοχικότητα - ανάπτυξη πνεύματος κοινότητας και διεκδικήσεων

•

Ειδικοί επαγγελματίες -Αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, κατασκευαστές, ειδικοί οικιστικής ανάπτυξης, εργάτες σε κατασκευές και στα έργα υποδομής -Επενδυτές ακινήτων -Οικονομολόγοι αστικών και περιφερειακών θεμάτων

•

Η δύναμη της τεχνολογίας: -Στις κατασκευές -Στις επικοινωνίες (που αναδιαμορφώνει την επικοινωνία μεταξύ τμημάτων της πόλης) -Στις υποδομές και την απαίτηση για συνεχή ανανέωσή τους (π.χ. «πράσινες» πόλεις όπως η Στοκχόλμη) Επενδυτικό κεφάλαιο και δραστηριότητα (π.χ. Ντουμπάι)

•

Δυνάμεις που ωθούν στην αστική αλλαγή και ανανέωση •

Παγκοσμιοποίηση -απώλεια βιομηχανικής βάσης στις δυτικές πόλεις, Ευρώπης, Η.Π.Α., Ιαπωνίας -μετανάστευση -ευελιξία εργασίας (ειδικά στις υπηρεσίες) και δυνατότητα άσκησης επαγγέλματος εξ’αποστάσεως

- δόμηση για συγκέντρωση οικονομικών δραστηριοτήτων, πχ διεθνών επιχειρήσεων •

Μια πρόσθετη δύναμη αλλαγής: η μεταλλασσόμενη περιφερειακότητα ή διεύρυνση της περιφερειακότητας (changing peripherality) σε ευρύτερο του εθνικού επίπεδο - Περιοχές παλαιότερα περιφερειακές (π.χ. στην Ευρώπη) γίνονται όλο και περισσότερο κεντρικές (π.χ. Νότια παράλια της Γαλλίας, Μαδρίτη, Βαρκελώνη και Βόρεια Ισπανία). •

Στο προσκήνιο νέες δυνάμεις αλλαγής των πόλεων και αστικής ανανέωσης που συνδέονται κυρίως με κεφάλαιο, την οικονομική δραστηριότητα, την έκφραση οικονομικών συμφερόντων, κυρίως του εμπορικού κόσμου, το ρυθμιστικό πλαίσιο και τις πολιτικές και το αίτημα για ποιότητα ζωής

Ποιότητα της ζωής (ως αίτημα αλλαγής) Το αίτημα για ποιότητα ζωής δημιουργείται και προωθείται καθώς : -τα εισοδήματα αυξάνουν -βελτιώνονται οι υποδομές (μεταφορών, επικοινωνίας κ.α) -υπερνικούνται τα γεωγραφικά εμπόδια (άρση γεωγραφικής απομόνωσης) -συσσωρεύονται τα προβλήματα στο αστικό περιβάλλον -ελαττώνεται το πράσινο και η αστικοποίηση συνεχίζεται σε βάρος των πράσινων χώρων -προωθείται η ανάπτυξη των περισσότερο περιφερειακών πόλεων, των περιφερειών κ.α. περιοχών (π.χ. αγροτικών, νησιωτικών)

 Οι πληθυσμοί μετακινούνται εκτός πόλης, σε περισσότερο «ανοιχτές» περιοχές, λιγότερο δομημένες, περισσότερο «φιλικές» προς τον άνθρωπο  Εντός της πόλης εντείνονται τα αιτήματα για περισσότερο φιλικές προς τον άνθρωπο λύσεις σε θέματα συγκοινωνίας, επικοινωνίας και αστικών υποδομών π.χ. χρήση ποδηλάτου ή τραμ δημιουργία πράσινων χώρων, αστικές αναπλάσεις πεζοδρομήσεις, ενοποιήσεις πολιτιστικών χώρων ή χώρων για περίπατο

Θεωρία ανταγωνιστικότητας (Porter, 1990, 1998 κ.α.) Στο βιβλίο του με τίτλο «Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των εθνών», ο Μ. Porter (1990) επιχειρεί να ερμηνεύσει το πώς δημιουργείται, συντηρείται και ανανεώνεται το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των εθνών-κρατών: - Συνθήκες παραγόντων - Συνθήκες ζήτησης - Σχετικές και υποστηρικτικές βιομηχανίες/κλάδοι - Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή, αντιπαλότητα/εχθρότητα Εισάγει επίσης και μια μέθοδο ανάλυση της οικονομίας, η οποία μετέπειτα έγινε προσπάθεια να μεταφερθεί σε περιφερειακό επίπεδο Σε ότι αφορά το τοπικό επίπεδο, ο Πόρτερ παραδέχτηκε αργότερα ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα συσπειρώνεται σε κάποιες τοπικές περιοχές (τα clusters), δηλαδή ότι το εθνικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχει τοπικά

γνωρίσματα και ειδικά συγκέντρωση Υπό αυτό το διττό πρίσμα (περιφερειακό – τοπικό/clusters) εξετάζουμε την θεωρεία του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος

Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του πλεονεκτήματος (το «διαμάντι» του Πόρτερ)

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή και εχθρότητα Συνθήκες ζήτησης

Συνθήκες παραγόντων

Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Παράγοντες συνθηκών παραγωγής – κατηγορίες

Ξεφεύγοντας από τη γενική διάκριση παραγόντων : κεφάλαιο, εργασία, γη Ο Porter διακρίνει: Ανθρώπινοι πόροι Η ποσότητα, οι ικανότητες/δεξιοτεχνίες, το κόστος προσωπικού (συμπεριλαμβανομένου του μάνατζμεντ) Εκπαίδευση κάθε βαθμίδας Φυσικοί πόροι Αφθονία, ποιότητα, πρόσβαση και κόστος της γης, νερού, υδροηλεκτρικού, αλιευτικού, ορυκτού, δασικού πλούτου ενός έθνους Περιλαμβάνει τις κλιματικές συνθήκες, την τοποθεσία ενός έθνους και το γεωγραφικό μέγεθος Η τοποθεσία σχετίζεται με άλλα έθνη που είναι προμηθευτές ή με αγορές, επιδρά στα μεταφορικά κόστη και στην ευκολία πολιτιστική και βιομηχανική ανταλλαγή

