Wejdź i wytrzymaj

Ciemny, deszczowy listopad 2019. Beata Walczak – grafik designer, a przede wszystkim malarka odwiedza mnie po raz pierwszy w Berlinie. Przywozi w prezencie namalowany kilka lat temu obraz zatytułowany… Wejdź i wytrzymaj.

Fot.: Agata Lewandowski, obraz Beata Walczak

Charlottenburg – mój Kiez/moja dzielnia

kłą, kupuję na rynku od Polaków, którzy od wielu lat przyjeżdżają na Wochenmarkt przy Mierendorffplatz.

Żyję w Berlinie od ponad 30 lat i zwiedziłam go dokładnie, zmieniając kilkanaście mieszkań w różnych dzielnicach, dzięki czemu poczułam na własnej skórze różnice kulturowe czteromilionowej stolicy Niemiec. W Charlottenburgu zakotwiczyłam na dobre, kiedy dzieci poszły do szkoły. Tutaj najbardziej w całym Berlinie czuję się w domu. Może dlatego, że mieszka tu wielu Polaków z czasów dobrze mi znanego Berlina Zachodniego. Stworzyłam sobie tutaj małą emocjonalną Warszawę. Mam dziesięć minut spacerem do parku Charlottenburg, gdzie czuję się czasem jak w Łazienkach, a czasem jak na Mazurach. Warzywa i owoce, na czele z ogórkami kiszonymi i ćwi-

Królewski plac dla „zwykłych ludzi”

W 1887 plac ten nazwany był na cześć króla Szwecji Gustawa Adolfa i miał być wzorcowym przykładem budownictwa mieszkalnego dla „zwykłych ludzi”. W 1950 roku zmienił swoją nazwę na Mierendorffplatz. Prawdopodobnie z powodu imienia, które po II wojnie przestało istnieć w Niemczech. Po kilkudziesięciu latach życia w Berlinie czuję ból Niemców, kiedy używa tego imienia, będącego przejawem najgorszego historycznego zła XX wieku.

Postać Carla Mierendoroffa nie znaczyła dla mnie nic, dopóki nie zaczęłam mieszkać w pobliżu jego placu. Okazało się, że mamy kilka wspólnych punktów w naszych życiorysach. Mierendroff był w mojej rodzinnej Łodzi i otrzymał nawet odznaczenie za udział w jej obronie w 1914 przed Armią Carską. Jako socjolog i pisarz, podkreślał wielkie znaczenie społeczne nowo tworzącego się wtedy medium, jakim był film. Jako polityk należał do Kręgu z Krzyżowej, który spotykał się w posiadłości hrabiego von Moltke na Dolnym Śląsku, organizując ruch oporu przeciwko reżimowi hitlerowskiemu. Dzisiaj wieś

Charlottenburg – mein Kiez

Ich lebe seit mehr als 30 Jahren in Berlin und habe die Stadt gründlich erkundet, habe ein Dutzend Wohnungen in verschiedenen Vierteln gewechselt, so dass ich die kulturellen Unterschiede der deutschen Hauptstadt mit vier Millionen Einwohnern aus erster Hand erfahren habe. Als die Kinder zur Schule gingen, habe ich mich endgültig in Charlottenburg niedergelassen. Hier fühle ich mich in ganz Berlin am wohlsten. Das mag daran liegen, dass hier viele Polen leben, die ich noch aus West-Berliner-Zeiten kenne. Ich habe mir hier ein Stück emotionales Warschau geschaffen. Den nahe gelegenen Charlottenburger Park erreiche ich fußläufig – dort fühle ich mich manchmal wie im Warschauer Łazienki-Park (deutsch: Park der Bäder) oder wie in den Masuren.

Gemüse, Obst und mit an der Spitze Saure Gurken und rote Beete mit Meerrettich (ćwikła – eine polnische Spezialität) kaufe ich auf dem Markt bei den Polen, die seit vielen Jahren auf den Wochenmarkt am Mierendorffplatz kommen.

Ein königlicher Platz für das „einfache Volk“

Im Jahr 1887 wurde dieser Platz nach König Gustav II. Adolf von Schweden benannt und sollte ein Modell des Wohnens für das „einfache Volk“ sein. Im Jahr 1950 wurde er in Mierendorffplatz umbenannt. Wahrscheinlich wegen des Namens, der in Deutschland nach dem Zweiten Weltkrieg ausgelöscht worden ist. Nach jahrzehntelangem Leben in Berlin spüre ich den Schmerz der Deutschen, beim Aussprechen dieses Namens, der als Ausdruck des schlimmsten historischen Übels des 20. Jahrhunderts gilt.

