Ghendtsche tydinghen 1980 ehc 787672 1980 by Davy Goedertier

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweemaandelijks Kultureel Tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Gent V .Z.W. Redactie-adres : Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang nr. 1

15 januari 1980

Ere-voorzitter : J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter: G. Hebbelynck Onder-Voorzitter: H. Collumbien Secretaris : R. Van Geluwe Penningmeester: A. Verbeke Ruildienst =Van Geluwe-Eggermont A., MaĂŻsstraat 235, Gent Secretariaat : MaĂŻsstraat 235, Gent.- Tel. 26 23 28 Postrekening: 000-105.04.73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld : 200 fr. per jaar. INHOUD Gent in 1868

Baard Vermeulen

De Heuverpoort

Een Brief van een Gentenaar uit Mexico

Het Plan Goethals

Bibliografie

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten : in het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46, Sint-Amandsberg: elke zondagvan 10 tot 12 uur. (uitgenomen op feestdagen). Gesloten in juli en augustus. Verantwoordelijke uitgever: G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, Gent Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage. Uitgegeven met de steun van het stadsbestuur van Gent en van het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen. 1

GEACHTE LEDEN, Een groot aantalleden hebben hun bijdrage voor 1980 onmiddellijk gestort. Aan allen : onze oprechte dank. Natuurlijk zijn er nog een honderdtal achterblijvers. Het januari-nummer wordt nog gezonden aan al de leden van 1979. De leden, die hun bijdrage voor 1980 niet vóór 1 maart hebben gestort, zullen het maartnummer n_iet ontvangen. Het maartnummer zal onder meer de volgende artikels bevatten : Gent in 1869 en de Petercellepoort. Op zondag 27 januari om 14 uur 30: bezoek aan NIEUWENBOSCH onder de leiding van Juffr. G. De Reu, stadsgids. Samenkomst : Lange Violettenstraat, 59 Gent. Op woensdag 20 februari om 20 uur in de conferentiezaal van het Cultureel Centrum Bank Brussel - Lambert, Graaf van Vlaanderenplein 5, Gent, voordracht met dia-projectie door de Heer Geert Van Doome, licentiaat kunstgeschiedenis en· oudheidkunde, over "DE GENTSE STADSVERSTERKINGEN van de Middeleeuwen tot de 18de eeuw." VORIGE JAARGANGEN GHENDTSCHE TYDINGHEN : De volledige jaargangen 1977, 1978 en 1979 zijn nog verkrijgbaar. Prijs : 200 fr. Van de vorige jaargangen zijn nog beschikbaar : 1973 : n. 5, 6, 7-8, 9, 11, 12. 1974 : n. 6 1975 :n.1 1976: n. 2, 3, 4, 5, 6 Prijs per nummer : 40 fr. _ De tijdschriften kunnen afgehaald worden elke zondag in het Documentatiecentrum. Bij storting op postrekening gelieve de portkosten bij te voegen: 1 of 2 nummers: 12 fr., 3 of 4 nummers : 25 fr., meer dan vier nummers : 30 fr.

GENT IN 1868 Tot einde 1867 beschikken we slechts over geschreven verslagen van de vergaderingen van de gemeenteraad, verslagen die niet altijd volledig de tussenkomsten van de gemeenteraadsleden weergeven. Vanaf 1868 worden de gesprekken stenografisch opgenomen en beschikken we over gedrukte verslagen, het Bulletin Communal. 6 januari: Max Rooses, leraar aan het atheneum, houdt in het Van Crombrugghe-genootschap een voordracht met als onderwerp "Vlaamschgezind is volksgezind". 12 januari :Heden had de plechtige ontvangst plaats van de zoeaaf Jozef van Meerschaert. Hij is in stoet met muziek voorop naar het lokaal van de Bescherming der Jonge Werklieden geleid. 26 januari: De Werkersbond houdt een meeting in De Prins in de Ramen. Onderwerpen : afschaffmg van de loting, vragen aan de senaat een wet te stemmen, die bepaalt dat de rechters in Vlaanderen de Vlaamse taal moeten kennen, bedanking aan de Maere voor zijn tussenkomst in het Parlement. 3 februari : De Volksonderrichtsbond houdt een meeting in de zaal Polka en behandelt dezelfde onderwerpen van de vorige meeting. De Beurzencourant schrijft : "Meeting te Gent tegen het militarismus en het fransquillonismus". Er wordt een brief van E. Moyson voorgelezen, waaruit blijkt dat zijn ge:z:ondheid hem niet toelaat de vergadering bij te wonen. 5 februari : De Heer Lovaert, orgelmaker te Gent, heeft in de kerk te Denderwindeke een nieuw orgel geplaatst, gemaakt volgens een nieuw stelsel met twintig registers. 8 februari : In januari heeft de Zonder Naam uitgedeeld : 1260 broden, 22 050 kg. kolen, 1 910 kg. aardappelen, 248 dekens, 48 hemden, in geld 794,99 fr.met als totaal bedrag drieduizend frank. Door het gebrek aan werk en de buitengewone duurte van de levensmiddelen groeit de nood nog aan. 10 februari: Te Joost te Noode wordt het grafmonument van Michel Van der Voort ingehuldigd. De Gentse delegatie is talrijk : het Vlaamsch Verbond, het Vlaamsche Volk, de Broederlijke Wevers, de maatschappij van de spinners, het Van Crombrugghe genootschap, Broedermin en Taalijver, de maatschappij de Noodlijdende Broeders, de V ereenigde Broeders Schilders, de Eendracht van Meulestede. Er werd een vers voorgelezen van E. Moyson. 3

Hij is niet meer, de vrome Vaderlander, Die dertigjaar voor Vlaand'rens rechten streed. Hij is niet meer, de wakk're tegenstander, Van al wie 't volk verdrukte en lijden deed. Wie zal hem nog zulk een voorbeeld geven? Wie was, als hij, belangloos, trouw en koen ? Waarom, Michiel, zijt G'ons niet bijgebleven ? De Vlaamsche Zaak had nog Uw hulp van doen ! De Gentenaars De Ridder, Seranne, Massijn en Lod. De Vriese voerden er het woord. 11 februari : Le Bien Public deelt mede, dat de inschrijvingen door verschillende katholieke kranten geopend ten voordele van het pauselijk leger een som van 126 000,92 fr.hebben opgebracht. 11 februari: De gemeenteraad herziet het besluit van 13.12.1851 op het ruimen. Het ruimen wordt toegelaten van 1 november tot 30 april van 11 uur 's avonds tot 5 uur 's morgens en van 1 mei tot 31 october van 11 uur 's avonds tot vier uur 's morgens. Overdag is het ruimen toegelaten voor het reukloos systeem. De FrĂ¨re-Orbanlaan zal op de helft van zijn breedte worden gekasseid. 20 februari: Schepen Wagener heeft voor de Nijverheids-en Handelskring een voordracht gehouden over het werk van vrouwen en kinderen. Hij verdedigde het standpunt, dat een wet tot regeling van de werkuren van de vrouwen en kinderen noodzakelijk en dringend is. 22 februari : De Uilenzangerskring A.B.C. zal zondagavond de voornaamste herbergen en koffiehuizen bezoeken en er geld inzamelen voor de Zonder Naam. 23 februari : In Spiegelhave houdt de Vlaamsch Liberale Vereeniging een vergadering. Aan het bureau : J. Vuylsteke, voorzitter, als ook Pol de Schamphelaere, Heremans, Rolin-Jaequemijns, Sunaert, Vervier. Volgens de G. van Gent waren er meer dan tweeduizend aanwezigen. Er werd geprotesteerd tegen de vermeerdering van de krijgslasten, tegen de bestendige legers en tegen de loting. Spreker H. Peters van Antwerpen betoogde, dat de kazerne geen school is van beschaving. Echte beschaving is het verplicht onderwijs. P. Janson van Brussel verklaarde, dat volgĂŤns de Grondwet alle Belgen gelijk zijn voor de wet, maar de loting verbreekt de gelijkheid. 16 maart : In de zaal Sodaliteit wordt de eerste volksvoordracht ingericht door het Willemsfonds gehouden. Max Rooses handelde over het doel en het nut van de volksvoordrachten. De gemeenteraad keurt een petitie aan de regering en het parlement

frlorllr de 0, 002 par aĂ¨trt

]J â&#x20AC;˘ I

goed, waarin gevraagd wordt een wet te stemmen, waarbij de arbeid van de kinderen wordt geregeld. Er wordt voorgesteld, dat kinderen onder de tien jaar niet mogen tewerkgesteld worden in de textielfabrieken, kinderen tussen tien en veertien jaar zouden zes uur per dag of drie dagen per week mogen werken. De gemeenteraad keurt ook het plan van de verbreding van de Hoornstraat goed. (zie plan) 20 maart : Enkele marktprijzen :Boter per kg. : 2,75 fr. tot 2,90 fr., eieren per 26 : 1,40 fr. tot 1,50 fr., aardappelen per 100 kg. : 8,50 fr. tot 9,50 fr. 21 maart: Het luiden van de grote klok van het Belfort kondigt het openen van de foor aan. Vele buitenlieden, die naar de markt gekomen zijn, begeven zich reeds 's morgens naar het Sint-Pietersplein. Talrijke barakken, wafelhuizen en kramen met lekkergoed zijn opgesteld. 22 maart : Het muzikaal morgenfeest in Spiegelhave gegeven ten voordele van een kulder, die in het lot gevallen was, heeft genoeg opgebracht om hem vrij te kopen. 23 maart: J. Vuylsteke houdt een voordracht over Jacob van Artevelde voor het Willemsfonds in de zaal Sodaliteit. 27 maart : De Gentse beeldhouwer Van Eenaeme heeft het borstbeeld van Jules de Saint-Genois gemaakt. Het is bestemd voor de universiteitsbibliotheek. Âˇ 26 maart: In de opera staan La Traviata en Guillaume Teil op het programma. 29 maart : Koning Leopold 11, vergezeld van de koningin en de graaf en de gravin van Vlaanderen komen naar Gent voor de opening van de internationale hofbouwtentoonstelling. Na het bezoek woonden ze een banket bij in de opera. 3 april : Uit ter hand te koop : negen herbergtafels, veertien omlijste prenten, twee schone kanonnen op affuit, twee trommels, twee uniformen van tainboers, twee vaandels, alle voortkomend van de maatschappij der oude wapenbroeders van het eerste keizerrijk. Deze voorwerpen zijn te zien in de herberg Rotterdam, Koornmarkt. 10 april : Een groot deel van de prachtige verzameling azalea's door A. Verschaffeit in het Casino tentoongesteld en waarmede Verschaffeit een eerste prijs behaalde, is door de koning aangekocht en naar de tuin te Laken verzonden. Het gemeentebestuur van Spa heeft aan Em. de Gobert, fabrikant in 6

meubelen en wonende Regnessestraat (van Sint-Janstraat tot Biezenkapel) de levering toegekend van het mobilier van het groot badgesticht voor de som van 42 000 fr. 25 april :De kerk van het H. Kerst is verrijkt met een nieuwe schilderij van onze stadsgenoot J. De Vriendt. Het tafereel verbeeldt de H. Maagd, gezegd Onze Lieve Vrouwvan Weeën. 27 april :De gemeenteraad keurt een besluit goed, waarbij een belasting van 11 % op het kadastraal inkomen zal worden geheven vanaf 1.1.1868 op de eigendommen, die ontslagen zijn van de grondbelasting volgens de wet van 28.3.1828. Volgens deze wet genoten nieuwe gebouwen een vrijstelling van grondbelasting gedurende acht jaar. Voor de gebouwen onderworpen aan de grondbelasting beliep deze belasting 11,78 % (6,70% voor de staat, 14 add. opeentimes voor de provincie = 0,94 %, 32 add. opeentimes voor de stad). De nieuwe belasting werd goedgekeurd met vijftien stemmen voor, acht tegen (Lebègue, de Hemptinne, Guequier, Vandenberghe, Hulin, Morel, A. Vandenberghe en van der Made) en twee onthoudingen (Picquaert en Scribe). Deze belasting was natuurlijk niet sympathiek voor de eigenaars van nieuwe woningen en voor de aannemers, die vreesden minder werk te hebben. In 1869 zijn er gemeenteraadsverkiezingen en de elf procent-belasting zal de inzet zijn van een felle kiesstrijd. Aan L. Gérard wordt de toelating verleend een gedeelte van de Plottersgracht te overwelven. Fredericq stelt voor een hondenbelasting in te voeren, met als doel het aantal honden in de stad te beperken. In 1829 was een hondenbelasting ingevoerd, maar in 1836 was ze afgeschaft, omdat de opbrengst te gering was ( 1500 fr. tot 1700 fr. per jaar) en ook omdat deze belasting ergonpopulair was. Op 22 juni zal de gemeenteraad het invoeren van een hondenbelasting verwerpen met dertien stemmen voor en veertien stemmen tegen. 29 april: Te Gent overleed Polydoor Van der Meersch. Hij was archivaris van de provincie Oost-Vlaanderen en publiceerde een groot aantal artikels in de Messager des Sciences Historiques. Verder publiceerde hij : Memoriaal der stad Gent 1301-1737, Inventaire des cartes et des plans conservés dans la Flandre Orientale en de L'état de la mendicité dans les Pays-Bas autrichiens. Te Gent overleed nog A.E. Gheldolf, rechter, daamasenator. Gheldolf maakte zich verdienstelijk door het werk van Warnkönig"Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte bis zum }ah-re 1305" te vertalen in het Frans. Warnkönig was v~n 1831 tot 1836 hoogleraar te Gent. 1 mei: De Weversmaatschappij heeft aan de fabrikanten een brief ge7

zonden, waarbij gevraagd wordt de werktijden te regelen : zondagwerk volledig afschaffen, maximum twaalf uur per dag, maandag zo als naar gewoonte het werk beĂŤindigen om vier uur 's namiddags. Te Gent verschijnt een nieuw weekblad "De Godsdienstige Week van Vlaanderen". Het blad zal tot in 1914 verschijnen en na de eerste wereldoorlog opnieuw verschijnen tot in 1940. 4 mei : "Het jaarlijks feest ter nagedachtenis van de dood des keizers voorgevallen op 5 mei 1821 heeft heden wederom plaats gehad. De broeders waren voor negen uur in de Sint-Jacabskerk ter bijwoning van de dienst, die met de gewone plechtigheid geschiedde. Vandaar trokken ze naar Sint-Amandsberg alwaar men bezig was de nog ontbrekende namen op het monument te plaatsen. Men schaarde zich rond de gedenkzuil alwaar de voorzitter een korte en gepaste toespraak hield behelzende de opwekking tot broederlijke eensgezindheid. Vandaar begaven zij zich naar de estaminet De Kat op de Vrijdagmarkt, alwaar een diner gemaakt was. De broeders aten er recht smakelijk en de President de: gulhartige vrolijkheid, eensgezindheid en voorbeeldig gedrag der broeders ziende, stelde voor enige toepasselijke liederen te zingen, waarmede de voorzitter en de ondervoorzitter de leden tot laat in de avond wisten te vermaken, zodat een ieder dit feest met genoegen en blijdschap wenste weder te zien." Dit is het laatste verslag, dat werd opgesteld door de secretaris van de Napoleonisten J onglas. Hij zelf was toen reeds tachtig jaar oud. Fier tekende hij het verslag : "P. Jonglas, Ridder van het Leopoldsorde". 20 mei : De aardewerkers, die aan de Nederschelde werken, winnen 2,75 fr.tot 3 frank per dag en werken van 5 uur 's morgens tot acht uur 's avonds. . Te Gent overleed Jan Groverman. Hij was geboren te Gent op 24 november 1794. Licentiaat in de rechten was hij procureur des konings tijdens het Verenigd Koninkrijk. Hij was gedurende vele jaren lid van de gemeenteraad. 7 juni : De gekende en wel gekalante danszaal Philharmonie met grote hof en ruime zalen is over te nemen. 8 juni: Donderdag laatst heeft een konvooi van 21 jonge lieden onze stad verlaten om dienst te nemen bij de pauselijke zoeaven. Men telt onder hen 17 Vlamingen en vier Hollanders. Onder deze 17 Vlamingen zijn er elf, die hun dienstĂ anneming voor de tweede of derde maal vernieuwen. In 1868 zullen zestien Genteaars dienst nemen bij de pauselijke zoeaven. 9 juni : Ter vervanging van de overleden senator Gheldolf wordt Ca- .

miel De Bast verkozen met 1568 stemmen op 1661. Er was geen tegenkandidaat. 11 juni : Een zonderlinge weddenschap. Zondag had in het Boldershof een weddenschap plaats. Door een persoon was gewed, dat hij met zijn kameraad honderd eieren zou opeten. Om zeven uur deed hij zijn intrede in de herberg vergezeld van zijn vriend. De wedder en zijn vriend zetten zich aan tafel en de honderd eieren werden hun in tien eierkoeken opgediend. De man at er niet veel van, maar toch waren de tien eierkoeken na een kwartier, dank zij de verbazende eetlust van zijn kameraad, die sedert de vorige dag niets gegeten had en geen ander was dan de kameraad van de H. Antonius, namelijk een zeer fatsoenlijk en wel opgebracht varken. De klucht heeft zodanig doen lachen dat de vensterruiten van de herberg er van op straat in stukken gevallen zijn. De Gazette van Gent vindt het een zonderlinge klucht, daar er zo veel arme mensen in deze tijd aardappelen met azijnsaus moeten eten. De verantwoordelijkheid voor dit verhaallaten we natuurlijk aan onze G. van Gent. 14 juni : Morgen zullen in de herberg de Drie Linden buiten de Heuvelpoort tegen het kerkhof verscheidene prijzen te winnen zijn met kuipkensteken. Er zal ook een prijs zijn voor het drolligste kostuum. 19 juni : In de Gazette van Gent staat een verhaal over een man uit Sint-Martens Latem, zijn leven lang bedelaar en bedevaarder van beroep. 22 juni : Gisteren heeft de verkiezing voor de graden bij de burgerwacht in onze stad plaats gehad. Men weet, dat deze verkiezing om de vijf jaar plaats heeft. In verscheidenekompagniesis de worsteling zeer hevig geweest en menig officier heeft zijn epauletten op het slagveld gelaten. Men is bezig op het heden onbebouwd gebleven gedeelte van het plein, waar de oude Predikherenkerk stond, de uitgravingen te doen voor het leggen van de grondvesten van een rij huizen. De afgebroken tempel bijna geheel van grafkelders voorzien zijnde, worden een groot getal beenderen uitgedolven. Genoemde kerk was de begraafplaats van talrijke aanzienlijke families van Gent. Te Gent overleed Emmanuel van de Kerchove, 78 jaar, grondeigenaar, Sint-Pietemieuwstraat. Hij was een van de bekwaamste werktuigkundigen van onze stad en droeg veel bij tot het bevorderen van de machinebouw te Gent. De gemeenteraad verleent aan de grondeigenaars Van der Haegen en De Bare de toelating tot het aanleggen van twee straten, de Puinstraat en de Ossenstraat. Later zullen de Ooilamstraat en de Paardstraat wor9

•

.... .

KE~SPREli K

: B~~~tin uK-e "•""~·

HEH-UHT.

J}e benengenoemde MaatsehapJ•Ü heen in hare dtling van "1 .luni besloten, TWEE lOI.KS\' ERG1\DERINGE.N in te riehten. De eerste vergadering ul plaats hebben Zo!'"n u; tot-komt·ndt-. i I .I uni, in den t-A 'itaminel Sl-Zachem, St-Gillesstraat n' 9, uilkomende ot• dt• SlijtJStrnal. De tweede vergadering zal gehouden \Vorden Zo.NDA«:, .18 .luni 1888, in . -cW\•.• .·~•INm.rr,el Pt) ~' Ram· n' -18, telkens-· om 11 ure 's morgeu. Verders ui de l" n:tlsrhappij in beide plaatsen bare twee-maandelijksehe vergadenop houden vot)r de ledt•n mn dt>zr wijkt•n. maar altijd op ve~hillige zondagen. l)t'zr wrgaderingen worden gehouden om de werkingen der Maatsebappij Vooruit bekt•nd h• maken en om eenieder in de gel~nheid te stellen, met de bestaande Maatst'httJ•J•ijt•n \'all Gent in betrekking te komen, en ook om ieder lid zooveel.gemak mogelijk h• n•rsehalfen lot het bijwoonen der vergaderingen van de Maatsebapp~· l•ersonen vreemd aan dt~ maatschappij zullen hel woord geweigerd rden. Ik• lmofdtNt•l drr Jlaaut:lu1ppij blijn in dt'n eslamiael De HffNfWI&ie, boek der 8t-llubertltra

(St-Pieten) .

.Namens bet Bestuur : De - · ".~,

IJf' &•;-, L . Y.urDIIII.......

............_.

Dagorde der vergaderiu'- vaa 11 luai : 1.

f-' f-'

' "rrslag en tooltand der MaatschappiJ; 0\ er dl" bed f~he werking der lllaat.seheppij.

., ,

Dagorde de vergadering van 18 l11Di : 0\·e r lwt

d~X•I

,;,. !llaatstha)lpij 1.oek l te bereiken in de toekomllf..

------------;;;;;:..;~;;;; ·;;;;;•::.t'.l..:;r.:Z::_ï!äliOktîi, ....,_., " ·

den aangelegd. 27 juni : In het Hotel Royal wordt aan Metdepenningen een banket aangeboden ter gelegenheid van de vijftigste verjaring van zijn intrede in de balie. Metdepenningen ontving een prachtig album met de portretten van al de advocaten, die deel namen aan het banket. 4 juli : Er wordt hevig geklaagd over de opkoperij van eetwaren, die op grote schaal worden uitgevoerd en waaraan men de ongehoorde duurte van boter, eieren en andere waren toeschrijft. 18 juli : In 1868 worden talrijke meetings gehouden en de politie gaat alles zorgvuldig na. Zo weten we uit een brief dat de drukker Hage, wonende Brusselsestraat, aan de politiecommissaris een exemplaar van de drukwerken bezorgt, die hij drukt voor de werkersverenigingen. Eens bleven stakende wevers bij het drukken van een vlugschrift aanwezig, waardoor Hage geen exemplaar kon bemachtigen. Hage maakte een afschrift, dat hij aan de politie bezorgde. Hier nu een uittreksel van een verslag van een politiecommissaris : "Jean Seranne est né à Gand le 3 mai 1842, il est tisserand, demeurant Muide, 222. Il a été condamné le 10 août 1861 à six mois de prison pour coalition et rebellion envers la police. Il a des relations avec les ouvriers gens de son espèce et il jouit d'une très mauvaise réputation. Je dois également vous faire connaîtr~ què l'influence que le susdit Seranne exerce sur les ouvriers est très médiocre, car ils sont sur le point de nommer un autre président". Seranne was sedert half 1867 voorzitter van de Broederlijke Wevers als opvolger van De Ridder, die een vriend van Seranne was. 26 ju1i: Verkoping van een water-, olie- en graanmolen Visserij. Watermolen: 278m2, woonhuis 61m2, woonhuis 31m2. Verhuurd tegen 6,50 fr. per maand. Te koop : Houten korenwindmolen en woning te Ledeberg langs de kalseide van Gent naar Merelbeke. 1800 m2. 27 juli: De langdurige warmte lokt alle dagen veel zwemmers naar de badplaats achter Akkergemkerk. De bestuurder heeft een dienst van omnibussen ingericht, die dagelijks van de hoek van de Brabantdam tot aan het zwembad zal rijden tot 6 1/2, 111/4, 16, 17, 18 en 19 uur. Terugk_eer om 16 1/2, 17 1/2 en 18 1/2. De zangafdeling van het Van Crombrugghe genootschap zal niet deelnemen aan het festival te Ledeberg, omdat de uitnodiging uitsluitend in het Frans is opgesteld, wat beschouwd wordt als een miskenning van de moedertaal. 29 juli: Gisteren vierden de naaisters hun mestdag. Menige bankwa12

· ~<

-,-- ":\

,...., 0

"""

.,;

"',_,.0..

~ .r <;

19......:

.. .

..•.

.,. '

·~ . c. . ·~

:-IJ------:---------,- IJ.=f[I_-j ·--·--------------·~-----·

"I I

·--·--------------·~-~---· I

Il -------------. " 1:111 ,. - '

---~

...

'":''~~ ~·"':