Παράγοντες συνθηκών παραγωγής – κατηγορίες

Πόροι γνώσης Το απόθεμα της χώρας σε επιστημονικό, τεχνολογικό κεφάλαιο και κεφάλαιο γνώσης της αγοράς πανεπιστήμια κρατικοί ερευνητικοί θεσμοί, ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα και υποδομές, κρατικά στατιστικά γραφεία επιχειρηματική και επιστημονική βιβλιογραφία, κείμενα αναφοράς (reports) αγοράς εργασίας και βάσεις δεδομένων εμπορικοί συνεταιρισμοί και άλλες πηγές Η επιστημονική γνώση διακρίνεται σε εκατοντάδες επιστήμες, όπως επιστήμες υλικών, χημικής εδαφών, ακουστικής κτλ

Παράγοντες συνθηκών παραγωγής – κατηγορίες

Πόροι κεφαλαίου (capital resources) Ποσότητα και κόστος κεφαλαίου διαθέσιμο να χρηματοδοτήσει μια βιομηχανία Το κεφάλαιο δεν είναι ομοιογενές αλλά προέρχεται /υπάρχει σε διάφορες μορφές (ομόλογα, venture capitals, leasing, factoring κτλ) Κάθε μορφή έχει διαφορετικούς όρους που είναι σημαντικοί Το συνολικό απόθεμα κεφαλαίου εξαρτάται από το εθνικό ρυθμό αποταμίευσης και από τη δομή των εθνικών αγορών κεφαλαίου Η παγκοσμιοποίηση μεταβάλει τις συνθήκες προς μια κοινή κατεύθυνση αλλά σημαντικές διαφορές παραμένουν

Παράγοντες συνθηκών παραγωγής – κατηγορίες

Υποδομές: Ο τύπος, η ποιότητα, και τα κόστη χρήστη των διαθέσιμων υποδομών επιδρούν πάνω στον ανταγωνισμό Συμπεριλαμβάνουν το μεταφορικό και επικοινωνιακό σύστημα, τα ταχυδρομεία, τις εταιρείες χρηματικών συναλλαγών, υγεία κτλ Συμπεριλαμβάνουν απόθεμα σπιτιών και τους πολιτιστικούς θεσμούς που επιδρούν στην ποιότητα ζωής και την ελκυστικότητα ενός έθνους ως μέρους να εργαστείς και να ζήσεις

Χρήσιμα σημεία για τους παράγοντες παραγωγής Η αναλογία πόρων (το μείγμα πόρων) διαφέρει αρκετά ανά κλάδο/βιομηχανία Ένα έθνος αποκτάει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αν έχει χαμηλού κόστους ή σπάνια υψηλής ποιότητας κάποιων (συγκεκριμένων) πόρων που είναι χρήσιμοι σε κάποιο κλάδο/βιομηχανία Την κατάλληλη σύνδεση κλάδων-πόρων προτείνει και η θεωρία συγκριτικού πλεονεκτήματος Ενδιαφέρει το πόσο αποδοτικά και αποτελεσματικά χρησιμοποιούνται οι πόροι Έχουν σημασία οι επιλογές ενός έθνους για την κινητοποίηση των πόρων Η αξία συγκεκριμένων πόρων μπορεί να αλλάξει δραματικά με τη χρήση τεχνολογίας Απλά η ύπαρξη πόρων δεν αρκεί : το εθνικό πλεονέκτημα εξαρτάται από το που χρησιμοποιούνται οι πόροι σε μια οικονομία Συνδέεται με τους άλλους παράγοντες του διαμαντιού Οι ανθρώπινοι πόροι, η γνώση και το κεφάλαιο μετακινούνται μεταξύ εθνών Σε περίπτωση μετακίνησης η διαθεσιμότητα/προσφορά παραγόντων και πόρων δεν είναι πλεονέκτημα για την χώρα από την οποία αποχωρούν (ιδιαίτερα αν φεύγουν μακροπρόθεσμα ή για πάντα)

Ιεραρχία μεταξύ παραγόντων- διακρίσεις 1η: Βασικοί - Προηγμένοι παράγοντες Βασικοί: φυσικοί πόροι, κλίμα, θέση, εξειδικευμένο και μη εργατικό δυναμικό, χρηματικό κεφάλαιο Προηγμένοι: σύγχρονες μορφές επικοινωνίας Λίγοι παράγοντες κληρονομούνται από ένα έθνος Οι περισσότεροι πρέπει να αναπτυχθούν με το χρόνο Οι βασικοί παράγοντες κληρονομούνται παθητικά, ή η δημιουργία τους απαιτεί σχετικά μέτρια και μη εξεζητημένες ιδιωτικές και κοινωνικές επενδύσεις Η σημασία των βασικών παραγόντων μπορεί να έχει υποβαθμιστεί από την μειωμένη χρησιμότητά τους, τη διευρυμένη διαθεσιμότητα ανάλογων παραγόντων παγκοσμίως ή την απ’ ευθείας πρόσβαση σε αυτούς Οι βασικοί παράγοντες παραμένουν αναγκαίοι σε βιομηχανίες/κλάδους που στηρίζονται στη γεωργία και στις εξορύξεις Οι προηγμένοι παράγοντες είναι σημαντικότεροι για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Είναι σπανιότεροι, απαιτούν θεσμούς και οργάνωση και συστηματικές και μεγάλες επενδύσεις σε ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο Βρίσκονται ενσωματωμένοι στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη των προϊόντων και των διαδικασιών μιας χώρας, της ικανότητας της να καινοτομεί που συμβαίνει σε μια χώρα