Die Figur des Carl Mierendorff sagte mir nichts, bis ich in die Nähe seines Platzes zog. Es stellte sich heraus, dass wir einige Gemeinsamkeiten in unseren Lebensgeschichten hatten. Mierendroff war in meiner Heimatstadt Lodz gewesen und war sogar für seine Beteiligung an der Verteidigung der Stadt gegen die zaristische Armee im Jahr 1914 ausgezeichnet worden. Als Soziologe und Schriftsteller betonte er die große gesellschaftliche Bedeutung des damals neu entstehenden Mediums des Films. Als Politiker gehörte er dem Kreisauer Kreis an, der sich auf dem Gut des Grafen von Moltke in Niederschlesien traf, um den Widerstand gegen das NS-Regime zu organisieren. Heute gehört das Dorf Krzyżowa zu Polen, und im dortigen Schloss befindet sich ein aktives Zentrum für europäische Verständigung mit dem besonderen Ziel der deutsch-polnischen Annäherung.

Als ich meine jetzige Charlottenburger Wohnung anmietete, war ich froh, dass ich in einem Altbau wohnen würde, dessen Decken fast bis zum Himmel reichen, und auch, dass meine Wohnung im vierten Stock liegt, dem einzigen, wo die Sonne noch hinein leuchtet.

Als ich das erste Mal in meinen neuen Hinterhof trat, fühlte ich mich wie in einem geheimen Garten, über den ein prächtiger Kastanienbaum waltet.

Ich bin ein typisches Stadtkind, das in den Ferien manchmal mit aufs Land genommen wurde, wo ich panische Angst vor allen Insekten hatte und bis heute nicht zwischen den Arten von Getreide, Vögeln und Bäumen unterscheiden kann.

In meiner neuen Wohnung ging ein Kindertraum in Erfüllung – ich wohnte in der Krone eines Baums und zwar nicht irgendeines Baums, sondern eines stolzen, alten Kastanienbaums. Noch nie war ich der Natur so nah wie im vierten Stock eines Miethauses in Charlottenburg. Die Menschen haben ihre Lieblingstopfblumen, und ich habe meinen engsten Nachbarn und Kollegen, den guten Herrn Kastanie, den ich am liebsten im Mai grüße und anlächle, wenn sein erstes Frühlingshellgrün blüht.

Eine Stadt, die von Stille wimmelt

Im Februar 2020 war ich wie jedes Jahr in eine andere Welt eingetaucht - der Berlinale Filmfestspiele. Täglich verbrachte ich mindestens 6 Stunden im Kino. Gegen Ende des Festivals fühlte ich mich ein wenig erkältet und beschloss, mich ein wenig auszuruhen und mich in 3 Tagen zu regenerieren. Die 3 Tage der Krankheit dehnten sich in 3 Wochen Bettruhe und weitere 3 Wochen der Genesungszeit aus, wobei ich überzeugt war, dass ich meine übliche Winter-Nebenhöhlen-Entzündung hatte. Zur gleichen Zeit kam die Welt zum Stillstand. Als größte Bremse für die globale Sicherheit entpuppte sich der Virus Covid-19, der sich von China aus mit erschreckender Geschwindigkeit überall verbreitet hatte. Im März 2020 saßen wir in unseren Häusern eingeschlossen, und aus dem Radio kamen nur Durchsagen, dass jeder, der sich unwohl fühlte, sich komplett isolieren sollte. Auf den autofreien Straßen wurde es still und menschenleer. Als die Flugzeuge aufhörten zu fliegen, wurde der Himmel ruhig. Nur der Blick aus dem Fenster war das Einzige, was uns als Kontakt mit der Welt erhalten blieb. Doch der Kastanienbaum blühte, wie jedes Jahr, so prächtig, dass wir Hoffnung schöpften... für die Zukunft. Bunte Vögel strömten dorthin, ermutigt durch die fehlende Konkurrenz der großen eisernen Artgenossen, und gaben lange Konzerte vom Morgengrauen bis in die Nacht. Ich konnte aus greifbarer Nähe sehen, wie die Natur sich freute, dass wir sie endlich nicht mehr aus dem Gleichgewicht brachten. Unterdessen wimmelte es auf den Straßen und in der Stadt von Stille...