·;r-.. :-::-::.

- ~~~ -=~~-:

-.:: c-. -:::-::::.

-------- -

-~~ ~ -r · ~

:=: ' '

~ 1'-:'l :" l ~l": l~l-:-1':'1

:-~-r-:~~~7-~-7~lïf_7_7_7_r=_r

___ IIIIJ:T[l~J

.,____.t-- - - - - - - - - - - - ·...__., __ - - - - - • - - - - - - - • ..........+-..,.- -I

.,____. .,____. I

I I

[

i}1 ·

... -4 t-örl

:...t:!I

1---• I I II

I I I· I I

J------, I

h---~

II I

I I

~·-----------·-·---~-----------~~·---~-

!___ ! ___________ !~1~-----------f~l ___ l~ 14

gens en andere rijtuigen doorkruisten de stad. Vele groepen waren vergezeld van een of twee muzikanten. De danszalen werden druk bezocht. 1 augustus : De gemeenteraad keurt het plan van het te bouwen jon~ gensweeshuis opgesteld door architect Pauli goed. 8 augustus : Als gevolg op een verzoekschrift van de Vlaamsch Liberale Vereniging, het Willemsfonds en het Van Crombrugghe-genootschap zal als proefhet Jaarverslag ook in het Nederlands gepubliceerd worden. De gemeenteraad keurt een lening van zeventien miljoeneen enorm bedrag voor die tijd- goed om een aantal grote werken te fmancieren. De voorZiene werken worden ingedeeld in twee reeksen. Eerste reeks : 1 verbreden straten (Oudburg, Bagattenstraat), gezondmaking wijken Batavia en Nederscheldewijk :2.300.000 fr. 2 verbeteren beluiken : 100.000 fr. 3 aanleggen voetpaden : 220 000 fr. 4 herbouwen bruggen in slechte staat : 242 000 fr. 5 werken Stapelhuis : 78 000 fr. 6 Werken in het belang van de nijverheid, handel, openbare gezondheid : 500 000 fr. 7 bouwen schietstand burgerwacht : 60 000 fr. 8 onderwijs en schone kunsten (bouwen scholen) : 500 000 fr. Tweede reeks (minder dringende werken) 1 openen en verbreden van straten :Âˇ 2 000 000 fr. 2 aanleggen van voetpaden: 100 000 fr. 3 werken in het belang van nijverheid en handel : 600 000 fr. De lening had een duur van 66 jaar (dus tot in 1934) en werd uitgegeven tegen 93,50 %met 3 %interest. 13 augustus: Eergisteren had in het lokaal van de Sint-Jozefskring de prijsuitreiking plaats aan de leerlingen van de school Sint-Lucas, die vijf j~ geleden te Gent werd opgericht. De school telt thans 97leerlingen. 16 augustus: De maatschappij De Blikken Muzikanten in de herberg Het Leeuwken, Sint-Pietersvrouwstraat, ontvangt een nieuw vaandel. De vereniging telt zestig spelende leden. Te Gent overleed Karel Ondereet, auteur van een groot aantal toneelwerken. (Biografie: zie G. Tydinghenjg. 1975 blz. 228) 22 augustus :Een politieverslag: Jan Seranne werd herkozen tot voorzitter van de wevers. Volgens sommige werklieden heeft Seranne de Internationale medegedeeld, dat het Weversgezelschap zal toetreden tot de Internationale. 15

26 augustus: Julius Sabbe heeft met onderscheiding het diploma van leraar in de Nederlandse taal voor het middelbaar onderwijs te Luik behaald. Hierbij een verklaring : de leraars atheneum werden gevormd aan de Ecole normale supĂŠrieure te Luik. Julius Sabbe werd geboren te Gent op 14 februari 1846. Hij onderging de invloed van Julius Vuylsteke en behoorde tot de stichters van het Volksbelang. Wat verder zullen we J. Sabbe opnieuw ontmoeten. 28 augustus : De ongehoorde duurte van boter en eieren dwingt vele gezinnen over deze twee producten een kruisje te maken. In plaats van boter en eieren eten vele gezinnen nu varkensvet of appel- en perenstroop op hun brood. Ongelukkiglijk valt op het varkensvet soms veel te zeggen : 't zijn niet altijd varkens:die het leveren. Op 20.8. ging de boter te Oudenaarde van 3 tot 3,50 fr.per kg. In de Beurzencourant verschijnt een oproep van het de Werkersbond tot het bijwonen van een vergadering op 31 augustus in het lokaal Sint-Ja.Cobs, Kleine Botermarkt, met als doel een afdeling van de Internationale te Gent op te richten en een voorlopig bestuur aan te stellen. De oproep is ondertekend door Seranne. Hieruit kunnen we besluiten, dat er dan reeds contacten moeten zijn tussen Gentenaars en de afdeling van de Internationale te Brussel. Van deze vergadering hebben we nergens een verslag gevonden. Zeker moet de vergadering zijn doorgegaan, want op het derde congres van de Internationale gehouden te Brussel op 6-13 september 1868 is er een Gentse vertegenwoordiging: Vanschaftingen, kamslager, Van Pottelsberghe, kleermaker, Seranne, vertegenwoordiger Broederlijke Wevers, Adolphe Teirlinck : een onderwijzer. Op de vorige congressen gehouden te GenĂ¨ve in 1866 en te Lausanne in 1867 waren geen Gentenaars, wel enkele Brusselaars. (zie : Oscar. Testut : L'Intemationale, Paris 1871 ). De mededeling in de Beurzencourant vonden we ook terug in Het Volksbelangvan 29.8.1868. Op 11 september zal in de Beurzencourant een artikel vers-chijnen overgenomen uit het Handelsbad: "We hebben in alle omstandigheden de werkende klas bewijzen van sympathie gegeven en haar belangen trouw voorgestaan. Juist hierom moeten we hen waarschuwen tegen de mannen, die hun op de verkeerde weg willen brengen. Wij bedoelen de Internationale. Het congres te Brussel toont dit aan; het werkerscongres te Brussel kenmerkt zich door twee hoofdstrekkingen : het is een oorlogsverklaring tegen de godsdienst en een oorlogsverklaring tegen het kapitaal". 20 september : De werken aan de sluis te Gentbrugge vorderen snel. 16

Het nieuwe bed van de Schelde is gegraven. De sluis is 120 meter lang en 40 meter breed en zal dertig vaartuigen (Walenschepen) kunnen hevatten. De sluisopening is 12,50 meter. Elke deur is 6,88 m. hoog en 7,22 m. breed en weegt 16 300 kg. 21 september :De solemnele bedevaart naar de heropgebouwde kapel van Sint-Bavo te Mendonk, alwaar hij in 652 een boetvaardig leven leidde, zal beginnen op 30 september. 1 october : De oproep van de bisschop van Gent ten gunste van het Werk der Vlamingen te Parijs werd gunstig beantwoord. Een som van_ 160 000 frank werd ingezameld voor de aankoop van een stuk grond bestemd voor het bouwen van een grote kerk, die door Vlaamse priesters zal worden bediend. Nu is er nog 150 000 frank nodig; de andere Belgische bisschoppen hebhen hesloten een oproep tot hun gelovigen te doen. 2 october : Vrijdag heerste op de Botermarkt een grote woeling. De Gentse huishoudsters hebhen het voorbeeld van Antwerpen willen volgen en de hoeren vierkant uitgelachen, die vier frank per kg. durfden vragen. Men was overeen gekomen, dat niemand zou kopen en niemand kocht. Menige boer en boerin vluchtte in nabij gelegen herbergen, doch ze werden door de politie verplicht met hun waar op de markt te blijven. Ook meldt men, dat enige opkopers aangehouden zijn. Sommige boeren hebhen dan toch hun boter tegen 2,50 tot 3 fr. verkocht. 5 october :Het gemeenteraadslid Albert Colson, advocaat, dient zijn ontslag in en wordt benoemd tot stadsontvanger te Gent. 11 october : Een politieverslag. Er werd in de zaal Polka een meeting gehouden. Ongeveer tweehonderd werklieden woonden de vergadering bij. Jan Seranne verklaarde, dat de Internationale nog maar weinig leden telt te Gent, dit in tegenstelling met andere grote steden, die reeds een aanzienlijk aantalleden van de Internationale tellen. Massyn, voorzitter van de schilders, toont het nut aan van de Internationale. Ze is bestemd om het juk van de patroons af te schudden en met de patroons te onderhandelen van gelijke tot gelijke. Hij kritiseert de kranten, die de vrienden als "woordenkrakers" beschouwen en die, in plaats van de arbeiders te steunen, hen bedriegen. Delplanque, een voorzitter uit Antwerpen, vraagt dat de Gentse werkliedenverenigfugen zouden samensmelten; hierop verlaten een aantal toehoorders de zaal. De Boos verklaart dat te Gent reeds een dergelijke vereniging bestaat, waardoor de a.anSluiting onnuttig is. BrismĂŠe, een drukker van Brussel, toont eveneens het nut aan van de Internationale. Hij weet, dat er nog 17

GENTSCUE AFUEELING. INTERNATIONALE

VOLKS-IHHTINC. De Gentschc afdeelinr, "\'at•. de lnle~·u.ationn1e Werkers-· Yerccnigin:h zal. op Zond ar; H October Ü~68, om 10 ure ~· morgens, ccnc groote Volks-Meeting houden, in de zaal dm Polka (Passage Yanderdonckt), te Gent, om het doel

van de Internationale Werkcrs-Verecnit~ing . kenhaar te maken,_ <laar deze maatschappij . gansch Europa omvat, en anders niet hel!Clst dan de werklieden hun recht en heslaa~s te geven, hopen wij, ·dat gij- nllen <lcze v~rgadering zult hijwoonen. Vreemde sprekers ,·an Brussel en Gent zullen het woord \' OCI'CII.

Nm11 r ns ltet I'OOr[Qopi9

Destuur dm· a{cleelin9 :

J. SERRAJ.'\1'\E, Wcvcr. . Ca . MASSYN, Huiss<'hild('~ n P.<o:-.1 LTPPENS, Kleermaker. \' AN GRO!'\INGE:\', Ilorlogiemnker. Pll'n KOH:\ , \t'HST LAGGY,

Kartonl.appcr. J.cltcr).nndi~e

!\chrij\·er.

f.<•IJI. drukkerij YM\ }'. IIAr.r., l.lru.N •Isrl;e -tr,'\.01 , , •

enkele meningsverschillen bestaan tussen de Internationale en de verschillende maatschappijen, die nog aarzelen om aan te sluiten. Men moet de onverschilligheid bestrijden, verklaart hij. Indien de vrijmetselaars en de jezuïeten sterk zijn, is het omdat ze gehoorzamen aan hun leiding. De genaamde Sabbe zoon, student beaamt de woorden van Brismé.Seranne noemt de verenigingen, die aangesloten zijn bij de Internationale en nodigt de toehoorders uit zich aan te sluiten. Massyn, ziende dat veel werklieden de zaal verlaten zonder zich aan te sluiten, bemerkt, dat de werklieden het enkel aan zich zelf moeten toeschrijven, als ze in de ellende gedompeld blijven. Volgens de Beurzencourant fungeert Hermann Van Duyse als secretaris. 12 october: We krijgen een verslag van een politiecommissaris over een meeting in de herberg De Prins in de Ramen. Er waren ongeveer 250 toehoorders. Van Pottelsberghe, voorzitter van kleermakers, opende de vergadering. Hij toonde de noodzakelijkheid aan, dat artikel 1781 van het burgerlijk wetboek wordt afgeschaft. Dit artikel bepaalde : "Le maître est cru sur son affrrmation pour la quotité des gages, pour Ie payement du salaire de l'année échue et pour les accomptes donnés pour l'année courante". B. Chleprier schrijft hierover : "c'était certainement la disposition la plus blessante pour l'amour propre d'un ouvrier; au point de vue légal elle accusait Ie plus nettement son infériorité juridique". Het artikel zal niet meer toegepast worden vanaf 1869; het artikel werd afgeschaft bij de wet van 1883, samen met het verplicht werkboekje. Verder onderzocht de spreker de middelen om een beter loon te bekomen; hij sprak ook over de werkrechtersraden, die niet functioneren volgens de wensen van de arbeiders. Tenslotte oordeelde hij de oprichtingvan de Internationale nuttig, maar beschouwde dit nog als een droom. De Boos sprak in dezelfde zin als Van Pottelsberghe. Het blijkt, dat deze spreker betrekkingen heeft met de afdeling van de Internationale te Brussel. Seranne sprak lang over de werkrechtersraden, die volgens hem 's avonds zou moeten zetelen, zodat de werkman geen loonverlies zou lijden. Ver der wenste hij dat de verkiezingen voor deze raden op zondag zouden gehouden worden, net als voor de verkiezingen van de burgerwacht. Van DuyseHermann, student, sprak slechts kort en wees op het nut aan te sluiten bij de Internationale. De Gentse letterkundige Lagye Gustaaf sprak in dezelfde zin. Tenslotte werd besloten komende zaterdag een vergadering te beleggen in het lokaal Bij Sint-Jacobs om de leden van de Gentse afdeling van de Internationale te benoemen. Van al deze verslagen werd een afschrift gezonden aan de gouverneur,

die vermoedelijk het zal overmaken aan de minister van Binnenlandse Zaken. Uit de verslagen van de meetings van 11 en 12 october blijkt, dat er een machtstrijd aan de gang is tussen Seranne, voorzitter van de Broederlijke Wevers en De Boos, voorzitter weversmaatschappij Vooruit. Op 11 october twijfelt De Boos over het nut aan te sluiten bij de Internationale, maar op 12 october verklaart hij dat de Werk~rsbond vroeger was aangesloten en het bij zijn herinrichting kan blijven. H. Van Duyse zál op 12 october verklaren: "De Werkersbond kan Werkersbond blijven en tot de reeds bestaande afdeling toetreden, maar u (dit is tegen De Boos) moet u zelf niet aanstellen als een afdeling van de Internationale". De Boos zal nog antwoorden: Het hoofdbestuur van Brussel heeft de Werkersbond als afdeling van de Internationale aangesteld". Deze machtstrijd zal zich begin 1869 voortzetten en spoedig tot een onverwaehte oplossing komen. 18 october : De politie is zeer waakzaam. "Ik heb de eer U mede te delen, dat de genaamden Seranne, Lagye, Van Duyse en Vandenberghe vergaderd hebben in een kamer in de herberg Sint-Jacobs; ze verlieten de herberg om 10 1/4 uur. "Il y a lieu de supposer que ces quatre individus farment Ie comité de la section gantoise de l'association internationale". De commissaris schrijft verder : "Avec des éléments aussi peu recommandables et dont la position sociale et fortunée est de nature à inspirer la moindre confiance, il est à prévoir que l'association internationale trouvera fort peu d'adhérants parmi les ouvriers de Gand qui oublieront difficilement Ie système d'exploitation employé jadis au détriment de leur bourse par les président Bilen et De Ridder". Dit is natuurlijk het standpunt van de politiecommissaris, die zich tot zijn overheid richt. Hetverslag moet als zeer belangrijk worden beschouwd, want er wordt een exemplaar gezonden aan de gouverneur en aan de administratie van de openbare veiligheid te Brussel. Volgens het Volksbelang werd de Gentse afdeling van de Internationale opgericht op 31 augustus in het lokaal Sint-Jacobs. Op 6 september zal Het Volksbelang in verband met hetWerkerscongres te Brussel schrijven : "Dit congres draagt onze volle genegenheid. Er bestaat maar één enkele noodzakelijkheid : het is een verzoening tusschen het werk en het kapitaal". En op 17 october zal Het Volksbelang schrijven : ''Wij kunnen anderS niet dan ons daarover vergenoegen. Volksbeweging is volksvooruitgang" dit in verband met de oprichting van de Gentse afdeling. Nu we de opvatting van Het Volksbelang in verband met de Internationale kennen baart het ons weinig verwonde-

ring er twee studenten, J. Sabbe en H. Van Duyse, aan te treffen bij de eerste stappen van de Gentse afdeling. Vergeten we ook niet, dat studènten altijd toegankelijk waren voor nieuwe ideeën. Vermoedelijk was hun bijdrage slechts gering. 19 october: Maandag werd in de opera Les Diamants de la Couronne opgevoerd. Mej. Z.Erambert, die de rol van de koningin van Spanje speelde, werd uitgeschuifeld. Het publiek heeft de gordijnen doen vallen, heeft de directeur in de foyer geroepen en hem verklaard, dat ze die zangeres niet meer wilden horen. Ook dat ze reeds afgestemd was en moest vervangen worden. De directeur beloofde aan het verzoek te voldoen. Op 22 october weid Si j'étais roi opgevoerd. De nieuwe zangeres werd ook uitgeschuifeld. Het publiek vroeg of de regisseur de abonnees voor de aap hield. De voorstelling zal de abonnees niet worden aangerekend. De meeste abonnees verlieten de zaal en het stuk werd voor een haast ledige zaal voortgespeeld. 26 october : In de loop van 1868 waren er een negental korte stakingen in de textielnijverheid. Op 26 october gingen 150 wevers van Hooreman-Cambier in staking. 's Anderendaags gingen ook 250 wevers van De Brouckere op de Kleine Dok in staking. Kort daarop volgden 150 werklieden van Suppes dit voorbeeld. Begin november gingen 70 werklieden van De Brouckere terug aan het werk met een lichte loonsverbetering, de overigen wevers bleven staken of gingen naar Frankrijk. 30 october : Gemeente Gentbrugge. Openbare aanbesteding voor het bouwen van een nieuwe kerk. Op maandag 9 november om acht uur zal in de herberg De Snoek te Gentbrugge door de kerkfabriek worden overgegaan tot de openbare aanbesteding van het bouwen van een · kerk. Lastenboek bij de heer J. de Noyette, bouwkundige, Kerkstraat 108 Gentbrugge. 1 november: In het Steenen Meuleken, Sint-Lievensstraat 164 Gent. Onder de kapel van de H. Macharius. Koffie n. 0 : 2,10 fr.per kg. Eosfoorstekjes: 44 cent. per pak n. 1 : 1,75 fr.per kg. fruitsiroop: 80 cent. per kg. n. 2 : 1,50 fr. per kg. n. 4: 1,00 fr.per kg. 4 november: In de zaal Sodaliteit wordt thans elke avond een toneelen zangvertoning gegeven, die door een talrijk publiek wordt bijgewoond. Men drinkt er zijn glas bier en rookt zijn sigaar tijdens de voorstelling. De troep bestaat uit goede artiesten en heeft de medewerking van de vermaarde Ling-Look de Chinees, die tijdens de wereld21

Aan de werklied ;n der stad G('nt.

HHT 'I"A:<i llE GE:\T!;CI!E AFllEELtXG DER

INTERNATIONALE WERKERSVEREENIGil'iG.

Op .\Jaandng !l

.1f~panning, :~kcnH'I'n<'

~o,cmhcr

~fuidc,

·1868, zal er in )Ie hcrhcrg (Tc

•

hij J. KEtzF.ns, om i ure ·s avonds, rrnc

\'l'rg:ulcring \·oor wcrUicdcn pl::wts hrhbcn, tril

rintlc daar hrccd,·ocrig te hnndclen on'r de werking ,Jcz<'r

YCt'ccniging. 1'\am~ns

bel Comiteit:

J, l'iER& .,~-;•nl, 4'tt. M.t.k4T~. X. Rt~c;. &.•.J. c~ on~.

...

..."'· .,.......,,,,..... _

f• fl11rl en \\'rrking dt'S IntP.rnillional. 2- Wrrk sta~in~:cn door !lel International

G~nt,

ond~rslênnd.

dmkk. \'ao F. !lAtE, Drussclsche stra3t, s.

tentoonstelling te Parijs zo veel ophef maakte. Hij steekt zich een degen van een meter in de keel, zet er een ijzeren bol van 15 kg. op en nadien een geladen geweer, dat hij afschiet. Te Gent overleed Pieter Rosseel, 72 jaar oud, bekend om zijn verbeteringen in de katoenindustrie. Een aantal gemiddelde prijzen in Oost-Vlaanderen: Aardappels (per 100 kg.) 5,97 fr. Rijst per kg. : 0,53 fr. Ossenvlees per kg. : 1,47 fr. Jenever per 1. : 0,98 fr. Azijn per 1. : 0,20 fr. Koevlees per kg. : 1,35 fr. Kalfvlees per kg. : 1,60 fr. Zout per kg. : 0,28 fr. Varkensvlees per kg. : 1,52 fr. Steenkolen per 1000 kg. : 33,62 fr. Op 5 november meldt de politiecommissaris: "Heden avond waren 150 werklieden vergaderd in de herbergDe Grote Harmonie, SintHubertusstraat 2. Karel De Boos, werkman en herbergier, voerde het woord. Hij toonde aan, dat de werklieden een fout begaan hadden.met het werk in twee fabrieken te verlaten en dit zonder kennis te hebben van de geldmiddelen waarover de maatschappij kon beschikken. Volgens De Boos is de toestand niet meer houdbaar, gezien de weversvereniging nog slechts beschikt over enkele kilogrammen aardappelen." De politiecommissaris deelt nog mede, dat een vijftigtal wevers het werk bij Hooreman-Cambier hebben hernomen en dat werklieden in de buurt omhalingen doen. Op 11 december zullen de wevers van Suppes weer aan het werk gaan. 13 november : Heden verschijnt een nieuw weekblad La Flandre. Een nummer kost tien centimes, een jaarabonnement vijf frank. In het eerste nummer lezen we : "Nous méprisons comme choses honteuses les compromis et les transactions, considérés dans certains sphères comme Ie comble de l'habilité politique. Ce que nous demandons : ce ne sont plus des professions de foi, ce sont des actes". Wat verder wordt ons ook hetprogramma van La Flandre medegedeeld: 1 geleidelijke uitbreidingvan het kiesrecht, 2 ontwikkelingvan het onderwijs, 3 herinrichting van ons verdedigingsstelsel, 4 herziening van de fiscale wetten met de bedoeling de belastingen rechtvaardiger te verdelen, 5 verdediging van de rechten van de Vlaamse ta-al. Hieruit blijkt, dat La Flandre de stellingen van de progressieve liberalen zal verdedigen en zich zal richten tegen de doctrinairen. De term "doctrinà.ires" komt uit Frankrijk en de_ betekenis, dre hij daar had verworven : "les doctrinairesen vinrent dans la suite à défendre surtout la prérogative du parlement censitaire" en "le doctrinarisme- devint synonyme d'immobilité en faveur des droits acquis par Ja bourgeoisie censitaire" is ook voor ons land toepasselijk. ( 1) In de komende jaren zullen we te 23

Dmir uwe · tweède

·getlla~•r

geeft dat gij de eerbiedige

mecrdermc van loon , bJijveti W i.j rekenen op uwe llr(l~Cth~rllllke -QDjiJer.!ill YoortieUcn van

Gent de schermutseliD.gen tussendoctrinairenen progressisten kunnen volgen. 22 november : In de herberg de Stad Brosse~ in de Hoogstraat wordt een vergadering van de Internationale gehouden. Aan het bureau : Lagye, Cosyns een gewezen onderwijzer, thans bediende en Seranne. Seranne toont het belang aan van de Internationale : "L'internationale n'est ni révolutionaire ni républicàin, mais l'Internationale reconnait la nécessité de faire jouir l'ouvrier de ses droits politiques à l'égal de tout autre citoyen". (politieverslag) Verder verklaart Seranne, dat er te Gent slechts een afdeling van de Internationale bestaat, waarop een hevige discussie ontstaat, waaraan De Boos deel neemt. Wegens het tumult moet ·dé vergadering worden gesloten. Op 29 november zal er opnieuw een vergadering worden ingericht, thans in de zaal Polka. Er zijn een 600 toehoorders. Aan het bureau : Cosyns, Seranne, Brismée van Brussel en Vandenberghe van Brugge. Vandenberghe verklaarde : "Le but de l'association internationale est une société de frères, non pas d'une seule ville, ni d'un seul royaume, mais de l'univers entier. Les adhérents sont déjà au nombre de six million, chiffre qui doit eneare quadrupler". Is deze uitspraak een oratorische overdrijving of neemt de spreker zijn dromen voor werkelijkheid? Serarme deelt mede, dat hij 375 frank heeft ontvangen voor de stakende wevers. (Luik 150 fr., Seraing 50 fr., Verviers 125 fr., Ecausi;ines, 50 fr.) Het politieverslag meldt ook, dat de stakers van De Brouckere-Suppes geen werk krijgen ~ de andere fabrieken en uitwijken naar Armentières.

Op 30 november wordt een vergadering gehouden in de herberg Oude Kalvermarkt met 150 tot 200 toehoorders. Serarme beveelt nog eens aan werk te zoeken, zelfs aan zes frank per week. Volgens een rapport van de politie van 1 dècember telt de Gentse afdeling van de Internationale ongeveer 700 leden, die wekelijks twee centimes storten. De stakende leden bij Suppes ontvangen wekelijks tien frank, de niet-leden zeven frank. Het rapport vermeldt, dat Seranne en De Boos opnieuw gevraagd hebben, dat de stakers elders werk zouden zoeken, want de inkomsten zijn onvoldoende. Op een vergadering van de Internationale in de herberg De Os in de Brugsepoortstraat op 15 december wordt naast Serarme en Cosyns nog eens Van Duyse vermeld. 24 november: Verleden week heeft men in de vensters van de koorsluiting van de Sint-Baafskathedraal twee nieuwe geschilderde glasramen van de Béthune geplaatst. Het glasraam rechts verbeeldt de heili25

-% ·>f.

Gent, den 28 Novembcl' 1868 •

.,.,_.,..,.

lJleve1·s

er~ Weef.~tet·s,

Op Maandag 30 November 4868, om 7 112 nrc . '8

avonds, zal er in de estaminet de Oude

Kalver-

merkt ( tegen de Pasbrug) , een MEET l N G pi~ats hchbeu, door de twee "'eversmaatschappijen, . om over .de werkstaking van den heer

SuPP.ENS,

de Prud'hornmc

en de wekelîjkséhe nmde te handelen. Wij vethopen op uwe tegenwoordigheid; en blijve!l

met eerbied De. leden der .lfaatschappij Vooruit; De leden de!j~roederlijkc Wevcrsmaatschilppij • .

gen Willibrod, Gudula, Godeleva, Lambert, in top. H. Andreas en twee engelen. Het glasraam links : de heiligen Henricus, Barbara, Ursula, Nicolaus, in top : H. Paulus en engelen met kroon. Ze maken deel uit van een theorie van tachtig heiligen. (zie E. Dhanens: Sint-Baafskathedraal Gent blz. 162) 30 november : De gemeenteraad keurt de aanleg van een drietal straten goed op de gronden van de Heer G. Walters en van het Weldadigheidsbureau, gronden gelegen ten noorden van de Antwerpsesteenweg. Straat A werd de Kogelstraat genoemd, straat B de Weldadigheids~ straat en straat C de Weidestraat. De Weldadigheidsstraat liep door op het grondgebied van Oostakker (thans Sint-Amandsberg), het deel op Gent kreeg de naam Spijkstraat tijdens de tweede wereldoorlog, terwijl de Weidestraat omgedoopt werd tot Spitaalpoortstraat. De Heer G. Wolters-de la Kéthulle was ingenieur bij de dienst Bruggen en Wegen. 1 december: Te Haut-Pré bij Luik overleed Emiel Moyson. (geboren te Gent op 8.1.1838) · Op 10 december lezen we in de Beurzencourant: "Wij zijn gelukkig te kunnen aankondigen, dat te Gent een commissie voor het verzamelen van gelden, nodig voor het oprichten van een gedenkteken voor de ijverige Vlaming en volksvriend Emiel Moyson werd opgericht. De Gentse Weversmaatschappij zal een immortellenkrans bij het graf van onze stadsgenoot neerleggen". Op 2 januari 1869 zullen we uit de Gazette van Gent vernemen, dat Hermann Van Duyse, wonende Koestraat, aangesteld is als kassier van de commissie.

5 december : Te Gent overleed Mathieu Geswein, conducteur bij Bruggen en Wegen. Bij testament schonk hij zijn bezit (100 000 fr.) aan het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen. De Mathias Geswemstraat is een zijstraat op de Begijnhoflaan. 14 december: In het Willemsfonds houdt Julius de Vigne een voordracht pver het algemeen stemrecht, waarvan hij eenaanhanger is. Onderzoeken we even de broodprijzen in 1868. 10 januari 28 februari 13 maart 10 april 29 mei 17 juli

Gebuild

Ongebuild

47c. 47 c. 48 c. 52 c. 46 c. 43 c.

37c. 38 c. 39 c. 38 c. 38 c. 34c.

Roggebrood 28 c. 29 c. 30 c. 33 c. 24 c. 23 c. 27

28 augustus 23 october 18 december

Gebuild 40 c.

Ongebuild

39 c. 37 c.

31 c. 31 c.

33 c.

Roggebrood 22 c. 22 c.

21 c.

De broodprijzen waren zeer hoog; met de nieuwe oogst dalen de prijzen wel, alhoewel het brood toch duur blijft. In 1868 werden 3 896 families met 10 937 personen gesteund door het Liefdadigheidsbureau. Op wereldvlak is weinig te vertellen. Richard Wagner componeert ''Die Meistersinger von NĂźrnberg", Dostojewski schrijft "De Idioot" en de Russische schrijver Maxim Gorki wordt geboren. In Frankrijk vervaardigt LeclanchĂŠ zijn batterij, wat een grote verbetering betekende. In Spanje moest konit:lgin Isabella 11, nadat revolutionnairen Madrid 28

hadden ingenomen, de vlucht nemen op 30 september 1868. In zijn jaaroverzicht voor 1868 schreef De Beurzencourant : ''De overdreven speculatie hebben de prijzen van de levensmiddelen opgedreven; vooral het zoo noodige en voedzame vleesch, boter en eieren zijn bijna buiten het bereik der beurs van werker en ambachtsman, terwijl de strafbare vervalsehing der levensmiddelen schier openlijk voortduurt." M. STEELS

(1) Achille Erba: L'Esprit laïque sous Ie gouvernement libéral doctrinaire (18571870) Leuven 1967.

BAARD VERMEULEN Sieske de Gistmarchand, de Roste Wasser, Zot Sofietje, Sander den Oliekóeke en zoveel andere Kokedies verdienen ontegensprekelijk het recht als rasechte Gentse typen toegesproken te worden. Een man die Emile Anclelhof met even veel recht een eersterangsplaats in zijn Galerij had mogen- kunnen en moeten- geven, is zonder de minste twijfel "Den Baard Vermeulen". Ik zou waarachtig niet lang hoeven te zoeken om aan de weet te komen waarom Anclelhof (en anderen) die "Baard" zo'n flagrant onrecht hebben aangedaan. Die waarom houd ik voor mij. Aan de welwillende lezer om die waarom, mijn ~erhaal verorberend, zelf op het spoor te komen. Uit dat verhaal, dat ik zal proberen uit te doeken te doen zo genietbaar, zo on-droog mogelijk, zal maar al te vlug blijken dat onze held meer een beruchte dan een beroemde Strop geweest is. Basta. Jawel, de "Baard" heeft geschiedenis gemaakt. Heeft de ene stadsgenoot kostelijk geamuseerd, de andere dodelijk geërgerd. Het als geen ander op de tong gereden, maar heeft van zijn kant geen gelegenheid ongebruikt gelaten om van de zijne een vlijmscherp wapen te maken. Zijn tegenstander sleurde hij door de modder wel verwachtend dat hij met gelijke munt zou betaald worden. Laat me eerst en vooral vertellen waarom BUGENE V ANDER MEULEN voor "Den Baard Vermeulen" uitgescholden werd. Zoals u op zijn portret kunt zien droeg de man een lange, op twee punten uitlopende baard. Op dat pprtret ziet die harige_ waterval er tamelijk ver-

zorgd uit. In werkelijkheid was hij jaar in jaar uit een schoolvoorbeeld van verwaarlozing en smakeloosheid. En wanneer daarenboven bedacht wordt dat zijn garderobe meer had van een armelijk, niet vlekkeloos, plunje : een zwarte, rossig geworden "pietaleer" alias "kontekletser", en een dito slodderbroek, mag het niemand verbazen dat hij vierkant voor de gek werd gehouden, in acht genomen dat... Maar hierover straks meer. Eugène-Marie-Louis-Ghislain Vander Meulen werd geboren te Gent op 8 okt. 1824. Zijn vader, Lodewijk Gustaaf (t '10-8-1892) of Gustaaf Lodewijk - ik weet niet in welke volgorde de namen dienen geplaatst -was een welgestelde tekstielfabrikant; fabriek gelegen aan de toenmalige Dierentuindreef (nu Pres. Fr. Rooseveldaan), de woning, zijnde een hotel de maître, gelegen aan de Poel. Lodewijk Gustaafhad Marie-Thérèse Van Hoorde gehuwd, een van de twee dochters van een lijnwaadkoopman gehuisvest aan de Lange Munt. Als bruidschat had het meisje eventjes de bagatel van 100.000 F meegekregen! U moet niet vragen of de V ander Meulens er goed inzaten. . Eugène had twee broeders : Alfred en Gustaaf, en een zuster Mathilde. Hij zelf huwde met Angelique Bubois, afkomstig uit Geraardsbergen. Twee kinderen werden uit die echt geboren: Emile en Maurice. Aangezien we alleen Emile in ons(verhaal wensen te betrekken, laten we de overige familieleden maar liefst links liggen. Ook Emile's kinderen en kleinzoon. Toen Marie-Thérèse op 18-2-1878 overleed werd ze teraardebesteld op het Campo Santo te St.-Aniandsberg, wat zeggen wil dat ze als eérste geplaatst werd in een ruiine grafkelder, gelegen tegen een omheiningsmuur op nauwelijks een tiental passen van J. Fr. Willems' praalgraf. Achtereenvolgens kwamen haar in heur rustplaats vervoegen : Alfred (1880); Mathilde (1889); Gustaaf Lodewijk (1892); Eugène (12-111900); Angelique (1901); Maurice I (1918); Eugenie Klein (Maurice's weduwe; 1918); Emile (12-5-1921); Maurice Il (Emile's zoon; 1927). Inmiddels zijn enkele namen van de zerk verdwenen zodat u nog maar de laatste vier te lezen krijgt. Wie zich inbeeldt dat Eugène -later wordt dat weleens Bugeen -, ger sproten uit een onmiskenbaar, natuurlijk Fransgezind, bourgeoismilieu, zou nageaapt hebben wat zijn broer Alfred en zijn zus Mathilde hem · · met brio voorgedaan hadden, nl. gezwind van hun rente gaan leven, moet noodgedwongen van een kale reis thuiskomen. Zoals we het zullen meemaken gebruikte hij zijn centjes voor een hele boel andere :zaken. Misdeeld was hij geenszins en op zijn tong was hij reeds van kindsbeen . 30

af niet gevallen wat voor gevolg had dat zijn huisgenoten en de talrijke vrienden en kennissen hem bij meer dan een gelegenheid "den advo- Âˇ kaat" noemden. Doch om een togadrager te worden diende ferm en braafjes gestudeerd. En dat waren precies dingen waarvoor de jongeman niet te lui, verre van daar, maar te eigenzinnig was. Te egocentrisch ingesteld. Wellicht te intelligent om zich in door anderen voor hem afgebakende banen te laten leiden. Of hij het Gents Athene.um volledig doorlopen heeft, weet ik niet. Hoe dan ook, hij ging naar Keulen om er de kennis van zijn Duits en naar Londen om er die van zijn Engels te gaan uitbreiden. Wat hij uiteindelijk met de aldus bijeengegaarde bagage wetenschap zal aanvangen ? Alleszins niet datgene waarmee hij de verwachtingen van huisgenoten en vrienden had kunnen en moeten beantwoorden. Onder de talrijke kennissen die hij telde - beslist bourgeois zoals hij er van huize uit een was- waren er twee die een niet te ontkennen invl~ed op hem uitgeoefend hebben. Benani Verhelst betrok aan de Onderstraat 18,3 dat gedeelte van het Ryhovesteen, dat u meteen herkent aan zijn drie grote vensterramen. Volgens A. Heins, die omtrent de eeuwwisseling datzelfde pand met (zijn broer?) Maurice bewoonde, zou Verhelst daar pas in 1860 komen wonen zijn. In werkelijkheid is het in de jaren '40 geweest dat de jonge VanderMeulen Benoni's "zulle" kwam platlopen. Waarom dan wel zult~ vragen? Benoni's stuk "steen" geleek meer op een museum dan op een bewoonde flat. Zoals men in die dagen zei : een kabinet. Talrijker dan we zouden vermoeden waren in die tijd de stadsgenoten die zo'n kabinet ingericht hadden. Denk aan het "Cabinet d'Huyvetter" dat voor een groot gedeelte in het Bijlokemuseum ondergebzacht is. Ook aan dat van A. Goetghebuer, w1ens verzameling stadsgezichten e.d. in het Stadsarchief berusten. Aan dat van A. Neyt wienst collectie militaire zaken eveneens in het Bijlokemuseum tentoongesteld zijn. Maar geen kabinet was zo rijk en zo verscheiden als dat van Benani Verhelst. Daar waren te bewonderen "printen en teekeningen, boekverzamelingen, handschriften, oudheden, zeldzaemheden, geschilderde glazen, medalien, penningen, munten, voorwerpen van Natuerlyke Historie, proefondervindlyke natuerktinde". Meer dan een paar bezoeken aan Benoni's museum had EugĂ¨ne niet nodig om zelf een hartstochtelijke verzamelaar te worden van al wat naar antiek rook. En die verzamelaar, niet in het minst van oude boeken, zou hij zijn leven lang blijven. Doch al zijn energie aan een enkele zaak spenderen was weeral iets dat niet in zijn woordenboek voorkwam. Aangemoedigd door vrienden 31

en kennissen zou hij zich nl. in de lokale politiek storten. Hoe lang hij wachtte om met zijn eerste politieke "daad" voor de dag te komen kan ik niet zeggen. Voor het eerst vernemen we daarover iets in 1861 toen hij in samenwerking met Karel Schoutteeten een - natuurlijk liberaal getint blad stichtte waarvoor het tweetal alsaitel "La Presse des Flandres" uitgezocht hadden. Deze degelijke krant werd reeds het volgende jaar, na arq.per 189 nummers uitgebracht te hebben, opgedoekt. Een veldslag verloren, zal Vander Meulen gezegd hebben, is nog niet heel de oorlog verloren. En in de laatste week van november 1869 kwam hij met de uitgave van een nieuw blad voor de pinnen : "La Propagamie libérale", een gazetje dat zeker niet meer dan 13 maal van de pers kwam. Waarom het ding als uitgever-drukkerEmiel Vander Meulen, Passage Vanderdonckt, 4, (beter bekend als Glazen Straat) vermeldt, blijft een onbeantwoorde vraag. Emiel was,. zoals u zich zult herinneren, de zoon van Eugène, die, vergeten we het niet, steeds en in alles door de jongen ter zijde gestaan werd. Aangezien die "Propagande" op generlei wijze een prijs vermeldt, mag aangenomen worden dat het blaadje kosteloos verspreid werd; inderdeed een kolfje naar de hand van de Baard. Wellicht is die kosteloosheid de oorzaak van het kortstondig bestaan van het druksel. Reeds het motto "L'éducation doit trioropher de la superstition comme la lumière dissipe les ténèbres" geeft een eerder pikant voorsmaakje van wat de lezer in de 4 bladzijden aangeboden proza te verorberen zal krijgen. Men kan zich zelfs afvragen of er geen lijn te trekken is tussen de bijeenroeping van hetVatkaan I-Concilie (8-12-1869 tot 20-101870) en het op stapel zetten van de uitgesproken anticleriëale "Propagande". Inderdaad was het maar al te goed geweten dat een der voornaamste agendapunten van de zoëven genoemde hoge vergadering erin bestond na te gaan welke middelen de Kerk ter beschikking stonden om 1 o het hoofd te bieden aan de aldoor maar sterker wordende liberale stromingen en 2° hoe te werk te gaan om die stromingen kordaat de kop in te drukken. Een ding is zeker : het blaadje dat in één adem het Concilie te lijf gaat en de Gentse Vrijmetselaarsloges een extra genegenheid betoont, bekampt niet alleen de Kerk maar richt zijn giftige pijlen op al wat van dichtbij of van ver met de religie en de beoefenaars van deze te maken heeft. Zoals we reeds aanstipten was de "Propagande" slechts een kortstondig bestaan toebedacht. Was die miskraam een toevallige gebeurtenis of paste die integendeel in het raderwerk dat V ander Meulen zich

voorgesteld had aan het draaien te brengen? Waarschijnlijk wel want dat in het Frans gesteld (eerste ?) geesteskind was nauwelijks in stilte ter ziele gegaan of een ander, ditmaal Vlaamssprekende telg werd boven de doopvont gehouden. Het is genoegzaam bekend dat het in de 19de eeuw - om precies te zijn in de zestigerjaren-maar povertjes gesteld was het krantenlezend publiek. Ik bedoel wanneer men het geval door een sociale bril gaat bekijken. Ik werkelijkheid waren het slechts de gegoede medeburgers die zich de weelde konden veroorloven een abonnement op een of meerdere dagbladen te nemen. Zij vormden trouwens DE schaar van de zg. geletterden. Immers dagbladkiosken alias aubetten waren nog onbekende luxeartikelen en krantenlopers alias krantenventers alias gazettenmarchands dienden nog uitgevonden (niet te verwarren met de krantenbezorgers, waarachtige trait-d'unions tussen uitgevers en lezers). Wat met zoveel woorden zeggen wil dat losse (dagen weekblad)nummers bijna zo onbestaanbaar waren als de kiosken en de venters. Slechts in enkele boekhandels was het mogelijk bij voorkeur voorbehouden nummers op de kop te tikken, zoals dat bij Vander Meulen mogelijk was. Dat alles verklaart waarom zovelen om zo te zeggen dagelijks naar de toenmaais zo talrijke (stam)cafés stapten om daar :t:taar hartelust niet één, maar liefst een hele res~ volbloed Gentse bladen te gaan leeglezen. De meest verwenden onder hen, en ook zij die·_tiiét onverschillig waren voor het politiek gebeuren rondom hen, gingen hun avonden bij voorkeur doorbrengen in de _lokalen van hun sociëteiten : de enen in "La Concorde" genaamd "Het V erkenskot"; de andere in de "Société Patriotique" genaamd "Het Hondenkot"; nog anderen in de "Club des Nobles" genaamd "Het Ezelskot'~. U weet wel dat de Gentenaars het edeldom steeds verward hebben met het ezelsdom. Hier en elders was dan ook de keus van bladen en blaadjes groot genoeg. Naast de "Gazette van Gent" lag of hing "La Flandre" (niet te verwarren met de op dat momen~ nog niet geboren "La Flandre libérale"). Naast de "Gentsche Mercurius", "Le Bien public". Naast de "Joumal de Gand", de ''Beurzen-courant". Naast "Het Vlaemsche Land", "Le Nouvelliste". Besluit :de minder kapitaalkrachtigen onder die zg. geletterden - ik denk aan een gedeelte van de arbeidersstand en de bediendenwereld-moesten het plus par force que par amour, dus noodgedwongen, zonder dagbladen stellen. Van al die op een rijtje geplaatste gazetten is er een die ons in het bijzonder interesseert: de "Gentsche Mercurius". In de aangehaalde zes;. tigerjaren werd die Mercurius uitgegeven door Leo De Busscher, de

zoon en opvolger van Edinond, die zich zoals u zi.ch herinnert, ten aanzien van de Gentse geschiedschrijving uitermate verdienstelijk gemaakt heeft. Het was bij deze Leo De Busscher dat Eugène misschien reeds in 1869, doch waarschijnlijker pas in 1870, ging aankloppen OJll op diens tafel een sedert lang gekoesterd plan te ontvouwen, niet name het uitgeven van een krant, die, indien de uitgave ervan tot stand kon komen, los, en voor een prikje, dat wil zeggen· voor een enkele cent, te koop zou aangeboden worden. Een warm en ellenlang pleidooi hoefde Vander Meulen beslist niet te houden, want alras bleek dat de uitgever al even enthousiast bleek te zijn met het ontwerp als de planmaker zelf. Kortom, overeengekomen werd dat het nieuw blaadje ''Volksblad" zou gedoopt worden en inderdaad een centenblad zou zijn. Leo De Busscher, Savaanstraa,t 32, zou het drukken, gebruik makend van de compositie van de "Mercurius". Vander Meulen zou voor de uitgave zorgen en wat van het grootste belang was, voor de verspreiding ervan. Het eerste nummer van het eerste in België ooit verschenen CENTENBLAD zag het levenslicht op woensdag 16 augilsti 1870, nog geen maand nadat Frankrijk aan Pruisen de oorlog verklaard had. En precies 10 dagen nadat Bismarcks troepen in de Slag bij Reichshoffen het leger van Mac-Mahon letterlijk in de pan gehakt hadden. Een geschikter ogenblik had het duo Eugène-Leo warempel niet kunnen uitpikken om hun nieuwbakken gazetje de wereld in'te sturen. Vier bladzijden druks, bladspiegel 31 cm x 24 cm; de tekst verdeeld over 3 kolommen. Het hoofd van de voorpagina vermeldt behalve de uitgavedatum en het volgnummer van het blad : "Volksblad verschijnend alle dagen; Prijs i twee centiemen; Inschrijvingsprijs: 12 Fr per jaar voor gansch het land; Aankondigingen: 20 centiemen; Men schrijft in te Gent V ander Doncktdoorgang N° 4 ". Onderaan de laatste bladzijde : E. Vandermeulen (sic) Doorgang Vander Donckt te Gent uitgever. In 1871 zal deze informatie vervangen worden door: "E. Vandermeulen (sic), Passage Vanderdenek (resic), N° 2. In het voorbijgaan genoteerd : beide huizen plus het huis nummer 6 waren in het begin van de eeuw ingenomen door een porseleinwinkel. Tegenwoordig _treffen we er evenals honderd jaar geleden een antiquiteitenhandel aan. Bij aandachtig toezien zijn de flink overschilderde cijfers 2, 4 en 6 nog heel gemakkelijk te herkennen. Punt, ander lijn. Denk alstublieft niet dat de centenbladlezer geen waar voor zijn geld kreeg ! In de vier maal drie kolommen proza waren, de verhouding. natuurlijk in acht genomen, zoveel nieuwsberichten opeengestapeld 34

EUGEEN VAN GENT 1824

GENT 1900

als we tegenwoordig in de dikste onzer kranten aangeboden krijgen. Ik heb het vanzelfsprekend over echte nieuwsberichten. De voorpagina (met name van het eerste nummer) is gevuld met een Politiek Overzicht , met Buitenlandsche Tydingen en enig Oorlogsnieuws. Blz. 2 is

geheel gewijd aan de Oorlog en een uitgebreid art. over Napoleon lil en Bismarck. (Wat heb ik u gezegd?) Blz. 3 heeft het over Telegraphische Depeches en·Binnelandsche Tydingen. De laatste blZ. brengt ons het Gentsch Nieuws, de Laatste Tydingen, de Burgerstand, de Merkten en de vertrekuren van de treinen zowel van die van de IJzeren Weg van den Staat als van de Geconeedeerde IJzeren Wegen. Mag ik een van die Gents faits divers aanhalen ? "M. Paul Fredericq ~:>nzer stad heeft te Luik met groot onderscheid het examen van aspirant geagreerd professor afgelegd". Toegegeven : Fredericq was een liberaal personage. We kunnen ons nauwelijks realiseren van welk een draagwijdte Vander Meulens innovatie geweest is. Inderdaad, in niet weinig woningen waar tot dan toe zelden of nooit een gedrukte letter de drempel overschreden had werd nu dagelijks of daaromtrent lectuur binnengehaald, lectuur die weliswaar niet zonder inspanning, maar niettemin met gretigheid verslonden werd. Hoeveel abonnenten het Volksblad geteld heeft weten we niet. Waarschijnlijk geen overweldigende massa. Hoe dan ook, de duizenden · exemplaren die dagelijks de drukkerij verlieten, bereikten voor het grootste gedeelte hun man ofwel via V ander Meulens winkel, ofwel door van hand tot hand overgeleverd te worden of op: straat, of in de herberg, of in het station. Hoeft het gezegd dat het in de eerste plaats Eugène en zijn zoon Emiel waren die voor die van-hand-tot-handoverlevering instonden ? "Eugène had", rapporteert ons ooggetuige J. van Hoorde, "den geest van een echten Barnum.Wat deed hij om de aandacht op zijne bladen te vestigen? Hij kocht paarden rijtuig en reed nu rond, in al de wijken der stad, in zijn in het zwart geverfd rijtuig waarop in witte lette~s de naam stond van de dagbladen die hij verkocht. In het rijtuig dat ·getrokken werd door een wit paard zat de Baard, eene groote bel doende rinkelen om de aandacht der voorbijgangers beter op te wekken. Dat deed bij velen den lachlust ontstaan. In de achterbuurten was hij welkom bij de inwoners, maar de straatbengels bereidden hem soms een onaangenaam onthaal. Roepende en tierende, wierpen zij steenen en vuilnis op zijn rijtuig, terwijl de onbeholpen man de politie te zijner hulp schreeuwde :la p:Olice! la par lice ! " Misschie~ reeds in 1873 trok Vander Meulen zich uit de uitgeverij terug. We hebben er het raden naar wat er aan de basis lag van die handelwijze. Wellicht zal 's mans karakter daar niet vreemd aan geweest zijn. Wat er ook van zijn, Leo De Busscher die een heel wat evènwichtiger personage was, zal het Volksblad met steeds stijgend succes blijven·verzorgen tot 1896. Op 25-9-1914 was de toenmalige uitgevervan de 36

krant verplicht het bläd samen te smelten met de gazet "Het Vaderland". Even na beëiniiiging van W.O. I ging het "Vaderland-Volkslad" geruisloos ter ziele. Betekende het Volksblad-avontuur voor de B~d een ontgoocheling of was hij integendeel de mening toegedaan dat hij met de stichting van het centenblad een fameuze prestatie geleverd had, een gewichtige taak vol~racht ? We weten het niet. Rijker zal hij er geenszins op geworden zijn. Wat hij alleszins met volle teugen zal genoten hebben : zijn voorbeeld werd door andere bladen prompt nagevolgd! in 1879 door De Gentenaar; in 1884 door Vooruit; in 1891 door Het Volk. Voldaan of niet voldaan, nog meer dan tot dusver het 't geval geweest was gebruikte hij zijn tijd om oudheden te verzamelen en oude boeken te verhandelen. In hetzelfde pand - we zagen dat er geen mangel aan ruimte was- had Emiel zijn eigen boekhandel, wel te verstaan van nieuwe werken en moderne tijdschriften. Een- ik geef grif toe geen wereldschokkende- gebeurtenis meen ik op deze plaats niet onvermeld te mogen laten voorbijgaan. In de loop van 1874 gingen de enig overgebleven leden van de "Société philantropique des anciens Frères d'Armes de l'Empire français établie à Gand", beter bekend als "Napoleonisten", over tot de ontbinding van hun iets meer dan 30 jaar oude vereniging. Met de jaren was in de zetel van de "Société" een niet g~ringe verzameling (naar verzekerd werd, authentieke) herinneringen aan Napoleon uitge~oeid tot een oudheidkundig museum in miniatuur. Zeer talrijk waren inderdaad de aldus bijeengebrachte souvenirs van diverse pluimage : aan haarlok van de keizer; een paar splinters van diens acajouhouten lijkkist, geschonken naar beweerd werd door een matroos van het fregat "Belle Poule" dat in okt.-dec. 1840 Napoleons stoffelijk overschot van St. Helena naar Cherbourg had overgebracht. Nog andere dingen die met de "Belle Poule" meegekomen waren hadden hun plaats in het museum gekregen : een tak van de treurwilg die zo lang en zo trouw het graf van de banneling overschaduwd had; eikebiaderen en plakjes mos die men aan de voet van de zerk opgeraapt had. Verder bijen ( 1) en een hartvorming stuk laken die onbekend gebleven handen uit 's keizers mantel gesneden hadden. Ook Belgische en Franse vaandels, die iedere keer dat een "grognard" naar zijn laatste rustplaats (Campo Santo te St.-Amandsberg) gedragen werd, de lijkstoet vergezelden. Ook het zegel van de vereniging. Ik weet niet hoeveel gehistorieerde borden maar goed geteld 56 omlijste portretten van Napoleon en afbeeldingen van episodes uit zijn leven, Ook de met een verguld koperen standbeeldje van dekeizerversierde wapenstok die door de baljuwvan de 37

"Société" bij zo menige gelegenheid plechtstatig rondgedragen werd. Ook ontelbare in allerhande materialen uitgevoerde kleine en nog kleinere stand- en borstbeeldjes (Zou de Franse toneelspeler Robert Manuel er zoveel bijeengescharreld hebben ?). En niet te vergeten het ten voeten uit geschilderd levensgroot portret van de keizer. Welk lot al die voor onze Napoleonisten zo geheiligde relikwieën bij de totale liquidatie van hun "SoCiété" beschoren werd is 'moeilijk te achterhalen. De wapenstok, het zegel, het vaandel van de vereniging en enkele beschilderde borden vonden hun weg naar het Oudheidkundig Museum, destijds gevestigd in het PatershoL De rest moet - het kan nauwelijks anders- terecht gekomen zijn in de kabinetten van enkele verzamelaars (of als waardeloze prullen in de vuilnisbak). Een van die collectionerende opkopers was onze Baard. Wat hij uit-. eindelijk met zijn verworven schat uitgehaald heeft·? Vraagteken. Twee dingen echter weten we met zekerheid. Het was hij die de zoëven vermelde wapenstok met nog andere zaken aan de stad verkocht. Wat hij evenwel niet van de hand deed was het portret van "Napoléon I sur son trême" (2,6 m hoog) dat de niet onverdienstelijke schilder J. Vanden Bossche, een te Parijs gevestigde Geraardsbergenaar, naar het origineel van Dominique Ingres gekopieerd had en in 1845 goedgunstig aan de "Anciens Frères d'Armes" ten geschenke aangeboden. Onnodig te onderstrepen dat het spectaculair cadeau met enthousiasme aanvaard werd en dat "son installation fut I'occasion de fêtes brillantes ". Van 1885 tot 1897 vond.het schilderij een veilig onderdak in een van de zalen van de Sodaliteit (2) waarvan Emiel al die tijd de huisbewaarder geweest was. Toen deze in de loop van laatstgenoemd jaar naar de Bennesteeg nr. 7 verhuisde waar het portret blijkbaar onmogelijk kon geplaatst worden, werd door de V ander Meulens besloten het in bruikleen af te staan aan de stad. Geen eeuwigheid evenwel zou Vanden Bossche's werk het Bureau van de Burgerlijke Stand versieren, want pas had Eugène zijn hoofd neergelegd (1900) ofEmiel stelde aan het Gemeentebestuur voor het stuk aan te kopen. Daar de Overheid slechts 100 F overhad voor het waardevol document sprak Emiel de te Bruss~l verblijvende Prins Victor Napoleon aan die er als de kippen bij was om het doek - dit keer voor geen appel en een ei- in de wacht te slepen. Van administratieve krenterigheid gesproken ! Hiermee zijn we maar al te ver afgedwaald van het verhaal dat we aan het afwikkelen zijn. Eugène Vander Meulen had wel zijn (kortstondige) journalistieke

loopbaan vaarwel gezegd maar daarom was hij het,schrijven en drukken en uitgeVen bijlange niet afgeleerd. Wel integendeel, want weldra zou hij zich hals over kop in de lokale politiek storten, iets dat ons {eindelijk) zal veroorloven met 's mans karakter, fanatisme en onhebbelijkheden nader kennis te maken. Op nationaal gebied hadden de Liberalen het bewind ononderbroken in handen gehad van 9 mei 1857 tot 2 juli 1870 wat zeggen wil dat het Kabinet Charles Rogier-Hubert Walthère Frère-Orban gedurende 152 maanden de (liberale) lakens uitgedeeld hadden. Het mag ons dan ook niet verwonderen dat ze in het vooruitzicht van de Parlementsverkiezingen van 11 juni 1878 alles in het werk stelden om de Katholieke Regering nog maar eens aan de dijk te zetten. Dat ze - met die ZE zijn natuurlijk bedoeld hun pers, hun propagandisten, hun kiesdravers - noch moeite, noch tijd, noch geld zouden sparen om na zowat 95 maanden (onvoordelige) werkloosheid zich weer van het staatsroer meester te maken, was de vanzelfsprekendste zaak van de wereld. De voorbereiding van die verkiezing was een kolfje naar de hand van onze Baard, die notabene geen ogenblik opgehouden had in de bres te springen voor zijn partij. Wat hij in zijn satiristisch weekblad "V ader Cats (1871-1874) en in zijn "Le Caveau, Rarekiek en Cie, onder kenspreuk Dood lachen en eten als 't voor niet is. Eerste en laatste nummer 100stejaar bestaans, Jubelfeest 1875": 4 bladzijdendruksop dun geel papier; 50 cm x 33 cm; geen prijsopgave; E. Vander Meulen; drukker, Doorgang vanderdonckt, 4, Gent, ten beste gegeven had, moesten danig verbleken bij wat hij tijdens de campagne van 1878 tentoonspreidde. Hij stak van wal met een gestencilde schriftuur die zich aanmeldde als weekblad. De titelloog er niet om : "Pen Bessem, weekelijksch blad voor alle klassen; nr. 1~ Gent, Donderdag (6 ?) juny 1878: Eerste jaargang; 5 centinies; Impr. E. Vander Meulen, Passage Vanderdonckt, ·Gand. Hèt dingis gedrukt op dun geel pa:pier; 36,5 cm x 25 cm; 4 blz. waarvan 3 geïllustreerd met manke spotbeelden. Was het succes vandeze 5 centimes kostende Bessem misschien om zo telatep, het volgend nummer dat geen prijs vermeldt zal wel gratis verspreid geweest zijn. Het is eveneens gestencild op 4 blz. doch dit keer op dun wit pa,pier, 16 cm x 24 cm : "Nr. 2; 1ste Jaargang, Donderdag 20 Juni 1878; Weekelijksch Blad voor alle klassen; Liberaal in hart en ziel ! Ze zijn versast ! ; drukker E. Van Der Meulen (sic), Passage Vanderdonckt, 4, Gent." Om u ·een staaltje te geven van de aangewende stijl en gebruikte spelling kopieer ik wat Jonas (omdat die het symbool was van de opstan39

Juni

Zatcrda V~·~·

No262

1871.

IDAellPtJ1'1DJ;8pt'lje

•

U fr. per jaar. fOOl

GA.~SCH

RBT LA.Q.

Doorgang l'a•dtrclollcll,

AA~I\0:-illlGI~GF:N:

' .

Mc1.1 ~ebrijft 111 TE GENT,

,v• '·

c~otteo.en.

VEI18ClllJ:\E\n _ t\LJ,E OA !tE X.

PiliJS : T'\'\'EI' <:ES'I'EE?tiEN.

i k?uswaardig feit_, dat a••,~pstnkkco der 9ommukietingen van drn hertog van Aurn •lH eo- dco welke •1ch ~oo hl_ \'Cr&chol.;n biJ bunnc prws vau Joinville zijn gcl•lig vcri.Jurd II'ICI 448 .-' '-J ..1 · • m•nnarcs,.·n, geen gehr Jtk van de luchtbollen trgrn 113 stemmen. . . De tt(liîrma!t Yrrglldl•rmg ~~ Yersni/les. - Zal de; h~bbcn gcma.•kl om, met. <i<m. guustigcn oosten·: ~l. '.fhi<·rs, hoofd der Uitvoerende macht, loecft Republiek blijrm IJI•slaan? - Ee" nietW1. fort WIOd naAr Engeland te Ol~tducl~~~?: r.l.echog ver~laard dat hij de Republiek in FrankbÎ11nen Pa•·ijs . _ ,~ 'adal' en de luchlbol/en. On de~ de franeche n~• UW$tqdmgen, zal men r•Jk. zal b?ndhAveu. IJe ttrraders der Collltnu..e. _ De zegepralende I verder wm w~lkc cli,·~ Ût ~~· ho<> I hl't s~meur~~ps.d t t;\lcu &te verder do l.oalsh tijdingen.) · tocht de Duitschc legers te Berbjn. der opsundehngcn uot .lle lanrlcn was, doe 10 111 r • .. . . Parijs de Commune h~dd··:• ges ti ch t, en ook ren i ge .... · · · ·1 Op dl'n OO)ll'nbhk, dat WIJ ~1t O~e~ttchtl bel•ngrijkc feiten aantrdl~n wegers de verraders, ) (T schrijven, loebbcn wij nog g.••eo~ otlictl!ule 111d~ngeo wdk<: zij, ~~~.tuurlijker wi jM:,i n hort•n schoot moest we~eros <len "'tslag dPr gewochttt;c beraadslagtogen I tellen, d•w11l het de kopstu~ken maar te doen wu · ~~~ bcslissingeo, welke gister door de fran~cbe om te plu .. dcrcn en goud te vcnamden. I!NGEL&JÜ) t nationale Vergadering gedun en s~ nomen moesten .. z!l~als de, fiCtiepen B·•·"" r k het voor?p •cgdr, · worden. &lJn d1c ambulante oproe •m•kur~, vcrint op roof ne Jroo<e werhlakin~ Jr.r Ptrb 'd N . 1 Eeoe tclegr•m uit V.rsoillcs meldt, nogtans, .~•t en bnir, in de franschtl hu.,ftluad behendigiocene 1Ty••• ~u• 11 '""''· Tumbeo. 4; 9 t~o ~~~:~ •:~·:!! 0.':; et'ne ~oort un overt•enkomll geuollPn aoudo &1Jn, rallt•n•al ~elokt. · h•l'•• ln~~tt 1 Jedi-. Yolgeu$ d ~ welke dt! ~?rbanni?~sweuea tegen .~e Volgeroa ecne opgaaf v.n1 ge.nernal F•brice, die - Daîly·N•te• d••elt n•ede, dat io af••c•tiol na LetYet• 1 ledt•n d<·r oud .. vorstch)~C fam1loes un Frankr111L loet bevel voert over de dnitscl1e troepen voor 1&o•·k •l•t fraoue~ft re 0 e~rin~ tot Dit1'9'rio« ua perijziKIIt ingetrokl<en WOrtlco, en de p•intro van Orlcans Parija, magrurn Aanncm···· d.t ~·door dt! Vcrs3il-)Uit~·-·k(flrll, ..;... hol fl>OCIII aetu•kra Eoael•ndte ••reibun QntsiAg :~Is ledt•u Jer Mtionoln Vcrgadering jenaars 11:1,000 )lCrsono:-n, ronder ccnigcn ,-orm van ~ro, .t·eslo«u •• oÎII : •• .. ~arbor~ruuda bije~n ~~ •re•&••• zullen c.evcn r.oohaast hunne keuten goedgck•·urol proces, 1.ijn doodgeschot r n. jteu e•ode r•clols~un l1~to biJ6l•o•l •• • <racltolf•o 110 per• &ijn. Tf'VCIIS /.o nd• n tij ticb •er honden lu·bbcn, Men rC~(·IIt d•t ('( Jj; 000 Frauschrn, s~•ln- I."Qrll, d•• bt.ehul·h~~ •ord~n trr ........ :>lrd~plielltijdrrÎ$ den duur vnn lll't buit}Îf~e franochc Staats- reilde hurmo b•llingsclo'•P • in Dllit&~hlaod ge• ' 1 ~ 1 ·••· 1 uu rle 1° 11 ~··~ oolaoteo . Oow d•l•etr•n, dte aicll. bt:stnur, zich niet nw<:r •Is knuditlntel• voor de storve 11 •.ijn. _ ',""'c~"' d<>et '"'(""''d ltrtob.eo, trio "'~"de l>orlemea•~l•dea · ~"' . • ~ )() b' •d i . • -. • , ~ . . _ .....JJtl~ ... .. . _ • ~·r ••rh·~ l!likr, Muotldlo, hcob lln~M J.mr• \\'hllt ea n1'1~"'"''""' '''" mN ~· 11 " .:n. . ' _ Er - hrdt•to w Ocrlijn béiaot;rlt{o toebereidselen lftury 4.-ampa\ell. • ' • ' ............._ 0 l\Jeu verw.•rhtt~ urh '"" ~"e redd•oerouJ'' "~ gem\.n h •oor den triutnfaotelijkeo intocht uo -Te Gbialehllr&llted• aitll iq 4e o1111nial uo Napol1 111 d•·n h~rr T .luc .. , hoofd ~er Ull•tcren ~ mac ' • 18 juni. De )"den 'au d~n Rijh•lag tullt·n dit fcru 111 ... an•l no •••~•(ti~i•• •oortedno,wuria deerfpriat dt·wclL" h•.t de ••cn<'kcnng zou . c u:rn~euwen van hijwonco .'Of •I rlc Vorstt·n, in .J,." notlog hetrok- a. îcud•&• Luole•itk · llo••rart•, acloijulle tija b•tr11~hn: de Rt•pubh~k te l~an•lhAnn. . ken, ~uilen dedrlcmeu anu tlic plcchtiglwid, weet \'oiMena dft IJtrlirur Batrr<fl Ztiho11g znà hel bitrop neer• In"C' •I d,. notumale Vergndertn. g het voorste 1 • , . •ou••o: G•durtodd lÎJ.tl 'ttrblîJf op Wilb•l••·h-h• .-~ " d b T • mrn nog lltC.. • . • . • - ·., ••" , .. nv~ nrd hchbc O!fl do· mu:hl van ~~~ orer Iu ers Eene tcle .. ram uit Ocrlijn rr.cldt dat l.r·i•cr N.•i•olroo eo oo~ t:uaeo•• be<lt<nd door e•ot•J••••• hppor

O'TE.RZ JC HT

I m~ten,

-1

-1>0

vn(u• .1w.h .•brc n _tii.tb. lt.~

vcrlcnecu ..

het

l tt

voa.r- .•

·- -r•"

·'·

•

_, ,

.•·,

.1.1

•

JTENL ANDSC H:· .

uu Kau,tl. Jol tD!\ llo.th.-ifoJJ......, ltil.-,naÎu..tt..;_~.. -

JL.ULo.J

(Het) Volksblad (van Gent) telt 4 bladzijden en meet 37 cm x 27 cm. Bemerk dat op de voorpagina nog steeds nagekaart woi:dt over de Commune van Parijs (18 maart-27 mei '71). Het blad kost TWEE CENTIEMEN alias een koperen cent. Die prijs doet ons prakkezeren :kost onze krant tegenwoordig geen 12 F alias 1200 centiemen, zegge 600 keren de prijs van een Volksblad dat nota bene bomvol nieuws staat ?

ding van Jezus?) zijn-lezers te leraren heeft: "Op Dinsdag elf Juny laetst klepte er een algemeene berechtinghete Brussel rond vijf uren van den achtemoent; om half zes stak men "l'homme malin" een bessemsteel in zijn vuiste in plaats van een lichtmiskeerse; tien minuten nadien lag hij mee den reutel op en klokslag van zes uren stak hij zijn hoofd in een slaapmutse en bedankte 't ministerie. Malou · (= l'homme malin) had geleefd en meê hem heel den rommelzooi van lijkebidders, pilaarbijters, stokslagers, kloklijers, kosters, krochmannen, vetsakken van Paters zonder en meê zweetvoeten, smeerlapkens van broêrkens, venijnige jesuiteri, binnen en buitenpastoors meê blaaskoppen, bourgogneneuzen en pensen lijk paaschbeesten, kwezels meê gerumpelde muilen als êwe perkamenten of vijgekabazen, in een woord heel den papenboel zoo groot hij waai~ en draait.'; U ziet van hier hoe luttel Vander Meulens (liberale) Partij met derg(!lijk platvloers gepraat gediend was en met welk een verontwaardiging de doctrinaire, ofliever reactionaire bestuursleden van die partij kennis namen van dat in hun ogen schandalig geklets. Ook zij waren anti-klerikalen maar hadden een hartgrondige hekel aan de door de Baard geliefde methode van polemiseren. Niet te verwonderen : van ·een distantië~ ring kwam het tot een breuk met de Association. Een historie die Eugène evenwel niet tot hetere gevoelens bracht. Wel integendeel. Kenden ze hem dan maar zo goed ? Dat hij niet de enige was die wat al te grof geschut de vijand beschoot (K. De Rijcke met zijn talrijke spotprenten en Lod. De Vriese met zijn ''Dulle Griete") deed maar weinig ter zake. Dus, volhardend in de boosheid blijft meneer Baard pamfletten en karikaturen drukken en (blijkbaar gratis) verspreiden. Op 11 juli (zou hij aan de Sporenslag gedacht hebben ?) verschijnen "mee één ruzie" "De Vrije Stemming" en "Liberté du Vote", beide op wit papier; 32 cm x 24 cm. ·"De Vrije Stemming" wordt gezongen op de zangwijze van "Het Gentsche Geuzerilied", een week voordien gedrukt door· de snelpers van drukker F. L. Dulle-Plus, dezelfde die "De Dulle Griete" gedrukt had. Ziehier de eerste van de vier strofen van dat Geuzerilied : 0 Gent, gij stad der helden, 0 Gent, aan u ons groet. Het bloed der Artevdden Is altijd nog uw bloed. De vrijheid is ons wapen, Wij. roepen, hand in hand : Van 't ongediert der papen Verlost ons vaderland. 41

De 6 strofen van de Stemming laten ons hetzelfde geluid horen. Ook in de Liberté wordt er gezongen op het "air: chant du gueux", doch in slechts 5 strofen. Dezelfde datum ( 11 juli) draagt "Het Lied der Kiezing". Zangwijze : "Het Geuzenlied van Femau" (?)Vier strofen van 12 regels; het gestencild exemplaar (21 cm x 30 cm; wit papier) zg. van de hand van Vien (?);het gedrukt exemplaar (32 cm x 24 cm; wit papier) van de hand van Stien ( ?). · DieStien komen we eveneens tegen als de auteur (?)van "Kwezelklacht; Stemme "Hoe gelukkig is de beste". (33 cm. x 11 cm; oranje papier) ''La Chanson des petits bleus" (24 cm x 16 cm; wit papier) telt 9 strofen van 7 regels. In "Aan 't Volk van Gent" (48 cm x 31 cm; wit papier en 42 cm x 30 cm; geel papier) wordt de Wijze Man nog maar eens in de kiesstrijd betrokken: Artevelde had gesproken, Volk van Gent, sta op uit 't slijk. Op ! der papen band gebroken Toont dat gij zijn zoonen zijt ! En het bloed kookte ons in de ad'ren, Fier op Ruwaerts oude faam. Weg de zwarte Landverra'dren, Weg 't gevloekte papen kraam ! Thans tot U spreekt Artevelde : Die door 't volk gekozen zijt. Weg 't gebroed dat lang u kwelde 'T vuü venijn van uwen tijd ! Door het volk zijt gij gekozen. In uw hand is Belgis lot. Vrijheid ! zult gij moeten blozen ? Wat het volk wil, dat wil God. Jonas Over de behandelde materie en de manier waarop die behanddd werd is het onnodig veel woorden te verspülen. Wat de eigenlijke spotprenten betreft, die wegens hun buitenissigheid wel eens zouden mogen uitgegeven worden, dienen zeker vermeld te . worden: die getiteld "Grand theatre des Polichinelles" (42 cm x 31 cm; geel papier); 42

die (48 cm x 31 cm; wit papier) welke voorstelt: links "Voor de Kiezing" en rechts "Naar de Kiezing". Beloofd wordt: "In het toekomstig nummer beginnen wij de geschiedenis met platen van St Antoone met zijn verken"; een "pendant" vormende prenten (40 cm. x 30 cm geel papier). De ene prent stelt een grote leeuw voor geplaatst vóór een stenen tafel (Mozes !) met het opschrift Constitution (de leeuw verdrijft een bende papen). Op de andere prent ligt de grote leeuw aan banden.

* * * Na de verkiezing, die de Liberalen opnieuw voor 6 jaar aan de macht bracht (Ministerie Hubert-Walthère Frère-Orban) schijnt de Baard in zijn schulp gekropen te zijn. Had hij zijn bekomst gekregen van de politiek ? was hij de pennetwist zit geworden ? Of had hij te erg zijn broek gescheurd aan de beoefening van beide ? Ogenschijnlijk niet want in het verschiet komen van de Gemeenteraadsverkiezing van 13 juni 1882 moest de Baard nillens willens uit zijn kot komen met, natuurlijk, een heruitgave van zijn Bessem. Aan het hoofd van het "weekelijksch blad" is niets gewijzigd. Alleen vernemen we 's drukkers nieuw adres: Imprimerie E. Vander Meulen rue de Bruxelles à Gand. De voorzijde van het vliegend blad (47 cm x 33 cm. wit papier) is ingenomen door de tekst van een lied, 10 strofen van 8 regels, gezongen op het Air van Pierlala : 1

De tseven waren niet op 't gemak Ze riepen luid tot God Maar groote kak of geene kak Ze moesten op de~ pot. En was 't hun lied of was 't hun leed Hun buizen lagen reeds lang gereed. 't Was 't best ! zei Pierlala papa 't Was best zei Pierlala ! En dan de suikerfabrikant Al is zijn waar ook zoet, Zijn spekken smaken aangebrand. Geen die er hebben moet. Men maakt het vrije volk van Gent Aan heilig suiker nooit gewend. 't Is bucht! zei Pierlala papa 't Is bucht zei Pierlala !

De rugzijde· van het drukwerk is volledig ingenomen door een grote 43

spotprent : "Enterrement du Parti Catholique +Begraving der Katholieke Partij". Evenals in het Pierlala-lied is ook op deze plaats ruimschoots gebruik gemaakt van minder sportieve degenstoten. Nog een andere prent uit die woelige dagen verdient vermelding. Ze heeft het voorkomen van een rouwbrief (45 cm x 33 cm; wit papier) en is getiteld : De Dag der Dooden + Le Jour des Morts. Commentaar overbodig. Hoe dan ook zou de plaat gerust mogen opge~omen wor.: den in het album der humoristische doodbrieven. Wat er Vander Meulen toe bewogen heeft sommige veeleer platvloerse politieke liedjes te drukken op de naam en het adres van door hem verzonnen in het buitenland gedomicilieerde zg. confraters is niet gemakkelijk te raden. Was het omdat ze niet van zijn hand waren? Wilde hij bij de goegemeente de indruk wekken dat het antiklerikaal gedoe niet uitsluitend uit zijn enK. De Rycke's hoek kwam? Of zat hij zelf zo erg verveeld met die liederteksten dat hij ervoor bedankte er zijn naam aan te verbinden ? Hoe dan ook voor zover ik het heb kunnen uitvissen schud~e hij de naam van 3 zg. vakgenoten uit de wijde mouw van zijn wijde pitauleer" : Van Tigem uit Gouda, Van Aken uit Leiden, Van Guise uit Utrecht. Toevallig 3 nogal weinig Hollandsklinkende Van-namen? Om slechts een paar exemplaren van dat litterair goedje in herinnering te brengen, een goedje dat trouwens door de burgerij als onbeschofte, lasterlijke, eerrovende, obscene gemeenheden aan de kaak gesteld werden mogen ik de lezer deze "averechtse" maar niettemin getuigenis afleggende "exempelen" onder het oog brengen: Een Pot-Pourri gedrukt(?) door Van Aken uit Leiden(?) Volk, let op, let op, let op de papen zyn 't land meester ! Stemroe : C'est l'amour, c'est l'amour of Polka des Louis d'or of T'en souviens of Trien-Trien. Het kan niet anders of de P.-P. zangers moeten het gemakkelijk gehad hebben om het lied aan te leren. Een Koeivoet eveneens op naam van Van Aken gedrukt : Jongens ! het is naar de kl. .. en het spelloopt op zyn ende Stemroe: Polka des Louis d'or of Margo ! Margo ! Nogal eens een titel die we alle vijf voeten tegenkomen. Een andere Koeivoet wil de indruk wekken uit Utrecht afkomstig te 44

zijn en van de persen van Van Guise gekomen te zijn : 't Werkvolk. moet niet meer klagen Dat 't hier te Gend niet leven kan ! Het 7 maal terugkerend refrein hoef ik niet mee te delen. Degenen die deze Koeivoet doorWalter De Buck horen zingen hebben weten bij ervaring welk vlees men (letterlijk en figuurlijk gesproken) in de kuip heeft. Het was trouwens deze crapuleuze (dixit de katholieke pers) liedertekst die als laatste druppel die zelfs het donkerblauw liberaal glas deed overlopen. Niet minder kwaad bloed zette Van Guise toen hij 't Plezier en 't Verdriet van de Bulle (bedoeld wordt een pauselijke bul) liet verschijnen ( ?) Komt, jongens, luistert toe daer is weer een nieuws in Gent De papen die zyn kwaed maer wy zyn zoo kontent. Stemme : Bonjour, Maître Corbeau ! Overbodig er de nadruk op teleggen dat Eugène's tegenstrevers (en slachtoffers) zo maar niet bij de pakken gingen zitten. Meer dan ruimschoots hetaalden dezen hem in dagen weekbladen en op vliegende bladen met gelijke munt, niet zelden hun toevlucht nemend tot niet minder verwerpelijke verweermiddelen. Natuurlijk waren het de Baard zelf, zijn baard, zijn voiture, zijn paard en zijn hoeken die het moesten ontgelden.

* * Eugène V ander Meulen moge een weinig gedisciplineerde, ja, rebellerende partijgenoot geweest zijn, een eigenzinnige, koppige betweter; iemand die zoals we gezien hebben niet al te kieskeurig was in de aanwendig van de gebruikte middelen; iemand wiens wrok slechts met vernedering bevredigd werd; deze verdiensten mogen of kunnen we hem niet ontzeggen : hij was ontegensprekelijk de vader van de demo-krarische krant, het centenblad. Een toonbeeld van eerlijkheid en onbaatzuchtigheid. Wat hij op het getouw zette deed hij met de allerbeste bedoeling, Trouwens is het niet zo dat hij het ouderlijk erfdeelletterlijk aan zijn liefhebberijen, waaronder zijn politieke bedrijvigheid, vergooide? Voor mijn part moge hij in vrede rusten. Op het Campo Santo te St.-Amandus. In het gezelschap van zo menig heel wat meer verdienstelijke medeburger. Bij wijze van epiloog moge nog een enkel woord gezegd worden over de man die per slot van rekening gedurende lange jaren de rechter arm van de Baard geweest is : Emile.

In 1880 of daaromtrent verhuisden de echtparen Eugène en Emile naar de Keizerstraat, later Brusselsche Straat, tegenwoordig Brusselsepoortstraat genoemd, Eugène steeds vergezeld van zijn oude, en Emiel van zijn nieuwe boeken. Nauwelijks twee jaar daarop rolde laatstgenoemde zijn matten op om zijn koopwaar in een huis aan de Kuiperstraat onzaliger nagedachtenis (Mast en Danneels !), nu Vrouwebroersstraat genoemd, te gaan etaleren. Niet voor eeuwig evenwel, want in 1885 ontmoeten we hem in de Korte Meire, nu Korte Méer, waar hij, zoals we reeds mochten aanstippen, huisbewaarder-uitbater-herbergier was van de Sodaliteit. In 1889 zegt hij- hoe kan het anders ! -de Kleine Meire vaarwel om zijn tenten te gaan opslaan in het Park van de Citadel. In 1894 luidt zijn adres Fortstraat (nu Montereystraat) nr. 43. Wat hij in en om het Park uitgespookt heeft is een duister geheim gebleven. Zonder enige twijfel heeft hij daar potten, pitten en tsjoorkens Gentse uitzet getapt want als hij in 1897 naar de Bennesteeg nr. 7 trekt is het om ook daar aan de tapkast te staan. Na de dood van zijn vader die inmiddels bij hem komen inwonen is, draait hij de bierkraan dicht en wordt hij handelaar in oude boeken. Natuurlijk zult u zeggen. Inderdaad. Het huis aan de Bennesteeg bewoonde hij niet alleen. Ook het gezien van een van zijn twee zoons, Georges, was er metterwoon gevestigd. Dat gezin heb ik als kleine jongen zeer goed gekend, Emiel ook maar niet zo persoonlijk. Toenmaals ( 1908 en daarna) was deze laatste aan het Nieuw Circus verbonden als regisseur. En omdat mijn vader vrije toegang had tot dat circus heb ik hem (ik bedoel Emiel) dikwijls op alle mogelijke plaatsen van het gebouw in actie gezien. Met zijn kroeskop en zijn onafscheidelijke pince-nez was hij iemand die u niet ongemerkt kon voorbijgaan. Het voor het voetlicht verschijnen was iets dat hem als aankondiger-presentator uitstekend afging. Als 't nodig bleek zag hij er zelfs geen graten in een of andere bijrol te vervullen in de "revues" die elk jaar op het programma stonden. Emiel bewoonde een gedeelte van de beneden- en een ander van de eerste verdieping. De voorplaats gelegen aan de rechterkant van de ingangsdeur- ik weet niet sedert wanneer in een garage getransformeerd~, de enige kamer van 's mans "half huis" die ik ooit vermocht in ogenschouw te nemen maar niet te betreden, leverde een overgetelijke aanblik op : een rommelige opeenstapeling van oudekleerkopersspullen met overal, op de tafel, op al de aanwezige stoelen en de enkele niet gloednieuwe meubelen, en, natuurlijk, op de grond, oude boeken en door middel van touwen bijeengehouden pakken drukwerk. U hebt het goed geraden : Eugène's nog niet aan de man gebrachte nalaten46

:DE WINKEL V o\ K ~ l>~d. r ie 'J·e.rj·· olro

~ 4lot

<]~ ~cJ- vo~ ~~IWV f

VA5TEN PRY5 ..,__~

-!>-

-....]

Prent ontleend aan "Den Bessem" Weekelijksch Blad voor alle Klassen, Liberaal in hart en ziel. Verkiezing van 11.6.1878. De ondertitelluidde : "Ik neem den bessem vast. Zet hem niet eer aan kant. Tenzij de laatste Paap. Loope uit ons Vaderland."

schap. Zoals gezegd was ik meer thuis twee-hoog dan op de andere verdiepingen, het is te zeggen waar zoon Georges met vrouw en dochtertje gehuisvest waren. De ruimste kamer had de man, die een amateur-beeldhouwer was, als atelier ingericht. In de ogen van een argeloze achtjarige knaap een onooglijk-vuile boel : een gedeeltelijk met potaarde gevulde zinken bak en zekerlijk 3 hoge van onder tot boven met het bruine goedje besmeurde houten statieven, met name de dragers van in "mes" natte dweilen gewikkelde klompen potaarde die geduldig- dat moest wel - op een verder behandeling stonden te wachten. Weken lang bracht ik in dat atelier een flink deel van rriijn zaterdagnamiddagen door om er voor beeldhouwer Vander Meulen te poseren. Ik herinner mij dat ik eens met moeder naar een expositie van door Georges uitgevoerde werken gaan kijken ben, maar meer dan een vaag beeld van dat bezoek heb ik eerlijk gezegd niet overgehouden. Waren daar in brons gegoten of in hout gebeitelde beelden te zien ? Ik weet het niet. NOTEN ( 1) V oor alle Oude Volkeren was de BIJ het symbool van de ijver en van nog een boel andere hoedanigheden. V oor de Egyptenaren, de Hittiten, de Babyloniërs, de Grieken. Van deze laatsten leerden de Goten (Zwarte Zee) het zinnebeeld kennen. De Franken leerden het van de Goten, met name de Frankische koning Childerik I die in 481 in zijn "Rijkshoofdstad" Doornik overleed. Toen zijn graf in 1653 geopend werd vond men een fameuze schat van de kostbaarste juwelen waaronder ruim 300 massief gouden (natuurlijke grootte) BIJEN die naar alle waarschijnlijkheid op de mantel van de koning gezeten hadden. Niet meer dan twee van die sieraden zijn bewaard gebleven (Parijs). Napoleon die vanzelfsprekend op de hoogte was van het bestaan en het gebruik van die bijen liet zijn staatsiemantel (keizerskroning op 2 dec. 1804) met een groot aantal geborduurde gouden bijen bezaaien. Het is van deze geborduurde bijen dat er in de tekst sprake is. (2) SODALITEIT is een onbestaande Nederlandse naam, SODALITE een onbestaande Franse. Beide werden ontleend aan het Latijnse SODALICIUM dat kameraadschap, vriendschap, verbond betekent. In 1649 trokken de Jezuïeten die sedert 1581 aan de Volderstraat gevestigd waren, aan de Kleine Meer een aan hun klooster palend gebouw op dat ze vanaf 1650 gebruikten om er hun feesten te geven: pruisuitreikingen aan de leerlingen van hun College; toneelvoorstellingen (Latijnse, Franse, Nederlandse) gegeven door diezelfde leerlin-

gen; concerten, balletten, enz. Ook twee jeugdverenigingen, een voor jongelingen, de ''Minderjarige J ongheid der SODALITEIT van het Kindeken J esus" en een voor meisjes, de "SODALITEIT der Jonge Dochters van den Catechismus" maakten van de feestzaal gebruik om er hun treuren blijspelen op te voeren. Het duurde niet lang of de man in de straat ging het gebouw noemen naar de naam van de jeugdverenigingen. Ook na de opheffing van de Jezuïetenorde en de verbeurtverklaring van

het klooster bleef men de Sodaliteit als feestzaal bezigen en dit tot 1889 toen men overging tot de sloping van het gebouw. Op de aldus vrijgekomen plaats verrees weldra een nieuwe woning, waarin de Rijksuniversiteit in 1965 het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen inrichtte. GERAADPLEEGDE LITERA'IUUR E. Voordeckers, Bijdrage tot de Geschiedenis van de Gentse Pers, Leuven, 1964 Zo kwam Gent van de pers, Gelegenheidsblad, Gent 1974 Catalogus van de Tentoonstelling ''Gentse. drukwerken uit de verzamelingen van het Gentse Museum voor Volkskunde~', Gent, 1974 Joz. van Hoorde, Eene Bladzijde uit de Geschiedenis der Dagbladpers, in "Zondagsblad", Bijblad van Vooruit, 5 maart 1916 F. Vandenhole, Inventaris van Nieuws-, Vak- en Kiesbladen, Gent, 1967 Pr. Claeys, Verzameling Kiesbladen, Universiteitsbibl., G 19590 Pr. Claeys, Les Frères d'Armes de l'Empire, in Notes et Souvenirs, I, XXXIII Pr. Claeys, La "Sodalité", in Notes et Souvenirs, 11, IX L. M. (Louis Maeterlinck), Les Napoléonistes gantois, in La Flandre libérale,

18-2-1905 Emile Vander Meulen, Terechtwijzing op art. van L.M., in La Flandre libérale, 25-2-1905 Bevolkingsregisters van St.-Amandsberg. Wegwijzers van Gent M.V.W., Mijmeringe~ rond een vergeelde Nieuwjaarskaart,- in Palmarès, april1971.

M. VAN WESEMAEL

DE HEUVERPOORT In de stadsrekeningen van het begin van de 14° eeuw wordt deze poort aangeduid onder de naam Overpoorte, Oeverpoorte, Hoverpoorte, Sint-Pieters. In de 150 eeuw noemt men ze Heuverpoorte. De Franse vertaling Porte de la Collitie kwam in 1812 in toepassing van het reglement, waarbij de: namen van straten, kaaien, bruggen en pleinen in het Frans moesten vertaald worden. De bedienden, belast met de vertaling kenden niet of onvoldoende het Vlaams. Ze wisten evenmin, dat in de spreektaal in plaats van "over" "heuver" werd uitgesproken. Bij voorbeeld : Heuverdeken voor Overdeken, Heuvecite voor Overste. De vertalers dus dachten, gezien de poort zich bevond

....; .

--~-

op het hoogst gelegen punt van de stad, Heuver eenvoudig Heuvel betekende en ze vertaalden dan ook Reuverpoort door Porte de la Colline. De Gentse bevolking sprak echter verder van de Reuverpoort en de Heuverstraat. Onder het keizerrijk kreeg de poort de naam Porte de l'agriculture. Alzo werd ze opgetekend op het plan opgesteld op 3 frimaire jaar IX (24 november 1802) door de landmeter Jean François de Deken. (Stadsarchief reeks 98 nr. 17) De poort gebouwd in de tweede helft van de 13e en in het begin van de 14e eeuw was vermoedelijk niet zo sterk, want men begon ze te herbouwen in 1405. Het Memorieboek zegt : "In dit jaer den 6 april was de Reuverpoort 't SentePieters te Ghendt begonnen te fonderen". De poort was gelegen aan het einde van de Overpoortstraat. De stedelijke archieven bevatten enkele contracten, waarbij het gebruik van de gebouwen van de Reuverpoort aan particulieren werden toegestaan. De stad behield zich echter het recht voor er over te beschikken in geval van algemeen belang. Een akte van 6 september 1450 vermeldt: "Reserverende die altydts tonserwaerts opdat de voorseyde stede het met de selve poerte ofte woenste te doenen hadde het waere omme daer inne te waeckene, ofte andersints ende dan haere vryheit daer mede te hebben algoet behaoren zal". In het artikel over de Sint-Lievenspoort werd verteld, dat in toepassing van het verdrag van Gavere van 28 juli 1453 er bij vergissing bevolen werd dat de Reuverpoort en de Petercellepoort eeuwig alle donderdagen zouden gesloten blijven. Dit verbod moest echter van toepassing zijn op de Sint-Lievenspoort. De vergissing werd hersteld in 1456 door een besluit van 24 juli: " ... a esté erré en nammant lesdictes deulx partes car icelles deulx portes qui depuis ont été doses chacunjeudi sont toutes deulx d'un costé de la rivière et selon Ie contenu dudict traicté de paix l'une d'icelles portes devroit estre laportede S. Lievin. " ... hoeverportepar laquelle nul ne issit pour aller audict siège ... " ... mais ladicte hoeverporte qui depuis iceluy traicté jusques aures a esté close Ie jeudi de chacune semaine sera et demeurra ouverte comme elle estoit auparavant." De Overpoort werd herbouwd tijdens de godsdiensttroebelen in de zestiende eeuw. De werken begonnen in 157ft In 1632 deed de stedelijke overheid nieuwe werken aan de versterkingen aan de Overpoort uitvoeren. De schepenen besloten in de muur een steen mèt het wapen van de stad te plaatsen. De abt van de Sint-Pietersabdij beschouwde dit als een aanslag op zijn recht van jurisdictie en verlangde dat het wapen werd weggenomen. De zaak kwam voor de Raad van Vlaanderen. In zijn vonnis van 30 october 1635 verklaar51

De Overpoort naar het Panoramisch gezicht op Gent in 1534.

de de Raad : "Dat het stellen ende blyven van de wapenen deser stede in de wercken van de heuver-poorte den eeschere niet en prejudicieert nochteen prejuditieeren en sal in syne heerlichede ende jurisdictie". Justo Billet, de Gentse politiemeester, die bevoegd was over de wegen, de inspectie van de gebouwen, enz. schreef tussen 1658 en 1667 zijn elf Politieboecken, waarin hij alles wat betrekking had met zijn opdracht chronologisch optekende. J usto Billet geeft ons een beschrijving van de toestand van de Heuverpoort omstreeks 1660.

"Den selven dito (21 aug. 1660) van dar gijnghen wij besichtighen het werck van den muer an d'heuverpoorte, alsmede van buijten de casamatten ofte kelders van de selve poorte die commen onder ofte ter sijden van de valbrugghe, die staen in eenen seer soberen staet, om teenemael te vallen, alsoo den arduyn ligt sonder moortel ofte calck, ende door de vochticheyt van de greppen ofte gotten heel rot. "Hebben oock ghesien met verwonderinge hoe dat de selve heuverpoorte ghemetst ende ghemaect staet sonder fondamenten ende alleene ghemetst op het sandt, soo men can sien neffens de selve poorte an het poortgat van secours." (Boeck I, fol. 54.) "1662. Van derselve voornoemde poorte tot aen de petercellepoorte loopt een parapet boven eenen nieuwen stereken steenen muer met drooghe wallen. .· "Daer is mede die groote machien ofte grofswar stuck werck.vande Heuverpoorte die men bevonden heeft tegen alle maxiemen van bauwen, ghemetst te zijn op eenen sandighen grondt zonder eenige fondamenten geleidt te wesen." (Boek III, fol. 111et 158.) Volgens dit verslag had d~ Overpoort dus geen grondvesten. In hetzelfde boek vertelt l}illet, ·dat vroeger de Heliverpoort ook diende om personen, die aan melaatsheid leden, op te sluiten : "de welcke heuverpoorte plaegt tè weseli de ghevanghenisse van de Lazárissen ofte ac~ersiecken". . . Om de stàd béter te hesehermen tegen de aanvallen van het Frans leger tijdens de Spaanse successie-oorlog werden nieuwe versterkingen gebouwd in de nabijheid van de Overpoort. Alzo werd een klein fort met torentje aan de oever van de Schelde aan ter Plaeten gebouwd, torentje dat thans nog bestaat. Men versterkte tevens de muren tussen de Overpoort en de Kortrijkse poort en dit in 1676. De muur, die'de beide poorten verbond, was gebouwd in 1662. Onze Justo Billet ver-

telt in zijn tweede boek : " ... te doen co open de materialen van arduyn, blauwe steen, calck om daermede voorts op te doen maecken den muer deser stede tusschen de Petercellepoort ende de Heuverpoorte tot minder cost ende bedroog". Wanneer in 1678 de legers van Loclewijk XIV de stad Gent belegerden,

vielen ze de Overpoort aan; Na de belegering werd de Overpoort hersteld en bleef ze zonder grote veranderingen tot in 1827, jaar waarin de Overpoort werd afgebroken. In 1829 werd een nieuwe poort gebouwd, bestaande uit twee gemetselde kolommen verbonden met een ijzeren hek. De nieuwe poort werd afgebroken in 1860 na de afschaffmg van de stedelijke octrooirechten. Bij de afbraak van de Overpoort in 1827 schreef de Gazette vanGend op 2 augustus :

"De oud beruchte heuverpoort gaet eerstdags afgebroken worden, waertoe de aenbesteding den 20 augusti 1827 zal plaets hebben. Nu zal er maer deS. Lievenspoortemeer overblijven der oude versterkingswerken dezer stad (uitgenomen de Postem en Zandpoorten op de Houtlei). "De eerste bouwing dezer poort moet, zoo het schijnt, plaets gehad hebben in de twaelfste eeuw namentlijk onder de besturing der negen en dertig. Haere oude naem van heuverpoort bewijst dat zij voor de bijzonderste van de stadspoorten gehouden wierdt; sedert dien tijd is die poort verseheide mael geheel ofte gedeeltelijk hersteld geworden, als in de oproerige tijdstippen van 1340, onder het ruwaertschap van den beruchte ]acob van Artevelde; in 1382 ofte 1383, onder het bewind van Philips van Artevelde; in 1452, in den opstand tegen de zoogenaemde Picardieis; en, in 15 72 onder de dwingelandij van ]oncker jan van Hembyze en den heer van Rijhove. "Men bemerkt dat deze poort, bij het vredetraktaet van Gaver, gesloten tusschen den hertog van Bourgondien Philippus den Goeden en de oproerige Gentenaers, moest toegemetst worden omdat de _gentsche witte Caproenen langs dezelve naer het slagveld van Gaver getrokken waeren, doch wierdt niet uitgevoerd. "Ten tijde der beeldstormerij werden de materialen der afgebroken abdij vanS. Pieters tot herstelling dezer poort gebruikt, en in 1674 wierdt de zelve andermael hersteld en versterkt door de zorgen van den graef Mont.erey, gouverneur ad interim der spaensche Nederlanden, wanneer buiten deze poort een fort gebouwd wierdt onder den naem van Fort Monterey ofte Zegelfort." Naar een artikel van Pr. Claeys in de Messager des Sciences Historiques 1892.

M. LIEVENS

EEN BRIEF VAN EEN GENTENAAR UIT MEXICO NOOT De Buck Eugène Albert, sergeant-clairon, ( 0 Gent 1829, ajusteur, betovergrootoom van ondergetekend lid G.T.), maakte op 24-9-1866 deel uit van 250 om hun uithoudingsvermogen geselekteerde grenadiers en tirailleurs. Met 90 ruiters in de vooren achterhoede en onder leiding van 17 officieren moest Ixmiquilpan ontzet wordeu.'. Het plaatsje was daags tevoren ingenomen door 500 Mexicaanse ruiters, 300 infanteristen en 40 deserteurs uit het Oostenrijks regiment (Poolse en Russische huzaren). Aan het gevecht (25-9-1866) was een 24-uren mars voorafgegaan en de aftochtvan de Belgen, genoodzaakt door een niet verwachte overmacht, nam 42 uren in beslag! De soldaten hadden in 40 uur niets te eten gehad en hun muileZ.els bezweken onderweg van uitputting. Balans van deze laatste fatale slag der Belgische vrijwilligers te Mexico : 19 gewonden en 18 doden waaronder Eugène De Buck. Hij is één van de twee Gentenaars die op het slagveld sneuvelden gedurende gans het Mexicaans avontuur. De Gentse majoor Tydgadt bezweek pas later aan zijn verwondingen opgelopen bij de slag te Tacambaro. (Zie ook GT. 1979 nr. 3 blz. 120, 122 en nr. 4 blz. 184 èn foto blz. 188 in het midden uiterst rechts). Hierna volgt zijn brief die ik overerfde van mijn grootvader. DE BUCK RONALD BRONVERMELDING DUCHESNE Albert : L'expédition des volontaires belges au Mexique 1864-67. Patzcuaro, den 20 september 1865. Zeer beminde vader, broers en zuster, Dezen dient om u te laten weten dat ik nog altijd in volle gezondheid ben en ik verhoop van u hetzelfde, en ik hoop dat u nog alle in het leven zijt. Beminden vader, gij had veeleer eenen. brief gehad maer onze brieven worden altijd aengerand van de brigands want het is al den derden brief die ik u schrijf. Nu pijnsik dat mijnen brief zal teregte komen tot Rijsel en van daar naar Gent. Ik en zal al niet schrijven van den Mexique, ik zal simpelijk enige pas56

sagen van mijne roeten laten weten, Gelijk gij al wel weet dat wij gelukkig tot Saint Nazaire gekomen waer wij zijn ingescheept den 15de voor naer V era Cruz te vaerert. Wij zijn den 18de uit Saint Nazaire vertrokken met een schoon weder en eene voorspoedigen wind, maer den derden dag is het weder ongestuimig geworden dat wij altegaer peynsden dat het scheep ging in stukken geslaegen worden, maer God heeft ons bermhertig geweest. Dat weder heeft alzo 3 dagen en drie nagten geduerd zonder ongelukken, den vierden dag is het weder veranderd en is zeer schoon en helder geworden, en alzo zijn wij gekomen tot de Martinique. Een schoon en groot eyland dat bewoond is door zwarten die het Frans spreken want het behoort aan het Frans toe. Beminden vader, wij zijn daer verbleven 48 uren, en moet u ook zeggen dat het zeer braaf volk is die dezelfde religie hebben van ons en het eyland is zeer vrugtbaar. Daer koopt men 10 appelsienen voor 3 centiemen. Van daer zijn wij gevaeren naar Santiago de Cuba hetwelk ook een zeer schoon eyland is en bewoond is door de spaenjaers, maer daer kan ik niet veel van zeggen want wij en hebben daer maer acht uur gebleven en van het schip geweest. Van daer zijn wij gevaeren naer V era Cruz. Daer zijn wij aengekomen den 16 van december waer wij 3 dagen zijn verbleven en daer heb ik zeer verwonderd geweest over het leven en de kiedingen van het volk. Daer is het al Mexique, beminden vader. Daer zijn wij vertrokken met ons konvooi tot Camaron. Daer hebben wij gebleven tot des anderendaags en hebben wij nog 19 dagen te voet gegaen en de 7de van januari zijn wij in Mexiqueco gekomen, maer hoe blijde waeren wij als wij de torens van Mexiqueco zagen en nog meer als wij bij onze kameraten kwamen die eene rnaend voor ons vertrokken waeren, maer beminden vader broers en zusters, hoeveel gelukkiger zal ik nog zijn als ik het geluk zal hebben van u nog eens te mogen zien en in mijne aermen te drukken, het grootste en het rijkste dat ik nog op de aerde beZit dat is mijnen vader. Nu laat ik u enigte passagen van Mexiqueco weten. Mexiqueco is eenen zeer schooneen groote stad waer veel commerce gedaen wordt maer het volk is nog als wild, en het arm volk loopt daer als naekt langs de straeten. Wat de norriture van eten en drinken betreft, dat is alverre hetzelfde gelijk in Belgenland. Anders niet dat alles veel duurder is. De patatten, voor 20 kilo's betaelen wij tot 6 frans, wat de legurnen aengaet dat is gelijk bij ons en den drank, het bier, betalen wij 35 centiemen de pint en het en deugt niet. De sterke dranken zijn alverre gelijk bij ons. Wat de religie aengaet, zoo groot als Mexiqueco is is het de katholyke religie. Nu beminden vader, broers en zusters ons geluk en heeft niet lang geduurd. In Mexiquecozijn wij 2 rnaenden verbleven 57

en dan zij wij vertrokken in de provincie Michaocan en altijd in de bergen en 10 à 15 uren per dag marcheren voor achter de conakers te zitten, daer zijn 2 soorten brigands die anders niet en doen als moorden en stelen en anderen die soldat zijn maer die den keyzer niet willen kennen, die anders niet en willen als republiek en daer zijn benden van 4 à 5000 mannen. Dan zijn wij gekomen in Morelia ook een zeer schoone stad. Daer zijn wij gebleven 3 dagen en vandaer zijn wij gegaen naar Tacambaro waer wij eene attak gehad hebben met de brigands, maer wij en konden daer geenen stand tegen houden, want zij waeren met 3700 mannen en wij met 3 à 400 mannen. Daer hebben wij verloren 7 officieren en eenige soldaten en 7 geblesseerden en de anderen zijn gevangen gepakt en we zijn met eenigte weggelopen nadat alles gedaen was. Dan zijn wij gekomen tot in Patzcuaro waer ik mij nu nog bevind. Dan hebben wij een afferen gehad, ook tot Tacambaro (Loma), maer daer hebben er zij aen toegelyd. Zij waren met 4000 mannen en · wij met 800. Zij hebben daer 500 doden gehad zonder de gekwetste en wij hèbben maer eenendode gehad, een officier, en 4 gekwetsten. Wij hebben hun 5 stukken canon afgepakt en nog veel andere dingen. Als ik het geluk heb van u nog te zien dan zal ik u meer vertellen. Nu beminden vader doet veel kompiementen aen geheel de familie dat ik nog in volle gezondheyd ben. Beminden broeder Charel, en Bernard, Marie en Bie, ik hoop dat u nog alle in volle gezondheyd zijt en ook hunne kinderen. Beminden broers en zusters zijt zo goed van mijnen brief te zenden naer vader en hem in een andere enveloppe te steken. Ik sluit mijnen brief en blijf uwen onderdanigen zoon en broeder tot ter dood. Eugène. Als u mij schrijft, gij moet schrijven naar Mexiqueco. Mijn adres is Eugène De Buck, sergent ciairon au corps Beige Mexico à Mexico. Eugène De Buck.

HET PLAN GOETHALS

Het plan vanG. Goethals, landmeter, gepubliceerd bij P. de Goesin in 1796 en gedrukt op een groot aantal exemplaren, is merkwaardig onder velerlei opzichten. Het bevat een alfabetische lijst van de straten, markten en pleinen, geeft een lijst van de godsdienstige gebouwen, hospitalen, scholen, openbare gebouwen, bruggen in hout en steen. Het plan is verdeeld in vierkanten, in de hoogte aangeduid door een 58

cijfer en beneden door een letter. De afmetingen zijn 720 mm. op 510 mm. Het plan steunt op een nauwkeurige opmeting. De schaal is zorgvuldig aangeduid : 12 cm. op het plan zijn 200 roeden of 780 meter. De schaal bedraagt dus 1/6 500. Het plan van Goethals is origineel en persoonlijk. De auteur heeft nauwkeurig de veranderingen van de stad Gent onder de regering van Maria-Theresia en Jozef II opgetekend. Deze veranderingen zijn niet zo talrijk, maar laten ons toe vast te stellen, dat de stationaire toestand van de vorige eeuwen zal eindigen. Het beluik van de Bijloke is niet veranderd, maar met de bouw van het Stapelhuis (1779) werd de Coupure -links bebouwd vanafhet Stapelhuis tot aan de molen. Wat verder ziet men de aanleg van nieuwe straten rond het Rasphuis (1775). Men bemerkt reeds enkele huizen in de Akkergemstraat, waar de oostzijde bijna is volgebouwd. Aan de Brugse Poort bemerkt men enkele rijen nieuwe woningen en langs het kanaal het nieuw kerkhof ( 1785) (Bedoeld wordt het oud kerkhof in de De Smetstraat). Op de rechter oever van de Coupure ziet men vijf of zes gebouwen dichtbij de Iepensteeg. De Saliestraat (= Kromme Elleboog) is niet voltooid, Twaalfkameren is aangelegd tot aan de Rozemarijn brug. De Theresianenstraat telt enkele huizen aan de toekomstige Casinostraat (= Wispelbetgstraat). De Rasphuisstraat en de Coupuregang (= Akkerstraat) zijn bijna volgebouwd. De Brugs~poortstraat is voltooid. Het Begijnhof is intact,.maar het Prinsenhof, ver.k:ochtin 1777, is verkaveld en meri bemerkt er nieuwe gebouwe~. De Sint~An toniuskaai, de Lievegang (= Kolveniersgang) en de Molen_aarsstra::tt worden bebouwd. Noch de Groene Briel noch de Palingstraat (= Groene Briel) zijn veranderd tot aan hetMeerhem. Slechts weinig-huizen zijn er bijgekomen in het Berouw en op d~ Vogelenzang, maar de Geuzenberg is voltooid. Geen veranderingen op Meulestede, op de Voormuide, in de Priesterstraat (= Doornzelestraat) en op het Nieuwland. Er werd niets bijgebouwd aan de Reke noch in de Ham. De Leopoldstraat is in aanleg. Op de Joremaykensmeers zijn reeds enkele huizenblokken gebouwd (de latere Dampoortstraat). Rond het Spanjaardkasteel en in de Heernis is niets veranderd. Er werd ook niet gebouwd tussen de Keizerpoort en de Sint-Lievenspoort, noch tussen de Sint-Lievenspoort en de Ou,de Molenaarsstr::tat (= Wenemaerstraat). Er zijn evenmin veranderingen gekomen tussen Ter Pla.,._ ten, de Henverpoort en de Kortrijkse Poort. Rond de kazerne van 1687 op het Eekhout zijn enkele gebouwen opgetrokken. Op de wijk SintPieters zijn de Dekstraat en de Kazernestraat in aanleg.· Langs de steenweg naar Kortrijk stáan slechts weinig huizen totaan dè herbergDe 59

Hert. Het plan van Goethals is merkwaardig omdat het aantoont, dat de driehoekige omsluiting van de stad stilaan zal verdwijnen. De stad Gent werd ontmanteld op bevel vanJozef 11 ( 1782). De versterkingen zijn in puin; de bolwerken zijn lanen en wandelingen geworden en enkele grachten zijn gedempt. Het Monterey-fort voor de Kortrijkse Poort is verdwenen; van het Spanjaardkasteel is de zijde gericht naar de Dampoort afgebroken. De Baudelo-abdij wordt gebruikt voor de Ecole Centrale en Bibliotheek. Het park werd een Botanische Tuin. Het Bisschoppelijk Paleis (Steendam) wordt gebruikt als departementaal hotel; het Sint-Agnesklooster (Lindenlei) wordt als broodmagazijn gebruikt. Er naast aan de Coupure bevindt zich het Douanekantoor. Het Sint-Veede-kapittel werd overgebracht naar de JezuĂŻeten in de Voldersstraat en de Raad van Vlaanderen is ondergebracht in hun gewezen college. De academie is in het oud Augustijnencollege. De kleine zaal van de Parnassusschouwburg gebouwd in 1789, is aangeduid op het plan en in de legende (Houtlei). Vertaling uit het werk "Plans de Gand" door Victor Fris ( 1920). NOOT : Zoals reeds medegedeeld is een heruitgave van het Plan Goethals op zwaar papier vĂ¨rkrijgbaar in het Documentatiecentrum (prijs 100 fr.). Voor verzending per post in een kartonnen buis : 150 fr.testorten op de postrekening 000-1050473-60 Heemkundige en Historische Kring Gent.

BIBLIOGRAFIE 1. ZO DE V ADER ZO DEN ZOON 11

In het maartnummer van G.T. hadden we op blz. 109 de gelegenheid, met veellof trouwens, onze mening uit te brengen over een artikel dat ons medelid Jacques de Vriendteven voordien voor Vlaamse Stam geschreven had. Het betreft de genealogie van het Vleeshouwersgeslacht der Van Loos. Inmiddels vergastte dezelfde genealoog ons, eveneens in Vlaamse Stam, (meinummer 1979, blz. 265-281) op een andere verhandeling die we gerust de evenknie van zijn eerste pennevrucht mogen noemen. Ik gewaag van evenknie omdat de auteur in beide gevallen over beroepsdoders handelt : in het eerste geval zijn de slachtoffers onnozele huisdieren, in het tweede geval misdadige mensen. 61

I. -

Jacques Botquin ca. 1680 - 1750 Brussel - Gent

II 11. a. Jean-Françols 1716 - na 6-1n4 Leuven - Brussel • Mechelen

11. - Francles 1712- 1753 Leuven • Brugge

u---1

11. b. - Jan-Baptiste 1727- 1764 Gent

11. c. - Pieter-Jan 1730- 1805 Brugge

111. c. - Jean-Baptiste 1762- 1842 Nettenmaker

Joseph-Petrus 1no- 1802 Brugge

Alexander-Benedictus 1798- 1878 Oost-Vlaanderen

Joseph-François 1800 - 1854 West-Vlaanderen

1 111. -

Franciscus-Joannes 1752- 1807 Brussel • Mechelen

Henri-Joseph 1759 - 1808 Gent - Middelburg - Brugge

r IV.- Joannes-Franclscus 1781 - 1829

Jean-Baptiste-Joseph 1793- 1878 Oost- en West-Vlaanderen, Brabant, Henegouwen

Middelburg - B'russel

r Jean-Françols

1806 - 1858 Brabant - Antwerpen 0\ N

---- -- . , Françols-Jean 1807- 1892 West-Vlaanderen, Brabant, Henegouwen

Als er iemand aan te wijzen is die met kennis van zaken over laatstgenoemde doders iets mee te delen heeft dan is dat ontegensprekelijk De Vriendt. Toen ik hem zowat 15 jaar geleden leerde kennen had hij reeds een ontzaglijk pak documentatie over die beulen ( 1) -want het is over dat slag mensen dat hij schrijft - bijeengegaard : honderden steekkaarten. Ge kunt u voorstellen in welke mate dat pak sedertdien aangegroeid is ! In de inleiding van zijn verhaal wijdt de auteur vooral uit over de functie, de status en de sociale positie van die lui de nadruk leggend op de bedenkelijke faam die ze bij het volk genoten. "Zij waren werkelijk de vervloekten van onze maatschappij. Indien hun ambt weliswaar afschuwelijk was, verdienden ze nochtans deze verachting niet." Natuurlijk is het de beslotenheid van het beroep - zoals dat bij de vleeshouwers het geval was -waarop gewezen wordt. De auteur had zowel over de de Hannoffs, de Straetmans of de Hamels kunnen schrijven, allemaal zeer belangwekkende Belgische scherprechtersgeslachten. Om meer dan één reden liet hij zijn keuze vallen op dat van de Boitquins. Deze Boitquins vormden inderdaad de loyaals bedeelde dynastie. Overigens waren ze in Gent meer dan goed vertegenwoordigd. V ergeten we niet dat de eerste in de rij, Jacques, degene was die zich in 1716 te Gent kwam vestigen waar hij de beruchte Jan Franck opvolgde. Om een idee te vormen in welke mate scherprechterszonen met scherprechtersdochters in het huwelijk traden : Boitquins met Staetmansen; Boitquins met andere beulskinderen moet ge De Vriendts verantwoorde studie ter hand nemen. Ge kunt niet ontgoocheld de boeken sluiten. Tot beter begrip van de zaak drukken we de stamboom van die merkwaardige dynastie af. M.V.W. (1) Een goed punt verdient de auteur alvast wegens het feit dat hij vermeden heeft in de titel van zijn artikel de naam beul te gebruiken. Inderdaad heeft die onsympathieke naam nooit een officieuze, laat staan een officiële klank gehad. In de administratieve zowel als in gerechtelijke bescheiden kwamen geen andere benamingen voor dan : hangman "" galgemeester (pendeur); coc "" kok (queux); scarpcoc, scerprechter; meester van den hooghe weercke (maître des hautes oeuvres); criminele officier, dienaer van de justicie, justicier van der stade (haut justider);justicier vandesweerde (exécuteur de haute justice).

2. HERDERS EN PAROCHIANEN. Kerkelijkheidsgegevens betreffende het bisdom Gent, 1830-1914 door Jan Art. (Verhandelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent deel XIV, 1979) Prijs : 400 fr. (postrekening der maatschappij :

000-0370680-43) In onze jaargang 1978 werd reeds de studie Kerkelijke Structuren en Pastoraal in het bisdom Gent 1830-1914 van dezelfde auteur besproken. De voor ons liggende studie- vrucht van jaren geduldig zoekenbevat : 1) streefpunten van de pastoraal, 2) relationes status diocesis en algemene overzichten, 3) praktijkgegevens over de stad Gent (Paaspraktijk, aantal communies, mispraktijk), 4) praktijkgegevens platteland en kleine steden. In het Woord Vooraf zegt prof. dr. R. Van Eenoo: "Men mag terecht spreken van een evenement in de kerkgeschiedenis van de nieuwste periode". Voor de kennis en het begrijpen van cle 19e eeuw is deze studie onmisbaar. Al de bibHoteken van de Heemkundige en de Historische Kringen moeten dit werk bezitten. Indien het ons toegelaten is zouden we de volgende wens willen uitdrukken : slechts een kleine minderheid van de bevolking beheerst de Latijnse taal. Met het practisch verdwijnen van de oude humaniora zal de kennis van het Latijn het bezit worden van een uiterst kleine groep. Dergelijke studies echter blijven ook nog over vijftigjaar hun waarde behouden. We menen dan ook, dat het wenselijk zou zijn in voetnota's de vertaling te geven van de Latijnse citaten. 3. DE SINT-NIKLAASKERK TE GENT. Geschiedenis-IconografieKerkschat-Restauratie. Gent 1979. (prijs 150 & .) Ter gelegenheid van de Veertiendaagse van de Sint-Niklaaskerk- manifestatie, die de grootste belangstelling van het publiek mocht genieten - verscheen deze brochure. Ze bevat twee bijdragen : Geschiedenis van de Sint-Niklaaskerk en De Restauratie van de Sint-Niklaaskerk, alsmede de catalogus van de tentoonstelling ingericht in het Museum Vander Haeghen in de Veldstraat. Keurig uitgegeven en rijkelijk geĂŻllustreerd werk. Kosteloos werd nog verspreid "Veertiendaagse van de Sint-Niklaaskerk", catalogus van de tentoongestelde werken in de uitstalramen van de winkels in de dekenij Veldstraat Center en aanpalende straten. 4. OSCAR COLBRANDT. Brochure uitgegeven ter gelegenheid van de Herdenkingstentoonstelling in de Sint-Amanduskapel op het Campo Santo. Naast een bijdrage over de betekenis van het werk van de kunstenaar Colbrandt door Johan van Mechelen bevat de brochure biografische gegevens, een bondige geschiedenis van het Campo Santo, alsmede de catalogus van de tentoonstelling. M. S. 64

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweemaandelijks Kultureel Tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Gent V .Z.W. Redactie-adres : Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang, nr. 2

15 maart 1980

Ere-voorzitter : J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter : G. Hebbelynck Onder-Voorzitter: H. Collumbien Secretaris : R. Van Geluwe Penningmeester: A. Verbeke Ruildienst: Van Geluwe-Eggermont A., Maïsstraat 235, Gent Secretariaat : Maïsstraat 235, Gent.- Tel. 26 23 28 Postrekening: 000-105.04.73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld : 200 fr. per jaar.

•

INHOUD Te Gent Gent in 1869 De Petercellepoort De Raadskelder Bibliografie Oplossing puzzel1979 Aanvullende Ledenlijst Agenten-Plicht

66 67 106 112 115 116 117 119

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten : in het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46, Sint-Amandsberg: elke zondag van 10 tot 12 uur. (uitgenomen op feestdagen). Gesloten in juli en augustus. Verantwoordelijke uitgever: G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40,__Gent Elke .auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage. Uitgegeven met de steun van het stadsbestuur van Gent en van het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen. 65

Op WOENSDAG 26 MAART om 20 uur in de Conferentiezaal van het Cultureel Centrum Bank Brussel-Lambert, Graaf van Vlaanderenplein 5, Gent : DIAPROJECTIE - à la Carte -uit de verzameling van voorzitter G. Hebbelynck : Beelden uit het GENT van vroeger- door de leden aangevraagd. Enkele onderwerpen : Zuidstation - Rasphuis Coupure - Dierentuin - Neermeersen vóór 1950- Meerhem-Houtlei- verwenen bruggen, enz ... Op WOENSDAG 21 MEI om 20 uur in de Conferentiezaal van het Cultureel Centrum Bank Brussel-Lambert, Graaf van Vlaanderenplein Gent voordracht met dia-projectie door de Heer J. Vande:tihoute, diensthoofd van de Dienst Monumentenzorg en Stadsarcheologie over "GENT IN HET JAAR VAN DE STADSVERNIEUWING".

TE GENT

1. De tentoonstelling "Kinderarbeid van omstreeks 1800 tot 1914" kende een reuzesucces: meer dan 15000 bezoekers. Deze tentoonstelling ingericht door het Museum voor Industriële Archeologie en Textiel werd hernomen in het Centrum voor Kunst en Cultuur. De tentoonstelling zal in 1980 ook te bezichtigen zijn te Leuven, Hasselt, Aalst, Ieper, Antwerpen, Delft, Turnhout, Brussel en Oostende. 2. De Heer R. De Buck deelt ons mede, dat het initiatief voor het plaatsen van een gedenkplaat aan het geboortehuis van 0. De Gruyter uitging van de Heer A. De Frenne, algemeen voorzitter van de Melomanen. (zie Ghendtsche Tydinghen mei 1979)

GENT IN 1869

2 januari : Te koop : twee woonhuizen. Veirgrepstraat, 16 en 18 benevens een beluik van twaalf huisjes met ingang langs een poortje, te samen605M2 groot. Verhuurd tegen 872,50 fr.per jaar. Dit geeft ongeveer voor de beluikhuisjes een frank per week en voor de twee overige huizen 2,38 per week. 4 januari : In 186 9 zijn er talrijke stakingen. Een eerste staking bij de firma De Leenervoor een hoger loon. De maatschappij verleent geen steun zo gezegd omdat de staking is begonnen zonder de tussenkomst van de vereniging, maar vermoedelijk wel omdat er geen geld in de kas is. Na enkele dagen gaan de stakers terug aan het werk. Omstreeks 8 januari een volgende staking bij Parmentier : zeventien wevers vroegen hun werkboek. Na een mislukking van de onderhandelingen gaf De Boos de raad elders werk te zoeken. Op 26 januari opnieuw staking bij De Leen er : 9 5 wevers verlaten het werk, omdat een vijftal stakers van het begin van de maand niet meer aanvaard zijn. Op het einde van de maand gingen de stakers opnieuw aan het werk. Tijdens de laatste stakingen verspreidden de stakende wevers een bedelbrief.

6 januari : Hendrik Waelput, laureaat in de grote muziekwedstrijd, werd benoemd tot directeur van de muziekschool te Brugge.

N ieuwjàa .I "Swensc h der Weversmaatschappij Vooruit •oor 1969

De politiecommissaris deelt aan de hoofdpolitiecommissaris mede, dat de stakende wevers nog geen vergadering hebben gehouden en dat nog geen steun werd uitgedeeld. Hij deelt nog mede, dat Seranne naar Brussel is geweest. Op 11 januari een volgend politie-verslag : de twee weversmaatschappijen zijn het oneens : De Boos, voorzitter van de maatschappij Vooruit, die vergadert in de Harmonie, doet zijn leden geloven, dat ze allen lid zijn van de Internationale. Seranne beweert het tegengestelde en hij is naar Brussel gegaan om van de Brusselse afdeling een bewijs te bekomen waarin verklaard wordt, dat enkel de leden van de Broederlijke Wevers lid zijn van de Internationale. In de reeks R/U7 (S.A.G. ) vonden we het volgende met de hand geschreven · document. Aan de Gentsche Werkers, Gezellen. Aanzijnde het art. 7 der statuten van den Belgischen algemeenen raad aan dezen verbied twee afdeelingen te erkennen in dezelfde gemeente voor zoo veel deze afdeelingen niet bestaan uit twee verschillende talen zoo als fransch en vlaamsch , of de eene van de andere niet verwijderd zijn in twee verscheidene deelen der zelfde gemeenschap. Wij brengen ter kennis aan alle werkmansmaatschappijen van Gent die

zich willen verbinden aan de Internationale Werkers vereeniging,dat den algemeenen raad van België in zijn zitting van dezen dag en gevolgentlijk aan de magt die hij ontvangen heeft in het Belgisch congres van 25 december besloten heeft alleenlijk te erkennen als afdeeling der Internationale te Gent deze die gesticht is door de Broederlijke Wevers van Gent en die daarenboven de weversmaatschappij, spinners en schilders begrijpt. Bij gevolg de werkersvereenigingen en de werklieden, die zouden willen opgenomen worden zijn verzocht z~ch aan het bovengemelde verbondgenootschap aan te bieden. Brussel den 14 januari 186 9 Volgen zeventien handtekeningen, die wel interessant zijn voor Brussel. Als slot : Brismée, boekdrukker te Brussel. Seranne heeft dus voorlopig het pleit gewonnen. Maar ... een politieverslag van 18 januari deelt ons mede: de genaamde Karel De Boos is tot voorzitter verkozen van de twee verenigingen. Hij is vrijgesteld van werk en zal voor zijn opdracht 25 fr. per week ontvangen. De politiecommissaris voegt bij zijn verslag een exemplaar van een strooibiljet. K. De Boos heeft de strijd gewonnen. Hij belegt een vergadering op 24 januari. Over die vergadering in de herberg de Harmonie op zondag 24 januari hebben we ook een politie-verslag. Er waren ongeveer 200 aanwezigen, waarbij een meerderheid aan vrouwen; Na het concert, dat anderhalf uur heeft geduurd, nam De Boos het woord. Volgens spreker zijn de winsten van de fabrikanten en de wedden van de fabriekdirecteurs niet in verhouding met de lonen van de werklieden. De huishuren zouden de eigenaars 15 % tot 17 % interest bezorgen. Daarna vond hij de stakingen zoals ze geleid worden ondoeltreffend. Het werk verlaten om het de volgende dag te hernemen is een grote fout. Vooraf moet er een groot reserve-fonds worden aangelegd om de stakers te kunnen helpen in hun strijd voor een hoger loon. Om de gedane vergissingen te kunnen verhelpen is er slechts één middel: in een kas samenbrengen niet enkel de bijdragen van de wevers, niet enkel de bijdragen van de verschillende beroepen van het land, maar wel al de bijdragen van de werklieden van al de landen. Met dit geld zal men fabrieken oprichten om de fabrikanten te bestrijden en zal men arbeiderswoningen bouwen. Op zondag 31 januari houdt de Gentse afdeling van de Internationale nog een vergadering. Volgens het politie-verslag waren er ongeveer 150 toehoorders. Aan het bureau: Seranne, Ring Napoleon, schilder, Vandenberghe Louis, drukker te Bt;ugge en Van Duyse Hermann.

Vandenberghe betreurt de geringe belangstelling. Hij poogt aan te tonen hoe noodzakelijk het voor de werkman is aan te sluiten bij de Internationale. Van zodra de geest van de Internationale zal verspreid zijrrin al de delen van de wereld, zullen werklieden van een stad niet gaan werken op plaatsen, waar de arbeiders in staking zijn voor loonsverhoging. Seranne zegt, dat sedert 1830 geen enkel werkman heeft kunnen bekomen, dat hij van de rechten geniet, die door de Grond70

wet worden verleend. Hij betreurt de onverschilligheid van de Gentse arbeiders, die niet bereid zijn aan te sluiten bij de Internationale. Terwijl een aantal toehoorders de vergaderzaal verlaten, verklaart Seranne dat over veertien dagen een nieuwe vergadering zal wor.en ingericht. 8 januari : De maatschappij Concorde, die sedert acht jaar geen bal had ingericht, heeft besloten er dit jaar een in te richten. De bouwwerken van het hospitaal zijn bijna voltooid. 22 januari : Te Laken overleed prins Leopold. Hij werd geboren op 12juni 1859. 31 januari : Aanbesteding voor het bouwen van een nieuwe kerk te Ledeberg. Het bestek bedraagt 152 485,74 fr.Een K.B. van 23maart zal aan de kerkfabriek de toelating verlenen een kerk te bouwen op de grond, die de kerkfabriek heeft ontvangen van de erfgenamen van notaris Eggermont. Op 15 augustus lezen we in De Godsdienstige Week voor Vlaanderen: "De grondvesten van de nieuwe kerk te Ledeberg zijn voltooid. Maandag 16 augustus zal de bisschop de eerste steen wijden". De kerk werd ontworpen door architect De Perre. 2 februari :De gemeenteraad besluit de stenen Appelbrug, gelegentussen de Zeurzaksteeg en de Breidelsteeg (thans volledig genaamd Jan Breydelstraat) te vervangen door een ijzeren draaiende brug, alzo . kan de brug ongeveer een halve meter worden verlaagd. De Italiaanse troep, die Rigoletto opvoerde, is zeer gunstig onthaald. De artiesten zullen ook U Barbiere di Siviglia en U Trovatore opvoe-_ ren. Er bestaat een broodmaatschappij in de herberg Het Trompetje in de Molenaarsstraat. 6 februap : De Uilenzangerskring A.B.C. zal morgen de voornaamste koffiehuizen en herbergen bezoeken en er geld inzamelen te voordele van het Werk der Kinderkribben. Op 24 februari zalle Septentrion vierhonderd frank aan het werk schenken. 8 februari: De Vlaamsch Liberale Vereeniging heeft besloten tien exemplaren aan te kopenvan de gedichten van Emiel Moyson als bewijs van hulde aan deze volksdichter. Op dinsdag 9 februari (carnaval) zal de menslievende kring Hulpfonds der Armen gevestigd in de herberg De Vier Emmers in de Barrestraat duizend kg. tarwebrood en 6000 kg. kolen uitdelen. In de Beurzencourant verschijnt een aankondiging voor een inschrijving op de leningen uitgegeven door Chemins de Fer de l'Est-hongrois (la communication la plus directe entre Vienne, Galatz, la Mer Noir et 71

IT&DG

OONCITOYENS I

MEDEBUBGEBSI Eene treurige gebeurtenis heeft Uelgië en Koninklijk<~ F:1milie getroffen. Zijne Koninklijke Hooghdd, de Hf~rtog van Rrabancl, wrmocdelijke erfgenaam dm· Kroon, is heden narhl ten (-en m·e, op het kasteel van La•~kcn, :aan de gevolgen eenea· vreede ziekte

d.-

I~Lwekcn.

J)e dood ,·an den jongen l,rins, zoo vroegtijdig a:m de hooa) der natie onll'Ukl, z;ll eene algcrueene dt·oefhcid doen onlstaan. Hel is met een gevoelen mn diepe smart dat. het (AIIcge dit . gr'OOt ongeh1k ter uwer kennis hr('ngl. G(~d:um l<'lt Sladtmize, den 22 .J:muat•i t869. COr,wf -..J N

111~

li.EIIUIU\1•:.

l>~mteltle

SOCI'I•IIfl.,*,

c.;. WAELHI\ut:CK.

Un douloureux événement vient de frapper la Belgique cl Ju l<,umille 1\oyule. Sou Allesse Royale Ie Duc de Brabant, l'héritier présomptil' de In Couronne, a suceombé à ut.e cruellc mnludie., uu chàtcau dtl ~aeken, ce rnatin t't unc heure.

La morl du jcuuc Pt•ince, cuiC\'é si tól aux espérances de la nation, t~xdlern des t•cgr•ets universels. • C'est avrc uu s<mliment de swolondé trish~sse fJUe Ie Collégc por·le cc grand nmlbcm• à votre COUIIUÎSSftiiCt~.

FHil à I'Holel de Ville, Ie 22 Jnnvier 1869. ~ :.......l

;;~~!~-"

.--ë:!:J."M'

ft\l

CunH <·

\rP..0$< . : .....-.- -?~

.~~·~~q

f.t.~

t•E

1\l~ tu : uon:.

,.._,,c,-fluÎJ'f'

( ~ommuuftl,

t:. W.H:t.IIIWI-:CK.

l'Orient) en door Chemins de fer de la ligne internationale de l'Italie par le Simplon. Op 21 december 18€13 had Jan Albert op de parochie Heilig Kerst het genootschap tot begnafenis opgericht. De bijdrage bedroeg twee centimes per week. De leden boven de acht jaar werden begraven met een middelbare lijkkist gegarnierd met lint en koperen nagels, het kruis met een zilveren galon versierd, alsook een gelezen mis en vijf frank voor het huren van de rijtuigen. Voor de leden jonger cUm acht jaar werd een gewreven kist gegeven met zilveren galon en koperen nagels plus 2,50 fr.voor het rijtuig. Het jaar 1866 was voor het genootschap een zware beproeving. (cholera-epidemie). In 1869 werden de activiteit~n van het genootschap uitgebreid over de parochies Sint-Augustinus, Sint-Michiels en Sint-Jan-Baptiste. 17 februari : Te Gent overleed Lodewijk De Potter, Vlaams letterkundige. Hij werd geboren te Rumbeke op 22.9.1792 en was leraar aan het atheneum te Gent tot in 1850, waar hij Latijn en Nederlands onderwees. Hij was enkele jaren voorzitter van het Vlaamsch Verbond. 24 februari: Het Werkmansgenootschap tot aankoop van levensmiddelen bestaat thans twee jaar en telt 303leden. In januari 1869 beliep de verkoop: kruidenierswaren : 3 133,15 fr., broodbakkerij: 1 529,97 fr., steenkolen : 624,76 fr. T?taal: 5 287,88 fr. Op 27 februari zal de Gazette van Gent een brief van een winkelier publiceren, waarin gevraagd wordt bij de gewone winkeliers te kopen, daar dit voordeliger is en dat de winkeliers patent en belasting betalen. Op 3 maart zal de voorzitter Désiré Verbrugghe antwoorden: de maatschappij betaalt ook patent, het bestuur bestaat uit achttien werklieden uit verschillende ambachten, de prijzen zijn niet hoger dan in de winkels. Het doel van de maatschappij is verzedelijking en opbeuren van de werkende klas door spaarzaamheid en voorzienigheid. Elk lid moet eerst honderd frank in het genootschap bezitten, vooraleer hij een deel van de winst kan ontvangen. Het Werkmansgenootschap zal twee succursalen oprichten (Rooigemstraat en op Sint-Pieters). 26 februari : Bij V andenhove gaan 200 wevers in staking. Ze beweerden slechts negen frank per week te kunnen verdienen; volgens de patroon zestien frank. Op 8 maart gaan de wevers terug aan het werk met een geringe loonsverhoging. 3 maart : We vernemen, dat de heer Modest de Noyette de zegepraal heeft behaald in een wedstrijd tussen de bouwkundigen van Gent voor het maken van een ontwerp van een groot magazijn, dat op de hoek van de Veldstraat en de Bennesteeg zal worden opgericht. Het betreft 73

hier het hoekhuis van het huidige magazijn Au Coin de Rue. Op 8 maart waren tachtig wevers van de ftrma Bracq-Vercruysse, Coriariderstraat, in staking : ze vroegen een beter loon, beter materiaal en de afschafftng van sommige werkregiem enten. De staking zal duren tot 13 april : het was tot heden de langste staking. Gedurende de staking zullen een vijftal bedelbrieven door de wevers van Bracq worden verspreid. Op 17 maart rapporteert de politiecommissaris : "De wevers van Hooreman-Cambier hebben het werk hemomen met een opslag van een frank per stuk. Bij Bracq-Vercruysse werden veertien werklieden, die geen lid zijn van de maatschappij Vo~ruit aanvaard. Gisteren woonden een dertigtal wevers een vergadering bij in de Harmonie. De Boos verbood de stakende wevers het werk te hernemen. Hij zegde, dat de arbeiders sterker waren dan de fabrikanten en wees naar het voorbeeld bij Vandenhove. Volgens de politiecommissaris stelde De Boos voor in elke fabriek de namen van de werklieden te laten uithangen en slechts te willen werken met leden van de maatschappij. Volgens de politie zijn op 5 april een vijftigtal stakers van Bracq samengekomen in de herberg Den Duitsch; ze hebben er een glas bier gedronken. Tot heden werd in het lokaal nog geen geld uitgedeeld. Op 3 april vernemen we, dat de vergadering van de Gentse afdeling van de Internationale, die moest gehouden worden in de herberg Artevelde, Vrijdagmarkt, niet is doorgegaan omdat Van Duyse H. vergeten heeft de oproepbiljetten uit te delen. Volgens dit verslag zou de Gentse afdeling van de Internationale, genaamd E. Moyson, een duizend leden tellen. Slechts een tiental personen waren aanwezig. Er was nog een meeting op 11 april in De Polka, die werd bijgewoond door ongeveer 700 werklieden en waar De Boos en Seranne het woord voerden. Op 13 april gingen 44 wevers terug aan het werk, een aantal week uit naar Frankrijk. Uit een politieverslag blijkt, dat op 18 april aan de stakende wevers wordt medegedeeld, dat de fondsen van de weversmaatschappij zijn uitgeput en dat dezen, die geen werk te Gent konden vinden, werd aangeraden naar Frankrijk te gaan om werk te zoeken. Vermoedelijk was dit het laatste publiek optreden van Seranne. Einde april of begin mei zal Seranne Gent verlaten en zich met zijn vrouw vestigen te Wasemmes bij Rijsel, waar hij werkt in een weverij. Seranne is dan 27 jaar oud. Hij overleed te Rijsel op 10 mei 1919. Hoe dit vlug verdwijnen van het toneel te verklaren ? Seranne kon zeker geen werk meer krijgen te Gent. In zijn strijd met De Boos trok hij aan het kortste eind. De meeste stakingen kenden geen succes. Door armoede gedreven en ontmoedigd verliet hij Gent en volgde aldus de raad, die 74

Crnt, dt' ll :1 \I aart I :\()!l.

Werkers , ·an Gent, Wi,j voeden de hoop dat gij onzen strijd .zult gocdkem·cn, die wij hebhen aangegaan tot vet·kr·ijgiug vau een centiem per meter YCrbooging op onzen tarief, vcrmils ·wij heden zoover gebracht waren, daL \vij de . meesten

onder ons geene negen ft·anks io de werk meer en wonnen. Broeder, wij t'ekencn op cenc ondersteuning van uwentwege

tot voor·tzeUing

\ '311

onzen strijd en opdat wij

zoutfen kunncu volluu.-dcn. Wij blij,·cn de wevers vau den heer

\ 'A~

lfovt:11:.

Broeders, gelief uwe penningen te storten, op Zonda;r 7 Maart, van 9 tot t2 url' 's morgens in de Han/IOIIic, hul'k der St-Hnbertstraat of bij PIER K HOC<, in de herl>èrg den Duihclt, bij de St-,lacohskt' rk:

Gent, boedrukk. F.-L. Dullé-Î'lus, lloogpoort , 2ï.

hij zelf aan stakende wevers had moeten geven. Bij dit verhaal zijn we verplicht nog de volgende beschouwing toe te voegen: voor 1869 geven de kranten practisch geen berichten over de stakingen, we kunnen enkel steunen op de politieverslagen. We weten alzo niet nauwkeurig wat er allemaal gebeurd is. Zo zegt het politieverslagvan 18.1.1869 duidelijk "Le nommé Ch. De Boos a été élu président des deux sociétés. tl sera exempt de travailler... " Volgens een verslag van 9 juli werd Pierre Van Damme, wever bij de Hemptinne, oud 26 jaar en gehuwdzonder kinderen, tot voorzitter van de Broederlijke Wevers verkozen. "11 résulte des renseignements obtenus que ses antécédents, sa conduite et sa moralité sont exempts de reproche". De politie moet deze inlichtingen als zèer belangrijk aanzien, want het verslag is bestemd voor de administrateur van de openbare veilig. heid, voor de gouverneur en voor de procureur des konings. 19 maart : Dokter A. Vermeulen, hoofdgeneesheer van het krankzinnigengesticht voor vrouwen en van het gesticht Het Strop is naar het kasteel te Laken geroepen bij keizerin Chariotte. 22 maart : De gemeenteraad verleent aan het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen de toelating het godshuis Schreiboom (opp. : 3 155m2) te verkopen voor 167 500 fr. Op 20 october zal de Godsdienstige Week meedelen, dat kanunnik De Decker, algemeen overste van de Zusters van Liefde en van de Zusters van de Kindsheid Jezus eigenaar geworden is van de vermaarde kapel van O.L. Vrouw der Zeven Weeën, beter gekend onder de naam Schreiboom. De gemeenteraad verleent de toelating aan een eigenaar op de Groendreef een beluik van dertig woningen, elk 16M2! groot, te bouwen. Het reglement van de brandweer, dat dagtekende van 30.1.1830, wordt herzien. Het volledig korps telt 80 manschappen : een kapitein, een · luitenant, een onder-luitenant, een sergeant-majoor, vier sergeanten, 13 korporaals, 34 sapeurs, 2 hoornblazers en 23 pompiers. De onderofficieren en soldaten ontvangen een soldij, alsook kazernering, vuur en licht kosteloos. Ze mogen niet huwen zonder de toelating van het College van Burgemeester en Schepenen. De officieren worden kosteloos gehuisvest. Bij afwezigheid op-het appel, bij het onderricht, bij ongehoorzaamheid en voor dronkenschap kunnen de manschappen gestraft worden met één tot acht dagen politiezaal. Bij herhaling: · cachot. De manschappen, die hun kledij of andere voorwerpen verkocht of verpand hebben, kunnen gestraft worden met vijftien dagen cachot, waarbij één dag op twee op water en brood. De gestraften met kamerarrest worden per dag straf afgehouden : sergeant-majoor : 30 cent., sergeant. : 24 cent.; korporaal : 20 cent., pompier: 10 cent. 76

Gt'lll, drn Hi :\lamt 1869.

Werkers ,·an· Gent ·

C<'lid uwe penningen te storten voot· de wcrers ,·an den IH'cr· Bn.\CQ en Yan den heer lloonEM.\N, als onde~· l'l::nd \OOr hunnen str·ijd.

Jlij deze kondige Y>'q u alle aan, dat er op Dijusdag Hi :lfaar·t, ccnc meeting gehouden zal worden in de . 11 ar·monic, op St-Pictcrs. hoek der St-Huberlslraat, cu \\' ornsdag in de hcdJer·g Zachcus, op het heilig Kcr·st, bij de str·aal va 11 llcrouw, telkens om 6 ure 's avonds. · Wij blij\·en in afwachting uwer· komst. De WC\'CI'S van <k heer en nn.\CQ Cll noonnt.\:'i.

DAGORDE DEZER ZHTING : ~ u Slr·ijcl \'iiO flr:JCcj on lloor('man : 2·· Om ouderstand aan d~zclftle te doen.

Broed,•rs, ~rlief uwe penningen te st01·1en, Oll Zondag 2t lllaart, l'an 9 tot 1':! UI'(' 's mo•·p•ns in de llarmonie, htJrk dt•r St-llulwrtstraat, or hij PIER KIIO'I, in de herl•l'rg den J)nitsch, hij cll~ St-.laeohskt'rk.

___

_______

(;,·nt, IJ(>Prlrul.k.

F.-t. Oullé-Piu;:, llo'O(:poorl. ':/7 :

CONCOURS DE

VELOCIPÊDES A.GA.~D,

Ie Dimanche 11 A.vril 1869, à 2 t 1'1 heures préciscs de relevée, aa boulevard da B.SI(alaace.

P R 0 G R A M M E D ES

C 0 U R S E S.

VITESSE. 1. -

Vélocip~des

i r Prix. 2• id.

al. 3 roues. Cut• médaille en VCflll<'il. id. en argcnt.

2. -Vélocipèdes ii. 2 roues. i r Prix. - l'ne médaille en vcrmei I. 2" id. id. cu arsent.

LENTEUR. S. - V élocipède!'l à 2 roues. i • l 1rix. 2" id.

Une médaille en vct·meil. id. cu arsent.

OBSTACLES. 4. -

Vélocipèdes it 3 roues. i• Prix.- Cue médaille cn vermril. 2• id. id. <'n argcnt.

t i . - Vélocipèdes it, 2 rouefl. 1• Prix. ·- Une médaille en vet·meil. 2" id. id. en argt•nt.

Vélocipèdes de petite dimeosion à 2 età 3roucs. Course de vit.esse. spécialement réserrée cmx enfunts. Prix. - Une rnédaille en arsent. Dans les Cottrses de vitesse et ei obstacles Ie p1·emier Clrrivcrnt a Ie i• prü: e& le second ar1·iva11t Ie 2" prix. Dans 1118 Cottrses de le11teur Ie dernier arriumt a Ie I • 11rix et l'at:a11t

dernier arrivant le 2- prix. Dans chaque Course il ne partira que trois conc1m·ents à la {ois. Pl.ACES RÉSERVÉES SUR L'ESTRADE : Premières 2 fr.-Secondes t fr.

Straffen met politiezaal : het dubbel, cachot : driedubbel. 8 april : Twee van onze medeburgers, de heerJozef de Hemptinne en de heer Willem Verspeyen, beiden afgevaardigden van het Comité van de Pauselijke Werken, zijn naar Rome vertrokken om de Paus ter gelegenheid van zijn jubileum het adres van de Belgische katholieken aan te bieden. 11 april : De wedstrijd voor velocipeden op de Begijnenvest op 31 maart werd een fiasco. Aan het feest had de Fliehende Fanfare van Keulen met veertig leden haar medewerking verleend. Het feest werd hernomen op 11 april en lokte een massa toeschouwers.

19 april : De gemeenteraad besluit een square aan te leggen op het Arteveldeplein. Op de Vrijdagmarkt zullen 56 rode kastanjebomen worden geplant. Na een lange discussie keurt de gemeenteraad het besluit goed een overdekte markt te bouwen met twintig stemmen tegen twee en drie onthoudingen. De vraag "Moet er een overdekte markt komen op de Groentenmarkt" wordt goedgekeurd met veertien. stemmen tegen elf. Een volgende vraag "Moet er een overdekte markt komen tussen het Stationsplein en de Lange Violettenstraat" wordt op dezelfde wijze goedgekeurd. Gelukkiglijk moet er tussen de goedkeuring-en de uitv<:>ering nog heelwat water door de Sclielde vloeien en kan nog veel gebeuren. De gemeenteraad heniet nog het lastencohier voor de uitbating van de opera. De duur van het toneelseizoen bedraagt zes maand. De prijzen voor een abonnement (twaalf vertoningen) bedragen : loges 1° rang en stallèn : 32 fr., loges voor officieren : 25 fr., loges 2° rang: 20 fr., parquet : 17,50 fr.Zonderling is wel het volgende : parquet voor militairen (tot.kapitein) infanterie : onderluitenant : 7 fr., luitenant : 8 fr., kapitein : 11 fr. De officieren van de kavalerie, artillerie en genie betalen echter respectievelijk 9, 11 en 13 fr. 24 april : Multatuli houdt een lezing in de zaal Sodaliteit over het onderwerp "Over vrije studie", waaronder Multatuli verstaat het onbelemmerd streven naar waarheid. Op 26 april zal hij in het Van Crombrugghegenootschap voor de leden van het Willemsfonds, de Taal is gansch het Volk en het Van Crombrugghe-genootschap voorlezen uit eigen werk. 25 april : Gisteren zijn in een openbare veiling verkocht behalve enkele oude eiken planken, verscheidene oude versiersels, voortkomend uit de kapel van het Prinsenhof, dit volgens de aankondiging. Men weet dat de fabriek van Juff. Cappens in het Prinsenhof werd opgericht in het overschot van de gebouwen van het paleis, waar de machtige vorst 79

l\IACHINE à taver,

Tordre et amidoner, au molen de Rouleaux en eaontehoac. ~

MAISON

FOLLETT.

.JOMEPU .J. PEDB,

.IO.EPB .1. PEIIB'I' •

Alaisons anglaists tl amrricaine•·

Haistns an&laim et aairicainu

llue d1t M11.qü,

.Anver&.

Jnnl'hinr. est indispensoblt• à toute ménagère IJUÏ dudie la pro1lreté, la conl>ervation de son linge et l'éronnmit• du temps cl de

étant produile par des ban· des dnstiqucs, on peut pas· ser ilux rouleaux uue srosse couvei·ture avec In même (acilité qu'une pièce de la plus fine dentelle, et les bóutons, agrafTes, etc., ne se cnssent pas. Prix. ___, ~lS franca et au· dessut. (510

l'argrnt. - Ellc Jlresse rornur~

rt l'enu hors du linge l'on évilc .1insi Ie dommoge qu'on fnil à celui-ei en Ie tordcwt. La 1nession t•t

t8, Vieuzmarché-au-Blt,

llntxd f n.

Ct'lh~

MAISON FOLLETT.

Aankondiging ontleend aan het Volksbelang (1869) .

Keizer Karel werd geboren en dat thans wordt afgebroken. Het enige wat van het gebouw, vroeger omgeven door wallen en met zes prachtige poorten en 300 kamers, nog overblijft, is de overwelfde poort. (Gazette van Gent) Gouvernement impérial de Russie. 555 5000 obligations de 500 fr. Emise au prix de 317,50 fr. avec jouïssance d'un intérêt annuel de 20 fr. On peut souscrire sans frais chez M. Verhaeghe-De Nayer à Gand. In april waren er korte stakingen bij van Heulebroeck, bij Van Dinter en bij Lamotte. Op 28 april brak een staking uit bij Rey te Ledeberg. De werklieden klaagden over de slechte grondstoffen en gezien ze per stuk betaald werden, daalde aldus hun loon. De Boos had hier zeker de leiding. Op 5 mei hield De Boos een vergadering in de herberg De Maagd van Gent te Ledeberg. Op 3 mei hadden de stakers tijdelijk het werk hemomen op voorwaarde, dat zij in hun veertien dagen zouden gesteld worden, wat betekent dat ze daarna hun werkboekje zouden ontvangen. De Boos vergaderde eerst met jonge werklieden (van elf tot veertien jaar). Hij zegde hun, dat ze niet mochten werken na het einde van de veertien dagen en dat de weversmaatschappij hun elk drie frank per week zou geven plus vijftig centimes om te verdrinken. Volgens het politierapport verlieten de kinderen opgewekt het lokaal. Ze verklaarden dat ze elk tien centimes hadden gekregen. Daarna hield De Boos een vergadering voor de volwassenen. De Boos gaf hun de opdracht te staken na het einde van de veertien dagen en dat men dezen, die bereid waren tot werken, dit moest verhinderen. Op 18 lnei zullen de stakers bij Rey het werk hernemen. Uit een ander verslag vernemen we, dat een zekere Bracq L. de voorzitter zou zijn van een maatschappij van hekelaars met zetel in de herberg In den Hollandsehen Wagen op het Sluizeken. In de loop van 1869 vallen nog een negental weversstakingen te vermelden: bijDeLeener in juni. bij Rey,Hooreman-Cambier, Delacroix, De Leener, Vandenhave en nog eens Hooreman-Cambier in augustus, bijDeLeener in november en bij De Brouckere in december. Bij Hooreman-Cambier valt het incident te vermelden tussen een zekere De Regge en De Boos. DeRegge moet gewerkt hebben tijdens een staking. De wevers eisten, dat de Regge werd ontslagen, maar de patroon verplaatste enkel de betrokkene. Toen dit werd ontdekt zou De Boos zijn tussengekomen en aan De Regge gezegd hebben dat hij in geen enkele fabriek zou·toegelaten worden door de wevers. De Reggelegde nu een klacht neer bij de rechtbank en De Boos werd veroordeeld tot een boete van 50 frank en 700 frank schadevergoeding 81

aan De Regge. De Boos ging in beroep, maar de uitspraak werd bevestigd. De Boos kon natuurlijk niet hetalen en zijn meubels werden aangeslagen en verkocht. (zie Jan Dhondt: Hommes et Pouvoirs. Un militant Gantois de la premiĂ¨re Internationale blz. 369, alsook Paul Verbauwen : Schetsen uit mijn leven of de Geschiedenis der Gentsche Wevers blz. 43.) 2 mei: Ferdinand Van der Haeghen is tot bibliothecaris van de universiteit benoemd als opvolger van baron Jules de Saint-Genois.. 9 mei : Gedurende zijn verblijf in Rusland zal de burgemeester vervangen worden door schepen De Leti. We vernemen, dat de heer Rolin zijn ontslag gegeven heeft als stafhouder der orde van de advocaten om directeur te worden van de vlasmaatschappij La Lys in vervanging van wijlen de heer Rosseel. 13 mei: Amb. Verschaffeit heeft zijn bloemisterij overgelaten en gaat zich uit de handel terugtrekken. Hij stond aan het hoofd van onze hofhouwers en heeft er veel toe bijgedragen om de voor onze stad zo belangrijke nijverheid een hoge bloei te brengen. Zijn kunde werd door geheel Europa hoog geschat en veel vorsten vereerden hem met ridderkruisen. 16 mei: Op zondag 16 mei behaalde de Koormaatschappij te Reims de prijs van u,ĂŻtmuntendheid en de internationale prijs. De jury bestond uit Gevaert, Massenet, L. Delibes, Amhr. Thomas. De terugkeer van de winnaars was een ware triomftocht. Aan het station was het muziekkorps van de burgerwacht opgesteld. De overwinnaars werden bedolven onder een zee van bloemen. In de optocht naar het stadhuis stapten veertig maatschappijen. De straten waren zwart van het volk. Als prijs had de Koormaatschappij ontvangen : een gouden medaille (waarde 50 fr.), 1800 fr. in geld en honderd flessen Champagne, alsook een bronzen beeld (waarde 1200 fr.) Te Gent overleed Alexander de Vigne, muzikant bij het orkest van de opera. Hij was de broeder van de kunstschilders Felix de Vigne en Ed. de Vigne en van beeldhouwer P. de Vigne-Quyo. 27 mei: De gemeenteraad keurt de herstelling van de Sint-Jacabskerk goed. De kosten werden gedragen door de kerkfabriek. De werken stonden onder de leiding van architect Van Assche en zullen duren tot in 1906. De lezers weten, dat in de Sint-J acobskerk het praalgraf te zien is van Jan Palfijn, gemaakt in 1784 door Ch. Van Poecke. De gemeenteraad besluit ook de werken tot verbreding van de Bagattenstraat verder te zetten. Tenslotte geeft de gemeenteraad aan de eigenaar Facon de toelating twee straten aan te leggen : de Eksterstraat 82

OU PRIX D'EXCELLENCE

et du GrandPrix d'Honnenl' International, Temportés att Concours de Reims. . ./~;?!"".";/1 /tlo!J . c·-·

OJatvt<.C/

- - ----:::"::·.:.:

(}~/ O<X-«A-H-0-H/

,)Q-<t.C.e.-tut.a>'

C~·fU<}.

~iût; d.V e~ oc ~ 'm')o1.t.~lr~. eg<Xf&L~ ou. 'llLa,...., <'J .;af<i~e.~

J(";,i,v ;w Ve.<L«-'r<y..lc.'> ~/ e.x. ~Aw.

!J?>t-Ué~ow ().,_. go-t.«.<.-..t-<:M.

p atisserics.

LS}~.:.xu.v.S~Ht.?<'••~t~~ ~c ~citn•' · · 'Fruits 1t Dessc1·t. ''.··1'1" ~·)'n<: lc H~" \f.ltf 'N :0:..-t. ''"C""'''"'" .,, la t'jRDV ,L.;l) •l' J'llX · v' ... ~.l· ill,i lYl n.>'\"li.t.<l u,.n, .... ~u;. ·J.;.. -.• V't ,,·~J ''"'"' ~);,. t1f".: l.Jl\..1, 1

--------

:=:.:~--------

PRIX DES VINS.

st.t:rt;pk . . . .. ·. . . . . . . . . . . . . . . . .fr. 2-50 S~Julir.n· .

. .. ...

.1/w;'}tut.:r.. . . .

Laruse . .... . . _ . .

..... .

3-50

. . . . . . . . . .,

. . . .. . ..

.lrütuu/.lU:.i: ( Cl;j' tie .Jol) . . . . . . . . . " llou;;_y, !onwurg ri Cr;.Tw . .HiwuFV ( Flew• tfe .J'ül.ery). .... .... _,

lloedern· ( {'arf,. hlan..:h..e )

. .

. "

88-

---------~~~~6---------

rille de

(,(mrf .

- -- -............------,);.dĂť'll

- - ---+-- - -

en de Beukelaarstraat (beide op de Brugsepoort ). 29 mei : Ambr. VerschafEelt werd door de tsaar van Rusland gedecoreerd als hebbende het meest bijgedragen tot de luister van de grote hofbouwtentoonstelling te Sint-Petersburg. Rusland was een der beste markten voor de uitvoer van planten door de Gentse bloemisten. De volgende Gentenaars wonnen te Sint-Petersburg medailles : Th. Bureau : grote zilveren medaille voor de plannen van serres in ijzer en hout A. DalliĂ¨re : dertien medailles de Ghellinck de Walle : drie medailles de Graet-Bracq : een medaille D . Roelens : een zilveren medaille voor de plannen betreffende de verwarming van serres Schmidt : zilveren medaille voor hofbouwwerktuigen

) . .,.luuH/.)

.. ~

......

",..,

1:: ~