2η διάκριση: Γενικευμένοι ή Εξειδικευμένοι παράγοντες Γενικευμένοι: π.χ. ένας αυτοκινητόδρομος, ανθρώπινο δυναμικό πανεπιστημιακής μόρφωσης Χρησιμοποιούνται σε μεγάλο εύρος βιομηχανιών/κλάδων Εξειδικευμένοι: περιορισμένων δεξιοτήτων προσωπικό, υποδομές με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, γνώσεις σε συγκεκριμένους κλάδους/εξειδικεύσεις κτλ ή άλλοι παράγοντες που περιορίζονται σε έναν κλάδο ή σε μικρό αριθμό κλάδων Οι εξειδικευμένοι παρέχουν πιο αποφασιστικής σημασίας και μακροπρόθεσμης βάσης πλεονεκτήματα Απαιτούν πιο στοχευμένες ιδιωτικές και κοινωνικές επενδύσεις Οι γενικευμένοι είναι συνήθως διαθέσιμοι σε πολλά κράτη και μπορεί να εκμηδενίζονται ή να χρησιμοποιούνται από παγκόσμια δίκτυα επιχειρήσεων Αν και οι εξειδικευμένοι εξαρτώνται σε αρκετές περιπτώσεις από την ύπαρξη μιας βάσης γενικευμένων παραγόντων, ένα έθνος χρειάζεται κα τους δυο

Δημιουργία παραγόντων 3η: κληρονομημένοι ή δημιουργημένοι Παράγοντες που δημιουργούνται: Ένα τηλεπικοινωνιακό σύστημα Ένα μικροβιολογικό εργαστήριο Οι μηχανισμοί δημιουργίας παραγόντων περιλαμβάνουν την -Ιδιωτική και δημόσια εκπαίδευση -τα προγράμματα κατάρτισης -τα κυβερνητικά και ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα και σώματα Η δημιουργία πλεονεκτήματος δε μπορεί να συμβεί με επενδύσεις μόνο για ένα διάστημα αλλά με συστηματικές επενδύσεις κι αναβάθμιση ως προς την ποιότητα των παραγόντων Οι προηγμένοι και εξειδικευμένοι παράγοντες απαιτούν την μεγαλύτερη, πιο διαρκή και βιώσιμη επένδυση στις πιο δύσκολες να δημιουργηθούν δομές Τα έθνη επιτυγχάνουν όταν είναι καλά στο να σχεδιάζουν, οργανώνουν και δημιουργούν και κυρίως αναβαθμίζουν τους παράγοντές τους (π.χ. Μετρό)

Οι μηχανισμοί δημιουργίας παραγόντων σε ένα έθνος είναι πιο σημαντικοί στο ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα από τους μεμονωμένους παράγοντες Ο ιδιωτικός τομέας διατηρεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και γνωρίζει καλύτερα ποιοι από αυτούς είναι χρήσιμοι για να ανταγωνιστούν σε έναν κλάδο κυριότεροι παράγοντες: οι προηγμένοι κι εξειδικευμένοι Τα κράτη συνήθως επενδύουν σε βασικούς και γενικευμένους παράγοντες, π.χ. βασική έρευνα Μπορεί να θέτουν τον «σπόρο» (π.χ. μέσω βασικής έρευνας) Συχνά τα κράτη δεν επιτυγχάνουν να δημιουργήσουν πιο εξειδικευμένους και προωθημένους παράγοντες λόγω γραφειοκρατίας, μη καλής αντίληψης και σχεδιασμού Υπάρχουν μεγάλες διαφορές από κράτος σε κράτος (στους παράγοντες που επενδύσουν, τους μηχανισμούς προώθησής τους, τη στοχοθεσία κτλ) Κανένα έθνος δεν μπορεί να δημιουργήσει και να αναβαθμίσει όλους τους παράγοντες και –αναγκαστικά- κάνει επιλογές

Η μετατροπή του ανταγωνιστικού μειονεκτήματος σε πλεονέκτημα Υπάρχει και η έννοια του «μειονεκτήματος» Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μπορεί να προέλθει μέσα από μειονεκτήματα Π.χ. ένα κακό κλίμα (φυσικό μειονέκτημα) μπορεί να δημιουργεί πίεση για καινοτομίες, υποδομές κτλ Ότι είναι μειονέκτημα με την στενή αντίληψη μπορεί δυναμικά (σε βάθος χρόνου) να μετατραπεί σε πλεονέκτημα

Συνθήκες Ζήτησης Η πιο σημαντική επίδραση μέσω του μείγματος και χαρακτήρα των εγχώριων καταναλωτών Η σύνθεση της εγχώριας ζήτησης επηρεάζει τη συμπεριφορά και ανάπτυξη των επιχειρήσεων Η τοπική αγορά πρέπει να δίνει στις ντόπιες επιχειρήσεις ένα καθαρό και έγκαιρο «σήμα» για τις επιθυμίες των καταναλωτών Οι καταναλωτές ασκούν πίεση στις τοπικές επιχειρήσεις για καινοτομίες και αλλαγές H ζήτηση είναι τμηματοποιημένη για κάθε βιομηχανία/κλάδο Το μείγμα τμημάτων ζήτησης είναι σημαντικό Σημαντικότερη είναι η φύση των αγοραστών Επίσης ο αριθμός των ανεξάρτητων αγοραστών ο ρυθμός ανάπτυξης της εγχώριας αγοράς η επιρροή ξένων αναγκών και η αλληλεπίδραση συνθηκών ζήτησης

Διατήρηση πλεονεκτήματος

Το πλεονέκτημα διατηρείται καθώς οι πηγές τους διευρύνονται και αναβαθμίζονται Ορισμένοι παράγοντες πλεονεκτήματος είναι περισσότερο βιώσιμοι-διατηρήσιμοι Π.χ. εξειδικευμένοι θεσμοί και συνθήκες που επιφέρουν δυναμικές αλλαγές είναι πιο σημαντικοί από ένα στατικό πλεονέκτημα Η σύνθεση της ζήτησης πιο σημαντική από το μέγεθος Η ένταση της εχθρότητας/αντιπαλότητας σημαντικότερη από το αν οι επιχειρήσεις έχουν ένα διεθνή προσανατολισμό