Da ich schon die Hälfte meiner Lebenszeit in Berlin verbracht habe, bin ich daran gewöhnt, dass sich in Deutschland alle Nachbarn auf der Treppe guten Morgen sagen, aber nicht in engen Kontakt treten. In Polen ist es umgekehrt, da verbeugt sich niemand vor einem Fremden auf der Treppe, aber wenn man seine Nachbarn besser kennenlernt, stehen sie einem näher als die Familie. Zum Glück habe ich in meinem Berliner Mietshaus polnische Nachbarn, an deren Tür ich jederzeit klopfen kann, wenn etwas passiert. In dem Mietshaus gegenüber meinen Fenstern, auf der anderen Seite des Kastanienbaums, wohnt eine junge dunkelhaarige deutsche Frau, die ich unbe-

Krzyżowa należy do Polski, a w tamtejszym pałacu aktywnie działa centrum porozumienia europejskiego, stawiające sobie za szczególny cel polsko-niemieckie zbliżenie.

Kiedy wynajmowałam moje dzisiejsze charlottenburskie mieszkanie, cieszyłam się, że będę mieszkać w starej kamienicy, z sufitami prawie do nieba, a nawet z tego, że moje mieszkanie jest na czwartym piętrze, czyli na tym jedynym, gdzie jeszcze dociera słońce.

Kiedy weszłam pierwszy raz na moje nowe podwórko, poczułam się jak w tajemniczym ogrodzie z panującym nad nim wszechwładnym kasztanem.

Jestem typowym miejskim dzieckiem, które zabierano czasem na wakacje na wieś, gdzie panicznie bałam się wszystkich insektów, i do tej pory nie rozróżniam zbóż, ptaków i drzew.

W moim nowym mieszkaniu spełniło się dziecinne marzenie – zamieszkałam w koronie drzewa i to nie byle jakiego drzewa, bo dumnego, starego kasztana. Tak blisko natury, jak na czwartym piętrze kamienicy na Charlottenburgu, nie byłam nigdy. Ludzie mają swoje ulubione kwiaty doniczkowe, a ja mam najbliższego sąsiada i kolegę – Szanownego Pana Kasztana, z którym najbardziej lubię się witać i rozmawiać w maju, kiedy kwitnie pierwszą wiosenną jasnozielenią.

Fot.: Agata Lewandowski

Miasto tętniące ciszą

W lutym 2020 byłam jak co roku w innym stanie świadomości, zwanym festiwalem filmowym Berlinale. Codziennie spędzałam minimum 6 godzin w kinie. Pod koniec festiwalu poczułam się trochę przeziębiona, postanowiłam trochę odpocząć i wyzdrowieć w trzy dni. Trzy dni choroby przeciągnęły się do trzech tygodni leżenia i następnych trzech tygodni rekonwalescencji, przez które byłam przekonana, że mam moje tradycyjne zimowe zapalenie zatok. W tym samym czasie świat stanął w miejscu. Głównym hamulcem światowego bezpieczeństwa okazał się wirus Covid-19, który w porażająco szybkim tempie dotarł z Chin wszędzie. W marcu 2020 siedzieliśmy pozamykani w domach, z radia dobiegały tylko komunikaty, aby wszyscy, którzy źle się czują, odizolowali się całkowicie. Ulice bez samochodów ucichły i opustoszały. Niebo stało się spokojne, kiedy przestały latać samoloty. Jedyne co nam jako kontakt ze światem pozostało, to widok z okna. Za to kasztan jak co roku pięknie rozwijał się, dając – nadzieję…na przyszłość. Zlatywały się na niego tłumnie kolorowe ptaki, ośmielone brakiem konkurencji ze strony wielkich żelaznych kolegów i urządzały długie koncerty od świtu do nocy. Widziałam na wyciągnięcie ręki jak natura cieszyła się, że nareszcie przestaliśmy jej przeszkadzać. Tymczasem ulice i miasto tętniły ciszą…

Mieszkając od ponad pół wieku w Berlinie, jestem przyzwyczajona, że w Niemczech wszyscy sąsiedzi mówią sobie dzień dobry na klatce, ale nie utrzymują ze sobą bliższych kontaktów. W Polsce jest na odwrót, czyli nikt nikomu obcemu na klatce się nie kłania, ale za to jak poznamy się lepiej z sąsiadami, to stają się oni bliżsi niż rodzina. Ja na szczęście mam w mojej berlińskiej kamienicy polskich sąsiadów, do których mogę zapukać o każdej porze, jeżeli byłabym w pilniej potrzebie. W kamienicy naprzeciwko moich okien po drugiej stronie kasztana mieszka młoda ciemnowłosa Niemka, którą zawsze chciałam podświadomie poznać, bo czułam jej dobrą energię.