~~~ I. ~ I. ~ .

:-S

~ ......

"' "

~ 1.1

Â·~

-~ ~

I. ~

" ::,

..;

Praalgraf vanJan Palfijn.

Steizner : een zilveren medaille A. Verschaffeit : twaalf medailles Jan Verschaffelt : negen medailles Vervaene zoon : vijf medailles 10 juni: Het nieuw burgerlijk hospitaal zal op 1 juli in gebruik worden genomen. 19 juni : Te Gent overleed Aug. De Cock, senator en schepen vari Gent. Hij was ook ondervoorzitter van de Kamer van Koophandel. (geboren 30.12.1804 ). Hij werd begraven te Lokristi. Vanaf 15 juni zullen de treinen op de lijn Gent-Terneuzen uit het groot station vertrekken. In het station Dampoort kan men ook opstappen. 19 juni : De gemeenteraad van Oostakker heeft beslist de broodpegel af te schaffen. Tevens werd beslist de wijk Sint-Amandsberg en de Dendermondesteenweg met gas te verlichten. 30 juni : Tijdens een vergadering van de liberale associatie in de zaal Sodaliteit werd Emile Delecourt voorgesteld als opvolger van senator De Cock. Groverman bracht kritiek op het regeringsbeleid : de onderwijswet van 1842 was financieel nadelig voor Gent; ook was Groverman van mening, dat de Gentse parlementairen sterker de belangen van Gent moeten verdedigen en dit in verband met de waterwegen, de ringspoorweg en het kanaal van Terneuzen. Het middencomitĂŠ van de katholieke kiesvereniging besloot zich te onthouden bij de komende verkiezing. KunstschilderJozef Pauwels heeft een groot altaarstuk voorstellende Sint-Lievens het geloof predikend geschilderd voor de kerk van SintLievens-Esse. 5 juli : De kinderkrib in het lokaal In 't nieuw Strop op Rooigem wordt zonder plechtigheid in gebruik genomen. 10 juli: De gemeenteraad herziet het reglement van de botermarkt, dat dagtekent van 14.3.1804 en van de pluimveemarkt, dat dagtekent van 20.12.1806. Beide reglementen bepaalden, dat voortverkopers pas ĂŠĂŠn uur na de opening op de markt werden toegelaten. Deze bepaling wordt voor beide markten afgeschaft. Art. 30 van de wet van 22.7 .1791liet de gemeentebesturen toe de broodprijs te bepalen. Het K.B. van 25.1.1826legde deze bepaling op aan al de gemeenten. De meeste bakkers kopen in 1869 geen graan meer op de graanmarkt, maar meel, waarvan de prijs niet gekend is.