Εγχώρια εχθρότητα/αντιπαλότητα Ένα κλίμα εχθρότητας/αντιπαλότητας/ αντιπαράθεσης είναι αναγκαίο στην προώθηση της ανάπτυξης και της καινοτομίας Τα κράτη με ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχουν μεγάλες επιχειρήσεις που έρχονται αντιμέτωπες με υψηλού επιπέδου ανταγωνισμό εγχώρια Οι παγκόσμιες, ηγέτιδες επιχειρήσεις δεν είναι ορισμένα μονοπώλια εγχώριας αγοράς αλλά επιχειρήσεις που έρχονται αντιμέτωπες με ισχυρό ανταγωνισμό εγχωρίων Αντίθετα εθνικοί «πρωταθλητές» από χώρες χωρίς ανταγωνισμό δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν Όχι μόνο ασκείται πίεση για καινοτομία στις επιχειρήσεις αλλά ασκείται για εκείνη την καινοτομία που αναβαθμίζει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Η γεωγραφική συγκέντρωση της αντιπάλων και της αντιπαλότητας ενισχύει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Το δίλημμα είναι αν η αντιπαλότητα είναι χρησιμότερη από τη συνεργασία Για πολλούς η συνεργασία μειώνει την πρόσθετη προσπάθεια που καταβάλλεται για την παραγωγή Επιχειρηματικότητα και δημιουργία νέων επιχειρήσεων

Πότε και πως λειτουργεί;

Τα έθνη είναι πιθανόν να επιτύχουν σε κλάδους ή τμήματα κλάδων όπου το «διαμάντι» είναι πιο ευνοϊκό Όσο πιο δυναμικό είναι το εθνικό περιβάλλον τόσο κάποιες επιχειρήσεις θα αποτυγχάνουν, γιατί δε διαθέτουν όλες τις ίδιες δεξιοτεχνίες και πόρους Αμοιβαία αλληλεπίδραση των παραγόντων Τα αποτελέσματα του ενός παράγοντα επιδρούν στον άλλο Πχ. Ευνοϊκές συνθήκες ζήτησης δε θα οδηγήσουν σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, εκτός αν η κατάσταση αντιπαλότητας/εχθρότητας είναι επαρκής για να αντιδράσουν οι επιχειρήσεις Τα πλεονεκτήματα σε έναν παράγοντα μπορεί να δημιουργήσουν ή να αναβαθμίσουν αυτά σε άλλον

Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μπορεί να στηριχθεί μόνο σε ένα ή δυο παράγοντες σε βιομηχανίες που στηρίζονται σε πόρους ή βιομηχανίες με εξεζητημένη τεχνολογία ή ικανότητες/δεξιοτεχνίες Σε αυτή την περίπτωση το πλεονέκτημα συνήθως αποδεικνύεται μη βιώσιμο επειδή μετατοπίζεται ταχέως και οι παγκόσμιοι ανταγωνιστές μπορούν να το υπερκεράσουν Τα πλεονεκτήματα που διατρέχουν το διαμάντι είναι σημαντικά για να επιτευχθεί και διατηρηθεί η ανταγωνιστική επιτυχία σε βιομηχανίες έντασης γνώσης που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των αναπτυγμένων οικονομιών Η αλληλεπίδραση των πλεονεκτημάτων μεταξύ παραγόντων μπορεί να επιφέρει αλληλο-ενισχυόμενα πλεονεκτήματα που είναι ιδιαίτερα δύσκολο για ξένους αντιπάλους να ακυρώσουν ή να αντιγράψουν Η διαδικασία δημιουργίας του εθνικού πλεονεκτήματος είναι δυναμική

Το δυναμικό εθνικό πλεονέκτημα: Επιρροές για τη δημιουργία παραγόντων Μια συστάδα εγχώριων ανταγωνιστών δημιουργεί παράγοντες

Συνθήκες παραγόντων

Σχετ. και υποστηρ. κλάδοι δημιουργούν μεταβιβάσιμους παράγοντες

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή και εχθρότητα

Η εγχώρια ζήτηση επηρεάζει προτεραιότητες επενδύσεων δημιουργίας παραγόντων Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Συνθήκες ζήτησης

Επιρροές που ασκούνται πάνω στις εγχώριες συνθήκες ζήτησης (σύνθεση και μέγεθος ζήτησης)

Συνθήκες προσφοράς

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή και εχθρότητα Ομάδα ανταγωνιστών κατασκευάζει την εθνική εικόνα ως διεθνής ανταγωνιστής Εξεζητημένοι μηχανισμοί δημιουργίας παραγόντων έλκουν ξένους φοιτητές & ξένες επιχειρήσεις που σπρώχνουν τα εθνικά προϊόντα Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Έντονη εχθρότητα αυξάνει εγχώρια ζήτηση και την κάνει πιο εξεζητημένη Συνθήκες ζήτησης

Η εικόνα παγκόσμιων Σχετ. &Υποστηρ. κλάδων εκχειλίζει κι ωφελούνται όλοι οι κλάδοι Παγκόσμιες βιομηχανίες με συμπληρωματικά προϊόντα σπρώχνουν τη ζήτηση

Επιρροές πάνω στην ανάπτυξη σχετικών και υποστηρικτικών κλάδων

Συνθήκες παραγόντων

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή Μια ομάδακαι εχθρότητα εγχώριων αντιπάλων ενθαρρύνει τη δημιουργία πιο εξειδικευμένων προμηθευτών και σχετιζόμενων κλάδων

Εξειδικευμένοι παράγοντες είναι μεταβιβάσιμοι σε σχετ. και υποστηρ. κλάδους

Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Συνθήκες ζήτησης

Μεγάλη ή αυξημένη ζήτηση αυξάνει και εμβαθύνει τους κλάδουςπρομηθευτές

Συμπληρωματικοί παράγοντες: Τύχη και Κυβέρνηση/Κράτος

Δυο παράγοντες-μεταβλητές συμπληρώνουν το διαμάντι Τύχη και Κράτος Τύχη: Τυχαία γεγονότα εκτός της λειτουργίας των επιχειρήσεων (και των κυβερνήσεων κρατών) όπως μια ανακάλυψη, μια μεγάλη εξέλιξη σε βασικές τεχνολογίες, πόλεμοι, εξωτερικές πολιτικές εξελίξεις και κύριες αλλαγές στη ζήτηση προϊόντων από το εξωτερικό Η τύχη δημιουργεί ασυνέχειες που μπορεί να «ξεπαγώσουν» ή να ανασχηματίσουν μια βιομηχανική δομή και παρέχει δυνατότητα στις επιχειρήσεις μια χώρας να υποσκελίσουν αυτές μιας άλλης Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μετατόπιση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε πολλές βιομηχανίες