Okazało się Marina jest muzykiem, a dokładnie śpiewaczką operową, a do tego osobą serdeczną i otwartą. Razem z sąsiadką z trzeciego, przeciwległego piętra – Sophiją, zorganizowały dla nas balkonowe koncerty podwórkowe. Wybrały podnoszący na duchu repertuar, wydrukowały dla wszystkich słowa piosenek i zaprosiły nas do wspólnego okiennego śpiewania codziennie o 19.00. Sophie grała na ukulele co najmniej jak Marylin Monroe w Pół żartem, pół serio. Marina dawała ton na swoim balkonie, a myśmy jej wtórowali. My – to znaczy sąsiedzi, pochodzący z kilkunastu krajów świata i mieszkający w trzech przylegających do siebie starych berlińskich kamienicach. Nigdy w życiu tyle nie śpiewałam i nie sprawiało mi to takiej radości. Lepszej terapii sztuką na pandemię nie mogłabym sobie wyobrazić. Nieustającym do dziś efektem naszej pozytywnej terapii śpiewem jest otwarta serdeczność, jaką sobie do dzisiaj okazujemy ze wszystkimi sąsiadami i świadomość, że nie jesteśmy sami w którymkolwiek następnym lockdownie z wielomilionowym mieście.

Jesteśmy tylko epizodem w życiu drzew

Mam nadzieje, że kasztanowi nasze sąsiedzkie koncerty chociaż trochę się podobały i nie czuje się on z nami już tak samotnie, stojąc otoczony ze wszystkich stron murami kamienic wybudowanych w 1911 roku. Ciekawe czy kasztan widział, jak na naszym podwórku budowano te domy? Jeżeli dojrzewał razem z naszymi kamienicami, to już w życiu wiele przeszedł – pierwszą i drugą wojnę światową, i co najmniej jedną pandemię hiszpańskiej grypy w 1918 roku. Teraz jesteśmy razem w podobnej sytuacji. Kasztan od 30 lat walczy o przetrwanie, pomimo niszczących co roku jego liście szkodników, a my – „zwykli ludzie” z okolic Mierendorffplatz i z całego świata – staramy się przeżyć pandemię. Kasztan co roku kwitnie i zieleni się, w nadziei, że żarłoczne owady dadzą mu w nadchodzącym roku wreszcie spokój. My czekamy, kiedy będziemy mogli uśmiechać się nie tylko oczami znad maseczek i witać nie tylko łokciami. Wprawdzie my, ludzie, jesteśmy tylko epizodem w życiu drzew, ale razem spróbujemy przetrwać byle do wiosny.

Często, kiedy wdrapuję się na mój osobisty berliński Mont Everest, na czwartym piętrze przypominam sobie tytuł obrazu Beaty Walczak – Wejdź i wytrzymaj, który mi dała na dwa miesiące przed wybuchem pandemii, nie mając pojęcia, że mieszkam w konarach rozłożystego, dobrodusznego kasztana. Artyści są intuicyjnymi wizjonerami… miejsca i czasu – teraźniejszego i przyszłego.  Agata Lewandowski www.beatawalczak.pl

wusst immer treffen wollte, weil ich ihre gute Energie wahrnahm.