STAD GENT. • llel l'ollP,fJe van eu Sc!Jepe11e11

Burgemeesle•·

ICN·icht hf't publiek

dnl

Hppet·-couunissat·is '\'an pnlitiP, bet huisbrood ,·ea·. kochl n·ot•dt na a: 1'1'11

:');) C(•nlimcn de kilo bij: Ur S<•hnmJ>helaer l.co, llooijaard , 7 . •Jilu.,.~u"' Pictf"r, Lic,·ckatü .. 2:!. ·Thicnl>oot l.odcwijk, K<>ornlei , a.

J aute ··moç<~is. Sll3zoaart1strant. n(~ 1:-r.}h.·r Jou~r, Kanoni~~lrnat , 107. \ ;1;11

10.

cculinwn de kilo b\j:

llc·llqmllc l'icl<'r, <•oudclccu"f'laah. ••· . llnSt(udirr ~~c'Z.usters, St.-Jan,..lrccf, 14. ''lT~ ,\driaan, St. Jaosdre.,r, 17. (':~llc•haul l.éonard, Korte 7.ihcrstrat>t, :)~. \ f.'H\ ei re Jau-Bernard , Plohnstrnat,. 9. f 'ul hrundl )J . .. Dendcrmood.!tcbcn Stt.~ctHH't~· OI lk,toop Kar~l, St-Amandstraat, ;J4, \ :u1 k<>nni- Jliclcr. Sl-J\mandstr.ao.t: 60.

5 ~ ccntinwn de kilo hij: Hidtit·l' Fr<uu·oi.s. (Meld munt~ 4;). n•. (' u,p~r Ja~. Kra.a nlei. 2.6. f'a1mni ..·r Jm"'bu!". Uc..to;;:,trnat, 2.~. f.nt·miatu· IScut•dictus. kracmh•i. I . \ m 1.at•"t•u [nuuao. : Sh>l•lu\raild~Jdaa l'"- . :!~t.

(;(•ui,

:il Juli 18{)9. (:•·<tof l>r

Echecins,

\'Oig<'llS hd Vt'l·slng d<>S h<'C•

l,e Collé,9e des Bout:<Jmest,.,,

t..t:RCIIO\ r.

(;em f"t' Uif"

~~laris.

{'. \'\ \ f.I,BROf.t'.-.

lnforme Ie public flu'il r·ésulte du rapport de ~J. Ie Commissair<~

Cft Chef de policl', •1ue I<' JIUÎn dt~ ménage se vend ia: :);) ct·ulinws Ie kilogr. cht•t: Ut• lkham~helaer l.coo. place au Ft~in. 7 . Jawsst'nb 1 ierrc: ttuai de la Lii-H· . .:!2 . Thicnpoul Louis~ •tuai au BJê, !l. \ nn Jlault.• FrtUl!'ois, ruf" de~ F..sJ.:tgool!'or. lU. ll c Fe.• lcr Jo.eph. ru~ de• l'haooin~•. 107.

34 ccnlinws lt> kilugr. ch(•1.: llellcputc Pinn•, J>la<·e du Lion d'Or. ;\. 'lasquclicr '<J'un., n•cnuc• St-Jean. 14. 1oré .\dric..·u. au·nuc SI-Jt."n.n~ 17. {}allcbaul l.t.~uard. rur •·ourl<" t.l' .-\r;~t·nl. ;J:J. 't•nH•lrt• .f<'~u-Dcrnard~ rut• d(• Ja l'lunu·. !J. Culbrn;tdt )tauri•·e t•bamo~(·e d~~ Tt.·rmoudc- . 91 . IJcc;toop Chnrh.·s. ru(- St-Amand, ;J4. \ an kt·nuc J•it·rr<'. rnc St-Amaud. 00.

ccnliml'S lt• kilogt·. chN:

Ukhit•lo,;: ~~~

t'r:uwoi~.

ru(• d(• la 'lonnait•. 1:1:.

c... ,,..r J ean. !Jilai de lá t;rnr . 2~ .

C'almoÎ~~..·r Jat'f(llf.""·

l'"IU"

Um·al c. 2~.

f.ioc.·mimu• ll!'"no~t. lflU\i dt• la {ÄrtH·. t. \;au l .aek.t"n l:mm..1:n .. plat·<· Ste-l•hn,.aïldt·. ::.9.

(;~t~ul,

31 ,Julilet ·1 809. Comh' o•: h.t:I\CJIOlt:. l ,..t:

SNd>luirr ('ommunot. 1'. W .U:l.BI\Ot:t'l\.

De broodpegel was reeds afgeschaft te Brussel in 1854, te Antwerpen in 1858 en te Luik in 1868. De gemeenteraad besluit de broodpegel af te schaffen. Het brood moet verkocht worden per kg. De bakkers moeten de prijzen aanduiden en op de toonbank moet een weegschaal staan. Wekelijks zal het stadsbestuur een lijst met de broodprijzen en de namen van de bakkers publiceren. Voor de inwendige herstelling van het stadhuis wordt een krediet van 25 000 fr. voorzien. De doorgang tussen het Belfort en het huizenblok bepaald door de Korte Ridderstraat, Poeljemarkt en Botermarkt was nauwelijks zes meter breed. Dit was natuurlijk zeer hinderlijk voor het verkeer. De gemeenteraad beslist de kruidenierszaak De Vier Eemmers, gelegen hoek Korte Ridderstraat en Botermarkt aan te kopen voor 37 500 fr. Op 8 october zal de gemeenteraad het vraagstuk opnieuw bespreken : men besluit de straat te brengen op twaalf meteren meri zal ook de huizen Botermarkt 14, 15 en 16 en Korte Ridderstraat 7 aankopen. Tijdens deze zitting verklaarde het gemeenteraadslid De Coster : "MDi j'ose le dire: si cela dépendait que demon volonté, je ferais abattre cette fameuse tour, quine mérite pas d'être conservée au point de vue de l'art". Hierop antwoordde Vanderhaeghen: "Je ne comprends pas qu'un Gantois puisse faire une telle proposition, alors que partout ailleurs on se donne tant de mal pour conserver les monuments anciens". In 1907 zal men het huizenblok, da:t aanleunde tegen de Sint-Niklaaskerk en begrensd werd door de Cataloniëstraat en de Korte Ridderstraat afbreken en het plein thans genaamd Burgemeester Braunplein aanleggen. In 1960 zal ook het huizenblok begrensd door Poeljemarkt, Em. Braunplein en Botermarkt worden afgebroken .. 13 juli: Men vraagt wevers bij Alf. Bodin, quai de Leers, Roubaix. 19 juli : Het slot van Ooidonk gebouwd in Spaans-Vlaamse stijl, dat sedert enkele jaren aan de heer 't Kint de Roodebeke-de Naeyer behoort, wordt hersteld. Beeldhouwer Geefs is belast met het beitelen van de wapenblazoenen. De Begijnhoflaan is met zes nieuwe zitbanken verrijkt. Goed nieuws voor de wandelaars, die alhier naar de oefeningen van de veloeipedisten komen zien. 25 juli: In de zaal Flora is er een vergadering van de eigenaars, die weigeren de belasting van 11 % op het kadastraal inkomen van de· nieuw gebouwde huizen te betalen. De vergadering beslist de vrije associatie in te richten als kiesgenootschap.

I i'lk & 6'mul.

\. \

rf,,N ,niN~..kY U

kf ~11/t'Ptf ~~ (;,~1./

( .fi#HUUI«l tft1 .: tld~'t"

Jl/lf!J.t'f t1"P'/"l'HA"

1••r lrrlu lltyJI *fn 11 ~HUF 18lfl

lèlu.fl~

rl<> I

(l ,if)(J.

27 juli : Gent was in de 19° eeuw een textielstad, Gent was ook een bloemenstad en een muziekstad. Denken we aan Mengal, Gevaert, Miry, Waelput, VanGheluwe en de lange rij toondichters, die hun voetsporen zullen volgen. In 1869 won Jan Van den Beden de prijs van Rome. Hij werd geboren te Gent op 25 december 1842 als zoon van een schoenmaker, die woonde op de hoek van de Goudstraat en de St.-Katelijnestraat. Reeds vroeg toonde de jonge Van den Beden een grote aanleg voor muziek; hij volgde de lessen aan het conservatorium en behaalde er_een hele reeks prijzen (kamermuziek, piano, samenzang). In 186 5 nam hij een eerste maal deel aan de wedstrijd voor compositie, de Prijs van Rome. Hij schreef een cantate op een gedicht van Em. Hiel "De Wind", maar werd niet bekroond. In 1867 nam hij opnieuw deel samen met Hendrik Waelput en Leo Van Gheluwe.

H. Waelput kwam zegevierend uit de wedstrijd. In 1869 nam hij voor de derde maal deel aan de wedstrijd·met de cantate Paust's laatste nacht. Op 24 juli schreef de Gazette van Gent:

"De stad Gent mag weder fier zijn op een harer zonen. Het is onze stadsgenoot, de heer Jan Van den Eeden, die met eenp*ige stemmen den eersten prijs behaald heeft in den grooten inuzikalen prijskamp, gezegd van Rome. De heer Van den Eeden had voor zijne muziek den Vlaamsehen tekst der cantate gekozen. Hiervoor verdient hij dubbel lof. Van den Eeden is, evenals oud-primus Waelput, en Leo Van Gheluwe, die in den laatsten prijskamp maar ééne stem min had voor den eersten prijs dan Waelput, een oud leerling van onze Gentsche muziekschool, die reeds zoo menige voortreffelijke muzikanten voortbracht. Allen zijn Vlamingen en werken met onze maëstros Benoit en Miry ter opbeuring en verspreiding van den Vlaamsehen zang. Mogen wij roem dragen op onze Vlaamse schildersschool, wij zullen weldra met niet min fierheid mogen gewagen van onze Vlaamsche muziekschool." Op 26 juli had de plechtige ontvangst van de primus plaats. De huizen waren bevlagd; de straten waren vol kijklustigen. De feeststoet, waarin al de Gentse maatschappijen met hun vlag opstapten, begeleid door de muziekkorpsen van het leger trok van het station naar het stadhuis. Jan Van den Eeden zat in een open rijtuig in gezelschap van zijn vader, Hendrik Conscience en Em. Hiel. Op het stadhuis werd J. Van den Eeden gehuldigd door schepen A. Wagener, die hem toesprak in het Nederlands: "Ik weet dat de zegepraal, die gij behaald hebt, geen gémakkelijke was. Ik ken u lang, vriend; ik heb uwe pogingen toegejuicht, in de ~oeilijke omstandigheden waarin gij u bevondt, want er bestond een vooroordeel, als zou de Vlaamsche taal niet in staat zijn om de aceoorden der ziel uit te drukken, en gij hebt het tegendeel bewezen" Als blijvende herinnering ontving Van den Eeden een gouden gedenkpenning. Nu trok de stoet naar het lokaal van de Melomanen. Eerst sprak voorzitter Motte, die aan de feesteling een lauwerkroon overhandigde. Daarna sprak Hendrik Conscience. Plaatsgebrek verhindert ons de feestrede van Conscience volledig weer te geven. "Doch, ter gelegenheid van deze zegepraal zijn het niet alleen de vrienden van Gent, het zijn ook alle Vlamingen, alle vrienden der moedertaal, alle vrienden der kunst, die deelnemen in de vreugd over de zegepraal aan Van den Eeden te beurt gevallen. Het groote Gent van vroegere tijden blijft zijn verleden waardig. Nog krachtig weergalmen in zijne straten de Vlaamsche tonen evenals ten tijde van Arte91

velde. Het blijft steeds even trouw als vrijheidslievend, en moet het thans zijn goed en bloed niet meer verpanden tot herstelling van miskende rechten of verdediging van den vaderlandsehen aard, in den vredestijd van kunsten en wetenschappen kampt het even moedig, niet meer met wapens, maar met den geest, met het talent. Gent schittert boven. alle steden des lands uit, en dit weet men zoo goed, dat men, toen de uitslag van den prijskamp van Rome gekend was, in Brussel zegde : " 't Is alweer 'nen Gentenaar ! " Na Conscience sprak Ph. Van eauteren in naam van De Taal is gansch het Volk. "Toen men voor eenige jaren durfde spreken van Vlaamsche muziek, dan haalden de oude pruiken verachtelijk de schouders op. Maar Miry en VanPeene maakten Brigitta en Wit en Zwart, en het Nederlandsch zangspel was in de wereld geroepen. Toen later Miry en Destauberg Maria van Burgondië" en Frans Ackennan schiepen, en deze meesterlijke stukken zooveel bijval vonden dat zij in Brussel, veel meer vertooningen beleefden dan mees~al de Fransche Opera's dan was ook de Nederlandsche opera ontstaan, en daalde merkelijk de toon der verachting der groote koppen van de muzikale wereld. En wanneer Benoit en Hiel Lucifer en hun Schelde deden opvoeren, dan hield de dam der onverschilligheid en minachting geen stand meer, en brak door onder de donderende toejuichingen die weergalmden, niet alleen binnen de grenzen van het kleine België, maar tot in de Nieuwe wereld, over den Atlantischen Oceaan ! " Ook Julius Vuylsteke huldigde Van den Eeden in naam van het Willemsfonds. Daarna trok de feeststoet naar de Goudstraat, waar tot laat in de avond feest werd gevierd. Tussen 1869 en 1878, jaar waarin hij directeur werd van de muziekschool te Mons, schreef van den Eeden een aantal werken : liederen, koren, oratoria -waaronder Brutus op tekst van Herder en opgevoerd op 15.8.1874 bij de inhuldiging van de Nederlandse Schouwburg te Antwerpen door de Melomanen en het Antwerps orkest onder de leidingvan Peter Benoit- en de symfonie De Geuzenstrijd der 16° eeuw, opgevoerd in het Casino te Gent in 1876. TeMons schreefhij nog een aantal werken. Jan Van den Eeden overleed te Mons in april 1917. 30 juli: Het Van Duyse-genootschap zal in zijn lokaal De Wolvin, Spiegelstraat 650 broden aan de noodlijdenden uitdelen. 31 juli : Met het oog op de sanering van de wijk Nederschel de, gelegen nabij het huidige Julius De Vigneplein, koopt het stadsbestuur twaalf

huisjes in de Kozijnstraat voor 30 350 fr., elfhuisjes in de Veerstraat voor 33 535 fr. en 23 huisjes in de Kelderstraat voor 42 125 fr. De sanenngswe_rken zullen pas in 1884 worden uitgevoerd; intussen werden de huisjes verhuurd. In totaal waren er zestig woningen, waarvan 37 aan minder dan 100 fr.per jaar werden verhuurd. Het huisje Veerstraat 103/2 werd verhuurd aan 65 fr.per jaar (1,25 fr.per week), het huisje Kozijnstraat 22 aan 56,68 fr.per jaar (1,09 fr.per week). (zie begroting 1870) 1 augustus : Het college van burgemeester en schepenen h~eft een lijst van de bakkers met de prijzen waartegen ze het huisbrood verkopen, afgekondigd. 8 augustus : De Sint-Michielskerk is verrijkt met twee geschilderde gla.Sramen, gemaakt door Craponnier van Brussel. 11 augustus : Zaterdag zijn uit onze stad een vijftigtal arbeiders naar Parijs vertrokken om aldaar kolen te laden en te lossen. Men zegt, dat ze er vier frank per dag zullen verdienen. Vier frank schijnt veel, maar in Parijs te weinig om te leven. 20 augustus : Gisteren heeft men de nieuwgelegde Sint-Michielsbrug beproefd. Een wagen met zes paarden en beladen met 20 000 kg. is er overgereden. 27 augustus: Het gemeentebestuur van Heusden vraagt de machtiging om na voltooiing van de brug over de Schelde op de plaats Heusdenveer een tolrecht te heffen om in het onderhoud van de brug te voorzien. Hierbij het tarief : voetganger : 3 centimes, voetganger met kruiwagen 6 c., paard met ruiter 12 c., beladen paard 10 c., onbeladen paard 8 c., beladen ezel6 c., onbeladen ezel4 c., os 10 c., kalf, var~ ken : 2 c., hond, schaap, bok, geit, speenvarken 1 c., rijtuig met 2 of 3 wielen 5 c., rijtuig met vier wielen : 35 c. De Gazette van Gent bemerkt dat de stad de tolrechten voor de overtocht van wegen en bruggen heeft afgeschaft en stelt voor de opeentimes ten voordele van de gemeente te verhogen. 2 september: De administratie van Bruggen en Wegen stelt voor de Veldstraat te brengen op tien meter breedte. De gemeenteraad is van oordeel, dat het wenselijk is deze straat op twaalf meter te brengen; de bijkomende kosten zijn ten laste van de stad. De straat zal enkel langs de rechter zijde worden verbreed en de uitvoering zal geschieden bij de nieuwbouw van de woningen. De verbreding zal pas in 1885 worden uitgevoerd en dit enkel voor het deel van Koornmarkt tot de Nodenaysteeg. Enkele gevels zijn merkwaardig: het neogotisch hoek-93

huis, het huis nr. 8 met het.opschrift "Huis Snoeck-Ducaju en zoon gesticht in 1782" (thans schoenwinkel Cecil en gebouwd rond 1885 en voomarnelijk het huizenblok nr. 10-32 met de prachtige gevel getekend door OctaafVan Rysselberghe en gebouwd in 1885. Bekijk eens deze gevel van de overzijde van de straat. Spijtig werd het gelijkvloers niet harmonisch verbouwd; de ganse gevel zou ook eens mogen opgefrist worden. In het midden was vroeger het huis Dutry-Colson. De gemeenteraad geeft aan het College de toelating de nodige onteigeningen te doen om het Oudburg te verbrede~. Tenslotte keurt de gemeenteraad het ontwerp tot sanering van de wijk Nederschelde goed. Aan dit verslag ontlenen we : "L'insalubrité du quartier dont il s'agit est suffisamment expliquée par son assiette même, par l'étroitesse de ses rues et par leur direction tortueuse, par l'agglomération de ses maisons, petites, basses et humides, par ses enelos et les foyers d'immondices qui s'y accumulent en dépit de la surveillance la plus active et la plus intelligente. Elle s'explique eneare par le voisinage du Bas-Escaut, cours d'eau sujet aux alternativesduflux et dureflux et dont les conditions sant telles qu'en été son lit est très-souvent à sec. Les égouts nombreux qui y aboutissent et qui devraient y charrier les eaux ménagères et autres produits, constituent pendant la saison des chaleurs des foyers d'émanations malsaines qui, de tout temps, ont fait de ce quartier un objet de dégout et de répulsion générale. Ajoutez à cela une population qui, d'après les relevés officiels, s'élève à près de 4,000 ames, engouffrées dans neuf rues seulement, privées d'air convenablement renouvelé, et vous ne serez pas étonnés que dans l'épidémie de choléra de 1854, la quatrième section, à laquelle appartient le quartier dont nous parlons, ait fourni le quart de la masse totale des cholériques, et qu'en 1859 ce nombre se soit élevé à plus du tiers, tandis qu'antérieurement, en 1852, lors de la première apparition du mal indien, le nombre des malades y fut si grand, que l'on se vit dans l'obligation d'établir un hopital temporaire dans le voisinage." Na het verslag van de gemeenteraad van 2 september wordt een ·ontwerp van het College opgesteld op 27.2.1868 met als titel Habitations d'ouvriers gepubliceerd. Dit verslag werd vermoedelijk niet voorge- · dragen aan de gemeenteraad; toch is het zo belangrijk, dat we er moeten bij stilstaan. "A ces populations donton s'efforce de relever le niveau intellectnel et rnaral par l'instruction, il faut en même temps faire la vie matérielle rnains dangereuse, rnains dégradée et rnains sordide qu'elle ne l'est aujourd'hui. Les habitations étroites, malsaines et malpropres de la population ouvrière détruisant en elle tóut sentiment 94

de pudeur et de respect de soi-mêllle, engendrent presque fatalement la promiscuité, 1'ivrognerie et la débauche." Het verslag geeft de beschrijving van een woning gelegen Huidevettershoek. L 'air de chacune des deux chambrettes qui se trouvent au rez-de-chaussée et à l'étage dépasse à peine 9 mètres carrés. Dans la première de ces pièces, dont l'espace est encore diminué par un portail. tt quelques meubles, il existe vis-à-vis de la porte une espèce de portière, à planches mal jointes, à charnières délabrées, qui ferme l'entrée du lieu d'aisance, et d'ou s'exhale un air excessivement infect. La chambre à coucher, qui n'a pas plus de dimensions que la première, est HABITÉE PAR LE PÈRE, LA MÈRE ET DIX ENFANTS. La malpropreté de cette maison est affreuse, ainsi que la misère qu'étale la familie par des habillements déguenillés et des menbles devenus dégoûtants à force de négligence et de vétusté. Daarna volgt een reglement, waarin bepaald wordt aan welke voorwaarden de arbeiderswoningen- (woningen niet in beluiken) moeten voldoen, alsmede de gebeurlijke sancties bij overtreding. Art. 16. Outre la pénalité, Ie tribunal prononeera s'il y a lieu, la répáration de la contravention en ordonne la démolition des ouvrages élevés ou rnainterrus illégalement, et autorisera Ie Collége des bourgmestre et échevins à faire établir les lieux suivantles dispositions prescrites, aux frais des propriétaires. Bij het verslag is een plan van een ~rbeiderswoning gevoegd. (zie illustratie). De bouwkosten werden geraamd op 33.209,27&. voor twaalf woningen of 2. 767,44 fr. per woniilg. De huurprijs berekend aan 4,5 %zou 2,40 fr.per week bedragen. In de huurprijs werden de onder- . hondskosten niet verrekend. Deze huurprijs stemde ongeveer overeen met het gemiddeld loon van een dag. De vraag is natuurlijk : wie zal die arbeiderswoningen bouwen ? Tussen de idee en de practische realisatie zal nog een kwart eeuw verlopen. 4 september : In de gemeente Sint-Martens Latem is er feest ter gelegenheid van de inhuldiging van haar nieuwe burgemeester Albijn Van den Abeele. Overal wappeten vlaggen en werden zegebogen opgericht. Sigaren Frans Ackerman: 6,50 fr.per honderd. Echte Havana sigaren : 14 fr. per kist van 100. 11 september :.Hertogin Elisaheth van Beieren heeft het kabinet van oudheden van Minard met een bezoek vereerd. 19 september : Te Sint-Denij~Westrem had de plechtige opening plaats van de kapel ter ere van Sint-R~chus. Het beeld van de heilige

r.f.t\.'

.-:'

J i

Jé.:l,~ ) '

()

lr::.) "''

_. hJU.\0,~ ~-

.··

~_'J:' -~)

J,F=;~""

11:- i:·

;--· '

1m1

l~r~-i.z lr;;r~11l · Llr-'., 1'..-,I' I

...l..eli

l•

~)I

l I

: ;

m~ - -- ~

·j j

üO; ..

-::~;!

· ., -_.

l~~ · ~4~1.1l~

' ., 4FI -- _..__

o_. I ("\

·,

,·

:. ~r ~~_I ·I' :tï: .

\.- : 1

~~ .

~ '

~f]Jr,· ,. 1' ·

I ··, I

; .

~J ·'i -'J\ .~

rm ._,t.':\

' '

#!~0..J~ c. ~

.. - ~

'('•1 n' ,/

/:f:,~v

.1/"·

~xJ l_.,-Jt. . 'Î~, . J "'~ . ~

··""' A / 7 ~~\

. "'"'

[ffir~c;l. l§§~ 'l! l;-

-1 '

b---~,j

m; :Jp·~· i

. =·~· ~

~~ : 111

111

•

--· ·

--~·~-- ~..,---~ --- .L ~- r -- --· --..,L. - ... J -~- -- ,! I ~ -"''""'·=-=-"--·-=-'-" -· :.. -~ .... J===·-~•..

,,.._,-'r'.

•' 'ïtmm

\ '"''\'

Plan van een arbeiderswoning. Elk gebouw omvat twaalf woningen . Elke woning is 7 ,5 mop 6 m. en bestaat uit een keuken van 6 mop 3,75 men twee slaapkamers van 3 mop 3,75 m. Naast elk gebouw ligt een tuintje.

C"~.t"("'- ..'""/.

is plechtig van de parochiekerk naar de kapel gebracht. 29 september : De Gentse schilder Lod. Tijdgadt heeft een schilderij O.L. Vrouwvan zeven Weeën gemaakt voor de kerk te Zomergem. 2 october : Willem Rogghé heeft een schone boekwinkel geopend; men verkoopt er ook waterverfschilderijen en tekeningen. De winkel was gelegen op de Kalandenberg. 10 october: Te koop een beluik van 18 woningen groot370m2 in het Rozendaleken (aan de Bagattenstraat). Opbrengst 1547 fr.per jaar. De gemiddelde huur per week en per huisje was dus 1,65 fr. 20 october: De gemeenteraad van Wetteren heeft beslist een nieuw gemeentehuis te bouwen met een monumentale voorgevel. Het plan werd getekend door architect De Noyette van Gentbrugge. 26 october: Op 26, 27 en 28 october werden gemeenteraadsverkiezingen gehouden ter vervanging van de helft van de gemeenteraad. Deze verkiezing was zeer belangrijk; niet alleen was er een strijd tussen twee lijsten, tevens was er bij de liberalen een innerlijke strijd tussen doctrinairenen progressisten. We kunnen het onderwerp slechts zeer bondig, werkelijk al te bondig behandelen en willen belangstellende lezers verwijzen naar de grondige studie ( 86 blz.) van F rida Martens "Politiek en Pers. De verkiezingen van de gemeenteraad te Gent 1869" verschenen in de Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde 1966. De samenstelling van de liberale lijst werd een lange geschiedenis. Op 17 september vergaderden reeds de zeven ondercomités, die een lijst met 58 kandidaten opstelden. Op 2 october vergaderden, de ondercomités opnieuw om thans een voorlopige lijst met zeventien kandidaten op te stellen. Normaal worden de uittredende leden, die hun mandaat wensen te vernieuwen, weer voorgesteld. Van de elf uittredende gemeenteraadSleden werden er drie niet voorgesteld (J. de Hemptinne, Vandenberghe en Lebêgue). Van de zeventien voorgestelde kandidaten behoorden er twaalf tot de progressieve richting, waarvan er nochtans vijf een mandaat zullen weigeren. Thans was het de beurt aan de kiescommissie : die telde 29 leden, vijftien leden middencomité en twee afgevaardigden per ondercomité. De kiescommissie, waarvan 26 aanwezig waren - 19 doctrinairen en 7 progressisten - kwam samen op 8 october. Er werd nu een lijst opgesteld met 22 kandidaten : aan de elf overgebleven kandidaten van de ondercomités - ook een zekere Ch. de Hemptinne had zich teruggetrokken- werden elf kandidaten toegevoegd, waaronder de drie uittredende gemeenteraadsleden, die door de ondercomités waren geweerd. De elf toegevoegde kandidaten he97

hoorden allen tot de doctrinaire richting. Op 18 october ging de algemene vergadering van de liberale associatie door in de Troonzaal op het stadhuis, waarna werd gepold. Van de 22 kandidaten behoorden er thans nog zeven tot de progressieve richting, waarvan vier uittredend waren. Vooraf was een vinnige strijd gevoerd tussen Le J ournal de Gand en de Stad Gent, die beiden de doctrinairen verdedigden en La Flandre die opkwam voor de progressieven. Aan de poll namen 491leden deel. Er moest nu een lijst opgesteld worden met vijftien kandidaten plus een lijst met twee kandidaten. Voor de lijst met 15 kandidaten werden alle uittredende gemeenteraadsleden verkozen met uitzondering van P. Voituron. Deze lijst telde nu twaalf doctrinairen en drie progressisten (de Maere, de Coster en Laurent). Voor de tweede lijst behaalde enkel Guequier de meerderheid en kwam er een ballotage tussen Renard-Mareska en J. Vuylsteke, die gewonnen werd door Vuylsteke. Het groot slachtoffer van de poll was dus Voituron. F. Marteos schrijft : "Zijn nederlaag betekende dan wel ook een uitspraak door de liberale associatie op zijn beleid ĂŠn als schepen van openbare werken ĂŠn als gemeenteraadslid". Zeker hadden de doctrinairen bezwaren tegen Voituron : hij had de belasting van de 11 % sterk verdedigd, maar de meerderheid van de gemeenteraad had toch de belasting gestemd. Persoonlijk denken we dat er andere redenen waren om Voituron te wippen : zijn medewerking aan Le Travailleur AssociĂŠ was zeker gekend en de artikels, die verschenen in La Flandre ademden dezelfde geestesrichting. De scherpe aanvallen op de doctrinairen van La Flandre hebben zeker kwaad bloed gezet. We kennen de redacteurs van La Flandre niet, maar zeker is, dat indien Voituron er persoonlijk niet aan meewerkte- wat we nochtans durven veronderstellen -hij toch nauw betrokken was bij het weekblad. Pas op 20 october - dus zes dagen voor de verkiezing- verscheen de kandidatenlijst van de tegenpartij, die op 22 october in de kranten zal verschijnen. We weten;niet hoe deze lijst werd samengesteld, maar het moet een moeilijk geval geworden zijn. Dorsprankelijk ontstaan als antwoord op de 11 % belasting door de gemeenteraad aangenomen op 27.4.1868 en na vergaderingen op 10 mei 1868 en op 6 juni en 25 juli 186 9, datum waarop een Kiesgenootschap werd gevormd en nog een vergadering op 5 september, werd de oppositie aanvankelijk gesteund door de Beurzencourant gevolgd door de Nouvelliste. Het is echter begrijpelijk, dat allen, die tegen het liberaal gemeentebestuur zijn hun sympathie en later ook hun steun aan de tegenpartij zullen betuigen met als gevolg dat de liberalen de lijst als katholiek zullen bestempelen. Deze lijst telt echter geen politieke figuren - een viertal

advocaten, drie grondeigenaars, twee aannemers. Voor de katholieke partij is de verkiezing wel interessant : de mogelijkheid dat de liberalen het onderspit kunnen delven is niet te versmaden en dit zonder zelf openlijk in het strijdperk te treden. Bovendien is er volgend jaar parlementsverkiezing en de gemeenteraadsverkiezing kan zeker als een aanloop beschouwd worden en een inzicht geven van de huidige politieke verhouding te Gent, verhouding die beslissend is voor de uitslag van de parlementsverkiezingen, want we hebben in 1866 gezien, dat een geringe verschuiving in het kiezerskorps de uitslag volledig kan doen omkeren. Beluisteren we nu even de pers. Onder de titel "Les beaux noms. Les families à ramener. Les perpétuels" schrijft het progressistisch weekblad La Flandre : "Du moment ou le candidat proposé portait un beau nom, appartenait à une familie à ramener ou était un perpétuel, 1'électeur n 'avait plus rien à exiger et devait aveuglément voter pour lui" en verduidelijkt verder : "F amille à ram ener: son libéralisme consiste en général à aller au spectacle, à faire partie de la Concorde et àlire le Joumal de Gand", "les électeurs n'avaient pas à s'inquiéter de la manière dont leur mandataire s'acquittait de sa t'àche. Une fois entré, l'élu devenait un perpétuel". Volgens La Flandre echter moeten de leden van de liberale associatie enkel vragen of de voorgestelde kandidaat liberaal, eerlijk en bekwaam is de zaken van de stad te besturen. Voorwaar een scherpe aanval. Op 12 october schrijft La Flandre : "Une différence profonde sépare les progressistes et les doctrinaires. Les premiers veulent entrerrésolumentdansla voie_de la liberté et de·l'égalité; ils réclament l'extension du droit de suffrage, Ie changement radical de notre système militaire, la réforme des impots, la reconnaisance du droit des flamands. Les doctrinaires sont ennemis de ces réformes. Appeler au scrutin d'autres que les censitaires de 42 fr. c'est la révolution. La réorganisation militaire c'est l'égalité entte leurs ftls et les enfants des pauvres et cette égalité ils l'on en horreur". Alzo kennen we het programma van de progressisten, programma dat echter niets te zien heeft inet gemeenteraadsverkiezingen, maar ook de progressisten denken reeds aan volgend jaar. · Even willen we stilstaan bij hetvoorstel tot uitbreiding van het stemrecht. Om stemrecht te hebhen moest men 4 2 fr.belastingper jaar betalen. We hebben even in de Wegwijzer voor 1870 enkele beroepen onderzocht. Van de 125 te Gent gevestigde advocaten hadden er 24 geen stemrecht ( 19 %). Elf van de Gentse geneesheren op 76 hadden evenmin stemrecht (14,5 %). We troffen ook negen hoogleraars aan, die 99

niet mochten stemmen, waaronder de vermaarBotermarkt~ n• 2, te Gent. de rechtskundige prof. Hum, i5 lAAI BIST!Alm&. BERNA.f\D VAN HAMME heell de eer JiJlt pnbliek kiDblar Haus. Maar 128 van de te lflaken, dat hij aicli nn heden af geialt, eYeu .- op ~orip jareo, met het Mtreltlren, in of uit, .-ooJr. met btt tielleD 282 Gentse bakkers 1'tD ~ten en Remplaçanlell. Hij beteelt lich. IA dil mogen wel kiezen. Het lilDil 1'tD eenieder. aantal herbergiers met Nattonale MUiU.e. stemrecht is niet te tellen. We moeten er wel aan toevoegen, dat een aantal, die in 1870 geen stemrecht hebben, êlit wel zullen verwerven, nadat ze zullen geërfd hebben. Dat zo veel winkeliers stemrecht hebben, komt door het patentrecht. Van de 22 stagiairs (advocaten) . waaronder we Albert en Hip. Callier, Fl. Van Duyse en J ules de Vigne aantreffen, heeft er ·Nationale Militie. slechts een stemrecht. Het is een zonderlinge toestand. Onder de leraars, onderwijzers en kunstenaars treft men practisch geen stemgerechtigden aan. Op 16 october schrijft Het Volksbelang dat het eens is met het programma van La Flandre : meer onafhankelijkheid van de gemeen~ teraad tegenover het centraal bestuur, openbaar onderwijs in de moedertaal. Wat later schrijft Het Volksbelang : "De lijst der onafhankelijke farceurs : een oprechte hutsepot, beter : een waterzooi uit

BERIARD VAN HAllE El ZOOl.

LOnREIIIIGEI.

100

visch van beneden stake (= vis van slechte kwaliteit), blieken die reeds meermaals gekookt en afgekookt zijn en andere afval". Gent had zich zeker niet te loven van het centraal bestuur : het kanaal van Terneuzen- zo belangrijk voor Gent- werd niet verbeterd, de werken aan de ringspoorweg lagen practisch stil, het probleem van de citadel werd niet opgelost. Daarentegen schonk de regering aan Brussel miljoenen voor openbare werken en de Gentenaar Vander Stichelen was minister en tot eind 1867 minister van Openbare Werken. Dit alles schreef men toe aan "lamlendige goedmoedigheid van de gemeentelijke overheden en de Gentse liberale parlementairen." Aanvankelijk ziet Le Bien Public de strijd tussen de twee vleugels van de liberale partij met leedvermaak. Op 5 october schreef Le Bien Public : "Une lutte devait s'engager entre les deux nuances du libéralisme gantois : Ie libéralisme doctrinaire, représenté par la loge Le Septentdon et par Ie Joumal de Gand et Ie libéralisme avancé représenté par la loge La Liberté et par Ie joumal La Flandre". Op 23 october publiceert Le Bien Public de kandidatenlijst van de Société électorale en schrijft er bij : als men ons vraagt of we deze lijst patroneren, antwoorden wij "résolûment non". Wel bevat de lijst enkele "noms honorables offrant des garanties de modération et d'équité", maar de nieuwe kandidaten zijn niet de kandidaten van onze keus. "Nous ne saurions les reconnaître pour nos interprètes et nos défenseurs". Indien ze zegevieren "nous applaudirons franchement", indien ze verliezen "nous regretterons, mais ce n'est pas nous qu'elle aurait vaincus". (elle : bedoeld de liberalen) Thans luisteren we even naar Le Nouvelliste de Gand. Op 8 september schrijft de krant : "Ce sera Ie premier pas dans la guerre d'extermination de la coterie doctrinaire, qui a trop longtemps pesé sur nouset que Ie Gantois reprenant sa légitime fièrté, est décidé à faire enfin disparaître". Op 4 october brengt Le Nouvelliste kritiek uit op de aanleg van de square aan het Artevelde plein : "Restreindre la superficie du square est un devoir donton peut se dispenser. Si les plantations envahissent la majeure partie des places publigues il est inutile, ce nous semble-t-il, d'en construire au coeur de la cité". Enkele citaten van 13 october : "La coterie renversée, l'injustice et Ie favoritisme disparaîtront avec elle." "Mettre un terme à la progression incessante des impots". "La villede Gand reprendra Ie rang et la dignité que la bassesse et la couardise lui ont fait perdre". "La boulevardomanie de M. de Maere pendant son échevinat a puissamment contribué à la ruïne des finances communales". "Nous pouvons prédire que Ie règne de la coterie touche à sa fin. Aucun homme sincèrement libéral et ami de 101

la liberté la plus large ne pourra manquer de donner sa voix au libéraux indépendants". Deze zin heeft zeker de bedoeling verwarring te stichten bij de kiezers. Pas op 22 october publiceert Le Nouvelliste de kandidatenlijst samen met een kiesmanifest en dit in de beide talen : ''Wij willen den politiek en den partijgeest uit het stadhuis bannen." De uitslag van de verkiezing op 26 october was als volgt : Aantal stemgerechtigden : 4128 Aantal kiezers: 3512 (opkomst 85,1 %) Niet geldige stemmen : 36 Volstrekte meerderheid : 173 9

Liberalen de Kerchove de Denterghem De Leu, Armand De Coster-Wittocx, Jan Bte Van Hecke, E. Scribe, G. Lebègue, Karel-Frederik De Hemptinne-De Smet, Jules Van den Berghe, A. de Maere-Limnander, Aug. Laurent, François Groverman, Octaaf V ermandel, Ladewijk Dierman-Seth Duhayon-Van Duyn De Meulemeester, Adolf Vrije Burgers Angelet, B., advokaat Boterdaele, J .-B., bouwkundige aannemer Claeys-Waterloos Deleplanque, Alfons, fabrikant De Meersman, Th.-Eug. De Smet-Delange Douterlingue-Uytterhaegen Hebbelynck, Fr., avoué Hy~-Decrom

Lion, Bern., bouwkundige aannemer Mestdagh, Liv., advokaat Snellaert, geneesheer Speelman, Ferd.-Jos., advokaat

2118 . 2028 2050 1989 2057 2047 2086 1970 2053 1738 2098 1988 1942 1889 1996 1360 1360 1592 1325 1439 1538 1301

1471 1416 1454 1434 1419 1376 102

BERICHT. De heeren Kiezers worden verwilligt dat indien er, tijdens de

kiezingt~n

van den 28

October 1869, een scruti.in vun ballotte•·ing moest

geopend

worden,

deze

werking

AVIS. Mll'l. les Électeurs sont prévemas •1ue si,

lors des élections du 26 Octobre 1869, il devait être ouverl un scrutin de batlottage, cettc operatioti aurnit licu Ie lendemuin

's anderdags 27 October, om 10 ure 's mor-

27 Octobre, à 10 heures do matin.

gens, zou plaats hebben. De heeren Kiezers zullen ·er den 2'7 om

9 ure 's morgens van onderricht worden,

21 à 9 heurcs do malin, par Je son de

door bet geluid der klok van het Belfort.

la cloche do Betfroi.

t-'

-----·---------------~,...".....,,.,"""""'"'''~''*'«""''--<>+. _~,.

(J)

ltfltl. les Électeurs en serout avertis Ie

Genl, drukkerij C.

ANNOUT-OR,U;(~IUU.N,

Kooromorkt.

Van den Hove-Muys Van der Straeten, Lod.

1355 1357

Veertien liberalen werden dus rechtstreeks verkozen. Laurent kwam één stem te kort en had een 300 stemmen minder dan de meeste liberale kandidaten. Er kwam dus een ballotage tussen Laurent en ClaeysWaterloos, die het grootst aantal stemmen had behaald bij de Vrije Burgers. Bij de confrontatie van twee lijsten behaalden de liberalen te Gent telkens ongeveer twee derde van de stemmen; thans behaalden ze slechts 58,61 %. De liberale partij heeft dus zeker een aantal kiezers verloren. Op 25 october, de dag voor de verkiezing, had Le Bien Public een artikel gewijd aan Laurent en schreef: "ti n'y aurait sur la liste libérale que ce nom jacobin, qu'il suffirait pour déterminer les catholiques à' combattre énergiquement et résolûment les candidats qui ne rougissent pas de se déclarer solidaires d'un pareil énergumène". Op 28 october zalle Bien Public ons vertellen, dat de avond van 26 october de ballotage voor de volgende dag in de Cercle cath()lique druk werd voorbereid. De uitslag van de ballotage was als volgt : · 1549 stemmen Laurent Claeys-Waterloos 1528 stemmen Het verschil in aantal stemmen van de twèe kandidaten, dat bij de eerste beurt 146 stemmen bedroeg, was dus geslonken tot een verschil van 21 stemmen. We krijgen dus een bevestiging, dat een aantalliberale kiezers het niet eens waren met de ideeën van Fr. Laurent. Op donderdag 28 october had dan nog de tussentijdse verkiezing plaats voor twee vrijgekomen zetels. Door de Vrije Burgers was eerst Hebbelynck en Jansen voorgedragen, later werden door de Beurzencourant Claeys-Waterloos en De Smet voorgesteld. De uitslag was als volgt : Liberalen: Vrije Burgers : 207 stemmen Guequier-Dutry 1 715 stemmen Hebhelinek Vuylsteke J. 1 693 stemmen J anson 206 stemmen Claeys-Waterloos 99 stemmen De Smet-De Lange 89 stemmen De langste gemeenteraadsverkiezing in de Gentse geschiedenis was voorbij. De liberalen hadden al de zetels gewonnen. Nog even luisteren we nog naar Le Nouvelliste van 28 october : "Le parti libéral et le parti catholique se balancent depuis quelques années dans nos murs et l'on peut évaluer que de chaque coté mille à douze cents électeurs acceptent Ie mot d'ordre sans murmurer ni raisonner; c'est l'obéissance passive dutroupier pour la consigne émanée d'un 104

coté de la Loge, de l'autre de la sacristie. Il reste un millier d'électeurs indépendant". Volgens Le Nouvelliste was het verlies van de lijst van de Vrije Burgers toe te schrijven aan.organisatiegebrek. Le Nouvelliste besluit "La lutte recommencera au mois de juin prochain". Hier verraadt Le Nouvelliste, dat het ook voor deze krant gaat om meer dan louter gemeentebelangen. 20 november : De Koormaatschappij biedt aan de Maere een banket aan. In een toespraak verklaarde de Maere : "Nog veel is er te doen aan de politieke en maatschappelijke hervorming en de eensgezindheid is meer dan noodzakelijk. Het arrondissement Gent houdt het ministerie in handen. Indien er dus oneenigheid kwam in onze rangen, zouden onze krach ten zich verdeelen en de aanstaande verkiezingen van juni een volledige stilstand van onze zaak kunnen worden". Door de Vlaamsch Liberale Vereeniging werd aan J. Vuylsteke een banket aangeboden. J. Vuylsteke wees in een toespraak op de drievoudige plichten van de Vlaming: striJd tegen het geestelijk overwicht, noodzakelijkheid van hervormingen : uitbreiding kiesrecht, afschaffing bloedwet, oplossing van het Vlaams vraagstuk. (Volksbelang). 6 december: Gemeenteraadslid Guèquier-De Coster neemt ontslag en wordt.vervangen door zijn zoon J. Guèquier. Ook J. Vuylsteke doet zijn intrede in de gemeenteraad. Burggraeve interpelleert het college over de verbetering van de haven, over de werken aan de ringspoorweg en over de afbraak van de citadel. In werkelijkheid gaat de kritiek van Burggraeve naar de zwakke houding van de Gentse parlementairen tegenover het ministerie. Ook J. Vuylsteke voerde het woord en als verwoed vlaamsgezind sprak hij in het Nederlands, in zijn moedertaal. In het verleden was dit slechts zeer uitzonderlijk gebeurd. Fr. Laurent, die geen Nederlands begreep,:maakte zich kwaad en reageerde met een tweetal zinnen in zijn Luxemburgs dialect, waarna hij verder in het Frans sprak. In 1869 waren de broodprijzen matig: het gebuild brood kostte tussen de 34 tot 37 centimes; het ongebuild brood tussen 27 en 29 cent. en het roggebrood tussen 20 en 23 centimes. Het Liefdadigheidsbureau steunde 3352 gezinnen met 9 150 personen, waarvan 28,8% ouder waren dan zestigjaar en 23,8 %jonger dan twaalf jaar. In 1869 werden Mahatma Gandhi, Henri Matisse en H. Chamberlain, minister-president in 1938, de man met de paraplu, geboren en A. de Lamartineen Hector Berlioz overleden. Tolstoi schreef "Oorlog en Vrede" en J. Verne zijn "20 000 Mijlen onder de Zee". De voornaamste ontdekking was zeker de tabel met het periodiek systeem van de Russische scheikundige Mendelejew (1834-1907). Op 5 november 1869 105

werd het Su~z-kanaal geopend. In Oostenrijk worden de eerste postkaarten gedrukt. M. STEELS

DE PETERCELLEPOORT

De Petercellepoort was gelegen op het einde van de huidige Kortrijksestraat. Zij ontleent haar Latijnse naam aan de Sint-Pietersabdij : Petri cella, waarvan de Vlaamse vorm Petercelle. De poort was reeds zo genoemd in de stadsrekeningen van 1325-1326 : "Item ilij soudenieren die men dede staen Puedersellen porten". In de rekeningen van de volgende jaren is er meermaals sprake van de wachten aan de Petercellepoort. Tevens worden de vergoedingen aan de bedienden belast met het openen en sluiten van de stadspoorten vermeld. Naast de oorspronkelijke naam werd de poort ook Kortrijkse Poort genoemd. In 1808 werd ze Napoleonpoort genoemd. Na 1815 kreeg ze natuurlijk haar oude benaming : Petercellepoort of Kortrijkse Poort. Omstreeks 1890 werd dit deel van de stad nog aangeduid door "buiten de Petercellepoort" of "buiten de Kortrijkse Poort". Vandaar ook de naam van het kort. straatje van de IJzerlaan tot aan de Leie : de Petercellestraat (vroeger Peterseliestraat: een vergissing omdat men de oorsprong van het woord niet meer kende). Tijdens de godsdienstonlusten in de tweede helft van de zestiende eeuw werden verdedigingsstellingen gebouwd rond de stad. Enkele poorten werden versterkt of herbouwd. De Petercellepoort was volledig herbouwd in 1579. De plannen van de versterkingen worden bewaard in een bundel van 1590 in het Stadsarchief: "Register inhoudende chaerten of descriptien figurative van der fortificatie int ronde deser stede van Ghendt, ende van alle departien van de grond~n van erfven die deur de selve fortificatie vermindert ende vercort zyn, midtsgaders de verbaelen daer patien per numeros in ghedistingueert staen ... , door Jan de Buck". Op dit plan bemerken we tussen de Jan Palfijnbrug en de Schelde twee halve manen ter verdediging van de Petercellepoort en de Heuverpoort. Men bemerkt er ook twee bastions op, genaamd 's Graven Bollewerck en Oranje Bollewerck. Achter de Bijloke bevonden zich nog twee bastions ter verdediging van de Leie. Het gebeurde herhaaldelijk, dat de hoofden van de terechtgestelden 106

Petercellepoort naar het Panoramisch gezicht op Gent in 1534.

107

tentoongesteld werden aan een poort. Dit gebeurde in 1460 met een zekere Jan de Vos, die gevierendeeld en onthoofd werd op het SinteVeerleplein. De beul plaatste het hoofd van de Vos op een paal vastgemaakt boven de Petercellepoort. Dit werd ais volgt in Dagboek der Gentsche Collatie in 1460 opgetekend :

"Van den scependomme begonst 't alf augste anno xiiiic lx. In dit scependom, achtervolghende den voorghebode gheleyt in 't jaer voorleden zo was Jan de Vos ghecreghen ende brocht binnen Ghendt ende up Sente Veerhilden plaetse, up een scavaut neffens der baelgen van 't sGraven Steene, onthooft ende daernaer ghequaerteleert ende zijne baue in eenen sack ghehanghen an de galghe ter Muden, zijn hooft up eenen ghalyve stock up de Pedercelle poorte, zyne andre leden, beenen, en aermen buuten elcken poorten." Jan de Vos werd veroordeeld om vijandige schriften tegen hertog Filips de Goede te hebben verspreid. Dikwijls waren er betwistingen tussen de schepenen van Gent en de abten van de Sint-Pieterabdij in verband met de uitoefening van hun rechten. Een overeenkomst van 27 februari 1464, die bewaard wordt in het Stadsarchief (charter nr. 654) toont hoe het geschil werd opgelost. P. Van Duyse enE. De Busschere vatten in hun werk "lnventaire des Chartres et Documents appartenant aux archives de la villede Gand" gepubliceerd in 186 7 het document als volgt samen : "1. De bewoners wonende buiten de Kortrijkse Poort en buiten de Beuverpoort tot aan de Rietgracht zullen beschouwd worden als burgers van Gent en aldus ontslagen worden van het beste stuk(= catel) aan de abt van de Sint-Pietersabdij. 2. De abt mag wijn verkopen buiten de poorten van de stad op het gebied, waarop hij beweert jurisdictie te hebben, maar moet zich houden aan de prijzen van Gent. 3. De abt zal aan de stad 1400 ponden betalen, waardoor de abdij vrij zal zijn van al de bestaande of komende rechten; 4. Deze overeenkomst is geldig tot in 1485. 5. De graaf van Charolais, die gekozen was als scheidsrechter, zal de overeenkomst ondertekenen. Een raming opgesteld op 16 augustus 1638 (Stadsarchief: bundel Stedewerken reeks 533 nr. 200) geeft een overzicht van een aantal werken aan de Petercellepoort.

"Twee turrens ende werck boven de poorte afbreken en deblaieren in het Noord. Twee gemetste turrens met het opmetsen van het werck boven de poorte tusschen de twee turrens. 108

i{L

fl. {~iJ"(._(

De Petercellepoort einde 18e eeuw.

?-'

; J

( ,l

Arduin bogen van de poorte. Schietgaten in de turrens. Arduin van buiten. Opmetsen der twee muren van tegen den turre tot de achterpoorte In de muer 5 of 6 schietgaten maeken." De Petercellepoort werd volledig herbouwd in 1675. Voor de vestingen en links van de Petercellepoort werd een verdedigingswerk gebouwd, Monterey-fort genaamd en dit naar de naam van de Spaanse gouverneur-generaal. In het Vlaams noemde men dit fort het Seghelfort. Het werd in 1783 verkocht en afgebroken. De ingang van de nieuwe Petercellepoort was in zig-zagvorm : men moest door enkele poorten doorgaan om in de stad te komen. De Dieuwe versterkingen waren echter niet in staat het leger van Ladewijk XIV tegen te houden in 1678. Het bouwen van de versterkingen hadden nieuwe belastingen op het gezegeld papier, het vlees en de wijn voor gevolg. De voornaamste verdediging van de stad Gent bestond in overstromingen. Dit was natuurlijk onmogelijk voor het deel van de stad gelegen tussen de Reuverpoort en de Petercellepoort. Hierdoor ontmoeten we regelmatig uitgaven in de rekeningen van de stad Gent in verband met het uitvoeren van werken in de omgeving van de Petercellepoort. In een brief aan de Schepenen van 30 april1688 zegt Franรงois Agurto, Spaans gouverneur-generaal, dat hij werken doen uitvoeren heeft aan de Petercellepoort; hij vraagt hierop een supplement op de toelage. In 1781 werden op bevel van keizer Jozefll een aantal versterkte steden in de Nederlanden ontmanteld. De gouverneur-generaal de hertog van Saxen-Tesehen bracht de schepenen hiervan op de hoogte op 22 november 1781. Men behield slechts rond de stad de stadsgrachten en dit om de ontduiking van de stadsrechten (octrooien) te verhinderen. De Petercellepoort werd als verdedigingswerk afgebroken en vervangen door een houten palissade tussen de twee muren. In 1808 werd een Kortrijkse Poort gebouwd, genaamd Napoleonpoort. De nieuwe poort werd plechtig ingehuldigd op 4 december 1808. In het Jaarboek van de Sint-Antoniusgilde (gepubliceerd door M.F. Vander Haeghen) komt de volgende tekst :

"1808, 4 december.- Plechtige opening der nieuwe Kortrijkpoort door den Prefect van het Departement der Schelde. Een salvo van 12 kanonschoten werd, ter dezer gelegenheid, op verzoek van stads-overheid door de Gildebroeders van St. Antone geschoten." De illustratie geeft ons een goed beeld van de Napoleonpoort : twee 110

paviljoenen verbonden met een ijzeren hek aan twee kolommen met bovenop een stenen arend, waar tussen de poort. Kort voor de slag van Waterlo deed de hertog van Wellington, bevelhebber van het Engels leger, enkele verdedigingswerken aanleggen op de plaats van het oude Monterey-fort. De Kortrijkse poort werd afgebroken in 1860, gevolg van de afschaffing van de octrooirechten. De stenen arenden kwamen terecht op een hek van een buitenverblijf te Sint-Denijs Westrem. M. VAN BERGEN Naar een artikel van Pr. Claeys in de Messager des Sciences Historiques 1892.

DE RAADSKELDER

We schrijven "Raadskelder", maar de oorspronkelijke naam was "Rathskelder". De naam werd natuurlijk vernederlandst na 1918. In 14 25 werd begonnen met de bouw van de huidige Lakenhal aanleunend aan het Belfort dat in de 14° eeuw werd gebouwd. Wegens geldgebrek echter werd de bouw in 1445 stopgezet : alzo werden slechts zeven traveeën van de elf voorziene traveeën uitgevoerd. De gevel zijde Sint-Baafsplein was onzichtbaar tot in 1899, toen de huizen van de Sint-Janstraat en de Regnessestraat werden afgebroken voor de aanleg van het Sint-Baafsplein. In 1903 werden vier traveeën bijgebouwd en was het oorspronkelijke ontwerp voltooid. De idee op het gelijkvloers een drankhuis in te richten kwam van de 112

Etiket van de Brouwerij Akkergem.

Prentkaart van de brouwerij Akkergem.

113

Brouwerij Akkergem op de Nieuwe Wandeling.

brouwerij van Akkergem, die gelegen was op het einde van de Nieuwe Wandeling. Dit naar het voorbeeld van Duitsland, waar in heel wat steden onder het stadhuis een "Bierhalle" was ingericht. De eigenaars spaarden zich noch moeite noch kosten om hun "Rathskeller" degelijk in te richten. Het plan werd getekend door architect J anssens; de versiering van de muren is het werk van kunstschilder Comelis. Het maken van de gotische meubels werd toevertrouwd aan de meubelmakers Cynaeve, Goethyn en Poppe. De glasramen zijn van Ganton en het ijzerwerk van Coppejans. Aan het geheel wenste men een middeleeuws karakter te geven. In het drankhuis werd Pilsen en Munich verkocht, bieren met lage gisting en gebrouwen door de brouwerij Akkergem, dit in tegenstelling met de Gentse uitzet en tripel, die bieren zijn met hoge gisting. 's Avonds en sommige namiddagen speelde een orkest, "Les sacrifices qu'elle s'est imposés ont fait de ce café-restaurant non seulement une curiosité, mais une maison de tout premier ordre" schreef in 1906 George M. J ohson in Le Petit Joumal du Brasseur. Uit de begroting van 1905 van de stad Gent blijkt, dat het lokaal werd verhuurd aan de brouwerij van Akkergem voor een periode van achttien jaar met ingang van 1 januari 1905 voor een bedrag van 2 320 fr. per jaar, verwarming inbegrepen.

M. LIEVENS

114

BIBLIOGRAFIE

1. LODE HOSTE :GENT POPPENSPELSTAD. In november verscheen het boek "Gent Poppenspelstad" van de heer Lade Hoste, lid van de Raad van Beheer van de Heemkundige en Historische Kring Gent. Na een inleiding behandelt de auteur het Gents poppenspel in de 19Â° eeuw en het verval kort voor de eerste wereldoorlog. In 1922 kwam de herleving met het Spelleke van de Muide, gevolgd door een groot aantal poppenspelen in de periode 1922-1944. Na de tweede wereldoorlog waren te Gent. een vijfentwintig poppenspelen bedrijvig die alle grondig worden behandeld. We krijgen een massa boeiende gegevens over de Gentse poppenspelers en hun poppen met aan het hoofd het Gentse Pierken. Het boek bevat ook een viertal teksten uit het traditionele Gentse Spelleken. Thans zijn te Gent nog zestien poppenspelen actief. Terecht mag Gent de Poppenspelstad worden genoemd. Het boek bevat een groot aantal illustraties. We feliciteren de auteur om deze degelijke studie, die we met veel belangstelling en genoegen hebben gelezen. Tevens willen we de Heer L. Hoste danken, want over een tiental jaar zou het vermoedelijk onmogelijk geworden zijn de geschiedenis van het Gents poppenspel te schrijven en wel door het gebrek aan de nodige documentatie. Warm aanbevolen. 2. KAMERVAN KOOPHANDEL EN NIJVERHEIDVAN HET GEWEST GENT. 1729-1979. Naar aanleiding van de viering van het 250-jarig bestaan van de Kamer van Koophandel en Nijverheid van Gent verscheen dit boek. Prof. R. Van Eenoo brengt ons de geschiedenis van de Kamer van K. en N ., Kamer die zo een belangrijke rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van handel en nijverheid te Gent. De Heer W. Onderbeke geeft ons een schets van de huidige toestand. Het werk brengt ons ook de reproductie van enkele belangrijke historische documenten. Zeer degelijke studie. (Niet in de handel). 3. OUDE KOEIEN UIT DE GRACHT Catalogus uitgegeven ter gelĂ¨genheid van de tentoonstelling door de Dienst Monumentenzorg en Stadsarcheologie van Gent. Wie iets meer wil weten over het oudste verleden van Gent moet zeker deze brochure bezitten. 4. SINT-DENIJS WESTREM IN BEELD Deel I : Het Gemeenteplein door E. Delbaere. Interessante brochure

115

·over de geschiedenis van het gemeenteplein van Sint-Denijs Westrem. Rijkelijk geïllustreerd. 5. VERDER WILLEN WE NOG VERMELDEN Een artikel Oscar Colbrandt 1879-1859 door LucLekensin Spectraal2, een artikel Jozef Comelis door M. Buyle. in Heemkundig Nieuws nr. 4 1979 en de brochure Een Sportverleden van Gent uitgegeven door de Generale Bankmaatschappij ter gelegenheid van een tentoonstelling.

OPLOSSING PUZZEL 1979 Sleutel 1. In dit jaar stierf dokter J. Guislain

1860

2. In dit jaar logeerde A. Dürer in de Rode Hoed

1521

zag A. van Lokeren die de ruïne van de SintBaafsabdij redde, het levenslicht

1799

begon men de overdekte Vismarkt te bouwen

1689

5. 6.

sneuvelde W. Wenemaer bij Deinze

1325

verwoestte een brand een groot gedeelte van de stad

1176

werd Keizer Karel VI op de Vrijdagsmarkt ingehuldigd

1717

8. 9.

werd 0. de Gruyter te Gent geboren

1885

werd Artevelde vermoord

1345

10.

legde men de eerste steen van het Stadhuis (gotische ged.)