Κυβέρνηση/Κράτος Η κυβέρνηση, σε όλα τα επίπεδα, μπορεί να βελτιώσει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ή να απομακρύνει από αυτό Πως οι πολιτικές επιδρούν στο/εξασφαλίζουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα; Πως επιδρούν σε κάθε έναν από τους παράγοντες; Π.χ. η αντι-ολιγοπωλιακή πολιτική επιδρά στην ανταγωνισμό/εχθρότητα Η ρύθμιση μπορεί να μεταβάλλει τις συνθήκες στην αγορά/ζήτηση Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση μεταβάλλουν τις συνθήκες/παράγοντες παραγωγής Μπορεί όμως οι πολιτικές να μη λαμβάνουν υπ’ όψη το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του εθνικού πλεονεκτήματος Τύχη

Στρατηγική επιχειρήσεων, δομή και εχθρότητα Συνθήκες ζήτησης

Συνθήκες παραγόντων

Σχετικές και υποστηριζόμενες βιομηχανίες/κλάδοοι

Κυβέρνηση/ Κράτος

Θεωρίες Τοπικής Οικονομικής Ανάπτυξης – Β΄

Περιεχόμενα Έξυπνη ανάπτυξη: ορισμοί, έννοια, παραδείγματα Έρευνα Καινοτομία (παράγοντες, συστήματα) Θερμοκοιτίδες Εκμάθηση Γνώση Τριπλή έλικα Μοντέλο ΤΟΑ / Προστιθέμενη αξία

To πρότυπο της «έξυπνης» πόλης Γενικό ερώτημα: Υπάρχει ένα πρότυπο πόλης; Π.χ. το πρότυπο της «έξυπνης πόλης»; «Έξυπνη ανάπτυξη ή εξειδίκευση»: όταν στην ανάπτυξη δίνεται έμφαση στη γνώση, έρευνα, καινοτομία, εκμάθηση και επίλυση πρακτικών προβλημάτων μέσω αυτών (παράγοντες που τονίζονται και μέσα από την ενδογενή θεωρία μεγέθυνσης) «Έξυπνη» πόλη: με την πιο στενή έννοια αυτή που δίνει έμφαση σε έρευνα και ανάπτυξη (R&D), στη διάδοση της γνώσης, σε τεχνολογίες και καινοτομίες και την εκμάθηση Παραδείγματα από Ελλάδα (Τρίκαλα) Όλα αυτά (η έρευνα, γνώση, τεχνολογία, καινοτομία, εκμάθηση) εξαρτώνται από τις υποδομές, άυλες και υλικές Υλικές: Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κέντρα καινοτομίας, θερμοκοιτίδες Άυλες: Συνεργασίες, συνεργατικοί σχηματισμοί, βιομηχανικό περιβάλλον, επαγγελματικές αντιλήψεις και ήθη, κτλ

Όλα αυτά συνδυάζονται και συστηματοποιούνται μέσα από τη δημιουργία περιφερειακών συστημάτων καινοτομίας Ο τρόπος που συνδυάζονται, συσχετίζονται και εξαπλώνονται και η συστηματοποίησή τους αυτή διαφέρει ανά περιοχή Υπάρχει διεθνής ανταγωνισμός και διεθνείς συνθήκες που τα επηρεάζουν Σημαντικός είναι ο ρόλος της κυβέρνησης, εθνικής ή τοπικής Στις έξυπνες πόλεις ή περιφέρειες παρέχονται διάφορες ενισχύσεις είτε οργανωμένα (π.χ. μέσα σε θερμοκοιτίδες τεχνολογίας) είτε λιγότερο προγραμματισμένα. Επίσης η έξυπνη ανάπτυξη συνδέεται με τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, τη βιωσιμότητα και την λεγόμενη «πράσινη» ανάπτυξη (π.χ. Καναδάς, Ισλανδία κτλ)

Η ΤΟΑ ως μια δυναμική διαδικασία που εμπλέκει την γνώση, την έρευνα, την καινοτομία και την εκμάθηση στην παραγωγή τεχνογνωσίας και τεχνολογίας και, δια μέσω αυτών, των εφαρμογών

Καινοτομία Έρευνα & ανάπτυξη Εφαρμογές Τεχνογνωσία Γνώση

Τεχνολογία

Έρευνα Διακρίνεται σε: - Δημόσια ή ιδιωτική (ανάλογα με την προέλευση των πόρων χρηματοδότησης και τα μέσα για την εφαρμογή της) - Βασική ή εφαρμοσμένη Και ειδικά για τη βασική: σε κατευθυνόμενη ή μη κατευθυνόμενη Η βασική έρευνα στοχεύει στην παραγωγή επιστημονικής γνώσης για την κατανόηση των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων Αναλαμβάνεται από τα δημόσια πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα/ιδρύματα Η εφαρμοσμένη έρευνα έχει ως στόχο την παραγωγή γνώσης για την επίλυση συγκεκριμένων και πρακτικών προβλημάτων, κυρίως στην παραγωγή, ενώ οι ερευνητές επιδιώκουν να αποκομίσουν συγκεκριμένα οικονομικά οφέλη Η εφαρμοσμένη έρευνα: συνδέεται με την τεχνολογική ανάπτυξη, σε αυτή δραστηριοποιείται κυρίως ο ιδιωτικός τομέας που θέτει ζητήματα κόστουςωφελείας και επιδιώκει το συνδυασμό επιστήμης και τεχνολογίας Αποσκοπεί στην παραγωγή κωδικοποιημένης γνώσης ή θεωρίας και στην παραγωγή νέων προϊόντων, τεχνουργημάτων, τεχνικών, διεργασιών, διαδικασιών