Es hat sich herausgestellt, dass Marina Musikerin ist, Opernsängerin, um genau zu sein, und eine herzliche und offene Person. Zusammen mit ihrer Nachbarin aus dem dritten Stock gegenüber, Sophia, organisierten sie für uns Hinterhofkonzerte von ihrem Balkon aus. Sie wählten ein aufmunterndes Repertoire, druckten die Texte für alle aus und luden uns ein, jeden Tag um 19 Uhr mitzusingen. Sophie spielte die Ukulele wie Marilyn Monroe in Manche mögen’s heiß. Marina hat auf ihrem Balkon den Ton angegeben, und wir haben ihr nachgeeifert. Wir - das sind Nachbarn, die aus über einem Dutzend Ländern der Welt kommen und in drei benachbarten Berliner Altbauwohnungen leben. Ich habe noch nie in meinem Leben so viel gesungen und es hat mir noch nie so viel Freude bereitet. Ich könnte mir keine bessere Kunsttherapie während dieser Pandemie vorstellen. Die nachhaltige Wirkung unserer positiven Gesprächstherapie ist die offene Herzlichkeit, mit der wir immer noch mit allen unseren Nachbarn Häuser in unserem Hinterhof gebaut wurden? Wenn er mit unseren Häusern zusammen aufgewachsen ist, dann hat er in seinem Leben schon viel erlebt – den Ersten und Zweiten Weltkrieg und dazu eine Spanische Grippe-Pandemie im Jahr 1918. Jetzt befinden wir uns gemeinsam in einer ähnlichen Situation. Die Kastanie kämpft seit 30 Jahren ums Überleben, trotz der Schädlinge, die jedes Jahr ihre Blätter zerstören, und wir – das „einfache Volk“ rund um den Mierendorffplatz und in der ganzen Welt - versuchen, die Pandemie zu überleben. Jedes Jahr blüht und grünt die Kastanie, in der Hoffnung, dass die gefräßigen Schmetterlinge ihr im kommenden Jahr endlich eine Pause gönnen. Wir warten darauf, dass wir in der Lage sein wer-

begegnen und das Bewusstsein, dass wir nicht allein sind in einem der anderen Knäste in einer Millionenstadt. Die andauernde Wirkung unserer erfolgreichen Gesangstherapie ist die Offenherzigkeit, mit der wir immer noch allen unseren Nachbarn begegnen und das Bewusstsein, dass wir in den, wer weiß, wie vielten weiteren Lockdown in einer Millionenstadt nicht alleine sind.

Wir sind nur ein Bruchteil im Leben eines Baums

Ich hoffe, die Kastanie hat unsere Nachbarschaftskonzerte wenigstens ein bisschen genossen und fühlt sich bei uns nicht mehr so einsam, weil sie seit Ewigkeiten von allen Seiten von den Mauern der 1911 erbauten Altbauhäusern umgeben ist. Ob er wohl gesehen hat, wie unsere den, nicht nur mit den Augen über unsere Masken zu lächeln und nicht nur mit den Ellenbogen zu grüßen. Wir Menschen sind zwar nur ein Bruchteil im Leben der Bäume, aber gemeinsam werden wir versuchen, bis zum Frühling durchzuhalten.

Oft, wenn ich meinen eigenen Berliner Mount Everest im vierten Stock erklimme, erinnere ich mich an den Titel des Gemäldes von Beata Walczak – Hinaufklettern und durchhalten, das sie mir zwei Monate vor Ausbruch der Pandemie schenkte, ohne zu ahnen, dass ich in den Ästen eines sich entfaltenden, großmütigen Kastanienbaums lebe. Künstler sind intuitive Visionäre... von Ort und Zeit – Gegenwart und Zukunft. 

Agata Lewandowski www.beatawalczak.pl

Fot.: Agata Lewandowski

Die Polnische Berlinale 2020

Internationale Jury Die Festivalleitung und die Internationale Jury bei der Eröffnungsgala

Die 70. Internationalen Filmfestspiele Berlin waren im Februar 2020 das letzte kulturelle Massenereignis in Deutschland vor der Pandemie. Langsam versuchen wir zur Normalität zurückzukehren, und auch die Zuschauer trauen sich wieder in die Kinos zurück unter der Einhaltung von den geltenden Einschränkungen. Lohnenswert ist es, an die polnischen Akzente der letzten und einzigartigen Berlinale zu erinnern. Einzigartig, denn nach 18 Jahren Festivalleitung durch den Direktor Dieter Kosslick, wurde diese von den Berliner Behörden an zwei Ausländer übergeben worden – die Niederländerin Mariette Rissenbeek, die jahrelang German Films leitete, eine Institution, die sich mit der internationalen Förderung des deutschen Kinos befasst, und den Italiener Carlo Chatrian, den ehemaligen Direktor des internationalen Filmfestivals in Locarno.

Fot.: @ Ali Ghandtsch/Berlinale 2020