1517

11.

werd E. Braun burgemeester

1895

12.

trok het opgehitste volk het houten standbeeld van Keizer Karel V omver 1792

13.

overleed de Gentse schilderS. Bening

CODE :

V WF K D MY L 0 S R C H A W

SLEUTEL :

1 8 6 0 .1

5 2 1 .1 7 9 9 .1 6 8

OPLOSSING : W E L K E

R A MP Z A L I G E

1519

116

BNKGI FHG QDKC

BM VW NS

9.1 3 2 5.1 1 7 6.1 7 1 7.1 8 8 KONINGIN WERDINDE MEZSZQLJWI F

5.1 ST

AXXPZQDE

3 4 5.1 5 1 7.1 8 9 5. 1 7 9 2.1 7 1 9 PI ETERSKERK BEGRAVEN De Heer Leo Lefebure voegde er bij : "En als we op deze vraag een antwoord mogen geven is het de Koningin van Denemarken Isabella van Oostenrijk, zuster van Keizer Karel en echtgenote van Christian 11 die er werd begraven. Ze was gestorven in ballingschap de 19 januari 1526 op 25 jarige leeftijd in het abbatiaal kasteel van Zwijnaarde bij Gent. Haar graf werd in 1578 door de Calvinisten geschonden en haar beenderen ingezameld in 1600 werden geplaatst in een voorlopige monument, vanwaar ze in 1652 werden overgeplaatst. In 1798 nieuwe schending van het mausoleum door de Sans-Culotten. In 1814 werden de beenderen opnieuw ingezameld door een oud monnik van St.-Pieters die pastoor van de kerk werd; eindelijk in 1883 werden ze overgebracht naar Denemarken." De volgende leden vonden het juiste antwoord : de heer Leo Lefebure, mevr. D. Sarteel, de heren 0. Beirnaert, P. DecaluwĂŠ, B. Van Ooteghem, H. Blancke, G. Ghysels, mevr. J. Somers enD. Baete. Allen : hartelijk gefeliciteerd.

AANVULLENDE LEDENLIJST 1512. Mw. Dr. De Landsheer-Van den Ostende M.J. Pres. F.D. Rooseveldaan 180 9000 Gent 1513. Mw Meersman M. Prof. Schrantstraat 159 9000 Gent 1514. Levis R. Heidestraat 46 9030 Wondelgem 1515. Van Overmeiren M. Nieuwe Wandeling 71 9000 Gent 1516. Claus M. Poelsnepstraat 24 9000 Gent 1517. Ost R. Hoogland 1 9810 Drongen 1518. De Kinder A .. Phoenixstraat 25 9000 Gent 1519. Andries C. FrĂ¨re-Orbanlaan 162 app 5d 9000 Gent 1520. Mw Van der Beken H. De Mirabellostraat 34 9000 Gent 1521. Verheughe M. Parklaan 18 9932 Zomergem 1522. Mw Boekx Vrijdagmarkt 59 9000 Gent 117

1523. 1524. 1525. 1526. 1527. 1528. 1529. 1530. 1531. 1532. 1533. 1534. 1535. 1536. 1537. 1538. 1539. 1540. 1541. 1542. 1543. 1544. 1545. 1546. 154 7. 1548. 1549. 1550. 1551. 1552. 1553. 1554. 1555. 1556. ~557.

1558. 1559. 1560. 1561. 1562.

Mottart J. Fruithoflaan 91/18 2600 Berchem Tfelt A. Kanunnik Triesdaan 24 9920 Lovendegem Craeyvelt F. Vaandrig Sneyssonestraat 76 9000 Gent Museum voor Textiel Abrahamstraat 13 9000 Gent Dieriek D. Reevijver 11 9720 De Pinte Museum voor Schone Kunsten De Liemaeckereplein 3 9000 Gent Dekeersgieter R. Jan Yoensstraat 95 9000 Gent Mej. Rijckaert G. Holstraat 5 9000 Gent De Weirdt J. Scheldestraat 71 9110 Sint-Amandsberg Mw De Roubaix L. Coupure Links 79 9000 Gent Clapdorp A. Lefèvre de ten Hovelaan 4 9219 Gentbrugge De Bruyqne M. Zwijnaardsesteenweg 313 9000 Gent Decleken V. Sint-Vincentiusplein 52 9000 Gent Mej. Dewever J. Brusselsesteenweg 17 9230 Melle Larnon P. Lange Munt 50 9000 Gent Van Maercke L. Meersstraat 99 9000 Gent Mw Heekers A. Kouter 89 9000 Gent Carels L. Vlasstraat 34 9910 Mariakerke Mw Verdickt Goudstraat 10 9000 Gent Buijze E. Brugstraat 25 9910 Mariakerke Bultynck J. Kerkstraat 61 9890 Knesselare Vanhave Chr. Jasmijnstraat 2 9920 Lovendegem Mw Schäfer Cl. Beukendreef 7-9 9810 Drongen Vanhoecke J. Fröbelstraat 1 9218 Ledeberg De Bock A. Baron Arthur Verhaeghenstraat 28 9000 Gent Van Prachen M. rue Camille Lemonnier 117/10 1060 Bruxelles De Caluwé G. Veerstraat 21 9800 Deinze Mw Schinckel Th. Savaanstraat 26 9000 Gent Blom J~ Neerscheldestraat 9 9219 Gentbrugge Calerman M. Gustaaf Callierlaan 248 9000 Gent Rogier E. Vogelhoekstraat 13 9219 Gentbrugge Mets H.C. Koning Albertstraat 100 9900 Eeklo Vervalcke M. Emiel Moysonlaan 151 9000 Gent Schellinck Chr. Ottergemsest~enweg 94 9000 Gent Bosschem A. Burgstraat 30 9960 Assenede Symons J. Halewijnkouter 67 9810 Drongen De Backer L. Rijhavelaan 321 9000 Gent Carels J. Zomerstraat 24 9000 Gent Decaninek R. Staakskenstraat 12 9000 Gent Vanhuffel M. Hugo Van der Goesstraat 17 9000 Gent 118

1563. 1565. 1566. 1567. 1568. 1569. 1570. 1571. 1572. 1573. 1574. 1575. 1576. 1577. 1578. 1579. 1580.

Hulpiau A. Tragelstraat 2 9751 Asper Verplancke A. Sint-Pietersnieuwstraat 170 9000 Gent Mw Heyse M. Baliestraat 68 9000 Gent Blom A. Neerscheldestraat 9 9219 Gentbrugge MoĂŤns A. Gordunakaai 40 9000 Gent Wageneire R. Nieuwenhoven 41 9000 Gent Coppens E. Kouterstraat 25 9120 Destelbergen Balthau E. Meirhoek 15 9270 Laarne Cassiman P. Solvijnsdreef 49 9810 Drongen Mw Maes E. Zandvoordestraat 148 9710 Zwijnaarde Mw Husczak-de Meyer Begijnengracht 43 9000 Gent Mw Tuypens Kouterstraat 16 9219 Gentbrugge Cannoot R. Vrijdagmarkt 14 9000 Gent Geerinckx L. Laurent Delvauxstraat 4 9000 Gent Busschodts R. Oude Lierse Baan 2570 Duffel Caese R. Merelbekestraat 12 9230 Melle Mw Van Renterghem-Buyck Res. F.D. Rooseveltlaan 225 9000 Gent

ERRATUM EN ADDENDUM 1505. Van Melle Ph. Kalandenstraat 6-bus I 9000 Gent 1506. Hauters E. Beukenstraat 12 9220 Merelbeke

AGENTEN-PLICHT I.

Ja veur ons arme p'litie agenten Es't korvee, geloof mij vast Al die gezondheidsreglementen Zijn veur ons 'nen grooten last Ze gaan ons nu doen dienen Tot iedereens gemak Veur wand'lende piscienen En ook voor speekelbak

Refrein. En waar 't maar dat Maar in ons stad Is het beroep van gardeville Nen echten hondenstiel. (bis)

119

11. Valt er te kiezen of te loten Poef ze maken u "facteur" Mee al die brieven meugde trotten Om te bestellen deur aan deur Citaties, canterventies Veur 't lollekens tribunaal Stadhuis- correspondentien Dat dragen wij allemaal Refrein: En met dat al hier in ons stad enz. enz. enz. 111. Ook mee de mesker moed' optrekken En vald' omverre van de stank Ge meugt geenen armen "ka" gaan stekken Op z'attrapeeren u op "drank" Op witten en op terren L'agent doit avoir l'oeil Me zijn zelfs bij de kerre Van Cies den hondenbeul Refrein IV. Ziede soms iets op 't water drijven Al was 't ook nen vurten hond U plichĂ§ es van er bij te blijven Hem doen steken in den grond Vind' ieverste Ă¨ zat verken V al spuwsel morre en bloed Begint tons maar te werken Ziet da g'hem naar 't Rolleken doet

Refrein

V. Bij ruzie, vechten, werkstakingen Daar zijde volop in 't bedrijf Ze trekken u arrem beetse dingen Tonsin triepen van u lijf V eur al u "vigilance" En al u plichtgevoel Die krijgd' als recompense Refrein Soms nog slagen op u smoel

Ontleend aan de revue "Kijk-hij-kijke" door J. Antheunis en A. Cornelis (1903-1904 ). 120

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweeniaandelijks Kultureel Tijdschrift van de·Heemktindige en Historische Kring Gent V.Z.W. Redactie-adres: Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang nr. 3 ·

15 mei 1980

Ere-voorzitter: J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter : G. Hebbelynck Onder-Voorzitter: H. Collumbien Secretaris : R. Van Geluwe Penningmeester : A. Verbeke Ruildienst: Van Geluwe-Eggermont A., Maïsstraat 235, Gent Secretariaat : Maïsstraat 23 5 Postrekening: 000-105.04~73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld : 200 fr. per jaar. INHOUD De Omwentelingvan 1830 te Gent

i23

Geschiedenis van de weg Gent-Drongen-Deinze

150

De Sodaliteit

161

Schepen de Maere-Limnanaet

174

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten : in het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46;-Sint~Amandsberg: elkezondagvan 10 tot 12 uur. (uitgenonieii ·op feestdagen). Gesloten in juli en augustus.

Verantwoordelijke uitgever : G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, Gent Elke auteur is alleen verantwoordelijk, voor zijn bijdrage. Uitgegeven niet-de steun van het stadsbestuur van Gent en van·het Provinciebestuur van Ocisf-Vlaanderen. 121

Op WOENSDAG 21 MÉI om 20 u. in de conferentiezaal van het Cultureel centrum BANK BRUSSEL- LAMBERT, Graaf van Vlaanderenplein, 5, GENT : VOORDRACHT met diaprojectie door de Heer J. V ANDENHOUTE, diensthoofd van "Monumentenzorg en Stadsarcheologie" over: "GENT IN HET JAAR VAN DE STADSV~RNIEUWING 1980"

~VULLENDE

LEDENLIJST

1581. Zenner A.- Asschout 15 B 90 50 Evergem 1582. Lekens G. Spechtstraat 23 9070 Wachtebeke 1583. Mw Roos M.L. Weefselstraat 16 9000 Gent 1584. Soens R. Heirstraat 48 9856 Lotenhulle 1585. GoedefrootFr. Van Hoorebekestraat 21 9218 Ledeberg 1586. De Clippele Fr.' Sint-Pieters-Aalststraat 114 9000 Gent 1587. Prof. Dr. Kint A. de Smet de Nayerplein 13 9000 Gent 1588. Mw Van Herp L. Valkenstraat 2 9110 Sint-Amandsberg 1589. De Smet R. Hellegatstraat 10 9120 Destelbergen 1590. Mej. Van Lerberge E. Afsneelaan 29 9000 Gent 1591. Raes H. Jubileumlaan 153 9000 Gent 1592. Goethals A. Schildpadstraat 9 9030 Wondelgem 1593. Raes F. rue François Lehmann 17 1218 LeGrand Saconnex Genève 1594. Cornelus A. Ruiterlaan 14 9030 Wondelgem 1595. Mw Ballegeer H. Steenaardestraat 31 9820 Sint-Denijs-Westrem 1596. Vandenberghe M. Walstraat 108 9219 Gentbrugge . 1597. Blom E. Karel Mirystraat 46 9000 Gent 1598. Levis E. Knotwilgenlaan 26 9030 Wondelgem 1599. MwVanLangenhove Riga Square 12 1030 Brussel 1600. Deproost A Leopold II straat 91 9110 Sint-Amandsberg 1601. Verbessem G. Lange Violettestraat 303 9000 Gent· 1602. Dr.Lacroix E. Voskenslaan 5 9000 Gent 1603. Kinaupenne S. Steenhouwerstraat 57 9218 Ledeberg 1604. Mme Soliman G. 12 rue du Renard F-75004 Paris 1605. Everaert A. Jan Delvinlaan 37 9000 Gent 1606. Servaes A. Filip van Cleeflaan 150 9000 Gent 1607. Van Bossele L. Ramskapellelaan 2 9000 Gent 1608. Maryns A. Sleepstraat 123 9000 Gent 1609. Mw De VeirmanR. Sint-Denijslaan 133 9000 Gent 1610. Mw Florizoone R. Meersstraat 33 9000 Gent 122

DE OMWENTELINGVAN 1830 TE GENT- DAGvtWÀL I. I,nleiding

Het ligt zeker niet in onze bedoeling hier een overzicht te geven van de geschiedenis van de Belgische omwenteling, maar het is zonder twijfel nuttig de gemoedstoestand hier ten lande te schetsen tijdens de Nederlands-Belgische vereniging in de periode 1815-1830, vooraleer· over te gaan tot het relaas van de gebeurtenissen te Gent. Na de val van Napoleon en bij de ondertekening van het verdrag v~n Parijs op 30 mei 1814 waren de grote mogendheden overeengekomen dat de Zeventien Provinciën van de oude Nederlanden samen met het prinsbisdom Luik het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden zouden vormen. Willem I wordt de eerste koning van dit vererugd rijk. Bif de ondertekening van de akkoorden verklaart hij, van beide landen één volk in één machtige staat te maken. Doch de tijden blijven onzeker, Napoleon ontsnapt van het eiland . Elba en brengt een nieuw leger op de been. De slag bij Waterloo op 18 juni 1815 maakt evenwel een einde aan de "honderd dagen" en de keizer wordt opnieuw verbannen, nu voorgoed, naar het eiland SintHelena. Hei: tweede verdrag van,Parijs op 20 november 1815 vergroot nog het koninkrîjk der Nederlanden, door toevoeging van het hertogdom Bouillon en de steden Chimay, Philippeville en Mariem bourg. De koning en de koningin werden plechtig ontvangen te Gent op 5 september 1815; iedereen was zeer gelukkig en zoals de Gazette van Gent berichtte "onze geheele bevolking was te been, de gansche stadwas schoon versierd met zegebogens, bomen, bloemenkransen, oragnie_ . vaandels etc ... " ( 1). :Öe regering van Wiliem leverde goede resultaten :· -Aanleg van verschillende kanalen waaronder Gent-Terneuzen. (2) - UitbreidU, van de haven van Antwerp.en. (2) . · -Het onderwijs werd uitgebreid, het aantallagere scholen klom op tot 4046. Een normaalschool werd gésticht te Lier, universiteiten te Leuven, Luik en Gent, athenea te Brussel, Namen, Luik, Luxenburg en :Ooornik. Het aantalleerlingen aan de verschillende scholen vertiendubbelde in tien jaar tijds. (3) -Er werden hulpfondsen in he_t leven geroepen voor. steun aan nieuwe en oude ondernemingen. Na een zware krisis in de begitijaren kwam de nijverheid tot grote bloei; all~eriinGent, telde men in 1830 zevenenzestig katoenspinnerijen naast vele andere industrieën. Gent bood door zijnkatoennijverheid een 50.000 mensen een werkgele123

genheiden in 1827 geeft dé handelsbalans een verhoging van 63 % aan. (2) Niettegenstaande deze merkelijke vooruitgang waren de Belgen niet tevreden en ze drongen aan op een eigen regering. De redenen voor deze misnoegdheid waren veelvuldig: · -België had ten dien tijde ver over de 3:000.000 inwoners tegenover 2.400.000 Nederlanders; nochtans bestond de Eerste Kamer uit 55 Belgen· en 55 Hollanders. Gendebien, een van onze afgevaardigden, verzette zich tegen deze onrechtvaardigheid maar werd niet aan. haard. (4) · - De helft van de staatsschuld voortspruitende uit de verdediging van de gebieden overzee, werden op Belgische schouders geladen. (4) - De nieuwe grondwet voorzag volledige vrijheid van godsdienst, doch dit wilde de katholieke geestelijkheid niet. De nieuwe wetten op het onderwijs werden geweldig tegengewerkt door enkele kerkleiders onder leiding varî de bisschop van Gent, de Broglie; het ging zelfs zover dat een '"'doktrinaal oordeel", goedgekeurd door de Paus, afgekondigd werd. Dit oordeel weig.erde de sakramenten aan iedereen die de grondwèttelijke eed aflegde. De Brciglie werd bij verstek tot verban~ ning veroordeeld op 8 november 1_817, hij kon naar Frankrijk vluchten doordat de kapitein van de marechaussee die de aanhouding moest verrichten, hem op voorhand liet verwittigen. (5) De secretaris van de_ Kerkelijke congregatie onder Paus Pius VII, LambnJ;Schini, schrijft in 1831 "de Belgische geestelijkheid heeft de revolutie voorbereid .en verdient een blaam". (6) - De liberale partij verwierp, terecht, de maatregelen, die de vrijheid van drukpers beperkten; ze verwierp ook en dit ten onrechte, de gelijkheid in het gebruik der beide landstalen op rechterlijk en administratief ge bied. ( 7) - De fransgezinden hoopten op en streefden naar een versmelt_ing met Frankrijk. ( 8} De hierboven vermelde Lambruschini schrijft nog in 1831 "d~ partij die de samensmelting met Frankrijk wil, neemt nog meer en meer uitbreiding'~. (6) - Al deze en nog vele al}dere kleine en grote politieke, godsdienstige en menselijke moeilijkheden waren de oorzaak van de omwenteling in 1830. (9) In d~ "Revue générale ·de Belgique" schrijft Prosper Poulet , in zijn artikel "Les premières années de royaume des Pays Bas", "Ce marlage de convenanee s'est fait saris aucun amour de part et d'autre et il est douteux s'il fera le bonheur d'aucune des cleux partis". De reeds lang gespannen gemoederen barstten los <?P de avond van woensdag25 augustus 1830 tijdens de opvoering~an de opera "de 126

leest men "Gent is steeds de zetel van de Oranjegezinden geweest; door_dai: de konirig steeds grote somJl1en geld geleend heeft aan de fabrikanten; hij heeft dit nog gedaan kort vóór de opstand en ook onmiddellijk daarna. Zolang de citadel van deze stad in Hollandse handen is zal men Oranjegezind blijven. Gent is na Antwerpen de stad waar de Prins het meest op rekent." De oudste zoon van de koning, prins Willem, d~et alles wat in zijn macht ligt om de provincies Antwerpen en de beide Vlaanderen voor zich te behouden. Men heeft.SO.'OÓO fr. geboden aan de "J oumal des Flandres" om de Oranjezaak te steunen. Agenten van de Prins doorkruisen het land en verdelen geld in naam van Oranje. Men tracht de oude orde te handhaven door verdeeldheid te zaaien zoals een proclamatie van de-le oktober bewijst; "Aan de inwoners van Vlaanderen. Brussel en Luik hebben hun kleuren gekozen, waarom kiezen wij in Vlaanderen de onze niet ? Wie van ons herinnert zich niet de beminde kleuren van de goede Vlaming, geel en zwart ? Laten we Vlaming blijven, aanvaarden we deze kleuren die het teken zullen zijn van onze samenhorigheid. De instandhouding van de goede orde en het belang van de Vtàamse provincies moeten het voornaamste doel zijn van ieder weldenkend mens." Men wil een voorlopige regering (voor Vlaanderen, sic) met volgende samenstelling : cèntraie commissie Mr. Van Crombrugghe, president, graafCh. d'Hane de Steenhuyse enz... enz... " . Begin oktober verwittigt de heer Rodenbach vanuit onze stede het Voorlopig Bewind in Brussel ervan, dat de-Prins wil oprukken uit Antwerpen over Dendermonde, waar hij zijn leger moet versterken met de manschappen uit dit garnizoen, om zich meester te maken van Gent, er zijn hoofdkwartier te vestigen en zo de revolutie de kop in te drukken. Om dit te verhinderen krijgt kolonel de Pontécoulant (27), adjudant van generaal don Juan Van Halen, het bevel van de heren J olly en de Potter, beiden leden: van het Voorlopig Bewind, om zich naar Gent, te begeven, er de macht over te nemen en de citadel te belegeren. De kolonel beschikt maar over driehonderd slecht uitgerusté vrijwilligers en doet het onmogelijke om meer mannen en wapens te bekomen. Na zeer veel moeilijkheden eh vertraging en na onderrichtingen te hebben gekregen van de heer Tielemans, op dit ogenblik minister yan.Binnenlandse Zaken, vertrekt hij uiteindelijk op 10 ok~ober rond één uur in de namiddag. De voorhoede is nog maar juist buiten de poorten van de hoofdstad als ze begint te plunderen en in alle richtingen verdwijnt om nooit meer terug te komen (28}. Bij aankomst te Aalst blijven er nog ongeveer 500 man over, verdeeld over twee bataljons, één onder bevel van de kolonel zelf, genoemd 134

,.:~-: -~--:,_ ~

''T4-alle~i>atjsiens~~'hei ~{~~~tein Cocli~.genaamd -''Lê-, -, ·

gi6~ B.elge-Pàljsiemie"·en tw:è.eh~tclman,ster:k~ Eenzekere_Culbat ;_- ~ ·~ (29)is-de adju,däntvah~de_AAY~~b}iét;:fw~ êstàfetten, éénko~e1,1de ·. -. / ui1::Brussel eri een andere,_Eni~si-~!~ire (30) ~tretàtis~-v:m Graaf _ . .~ ·de MerQde, bèid~·met het ·bev~.ae:ti[~ :te bespoedîg~n; iriaken,d~hle .-_vefl!loeide ~jwillige~s nim eêii;korte:~t ~eschoren is. Juî8t vóé,t .. ·_ , .·· het'óph~eken;-_oîii tW-ee uut·m:<le~orgen, wdrdt hét legioen verster~-t ._ door.een :Ct?m pagnie p;;ttrl:qtten uit RoubaiX öndér: leiding van k~piteht - ·Bo~wens (3I);deze afd~fn,g clrQegde trieste·naa:ni "HussardS-de la mo)'t'' omdat ze Öve~ai waar-ze voothjjhvam 'een spoçr ach~er1ie.t van roofen b:randstichting. (32) ·

van

c., Het -~~L~gioen" in /-

aktié : ·

'10 oktÓber: Twee ~fgevaardigden varthet·Voöilopig Bewindzijn 1ri J<;entaangekomen,.de graafdeM~ród-e en'rlddet-·ae Gamori.t. Bespre-'-kin~n worden aangevangen met het staÏJ~bestuitr. _De bui~eèster beweert de orde te _kunnen handhaven inet;de burgerwacht en de Merocf;e belooft op zijn eer dat het legioen de·c-S~ad niet zal betreden;· hij sfuurt ~e troep én het. schrift~lijk bevel buiten_ de stad' te bivakkel. reD. en er verdere orders af te wachten: ' . .. . ..

1. oktobér _: Het vrijwifl!gersba~a)j~n komt rond -elf uur ~. v6ór de . Brn&Sdse poort. De adjudant7majoor, kapitein Dubuisson, -die voorop~ gegáan was om kwartier tem~én.in.de stad, wacht kolonel de Pónté~oulal1t op methet b~vel van de Merode-de mars stoppen-en te:-gaan bivakkeren: in-Oordegem. (33) . . .. ' . Na rijp beraad mét Zijn officiere:n besl~ihle bevelhebh-er toch de stad in te trekken. Op dit ogenblik konitdeMérode zich persoonlijk ver~ - gewissèn of zijp. bevelen uitgevoérd ·word~ri. De graafen de koloneL ·gaan samen naar het st,adhuis ~n onderhandelen er zeer lang met de burgemeester Van Crombrugghe. .· .· pndertussen is een grote menigte Gentenaru:s.de vrijWill~ers g~estdrif~ - tig konien_begroeten; op zeker-ogenblik W()rdende poortwachtèrs. _ . . overvallen en ontwapend en, omringd dóör de bevólking trekken ·de ~ patriotten· onder het roepen van '~Viveht B.elgique~: de-stad binnen; . -_ Het is drie uur in de namiddag;-men-Wil:de uijwilligers-onderbre~en in_ d~ kleine. Sfuf,.Pieterskazerne, beter ~kendeonder de naam. "lnfän:. . teriekazern~ No 2" maar deze is leeggepluriderd en ligt daarenboven _- Ol!der h~t rec})_tstreéks vuur_V~:..de ~itádet;. dus worden de manschaP; .. . pen gdogéer~Jn de)çJ~v:d~~ebouwen aan de Brus_s_else poort.__{34) ... ·

~·

- . ·--

-136' ..

Ik' bevelhebbe~ ~~ het legioen geeft onmiddellijk na ~komst een ~, dagorder uit om de burgers te overtuigen van zijn goede Wil (35); hij , laat ook de Citadel omsingelen om tussenkomst-van de !lationale troepen te verhinderen. H~t_$ta.èlsbestuU.r-_$tulirt een nota naar Brussel met de vraag. de kosten veroorzaakt-door hedogeren en voeden van de on-gevraagde troepen op zich t~ nemen, De "J oumal des Flandres" meldt dat er de avond van 11 oktober drie-, honderd man in Aalst logéren die ,als ~èrsterking moeten dienen voor het legioen "B_elge-Parisienne" daf ûch in Gent bevindt. De kommandant van de dtadellaat de bevolking verwittigen dat er· zal geschoten worden op iedereen die na vijf uur in de avond nog de doorgang over de wallen van_ het fort gebruikt.

12 oktober: Tijdens een nachtronde ~ordt een schip, gel~en met aardappelen bestemdvoor de citadel, (men wilde hoogstwaarschijnlijk dit voedsellangs de waterW-eg tot in de nabijheid van het fort brengen, dit om opzien in de stratèn van d.e stad te vermijden). door de lui~enan ten David. en Lorion; be~dec<>fficieren van het legióen, in. beslag genomen! Als <fi~.{eitill_ _9-e 19?-P vati de dag békènd _geraakt, ,worden de-magazijll_çl!)ran.d.eJ1eer 4thèi~t, wru@it de làdiriglcontt,;C!Qor de bevolkiriggepJ~~d; , >- . . ---. Köfond de .PQti,'t;é,c~ttl@t:ce11 zijn officierèn \Yon:eti de_·t:!aèfs_zitting bij en ~r wordt ov~ièen~lçomtnlc:dat de stadSk~é~ franken· één brood

-p~t dàg en per' vnj~iger~z:ifl>ijgfäge~ ·in. h~t dnderliö~d -.-, -. . -- . sten. '

.-.

!:pl deze laat-.

- 13 oktpber: Geru~ht~n _doen .de rond.~ dat de citadel nog steeds bevóótraad,_Wbrl:kPit geeft ruÛil€iding tot het uitgeven van een dagor:der: "l)e-koloriel'';:kommaiidaiit van de in G~nt'g~ká,zerneerde~o-~ pen heèft vernomen dat er nog steeds levensmiddelen iiÏ de citadel geleyerd worden. Hij vervvjttigt de bewoners van deze stad ervan dat; aangezien de versterk,ing zich i;n staat vaiJ beleg bevindt, iedere vorm_ van kontakt meè<het fort vèrboden iS; alle personen die de aangegeven grenzen overschrijden zullen aangehouden worden onder beschuldigirig van sp~onage eh zullen als zodanig béhandeld worden, enz... " Desniettegenstaande w~rden die dag nog verscheidene kisten, waaronder een regiments~offer en twee kleine kanonnen, gevonde11 aan boord . · van een schip dat klaar lag om naar Nederland af te varen. . ~

. 14 oktober : De vijandelijkheid tussen de patriotten en de burgerwacht vergroot, men tracht dit zelfs niet meer te verbergen. ~en officier van de wacht gaat zelfs zo ver dat hij een voorbijmàrcherendè troep vrij-· willigers toeroep~ "morgeri.l:naken we een èind aan jullie gespuis".

137 I

De kolonel de PontĂŠcoulant. (Kon. Legermuseum)

138

Kolonel de Pontécoulant en zijn adjudant Culhat doorkruisen de stad eri trachten de gemoeder~n tè- bedaten en de bevolking te Winnen voor de revolutie.

15 oktober: Het gebeuren tijdens de dag, dat de geschiedenis zal in~ gaan als "Affaire de la légion Belge~Parisienne", moeten we bezien uit drie verklaringen die lijnrecht tegen elkaar ingaan : de uitleg van De Graet,- van de Pontécoulant en, van de- Gazette van Gand. De Graet weet te vertellen dat kolonel Cappens hèt bevel rondgeeft aan de volledige burgerwacht~om teverzamelen op het Recàlletten~ plein om drie uur in de namiddag voor het afnemen van een parade: (36) Er wordt gefluisterd dat men de manschappen van de wacht wil laten ontwapenen door de vrijwilligers. Vóór de wapenschouwing worden er nieuwe geweerpatrohen verstrekt die, na nazicht, gevuld schijnen te zijn met kolenstof vermengd met zand._ De vrijwilligers lig~ gèn in hinderlaag aan de Ketelbrug en openen het vuur op de gewapen~ de burgers die terugvuren uit zelfverdediging (ze schijnen dus riog over andere patronen te beschikken dan deze gevuld met zand, sic). De versie van de heer Leconte, volgens de rapporten van de Pontécou~ lant luid! als volgt :De burgerwacht onder aanstichting van huQ. offi~ eieren en van het stadsb~tuur, neemt de afwezigheid vanhun bevel~ hebber, die naar Brussel geróepen is, te baat om tegen hetVoorlopig Bewind te_rebelleren. doorkruisen de stad en vuren op alle pàtriotten die ze onder ogen krijgen. Rond vier uur wordt de,Pontécoulant en kapitein Aulard beschoten op -de Koornmarkt; ze kutinen gelukkig ontsnappen en met enige inderhaast verzamelde manschappen werpen ze zich op de aanvallers die vluchten. · De Gazette van Gent op haar beurt meldt dat er geruchten de ronde_ ·doen d~t ófficieren van de burgerwacht voedsel willen binnensmokkelen in de citadel. Daarop komt het volk samen op het Sint~Pieters plein en wil er de grote wacht ontwapenen; vrijwilligerskomen de bevolking ter hulp en lokken ze een vuurgevecht uit met de bere.den ' · wacht die de schildwachtenkomt ontzetten. Het hevigst wordt er gevochten op het plein der Reeolietten waar een groot deel van de wacht verzameld was zonder te weten waarom. Tot zov.er de drie versies. Volgens onze bescheiden mening en na het · lezen van bijna alle-literatuur over deze "affaire", hebben de gebeurtenissen zich als volgt afgespeeld; kolonel Cappens is wel degelijk naar Brussel vertrokken; iemand van het stadsbestuur heeft het bevel gegeven voor de verzameling op het Recollettenplein, hoogstwaarschijnlijk om de m_acht in de stad over te nemen in het voordeel van Oranje en de patriotten te verdrijven. Daar de meeste-officieren van

139

de burgerwacht gekant waren tegen d~..revolu~ie eRZQdoemle teg~p.. het legioen, bestaat er geen twijfel daterover~~enzweringe:p~wa . ren en dat er geschoten is op de patriotten.' De Pontéèoulant <;>p zijn, - beurt was niet afkerig voor de bewap~ning en de uitf!1-sting v;m d!! "garde civique" daar de versterking, ffi.e hij uit Bruss~lgekreg~n had; bewapend was met stokken en zeisen, dus_hêeft hij_ niet geaan:eld de geboden. gelegenheid gebruik te ni~~n.. __ . -__ -- _ Laat ons nu het verder~ verlóop yim ~ histo~clie ciäg v()lge~· I)è . _ burgerW-acht vlucht in alle richtingen ~n"livordt overal zowel doqr de bevolking als door de patriotten o:q.tW~~:Rd:Oncfertussen is d.e s~re taris van de burgem~ester, d~ heel' ~(),tpier, n~de; kazer11e v~ de... p~mpiers gekomen met het beci_çhtd,at vl'j.j\ViWg~rs be~'ig :.;ijn bewapende-burgers te bevechten en,vi~~. i!l' n~ y~_het Jta~l>e~ stuirr"' tern"!llp te komen. Bijn1c1-_ophét zeTfèlep~ri~lik-léoll_l,t de ~eci-e taris van de gouverneur, de h~er Deryç;kerè,3n~lden g.~t ht;t gquvétriè-Jl!-eritspaleis overrompeld ~otdt:4()~r,hét g~Ï?~~p~t; J?e k~in~aÄ~t' van de brandweer, lrlajoor Vaîi~poek(1:?J #t.onjnid<.{èJ.lij}é'l,l~f~et· een dertigtal-van zijn n:"anschapre# :en sê?id~~ ~i~h ~aä,r h~·~ i>#~is op korte afstand van_ zyn standplaats ~lt:gen ts. ( 3 8) Onde~egtv~~ de afdeling onde~ vuur uitver~_hiÏlericlt;~fÎ~h~g~~; o~~~-spuit~t~ii _ laten zich niet intim.idereri en rur(m tenigj'démêi.i~stuift uitéèil, eQ-v.er~wijnt oni niirimer terug te:komen;l~f.-~tiliiee~d~r~)loae~ .en _ ·· verschillende gèkwetstèri onder de' ~valleri:' ~3: ,dit gevëcht gaan ~e' pompiers met hun tWeékàno_nn~nst~lllilgirepiê~ Ópdê-J{cn~ter w~ kolónel de Pontécoulant ze· aanireft.i~~ ri~. Vier'uu{ftt oe n~idä.ag. Èr is geen tijd te verliezen, dè kolon~l~ ~jri'~~è<}~)ipbe\r~fA~~?~ê~ de majoor-dokters Gainier e:1;1.WateHn;w:_\vêrpéri "#cli'op 'de_ hiiótû}i~rs, doven d~ loriten en nemen__s:lqi~~ ~_e(~).lrÎ i:fo~pêr{de_ brapd\~e.er,i!tan nen gevangen._Na:~eraadsl~g b.ê?lo~~(4e.~pp~ê_ti;{fj?9r,:~:ijp p~iri~ piers in de kazerne t~ }J,oudèn:~n.'~~~ii ~a;..,n de J?~vel~it van çte: :koriirhandant van he-t legioen t~ gehoorz#ri~~·-~ · •.. ··:;:-:;·~.-.. -.· . • -,..,: . -., ,,·.- ,- ~:... , Met de wapen~ .afgenomen, v:~#.b~~g~as~t';jJ~# -~Y~ra~a:w'vv~ penwinkels ~n nog andere gèvQn4~'l lP- -~_9p~l~laai$.it:lJi~(c;.~ven: steè'n, kan men tweehonderd vr_ijmnig~rs_ be~ápeÀ~n..~-b~. g~y~ch#'!n. he hberi aan verscheidene invvÖn_ers ht;t le:Yc;'n ·ge,~9~t•.tvVee ~-P~tr!ötte~~ zijn verdwenen en tW-aalf gekwetst,.wààtopq~l: kftpi~~ -~~ai-,d, 4i~ getroffen is aán het scheenbeen. Generäal Duvivïer~-,in'illt'air óevethebber d~r beide \flaaridereil, looft in e~J;l·r~P.R~~ ~ heîv9<?rlopig)~~~a het tnOedige gedrag vati. kolonel~ l_>qntê_épul~t.ï.i! (l~Joop-váp_q~ze bewogen 15 oktober. . _ · -. , ,-. -_ . . , :: ; _-. - _. _ .~ ~ · De kommándant van de .viijwilligei:s: ~~ ·tt.ól;l},~ix_~ ~_<;>uwens,_ di~ zÖ~ . ' • . •• • -: . ..... . . ·-- . ' - :-

van

de -

-~=

140

.· ·'

~;.·•;:~·

·.··..· .·

·~

·....·

~iJ~o~af'gêzic{nhèbb~n iriAalstbij het legioe~ gekomen was, heeft -~~een brief iA h~den ~ekc:)men ge8chreven door baron L. Coppens en . mede onderteken:d'!oór de heren SpUthoorn en Callîei-, alle drie afgevaardigden vàn het Voorlopig Bewind, waarin ze zich beklagen over het slechte gedrag vanBouwensen van dé adjudant van de Pontécou-· lan t de:genaamde Culhat. De beide aangeklaagden willen zich wreken en begeven zich tiaar het gouvernementspaleis waar ze SpUthoorn en Callier Op sta.an,de vo_et ~èsteren en onder besç_huldiging van verraad ~psluiteti in'de k~et.:_ne ''het pesthuiS". (39) Baron Coppens die het avondmaaigebruikt gezelschap van enkele vri.enden, wordt onder een vals voorwendSel_ naar \luiten geroepen waar Bouwen~ zich op hem werpten hem hegint af te tuigen. De baron kan zich losrukken en vlucht,. achtemagezeten en beschoten door zijn belager, tot op de da-·ken van de omliggendegèbouwen. ·Bouwens zoekt hem vruchteloos in de zalen en op de zolder van het hotel; zijn vriend Culhat heeft zich wijselij_k ter\iggettokken, beducht voor-d~·gevolgen. Kolonel de Pontéc()ulartt, d()ör _enkele bilrgers verwi~tigdvan het voorval, wU zijn onder. _ gt$~hikte<:ondenm·êst s~ellen1llaar deze:kan onder bescherming van . ènkele van:iijn moosefiapperi (>pt~omen; hij v~~~çlt ~en gedeelte van-zijn V()1ge}ll)ge11 én vertt~_kt zonder omzien· nw-het noorden Van Vlaanderen·wl!al'Jilen.llQg van hem .ltoort spreken ter gelegenheid van gevèçhten-èn plu,nperirigen aldaar. Culhat wordt opgesloten en later ()Verge:_bracht naar Brusselwaar hij zal veroordeeld worden. J6 Qktober: Kolm1el-Coppèns keert tetug uit Brussel en betreurt zijn afweZ-igheid van gisteren.; de leden van qe burgerwachnlie de omwenteling aanh,an~n; verbfoeàeren met de patriotte!J. en bezetten- sàmen de:verscllllJ.en&: wacht_posten. Op· vei:zoelÇ vá.u: generaai Duvivier wor~t . de-beleg~rhlg rond de Citadel vêrscherpt èn hij gèeft v~lgend bevel: "Er mag geen andère mèlditig meer gemaakt worden dan dezè vari de -overgave". · . . , Gedijrende de nacht wordt er hevig over en weer geschoten' rond de :citadeJi drie vrijwilligers worder1 gekwetst waaronder één dodelijk. Het ,.. garnizoenvan de vesting is verzwakt door gebrek aan voedsel en drank;' 'et z-ijn ~v#en van scheurbuik. 140) Het wantrouwen onder de ci.tadel.bewpners is zeer gt:Po~; de Belgische officieren ·weigeren op te treden tegen hunlan{)genoterr er1iuieti)mn manschappen op. Aan de meeste offl,cieren is_ een Q~óft:e .ged~.voor een hogere graad ingeval ze hun . eeçl-~ de konfughreken en n~ de patriotten overlopen. (41) 17 o.ktopef :Als.~twoord -op de gevechteJ?. van deze nacht rond de· versterlqng ~erper1 de Gentenaars een barrikade op aan de Kortrijksepoort,. diionî de Hollanders te beletten langs deze weg-te ontvluchten;

141 \

f-'

-!:>. N

,, 15 oktober 1830 - Aanslag op kolonel de PomecoUtan

men kan de bezetters van deze versperring ervan overtuigen dat di_t niet zal gebeuren en men laathet obstakel afbreken. Kolonel Des Tombe bevelhebber van de versterking, ontvangt van het stadsbestuur een zending tabak samen met een uitnodiging van de Po,-rtécoulant om te cmderhandelen over eèn eventuele ontruiming van het fort. Luitenant~ kolonel Kenor (42) en. majoor De Haan komen met drie leden van het Voorlopig Bewind samen in de herberg "Quatre vents" aan de Heuvelpoort en na lang beraadslagen wordt, om nege": uur 's avonds v-Olgende overeenkomst gesloten : 1) De Hollanders mogen gewapend en met een bespannen halve batterij op 19 oktober om zes uur in de morgen de yersterking verlaten en naar Antwerpen aftrekken. 2) Het stedelijk bestuur zal, tegen betaling, de nodige wagens ter beschikking stellen voor het vervoeren van bagage en archieven. 3) De militairen van de zuidelijke provincies onder de rang van offlcier moeten in de vesting achterblijven. 4) Het kledingsmagazijn, het artilleriemateriaal, het buskruit enz... blijven ter plaatse. 18 oktober: Kolonel de Pontécoulant begeeft zich naar de-kazerne van de brandweer en vraagt'erde eer temogen hebben zich-·te laten inschrijven als simpele pompier (43 ). In de citadel maken de Hallandes zich klaat om te vertrekk-en. Ruzies ontstaan onder officieren · van beider nationaliteiten, er wordt ge~ocht naar een s~hat a.àn geld die zou moeten verborgen zijn in ·de vesting. (44) De beloofde bagagewage~s komen maar niet opdagen en in de late avond komen de heer ·cambier en kapitein Aulardmelden dat het Voorlopig Bewind. in Brussel weigert de gèsloten ovçreenkomst te aanvaarden en er Öp staat dat alle wapens zouden ·afgeleverd worden vóór het vertrek. ·~o lonel Des Tombe blijft echter onverzettelijk en weigert de schandelijke . schending van de afgesproken regeling te aanvaarden, waarop de twee afgev~digden op èigen verantwoordelijkbeid de gisteren genomen . besluiten laten nakomen. 19 -oktober : De uittocht van de Hollandse troepen beghtt 's morgens Olll vier uur, twee uur vroeger dan afgesproken, langs het Smt~Pieters

plein en,dito straat, <;!oord~ breedste straten van de binnenstad, richting Antwprpen. Onderweg wordt kolonel Des Tombe door verschillende bevriende burger~ verwittigd,op zijnhoede te zijn voor een onver-_ wachte aanval. (45) Aan de Antwerpse poort gekomen vindt men deze gesloten en er is nergens een poortwachter te zien, noch zijn et sleutels te vind_eil: Stilaa,n konl'en van overal burgers en patriotten ~toe gèstroonid.en ze beginnen de soldàten te bedreigen en te· beschimpen. 143

De kolonel der aftrekkende troepenJaat Zijn_ vierJanonrien, op d~: . . poort rich~en en als bij toverslag is d~ poortwachte~ ll1.et de ~eu~els ter plaatse. Buiten de p.9ortwacht _een. afd~g van de b11rgerwacht. onder leiding van de heren graáf C~arles.d'~e en Boss~rt de troe-,_ pen op om ze te begeleiden tot Sint...Nikl~ waar ze de nacht (,!Qot;brengen op de Grote Markt. Vóór het vertrek inde-mofgen v~ 2Q ... oktober krijgtlcolQ.nel Des Tombe het bev~1 van gener~ Chassé? ·bevelhebber van. de bezettingstrqep~n :t;e AntW~pen, ziçh met zijn troepen . naar het Vlaamse Hoofd te begeven ii::>Jîder de have~iad a.w. ~e doen. De 21ste oktober wordt de kolonne jn~cheept en komt diezelfde. dag gezond en wél in Holland aan. :. . , · ·. -. . _. In Gent blijven er nog zeshonderd B~he soldaten achter; Zè z~en binnen ehkele weken de kem.vonneJ1'van:e.enn.ieuwlegeL-~citadel wordt bezet door de burgerwa.çJ:tt 4}.e.he.'taçhte.J:gebleven materiaal moet bewaken, waarvan de waarde g~h;t~wordt op zev~ll à:acnt JP.iljoen frank. .. .. · . 20 oktober-: Kolonel d~ Pontéèoul'Mifèri4SO:_vàn,~ijn vrijwilligets ver~ trekken met twee schepen van de "hargie'~ naar Brugge Óni et vrede te br~ngen onder de oproerige bevol~..~( 46) •Kapitein Coche die het bevel voert, over de in :Gent ach tergelileven ~oe.pen, .geèft tijdens-een· verbroederiflgsfeest het vaàndel terug ~,de 3 7st:e compagnie "gar.de civique", vaandel dat-hen werg .qp.tnom.~•'tijdens de gev~çhten-:.van 15 oktober. ·. , .c • .., • ·;:: .•• Hiermede eindigt het verhaa_l van d~ze~;wo_genherfstdagen van 18;30 in onze stad. Gent blijft nog;ze.er Jang=9~tig~n~!'flaakt nog;zeer, moeilijke jaren doot. Een groot .ged~~_!evau de bevQilgng blijft:Or-an'" jegezind; deze toestand zaCnog.voort4urento~.de._7ec o~tober, 1840.als Willem I tenvoordele:. van zijn~()~-~~ dc;>~~.van:de troon en al zijn vroegere onqerdanén -yan hun e~d .Y'at,t trm.};wi~aat. {4 7) _ - ~--

.. -~ -....

BIBLIOGRAFIE EN VOETNOTA'S

Om~dit verh~ o~erde gebeurt~rrls~;; t~ G~i 9-R~~t eind,~ ;an:~epte~b~r~en,in de loop van de maand oktober te selietsen, steunden wii ons, buiten cle m'de bi~

bliogrà.fie àangehaaldewerkeD., op volg~n-dê_btÓM~fu'b.et'bijzohd~ !' : .. ·.. -De ''Gázette vanGend" uit die tij<( Dit twè'en.aatüf(:lé week vètschijilend ~láél . ·.. -•· o;.. · · · was·politiek onafhankelijk en· de patriotten~:wBgezind. (loO)_ -De "Joumal de Gand" liberaal dagbla!l,·zeèdt9BiQ.gsgeZincl en <!aardoor uiteraard tegen de revolutie. (10) · · . . . _. · . . .· -Het boek "Récit des troubles et de_s ê~èn~~,qts q,ui óntçu ij~ tl~s_J.iyille de' -Gand à l' époque de la réVólutiori de l8Jo;; J:.ooiJ. tlè .Giáet; iélstdiètid fa~ .

.._

:·

'.- ·-._-:·

~-::~:-·--·.:

:;-:.•

<- ....... :

}-:r

-i

: ..- ;';'',

~:. __ :·.·-:

'144 -

9rikant te Gent en kommandant van een eskadron burgerwacht. te paard, was zeer konservatief én Oranj~gezind.. Uit zijn werk haalt men zeer duidelijk een felle naijver; ja zelfs afkèer, tegenover kolonel Charles Coppens, kommandantvan de volledige "garde civique" en vurig patriot. - De studie "Les origines, de nos Carabiniers" door Jacques Leconte, gewezen hoofdkonservator van het Koninklijk Legermuzeum, doctor in de lètteren en wijsbegeerte. De heer Leconte schetst in zijn werk de riillitaire zijde van de troebelen van o.nze stad, hij is pro-omwenteling. - De "Pétition à Messieurs les Sénateurs et Représentants de la Belgique" door kolonel de Pontécoulant, -kommandant van het legioen "Beige-Parisienne", dat Gent is komen bevrijden van de Hollandse troepen. (1) Gazette vanGend van 6 september 1815 Prosper Claeys: Le roi Guillaume I à Gand en 181511894 (2) L. Delplace: La Belgiqire sous Guillaume I roi des Pays Bas 11899 R. Demoulin : Guillatqne èt la hansformation économique des provinces · Belges 1815-1830 11938 · . J. Voortman: Les débuts de !'industrie cotorurlère et les crises économiqueS. L'industrie cotonnière Gantoise sous Ie régime Français et Hollandais t 1940 H. Witlox : Schets van cle ontwikkeling van welvaart en bedrijvigheid in het verenigd koninkrijk der Nederlanden 11956 (3) A. Sluys : L'instruction publique en Belgique-sous Ie régime Néerlandais I 1900 .' M~_Steels: Geschiedenis van het stedelijk onderwijs tè Gent 1828-19141 1978 . . . (4) F. ~ Kalken : HiStoire du royaume des PaYis-Bas et la révolution Beige de -1830 I Brtissel1910 · - · · (5) Ch. ·T~rlinden: Guillaume I et l'église catholique én Belgique de 1814 à 1830 11906 . .. (6) A. Sirnon: La tévolution Beige de 1830 vue de Pans d'après les archives Vaticanes 11948 ' · (7) A. De J onghe : De taalpolitiek van Willem I 11967 (8) P. Harsin: La révolution Beige et l'influence Française 11930 -(9) Mier : Ausfiirliche Darstellurig der Ürsachen und Begebenkeiten der Belgischen Revolution am25 August und folgende Tage 11830 (10) A. Warzée : Essai historique et critique Sul- lesjournaux Belges I Gent 1845 ( 11) L. Antheunis : Een Florentijnse avonturier in dienst van koning Willem der Nederlanden; Graaf Georges Libri-Bagnano {12) F. Va,n Kalken: op.cit. (13)·M. J otrand : Un criine d' état sous Ie ministre Van Maanen. In de bciefwisseling tussen de Potter en Tielemans wordt van Maanen de ''vampier'' genoemd. ( 14) F; Van Kalken : op. cit. Volgens de schrijver 14.000 man en '26 artillèriestukken wat voor die tijd een grotè militaire macht was. . (15) Çh. White : Révolution Beige de 18.30 11836. Prins Frederic die de Belgen een goed h~ toedroeg en zelf een graag geziene gast was in de Brusselse uitgangsmiddèns, miSte ·de wilskracht en de ondervinding om eigenmachtige beslissingen te nemen~ Als men weet dat de patriotten bij het vallèn van de nácht de barrikaden verlieten qm hun heldendaden te gaan verkmiden in de naburige herbergen ofge~oon naar huis gingen om te slapen, dan was ltet

145

eenvoudig geweest de versperringen te be~tte~, de st:ul in te nemeneen h~t oproer de kop in te drukke~ . : -- ~ (16) Burgerwacht, gewapende bl!rgers, 1'galde ~que''; binnenlandse strijdmacht die de onschendbaarheid -en de o~d~ inhetl;md moest v~ekeJ;:en, vólledig samengesteld- uit burgers ot_1der bet~ban;èhe{$-door 4enzelf gékozèn~ In. vredestijd hingen -~e- a{ van het MiniSteriè Van BinnenlandSe. Zake:g_ en zodoen- - _ de vielen ze onder de bevoegdheid van:de l>mgemeê$ter, -bij~oodog of mobilisatie kwamen ze onder het beyel van het Minis~-van Oorlog. Tijd~~ de woelige omwentelingsdagen waren ze gegroeid tot een. politiemacht, -hoofdzakelijk uit zelfverdediging_ et_l schr-ik vo.or d~:soms vreselijke uitbarstinget_l van het gewone volk. .- .(17) JosephJean Van Crombrugghe,ge~orenteGent op 23 september1770, studeerde rechten aan de univerSÏteit t~ Lèuven; wötdt onderWillem I, in 1815, bestuurlijk raadsman v~ het departement Schelde, naditln lid van de Staten-Generaal. In 1825 door delèoriiiig·pe~öonlijkbenrieind- to\ burgemeester van Gent.·onder zijn: lèunwge leidmg breJigt hi}zijn gebooite!ltad tot grote bloei en tot tweede· belangrijleste sta.d iit.h~t-latul. Tijdèns_enzelfs n:a de omwenteling blijfthij een tr~niwe aánh~er Oranje. Op 4 februari 1831 ten gevolge vàn een qpstandi wordt het bes_wur·Q_ver Gent-overgedragen aan een commissie voor pu'blieJce v~l;ghéid~,In februari 1840 vVordt hij terug burgemeester in onze stad éli'blljft hçt tQt_zijn overlijden op lOmaart 1842. - - - -· c -. ( 18) Baron Charles Coppens w-as kolonelbevelll~~be~: v~ _de Gentse burgerwacht en voorstander van een onafhankelijk België. Het is mede aan zijn ~vloed te dank_c;n dat de patriotten zo ~el vàste voet_ kregen iii de sta4 en,dat een afvaardiging naai Brussel gestuurd werd om er kontakt op tè. n~en inet het - V o~;>rlopig Bewind. _ _ .__ _· _ _ (19) De grote kaze~e, in die tijd heter gekend ais "Infanterie~eme Nol;' bevond zich op de lCattenbeJ;g, _voor de ltelft, ~p het grondstuk waar nu de Leópoldskaierne staat en voor de rest meer naar het Sin~ Pieter~lejn (zre plàn). (20) Het beurtschip n~ Amsterdamvertro!ci~ere w~grnorgen vanop de Graslei ~ ·1 .. (21) _Gey Van Pittius, majoor en in~jair,architekt; boitwd~ cl~ dtadel in-Gent. Hij schreef een_artikel in de "Militair~.SpeÇtatór" vl!B NederlanÇl "V~haal.ván de gebeurtenissen te Genten te Ou,dena#(lê ~uie_n,cfe' dè m~clen september en oktobeJ; 1830" uitgegeven 18'59. Het verb.aal handelt over de gebeurtenissen in de citadel en de af_to.C}t.~an àe'Hófiand8e_ ti-óepen n;àai:Antwerpen. ._ (22) De voorschriften met betrekking op de inwendige dienst in' de citädelverhie-" den on{, tijdens eén beleg, militairen zonder begelei4fu:g van eeti officier de versterking te laten verlaten. __ , _ _ :·- · · _ _- · -·_ (_23) Bijna alle proclamaties, dagorders en c:lergdijke werden,_in die tijd, ui de Franse t:lal uitgegeven;gema1sh:dve hebben:wi] de"mee~tev~rtaaid.(2'4) Het Spàgniàerdenkasteef, ov-erbodig gewor:dèn d.:)or de jUist klaàtgèk-omén citadel, bèvond zich ongevçer op de plaats WlU!-[nu-4e ]3ee~eninarkt ligt. · (25) De proclamatie van 5 ~ktober lêwe~t ~~ bloedtri Ne<Jerl~(LDe prins ,belooft nlli11elijk ~n bestuurlijke- _afsélie;~'!g:V:an ii~lland- en, al de ~eidende praatsen_in de zuidelijke provincies te latÇP bé~etten d.oör _Belgen. Hij belooft ook de volledige Vrijlîéid in liet geb,rUîlc·a~r talen, deViijlating al1e__

van

m .

3 ...

van

146

politieke gevángenen en bannelingen enz.•. ( 26) Het stadsbestuur heeft een premie uitgeloofd aan alle militairen die zich met wapens en uitrusting op het stadhuis kómen aanbieden; deze maaq:egel is _.niet gen omen om desertie aan te moedigen (de stad draait namelijk op voor het logement enYoeding van deze vaandelvluchtigen) maar om te vermijden dat de soldaten hun wapens verkopen aan personen die de rust in de stad verstoren. (27) Burggraaf Louis 1\dolphe de Pontécoulant geboren te Parijs in 1794. Hij volgt de lessen aan de militaire school van Sàint-Cyr waar hij luitenant benoemd wordt in 1812. Hij neemt deel aan de gevechten in Rusland en tijdens de "honderd dagen" onder Napoleon; na de val van deze laatste vertrekt hij ~aar Amerika waar hij aan de revolutie in Brazilie deelneemt. Teruggekomen in Frankrijk neemt hij deel aan de Juli-omwenteling. In 1830 vormt hij een vrijwilligerskorps en komt de zaak van de Belgische patriotten steunen. Na vele heldendaden wordt hij bij de oprichting van het Belgisch leger en door toedo.en v~jaloerse officieren, "eervol ontslagen". In 1835 stuurt hij een petitie aan de senatoren en volksvertegenwoordigers van België, -petitie die deze heren naast z_ich neerleggen. Gekrenkt trekt hij zich terug naar Frankrijk. waar hij zich toelegt op de literatuur en de muziek; er verschenen_verschei.· dene werken van zijn hand. Hij sterft op hoge leeftijd in 1882 de 20ste fe. bruari in Bois-Colombes nabij Parijs. (28) Reeds op 27 september geeft het Voorlopig Bewind volgende verordening uit :. "alle góède burgers die wapens afgenomen hebben van ~e vijand mogen deze naar het stadhuis brengen, ze zullen. in baar geld vergoed worden. De wapens moeten dienen voor het nieuw leger dat gevormd wordt. Bruxelles Ie 27 septembre 1830. La commission administrative etc." Men kan zich voorstellen dat zekere wapens verscheidene ma.J.en verkocht zijn. L .. de Pontécoulant : Pétition à messieurs les sénateurs et r~résentants de la Belgiqu~ I 1835. _ De auteur schrijft : ''Daar de regering op dit tijdstip nog de macht ~et had een bestemming aan een compagnie op· te leggen die niet paste in het kraam van deze_troepen, magmen-niet verwachten enz••. ". (29) C. Cl,l}hat geboren in Clermont in 1800, kwam naar Brusselin 1828 en laat zich graaf de Culhat, hoger officier in het Franse leger noemen; In werkelijkheid is hij een ex-bediende van een lakenhandelaar en wordt hij gezocht door de Franse politie vo0 r menigvuldige inbraak en diefstal. In augustus 1830 wordt hij ~ignaleerd als leider van een bende plunderaars en generaal Capiaumont laat hem in zijn "souvenirs" uit een venster werpet:t van het paleis van de familie de Knyff waar hij aan het roven is. Door zijn welbespraaktheid en zijn goed uitzicht komt hij in de gunst van donJuan Van Halen ilie hem aanbeveelt aan de Pontécoulant. Zo komt de valse graaf in Gent terecht waar hij niet een andere dief; Bouwens, een moord.aanslag pleegt op baron Louis Coppens broeder van Charles Cop. . pens. (30) EmestGrégoire geboren in 1800 te Charleville Frankrijk moet .op de leeftijd - van 22 jaar zijn land ~erlaten waar hij gezocht wordt_in verband met politieke misdrijven. Hij komt naar Luik waar hij briljant afstudeert als_ dokter in de geneeskunde en er huwt met de dochter van een van zijn professoren. Na _een praktijk geopend te hebben in Spa, waar hij spoedigmoeilijkheden krijgt

147

met zijn confraters, komt hij naar B.rósSél w11M 'hij nï~t de joö~'Chazal - de latere gèneraàl- een kledingzaak bëgüît. Hij krijgt·riïzie met zijn compagnon en nekt naar Parijs hij.·de~mt·aan deJuli~tevolu'tie• De'clerdeoktO:. her 1830 komt hij'l:erug naar België; aàilgéttókken door hét omwentêlings- _ avontuur; hij gedraagt zich dapper, -zodanig -dàt:de·graaf de Met~ hém meeneemt, in functie van secretaris; Daal' Gent. -Nà,dien vecht hij; ·als kommandant van een afdeling patriotten tegen de Hollanders in..Zeeuws-:Vlaanderen en Zeeland. Hij wil sneLeen hogè graad· bereiken· in· het leger en·alsllem dit niet lukt, laat hij zich omkopen vöór Qränjezaak en v_alt· de nv~dê "februari 1831 Gent binnen aan hethoofd van eenbende <>pständelingen. De aanval mislukt en Grégoire vluèht; maarwordt àchterhaald en gevangen gerio-" men in Eeklo. Hij Wóidt ver-bannen naàr Hnlland en gaat nadien naar· Frankrijk terug; zijn naam duikt nog enkele málen op, altijd in ver:battd met duistere politieke zaakjes, maar na 1848 vérliest men elk spoor van -deze merkwaardige man. · · (31) Bonwens of Bowens of ilogBaûwenS, rnèt als voörnamen Charles AnSelme,. "' was een wenig aanbevelensW"Urdigindmdu~·-vróegere b~endë bij het postwezen te Geilt waar hij bekend ·w-as· onder •de bijná~rit' "neus" .• Hij was veroordeeld in janüari 1829 tot twee jaar ge!angetm wegens diëfstat Begenadigd de 23ste juni onder voorwaarde de rest van. • stráÎ uit te 'zitten 'in het bUitenland, gaat hij naar Frankrijk. Het proces -~"Bóuw_erls k:ln Jt1en vólgen in de "Courriei: des PayS-Bas" Va.n 15~17-25 en 3ljanuafi~n vim 28 febrllari 1829. Hij neemt-de omwenteling als Vóórw-eridSèl-op fëiug·naar België te komen als aanvoerder van een bende ·Fran~ avontûnm aiè als~ersterléinggevQëgd w9rdt bij de troepen van de Pontecoulaiit. 'In Gent ààJigdcomen is hijae aanvoerder vari een moordaanSlag barott'Löliis Çoppehs afgevaardigde van het Voorlopig Bewind' voor Oóit-VIaandêreÏ0Hij kiattj'lûchtiili, met ~rikele van zijn kornuiten, en levert slag, •sanîeri' met Gregóii'ei :tliet de Hollanders ih Zeeland. Later wordt hij gevangen genepten en _op 15juni f831 melcltde_''Jo~.: nal des Flandres" dat B~uwèns veráordeeldiS tot dwangarbeid-én l;>rándmer-

wru

kin

g. . ' ' (32) De "Hussards de la mort" wasèeil bendegevormduit hèhiitschotvan R()ubaii en omsttekeil; overal w'arenze~becfuêli:tvoor hun roofzucht~ }lnitaliteit. Eigenlijk warén de meeste bwtehlahdse ''Vri]Willigeis" avonturiers en . gelukzoekers; men vindt verschillende; afbeeldingen :Uit die tijd· wàar de ge-· naam de "mal-peignés"-op voOrkomen; éirle~ätgëtooid 1lls rovers-ofbedelaars. ·( 33) L. ~e Pontécoulant : Supplément aan ·zijn;'!~tition" /1835, .·. · · · .. (34) Van Hauwenrietten : Kleine gesèhiedeniS van -de ·kàZerrtè Hóllain. De k-azerne aan de Brusselse poort w:is beter gekend onder de na!~Ql •'PesthUis" eh werd meestal gebruikt door·de cavalerie•. · . . . . ' ·. . (35) Orde dujour: "Hahitants de Gand ! La natron'Belgë:oppriniée parkdespotisnwHollandais vient de .secouer pát· d*éroiquès eff()rts, kjoug odieUx qui passait sur elle depnis quize ann-ées. L'hetire -de-indépèndance a soliD:é4 B~elles a donné l'exemple de la résistance-au despotisme. Toute laBelgique soulevée a répondu à sori noble si'gnal n:a·'rille de Gattd; tfotDpiim:ée. dans .. son élan par la présence des sateHiteà du despódsm:e;-n•a p:li faire éèlater en~ . core avec la même lunanirilité les' séritimetits~ patriotisme qlii ont roujours . an,imé des hàbitálits. DésWI~s par'le Goû~tnémênt provisoire; ie êorps des volontaires cómposant la légîon Be1ge::PäfiSiërme, cfuij'ai1llioim:eur dtrcom~-

148

mander, accourt parmi vous pour défendre votre indépendance menacée. Que les bons citoyens se rassurent, la tranquillité publique ne sera point troublés, si des malveillants essayaient de jeter la diseerde parmi les diverses classes des citoyens, nous serions là peur protéger tous les droits et rassurer tous les intérêts : liberté, ordre public, telle sera toujours la devise inscrite sur notre bannière. Gand Ie 11 octobre 1830. Le vicomte de Pontécoulant, aide du camp du général don Juan Van Halen et commandant des troupes dirigées sur Gand. ( 36) Dit bevel moet geen verwondering wekken daar in die dagen een militaire parade tot het dagelijkse leven behoorde. In normale tijden ging er bijna geen week voorbij zonder dat een wapenschouw gehouden werd door het leger of door de burgerwacht. Deze paraden, samen met de militaire concerten gegeven op de Kouter vormden een geliefd volksvermaak. (37) L. Leconte : La Légion Beige-Parisienne No 2 de Pontécoulant, in "Carnet de la F ourragère van februari 1936". Leconte betitelt Vandepoele als een moedig patriot en oud-officier van het " Empire" . Gey Van Pittius : op. cit. ; schrijft : Deze hoofdofficier was tot en met de slag van Waterloo, kapitein der "cuirrasiers" in Franse dienst en is tijdens de " honderd dagen" ridder in het Legioen van Eer geworden. Te laat gekomen zijnde was hij niet in ons leger aanvaard en ons daarom vijandig gezind. (38) De hoofdwacht van de brandweer bevond zich aan de Hoogpoort maar de kazerne waar de meeste manschappen en de twee kanonnerr gelegerd waren lag in het Geeraards Duivelsteen. De brandweer is gesproten uit een korps genaamd " Pandoeren " opgericht in 1752 en door de stad bezoldigd. Deze eenheid werd omgevormd tot bewapende pompiers in 1808 met als hoofddoel ; bestrijdingvan brand·uiteraard en als nevendoel het steunen van de politie en de stadswacht. Het reglement voorzag ook dat ze de burgerwacht moesten bijstaan, met hun kanonnen, bij oorlog of opstanden. (39 ) Het geschreven rapport over die zaak, door Spilthoorn en Callier opgesteld en overgemaakt aan het Voorlopig Bewind, kan men vinden in de Gentse universiteitsbiblioteek onder dossierNoG 13210. (40) Gey Van Pittius : op. cit. : De waterputten werden bijna iedere nacht bevuild en de putemmerkoorden werden geregeld doorgesneden. De schildwachten daarover ondervraagd wisten nooit van iets. (41 ) Gey Van Pittius :op: cit. :De officieren (die op oneervolle wijze de eed aan de koning verbroken hebben en de citadel uitgeslopen zijn), hebben dan ook een snelle bevordering gemaakt. Maar vraagt de schrijver zich af "mag men die officieren nog betrouwen". (42) Luitenant-Kolonel Kenor was van Belgische nationaliteit, maar heeft zich, volgens Van Pittius, eervol gedragen niettegenstaande hij een overtuigd patriot was. (43) L'union Beige (nu staatsblad) van 19 oktober 1830. Het is ook nog vermeldenswaard dat de pompiers bij de Gentse bevolking zeer geli.efd waren èn het een grote eer was als erelid in hun midden opgenomen te worden. (44) Gey Van Pittius: op.cit. :Dit gerucht is hoogstwaarschijnlijk ontstaan doordat de betaalmeester bij het begin der onlusten, enkele dagen, met zijn geldkist in de citadel verbleven heeft.