Καινοτομία Η σημασία της καινοτομίας στην οικονομική ανάπτυξη αναδείχθηκε αρκετά μέσα από το έργο του Σουμπέτερ Θυμηθείτε το μοντέλο Dixit-Stiglitz (1977) για το μονοπωλιακό ανταγωνισμό και τη συμβολή της διαφοροποίησης/διαφοροποιημένης παραγωγής στην ανάπτυξη Πρόκειται για μια σύνθετη έννοια: Υπάρχει η έννοια της καινοτομίας αποκλειστικά και μόνο στην παραγωγή. Ωστόσο η καινοτομία: - κατά ορισμένους δεν αφορά μόνο σε τεχνικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος μόνο αλλά και σε διαδικασίες, πρόσωπα, θεσμούς, σχέσεις, ωράρια κ.α. που έχουν τη δύναμη να προωθούν την παραγωγή και -σημαντικές- αλλαγές σε αυτή - κατά άλλους αφορά σε οικονομικές, κοινωνικές, τεχνολογικές αλλαγές ,εξελίξεις και διεργασίες με συγκεκριμένα και απτά αποτελέσματα που αρχικά εφαρμόζονται πειραματικά και έπειτα δρομολογούνται ευρύτερα Γενικά υπάρχει μια δυσκολία κατανόησης του όρου γιατί σημαίνει τόσο τη διαδικασία όσο και το αποτέλεσμα της (π.χ. ένα νέο προϊόν που δημιουργήθηκε) Σήμερα απασχολεί πολύ τα οικονομικά και είναι πιο μελετημένη παρά ποτέ Παραμένει δύσκολα μετρήσιμη Συνήθως μετράται η δαπάνη για Ε&Α (που δεν έχει όμως πάντοτε θετικό αποτέλεσμα) Δημιουργεί νέο πλούτο ή εξοικονομεί πλούτο (πόρους, διαδικασίες, υπο-προϊόντα κτλ)

Τι επιδρά/συμβάλει στην καινοτομία μιας περιοχής; Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η ικανότητα προς καινοτομία (χρησιμοποιείται και ο αδόκιμος όρος «καινοτομικότητα») εξαρτάται από: -την παραγωγή της αρχικής ιδέας και πρότασης -μεταφορά τεχνογνωσίας, -το πείραμα -την εφαρμογή του (πριν καθιερωθεί), -τη χρηματοδότηση Θεωρείται ότι εξαρτάται από -συγκεκριμένα περιβάλλοντα και εργασιακές συνθήκες/εργοδοσία/σχέσεις εργαζομένων-εργοδοτών/ που προωθούν καινοτομίες και αλλαγές (π.χ. η συνάντηση εργασίας εργοδοτών-εργαζομένων) -το ρυθμιστικό πλαίσιο (ρυθμιστικές αρχές, κανόνες κ.α.)

Το κρίσιμο ερώτημα(υπo διερεύνηση): συνδέεται (η καινοτομία) περισσότερο με / και επιδρά πιο πολύ σε περιβάλλοντα συγκεκριμένων χαρακτηριστικών; (π.χ. με τα clusters, με περιοχές με πλούσιο πολιτιστικό και κοινωνικό κεφάλαιο, με πολλούς δημιουργούς ή εκείνες που εμπεριέχουν παν/μια και συνεργασίες πανεπιστημίων με τοπικούς φορείς και κυβερνήσεις) Γιατί αν συγκεκριμένοι παράγοντες, χαρακτηριστικά περιοχών, λειτουργίες, διεργασίες και συγκεκριμένοι τρόποι διασύνδεσης και προώθησής τους επιδρούν περισσότερο (σε σύγκριση με άλλους), τότε είναι καλό να τους υιοθετήσουμε σε μια άλλη περιοχή Γενικότερα να τους αναπαράγουμε και να κάνουμε μια προσπάθεια συστηματοποίησής της παρουσίας και αναπαραγωγή τους Δηλαδή θα χρειαστεί να ασκήσουμε σχετικές πολιτικές

Παράγοντες επίδρασης Ορισμένοι συγγραφείς εστιάζουν σε μια σειρά βασικών παραγόντων που επιδρούν στην καινοτομική ικανότητα μιας περιοχής (Conti & Spriano 1991): - Μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα - Καινοτομικές επιχειρήσεις - Πανεπιστήμια - Τεχνολογικές υπηρεσίες και ιδρύματα - Υποδομές διεθνών συνδέσεων - Μηχανισμών πληροφόρησης - Κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου - Επιχειρηματικών υπηρεσιών - Προγραμμάτων υποστήριξης της καινοτομίας - Υπηρεσιών διαμεσολάβησης σε εκπαιδευτικές και ερευνητικές εγκαταστάσεις - Υψηλού επιπέδου περιβάλλον κατοικίας

Καινοτομία και συστήματα καινοτομίας Θεωρήθηκε ότι η καινοτομία ακολουθεί μια γραμμική πορεία Το «γραμμικό μοντέλο καινοτομίας»: βασική  εφαρμοσμένη  πειραματική  αρχική πλήρης  διάχυση έρευνα έρευνα ανάπτυξη παραγωγή (Massey, 1992)

Συστήματα καινοτομίας: Η οργανωμένη προσπάθεια συστηματοποίησης της καινοτομίας και μεταφοράς της από τα πανεπιστήμια στις επιχειρήσεις και αντίστροφα Συνδέεται με το τοπικό σύστημα παραγωγής και τη χρήση της τεχνολογίας Έχουν αναπτυχθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, εστιάζουν στην συστηματοποίηση Περιφερειακά Συστήματα καινοτομίας: αφορούν στην περιφέρεια Τα περιφερειακά εντάσσονται μέσα στα εθνικά και αφορούν σε συγκεκριμένους τομείς (ή κλάδους) και τεχνολογίες

Ένα εθνικό σύστημα καινοτομίας αποτελείται από (Freeman, 1993): -θεσμούς έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) -διεπιχειρησιακές σχέσεις -διασυνδέσεις χρηστών-παραγωγών -συστήματα κινήτρων και εργασιακών σχέσεων -κυβερνητικές πολιτικές και θεσμούς Σε περιφερειακό επίπεδο, τα περιφερειακά συστήματα καινοτομίας μπορεί να διαφέρουν, αφού τα χαρακτηριστικά αυτά διαφέρουν γεωγραφικά, από περιοχή σε περιοχή

Συστήματα καινοτομίας και αλληλεπίδραση εμπλεκόμενων φορέων Επιχειρηματικοί φορείς

Φορείς μεταφοράς τεχνολογίας

Φορείς κατάρτισης και προώθησης

Κέντρα γνώσης πανεπιστήμια

Οργανισμοί συμβούλων και τεχνολογικής μεσολάβησης

Διεπιχειρησιακές σχέσεις/δίκτυα

Επιχειρήσεις

Spin-offs Ερευνητικά κέντρα

Κομνηνός κ.α. (2002)Τεχνολογίες ανάπτυξης καινοτομίας σε Περιφέρειες και Συμπλέγματα Παραγωγής,Gutenberg

Περιφερειακά συστήματα καινοτομίας και η ενσωμάτωσή τους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο Παγκόσμια Συστήματα καινοτομίας Πολυεθνικές επιχειρήσεις, Διεθνείς νόμοι Διεθνείς περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας Διεθνείς Χρηματοδοτικοί Θεσμοί Εθνικά συστήματα καινοτομίας Υποδομές Θεσμοί (νόμοι, συμβάσεις, συνήθ.) Σύστημα εκπαίδευσης& κατάρτισης Χρηματοδοτικό σύστημα Σύστημα Ε&Α Τεχνολογικά συστήματα καινοτομίας Περιφερειακά Τομεακά Συστήματα Συστήματα Καινοτομίας καινοτομίας

Frenz & Oughton, 2005

Πως λειτουργεί το περιφερειακό σύστημα καινοτομίας; Χρήση τεχνολογίας -Επιχειρήσεις έντασης τεχνολογίας -Καινοτόμες ΜΜΕ

Οργανισμοί Μεταφοράς Τεχνολογίας -Τεχνολογικά πάρκα -Τεχνολογικά δίκτυα -Σύμβουλοι τεχνολογίας -brokers

Πανεπιστημιακά Εργαστήρια Δημόσια Ινστιτούτα Ε&Α

Τμήματα Ε&Α επιχειρήσεων Χρηματοδότηση καινοτομίας -Τράπεζες -Venture capital -Αναπτυξιακά κίνητρα

Συστήματα Τεχνολογικής Πληροφόρησης Πατέντες, Πρότυπα, Τεχνικές Βάσεις Δεδομένων, Βάσεις Benchmarking

Κομνηνός κ.α. (2002) Τεχνολογίες Ανάπτυξης Καινοτομίας, σε περιφέρειες και συμπλέγματα παραγωγής, Gutemberg

Θερμοκοιτίδες Οι θερμοκοιτίδες είναι θεσμοί που δημιουργούνται από το δημόσιο (κράτος, τοπική κυβέρνηση) κατά κύριο λόγο σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και επιδιώκουν την εκμετάλλευση οικονομιών συγκέντρωσης και η αξιοποίηση του χώρου με παροχές για τη: -δημιουργία νέων επιχειρήσεων, -δημιουργία σχεδίων μάρκετινγκ, επιχειρηματικών πλάνων -πρόσβαση σε κεφάλαιο και εργασία -δημιουργία ομάδων μάνατζμεντ -πρόσβαση σε επαγγελματικές υπηρεσίες Παράδειγμα θερμοκοιτίδας – Κοράλλια (Μαρούσι), «Silicon Alley» (Newcastle) Οι θερμοκοιτίδες αναδείχθηκαν κατά τη δεκαετία του 1980

Θερμοκοιτίδες Οι θερμοκοιτίδες θεμελιώνονται στις ακόλουθες θεωρίες (Hackett και Dilts, 2004) : 1. Ανάπτυξη μέσα από την επιχειρηματικότητα 2. Δομική γειτνίαση (structural contigency theory) 3. Υπόδειγμα αλληλεξάρτησης και συμπαραγωγής (inter-dependence coproduction modelling) 4. Δικτύωση επιχειρήσεων (network theory) 5. Εικονική «επώαση» (virtual incubation) Εισάγουν επαγγελματίες στον επαγγελματικό/επιχειρηματικό στίβο Χωρίς αυτές οι επιχειρηματίες μπορεί να μην εισέλθουν ποτέ ή να μην μπορέσουν να υπερβούν τα αρχικά εμπόδια και να μεγαλώσουν την επιχείρησή τους, να αναλάβουν ρίσκα, να κάνουν επενδύσεις κτλ

Δηλαδή αποφεύγουν τις διάφορες αστοχίες της αγοράς

Λιαργκόβας, Π. (2012) Η σημασία των «θερμοκοιτίδων» των επιχειρήσεων στην οικονομική ανάπτυξη, σελ. 41-63 στο Μαραβέγιας, Ν. (εκδ) (2012) Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία: Από τη Θεωρία στην Πράξη, Θεμέλιο, Αθήνα

Η περιφέρεια ή πόλη που μαθαίνει (learning region/city) Οι περιφέρειες και πόλεις μαθαίνουν Τι; : διαδικασίες, τρόπο διεκπεραίωσης και εξυπηρέτησης αιτημάτων, τρόπο στήριξης των επιχειρήσεων και φορέων, τα ίδια τα προβλήματά τους, τους τρόπους ανάλυσης, μεθόδους και εργαλεία επίλυσης τους Η εκμάθηση είναι μακροχρόνια, έχει κόστος, απαιτεί οικονομίες κλίμακας, σκέψη και συστηματοποίηση της σκέψης πάνω στα προβλήματα/θέματα ενός τόπου Επίσης χρειάζεται καταγραφή, συμφωνία, στοχοθέτηση Η εκμάθηση συνδέεται με τη συνεργασία με άλλες πόλεις-περιφέρειες, κοινού παραγωγικού-βιομηχανικού προσανατολισμού και οικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών, με τις οποίες να μοιράζονται λύσεις, πόρους, προγραμματική εμπειρία, προτεραιότητες κτλ

Εξαρτάται επίσης: -από τη δημοκρατική διαδικασία και τους όρους που θέτει και -από την ικανότητα των τοπικών αρχών να φέρνουν σε επαφή τους φορείς ανάπτυξης (κυβέρνησης, πανεπιστήμια, επιχειρήσεις και λοιπούς φορείς), να συν-αποφασίζουν, να «σπάνε» τον πάγο μεταξύ φορέων, να «προλειαίνουν» το έδαφος συνεργασίας, να τονίζουν την ανάγκη συνεργασίας και αποφυγής προβλημάτων και κρίσεων στις σχέσεις συνεργασίας κτλ