149

(45) Volgens g~ruchten was er een compl9lgesmeed- om~~ Holl;uj.dse troepen, tijdens hun mars door: de stad, doorhet--gemeen volk te laten ovetvall~ me~ 4e bedoeling de soldaten te· ontWapenen en geVangen -te nemen~ De leider van dit complot zou een ze}cere lèapitèn DQrez geweest zijn. Deie officier was bij het vèrtrek van C:le kolonne om vier'uut)gevlucht; waanchij~k om zijn medeplichtigen te v~rwittigen van het: v~oegde vertrek. · (46) L. Reyland_~ La révolution de 183Ó à B~s /1905. (47)J. d'Udekemd'Acoz-: LacuvedeGand/1976. We hebben ook nog;geraadpleegd : •

- A. Bartels : Docónients sur la révolutioti B~ ;t836

·· - Gapiaumont, genera21 : Dè la répression des-éhteutes /1873 - Ch. De Leutre : Histoire del a révOlution Bê}gè en 1830 _ -J. w. Des Tombe·: De citadel van Gent inl83o; Uit "dtNavorsdièr" aflevering 9 - jaargang,_$6 van 1906. · - C. Huysmans :De omwenteling v<ih 1830-/1907 ' - C. Rodenbach : EpisOdes de la révoluti_on dans les FlaDdres /1830 -· - Leo Van Neck: 1830 geillustrierd f 1993 · ._o · - Vigneron :La Belgique militairé /1855 . _ .. - F. Voerrnanek : E5sai de l'histoire dèla. ré~ofutiÖn'/1860 · - L. V~derkindere : Histoire cont_ehi:poiáke l ~~8~: _ - Joumal des'Flandi'e8 (vóór de omwenteling·Laé~tholique des Pays-Bas) - Courrier des Pays-Bas -

GESCHIEDENIS VAN DE WEG GENT=-DRONGEN-DE.JNZE

)n het artikel "HetKuipgat" y~ ol1Zemede~erkér M. 'Van Wèsemaèl werd reeds het een en and:er verteld. over Joseph]aoob Kieckepoost. · (G.T. jaargang 1975 blz, 83) En het is-ook met Kieckepóoshlat we 0n,s·~erhaal moeten beginnen. In 1820 steldé ~ieckepoost ip.- eétfuitVoè~--sthtijVerr':wi köningWillein I voor een weg·aan - teleggerivá.Ii .Akkerg~ri}kêrk tot Drongen . '

;

"Het geval is, dat men van over lange:it tyd met-verhmgen betragt-heeft eenen weg met eene daer nevens loopende--diepe bevaerbaere vae:td van Gendop Drongen, -eene zeet bezagt~'Ptochie', .afgelegen door de jegenwoordige ómdraeyende •en oyriaê ongehruykbaere Straete~ omtrent twee mylen ván deze Stad. . · / ·' . · De_afgelegendheyd van de V<?omoellld~- zouc;lè ten..h9ogsten.:rnaer zyn - van eene. halve ~yle en van weynig- meer; die van verscheyde andere daer aenpaelende alderschoonste Prochien; insHen van de eene plaets tot ~e andere regtstreeks gètrokkenW:iefd' e~1len weg~ -zöö ilf-kome· -'" voor te-st~llen. · · ·- · _: -.._ ..· ,- · ·:· - -·: : _. ·- ~ :· · 15Ó

Eene orisdîatbaer voordeèl zoude hier uyt ontstaen voor Gelid en alle de omstre~ksliggende Prochien by Drongen. Om dezen wèg regt te maeken, eene lyne zoude moeten getrokken ·worden van de Toren van Akkergem tot Gend op dien van Drongen, zonder agt te nemen op het belet, ~t welk eenig gehóu~\\(Qfte andere zaeke mogelyks zoude: kormen te wege brengen. . Over de tusschen loopende.vaetden:.zoude men werpen beweegbaere ofte ombeweegbaere bruggen,-volgeri.s datmen ~oude oordeelén het nqodig te zyn. · , , Den weg zou zyn begin nemen,aendeAkkergem~sttaet,tin eyndigen _ aen het Drongen Ponte-Veêr•. ·. · . Hy zou genaemt worden Kieckeweg (f) (bev~ttende de twee eerste syllaben van den naem van den Ondememèr). De onbeweegbaere bruggeliggende aende Akkergem-Vest, zou worden afgebroken, eene andere zoude geplaetst worden op de zelve Vest aen het begin van den weg. . Aldaer zoude ook geplaetst worden een yzer hekken met de noodige woons,te voor den poortier, ontfanger, enz., op de wyze van de Kortrykschepooit, tot Gend. . . In plaets VaJl' tWee. arenden_dienende tot zinne-bedden,;inen zou·de plaetsen twee oranie,..poomen. · De geheele breedde op de gantsche léngde zoude zyn van 28 ellen~ ·venteelt als volgt :(el =.ineter) · Twaelf ellenyoor den ryweg, waer van het midden, ter.breedte van vier ellen, ionden gekasseyd worden. . Thien. ellen voor de vaerd. Twee dien voor c:len gracht, langs den rechten oflinken~ kant van· den weg. Twee ellen voor den wandèl-weg. En de twee overige voor den kets-weg. Daer zou wederzydsden voorzeyden weg van 12 ellen breed, op de gantsche lengde geplant )VOrden, eene ry okkemot-boomen, en geplaetst worden banken van arduynsteen, op eene zekere even verre af~ gelegene ruymte, den eenen van den anderen. Ik zoude geheel het voorzeyd werk voltrekken. op den tyd van zes . maenden, kosteloos voor het R y ks-Bestuer, en zonder iemand voor eenen cent te belasten directelyk_of indirectelyk tegen zynen wil. Alsdan, Sire, ah! wat eene vreugd, als men de inwoonders.van Drongen en de omliggende dorpen zoude hooren roepen, 'LEVE ORANJE, en beantwoord worden door een wedergeroep van die van Gend : VIVAT ORANtEN.

J. J.

Kieckepoost

En wat nog eene grootere vreugd, als men vaderlandsche vaendels zoude zien waeyen op de beyde torens, en Zyne Majesteyt zien bezigtigen den Kieckeweg, die men vryelyk zoude mogen vergelyken by dien, genaemt L.ong Champ tot Parys." Kieckepoost moest natuurlijk vergoed worden voor de aanleg van de steenweg. "Tot vergeldinge van alle die onkosten, ik eyndige met te vraegen : 1Â°. Voor my en myne naerkomers, by uytsluytende regt voor den tyd van vyftig agter een volgende jaeren, den ontfang van het tol-regt der twee bruggen, op den zeiven voet van de daer nu betaelt wordende pontgelden.

152

2°. Dien van den steen-weg, voor eene distantie, en volgens den in wezen zynde tarif der barderen. 3°. Het vaeren-regt, op den voet als heden. 4°. En de visscherye, vrugten van de notelaers en de garsingen. Naer het eyndigen van deze vyftig-jaerigen termyn zoude alles aen den Staet overgelevert worden in goed order zondereenige voordere vergeldinge te kannen vraegen. Hier uyt volgt, SIRE, dat niet alleen den staet, zonder zyne schatkisten te hebben moeten openen, zoude bekomen een groot voordeel; maer ter zelver tyd eene der bloeyenste van het koningryk met haere omliggende prochien, noch daer en boven eene alderschoonste wandeling. "

Op 5 october 1820 vraagt Kieckepoost aan burgemeester graaf d'Hane de Steenhuyze de koning tijdens zijn bezoek aan Gent te herinneren aan zijn voorstel. Enkele weken later en wel op 17 november ontving hij volgend schrijven. ' 'MONSIEUR, S.M. avant de statuer sur la requête que vous lui avez présentée aux fins d 'obtenir l'octroi d'ériger à vos frais une chaussée de Gand à Tronchiennes, désire d 'avoir sous les yeux un plan et devis estirnatif détaillés de l 'ouvrage projetté, et que vous produisiez une caution suffisante à son gré pour garantir la parfaite ~x écution et l'entreden de l 'ouvrage pendant le terme stipulé dans l'octroi." Op 12 februari 1821 kan Kieckepoost antwoorden. Het ganse werk zal niet minder dan 113 000 gulden kosten. Hoe aan het nodige geld ~mm? . " De fondsen zullen bezorgt worden op de volgende wyze : Daer zal eene geldligting gedaen worden van de somme van hondert twintig duyzend guldens nederlandsch, die zal bestaen in zes honderd negoeiabele brieven, te weten : 200 van 300 guldens, 200 van 200, en 200 van een honderd guldens, die alle den intrest zullen geven van 6 p. % 's jaers, waer van een ieder een getal zal mogen nemen na geliefteen waer van de uytgevallene op zigt zullen betaelt worden benevens de croisen, zoo als die der ingeblevene." Kieckepoost zag het wel wat groots en een lening van 120 000 gulden was wel moeilijk haalbaar. Zeker zou de uitvoering van het plan een financiëel fiasco geworden zijn. Toch zal het plan van Kieckepoost in een eenvoudiger vorm wat later worden uitgevoerd. Op 5 december 1824 vroegen 41 grondeigenaars te Drongen aan Willem I de toelating een weg aan te leggen van het veer te Rooigem tot 153

,.,

f-'

De poort aan het begin van de steenweg naar een te

aan het veer tè' Drongen. In hun rekwest wijzen ze er- ~P~ dat alhoewel de gemeente Drongen aan de stad Gent grenst, dé m.;,oners twee li.ur móet~n gaan om naar Gent ie komen en dat gedurende enkele maanden per jaar de bewoners van de Wijk Assels beroofd zijn vatÎ' èlke toegang, niet alleen tot de stad maar ook tot het dorp en de kerk van ·Drongen. · -· Het ontwerp voorziet het àanleggen van een dijk; op de beide uiteinden wordt een brug voorzien en "mits eene ·kleine uitgestrektheid te bestraten (kalseiden) op het territoir van de stad Gent, zou geheel den weg voltrokken zijn": De verbet~~g zou niet enkel voordelig zijn · . voor de· landbouw, ma:ar ook voor twee ·voorname fabrieken, die zich te Drongen bevinden. Ook de gemeenten Nevele, Vosselare, Landegem en Leerne zouden nuttig gebruik kunnen maken van deze weg, gezien de weg naar Gent langs Mariakerke altijd zeer slecht en somtijds onbruikbaar is. Volgens de berekeningen van de Gentse architect Roelant zóu het aanleggen van de weg.38 036,50 gulden kosten. De toelating wordt gevraagd om 1) een weg en twee bruggen te bouwen 2) een naamloze vereniging op te richten bestaande in 200 aandelen elk van 200 gulden aan 5 %--per jaar. De jaarlijkse interest en de gedeeltelijke aflossing na aftrek van de onderheudskosten zal gebeuren door het innen van tolrechten. Op 6 mei 1825 verleende Willein I de gevraagde toelating. :Qe tolrechten werden als volgt bepaald te b~talen aan de Rooigembrug : eeti persoon te voèt of met eert _kruiwagen 2 centimes . een paard aan geen rijtuig gespannen · 4 centimes een rijruig met 4 wielen en tvvee paarden 12 centimes een rijtuig met twee wielen en twee paarden 9 centimes een! rijtuig met twee wielen en een paard 6 eéntimes een rijtuig met 4 wielen en een paard 6 centimes eenrijtuig met tWee of drie wielen·en een paard 4 centimes elk ingespannen ·paard boven het bepaald aántàl 3 centimes De passage over de brug te Drongen is vrij van. àllé tolrechten. Twaalf Nederlandse centimes stemden overeen met 0,2540 fr. na de Belgische omwentcling en zouden in onze huidige munt overeenstemmen met ongeveer-twintig frank. · De vereniging ontvangt de vergunning de opbrengst van de bomen en van het gras op de dijk te innen. Als het kapitaal volle<lig zal afgelost zijn komen de'brugg~n eh-de weg in volle eigendom aan de provincie_ errzal de tol op de personen te voet en met een kruiwagen afgeschaft · en de overig~ tólrechtén teruggebracht worden op de helft. 155

De veren~g !crijgtoq~ 4e,tQel~~~.~Jlq~~"~ncl~ ~e 9nleig~~~n mitS~I,lVe~gpedhtgaan:de~~~;:,'}_;j ,., ,...:y,•<ü4(i ,,_,,_,·<.:-., Op 17 ~ei 1826 richten de,~~eJ.h~p~~~Yan;4~.opgeijçb~e,~t,-: schappij een njeu~e aanvraag iot~~).J(Jiç~t;SJ*rijvep,,k:~~e!J, . we,de.aandeelho11~.r-s-} J.. :v-ap. ~~o.~P.~ b~rg~~e&t«!r· van y~J!t, graaf Ch. D'hane, burgemeester van Drongen, baron L. Dedr;i~,,:t;>h. Blanquaert, Fr. Beys,_J. Bo~yér~d. ~,yèr~t:t,;J.·M~t;~~. J.. Veqjlancke, J. Vandenhecke als gemach tig4 y,oolhet -B.~t,u,m-· ~er$.m;gerlijk~ . · Gpdshuizen van Gent,_ Fr.. Vet;heggh~n, F, ;B:o~çhe}, 49,k:ter en q. ;v~ . Pot;telsberghe. ·we vernemen dat de,:î;),r:~ns~ ste~nW.eg·.volto()id is_ "t;ot groot ~noegen van de ingezet~en <i~D.t èh vàll~eerr·gro§t f':atltal daarhij belanghebbende gemee11;ten" ", · ... ,_,_ ' Er wordt thans ge~aagd : · .~--·· ._. __ .:.: -,- :,, .; , ~., ..- -.,., L -de weg van f)ro,11gen n~ ~în~+i\1~t~ti§-;ç~~lp~. ted~l!~~)':~ 9~gç-: veer 60~0 ellen (= nie~er) en _<lë':Veg,y~ SiJ;lt;-~éns-}.e~nieJJ,~ Bachte ter lenite on~y.eei200Q'dJ.en,te,li~~tt~ten ~p,een hr~ed te van drie ellen (:= meter); Ifieidoor taf m~m "~ ~e gei:P,een,te , . · Nevele en aan veel andere na,byrige: ~e,eP-ten v~~Ç>o~t-: _en \Ve~t Vl~deren een meer korte.e11g~~akke,fijke geweensch~p !Jle~êl.e st~den Gent en De,ïn,ze bezor~9 JQf.gr9q(yoo:r4~~ Vap_ d~~~~dhouw ,en van .de Gentse katóenfa_hrieJceQ:, :4\~ ~- .ee;.t.'gêóte me~e. vers op het platteland werk verst:~~~e!}.;"' ' .. :_.~ . . ~ 2. het kapitaal- te vermeerdereJi ~~t ·§P~,~Q~~ giy,q~n v~rdeeld. W250 aandelen van elk200 gulden.> .. : . > -···· . . > · .· . 3. Op de weg_ tolhekkens te_ .Plaa~~n ~.q ·a} ;pitg~ni, ':an Dro.qg~ b) in · het dorp van Sint-Martens:Leetn~~Jh~ it}k9W'~A}~an)ifev~e.d} te B~chte op de wijk Rekkelittge."ql}ltr:e'~ ·d:è, he~~~i-h.et: L~d ;Yan · _Nevde en er tolrechten teinnè:n. . , .. :;: , ~·· ' · .. In zijn rapport zegt de minister:'~a,n ~inn,e~mdse Zaken,~#t ~~ ~it~ . voering van het ontwerp nuttig za,l.,z.ijn ;~QQf..~J~d~óu~:~n)tet f~-. -briekwezen, het openen van.een1meci:;,dire~~ v.erbinding met G~nt en· Deinze zal een vermeerdèring:-v~,Q,e,w~~<iait-vPqr gèvoJgheh~;en.: :· Reeds op 25-juni 1826 zal bij;i{.l},.W:Jlle$1-degevraagde.verg,u.Ill!Ïng verlerten. Ook hier zal na a:áo~ing v~:h~i k;tpit;~ de vveg ~ige11doîn worden van de pJ,"ovincie. Bij het:~ep~le.n. ván d~ tplrechfen;gepeul:de er echter een vergissing. De beheerders ván de m~t~>ch~ppij:Jtl· l>,ur.gemeester Van CrombruggheJ.Ar . »lanq~rtt,gi~Ch.-~'h,~e ~n J.,-,· Verplancke - vragen in een rekW'e.st de Y,~~jrtg~e;;~erS;teJJ~. ~e vragen tevens dat voorelk stUk hoon,wee IDm. ~ b&g,t,e.R~otgèW:-.dp~~ _ ce,nten zal betaald worden. J?e aátiyr§r~-,.'W~~n,f~Î:.pp,d;l,~ de;W:ef . · grote sèhade heeft g.eleden ge,volg:v~ c;I~8!~r~>.~~g~n maar~ eJ1 . . . . .

v:m

van

we-

' ·.

-·:.;.-~

.... ~

156

.....,·-.

dat de h~rstellirig een aanzienlijkbedrag_zal vergen. Tevens wijzen ze er op, dat het hoornvee veel schade berokkent aan de dijk. Op 5 october 1827 verschijnt een nieuw K.B., waarbij de tolrechte!J. worden bepaald. Op de weg Gent-Deinze zijn er vier plaatsen, waar tolrechten worden geheven: Rooigembrug, Drongen, Sint-Martens-Léerne en Bachte. De tolrechten voor elk stuk weg zijnegelijk aan de rechten voor de weg Rooigem brug-Drongen. Aan de brug te Rooigem zal voor elk stuk hoornvee drie cent wm;den_betaald. Bijkomende bepalingen waren: a) aan de tol te Drongen zal het recht geheven worden op de rijtuigen en paarden gaande richting Deinze en niet op die, welke zich naar Gent begeven b) aan de tol van Maria-Leerne zal het recht betaald worden voor de beide richtingen Gent en Deinze, maar er wordt slechts een halve 'tol gevorderd voor de richting Nevele c) aan de tol te Nevele zal men in de richting Sint-Martens-Leerne slechts een halve tol betalen en geen recht, wanneer men in het dorp te Nevele aankomt _ -d) aan de tol te Bach te zal men de gehele tol betalen als men komt van Deinze, terwijl geen tol zal betaald worden richting Deinze. Er valt op te merken, dat op de weg Drongen-Bachte de voetgangetS geen tol betalen. De vermoedelijke verklaring is wel, dat net deel . Gent-Drongenbrug een volledig nieuwe weg was, terwijl het dèel Drongen-Bachte reeds bestond als aarden weg. Na de Belgische omwenteling van 1830 bleef de toestand onveran_derd, de rechten werden natuurlijk nu betaald in Belgische munten. _Pas op 7 juni 1852 verschijnt:"ióhet Belgisch Staatsblad een K.~., dat opnieuw de tolrechten -bepaalt. 8 centimes Per niet ingespannen paard 24 ce11;times Rijtuig4 wielen 2-paarden 18 centimes Rijtuig 4 wielen 1 paard 18 centimes Rijtuig 2 wielen 2 paarden 12 centimes Rijtuig 2 wielen ·1 paard Per paard meer per rijtuig 6centimesBijzondere rechten aan de Rooigembrug: 4 centimes_ .per voetganger 6 centimes per stuk hoornvee De tolr~ch ten zijn practisch onveranderd. Hoe was de fmanciële-toestand van de maatschappij op 1.1.1867?Kapitaal:

157

1° concessie 200 aandelen van -206 guldèn 2° concessie 250 aandelen van 200 gulden· - . 4 50 aandelen

84 65(j fr.'. 105820,fr. 190_476 -

fr~

Tussen 1828 en 18~5 werden.:69 á'ándelenafgdost, totl.Ll867·nog drie. Samen 3.0A76 fr.-Blijft aan kapitaal T60-000-fr. ~~aàrde eenaandeel: 423,28 fr.) . . Voornet ja:rr 1865 vertoonden de rekerifugen lretvólgenqe beeld : Ontvangsten Uitgavèn 1 8275;10fr. -. 1Ó 550 fi.. Iilterestèn' Brug Rooigem . ·:425fr. _BeÏastiD:gen . _ f5,91 fr . Drongen 10,65 fr. Leerne 950 fr. Lantaarns 415 fr. D~elijks;onderhoud · 115-8- - fr. B~chte 230 fr; Aditri.nisiratie Gras 150 &: 9569,66 fr. 12.470 fr. De som van de gewone en•buitengewóne ~otnsten en uitgaven waren: 16 30~,60 fr. Ontvangsten _ · Uitgaven 11 736,36 .fr. ~ - . · Batig saldo

4 5~5;24 fr.

We hebben geen verklaring,·voor d~ buitettgé~onê inkomsten en uit- . gaven : vermoedelijk wel de înkÓmsteh'm-het ·reserve::kapitaal en _ak uitgaven bijzondere onderhoudsw~kel1· -'>· Na de afschaffing van de tolrêêltten op -d.ecstaatsbanen in 1867 bleefde tol op de weg Rooïgembrug-Bachte natu:Urlijkgehandhaafd. . In een rede uitgesproken in de· Kamer op 'lif~ mei 1874 verklaarde volksvertegenwoordiger De BaetS : ''D!!:la ~acion dè -Tronchiennes je rentte à Gand parle pont de la Lys. Halt~. on paye, m<?nsieur. Je vous avoue que -ce péage me semble exorbitarlt p~ur les nÖmbreux ouvriers qui deux·fois parjour .dólvent payer là undroit de bairière que l'en a · sup.primé pour les équip.ages sur 'les ·routes· de l'état.- Un mé~age de . cinq personnes qui vient travailler en ville paye·álinU:eHeinent 3 60(,) fois l'impot à moins de faireun gr-and détoi.lt'èt de_transfotmet ce péage en corvée qui est une nouvelle formè dè l'impot". In een schrijven àan de gouve~nèur vragen een aantal inwoners van de gemeenten Aalter, Bachte-Maria-=-Lee11!e, Wontergem, Gottem, Gram7 mene, Nevele, Landegem, Hansbeke, Vossefate,M~igem, Po.esele enDeinzein 1875 de_ afschaffing .van de oktrooirechten op de stee~w~g /Gent-Dràngen-Deinze. In een antwoord aan de. gouverneUr delen d,e · aandeefhoud~rs van de concessie-mede; dat ze dé weg willen afstaan 158

159

- Deinze, Tidt,, l"teveie Tièlt,: öru.n_uide; ):zegertï';-: velde, R'uislede~ en~·.I!··~la~c;t zware.'vraçh~agens, die laaL~~i,l Ç}J grac;h~

: '' .

Deinze,.· -Lichter'- · ' nogdie:: iY.t.asina:JrK,.; én op deQ~ÎO- •

·: . ''

0()or de wét van 1884

spoótwegen~opgerich-t.

bp i

de G_entSê gemeenteraa,d een, studie voor het aanleggenvan.èen buurt~pt>orW~g Gent-Nevele. 160_

was:

De lijn Gent.:.Drongen: met vertre~ aan het Rabot- Mè~ een station voor dé buurtspoorwegen- werd mgebruik genomenop 6 juni t909; men reed,tot Baarle in october l910eht,ot Nëvele injanuari.l9ll. De rijtuigen werden getrokken door een locomotief. Tijdens de ~erste wereldoorlog werd de lijn Gent-Nevele-Ruisélede in 1917_ afgebroken van. Drongen tot Ruiselede. In april1920 ko_n het vak Gent-Drongên opnieuw in gèbruik worden genomen en in augustus 1920 reed de stoomtram opnieuw tot Nevele. De tijdvan de stoomtram naderde zijn einde. In april1931 werd de lijn Gent-Drongen geëlectrif}eerd~ De buurttram vertroknu van het Sint~_pietersstation, dit-om een-betere aansluiting te verzeleren tussen spoÖ~eg en buurttram. In maart · · 1932 zal de· electrische tr3.!fl rijde~ tot Névele: Tijdens de tweede · wereldoorlog bewees de buurttram Gent-Nevele grote diensten aan de bevolking: 's zaterdags en 's zondags zaten de reizigers er áls haringen in een ton. Deze reiziger~ trokken _dan naar Poesele, Lotenhulle en nog verder op zoek naar aardappelen cm graan. Het waren massa's, · waarmede :de controleurs, die aangesteld waren ·om de smokkel te· _verhinderen, geen weg mee wisten en enk~ de "smokkelaars" belàden inet zák:J.ce:n aardappelen tot V!jftigkg. konden 'laten opstappen._ ' Ook voor de electriSèhe buurttram kwam eèn éinde. Het aantaf teiZi. g~s d<ûi.lde en op 30niei l959 werd de elec~che tram verv~n dooràutobussen op de lijn Gent-Nevele. . .· _ ' · De auto wordt koning. De v~tbiJ!ding tussen het westen de s~ . Gent met de autosnelweg Bmssel;-Gent.,Oostendeloopi lángs d~-DI"On gensteenweg. Vopr h~t drukverkeer w~ de weg te geworden. , . Enkele jaren gèledên,werden •de beide bruggen ver:ni~uvv-iLen' de weg werd veibreed ~n ge~9derniseerd. Gdukkigheeft·men<lé·bomen ende oud~ weg bewaard. ·

van

smal

M_STÈELS

DE SODALITEIT . In talrijke bijdragen in Ghendtsche Tydinghen was er sprake van de . zaa:lSodä:liteit~ Sommige·lezers vroegen wat meer over deze· zaal te vertellen. . In 1534 stichtte Ignatius van Loyola de Societatis J esu, orde, die- in 1540 door de bul Regiinini Ecclesiae werd. goedgekeurd. In 1587 kwamen d~Jezuïeteil zich te· Gent vestigen. Met .Steun van de ~verhèderi 161

Sodaliteit omstreeks 1820.

en metparticuliere giften kochten zij gebouwen, waaronder de woning van Jan van Hem byse in de V oldersstraat. Na een twintigtal jaren bezaten zij bijna gans het terrein gelegen tussen de Voldersstraat, de Korte Meer en de Lange Meer(= Universiteitstraat). Ze bouwden er een klooster, een college en een kerk. Het college werd geopend in 1592. Het doel van de opvoeding is volgens de Ratio Studiorum-het 162

swdiepîaii(;a~~ê.homo pius et eloquens" de vrome.~ti we1sprekende mens. Door welsprekendheid wordt. echter ni~t bedoeld het goed spreken, maai: wel de kunstomjuist te denken en zijngedaChten op een juiste wijze uit te·drukken. Oni dit' doel te bereiken zijn twee soorten ·oefeningen noodZakelijk : dé navolging van de beste schrijvers ~n redenaarS en de poging tot een persoo~jke schepping. De navolging van. de goede auteurs veronderstelt dat men hen volledig kent, nauwkeurig vertaalt en vrij weet voor te dragen. Men zag in, dat men een tekst nie.t tot.aal kan begrijpen, wanneer men de tekst niet speelt of voordraagt. · Theater was dan het Il1iddel om d~ "welsprekendheid" te óefenen. · In 1649 bouwden de Jezuïeten een zaal inde Korte Meer. Deze zaal was bestemd voor de prijsuitreikingen, voor-de-voorstellingen gegeven door de leerlingen en voor de vergaderingen van ae congregaties of . "sodalités" die de Jezuïeten hadden opgericht. In 1650 had de eerste prijsdeling in de zaal vall de Sódaliteit plaats. De B.R.U.G. bezit een groot aantal prograt~mia's van de toneelstukken opgevoerd op de prijsdelingen. (Les JésUites. Théatre 1712-1740 nr. G. 6145 eil Lès Jésuites. Théatre 1750-1773 nr. G. 6146 ). De opgevoerde werken waren treurspelen; waarvan de ondérwerpen ondeend ware11 aan het Oud of Nieuw Testament. De stl!,kken·weiden tweemaal oppoerd: één maal in het Vlaams en de volgende dag in het Latijn. Soms werd de voorstelling aangevuld met een ballet en met:een kort blijspel. Alle rollen - · dus ook dé rollen voor vrouwen - werden gespeeld door. de leerlingen -van het college. · . In ·de Sodaliteit wer4 jaarlijks ()ok een toneelstuk opgevoerd door ~e , "Minderjaerige jongheyd derSodaliteit van hetKindeken Jesus onder de bestieringe der Societeyt Jesu" en ·door de ''Dogters van den Catechismus opgerec~t onder de ~escherminge V3!J. d'aldetsuyverste · Maget Maria". Zoals de lezers op c,le reproductie van de programma's kan zien, werd elk stuk tweemaal opgevoerd : één maal voor het vrouwelijk publiek en ~n maal voor hetmannelijk publiek. Door de bul Dominus ac redempter noster van paus Clemens XIV werd de Jezuïetenorde op 21 juli 1773 opgeheven. Al de bezittingen van de J ezuï~ten kwam~n in handen van het Oostenrijks bestuur. Het Koninklijk College opgericht door Maria Theresia werd in 1777 ondergebraèht in het_geweien Jezuïetenklooster; de Raad van Vlaanderen, die zetelde in hef Gravensteen werd ondergebraéht iri het gebouw, in. de Vold,èrsstraat, waar thans een lagere school is gevest~ en de kanunniken van Sint-Ve~rle vestigden zich it1 de gewezen Jezuïetenkerk

De zaàl Sodaliteit wèrd verhuurd aan particuliéren. 163

ABP AHA VER~1AENT

TOT DEN

r~~

SuACI-IT~OFFER .

OPGEDRAEGEN AEN DESEER

Edele, Wyfe ende Voorilenige Heeren, NI Y N

H -E EREN

HOOG-BA ·ILLIU

E N D E

SCHEPENEN DER

STAD

GHENDT,

Door welkers mildheyd de jaerlykfche Pryfcn fullen uytgedeylt

worden,

Sal vertoont worden door de Jongheyd . van het Collegie der

SOCIETEYT JESU BINNEN GHENDT DEN 6. SEPTE..Y1BER 1745'·

(~) '

TOT

GHENDT,

Gedruckt by de \Veduwe PETRUS DE GOE~SIN en SOON, woonende in de Veltftraete, in de vier Evangelifien.

164

a· R T-B

E G R Y P.

.~.~-tÏ:,-.•·'"'~" ?-.t," · ~~::1.~"/);;l~~~:~ ,~/,;~;['1;~~~';;;~~:' ,:~;; :;~;~;,:\h1r/}~~.~· i1t:~~~~ll.l~~:.:. :~:-7,}~~~,~

~"({\ Jf~J.ur opu}ftrtn

br~Jnd~t;j/cr up t~tt(,t b(rl,

ttJJf/1

du 1k ;t tor.;rto; jJ/. i~or.r~J!H J;n .. *

;___==-;...;!. opj}.,,.,tde • h<tjt Jvr.m e~cl gtz.. zdt:it : rut fi,b tUM•'J,d< &i"<'( 1'"::,'·/a:;,~n, w.I.· }\nor Soan lt3:k : n:.h .~!i:<J•'':"''r hy hou& tot dot brrmd-oj/u gck.IJ:t ha.IJ< , iJ ~Y · trtrockm n::cr de pl.u:f~ , d~ wcli.:~ h~m Gul bev!Jfe;: IJ Mil~. ln net bock dcc S~htpp:nge het ~1.. <::!?·

P HEMELSCHEN E R S 0 AFGESANT, 0 N E N. 'Jvam:u van 1/Gul,e. SAR A,

_A B R A H .'\. M ,

Gt~rgi:.J t><w Sauzbon Rhft.

IS:\ AC, }oJU>UJ "'"" a·t

l'ttr:!I .~Trrf!jf•tbr~rck R.ht,

ELIEZl'.R.

Crifl.:l.'~ f}g. maj.

E1J11r..'tf)N.I'i

t·ao ~1J}~tud~ Syn!.

• JONCELII'IGEN. C HA R U S,

ll 0 R,

J>,·:rm O!i ti~YI f~g- mit1. l\1 E S R .\ I I\1 , 1 •.uui[otJ Ie S.-rf F~r~;. mi11.

A;~~·!msa .:l~ l1t~r }

ig.

;nit~.

DADAN,

• GESELLEN •

Het

Pcou_r •. '" Al{lcin ~~~· mo:. YC!W<li)

het Ha1~ v~a .1.,Faé.m:.

T U S S C fj"'" H E N - S P E L.

Er:;;v/m Macilaon f; n hcjl do<t um s~••· -.,u: dm Loph.m.icl..:f t: tr..cl:,,. e::Je :.: ,1,: g~nc~s•JoJ:_/} a~n t~ fv .. l~iJ ) 'tv1CrCU!;US hi~YM';-2 ,~tfl :(}yt ./)nJt• ft~~;-~t f)nt•;J x~ . Ut b:.o; :: _.l ..:,~;J Davus 1 Ja,r .:iel'- ·wciJ:~n hr ft~;: ~o:cti-rrlc~Jlt-r ,,Jt!t d,· fy,~t n:ur bil:~;_;.~ ot:/J;:n;erf;i. enfe.· frr .lc• f,,·hu; m.Jelimde, hun tot fldt, mdt Phxdr:a atHti Koopman m.,ru.

Jp•t

E R

:\1 E R r, U R I U S , C~rv!u. V.~id,.:

~.I

Gr,tlma.

\ C_ f l :1.. 0 N ,Ge,H:es·rncdh:r,

G H R E M E S

,1;·-::,r::~IJ 4 vt.Î!""'.l·,,."c.·~ R.4.:t.

P H .l: D R I .-\. S;)on nn .\!ach. I)~ •r:t1 d\· C~:!.:;.v.~ Pc...:.:# D , V U S Knecht v:m Phd.

J·; . tnJ~--,·:1~

S 0 S l .-\ :/J.Z7.1N'J

K.r.echt v:m Mach.

p p:1,;lJ B"..eÜ Synt.

b .... , T j:;..,;;:,~:;s Ht!.::s: fig. 1tl.y.

A N

C H :\ l, J

't~

G R J N ti

v:ml\L:h.

i'ii .,_

U ' S (u u;. CL~c:n.

I;:::;. 0...~r; Ni.t,.1t G- ... :•:m~ P ;\ l' Y R ! U S k~cn:s·gcle~dcn, A:uo;ûus ":'.;n 'iu.;l), t>: J\:~:t . C R I T 0 Ko •pn;o.;t; .A#:. ~:·:tJ t:.PJde d·vrpv-:~ F:t win#

Cür !{,;~:.

H 0 0 I· D M A N, I:{~'·I·i:~~ \::"nL"E'· ·~.":-·1\·I

Gc-::>ne~

Chn;!::u,ui ilu~ttu;s l.:,:.

Ge·,n·- rr.,.e1!er,

Ft.:>:.ijèus L .. m""'15

g. m ....

C R A T { .P )' U S (J eLces- n;cd1cr,

C 0 }{ I D 0 N Boer,

!Ja.t..l.ur.;u c,..o:e/~17 "JH .')r.t~ L Y S 1 I' P U S (.>r;Kn-;o,·!.:der,

H U U P P E L "A L A Boer,

F L 0 R U S Gca.:.:,-mee!l~r,

l;r.1!i:tr 'taJf L:~r; .h-jJt .

JuH:J1~*$

F.;r {inr.r.dtu Sprn)t· }~g. m.zj.

I kt

}J,Lun }:...,-.

ul,]f.

l:.lr•;;o.dM .;lio<r! .\y1::. iu het Hup ,·an .11.. <~"'" •

~-.,,H,.,R lS

D A N S S 1:: R S. Cm li~h.-:11s Htt:J~ Vh'trt! E.tumnd:u .ll~ul Sn:t.

C.1roiJts zand~

Peil.

Vitere Gramm.

l:..ttJt.td:u ,.",. 1li[fá11 F:g. ').,;mr.u lJel..cn fig. ill<>;.

maj.

PetrN t·~n Al,'itir. Fig. mi11. Franc fou le St:ea Ftg. min. G:n/ubaw de E~er Fig. mig.

Ernnttt.t:t ..~l "i.u.t.r: A,,~èrc.:ir S ·wt. Balci:o,-~us ConuÏif.J(;.-J S\Û;. GTJJ,-,f!i;~ntti I!x.yttch; }\.•7~ nutj.

Jom•>m ~·:mdc Cafiu.(: Fig.IMij. l'e:rm 0/n•icrt F:g. ,,,;,,. L;.;..ir:lt.s 1.1an /!j!~:'l'; f.:t . mi11. .r1,:tV1/!N.I V~!r;d~ IJ bcfl· i".~};/.· 1ltÎ.~ li-autifllls La>mnews J:'ïg. >n:R.

165

Enkple jarèn l~ter komen 'Ye onder~Fr~n:s:bestu'k;, Door, dè wet ;an -4 Pluviosejaar IVJ14.1.1796) werden, de'aangehèéhie (\epartemeri- __ ten de e~lidommen afkomstig van ge~telijke gemeefischappen ·yer- . kocht ten vÖordele van ae' staat; Alhoew;'eleigendoiri ~aJ:i è:l,è st~t , - werd de Sodaiiteitverkocht op 6 J1orealjaátV(15àpt!l1797) aan J. Villiet en_G. de Naeyer voo.rJ6iöb:pond. _ • , -~ _, _ Villiet, die directe~r was van een II1t1Ziekverèniging, richtte in de zaal Sodaliteit ·concerten in. Dit weten w~ cl~ör een verslag van de gemeeni:eraad van 23 Vendémiaire jaar Vl (1_4.10~1797). yiill~t als directeur van de Société Philharmoniq~e l&ijgt de toelà:tiflg conèertèn in te.- richten vol~ns het besluit van_ liet Diiettótte van 17Vèntó'8e j~ IV en op voorwaarde ''que èhaque concert qui a lieu s9U$ sa direction . s' ouvre par la Marseillaise edinisse pade Chánt. du D~part et au tres Hymnes çle la Liberté". _ · _ ' _ _ -Op 20 Germinaljaar V (9 april1797') had in -de Soáalitéit ~en vergaderingvan de kiezers-van het dèp~e~ent.-p}á;lts; op:~o Óctober'l797 werd er ~en touwceremonie ter_er-è vari dê·gcneraàl Hpene:géhotiden. _ De muziekmaatschappij onder cle l_éiding Yillièt spet;I4e ·~un chant fu:nèbre et des symphonies ànalogués à la cjrèon8tanc~~·: In de zaal Sodaliteit werd~n ook bals· gegeven:- : -~ ·_ . · . · ·. In 1805 opende vilhot in de Sodaliteit eeh IIllJ;Ziijcschool..

van

_ Gand,le f2 octobre ~805. Àcadémie de Musique, _ . _. _ ·• , . _ _ Dirigée par P. J. de Volder, professeur de Musique à Gand. P. J; de Volder, professeur de Mus:ique à_Gand, YieÎit d~étàJ?lii à la sáll~ _ dite Sodalité; roe Meite, une Academie de Musique dont l'ot1Vertute se' ferale premier de~embre 180.5. - _ _ · · Des Professeurs; què la ville de Gand met au rà:it.idesiU"t\stes les pll!s distingués qu'elle .possède, y ènseigner.ont laMg8ique-daJ:ls. toute sa perfection. Us donneront leurs leçonS d~puiShuit heures·du rnatin jusqu'à midi. ./ . . . - . . . n y aura huit concerts, exécutés par les Professe:urs et diffé,rents àrtistes amateurs que Ie clireètetÎrleur adjoiiidr~. LeS. EJ.èves~ dontla capacité sera reconnue, ferofit égalemèfit le,urs-partiés. -: ... Des arrangemerits particulièrs seront pJ:i-entreleDirecteurètles .· · Elèves.

In '1808 werd de Sodaliteit verkocht aa.n Pierre Dé Volaer. J?eAcad~ mie de Musique de la Société des Beaux-Arts zal èt,nu ge~urende een . vijftientàlj:u-en concerten inrichten. / _Op 18 m~t 1816 speelde liet prkest van de. Académi'e de Musîque 2 maart-/ een oorlogssymphohie getitéld La Batäille. de Watérloo..

166

Sal vertoont worden door , de Oogters van den

CATECHISl\iUS OP-GERECHT ONDER DE BESCHERMINGE VAN D'ALDERSUYVERSTE MAGET .

IN HET COLLEGIE DER

S 0 C IET E Y '"f JES U. Binnen Ghendt den 12. Augufl:i 1748. voor de Vrouwen alleen, den 13. voor de Mans alleen, Ontrmt

urm, naer middag. /-'""

! .. \

TOT

By de \Veduwe PETRUS

'--:··/' ...

GHENDT, DE GoESIN ~n Som~,

. woonendeinde

Veldhaete in de vier Evangeliftcn.

167

1817/werd er een concert ge~v~ ~~-v~elt:,~~,~et ~iè.f~pig~~ifl,s bureau. In die _tijd Wa$ qe ha,rp'-het.~e~s&f;nstfJlrn:eit:t vq(>r de'::· -dames "principalemênt de ièlles.qui~väitjtae'~~\raîl1fialre ~· mirer''schrijft Pr. Claeys er guitig bij~Uit"'1îet~efsl~vàl"de:f-ourn~k de Gand over dir-concert-oJildeneftwe'; -r -~ C 1 ; ~ F' . _, ~

.-----:-~~

.--~

~-'---;_ /.::-~

-~-

"Mais loräquc;: quatorze harpes, 4'uii :aCcórd· ahs~i' dîffiále q_ue parfait, Srent retentir sous les doigts. d~Ja .~u~ lel! ,$o~s mélaitçoliquçs ,qe · Lesueur; loi-squè cette harniortiè t~Di:miiqtié ét.,taîlt'~6it'p-éu s~~ trartsporta Ie$ a~iteurs ~~la:fo~t:,d~~é<\_enie .~p~de ce poète. étonnant et bizarr~ doritla.~é~g&iî~:~?\~~-dej~~~.i~.#ü~nèe de _. -.1' admiration. et du plaisir pr~cédèf~pt.}: ~p~osi()n d'.llil' ~thopsiasme-quejenèsauràisdétrire;" :-.::~: __ -.'~?-"t~··:·; _: '-_;>)-~ --'-: !

Het laátste concèrt van de rnhii'e~~~a~~tdl;i~dPfáà~ ~p 27 novem~ bèr 1~26, _Aan het ~rslagover:·~céoncéh_it} de Jo~.~e Gand ont". lenen we de-volgende tekst, ~o1fseen ~dg~èftfàp.il~-stijlvait de, reporters uit die tijd. · •. . f. · ..31.:.. ~iL{' -:~, -

L'assemblée était tr~ nomb~eusç,'l~19jle~s;~p~ les ~es d'une · beauté exquise et fes jeunes gensdàîïS:une extaSe- co'köhuê,lle. Les re-, garqs de. ces dernietS étai~t C!)!iStànlftl~f Ç~~urJe heá}L S~e*et.~\ . let.trotjie attachée aux aks et sfrtlpli:~~uc l'~n ~.ex.é_s!hé~.-~1 (': -

In die. tijd was de .s~d;ûï.teit f>91f ~et:~~~erJ?~i v::~:q~Js~;?:j~ :• _ , metselaàrsloges: m 1890.:1~1p 4,•Çó%~t,~,U1J~on, tn 1812 La Feli'". éité Bienfaisante, de militalie:-löge'S'Lá SàitlfNa{>ofeon duNord in 18l3, Le Soutien de la Couronn~mJ~}4.•-#!~-J&p-wás Lès Vràis· · Amis tijdelijk gevestigd en Le_ Sept~ritiion veS'tjgde; :tich.ook tijddijk .in de So<:ialiteit gedurende de ~èrstejai~,vanhaar-optic~tit_Ïg; Naast . <J.e èo~certen en vert()ningen dO,~r.r~~n4e.iu'tic::s~ hielden and~re . _verenigingen ook vergaderingé!l jrl.{l((Sp(Jaliteit~ ,In ·18-tQ rich.tt~. de Société d' Agriculture et· de Botan'iquef~ ge8ticht'wàs in i8.08; er · / haar dèi-de tentoonstelling in. Nogm'J::8'ro opende ~en iekeréDé ·. Meyer er een AcademievanKc)opl}'al]4etU,.: t·-, . ~ · . · ·-. _ Van 1820 tot 1835 gaf de~oc~ét~/~:~affit:t<&c.9Jt~r,h,~~~r~, 7;; , concerten;. de studt:ntenvere_nigû1g:La ~frè:~~4~wique ~gesticht·~ · " 1827 gaf er háar::feestèn en.de _§bciététles"''Reûóht:ès gaferhaar bals · ' van ün 7 tot 1825. Op 13 maart 1831 gaven de offièierèn ~~het Gehtsogarn~oeii m' de / zaal Sodaliteit een bánket ter ere van bar-on SUrlet-de.Choquier, die tot regent vá.n België was verkozen. -.: :. \ , , _. ., .__ ' ~ In 1835 verhuisde Pierre De Vólder ;n~~(B~el~ ~# hiJstierfin ·· · 1841. De S'odaliteit werd verkoCht: aàli'PieqeVati flatiselaère; Dézé

'.·"'- .

168

V '

.T RE U

~SPEL

ZAL VERTOONT lfTOR. DEN

DOOR DE MINDBRJAERIGE JONGHEYO · DER

s·0

D A L I T E .

l(INI)El~EN JESlJS ONDER DE BESTIERINGE

VAN HET

DER

SOCIET'EYT ' J JI:·SU BIN N EN G EN D

Den r. Juny voor de Vrou\ven, Den 2. Juny voor de Mans. .

772.

169

Van Banselaere was een oud !eerling van de sÇhildeiss.èJtool van PaVid te Parijs en had in·i814 té Gent een· e~te pnjs- beh~d in een_ wed- · strijd~ ·Hij trok dan naar Italië· en verble~feên\áantáljaren te Napels,· _ waar' .hijhofschilder wàs. Hij keerde tenig·_!trutt Gent iri ÜJ29 en werd . benoemd tot leraar aan de Gentse: äcad€mie; Van ffiulselaereliet de gevel van zijn wo11ing grondig veranc!eren. De nie1.1~e g~vel; op_getrok- · ·ken in 1837, vertoont vijfbas-reli~fs;met·d:è beelte~·van de schildets Louis Davièl,. P. P. Rubens, Raph"a.ël, A. Van DyÇk_·e~cNk_Poussfu.' Gedurende een tt~ntal jaren zal ,Van Haiiselaere de~iàaf van de Sodall- · teit als atelier gèbruiken. ·Een groót schilderij ,._ ongéveer acht IÎiete; op Vijf meter hoog~ diè hetvertr~kvati:F'ili~ V:;în Artev~ voo-rstel-· dê, hing ér tot~ 1860.- Van H~la~te oyetleed te Geilt 10 niaait 1862. (Gazette·van Gent12.3.186,2) · " · Vanaf 1850 zá:l de zaal Sodalit_eit~een:v~~~vÓornaamste centra zijn van het verè11igingsleven te Gent. D"e'K6oonaat8é1iappfj,qpgericht in 1850, gaf in de ~odalit'ei(haar zangfeestep !alt l8$2 tot_:t855. De _ maatschappij Les Amis Philantrope.s gafer ~lke_.zatêrdag eentnuzihle avond ten voordele y:ati de behóeftigendn tass. opende een taf~co:Ó.cert in de Sodaliteit haar deuren.- .' · . · .· · De zangmaatschappij De Ver~nitide~Wdkli~denJtît4di~ haar z~ees-- ..·. ten in 1866, 1867 en 1868. 'J'qt ohgeieer1876Ihi~là de scheitntri~t. schappij De Vrede er. haar oefè_ninge:n.engafer·}_taarfeesten en banket". . ' -. . ten. Omstreeks 1876 richtte de teerH.ngmäàtschappij "Brahma sta mij bij" er een grote wedstrijd m. De vereniging Het Vlaamsche Volk opgericht door Ma.X Roos_es hield et haar vergaderingen: 'Het rimziek van .liet eerste legioen van de bur~rw~ctif óndéi- de1ëiding vari Karel Miry hield in de Sodaliteit haar.lt~rhaljtigen. ~ _. ~In 1865 werden in de Sodaliteit,fuuzikafe aV,onden' itigericht. Het or~ · kest was sam~ngesteld.met zeven·ler~s van hèt cénserir~toriull1 : Lagye; Beyer, Rogiers enK. Miry'voordêYîoé>l,Nevejans en Rappé voor de violoncel e~ Heynderickx ~- qe piano. Dezé concerten ~en den een groot succes en in de volhlrr~nd werden deze niuiikanten "de zeven stravèn ,., genoemd. In zijn j:oe~pr.aak op--:de /begrafenis van· K. . Miry in 1889 zal Samuel, -tlttecteur v~"het Conservatorium, er aan. - herinneren. · . · . .·- . ·. - ·.· ....; • -. · · I . . .. . De Liberale Gro~dwèttelijke Vereniging hield soms haár vergaderingen in de .Sodaliteit. In 1874 werd er ee.ii f'an:q- táitiig~ticJu ~®t het - . Werk voor de Arme Zieken. (Le ~ien Publiè 28.1.187;4), . · . : - N~ 1870-zUllén de~onteinistene:n..:.Brpe<lennin~énT-aalij~er~ltkele. toneelvoorste~n geven_ in de. ~ódàlitèit: D~~ inaa~liappij:,Zqndet~··

:op

170

171

Sodaliteit omstreeks 1840.

Naam niet zonder Hart gesticht in 1855 zal er haar vergaderingen houden van 1870 tot in 1882. Nog een aantal andere verenigingen vergaderden in de Socialiteit : de toneelmaatschappijen De Volksvrienden en de Jonge Tooneelliefhebbers, de maatschappij van de staatsgepensioneerden, de maatschappij der oud onder-officieren, enz.

172

TAVERNE SODALiTt Rue, courte du

~l:u~ai

· Tous les soirs ei 7

.. n ' l lt••

ltel' t'!'S

SP~CT)l~Jk~S YAJ1IiS PAR LES ARTISTE

·I

110

M SINA, chanteuse !!Clll'C Jlid ic. t.rue :i\lAlUA, chanteu~e CorniiJH•'. M11e THERESIA, clw.mcu ~-e 1'!\i\ ·s~<: . j ::.1 n JULlETTE AG ïE~::.:E. :3 . L'haL.•e .::f de genre. Me ROBI~, chanteur Comit11le. 6

Conf<lren.:e de LOUI~E

.l.llCIIE ......

Ontleend aan " Le Drêle de Corps" 30.9.1883.

Rond 1883 werd de Socialiteit nog eens een Café-Concert met als naam Taverne Sodalité. In 1889 werd de Socialiteit verkocht en afgebroken. Op de plaats van dit oud lokaal staan thans de woningen 7 en 9, waarin het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen van de R.U.G. is gevestigd. M. VAN BERGEN BRONNEN Pr. Claeys : Histoire du Théatre de Gand. Notes et Souvenirs. De dagbladen Gazette van Gent, J ournal de Gand, enz.

173

SCHEPEN DE MAERE-LIMNANDÈR

De Maere Camille:Charles-Augllstewèidgehóren,te Sint-Niklaas op 30januari 1826. Zijnvader w~ een ót-àtlgis:tf-È_Ûe u.itw'eek"naar_ Nederland na 183Ó. de Maere genoot ond~rWij~ "tê Dev~ter en Ams~erdam en studeerde daárna aan l'Ecole centrál~ te .Parijs~ wa_irhlj het diplo~a van ingenieur behaalde:-Hij keerde terug~il*:cZw:Olle; Itl~ vestigde zich in 1850 t~ Gent nazijn huwelijf'Iiiet]iill~róuwLhnnander de Zulte. · In 1857 werd de Maere-L~nà.nderv~rkQielitot g~nieentéraadslid en begin 1858 werd hiJschep_en van op~~é ~el;k~n·, -·-Na de afsthaffing yan de stedelljk~:óCtt:ooif~c~te)lkon het.intra-muros bevrijd worden zijn keti.rslijf:Door-sehepen 4e~Mael'e werden een aantal nieuwe straten enlan~njiangelègd;wàaronder w~:wiUen vermelden de Frère-Orbänlaàn~ de G(?dsliûizen{:ian én de Blaîz~tyest. de Maere-Limnander schönk bij~nder:e ~dach-t a.a:ri de waterwegen en aan de verbinding tussen G~nt ep ge :iée~Jlij)tas:d~ Qil,tWerper vari degrote sluis' in de l!eirnis, waardo'C?r de hfuderl~K:e:bin~ensluiZen konden verdwijnen. In 1~6-_:puhlice~rde);tiJ~ettbroqhilre, waa$ hij de aanleg van een nieuyv kanaal tussêö. Getit e~Heist· mêi een vertakking naar Brugge verdedigde.· _· .., _ _ _ de Maere was tevens muzieldiefheb~et-~J,i:'~en-v:~rdiehstelijk cellist. Hij werd voorZitter v.an dè K;oognaatsc~~ppij~ Volgens P. Fiedericq was deze zangvereniging ookceeni~vJoed+ij~e'politiéke club eh in 1866 werd de Maere-Limn3)lder tot volksvertegenwoordiger verkozen. Hij zetelde tot de val van ~e,diberaahntip~J~rie in}870, Op l4januari 1869 hield hij een zeer·belanglijke rede.-Metcij{~~~opt,leend aan . officiële statistieken topirdede-Máere-Lim*alldei" de..~hterpitStellirig ende ·açhteruitgl!rigaan van Vlaanderen~:t;eg~o~~r)Wallqnië. De geiallen waren hem bezorgd doDr--zijn 'vri~p:d lW.~ll8 Yl!ylst~e, d~e kort _ daarop zijn brochure "Korte statistiéke beschrijving vah-België"~~ou publiceren. (uitgave Willemsfonds). Daarna onderzocht de Maerè de oorzaken' van het verval. Volgens de Maere;.Lininander zijn de achteruitstelling van de moedertaal en.de taalklcioftus~en.de leidènde stand en. de gewone bevolking in Vlaanderen de- ootzaken van d~ .achter--'- . · stand van Vlaandèren tegenover W.alloni~."- ,__ ,' _ · In 1866 diende de Maere-Limnander zijn '?~!~ag.in .~s sc.hepen van · openbare werken, enkele.jareidater ga~hij ()ok zijn,ontslag als ge- ·· meeriteraadslid. Hij blijft echter niet werkl_oos. In_ 1877 publiceert hij_ een brochure "D'une commu'nication··directe de Bruges à la mer",. · . waarin hij de aanlegyan Brugge-zeehaven verdedigt. Aanvankelijk kreeg dit voors_tel weinig gehoor. Pas tientallçn jaren later zal het plan

van

174 /

f .;.,, ,,\<1\o.

' ! (, l \ ' I ' . U \

. t ,,, t · ~'"' ' ;.' t" t ,., , 1 ,'\.._ l "f I' , .. f ,,,,'

'>":.' "

\.'~ ' <t t •\:- ... \<'\\, 1"<0\ I , \',• !, ,. t ~·

t-'< \l (

t(· ~ ,.,, , 11 --,·t~ ·.

)lJ·it·z poll !' I!' ~~·cpo s rit'

r. ..

•"'!