Η εκμάθηση Η εκμάθηση είναι δυναμική διαδικασία που -εξαρτάται από το μάκρο περιβάλλον αλλά σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι μίκρο-παράγοντες/«παίκτες» και σε αυτούς πρέπει να δίνεται προτεραιότητα όταν ασκείται πολιτική - διακρίνεται σε τυπική και άτυπη (formal και tacit) Ορισμένοι τρόποι εκμάθησης παρέχονται μέσω των δομών της αγοράς (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κτλ) αλλά αυτά θεωρούνται λιγότερα αποτελεσματικά σε σχέση με την άτυπη διαδικασία μάθησης Προϋποθέτει σχέσεις εμπιστοσύνης (trust), καλή πίστη, καλή συμπεριφορά Η εκμάθηση είναι εμπεδωμένη σε ένα κοινωνικό πλαίσιο Η βιβλιογραφία για τις υπό μάθηση περιφέρειες τονίζει τη σημασία των άϋλων ή «μαλακών» χαρακτηριστικών στην παραγωγή υλικών ή «σκληρών» αποτελεσμάτων Ο πολιτισμός και οι πολιτιστικές διαφορές επιδρούν στις διαδικασίας εκμάθησης Μαθαίνω κάνοντας (Arrow, 1962), μαθαίνω-χρησιμοποιώντας (Rosenberg, 1962) μαθαίνω-ψάχνοντας (Boulding, 1985)

Με την εκμάθηση μεταδίδεται η γνώση Τι πρέπει να γνωρίζουν επιχειρήσεις ή φορείς; -Το «πως» (know-how), -το «ποιος» (know-whom), -το «γιατί» (know-what)

Η γνώση μπορεί να είναι κωδικοποιημένη ή όχι Υπάρχουν μηχανισμοί μετάδοσης της γνώσης Η γνώση μεταδίδεται μέσω μιας επιχείρηση (προς μια άλλη),μέσω του εμπορίου, μέσω μιας διαδικασίας διάχυσης/εκχείλισης (spillover) Εσωτερικά: μέσω μη γραμμικών τρόπων (μοντέλων) διάδοσης και τη διάσπαση/αυτονόμηση ενός τμήματος Ε&Α από τα υπόλοιπα τμήματα μιας επιχείρησης ή ενός φορέα και Εξωτερικά: μέσω μιας ποικιλίας διαδικασιών (στρατηγικές συμμαχίες, joint ventures, out-sourcing, συμμετοχή σε συνεταιρισμούς/ενώσεις)

Δεν υπάρχει μια ενιαία θεωρία για την εκμάθηση και τη διάδοση της γνώσης παρά το γεγονός ότι έχει γίνει σημαντική εμπειρική έρευνα σε θέματα (Perry, 2010): i) συλλογικών εφευρέσεων (διάχυση μιας εφεύρεσης και βελτιστοποίησής της μέσα από τη διάδοσή της) ii) διαπροσωπικών σχέσεων, iii) τοπικής ή περιφ/κής κουλτούρας, iv) εκμάθησης των επιχειρήσεων Συγγενής έννοια: η εμπέδωση, δηλ. ο βαθμός στον οποίο μια κοινωνία μοιράζεται νόρμες, κουλτούρα και επαφή στηριγμένη στην εμπιστοσύνη και σε μη εμπορευματοποιημένες αλληλεξαρτήσεις/αλληλεπιδράσεις (untraded interdependencies) Οι μη εμπορευματοποιημένες αλληλεξαρτήσεις/αλληλεπιδράσεις θεωρείται ότι συμβάλουν στην ΤΟΑ, ως άϋλα –πλην όμως εμπεδωμέναχαρακτηριστικά του τοπικού περιβάλλοντος

Η τριπλή έλικα: Πανεπιστήμια-Επιχειρήσεις-Κυβέρνηση

Η διαμόρφωση μιας τριπλής έλικας και των σχέσεων μεταξύ πανεπιστημίων-επιχειρήσεων-κυβέρνησης (Etzkowitz, The triple helix of University-Industry-Government, Science Policy Institute, WP 2002-11)

Παραδοσιακό μοντέλο

Συγκεντρωτικό μοντέλο Κυβέρνηση

Παν/μια

Κυβερ.

Παν/ μια Επιχ. Μοντέλο Τριπλής έλικας

Παν/μια Επιχ.

Κυβερ.

Επιχ .

Διεύρυνση της έννοιας της «έξυπνης» πόλης/περιφέρειας Είναι όμως «έξυπνη» πόλη αυτή που δίνει έμφαση στην έρευνα και ανάπτυξη καινοτομία, γνώση και την εκμάθηση μόνο; Η «έξυπνη» πόλη χρειάζεται να μαθαίνει μέσα από ενεργητικές διαδικασίες και αφομοιώνει τις εμπειρίες από το παρελθόν της Χρειάζεται να προωθεί την έρευνα και καινοτομία αλλά σε πρακτικές χρήσεις Χρησιμοποιεί εργαλεία και προγραμματίζει τις δράσεις της Δραστηριοποιεί τα μέλη της, ειδικά πάνω στους άξονες δράσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της Έχει ένα πλάνο για την ανάπτυξή της, σχεδιάζει και Προτρέχει / προλαμβάνει τις εξελίξεις

Αντιστρέφει τους ρόλους: από παθητικός δέκτης των εξελίξεων και των κυβερνητικών ή διεθνών πολιτικών μετατρέπεται μέσα από την αυτενέργεια σε ενεργητικό αναλυτή των καταστάσεων και προβλημάτων που την αφορούν, σε φορέα προώθησης των εξελίξεων (άμεσο ή έμμεσο), σε καταλύτη αυτών, διαρκώς συμμετέχοντα στο περιβάλλον της οικονομίας Μια «έξυπνη» πόλη κρίνεται επίσης από την ικανότητά της να αντιδρά σε απρόοπτες εξελίξεις (π.χ. η αντίδραση των τοπικών φορέων της Νέας Υόρκης στην πτώση των δίδυμων πύργων) και να αναπρογραμματίζει τη δράση της, ελαχιστοποιώντας τις συνέπειες στον προϋπάρχοντα σχεδιασμό Αξιοποιεί τα δεδομένα και μεγιστοποιεί τα έσοδα από τους πόρους της