\ '0.

l 'illllt'

CAMILLE · CHARLE S · AUGU STE

BArtON. PE MAERE Q'AERTRYCKE .::_, ... ~ r·otl.-1/J!:', Co.\;S'TJ.\'tï;', JS:IIli:IJ.f.' ll.i1X.f.f/J/;ïrlil Zf!/,'/'f.' ·':. t

·-·'

,...

;,-'>

·v

t;.

,·

r. '

lÉONIE .THÉRÉS E. GHISLAIN E HEYNDRICKX . '! l n t' \ o' H

\: .; 1\~,· v~•\ ~~· \\" ... d'fc \),• \'~n_u(.

é_\ , ,,, ~,> 11 \1\~HI \ f,.,,,

:"H

,.,,_ s•.,. .

,),,ft,

('rhlt\ll~1 ·~,·

,) ,·.~ ~·}~V}' 'I t.'•' •'l ltt\t\to'

~"( ~t~ ~l' . , (i('l·(,~,·l ,·u.'(

,·f'l'··<· l; f . .·t

f ' ~'l' o\ o),'• ,ltt\' 'lt.'l~l~·t'~ ff'-'''I•''J II ~)C \• l,· '-'((..' i.) ,· f '~ ,·~~·t t.~ ;~.: f "-'''f"lfl'

,),•

L9t'fu·u··t

( o'UII'H"'\I~ (:~U'V

\!)jjt.1~l'\

o.'C

f-' ~\~:·:. \.'

t)C

t"~~· f'-'-' -'- ' '"1il'>t \

c?fl!\,~j~' lll ,\ t:\ ~ '1 \t~i (i' , (),J(.u ~ ' ' '' ~·v'l. ·.'

t1fl\. :; . \.., \'", .ro: {". ~u ·t.~, ~~~~,- '"'~~- (."'\., ~ ;')<'

l"t~,,,.,, lH•'(.

,;)(•

l ~i·h)'ttl

.. t..,)n , tl'~ 'Ll'-t-..•u\"'''

''ll

., .",..•.·.'/! n, ,.t_\ ·~ie· •.·.': ,-;.);: :: 1i\J ~-:·.:n.· d .-i• ' /f . ~ ..."":c_'::-.'-.· f! :,~.i(t~.~ . .'ûn.:; 1-:t ~··: ç· 1/J.y.r( à:. ;:; ·->. //.~, "'t 'tt>"..l;r, ... 1f:t t:o.;.,rG lh'&r e- }/J- ",_ ~./

~·~H'It..

1\·,.\..

\\1\:1~,\\' o\,.~ o

,l'l1_.'''"''

L.,I~'t;e~·

é\1

Hto>IHt.'- ltf' .", ;_·,

l t•t.. ()\hll t fX \'U

~c. ,,l~, ,, ,),·, fl. t'<,.H\ r"'"\ 0"'·'11'''""\t

r ~Hi.-

00 o,!',t>d ~~ ~:\.~,~,•'( ;, , ,~•. :1< ;;_.:", , 0 1hVl-Îr.\.';l~' t,, ,) '" 't1'-l•Mv.,l. 1 ut,<-t't,~t' .u•··:-

k~ ,,,.,_.,. n,~ t.' , ,, ,, q· I ~'\.H\.)l•o) t' O >I U C ''-"' -\.\t."t<1 \.~'(',') , t' 'Ht

._").,<

't.t<!0 11H,.._

\,'\,'~!,..,

11 (' ' '

~{ ~·"\'

\'l.lh\H\'C,

I 'Î: ~ ~

t. \ C

i:~- ·' P '-' t''' '"·''ü '.,~· ·'•'H''~'-'"'')·,,., , t,. ,)e,. f"'' J,'-"·''

:.q',,

•~•

l'-"t..

t\ ..

,.,, \' t d

i ' ''-'' ~' "' \,•n,)i.~ ft.\ ~~ \\~~ t \. '' ll ~;(t; t\ , ~O.'tl ,l.' 01'\J . h) • t f ·~~~.._, i ..•4\\ ~ ~ ··~ r" . . , ut,t l ~\. l ~ tll ~' "-"'' '"'- t·':"-:'' '~·" ,.• ~\t.\t)t'\'} ' '' 11

~" ,,,..t''"' ~n ,,,,.l~t,· . p: ,. ,_u,,{,• l'lt•'•"' •u.,rto:u ·, ,··"· · .. , ,.,. . , •., ,.,,,-.J r\' ''"'''' l!'h·~ ·. •·t """''•" ., •. ·, ,. ',;, ,l )f ,.,,~, .·,l ·"',,i.rl\ t ·\l~,l,•._\,';'' , HH'tt ,\ \ l f>l "• (' l 'i l -..\ lo.• ,1 ,l(' •' \ ' '.i\ ,•it i '-I U l•'<' \-"H (jt'll) 1 t,_• {

~t.\.\(

•H'

..• ~ 1 u,'> ' 1 \- \.\'t '\t-).

~),)l(,, .q ,~ l!•lt'~'H•' ·~" " ·'

,, "'•' 'h' ·.•. •'- .,,,,,h, ""'}u.l \.~\ .,, , ,,. ~'·'• lHt.--. ''"'

'>'t.1l l \.'

....

,J• 'l\'

,.t',;. '"'';,..~ P•Ho.. :·

,.,. ,, 'i~'

I-' -.._]

.-...,,,,1,' '~ ·~··''\ ,to)t', d.

·R · I ·P

•

· ,o•

\\ 11•·'

ll :'"

worden uitgevoerd en in: 1907.zàl het_zeekan:ud Bnigge-Zeehrugge aoor koning Leopold 11-wprdenitigêhu]digd. èfe Maeré;.Lnnnaridêr> . richtte_het tijdschrift La B:elgiq~Marlcimé op, wwitdiijzijn ideeënverdedigde.Jntnss(!rl. had hij :ook b~ie!ldheidvet;W~n· in het ~uitert~ land._ In 1879:wérdcdé Maère.,L~der\ûtgeti(i~door ~-erdinand _ de Lesseps otri deel ête i!emen ~:-~Çon~s ijtte~éátrlqué du ~- . .· - · ._canal decPanatna tePattjs,Waar-Tiij~~lf~e vàil ~e~'rè~· vecyu}dè; In 1881 wèrdhij,uitgenorugd.,dó'or~~~~ogef Bónàs~.êchtiliot V:ari ~ .Zwitserland om. als sèheidsman~pp ~~èd~n!in 1.tfot gëSehil• tü.~en de kanions (!enèvè e~ y'aud in verhàtid)Ïl"et de-'ovel'Sttom~fi van de. . - ·'::~ -~ ,, Rhone en.val)hetJ.emanmèer.' -· -"~~:- ~ -- · de ~aere-Lini,naiider sprak ~eh lêeunge)!f.ederla.Q&e,;iaal,-:c!;l~ hij zijn - middelbaar ondèrwijs in.Nedet;latfd ~à_tt~ottt.Vang'en. Ît! i 86 7 was hij voorzit~er van het negende Nededand5ài CG'Ilgr~ dàt te Gent werd gehouden. - : ~ ··_ __ "- _ _ · ~- -_. ~ >-· ·-: · / --~-Vàn nu af za! hifde meeste Nèd~l~~c!}e-9çn.gr~s~ft-~ijWon~n! ~e ; ~ere-I.,itnnandet zal. nog voorzitiet. ~ijfi~v~ dè,:çott~en geh~uden te Bruggem '1884, te Gentin 1:89Ven.n~;tê·Gent ii t89CJ~ In 1886 zou het Gravensteen, dat nQ'g,p~culier bèzit w35~het poort..: . gebouw was re((ds vroeger door de st:# 'aahgekoèht- worden verkocht: Burgemeester Lippens en miniSt~r Beern~rt konden het niet eens worden betreffende de gemeensch;:tppelij~e :wtkoQp van-dithistorisch gebouw~ C\eMaere~Lhnnangerriep eetièollllliissie~en, same_11gesteld uit een gelijk aantal . . vooraanstaànd~. die een. verzoenendvoorsteld. ' .. groep-dit vóórstel ' vèrdedigeq bij ~ijn· . . - · · bereikt en het ü.~-lJtetii~t~i~:Q:j de Ma1ere-Lintn~:ideir :tla~;'():tiJ <

ters waren graaf secretanssen ArthW'- Verh_aegen beheer~ raad pluralistisch, èn Qudheidkurulige Kringvan Gent heeft; er tot;,bijgedrág~n ~ll)'op hêt eiride _van dè 19° èeuw éen massa historj.schè gebouwën te reddèn én te là- . ten herstellen. · ' · · ·_,

176

Om te eindigen will~n we nog vermelden, dat de Maere-Limnander een plan heeft opgesteld voor de aanleg van een kanaal door het Land van Waes en de aanleg van een nieuwe haven op de linker Scheldeoever. Baron de Maere-Limnander overleed op zijn kasteel te Aartrijke op 7 october 1900. Aan het graf werden er zes redevoeringen gehouden; namens de stad Brugge door de burgem~ester Graaf A. VISART DE BOCARMÉ; namens de Brugse Handelskamer door de heerVAN NIEUWENHUYSE; namens de Koninklijke Vlaamsche Academie door haar Bestuurder THEO COOPMAN; namens de Gentsche Maatschappij van Geschied- en Oudheidkunde door de Eerw. heer KanunnikVAN DEN GHEYN; namens de besturen van het :xxve Taalcongres en van het Algemeen Nederlandsch Verbond door de heer G. D. MINNAERT; en eindelijk namens de Commissie Vat! het Gravenk~teel van Gent door Prof. PAUL FREDERICQ. Tijdens zijn leven had hij zich zeer verdienstelijk gemaakt als ingenieur, als politiek mandataris, als rechtschàpen Vlaming en als kunstliefhebber. Le Bien Public van 9.10.1900 schreef: "Libéral au début de sa carrière politique il avait effeáué depriis longtemps une courbe renttante de! plus en plusmarquée".ln de beide politieke kampen werd · de Maere-Limnander gèëerbiedigd om zijn kennis, zijn talent en zijn rechtschap'enheid.. Gent heeft heel wat aàn deze man, die op zijn tijd vooruit was, te' danken. M. LIEVENsNOOT : Op de gedenkplaat in het Gravensteen staat de naam van baron A. de Maere vermeld. Te Zeebrugge is er een baron A. de Maere-laan. BIBLIOGRAFIE 1. Maere-d'Aertrijcke inBibliografle nationale. Supplément Tome XI, deel2 1976. Na het overlijden van zijn echtgenote huwde de Maere opnieuw en wordt nu de Maere-d' Aertrijcke. Te Gent was hij gekend als de Maere-Liinnander. 2. H. Poppe : Baron d~ Maerè vader .van Brugge-zeehaven (Het Laatste Nieuws : 5.10.1965'). 3. J. Maréchal en J. Deriduyver : Het havencomplex Brugge-Zeebrugge. 4. P. Fredericq: Vlaamsch België se.dert 1830. Deel2: blz. 102; deel3 blz. 72. 5. A. Prayon-vim Zuylen: Een VlaamschEdelman (uitgegeven door de Kon. Vlaarrische Academie voor Taal- en Letterkunde) 1901.

177

.STP.AETE

VAN

GE'w'EESEN JESUITEN

S H <'1r

0 -<-"

(TJ

·~~

'(-

o-~'

-\<'l

r [Tl

I Ho~ TEGEN' ~rd DF.I-<'1=0><

DE:N covo VAN

HET

~,_"-

'-"'{'

R.rr

b fTI

"'"

. .{'0

,o«."

f11

0..}

.:,1r

: o,e,

"'" .}

D-"'

e('

fTl

'f-fJ

{..}

f1l

o-"'

?r{'

::)

0 I

m·

fll

OEN

DEN

GROOTEN

HOF"

BOOMGAERT

-...]

- ; --~

TE GENT 1. In 1180 werd door graaf Filips van de Elzas het Gravensteen gebouwd. De, achthonderdste verjaring wordt herdacht door een tentoon~telling in het Gravensteen van 30 april tot 28 september. Een nieuwe gids van het Gravensteen zal worden uitgegeven. De viering gaat ge- · paard met een aantal andere feestelijkheden : door het Marionettenteater Taptoe zullen een aantal voorstellingen worden gegeven met beelden uit de geschiedenis van het Gravensteen; van 23 mei tot 6 juli wordt in het Museum voor Volkskunde, Kraanlei te Gent een tentoonstelling ingericht met als ondèiwerp : "Om en rond het Gravensteen"~ Op zondag 8 juni wordt in het Gravensteen een kruisboogtornooi gehouden, waaraan de kruisbooggilden van Gent, Brugge en Antwerpen deel nemen. Het tornooi wordt voorafgegaan door een optocht van de gilden in feestelijk ornaat door de stad.

2. De stad Gent is eigenaar geworden van het Hotel d'Hane-Steenhuyse in de Veldstraa!. Dit prachtig historisch gebouw, waar Lodewijk XVIII verbleef tijdens de Honderd Dagen, dagtekent van 1768. De voorgevel is in Lodewijk XV-stijl. Persoonlijk zijn we van mening; dat in het Hotel d'Hane-Steenhuyse een museum in verband met de historische gebeurtenissen te Gent in 1815 en dit versierd met wassen beelden zou worden ingericht. ' 3. Het museum Michel Thiery op het Sint-Pietersplein _ontving een ere-plaket als eerste prijs met een éervolle vermelding toegekend door een internationale jury, die jaarlijks de Europese museumprijzen uit· reikt. Onze hartelijke felicitaties.

LIGGING VAN DE ZAAL SODALITEIT Noordelijk gedeelte van het gewezenJezuïetenklooster (1591-1773) na de sloping van de O.L.V.-kerk (1798) SH = spreek-huijs C = comptoir s p = speel-huijs G = gang, gallerije K = kamer (slaapkamer) vestibule -V P = passage w = waseh-huijs S = schole (klaslokaal) Fragment van een anonieme plattegrond berustend in de· Universiteit. Het document werd ons bereidwillig gecommuniceerd door Prof. ir. J. B. Quintyn. Voor welke vriendelijkheid wij hem bedanken. (M. V. W.)

179

AANVULLENDE LEDENLIJST 1611. Mw Maillet H. Fr,ère-OrbWáári424' 9000 Gent .. 1612. Waffel-aerd F. _Dendènnon·di~t-~n'!eg36.3 9120 Dèsfë1hcrrgen 1613. De Vos E. Hei~eldstt~t 77 '91fO,Sint-AirtaD.dsberg.._ "; · 1614. Goyvaerts A. Vesten60 2750 Beveren (Waas) _ . 1615. Verleyèn F. Kazerrtattenstraat.39 9000 Gen~_ . · · · 1616. Mw De Vos-Máes Y. LeoTettz~èillaan 56 '.9219 Gen~brugge 1617. Cnudde M. Chrysantstr-aat 17 9000 Gent · · 1618. · Snellaert R. Narcîsstraat 19 'f9öoO Gènt 1619. VanEeehaute A. Belvéqèrèyvèg 221 !3ent ' 1620: Vari Wèseinael ]: _Krij~~ 169 9000 Gent · , . 1621. Labijn M. Zeislraat 34 9850 Nevéle· 1622. De Bruyne G. Emie1Moysonláari36' 9ÓOÖ Gent_ 1623. Mw. TestelmansM. Kuitenbergstraat 12 9050 Evérgem 16 24. Hoger Rijksinstituut voór Tumbouw.:Bestuurlijke Dienst~n Brusselsesteenweg 16 5 ·923'0 Mdle ·· · 1625. Studie·bureel Artèco Hen~góuwehstraat .65 '9000 Gén! 1626. Goetghebuer J. Laarheîdestr~t 21 ~1641 Beersel · 1627. Mw Blan$aerM~ Ven/neborglaan 16:8 2100-Deume1628. Rombaut R. Martelaarslaan -500~ .9000 Gent 1629. Wezenbeek R. Europalaanl3 90QOGeti:t 1630. Polfliet M. Eendiachtstraa.t;99, ,9000 Gent 1631. KÎDlpe J.. I..ange Munt·l2 9QO,O.Gen;t, . 1632. Keilens E~ Aaigemstraat. 21 9ÓO(LGent .. 1633. Niemegeers F. Heirweg Noor~.S~ ·9710 ZV!fijnaarde

Jooo

•

~ffsetdruk

VITA, 9750 Zingem

18"0

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweemaandelijks Kultureel Tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Ge_nt V.Z.W. Redactie-adres : Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang, nr. 4

15 juli 1980

Ere-voorzitter : J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter: G. Hebbelynck Onder-Voorzitter: H. Collumbien Secretaris: R. Van Geluwe Penningmeester: A. Verbeke Ruildienst :Van Geluwe-Eggermont A., Maïsstraat 235, Gent Secretariaat : Maïsstraat 235, Gent. Postrekening: 000-105.04.73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld : 200 fr. per jaar.

INHOUD Gent in 1870

181

't Gewezen Prinsenhof van Gent '

222

De Dikke Burger van Gent

232

Bibliografie

235 236-.

· Aanvullende ledenlijst

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten : in het Documentatiecentrum -voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46, Sint-Amandsberg : elke zondag van 10 tot 12 uur. (uitgenomen op feestdagen). Gesloten in julien augustus. Verantwoordelijke uitgever.-: G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, Gen~ Elke auteur is alleen verantwo0 rdelijkvoor.zijn bijdrage. Uitgegeven met de steün vaiï het stadsbestuur van Gent en van het ProvinciebestUur van Oost-=-Vlaanderen.

GENT IN 1870

! .

Twee gebeurtenissen slorpen bijna volledig d~ aandacht yan de hant!!ll in 1870: de Frans-Duitse oorlog en de twee parlementsverkiezingen ' in ons land. ' Na een reeks internationale betwisti!tgen brak de Frans-Duits~ ootlog uit op 19 juli 1870. Zeven Franse legeiko,rpseri stonden àan de grens> opgesteld van Belfort tot Thionville;-Het Duitse-leger slaagde er in een wig te drijven tussen het Franse Moezellegetonder generaal Baz:ûne en het Rijnleger onder generaal Mac Mahon. Na een reeks Franse·ne-derlagen werd op 1 september Sedan omsingeld én moest keizer Napo.:leon 111 zich met 86.000 man overgeven. _Hij zal in krijgsgevangè~ch~p blijven tot op 19maart 1871, waarnahij zich in Engeland zal vestigen en er overlijden op 9 januari 1873. Op4 september zal derepubliek- de d:erde - worden uitgeroepen,_ maar de oorlog gaat verder. ~aiaine moet te Metz kapituleren op 27 october met 173.000 1!1 de Ga- , 'leries des Glaces te Versailles zal koning Willem Ivai1 Pruis~n zich tot keizer van Duitsland laten kronen op 18 januari 1871. Op 28 januari 1871 komt de wapenstilstand. De vrede zalop 10 mei ondertekend worden te Frap.kfort : Frankrijk verliest Elzas-Lotharingen en in;.9et 5 miljard schadevergoeding betalen. Op 1 maart deed het Duits leger zijn intrede in Parijs, Parijs dat de verschrikkingen van de Commune _ zal kennen van 18 maart tot 28 mei 1871. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1869 blijffl{; deKèrchove'burgemeester en worden !\fmand De Leu (burgerlijke stand), A. Wagener (onderwijs en schone kunsten), D. Levison (burgerwacht, kazet11ering en fabrieken), en L. Vermandel (openbare werken) schepen.

man.

1 januari : De buitengewone volkstombola ten voord~l~ van -de Kinderkribben en de schamele armen in de herberg De Vier Eemmers, Barrestraat ingericht, werd deze wee_~ n_og met talrijke prijzen verrijkt.7 februari : Aan de gem~enteraad wOTdti kennis gegeven van een inede~ -delingvan het Ministerie van-OpenbareWerken: het goederenstation zal aan het Rabot worden gebouwd. De&ámer. van Kooph~del ver-_ zoekt de gemeenteraad tussen te- Komen bij de MiDister vanJ)penbare Werken om het kanaal Gerit-Tèmèuzen te--verbeteren. 21 februari :De dagen van de:loritlg Zijn· verscheidene personen, die: wat te diep in het glas hadden-gekeken~'vöö:Frustve-rStoring-in-de~Mafu melokker-opgesloten, waar men de gèvangenen een kot g-af, waar zich niet de minste bedding bevon<k zelfs b~we,~_t .m_ep;:g~_sq.~q, W ann,eere ze 's anderendaags weide~ vrijgel:~.tep, ~en ze hal(-do,~;-_v;m_,de-,_lffi~,. de. · 182

Onder

_.,h~~~r~!!:~~~u~E . l!I!!.~~,T!~:~~~;ml Mer mOK:\ Y.

llOla IS

l.mk .

. De ALGEIEI!~E IILITIEK.!.S tllhaast, na 4e ''ktrle af ltt aan dr- lollar, ie ltllàrijrit~l

Succur.. alen

lkr familltll 4ie lll'~ttrtl

41t. vrijaltlil•« hlnlltr

\'OOI'

~;0\l')'i fi J,: d ÎJl lll' (lf()\'j ;\1 1•' 1:

zen11~ te "rn-

u.., ..

lltrea.

~~~ ~

Jfi.\Tiii('fUrt•r"

\ . COUL',U:\. YE

C• :

Dt IUTSCHUfJJ V. toU~HA\ll tn t• .-F.~'J', nlrtt"'t~ f'•Jol,.~(r•nt. I~ ;

•••ll ut nruktrll,l·kntnktto md akkttri na 4e r;thttrll: af.

t \"'' "' ' • :lU" •:1\:. ••• ~e c·t,__,.(' .. lrut , J : f At.'lt•.

( ' .-lb". ttr,ll~t<>JrfUlr,

)t* ~

Bl:ncat \ , f;r nerr 1"1•"'"• 1• ; ~'JIJ :~ . 1.1-t.rr... IMl\t , I:J t

H•t aetal kontril klCD tOt', h e ~ deo tnae•<:brev~:n, zoo wel h• de Alllemeeue KD,.,. ula jn d4> Ma.a.tacha.pplj Y. COClHI .\ YF. ollf'•, belOOpt. tot ~e•r dan 0~0:00, en een g-root ae'tnl tiun1li~h · hebben ,...u·a 0, 6 en 7 klndc~o verzekerd.

nr ::t: ••••t~. f"lllllpf•"lu<-L•·h·•M.• G ~

c·nun.•:nul, r•r..,

t~ui ..M nt.

ltlHSt: l /l'. lluntnHt~LI ,

11E41 ' lll~ l .•: \",

t :l,

.l ~

J:i;...,••"'".n••· _..~ ,

\' t:u~l•: n~. rut" S«-ft('ul, -~ ~ l~l-: unz;~ tt . u'-· ~·

hiJ u . .l.lt...,...tu ... I

Glednrende•d•n eer-ss.te.n tri• m . .t.er 1870, bel<x>pt bet ,;~•·

r)e

Jn~nt.vn

:.f.O•) t i On (((;,or

re,.pu: .dent en .. door tfe ,..uc-

...

<.1~

hcoron

('!Or-

<'43J"'looolen. E-n d11"t01" bet be&t\1Ur"

,...,. M HINia..uMe •U• ..."_. a. '•H:«<e• ..... t.d

•~•rUt'l•.....,..~•

(.JG, St•Lnw.o.r· .. u""""traaf• Brt"l,.._

.efl.....

fl4e! ..

~•fe..ier c.~ ,..-1~ J• 4e '"''•· .......... - . ..........."IJ, liJ . . . . . . . kt.

llr burrdu lijn ~f.lp!:D( ran

....,..,...... """ lth..-,...,. 00

l'' ~gt e

woedf.;trl k4.1 .. 'tClüo!!ol 8'e-

-bbbeD, tot: 1,184. "De

\.>.)

•Nl

tal der Cam.Wcn dle m .. t <I .. Kollllpaante onderha<>deld

t~, ft ........." '. .,. kl ....,...,..,

jnlfo hti f\gC:tA

a •t.tn.

Midden-Bestuur

••

6à, St· Lazat•i .... straat, te

R~fut~rtf"""'- ':Pr·lnf

· A f.tHINihVF- 111': THI .. R

Bt·u~sel.

!) ltl

2 maart : De zangmaatschappij De Eendrácht van Ledebérg gaat op carnaval in T~rken verkleed door de stad; ze zongen in de voornaamste herbergen. De omhaling heeft 416,50 fr. opgebracht voor de Zonder Naam.

27 maart : Zàterdag. werd dè foor geopend. Een liedjeszanger stond er met een schilderij, waarop gan:s de histqite van de moord te Nieuwenhuyse was afgebeeld. De poliuè heeft de liedjeszanger de schilderij doen oprollen en vertrekken daar de rechtbank nog geen vonnis heeft geveld. - · 1 april : Het weekblad La Flan<.lre bespreekt het in 1869 verschenen boek van Julins Vuylsteke : ''Korte Statistieke beschrijving van België" (uitgave van het Willemsfonds). In zijn studie toont J. Vuylsteke de ach terstand aan van Vlaanderen t~genover Wallonië. La Flandre schrijft: "La cause de cette infériorité intelleC.tuelle, de .cèt affaisement moral, de eet appauvrissement matérielestdáÎtd':ét~t d'isolement et d'aban-· · don intellectnel ou les Flamands ont véc1JjU~u'à ce jóur et qui pro- -vient de ce que d'une part on leur a empêéhé:tout commerce Httêraü:e. et sèien tifique ·avec leurs frères de race· des ·ptovinces septentrionales •_ des Pays-Bas et de ce que d'autre part ils n'orttp~ davantage de_com- . · merce intellectilel avec les classes supérieures deJa Bélgique flamande~ le'squelles pour la plupartont abandonné lept- langue matemelle".

Op 8 april schrijft La Flandre : "On croitem;orè ·qu'àu sein de l'~so ciation il n'y a que deux nuançes de libétaux. C'est \lttè erreur : il y à deux partis : Le parti doctrinaire ou libéral et Ie pàrti radical"., En- op-~ 15 ápril: "Les doctrinaires sont·des gens'.q!J.font une doctrine, maïs .· pour Ie mettre en poche, pour n'el,l~èrtir al!cun compte'\ De strijd . _ ttissen de beide vleugels gaat dus verder. - ,- . _ 11 april : J. Vuylsteke stelt de volgende vragen aan het college van BurgeJileester en Schepenen : Waarom wordt de dagorde van de ge- · meenteraad niet in de beide talen opgesteld? Waarom worden de getuigschriften vaîl behoeftigheid.inchet Frans opgesteld? Waarom iijn de processenverbaal bijna uitsluitend in het Fransopgesteld? Waarom worden dè·bouwvergunningen meestal in het Fransopgesteld? J. Vuylsteke merkt op dat meer dan 82 %:van de bevolking ééntalig Vlaams. is, 15,5 % is tweetalig en slechts 2,5 %is é~ntaljg Frans. \Tolgens Vuylsteke hebben de Gentenaars het recht iri hun taal bêstuurd te worden ert -gaat het hier om eenvrä.agstuk:van eerbied:. ''De administratie is gemaakt voor de burgers, niet de burgers voor-de administra~ tie". Vûylsteke behandeltverder het probleem van de opera :·de · Franse opera vergt voor 1870 een uitgave van 97.500 fr.zonder de in184

terest van het gebouw; het-r-lederlands toneel ontvangt sleehts 4.200 ft\ Burgemeester Ch. de Kerchove antwoordt, dat de dagorde van nu af ook in het Nederlands zal worden opgesteld. De reglementen worden in het Nederlands gepubliceerd. Wat de bouwvergunningen_betreft wordt de taal van de aanvrager gebruikt. Volgens de burgemeester worden de processenverbaal meestal in het Nederlands opgesteld. De vraag betreffende de schouwburgen wordt beantwoord door schepen ·wagener: indien de Nederlandse schouwburg zou gesubsidieerd worden als de Franse schouwburg bestaat de kans, dat het liefhebberstoneel zou verdwijnen, wat te hetreuren zou zijn. Voor een Nederlands toneel zijn vier voorwaarden nodig : een lokaal (de Minardschouwburg was en is privé-bezit), toneelstukken, goede acteurs en een groot publiek. Volgens schepen Wagener zijn deze voorwaarden niet aanwezig. Op 12 april zal De Coster opnieuw het college over de opera interpelleren : voor 1869 beliep de totale toelage aan de opera 163.797 fr. voor 120 voorstellingen of 1.366 fr. per voorstelling. De ontvangsten beliepen ongeveer 180.000 fr.BeSluit: de stad betaalt de helft van de ~~~-

13 april : De jaarwedde van de nachtwakers wordt verhoogd van 600 op 700 fr. per jaar. 22 april : De gemeenteraad keurt de overeenkomst tussen de st;:td Gent en de Staat goed, waarbij de citadel groot 4.367,68 aren verkocht wordt aan de.stad voor één miljoen frank. De gebouwen thans in gebruik door het garnizoen mogen niet afgebrokenworden en moetèn hun bestemming behouden tot de stad in hun vervanging heeft voorzien. 22 april : Begin 1870 waren er enkele stakingen :op 10 januari hij Thomas-Gevaert, op 31 januari bij Lamotte, op 14 maart bij Hoore. man-Cambier, op 3 april bij Staelens, o-p 11 april ~ij Dinter-_van Izegem.· Er waren ook enkele vergaderingen van de afdeling van de Intefuatio- -· nale :op 24 januari in de herberg Stád Amsterdam (in hetverslag wordt de aanvv:ezigheid van Van Duyse, student in de medicijnen ver. meld) en op 27 maart. We vernemen, dat de leden aangeslote[l bij de weversvereniging wekelijks twintig centimes betalen als bijdrage : vijf cent. voor de vereniging, twee cent. voor de Internationale, twee cent. voor de bode en elf cent. voor de stakingskas. Vooraf nog,een overzicht van het aantal textielarbeiders in 1870 te Gent.

185

·--

.GBNT 1

~fei

-1870.

AAN DE GENTSCHE W,ERKL-IEDEN. if

Btn·ge1•s en JJTerltliedete., /

Heden he~t gij eène dure plicht te Y~rvullen; heden hcht gij te beslissen over het lot van .meer dan ;)00 werk-:I ( lieucu die 'Zlch in werkstaking beviudcn. Komt dan naar '(' onze l\tccting van dage, om 6 en half ure, in de grootc .... :~.aal Sjfif'ge.fhove, om te samen maatregelen te nemen ten r rindc onze hrocders en zusters eet1e hand toe te r·ciken tot - 1 ontl('l'Sinnd, waat·van het !ot ons allen afhangt, en om de verkwijning\ an Gent, onze gEboortestad, te doen vcrdrijYen. / lfe1·innct·t. u yan vn~cg<'re jaren, hoe Gent in bloei was, llau zult !5ij de overtnigin~:t voot· oo3en . hebben dat het hoogst noottig en vcrplithlrnd is om wederom op deze hoogte te

~craken.

· in ..1f\\~-lchting uwer- komst, hicden \\ij onzen broeder- _

/groet. Namens de JVevers clcr Gras[abri11k.

Gfnl . drul.k . \an F. IIAcc, Brus.elsche stuat, S.

186

Wevers

Katoen Spinners

1 2 3 4 5 6 4 (suc)

361 1.169 1.160 280 174 128

143 417 1.989 706 657 131 14

Totaal

3.272

4.057

Wijk

Wevers 130 296 575 84 103 1.188

Vlas Spinners

Totaal

42 2.101 3.575 350 550 107

3.115 2.879 7.029 2.216 2.062 496 245

6.725

15.242

In 1870 telt Gent 123.755 inwoners; we mogen aannemen, dat een vierde van de actieve bevolking werkzaam was in de textielindustrie; We stellen ook vast, dat ongeveer de helft van de textielarbeiders werkzaam is in de'derde wijk. Deze wijk zal dan ook bewoond worden door een m,i)Ssa textielarbeiders. Op 22 april brak een staking los in de fabriek Parmentier-VaJ! Hoegaerden, de Grasfabriek. Vijfhonderd werknemers verlieten hun werk (200 mannen, 200 vrouwen en 100 kinderen- niet duizend zoals _Scholl_ schrijft blz. 152). Op 25 april was er een vergadering ih Spiegelhave. Volgens De Boos verdienden de wevers slechts ze~ tot zeven frank per wee~. We weten natuurlijk niet of dit gegeven juist· is. De wevers werden per stuk betaald en bij slecht garen was- de productie en dus ook het loon geringer. Volgens een verslag opgesteld op 7 augustUs 1870 betreffende dertien -Gentse textielfabrieken met 1.610 werknemers schommelde het gemiddeld loon van 10 fr. tot 18 fr.per fabriek met als totaal gemiddelde dertien' frank per week. Dit voor 12 tot 13 uur werk per dag. Even d~ broodpnjzen: wit brood: 42 c., grofbrood: 36 c., roggebrood 23 cent. Zeker is, dat de gezinnen van de textielarbeiders met één inko-. men grote armoede kenden. We vonden een achttal oproepen aan de Gentse werklieden oin steun te verlenen aan de stakende arbeiders. Wekelijks ontvingen de stakers steun_: de wever-s op een getouw: 2, 75 fr., de wèvers op twee getouwen: 5,45 fr.ende leden van de vak. vereniging 12 fr. De wekelijkse uitgave bedroeg: 79leden aan 12 fr., 20 stakers aan 2,so:fr. en 300 stakers aan 5,45 fr. geeft in totaal~ 2.633 fr; Hiervan betaalde de stakerskas 517,45 fr.Derest kwam van giften. .· Reeds op 26 aprilvernemen we uit een' politieverslag ; "Il paraîtrait même que les fabricai!tS ne sont pasdutout mécontents de ce qui · 187

,. GENT,

24 April 1870.

--AAN DE G.ENTSCHE WERKtiEDEN .

-~-

Heden bevinden zich de werklic~cn \Vevers m eenenI . netelachtigen , toest~nd; neme er een voorhceld van aan tlc fabri ek der hee1:en f>AR,tENTIEn, VAN lloEG.\ERDE~ ~ ii C". I

;

Ten rlien einde bel'óepen de werkers van voorzeitie fnlH·i çk cenen algemcencn optoeht, gevolgd door cenc Mcetin~ in de zaal Spiegelhovc; op 1\laandag 2;:) April I . ' 1870, om 6 en half ure 's avouds. Xat1lC11S

tle Were,·s der G1'M{ab\·iek. ·

~ ··

~- R . ·Dc·wcl'l.lietlcn van Sint-Pieters en het omliggemlc,

wonJen

. n ·J mdlt zith te Ycr·ecnigcn in de n·ijheidstlag, St-Aman.) straa l, Lij K. Th Tioo", om !i ure ',; mmiiiëlägs. lle werkl ieden Yan H. Kerst en he~ omliggende, worden wr:zocht ~ l idt t1• YC!'Pen1gcn in den cstaminct Dcu Du itsch, bij P. Kno;\, bij ~~-J.u·u h~

kc1·k ,

in~grlij J.. s

Gen I. t! run. \'3n F; H.,GE.

om :; me.

Brus~elsr:hc

shaat, S.

188

arrive dans la dite fabrique, qui leur .fait une rode concurence, même

à l'étranger''. In de fabrieken worden geldinzamelingen gehouden. Bij de Hemptinne heeft men de collectes toegelaten met het motief, dat de werklieden vrij zijn te geven. Baertsoen zou zelf de bijdrage van zijn werknemers bepaald hebben op één frank per week. Op 17 juni lezen we in een politieverslag aan de administrateur van de Veiligheid te Brussel, dat een onbekende een som van duizend frank heeft gezonden naar het lokaal van de- wevers plus het bedrag voor 400 glazen bier _ voor de wevers. "Ik vermoed, schrijft de hoofdcommissaris, dat deze gift komt van Jean Casier-de Hemptinne, associé van Jozef de Hemptinne, die werd verkozen voor de Kainer". Natuurlijk waren er talrijke meetings : In den Lindenboom op de Muide, in -de zaal Thalia op Sint-Pietersplein, in Spiegelhove. Op 6 juni ontmoeten we voor de eerste maal Edmond Van Beveren aan het bureau van een meeting (geboren 23.8.1852). 6 juni : Een brief van de hoofdcommissaris. "J'ai l'honneur de vous prier de vouloir comme d'habitude me faire parvenir votre rapport à l'issue du meeting qui aura lieu aujourd'hui au Spiegelhof. En présence de !'attitude tranquille et de la conduite convenabie des ouvriers en grève j~ désire que vous ne faites pas entrer des agentsen tenue dans Ie lochl du Meeting et que la surveillance extérieure soit aussi peu oste:nsible que possible". Na acht weken staking- tot heden was het de langste staking te Gent -kwam er een overeenkomst: er werd 20% loonsverhoging toegekend bij slecht garen en-6 %bij gewoon garen. _ , In december waren er nog een tweetal kleine stakingen (bij Lamotte en bij De Leener), maar de Frans-Duitse oorlog, die over kort zal losbranden, stelt de Gentse textielnijverheid voor nieuwe problemen. 5juni: Te koop: Klein Meerhem beluik van acht huizen, groot 188 m2. Verhuurd aan 1,08 fr.Per week. Na de eerste zitdag was de prijs voor het ganse beluik 7.075 fr.Wemogen aannemen, dat de verkoopprijs ongeveer duizend fr. bedroeg per huisje met een jaarlijkse op- · brengst van 56,16 fr. De eigenaar had natuudijk onderhoudskosten (waarbij jaarlijks kalken). Elk huisje was ongeveer 16 m2. groot. 7 juni: De gemeenteraad verleent aan Dierman-Seth de toelating een straat aan te leggen, die Zonder Naamstraat zal genoemd worden, dit omdat Dierman-Seth de voorzitter was van de Zonder N~ niet zonder Hart. De eigenaar doet kosteloos afstand van de grond van de straat en zal de kosten voor de aanleg van de voetpaden, van de riolelj.ng en van de ophoging betalen. 189

.·

Gent. 46 Mei

187(}.~

< \Vij rekenen hetons noBrnaals ecne p1icht u op te beuren. Ikzt'n avond, om 6 en half ure, zal er ~ene MEETI~G w

plaat~

}1chhcn in de Estaminct de

-----

L~'ndenhoom;

Mnidepoórt.

hi.Î C"rr. P,\ntslEs, trn cîrrde. te hcrnadsl.agcn ~n mantregelen te

-··

lH' Il!<'ll

om de ongelukkir,·c wcl'klicdcn der fabriek van de hccrcn

PAIDJ:z\'(nER, 'A~ "" , jlliii!H'Il

!Jd

~lrÎjtl,

IloE<,unnE:s en Ce1 ccne hand toe te rcikf'n om • 7.00''('1'}

OlOIJdijk~

bi nm ,.·dnon ,,·"rkct

Jç;1!1

\"OOft

te zette~, wa.lt'<IOOI'

verhcicrd worden:

DAt.OnDE·:· '

!:ar;;cr,; en WNldierlcn: wij rekenen op -nwe lwmsf. f·n nni·t ~!t' n nn<; op voorha'n(l, . 11wc s·trijdendc Broeder~~ dr JVI'ri'J'g, lVI'r[slers rn.

Spinnrr.~

der J,,•,•r•!ri

I' \nJJEXTfER. Y1\X UOEGAEHDEX rn f.i".

190

GB1n, 30 Mei f 870;

·. _... --!-

...

\V ij hebhen UEd. uit te noodigèri , op heden ,, _ .; 1tlaandng 30 Mei; om 7 ure des .avonds, de

•

bij le woonen, welke zal plaats hebben In de ZAAL THi\.LIE, bij EouARD '' ERVENNET, op St-Pieterspl~in, ' Nr 57. lt:..~GORI)E

Toestalul der 111'ca·kstakt~•·s· . '/' .

, De lVevers, JVee[ster:> en Spituurs

der Hecrcn PAR'fl~~TIER, VAN IIOEGAEtUJE)\ ën - 0•.

G<>n\. drukt. nn

~·. HAGE,

Brusselscbe s1raat,

-- ·

191

14 juni : Heden wórden in vier provindes verkiezingén gehoudenvoor de gedeeltelijke vernieuwing van het parlement.· De ge~eenter~!!- ~ verkiezingen in 1869liet.en reeds vern;to~den dat er in 1870 een heftige-kiesstrijd zou worden gevoerd. _ ·_. _ ·_ · .· Op 3 juni had. de liberale gro!J.dwettelijke·vereniging een vergadering gehouden om de kandidaten aan te dulden. En Óp 3 juni schreef La Flandre: "Nous espérons que cesoir on demand:era sérieusement aux candidats une profession de foi sur les questions du budget de la guerre, la loi de 1842, l'extension du suffrage". Ineen brief ondertekend door 28leden, waaronder E. Willequet, J.Kerfyser, J. Vuylsteke, Pr: Claeys eri G. Rens werd gevraagd, dat de· k~didaten huh zienswijze zouden laten kennen in verbandmet de uitbreiding ván het stemrecht, de vermindering van de militaire lasten, de scheidingv~ kerk en staat en de herziening van de schoolwet van 1842. Aan VanderStichel~n wed gevraagd hoe hij het principe van gelijkheid van alle burgers voor ae wet kon overeenbrengen met zijn stemining ten voordele van de_ priesters en de monniken om ze van soldatendienstvrij te' s~ellen. V.àn-_ der Stielleien wees op de verwezenlijkingef\'van de liberale partij (af- -~ schaffing octrooien, afschaffing belasting opliet zout,.:veitrleerd~rÏilg van de uitgaven voor de spoorwegen en de scholenbouw). Wat betreft de vrijstellingvan de theologanten verklaardéVapder-::;tichelen, dat deze vrijstelling gelijk te stellen -was met~4~tvrijst~l1ihgen, die de ·onderwijzers genoten. In zijn r~de, diê v'ollediKgepûblicèef&\verd doór ~a . Flaridre weesVoituron er op, dat zondéiophöu<lèri moet gewerkt worden aan de opbeuring van het volk, wil men een sociale omwente-· lingvermijden. "L'instruction du.peupleestle grand besoin de notre_ époque. L'instruction doit être gratuite- et obligatoire". In 1869 waren 25,03 %van de lotelingen nog ongéletterd-en zeker is dit getal wel _ te optimistisch. Verder verklaarde nog Voituron : "La révolution gronde partout au tour de nous~ Elle-a ses c:;h~fs et ses soldats dans cette vaste association de l'Intematiorude'~ .. Alle bladen namen deel aan de kiesstrijd; Er :ver&èhenen ook kiesbla:. den, die_ kosteloos werden verspreid : de liberale "De Draak" en "Voor dorp en stad" en de katholieke ''Kie~blad van: Gent" en "Het Laatste Woord". . . Hier de tekst van een kiesblad ~ "Kiezers : Wilt gij blijven gebukt gaan onder ûwang en .slavernij? Wilt gijonder onrechtvaardige lasten en contributiën-gebukt gaan en uw schoone geboortestad zien verkwijBen;als een uitterende maagd ? Wilt-, giJ de zware krijgslasten blijven behouden,? wat gij voor u en voqr uw kinderen hoegenaamd geen godsdienst trteér ? op· die vraag zal uw gec · ·

_ •

•

·192

\ \ _J• I:,....-...I

~-----

·-·

~ ~ ~

......

.... d..-· ,.

193

-~ ~

... '

weten nogluider _antwoorden." , , De liberalen zelf waren·evenmm tevrèden over het liberaal ministerie ~rère-Orban. Reeds op 5 f~bruari schr~ef Hét Volksbelang : "De h~ deling van het gouvernement tegenov~r onze stad, de miskenning van haar duurbaarste belangen, de slaperigheid van onze vertegenwoordigers, de toenemende vermindering van onze bevolking beginnen eindelijk.de mate vàn onze lankmoedigheid en verdraagzaamheid te doen' overstroomen. Be vaart van Terneuzen, de verbinding.van. Gent met de zee wordt hetvraagstuk van materiële orde, w:aarop hier in Gent de kiezing in juni geplaatst worden". Van de zijde van de liberalèp. kwam dus reeds kritiek - wel gewettigde kritiek - op het beleid van· dé liberale regering en op de rol van de Gentse liberale volksvertegenwoordigers. Op 21 mei schreefHet Volksbelat).g : ''De laatste zitting_van de liberale associatie heeft naar ons oordeelwellicht geen ~dere ui~ag· · opgeleverd, dan nogmaals te bewijzen; welke noodlottige geest stilstand, achteruitkruiperij of ten minste staatkundige lfalfheid het . grootste deelder associatie bezielt". Het Volksbelang verdedigt de kandidaturen van de Maere en Heremans en1acht met dé kandidatuur van Vander Stichelen. La Fl:pidre had geschreven: "Ces quarts de libéraux, qui comme Vander $tichelen, viennerit mendier les suffrages des personnes, dontune représente pas les principes". Luisteren we thans naar Le Bien Public. In_ een polemiek met Le . Joumal de Gand schreef Le Bien Public op 18 april : "C'est bien.de l'instruction qu'Ü (= Joumal de Gand) attènd la salution de la question sociale. L'instruction toute seule ~'est pas suffisante pour · guider les intelligences et pour gouverner 'les volontés'~. . Op 9 juni schrijft Le Bien Public : "L:t questiori sociale est àl'ordre du jo~. Il règne au sein des classes populaires une sourde f~rmenta~ tion : U s'y trame de gigantesques complots; le socialismé y a établi le foyer d'une vaste propagande et y reerute dès combattants des luttes d'un prochain avenir". "Or la première et leplus efficace des ces influences, n'est ce pas-une éducation première profondément impr:égnée du sentiment des devoirs de l'homme envers Dieu,-envers ses sembla- bles, envers lui-même. Mais c'est précisément ~ette base primordiale, que le libéralisme veut ébranler; c'.est !'ascendant du clergé-qu'il veut détruire; c'est l'école primaire qu'Ü veut déchrlStianiser", Voituron eti Le Bien Publiç zijn het ~ens : kernprobleem is het sociaal Vr.aagsttik en · de oplossi:ó.g ligt in de school Wel verschillen ze van mening over d~ soort ~chool.. Beiden· zien niet ifl dat andere maatregelen nodig zijn om de vraagstukken van_kinderarbeid, lage lonen,.langè_ werkuren, · krotwoningen, enz. op te lossen.

van

194

Op 13 juni verscheen "Un dernier mot aux: électeurs intelligents". "U s'agit d'une lutte politique, posons donc nettement et clairement la question politique qui domine la situation. Cette question est celle du maintienoude l'abrogation de la loi de 1842 sur l'instruction primaire". Even willen we laten opmerken, dat hier reeds de basis ligt van de schoolstrijd in de jaren 1879-1880. We moeten ons beperken en eindigen dan maar met een citaat uit De Godsdienstige Week van Vlaanderen van 10 juni : "De hedendaagsche strijd tusschen Katholie~en en Liberalen is de strijd tusschen den Godsdienst en de Vrijmetselarij, tusschen God en zijn onverzoenlijke vijand, de duivel". Verder lezen we nog : "Zijn Hoogwaardigheid de Bisschop heeft tot hetzelfde inzicht bevolen, dat volgens het gewoon gebruik zondag voor de Hoogmis het V eni Creator gezongen worde in al de kerken om van God te bekomen een zalige kiezing op de 14° juni aanstaande. Moge de H. Geest alle verstanden verlichten en de noodige b~istand in deze gewichtige omstandigheid verleenen." Ook bisschop Bracq moest overtuigd zijn van het belang van de verkiezingen, want van uit Rome schreefhij op 21mei een brief in het Latijn aan de pastoors in verband met de komende verkiezingen :. cle brief was in dezelfde termen opgesteld als de brief van 8 mei 1866. Voor de verkiezingen van 2 augustus 1870 vestigden de vicarissen-generaal van het bisdom Gent in een brief de aandacht van de pastoors op het biSschoppelijk schrijven van 21 mei 1870. Ze schreven onder meer: "In dit stuk vindt U de beslissende motieven waarom wij onze toevlucht moeten nemen tot het gebed en tot andere, voorzichtig aan te wenden middelen." (zie : Karel Van Isacker : Herderlijke Brieven over Politiek 1830-1966, blz. 42, alsook Recueil des Mandements, Lettres Pastorales, Instructions et autres Documents publiés parS. G. Henri François Bracq, Evêque de Gand I: 1865-1871 blz. 315 en blz. 317) Watwas de uitslag van de verkiezing voor het arrondissement Gent ?

Liberalen de Kerchove d'Elhoungne de Maere Jaequemyns Lippens Voituron V ander Sjichelen

Katholieken Casier 3.025 ~t. 3.035 st. Cruyt 3·.013 st; Delehaye de Moerman 2.987 st. 3.oo4 st. De Smet 3.003 st. Kervijn 2.950 st. Léger Zes katholieken werden rechtstreeks verkozen. Er w~ een ballottage tussen de Kerchove en Lég~. Deze ballottage ving aan om acht uur 's avonds; heel wat klezers van het platte~and waren reeds teruggekeerd 2.926 st. 2.915 st. 2.918 st. 2.915 st. 2.896 st. 2.864 st. 2.911 st.

195

naar huis en alzo won de Kerch:ove de strijd mèt 2A46 stemmen tegen· 1. 784 stemin~ voor Léger. . . · In vergelijking met de parlementsverkiezingen· van: 1866 verloren de liberalen in het arrondissement Gent tes zetels. Vooraf een beeld van de samenstelling van de Karher và.Ii Volbvertègenwoordigers : ·

1866 1868 1870

Zetèls

Liberalen

122 122 124

70 72, 61

Katholieken 52 50 59

Onafh;mk.

In totaalliadden de liberalen elf zetels vedoren, wa.arVan zes in het ar-· - rondissement Gent. . Twee katholieke en zes liberale kandidaten namen deel aan de verkie~ zingen van 1866 en 1870. We onderzoeken de hehaaldé resultaten in percent van het aantal uitgebrachte stemmen. 1866 1870 Kervijn 48,4 % 49,6 % Delehaye 48,1% 49,8% Vander Stichelen 52,0% 48,2% 50,7 % 48,5 %(60,3% verkiezing gemeenteraad lS69) de .Kerchove Lippens 50,4 % 48,0 % faequemyns 51,0-% 48,2% 51,0% 48,2 % d'Elhoungne de.Mäerè 49,8 % 48,2 % In vergelijking met 1866 hadden de liberalen in het arrondissement Gent gemiddeld ongeveer 2 % vêrloren, terWijl de katholieken 1,5 % wonnen. Er was echter een'verandering gekomen in het kiezerskorps. · 1866 1870

Gent 4.011 (55,2 %} 3.917 (58,0 %}

· Platteland 3.251 (44,7 %) 2.832 (41,9•%)

Tot~ 7.262 6.749

De vermindering van het aantal kiezers - gevolg Vàil een-hetziening yan het kadastraal in!comen - was dus in liet voorc;J.èel van Gent ~n dus ook ten gunste van de liberale partij, waardoorhaar verlies nog geaëcenkiesbureauswaren verschJUend- samengesteld fu 1866 fueerd wordt. en 1870, waardoor hiér geen vergelijking mqgelijk is. In _1870 behaal-·_ . den de liberalen in het eerste kiesbureau; uitsluitend Gëntse kiezers omvatte; 57,1 %van de uitgebràéhte stenimen (op 255). Inliet 14°bureau, dat· Moerbeke. en om_gev_i.ng bevatté, he~aalden de liberalen-SS, 1_ -%-vari: de uitgebrachte stemmen en in h~t 15°~bureau niet Dèlrizè·.en

196

omgeving behaalden ze 31,2 %van de-stemmen. In totaal behaalden de liberalen in 1866-51,3 %van de stemmen tegen 49,1 %in 1870. Dit verlies had echter het verlies van zes zetels voor gevolg. Een geringe verschuiving is moeilijk verklaarbaar. We kunnen bijvoorbeeld geen vergelijking maken tussen het percent opgekomen ~iezers in 1866 en 1870 voor Gent en platteland afzonderlijk door gebrek aan gegevens. Alles komt neer op een verplaatsing van ongeveer 115 kiezers. Indien we voor het arrondissement Gent een verklaring mogen opperen, dan zouàen we zeggen, dat een aantal kiezers afgeschrikt wer~en door de ideeën van de progressieve liberalen. Dit wordt wel bevestigd door het geringer aantal stemmen van de progressist Voituron en het feit, dat de gematigde V ander Stichelen in het kanton Deinze J 5 stemmen meer bekomt dan de Kerchove en zelfs 27 stemmen meer dan Voituron. De oproep van Le Bien Public van 13 juni "Un dernier mot. I1 s'agit d'une lutte politique. Cette question est celle du maintien OU de l'abtogation de la loi de 1842 sur l'instruction primaire" werd door een aantal kiezers gevolgd. In de politieke kranten werd nog even over de uitslag van de verkiezinge!l nagekaart. De Beurzen-Courant schreef : "Heden 2 juli 1870 is te Brussel met den laagsten dienst in den put gedolven het ministerie in mei 1857 door behulp van kasseien opgekomen, in duigen gevallen in juni 1870 onder 't algemeen geschuifel der treffelijke lieden. Niet te bidden dat het weerkome." Op 17 juni schreef La Flandre : '"Le doetrinarisme est vaincu, mais qtie Dieu merci, les catholiques ne sont pas vainqueuis." Volgens La Flandre is de uitslag van de verkiezing uanti. ministériel, il n'est pas anti-libéral". Volgens het artikel "Terugblik op de uitslag van de verkiezing" in Het Volksbelang zijn de redenen van de nederlaag viervoudig : miskenning van de rechten van de Vlamingen, weigering van de kieshervorming, behoud van de loting en de vermeer~ dering van het jaarlijks contingent van het leger. En op 9 jul~zal het weekblad schrijven : "De strijd ligt niet tusschen het liberalismtis ep . het klerikalismus, maar wel tusschen deklerikalen, die de hèrvorming beloven en tusschen de liberalen, die deze hervorming niet gegeven _ , hebben, wanneer zij die geven konden". Verder schreef Het Volksbe~ lang : "Nergens is de nederlaag zoo zwaar geweest, zoo schandelijk dan te Gent. Geslagen worden door een lijst van een Delehaye, dat type der politieke oneerlijkheid, van een Moerman-d'Haerelbeke, dat b7- . droevend spec1m~n van ot;tze vervallen klerikale adel, van een De SmetDelange en een Kervyn, twee dèr gewezen medegenoten van d,e ver_maaidè Langrand: zie dat gaat een weinig de palen te buiten". Even wat verklaring : Langrand-Dumonceau was op korte tijd een machtige 197

leider geworden van een groot aantal fman~iële instellingen. Vooraan-: staande katholieke personen waren rechtstreeks bettbkken Pi dé ond~memingen van Langrand. Na heelwat perikelen werden de instel- : lingen van Langr;and in likwidatie gesteld, In .de Wegwijzer .van. Gent (jaar 186 7 blz. 238) vinden we als di!ecteur van het Intemati~naal , Landbouw-krediet {opgericht door Langrand)Coppens~Bové {gewezen kathollek volksvertegenwoordiger) en als- beheerders barori Della F aille d'Huysse, Philippe Kervyn de Volkaersbeke en S. De Smet-Delange. . _ In het succursaal te Gent van de Bank van Grond- en Nijverheidskrediet opgericht door Langrand vinden we dezelfde beheerders. {zie Stad Gent: 14.6.1870 en Le Bien Public 21.5.1864 en 23.5.1864} {Voor de zaak Langrand: zie Luykx: P,olitieke Gesèhiedenis blz. 153 ). Natuurlijk hadden de liberale kranten gretig van deze historie • gebruik gemaakt. . · Op 2 juli vormde J. d'Anethan, leider van de katholieke senaatfractie een katholiek ministerie. De r.egering ontbond de beide Kamers in de _ hoop, dat ze bijde herverkiezing over een meerderheid zou besçh_ikken. Opnieuw was er een heftige kiesstrijd. Op de vergadering van de liberale. associatie-I~ d'Elhoungne het programma voor.: herziening yan de. onderwijswet van 1842, verminderingvan de militaire lasten, uitbreiding van het kiesrecht. Hier voegt La Flandre nog een punt bij : "arra-/ cher nos concitoyens flamands de l'état d'isolement politique et intellectuel dans lequel ils végètent. L'éducation politique d'un peuple doit se faire dans la larigue qu'il parle". · Op 2 augustus hadden er opnieuw verkiezingen plaats: Aantal kiezers : 6. 720 Aantal stemmers: 6.183

Kámer Liberalen de Keréhove

·Katholieken ·

de Maere Lippens Groverman Neyt Rolin-J aequemijns

2. 990 Cruyt · 2. 968 Dèlëhaye 2.959 " de Moerman 2.968 DeSmet 2.975 Kervijn 2.954 De Baets2.966 Drubbel

- 3~179 3.144

Senaat De Bast Delecourt Jaequemijns

2.98~) Casier-de Hemptinne. 2.994 - Van de Woes'tijné 2.974 Van èro~brugge

3.152 3.162 . 3.127

d'~hou11ghé

3.153 3.1Si 3.146 3;141 . 3~148

De katholieken wonnen dus de zeven.kaJilerze~Is,~n de drie· ~naat:-

zetels. In totaal hadden de katholieken elf zetels gewonnen en hadden nu in de Kamer-70 zetels tegen 50 voor de liberalen. Voor. de senaat wonnen de katholieken vijf zetels. De avond van de verkiezingen waren er te Gent.~rnstige woelingen. Om zeven uur 's avonds werd de burgerwacht opgeroepen, ook het leger_ werd ingezet. Op-enkele plaatsenwerd de burgerwacht met stenen bekogeld. Volgenshet verslagvan de gemeenteraad van 16 augustus (Gemeenteblad blz. 530) werden 32 huizen beschadigd, waaronder we vermelden het-bisdom, de-katholieke kring op de Poel, de qlaatschappij St.-Jozef in het Engelandgat, het klooster van de J ezuletet?-"in de Bestoqnstraat, het klooster van de Augustijnen in de Sint-Margrietstraat, het huis de Hemptinne in de Keizer Karelstraat, woningen in de Savaanstraat. Alzo weten we ook wie de rust verstoorde. De schadevergoeding bedroeg7.500 &. (gemeenteraad 3 september). Volgens de G;lZette van Gent waren er heelwat aanhoudingen en de Mammelokker was te klein otli ze allen op te sluiten. Wie waren deze kandidaat-senatoren ? Om verkiesbaar te zijn voor de senaat moest men veertigjaar oud zijn en 1.000 gulden(= 2.116,40 fr) belasting betalen. Jaarlijks werd door het provinciaal bestuur een lijst met de namen van de verkiesbare.Q voor de senaat opgesteld. Deze lijst moest een kandidaat per 6.000.ipwoners van de provincie tellen. Indien het aantalpersonen, die 2.116,40 fr.belasting betaalde, onvoldoende w~, werd ze aangevuld met de namen van 9-e personen, die de meeste belasting betaalden. Hoe dit te verklaren ? De leden van het Nationaal Congres, die de grondwet hàdden opgesteld, wensten, dat de senaat een Jegenwich t vormde tegen de Kamer en een matigende invloed zou liëbben. Het is duidelijk, dat practich enkel de grootgrondbezitters -en de adel aan de gestelde voorwaarden voldeden. Voor 1870 tt;ldedelijst voor Oost-Vlaanderen 138 namen Wonende t€! -"'_Betalen 2.116,40 fr. of meer- Bètalen minder

Tot~

Gent in de provincie

Totaal

138

Kandidaten senatoren kiesarrondissement Gent De Bast CamiÏlè : fabrikant (1807) 1.540,20 fr. belasting Jaequemijris luL: eigena~_(1806) 1.757,45 fr. " Deleèoutt Em. ':_ádvc)èaat {1828) · 1.721,18 fr. " 2.116,40 fr. " Van dè Woestijne Hip. :·eigeîiaar (1S08) Van Crombrugghe: eigenaàr (i8li) 2.116,40 fr. " Casier-de Hemptinne: fabrikant (1820) 2.102,52 fr.

199

tv 0 0

Poort Gravensteen. Links bemerkt men de toren van de kapel van het Wenemaersgodshuis.

Op de lijst komen nog voor : de HemptiÎme Charles, de Hemptinne Jozef, de Kerchove Ch., Lippens Aug., Ke:rvijn de;Volkaersbeke, Hulin Charles, Minard Louis, Rolin Hip.,Bracq Ferd., Brasseur Bug.,. kanunnik De Decker B. Het is begrijpelijk, dat een aantal personen, die op de lijst-voorkomen, verwant zijn :zo telt de lijst niet minder dan zeven de Kerchove's.

25 juni : Hierbij drukken we een aankondiging af uit de Gazette van Gent, waarbij het poortgebouw van het Gravènsteen en enkele aanpalende huisjes worden te koop gesteld. Volgens de Wegwijzer van 1870 was in numrn,er 16 en nummer 17 een herberg. Let ook op de kleine oppervlakte van die huisjes. Het Volksbelang schreef op 25 juni: "Het Gravensteen is tè koop. Stad en Staat; een ernstige plicht rust op u. Gij Stad : kunst en geschiedenis gebieden dat gij e_en opoffering zult doen voor de bewaring van heteenig GravenkasteeL Gij Staat: ge hebt in andere gedeelten des lands op de mildste wijze medegeholpen om andere gebouwen aan de vernieling te onttrekken. Gij hebt voor de herstelling van het Paleis der Prinsbisschopperi van J:.,uik miljoenen veil gehad. De rechtvaardigheid gebiedt, dat gij nu ook eens honderd duizend zult over hebben voor de aloude verblijfplaats van de Vlaamsche graven". In 1872 zal , Gent het poortgebouw aankopen; in 1887 werd het overige deel van het Gravensteen aangekocht en hersteld tussen 1894 tot 1913. 9 juli: De gemee11teraad besluit de Onthoofdingsbrug {~an, Gravenkasteel), de Sleutelbrug (tussen Lange en Korte Steenstraát), de Char- treuzetibrug (tussen Rode Lijvekensstraat en Chartt;euzenstraat), de Sint-Gillisbrug (tussen St.-Gillisstraat en Chartreuzenstraat),de Hals-· brekersbrug (tussen St.-Salavorstraat en Groot Meerhem) en de Platte- ·_. stegersbrug (tussen St.-Salvatorstraat en Groot Meerhem) te vernieu- -wen. Deze vijf bruggen lagen op het Meerhemkan~ en zijn sedert lang verdwenen. De gemeenteraad besprèekt ook het bouwen van het hóekhuis Arteveldeplein en Nieuwebosstraat. Uit deze bespreking . -blijkt, dat de gevels van de woningen, Arteveldepleirt getekend werden door architect Pauli; De. gemeenteraad keurt ook de overwelving van de w~terloop de Zeven Brugskens goed, daar deze waterloop vangeen nut meer_is._flierbij wat verklaring. De Oudburg was een versterkte wijk met water · .· omgeven: Aan dè ene zijde had rp.en de Leie, aan de andere zijde de Lieve; een grà.ch t verbond de LieYe aan de Schip gracht. Deze gracht werd later <Ié-Plottersgracht genoemd, omdat aldaar de leertou:wèrs / lïup_looierijen öfyelplotterijen mochten inrichten, Over deze gracht · 201

OPENflMm

VElU\OOPI~G

Koop 4.

van oonen

GROOTEN

EIGENDO~I . .. .. . . .

uihnakeude

Eon Uuif4 en Erve, ne\l'ens het:vorige, nr {&, ltad,Uitraal Jeltde sectie, ti• 374, grooL 25 eenli!néil. '

HET GRAVENKASTEEL , .TE GENT, De Notaris VAN ACK!m1 te Gent, xal, in t>ene enkele litti_nr~ op Do&ldcrdag 28 Juli'f810, ten 3 uur namiddag, îh heL <. Hol.t~l va u KortrlJk ,. , up den I•oel, te Ot'nl, den voortelden eigendom openbaar te kOOIJ veilen, in koo1 ·en verdeeld zoo 11ls volst :

ST.Aü GENT.-:- Veerlo 7 of. S'•. Phar.aildepla!lts.

. ·

· . Kooi)t '

De eerste koop is Mmense:~tcld uit de gebouwen met derzelver omtrek, uitmakr•udt! lu~t van oud~ belo:ende Gravjlrtkasteel llD btiv .. it··nd" de groot•• ingaogpoórL'op' de zijde der Gt·ldmunh;traat met het Gebouw daarboven, ecne menigtfl \Voningen, twee groote en ccne J.lcine Ol•t'nc Pl.tills en J,usttuin n1et al de Mh~tnkelijk· heden van d1•zcn F.igendon\. bt•neven11 l1e~ ~o,•;wrr!'iD"Pl.llg~t.r:ijn ·uitkomende in de Geldmtllltls, f'ldllllt' g!!W.f!kend nr 13, U(lTCM ep ouder hel huis n~' ll, uitmnkeud'l kO<lp 1 ,Wern&1 ·:hr~dc.r: a:n~e· , duid op de (lrondl•>t;keninl! van deu · ~·l:lkb,rje!,. fi!'u(eerende in hel kad.oster sectie A. nn ~,h8, 3-lO :. 3.5~ inbegrepen, groot in oppervlakte n aren 68 ctt~Liaren. . ·

KooP.~

Do L\\•eede koop bt>grijpt : Een groot llui11, samengesteld uit onderscheid,eoe.. Kamfln en PlnnlSI'D, kleit••·n Koer. groote opene ,I'Juts en ~erdcre .. Geticr · Jijl.hf!den, hébb,11Ule eene. ipgangdeur op ~ V~rlt~plllat~, nld1111r

N 0 N

gctcukcutl nr U lll('~ tocp;aug langs b()venge~elde groote.J•Ot>rt ; lwt bui~ bekend in ht·t kadaster sectie' A, n~ 3.6]~, me,l,b~bouw,deu Groud van 2 ar~n 48 .r.eo.~iaren, en de open!l11Liata, le'fde t~ectie nr 3fl8bh, groot 2 llrt!U ~· CO.t;llÏtlrCO : . Dit lJuia is onbewoond en de koot>e~ nl daar\·an onmiddellijk ill 't ·gebruik komen.

. .K~op 3.

Een Huis en Erve, •lannde aan ·dfL .Veerl~>plaate

·ntw~~~

bet

vorigé. gtsteckend nr IS en bdostr4&1 selCde a~étie, nt 175. croot 18 r.cntiaren. ·

· .~-oop, 5.

Koop 6.

Een Huis en Erve,. pevcns het! vorige, nr 18, kadlltitraal zelfde llectie, nr 3 72. groot 68 eentin ren. :· ' . ., ' '·

· · Geldmunté. . ~en llnis en

: ;...: · · ·'

Een Huis en Erve, nevens hef VQrige, nr .{7,. lv.td'lstraal J~lfde sedir., n' ~13, groot _38 centl:.~r~n, · · .,. ·· ' ' · ·•

ko~p. 7 ~1& l'aatJ,t~.

nr ti, gilstaan in de Gcldmnnle, li:adadraal' , seclul A, nt· 3fl4", grooi 't7 cetiLia.r~n: , · · · · · • .... · · AAN~IEIH<TNG EN. F:tVf\,

t o Voorschreven l~ig,.xulom, f!tèiPg~n in .'het midden der stad tt1el üen v.,orh.boroe ;ulll ,oo~l1H voomnmr. openbar~ lnllrktplntltte, · bij dtl ·vigchmnrkl, Jtlwanr · de gro. tille bt:Wt!)!Îil~ 1)Ju:~ls llt?,eft.. en ono1 houdt•löken - hllndel bedm~n wordt, bit~dt h:jzoudt.>re. voor: rleehm nnn hah·ekkPl~jk (),! !ttlndplant~. voor Je verhnrln; der huizen, eu bovondl··n biedt de toren. die in .hct .middeo viln.dien eigendom js bi' houden. ·onder h~t .tJ 3i,cht ~nn oud . ·hi6tori><clt monum eul, reue bijzoudcre waardt- aan voor de hemionmus der oudlteirl~knndo.

?.o De Woningen oQdr!r k~op !, \YaarvaU ,dP. h•utrpr.ijl,~l\ ~~n.en ,.albllnr zijn V•lOr et•ne ttanmcrkt>l~jlcrrvt'l'hQoging. btengt:'rcllHl~\tl . janrlijks op OtHtrcnl AIOO.f. ., dJar .nicl oncte,r ·begrepNl dn.\lót.lr• uf •H·t •JWt•loatscll llnar den toren en welke, ûiMslig voor ~rg· l, Jnat;~, • n , li\!4llll Ollvedtnurd zijn. :)o 1':11 rl·~ lluit•'!l der koo ,,f'll 3, ~ •. 5, G flll . 1, ~tijp all.etl ,ook mnncH ijk lti.i dr. mnnnd aan zeer g-·ringe J·rijzeu ,.,!rhutn·d. 4•1 u,: toew îjz i 11~ Zlll g ..11chied1m h~>tt.ij , Yr)or r•lkt•n koop afzon· derlij k helrij ,n •M~~n vnu allen of.f·ouis·· koop~r.t ~~~CI\f3~YOt?~d. ljo . li nt !(rootste go·mak vrtu J>~ctahng tl~r l.OO f'J,~lJZe1~ Zit\ to11MC· stann wurden. ·

6<> Al llf" Ze noedHen zullen zi chlba~r ::ijn do Dins• d a ~· ·n , vnn 2 toL5 uur namiddag . . 7o Jn tnst~ch•: n kllnmeunfl;J underil Inlichtingen en

erl:mgen tt1n kan tore vnn gü•er)den Nolariá.

on .Dondèr•

plakbrioven ·

N 0

<....>

Deel van het Nomleau plan de la vĂźle de Gand 1854 (Tessaro). 64 : Vismarkt, 16 Gravensteen. Op het plan ziet men duidelijk de Plottersgracht en het MeerhemkanaaL

lagen enkele stenen brugjes;·vandaar'de:naam de Zeven Brugjes;. alhoewel er maar Vijf op de ~igen.lijke ·g!~cht lagen. Deze bi1lgjes ":"aren ; Sint-Elooibrug : in de Geldmunt · · Zeugbrug : tussen Hertogstraat en Zeugsteeg . ' Kuipersbrug : tussen Plottersgracht eri'Kuiperstraat Veirdambrug : in Veirdams~aat ( th_ans prongenhof} . _ Een brugje h'ad geen naa.Iil, omdat.11et4)iiuîen een eigendom lag: (zie plan) _ . · De twee overige bruggen waren. : . -Sleutelbrug: tussén Lapge Steertstra~itenKorte Steenstraat op de Tichelrlj. ·. Slu~ekensbrug : in het Oudburg . . . . . _ De waterloop dèr zeven bnigje8 ~~ piact~ch volledig.ingehouwd.:én was van geen nut meer. De eige_páal's v~de huizen, die aan de water. loop grensden, werden verplicht b~~rputten en een rió1ering ~ ~è • leggen. · . · · · · _ . . . · ...·. · . . . . . De grond werd verkoc.ht aan negentien _eïgéit!W"Sén bracht Uitataal 5.062 fr. op,wàatvati Steyaert•Ho~densî.~77fr:en de kerkfabriek H. Kerst 1.082· &. betaaldeni · " . .

i 7 juli :Heden avond om negen U.qrhl,~àe hetberg Hef. Trompetje, . Ham : bal. Toegatig : 50 centimes. ·Er is.eert goed orkest. , · . juli: ~orden zeven militièklassen opgèroepen. Het:Qproepén van dè reserve-klissen veroorzaa;ktvee], treurige tonelen in steden en dorpen. Veelher()pgetoepen soldaten ~c:ibben vrouw en kinderen. Wat de mannen betreft. ze zoeken meestal troost in de drank en als ze ·dronken zijn; lopen ze zingendlangs de straten. Oswald de·Kerchóve, advoc~t én zoon van de burgemeeste! huwt . · met Maria Lippens,. dochter van Augu·st Lippens, burgemeester van 1 ·. Moerbeke.

22 j-gli i Door het college van burgemeester en schepenen iS een op~n bare inschrijving geopend voor steun aan 9-e families van de ,opgeroe- · pen soldaten. ' 26 juli : Er wordt medegedeeld, dat doortrekkende. troepen bij dé burgers zullen ingekwartierd worden. De G. van:Gertt wèet te.,.vert~llen . dàt sèdert 1859 de troepen altijd in de kazernes werden ingekwartierd~ ~eeds op 13' april werd in de gemeenteraad de belasting v:Ut l l % op . de nieuwgebouwde huizen besproken, maar de stemJlling_wà.s onbesliSt. Thans keurt de gemeenteraad èen b.~sluit goed, dat bepaalt .dat de H % belasting enkel van toepassiiig zal zijn-óp de huizen gebouwd na 1 augustus 1868, datum waarop deze belastingwerd gèstemd. Dit besluit --......,

204

11\YOIEIS D ST!I:GliT Bel

N 0 U1

~oll6f1~

"""

Bt~rfemee•ler

en Scltepenen,

Overwegende dat de zwaarwichtigbeid der gebeur·tcnissen , die zich in twee naburige landen voorbereiden, militiaoen die buisvaders zijn onder· het vaandel heeft doen roepen ; Overwegende dat degenen die zich aan de \ 'CNlediging nn bet land wijde~ het recht hebben op den onderstand van alle burgers te rekenen; Betrouwende op de gevoelens van vaderlandsliefde en menschlievendheid der Gentscbe bevolking; Neemt de volgende beslissing : El' is eene openbare inschrii''iug geopend, om d(~ vrouwen en kinderen te ondersteunen van de militiaoen dezer stad, die in dienst geroepen zijn. In ell,(en wijk der stad .zal een Comiteit ingericht worden, gelast met de verzameling der inschrijvingen. Deze inschrijvingen zullen ook ontvangen worden ten Stadbu.ize, t• afdooling, -van 9 tot 5 ur<',. Aldus gedaan ten Stadhtûu~ van Gent, d(>.D iO Juli 1870. «>•••f ot: KERUIOn:. De ,..,.,.,.,.,_

~rü,

(;, W,U :LBROEOI,,

Le (}olMge des &urgmeslr_e .!' Écltetnns, O.nsidérant que ht gra'Vité des évèneJllcnts qui se préparenl dans deux. pays l'oi'iins, a fait rappeter sous les drapeaux, des miliciens 1nariés et pères de familie; Cor.t sidérant que eeux qui se clévouent à la défense de la p:1lrie ont Ie droit de <'omptcr sur J'assistanec de leurs eoneitoycns; Coufiant dans les sertl•iments de patriotisme et d'humamité de In population Gtuatoise; Pa·t~nd In. résolutitm suivamte : 11 est ouvert une souscription publitJUe pour nssister les temmes el les tmftmls des miliciens habilturt In ville rnppeMs nu servic-e. 11 scr·a• formé daus ebaquc stlelion de la ville un O•mité t.Óur rccncillir les so•lscrlptious. Celles-ei serout egalement rt~çues 1\ I'Hotel de V illc, t • Division, de 9 à 3 heurcs. Aiusi tait t't l'llotcl de Ville de Goud, le 20 Juillet

1870.

C• llt: KUt:UO\t:. l.e ,'hel'élni,..,

o"'"""""'· t:. W .u :t.BIWEUt t;u't', nt:-.o:a.r.l c . .u:JI(Kf'l'.• u .te.ti:J!JI,u ;

moeten_ we als een poging zien om een aantal misnoegde kiezers terug te winnen. ·. 29 juli : Heden werd de burgerwacht ~pgeroep€m om stadsdieîist:te· doen. Het aantal abonnementen op de Gaiette van Gent is ge~tegen tot 5000. Er zijn per dag drie 9-Îtgaven A o~ negen uur, eèn u1tgàv~ B om 16 uur en een uitgave C oni 18 Uur.

_._·-~~-

1 augustus : In 1856: hebhen we gezien, dat doór bankier .t\~gU.st_l)~ele de krant Beurzen-Courant werd opgericht. AJ vlug werd dct~eU.I!L-tiri Courant een Vlaamsgezinde politiek katholiek gerkhte krant. Veirnoedelijk waren de zaken van A. Daele in 186 9 niet zo schitterend - later zullen We er ietS ovèr meedelen- Waht: in julf1870:verkoc4t_hij zjJ"iJ. krant aan Eug. Vanderhaeghen, eigénaar van ·de Gazette va.n Gent. Op 31 juli verscheen het laatste nummer van de Beurzen-Couiant,.Ààn de abonnees werd medegedeeld, dat :Ze vanaf 1 augustUs de Gazette van Gent zullen ontvangen. Enkelé redact~urs van de B"eurzen.éouian~ èn een aan~allezers waien het niet eens met de oplossing en ree~ op 3 augustus verscheen èen nieuwe harit UNieuw-e Beutzencourant'' met als stichter kanunnik]. Verschuereh, die, we 'Ïeeds hebben ontmoet als eigenaar van het ''Werk der Vlaamsche Katholieke Drukpersi':. Qe3 augustus schreef De Nieuwe ·Beurzen-Courant : UEr bestong n_og_ min~·. der reden om de Beurzen-Courant over te laten aan de Heer··eigènaar ' ·· ' · · der Gazette van Gent. Om al deze redenen herleeft het verk#.!tt ~lad heden in de Nieuwe Beurzen-Courant~ Wij zijn katholiek; wîj "Zîjh .. Roomsch katholiek". · Eug. VanderHaeghen·daagde de Nieuwe Beurzencourant voor de . rechtbank. De krant moest zijrt titel ópgev~n-en aan E. Va:nderhàeghen 15.000 fr.schadevergoeding betalen. Vanaf i2februari 1871~àl-.de titel nu luiden Fondsenblad. Frans Potter-, die reeds m~ewèrkte.aan de Beurzen-Courant zal hoofdredacteur wÖrden va.Ii het Fond:Setiblad. Op 16 augustus verscheen te Gent he~ eerste'numriler van een. nieuw politiek neutraal blad ''Het VolkSh\ad van G~nt". Op 4 december 1870 zal nog een nieuw Vlaá:ms weelèl.?lad verschijnen "Het-Ylaamsche Volk". Het werd uitgegeven door cl# kunst'- en letterkring Nederland's Toekomst en had als kernspreuk ''Wijwillèn·wat is recht".-Med~wër kers waren de Gentse onderwijzer Jan B9U:chery (1846-1911)...· die wat Vries~Jl848-1932), E4w:lrd later Gent zal verlaten, Loclewijk Blaes, Julius Wytynck, Konstant COrnelis én Hendrik Ke~-élS"'Cl8·521933 ). Het nieuw weekblad schonk zijn:ganse aandacht ~--<l~ Vtáamse beweging. Het had echter een kortsio~dig:bestaan ' op :14 màa:i-t 1872 wordt aan de lezers medegedeeld, tla:t Het Vlaamsche Volk zich in de volstrekte onmogelijkheid bevindtlanger te verschijnen; de in-

206

schrijvers zullen het weekblad De Zweep uitgegeven te Brussel ontvangen. Te Gent verschijnen nu negen kranten en zes weekbladen : de katholieke kranten Le Bien Public, Het Vlaemsche Land (eigenaar A. Neut), Het Fondsenblad en Le Nouvelliste de Gand, de liberale Joumal de Gand en De Stad Gent en de neutrale Gazette van Gent, Gentsche Mercurius en Het Volksblad van Gent. De w~kbladen waren De Godsdienstige Week in Vlaanderen en De Vlaëmsche Leeuw, het Volksbelang, La Flandre, Het Vlaamsche Volk en het neutrale Zondagsblad van Gent. 7 augustus. Een brief van een politiecommissaris. "En réponse à votre apostille 4u 4 j'ai l'honneur de vous faire connaître que la situation de !'industrie n'ajamais été plus mauvaise; l'industrie cotonnière n'existant plus qu'àl'état d'exception etest;ruinée par la baisse des cotons. Que les linièrès et les tissages de töile souffrent considérablement par la guerre, qui enlève toute conftance et même.tout rnayen d'exploitation sur les places, telles que Hambourg et dansles pays voisins comme 1'Allemagne et la France. Que les 3/4 des ouvriers gagnent 1/4 de rnains que d'habitude et 1/4 ne gagne plus rien, depuis plusieurs mois. Que les fabriques qui ont diminué les heures de tr~vail sont celles de M. Delecroix, qui occupe environ 200 ouvriers, qui ne travaillent plus que de jour à autre et de Rosseel, qui emploi 150 ouvriers et quine travaillera plus à dater de la semaine prochaine que 4 jours par, semaine. L'établissement de M. Delecroix sera peut-être momentanément ou indéftniment fermé si d'ici à 11 jours la conftance ne renaît pas et je . pense que la moitié des fabriques de la ville chomera vers la fm de ce mois pour les mêmes motifs et les grandes difftcultés que rencantrent généralement tous les fabricants pour faire escompter leurs traîtes." 8 augustus: De burgerwacht moet de wacht aan de stadsgevangenis nietmeer doen. Deze dienst wordt opnieuw verzekerd door soldàten. Baron Grenier;-Lefevre, oud senator, is overleden op 74-jarige leeftijd. 10 augustus: Sedert gisteren moet de burgerwacht opnieuw dienst doen aan het Rasphuis. Op 16 augustus worden weer soldaten ingezet. 12 augustus : De vrouwen van de opgeroepen soldaten ontvangen wekelijks 5,25 fr.tot 13,15 fr.volgens het aantal kinderen: 29 augustus :Gisteren zijn een veertigtal Gentse kleermakers, die zich te Parijs bevonden, in onze stad aangekomen. Nog anderen zullen volgen. 3 september : De gemeenteraad keurt een nieuw reglement voor de 207

IJ~·t

( 41/lf'Ht•

t''UI

JJ,u·fp•mVt ,f<}t 1

f~U

~'rfaeJWU(!If

_,, .• l;t;w 1<'11 ~l:ulhnitt•. 'Hu ''

'"· cl·"l

ll·•l"!/ntn·dr

l·;t.fn/t'Ht~

Ut•t•kht zijtw hC'· ~ruur·den •lal kn U'('\'Oin'(' dC't' M o·r•oole ht·,n·ging<'n ,·an li'C)('fH'Il. ('I' mis• s(·hit·n sold:ll<'n hij dt' Îfl\\ OtWI'~ zuliNt mot'f('ll gehuis\e... r "m•th•n. ~

l.t• ( ,,1ff:.1,. dv"

lnrornw ni~lt·••s tJIH'

s.-~ ~ulmi

pa1· ~u ik

dc•s gl'antl.., llHHn c·rJH'Hfs d•· h·•mpt••< H

) am·a JH'HI-(•fJ•(• lit•u tl(•lug(•J' dt'!'> mililait•t·~ •·fwz fhahilau!. F1111 il 11!iold tlc• \ iil· tlo f.au .!. k I t "'J•I m'•: · 1'-'70

Ul··•·pt.-mh:·r· JS7H. f•r

lJI ht Hf ttft\ t

208

opera goed. De aanneming 9f de vecyerping van de artiesten zal plaats hebben bij middel van een stem:tR_ihg,-wàaraan de abonnees van de loges, de eerste ~n tweede rang, de·~~ de baignoires, parket en par--... terre mogen deelnemen. '

19 septembe~ ::Oe htholieke kring van Gentheeftbeslot~n eé~ ambulance in te richten in 'de ruime voordracht~aal van de maat8êhappij._ Op 28 september kwamen te Gent een 125 Franse gekwetsten aan: 25 werden otJ.dergebracht fu de Katholieke Kring, een honderdtal in de Bijloke. 23 september : De gemeenteraad beSluit beroep te doen op de openbàre liefdadigheid om in het onderhoud te voorzien van de gekwetste Franse militairen, die te qent zullen aankomen en stelt 10.000 fr.ter beschikking. 24 september :De klassen 1863, 1865 en 1866 zullen naar hun haartist.ede worden teruggezonden .. De klas 1864 blijft onder de wapèns.

27 sept~mber: Op 9 september had de ministervan Binnenlandse Zaken gevraagd aan de provinçie~gouv~tneurs om de steden en· gemeen. t~naan te bevelen gekwetste solda~e:n van á.e Frans-Duitse oor~og te verzorgen; Ook hier deed de staat dus beroep op de openl;>are liefdadig~~!d. Op 27 septèm~er kwam 's morgens een trein met gekwetsten Zuidstation aan. Te Gent werden vier ambulances opgericht. Een eerste ambulance werd ingericht in het Burgerlijk B<>s.pitaal oÎuler 'de leidingvan de professoren Meulewaeter, Deneffe, Soupaert en Burggrae\rè: Een tweede ambulance bevond. zich in het militair howi- _ taaL we hebben reeds gezien, dat een ambulance werd mgericht _m de Katholieke Kring op de Poel. Le Bien Public opende ~en insçhrijving. De--giften heliépen ongeveer 22.000- fr. Er werd een korps geyormd : e~el:e'-d~kters, waar_onder van Go~them, Van Daele, VanDunne, Tibbaut, ápothekers en een dertigthl jongeren, die als verplegers w~rk~ záalJf w~en. De vierde ambulance werd opgericht door de-loge La. - Liberté in hun lokaal in de AchtersikkeL Ook hier beschikte men over een ploeg ziekenverplegers, d1ewerkt~n ónder de leiding va.ricde dokt~f~ De Keghel, Vandermeersclt, Van Vossem en Ad. Van Oote- ghem, die lat-ei: burget:n.eestèi' van ~de berg zou worden. Na hun-genezirig werden de Fransé~soldat;en_ overgebracht naar_ de ~i.c--· tadel. In totaal wer<Jen 484. Fransen: in de citadel geïnterneerd:'Na=de wapenstilstandkeerden ze op 11 maart 1871 naàr hun land terug. Te Gent overleden acht Franse _soldaten. Ze werden begraven op het~ -' kerkhof in &:De Smetstraat. In 1~00 besloot men de stoffelijke rèsten 'over te brengen van-hetgesloten kerkhof in de De Smetstr-aat naar

, mhet

209

STA.D GE1VT. •ecteburgers I

CoDcitoyeu I

· Het Schepenen-College nwlwasl -,;ich ter uwer kennis tt~ br·cngt•n dat gekwetste krijgslieden naar Geul zullen gestuunl worden, en dal d(~ (;emecnteraad J met overeenstemming der hm·gcrlijlw Godshuizen, de eerste maatregelen genomen tu•eft om die te ont'mngcn. De Raad drukt hel wrtrouwcn uit dat uwe welwillende medehult' hem in deze omstandiglu•id ni•~L zal ontbreken. Om g<><leeltclijk in de kosten v:m l·erpleging der gekwetsten te voorzien, heeft bij ons gelast, in naam tler stml Gent, cencn oproep tot d•~ liefdadigheid Yan al de inwoncr'S te doen. Tc dien einde heen hij •·en midden-comiteit aangesteld om inschrij,·ingcn en giften in te zamelc~n, die insgelijks ten Stadhui'l.c , in de btll'eelcn der t• Afdeeling, Yan 9 tol i) ure zulleu aauYaard worden. Dit Comiteit is zmncngest~ld uit de H8el'ell

l.eVÎl!Oil,

1.,. Collé~•~ èche,·imtl 8'cmprt!~t~~e de tuwh•r t\ volrel eonrmls~met1 •t•w des blt•ss•~s mililuirt•li vont Nre

dirig.:s sm· (~mul, t\l que 11' Conlft}ll enmnumul, de roue•wt nvtte la ( ;mnmissiou dt-s lwspices eh•ils. ''icnt de J•r•mdrt~ Je.~j premit>r,~~t mesm·es pour les rc•:evoir. l.c Coraseil cxprinw la conflance que votre corwours dt~voué ne lul lern flUS Mlaut 4nn.o; et!tlc eirconstuncc. Alin de subvenir (~U partie aux frais de truitemtfit des ble88és, 11 uous n dtar~és de lairc1 au nom de In ville de! (~and, 11r1 ehaleureu~ npJJcl 1i l11 cbarité de tous lefi hubitnnts. 11 n iaslilué à eet eft'et un (;omité centrul pour reeueiiHr

•

Sehepen-Voon:ittu, Drt.potra.&t 21,

Gueqw.

Vu.y!Jteke. Jlotte. Dall&yoo, Orore111Wl.

Nederkouw 89,

Twu.lt~t 123,

id. id. id.

Nieuwe Guinin&t 24, l'rl!d.äh.eersnlei 7. Wge &Wnst:ut 30,

id.

Hoogpoort 42.

24.

0.-t DE XEBCKOVE. --~- - - -

et donH en

Oöldl'e,

à à

Ce (Jomilt! L>sf compo8é de : Levilou, óobsvln·~ 111$lllll Dnlt !1, Pick.wt. I'JIIUielllèr colllJiliUI. ru del JUllt.DIA U, .AIJge V&lldmlbergbt. id. ru ' - ' ._ ~at, V&ll lleeke, id. ru .. lt~lU, Gtlllquim', 14. IOU~fllt ru 4a OliiW U, Vuyllteke. id. quJ . . ~ 7. llotu, id. rulorp . . brfttU. Dahayoa, Gtwet'IIIJIII,

id. id.

rae&Ut-P~JO.

ru 1&&~4!.

\ ' olre (,()llége éebevioal ~·OOH exoorlc 8l'CC in.<Jfauce, All fJOIII ft l'bomaraité, à apporter ,·otre cl,..mifo

t: " . Scbepeoen-College maant u

dringend aan, in na~m d('r me~~h lic\·endbeid, uwe grn tot leu~ang un die groote ramp te •nll.eo bi i brengen. Gedaan ten Stadhuize ,·an Gent, den ~U- September 1870.

NOUSCI'ÎJIIÎOII!t

3 htmres.

. Picka.ert. Gelsente-nadsllill!.<lcm Lijvektnaatrul l5, E. V&lld.e11berghe. id. V&n Heeke. id.

les

lc~squcls serout •;8alemmtt reçu.11 I'Mtd d•~ villc!, f'" UiviHion, de 9

au soulagem~Jl de cetle inrorl.um~.

r'*

Fait à JWtel de \'iJle de c;,..H~. Ie a4 Septembre lS70.

De-~ C. WAELBBOECllt. .-__._..._ ~ • .;;;::..-;... ~....-r~...... .._,._._

D& JU':ItCIWVZ.

Lo~--....1.

C. 11UJIL_,IICIL

210

het nieuw kerkhof. Op 1 juli 1900 werd het grafmonument werk van beeldhouwer Hipp. Le Roy plechtig onthuld. Door tussenkomst van de Société française de bienfaisatl.~e werd o~k het; monument van de Napoleonisten op het kerkhof van Sint-Amandsberg hersteld. (bibl. ~· Verbessem: L'Hospitalité Gantoise aux Blessés Français 1870-1871. 1913) 1 october : In de herberg F auconnier wordt een tentoonstelling ingericht van voorwerpen van het slagveld te Sedan : Pruisische helmen, Duitse ransels, sabels, kanonballen, kogels, enz. 3 october : In de gemeenteraad wordt verslag uitgebracht over de steun aan de gezinnen van de opgeroepen soldaten. De ontvangsten waren: 14 916,99 fr. Bedrag inschrijvingen 2 749,84 ft; Opbrengst concerten 1 686,29 fr. Omhalingen in de fabrieken 1 038,05 fr. Giften maatschappijen 848,71 fr. Aandeel stad in de gift van de koninklijke familie Aandeel stad in de gift van de maatschappij van de 115,90 fr. spelen te Spa 21355,78 fr. De uitgaven beliepen 16 318,7-5 fr. Op 1 october bleefèr dus in kas · 5 038;ó3{r. Deuiidelingen·gebeurden wekelijks: elk~ huisvrouw ont. ving 75 centimes per dag en 30 centimes per kind. In totaal werden· · 284 vrouwen met 350 kinders ondersteund. 1° week (3.0. 7) 253 vrouwen en 309 kinderen 20 week 256 " 311 " 3° week 271 " 324 " 40 week 272 " 326 " 273 " 331 " 5°_wèek 6° week 273 " 333 " 70 week 277 ,,. 338 " go week 269 " 330 " 9°week 9 " '14 " 10° week .8 " 13 " Opmerkelijk is wel, dat de staat-niettussen kwam bij de steun àan de· gezinnen en dat beroep werd gedaan op de openbare liefdadigheid. 3 october :Gisteren zijn verscheidene soldaten v_an het pauselijk zoeavenleger ie Gent aangekomen. Dit als gevolg vah het einde van de strijd tussen het pauselijk leger en Italië.

211

Grafmonument Franse soldaten.

21 november : De gemeenteraad besluit de vervallen windmolen op de Nieuwe Wandeling rechtover de ingang van de gevangenis te kopen voor 4000 fr. 212

19 december ~ Dubais interpelleert de schepen van de burgerlijke stand over de spelling'van de namen door de bedienden van de burgerlijke stand. Met voorbeelden toont hij aan dat een zelfde naam op verschillende manieren wordt geschreven en vraagt, dat de bedienden de namen correct zouden schrijven. De gemeenteraad keurt de aanleg van de Guinardstraat goed. (zie plan) 31 december: Te Gent overleed Felix Boone {1821-1870) :hij was hoofdredacteur van De Broedermin en daarna van be Stad Gent. Willem Rogghé tekende zijn portret in zijn Gedenkbladen (blz. 260-262). Boone werd geboren te Gent op 8.3.1821. Hij was lid van talrijke verenigingen, onder meer van de Melomanen, De Taal is gansch het Volk, het Willemsfonds, de Fonteinisten, Willem Tell. Hij schreef enkele gedichten en de romans. Mijn eerste blik in de wereld en De Tooverdrank. (zie ook De Stad Gent van 2.1.1871). Wat gebeurde terwijlin 1870 ? Naast de Frans-Duitse oorlog moeten vermeld worden : het eerste Vatikaans Concilie met de verklaring van het dogma van de onfeilbaarheid van de Paus en het einde van de Pauselijke Staten door de inneming van Rome door Italië. Rosa Luxemburg (1919), Lenin (1924) en Alfred Adler (1937) worden geboren, terwijl Charles Dickens (1812), Alexander Dumas vader (1802) en Jules de Goncourt (1830) overlijden. Richard Wagner-componeert J?ie Walküre, Schliemann doet zijn opgravingen in Troje en ... de kri- , noline-mode behoort tot het verleden. · · . Zoals in de bijdrage "Gent in 1860" kijken we even naar de Gentse randgemeenten, maken een synthese van de periode 1860-1870•en vergelijken de begroting 1870 met de begroting 1850 en 1860. Gemeenten

Bevol~

king 1870

Oppervlakte

Burgemeester

Aangroei bevolking (1,8601870)

5 608 Gent 123 755 2 317 ha - Ch. de Kerchove Van Hoorebeke 2 216 Edm. 925 109 ha. 6 Ledeberg 1105 733 ha. L. Van Houtte 2 774 Gentbrugge 1 543 Oostakker 7 741 2 708 ha. H. Buysse 29 1181 Wondelgem 780 ha. K. van Laere -13 Drongen4 422 2 946 ha. J. Rooman 173 Mariakerke 1371 517 ha. G. Herry-Vispoel 175 St.-Denijs-Westrem 1607 623 ha. Bar. Gabr. Eycke 213

tJE:q-. 2:.! S!'ptcntlwt• Hl70.

] ' " ' :,\ \1'1 11\\LJ-

'n t: t& Kt·: n"' , . •·~ n ""' 1 c 1 .' \u (• 1:1"1 11; \'\\

'!I

E !'\, K F 1\_S 13

I;E\1')

J) ll

trr 1~ Sl,1\1, Il~

·l

1'<:'

rrEGI~N _Ul~N 0()RJ~OG~ --.

-~---·--

_4tlll 11lle JlreJ•/ilitule",.

N ,....

-1:>-

Wie schrikt IIH~I bij de :ilgrij,tli.Jk r i< loncf'lcn d it• t!J;Jil • IJJj •lllle naUIIl'en "t•<' l<·u: \\'ie \Oclt het. hoo(d 'an vct·ont\\'Hlll'd Jging niet glocljl!ll 'o•H' de noe~lijl,c ltl t ll ,ehcih lachtiug \1 ie 'oo1· alt ij1l onze glnns1·ijke ec11W zal on!ecr!'ll! Wi e jH'ote.s iN!l'd niet uit al zijne m:H·ht. tegen dien hlocdigl.'n gecs~cl die Je dwinge1:111 lf'll '".<'t' ltu JI!H' mind1'1'cn gc wo1·pcn hebber 1 f.lkcn "e!tlcuk!'tHlm Jli C IJ ~(· h moet thnn-; in zijn binÎ;•·Jhlf· er·n d repc \\'I'O!'ning \'oden , ccne gehcim~ i nnigc stem die roept : 0 mcnsehdom! o mcnschdom, gij ' ' "'H l• i '' z ·•1 ed<:l, en lieden YCI'ralt gij doo~ liW'! \\'andadm, doOl' U\\'e nll'w:wndheid nog beneden het ··tdc!o<,_,. dil?!'! ... i\J ,m J· moe(en \Y ij tlanr 0111 iuéhten, w:whopen? NeC'n; laat ons de h9nden snmcn slaan , L:1un<·n '' IJ 111 1 het gedac l.1t die na tionnle eer en' roem; tienken wij slcr·hts dat nlle menschon broeders zijn, ,;l ..Int her -lt'<'llts dat l.1gc \'OJ'S icrm>t is, dat koning- cu kcizCJ'>gcs lnciH hct\\·clk alle di e gruwelen te \ \ •' P!l heeft. :.: eLr.1gL .,,:t-1,

tr ~ l

l'o. il\..-<11. 1t •

' li J

" ' '-

otAHU•

o \.fl.lt

'-''-' ' "

UV.I'Yii"JP; '\.'-"

•J\1 0.. 'J '-I V tl

ll ~ .liJI 'v '')

" t.' ll

''-'

vo.o...., ..., ao

"'""...,.._,A'-'"

,,•v• •• •••

'•"'""

q:rcdéld te zi('ll, ]na l o11s dan wcini~ purtij 'b·clc~cn 'oot• Frnnsd11nan of Du itschcr, want hel zijn aU~

c;ulij kc o!lsclukkigcu, ~ la c !ltoffers der gl'Ootc hecrsclH1ppij; :dleu Y<'l'llr·ukten, nl wie die er ' t meest tf 'erliet.cu, die hu u w<·rk en IH·ood ontzcid worden! Zie lw c rli c men,ehcn dompelen die uit Frankl'ijk vl hnnJH'Il worden, OJud<~t zij ;)I'C II rijkdom, goon Jast besttHw hebben! Zie de undci'Cil dnat· worstelen tegellf:,· li l't 1 l'<'Col ,jk ~pook de:; honf(crs, tcJ•wijl de ovcJ'igcn door honderden mooi·dtuigcu zullen doorschoten, doot·.f · . kcl'fl, \Ct•pfettcrd en gölaeltt ''ordm ! ...... ls , da~ wel nwn -d,clijl; '! .:\loet tlwns uit aller hor·sten gce~-< "lic ht ullloprillgcn un:IJ' YCrLctcring '? . ~ ·~ { 0 ja, d:HIJ' lliOI'L een t:i nde, da;1r moet pnal en pc1·l- na n gbtc ld wonJen! )fnar hoc zulks vct·kregcn. · b hel niet.. met gn n:;c h dt: . "· c i·c J~ saam te trekken , door ltet. l>en)l'dc!'en rnn crnc~ nlgcmecncn in~crn n .• lion alw \\ (• J·k<'r:; hontl , opdnt. WIJ l)an,... nllcn de hoop kunnen roeden eens de socwle wercldl'CpublJckl . 1 zien tot slnnd komen, dat gansch ·Tiet a:mlt·ijk slcd1t s ,·oor nlkn één radcrlnn\1 wo1·dc, wanr Yl'Cdc c -~ î ln·o<" Ierlil in cl knndet• Iil'l'del ijk mogen omhclze!l . \\'el'kli cdcn : dat i-; ' t ceui~stc dat on s redden kaH; laat on~ dn ;; niC't onvcJ·schillig zijn; sluiten on~ allen 1n !Jond, di e t· ced,; 01 n·al ui lgcb J•cid is, en in onzen eigenen lcreust ijd zullen wij 110g gcrocl: , ' cl'IJctct·ingcn aan <1llzcn toc~ta nd zien komen, want lhlu alléén wllcn onze ntCJbchelijkc J'cchtcn geldcnJ Wij hlijY(~ n het vom·foopig kQmiteil : ;·· ·

YA~

DE WEGIJE, DEflOOS, YAJ'\

13E\'EHE{rEM~JERMAN 1,,

Sccr~lariaat hct·u~l

in de SL-Amandstr·aat , X• fHl, ;dwunr· eenieder zich knn loten insJfu·~- · • n-n . De inleg nm den Intcmalionalen bond, is fr·. I -20 's j :Hil'il, · ' . 'r~ \\'y ,·erzockcn de bestuurleden nm elke wcl·kct·sm<wtschappij, de ,.e''l:l:'!l:!~."ing~voor· hun bijecn·Î;cl•oep..,, op ~lanndug W octobel', in clw /'rins, in de Ram, te willen bijwonen. ~C,.. /{;(At:-~ ,7/';lA/'ó'n~ DAGORDE : rerzoel.· 0111 hun q,a11 de Jntemationulc Werkerst•ereMi{inq aan Ie .~htiteu.. ... · liet vool'loopig

t;t.rl. druk h i'<J F. ~!.1 •. 1 . 1\l'II ·>Pi-~'he blr~.H,

/\ N

'lJl """

·Á

(-vervolg tabel blz~. 213} Afsnee · 320 .. 395-Ita; V~ Haute-L. Desteldonk 1 077 · 622 ha. P.'Varide Vyver- ; Mendonk 304 629 ha. :E. Van Overloop Winkel St. Kuis 2199 1 249ha. J.'Vermeulen '

-·

~ 37

3 238

Tijdens de peri~de 1860-187-0was-de B~l~che bevolkinggestegen met 7,6 %. In d.èzelfde periodesteèg'deÇentse bevolking:met slechts 4' 7 %: I>e cholera-(!pidemie.van 1866 heeft natU~Jijk-een: rol gespeeld, maar andere factoren waren de dalitig v:lll het geböortecijfer- (van 37,38 per 1000 inwoners m186-o naar 34;,78 in 1870) en de verromdering van het nettQ verschil tussen- intm_igratiè eti émigratie, dit zeker . , als gevolg van.de crisis in de katoennijv.etlieid. Wat de randgemeenten betreft stellen we een snelle g!'Qei van de bevolking :vast ,te Lede berg, te Gentbrugge en te Oostakker, hiet.wel het deel, dat in 1872 de nieuwe gemeente Sint-Amandsberg zal worden. In Oost-Vlaanderen. steeg de bevolking in dezelfde periodemet slechts 4, 7 ~· Een vergelijking tussen de begroting van -1870 niet de begroting van 1860 kan ons heel wat leren. · Gewoneinkomsten: 1850 : 1493488,96 fr. 1860 : 2 094 ~16,.7~ fr. 1870 : 2 453 895,02 fr. Tussen 1860 en 1870 zijn de inkomstengestegen met 17,1 %. Na de afschaffing van_de gemeentelijke.octroofrecht~n in 1860 .komt ter vervangingvan dezè inkomsten 60,3 %van het gerneenfeforids. (in 1850 betekehden de octrooirechten 78,3.% van de inkomsten vóor 1860 nog 76,5 %). Er is dus een verliesaan inkomsten door de afschaf:fmg van de octrooirechten, waardoor naar nieuwe inkomsten moet worden uitgezien. In 1860 kwamen 251 000 fr. (= 11,9"'% van de.inkotnsten) van rechtstreekse belastingen; in-1870 ~ordtdit 469 OOOfr. (= 19,1 %)~ De bel~tmgen werden dus vèrhoogd . . .· · 1860 1870 7 adel gewoné opeentimes op 7 add. gewone opeentirnes op grondbelasting grondbelasting 25 add. hUitengewone opcent. op 8 add. buitengewone opcent. op gJ;ondbela8ting grondbelästing - samen : 109 799 fr. samen : 51 101 fr. 7 add~ gewone opeentimes op per- ' 7 adel gewone opeentimes op _ " - pérson_ele Bel~ting sonele belasting3 add. buitengewone opcent. op 15 add. buitengewone opcent. op personele belasting . __ .. personele:belasting samen: 51 789 fr. samen.: 128 799 fi. · 216

STAD GENT. Donderdag 1 !3 October tentoonstelling e n g•:oote t'e h:oop 1'-!telling· van al de

,V-INTERN-IE TJ,VIG IIED .EN,

SCHO~l!~J!~~~~~~~STER,

1:\ HET GROOT ~IAG.\Z!J:\ DEI1

Het huis de SCHOO~E HOYE~fERSTEil staa~ thans in gche.el Gent rn de omstreken bçl;end 'l!s ~., koop va"n alle magazijnen verkoopeode.

1, 1

! ,

OVERZICHT DER

PRIJZE~

\'.\\' EF:\fo,fo: .\HTIKELE'i :

'""n

3000 Fantuijbroehn . . . . l OOO toilet> : • • • Î> 'I•O Jaqndt••n. . . . · MOO \\' iutero..-erja._<en in 'losk<>wa en ratifn ~ 5 •0 litnd~ rk,,~hnnen • . • . . . • . • 1500 t)nci•>Ordringb..tre O\'e rj as;~ n 'oor mano-n . 800 !i awerrok~en . . . . . . . . . .

1500

)lariui~

•

dames . . . . ,

l. ·

'" ~11

{ ·JA~ .''< f·• t

~ <'

pr ;~·t 11

· r_

te ur 'tl'J"'i

op de maat in 12 uren.

t.e "'·enden in d e f"'CliOONE HOV.hNIE1l sTElC 1 ~, LnnR,"e l\Iuut. l 8.

VRIJE INGANG.

Naast de inkomsten van het gemeentefonds en van de stedelijke belastingen kwamen nog inkomsten voor het verlenen van allerlei diensten (verhuring eigendommen, markten, enz.) alsook van rijkstoelagen (onderwijs, kazernement, enz. ) Gewone Uitgaven : Gewone Uitgaven Pensioenen Aflossingen 1850 1860 1870

Neem acht! •

Kleed ~ ren

;.~ !j

. . . .

Koopers neemt het te taat! t•P(!ht:f!ih·eel~l'l

l i•- n!)

lS- ·•0

De t gemt:oQ'I'dige omslaildigiuden dw ingmum t•p1t1 lm,it •n ;(,"•;;u Zich

~·

; · \HJ

Artikelen voor dames. 2 0 0~ Waterrof()()b ... oor

i -:'> l t

! -.~ "

872 753,73 fr. 1 331 530 , 53 fr. 1 591 074,36 fr.

528 120,65 fr. 4 72 723,02 fr. 716 370,32 fr.

Totaal 1 500 874,38 fr. 1 804 253,55 fr . 2 307 444,68 fr .

De gewone uitgaven zijn gestegen met 19,5 % en de aflossingen met 51,6 %. Het verschil in stijging tussen het percent van inkomsten en van uitgaven is toe te schrijven aan een kleiner batig saldo in 1870. (in 217

r ·~·

i ··r

."":-

...

-~_ ,.~

"-' f""'î

-,,

218

1860 : 290 163 fr.tegen 146 451 fr. in 1870). De gewone uitgave per inwoner is gestegen van 11,28 fr. in 1860 tot 12,86-fr. in 1870. Onderzoeken we thans de gewone uitgaven Hoofdstuk I Percent in 1860 9,69% 19,03% 28,52% 25,66% 13,80 % 12,67% 0,68% 1,32% 2,80% 2,98% 0,66% 0,68%

Bedrag en percent 1 Administratie 154 278,00 fr. 2 Politie, veiligheid en gezondheid 454112,47 fr. Âˇ3 Openbare werken 219 750,00 fr. 4 Handel en Nijverheid 10 943,34 fr. 5 Kazernement 44 660,00 fr. 6 Slachthuis 10 500,00 fr. Hoofdstuk 11 1 Liefdadigheid 2 Erediensten 3 Onderwijs 4 Schone Kunsten Hoofdstuk Ill V ~rmakelijkheden Onvoorziene uitgaven Totaal

130 385,05 fr. 8,19% 11,4 % 5 350,00 fr. 0,33% 0,5 % 421 423,72 fr. 26,48 % 20,19 % 4,24 % 4,31% 67 471,78 65 700 fr. 6500 fr.

4,13% 0,40%

4,6 % 0,9 %-

1 591 074,36 fr. 99,92 % 99,92%

In absolute cijfers zijn in 1870 zeven posten gestegen (politie, veiligheid en gezondheid : 712 4 74 fr., openbare werken : 54 682 fr., onderwijs 209 959 fr., Slachthuis 1 400 fr., schone kunsten 10 959 fr., kazernement 5000 fr. en vermakelijkheden 4 400 fr.) en vJjf posten zijn verminderd (administratie 102 866 fr., handel en nijverheid6 694 fr., liefdadigheid 22 259 fr., erediensten 1 100 fr. en onvoorziene uitgaven : 5 500 fr. ). De vermindering van het artikel administratie is een gevolg van de afschaffmg van de octrooirechten, alsook van het feit dat de dienst openbare werken niet meer voorkomt in het artikel administratie, maar in het artikel openbare werken. Ook het artikel Liefdadigheid is veminderd, omdat de begroting van het Bestuur van de Burgerlijke Godshuizen in evenwicht is, waardoor het stadsbestuur geen toelage moet verlenen. De totale vermindering van de vijf artikels bedraagt 138 419 fr. In absolute cijfers zijn de zeven artikels, die vermeerderd zijn, aangegroeid met in totaal 397 974 fr. _Hiervan gaat het leeuwenaandeel naar het artikel Politie, veiligheid en gezondheid en het artikel Onderwijs. 219

Nu onderzoeken- we die twee,artikels. Politie, veiligheid en gezondheid ·" Bedrag

en 'percent

Percent· in J860 i98 675,00 fr. 12,48 % 9,55% 56 475,00 fr. 3,55% 3,98% 21127,47 fr. 134 000,00 fr. 8,42 % 16 900,00 fr. % 26 935,00 fr.

1 Politie 2 Brandweer 3 Burgerwacht 4 Verlichting 5 Straatvegen / 6 overige

454 112,47 fr. ·.In absolute cijfers Zijn al de posten gestegen, maar niet in dezelfde verhouding. De eost politie steeg m.et 71 500 fr.; dit is het gevolg van een aangroei van het politiekorps (vat{ 73leden in 1860 naar 9lleden in 1870) en van ,eèil verhoging van de wedden. (brigadier : van 910 fr., naar 1210 fr., agent1°klas van 825 fr.naar 1025 fr., agent2° klas · · van 800 fr. naàr 999 fr. ). - In dit hoofdstuk vinden we ook nog acht trompetters op het Belfort, die elkjaarlijks 110 fr. ontvangen. Onderwijs en Schone Kunsten

i Allerlei studiebeurzen 2 Atheneum (352lln.) 3 Middelbare School ( 27 5 lln.) 4 Lagere en ~ewaarscholen · (12 672lln.) 5 Nijv:erheidsschool (6 72 lln.) 6 Academie (636lln.) 7 Conservatorium (278lln.) 8 Overige uitgaven

\·

28 QOO,OO fr. 1, 76 %_ 44 300,00 fr. .2, 78 % -6 675,00 fr .. 0,42%

%irt1860 1,61%. 3,00% 0,27%

303 673,53 fr. 19,08 %

9;07%

38 775,19 fr.. 2,44 ~27 960,22&:. 1,75% 22 661,56 fr. 1,42 % 16 85ó,OO fr. 1,06 %

1,78% 1,90% 1,36 %/ 1,17%

488 895,50&. 30,72%

20,19%

In absolute cijfe~s zijn al de posten:vermeerderd. van· de totale vermeerdering(= 220000 fr.) gaat 183 000 fr. ilaaJ:"l,.èt.bewaarschool-: en lager onäerwijs. Dit is het gevolg vai1de opric;:htingv~ een a;antal. scholen onder het schepenschapvan·G. C~Her en Aug. Wagenèr.. Er valt- op te merken, dat vo~r het laget·onderwijs~ de nijverheids8chool, de academie en het con~en7atoril!m doór de staàt' toelagen worden verleend. · - · . . ' s:ltllenváttend: kunn~n· we zeggên, d;-t de'vénnee~derlng ~ah de uitga- ... 220

ven hoofdzakelijk het gevolg is van de uitbreiding van het politiekorps, de oprichting van e~n aantal scholen en de verhoging van de wedden van gans het stedelijk personeel. · Om dit artikel te eindigen een sàmenvatting van de voornaamste feiten voor de periode_ 1860-1870. Op sociaal gebied moeten de katoencrisis van 1862-63 met als gevolg een grote werkloosheid en de cholera-epidemie van 1866 worden ver:meld. Het Verbindingskanaal werd gegraven, de Frère-Orbanlaan en de Godshuizenlaan worden aangelegd, alsook een aantal nieuwe straten. De spoorlijn Gent-Eeklo en de lijn Gent-Zeizate worden in gebruik genomen. De werken voor de Ringspoorweg zijn begonnen. Als gebouwen moeten vermeld worden: de kerk Sint-Jan-Baptist, het Lousbergsgesticht, de verbouwing van het burgerlijk hospitaal, de ge_vangenis op de Nieuwe Wandeling. In 1860 werd het octrooirecht afgeschaft: de broodpegel wordt opgeheven in 1869. Het Sirit-Jacobsgodshuis en het Wenemaérgesticht worden gesloten. De rol voor vondelingen verdween in 1863. De Liefdadigheidswerkplaats wordt gesloten. ( 1864) De periode 1860-1870 kent een reeks stakingen, voornamelijk in de textielindustrie. In 1869 wordt te Gent een afdeling van de Internationale opgericht. In 1861 had de laatste terechtstelling plaats. De olielampen als open- · bare verlichting worden vervangen door petroleumlampen naast de reeds in gebruik zijnde gaslantare_ns. In 1863 wordt het standbeeld van J acob van Artevelde ingehuldigd. De stad-zal de citadel aankopen in 1870. De uitbreiding van de stad kan beginnen. Ten slotte moeten we aan enkele voorname Gentse figuren herinneren : bisschop Delbecque, Hip. Van Peene en Louis Roelandt stierven in 1864, baron Jules de Saint-Genois overleed in 1866. M. STEELS

221

'T GEWEZEN PRINSENHOF VAN,GENT, ZIJN TIJD, ZIJN GROEI,_ ZIJN STREVEN, ZIJN TIJDGENOTEN WEL BEKEND, IN WOORD EN BEEID BESCHREVEN (Deelt) De Vlaamse graaf Ladewijk van Male {1346-1384 ),'de achterklèinzpon van Robrecht van Bethune,die beruchte vèc4tersbaas door Conscience de ... Leeuw van Vlaanderen" betiteld, is van al de Vlrul;ffise graven zonder overdrijving dé meest betwiste geweest. yan de ene kant ontpopte hij zich all! een gewiekst diplomaat; van de andere kant liet hij zich kennen al$ een onverbeterlijk verkwistend en losbandig heerschap wiens levenswandel de directe en indirecte oorz~ was van onnoemelijk veel aan het graafschap en zijn bewoners berokkende· beproevingen. Om slechts één voorbeeld van zijn spilziek en hoogmoedig karakter. aan te halen : droomde hij van een - bij voorkeur luxueuze - nieuwe residentie, dan moest die droom kost wat kost gerealiseerd wor4en. Al was het nog zo. Het kasteel van Male (bij Brugge) waar hij ~p 30 november 1330 geboren werd, (van daar zijn naam), dat tegenwoordig als rusthuis-ingericht is, vond hij vierkant ongeschikt en hem onwaardig. Nog minder moest hij van het Gravensteen weten. Niet zonder reden trouwens. Ook de sombere, killige vesting van Ru pelmonde had hij liever verlo-, ren dan gevonden. · Dus nam hij zich voor "elders" een aanmerkelijk omvangrijker en prachtvollere residentie op·te richten. Spijts de nabijheid v-an-het Gravensteen liet hij voor het bouwen van die residentie zijn keuze opGent vallen. Betreffende dat grafelijk initiatiet ~oeteil we duidelijkheidshalve enkele passen in de tijd achteruitgaan om dan, een eindje verder, de draad van ons verhaal weer op te nemen.

* * * In de loop van de 12de eeuw schafte een v-an de toenmalige kasteleinen, ook wel burggraven genoemd, zich even buiten de Kuip en in de schaduw van 's Gravenkasteel een uitgestrekt goed aan ( 's Gravengerechte) dat we met enige fantasie kunnen siiller.en tussen 's Gravensteen, de Muide en W ondelgem. (Zoals voldoende geweten is zal op het moerassig gedeelte(= broek) van dat domein in de volgende eeuw het Begijnhof van Sint-Elizabeth verrijzen. , _ Omdat het door die kastelein gebouwd "steen" volledig omgeven was 222

van slóten (wallen) wachtte menniet het domeinHoften Walle te noemen. Een van de opvolgers van onze kastelein, Hugo I, verkocht zijn eigen-· dom in juli 1231 aan een rijke patriciër, Sersander, naar gezegd werd·. een "de Gand". We mogen grif aannemen dat deze Alexander "de Gand ?"naar de smaak van de tijd en naar de zijne, minder of meer belangrijke verbouwingen aan zijn hof aanbracht. Het duurde dan ook niet lang of het Hof ten Walle kreeg een nieuwe naam : Sersanderswal. Ook wel eens Sanderswal genoemd. Pas in Gent aangelapd kwam de Iombard, bankier, geldschieter, wisselaar, woekeraar, pusseînier (1) Sirnon de Mirabello (2) genaamd van Halen in het bezit van Sersanderswal. Wie deze Sirnon was ? Een bastaardzoon van een steenrijke Italiaan vanjoodse komaf, Giovanni (Jan), die het dank zij zijn berg duiten gebracht had tot rentmeester van de hertog van BrabantJan III. Weten we niet wanneer Sirnon geboren werd (tussen 127 5 en 1280) wel bekend is dat hij begraven werd in de Sint-Veerlekerk, naast zijn vader die in 1233 door hertog Jan III terechtgesteld geworden was. Ook is geweten dat zijn wapen boven zijn graf aangebracht was. Ook dat dit graf met veel andere tomben en grafplaten en meubelenen . - beeldhouwwerken grondig verwoest werd in 1579. Zoals we zullen zien was Sirnon niet de eerste de beste. Heeft hij de dood van de Vlaamse kroonprins, Ladewijk I van Nevers. ( t 22 juli · 1322) en die van Lodewijks vader, graaf Robrecht van· Bethune (t 17 sept. 1322) afgewacht om zijn tenten voor goed te Gent te komen opslaan? Een ding is zeker : zó goed voelde de Mirabello zich thuis in de hoogste kringen van de maatschappij en zó onvoorstelbaar rijk, dus.mà.cht~ hebbend, dat hij het wist te bolwerken Isabella (Isabel, Elisabeth) van Lierde, een natuurlijke dochter van de zopas genoemde kroonprins tot vrouw te krijgen. Naar verteld werd uit dankbaarheid voor (financiële) diensten aan zijn (halve) schoonbroer Lodewijk II van Nevers , bewezen~ reeds in 1323 had hij deze een leningvan 1500 ponden toe-gestaan. Het huwelijk had het volgende jaar plaats. Voor de gelegen~ heid werd de bruid tot Vrouwe van Somerghem gebombardeerd. De bruidegom werd geridderd; meteen werd hem de titel van Heer van Perwez verleend. Natuurlijk bleef men hem meneer Sirnon van Halen· noemen en zijn vrouw "Lysbetten mins heren Symoens wyf van Mirabeele". Sirnoh wist hèt te bolwerken dat hij meneèr bankier nummer één werd onder de lange rij andère geldschieters die hier en elders rondspookten. 223

Hij leende ni~t zelden aanzienlijke_geldáo~men a,aJLkoningen (o.~ de koning'van Hongarije; de Engelse koning Edward lil), aan grav,_en {Lawijk voornoemd), aan kerken en,kloo.sters. Ev~eens.aan steden ~Brugge, Gent, enz.) en particuliëren (Artevelde e.a.). Op de keper beschouwd was hij een heetschap dat met de en~ voet in de brandkast sto)ld ~n met de anqere in de (buitenlandse _zo .goed als . in de binnenlandse) politiek. _ _ - · _ _ . _ __ _ _ _ Wat zijn tot barsten toe gevulde portemo~aie ~etreft, weze etaA!l !Ierinnerd dat hij zich ten gerieve van ldQüsters en ketléen gaarne v<>Proribaatzuchtige mecenas liet doorgaan. Die edel}:noedigheid z9u hem dat dacht hij althans - uitstekend te pas kolllen ·als hij, als hét z_over - , kwam, voor Petrus-met-de-sleutels-poort zal bela11den... _ Door bemiddeling va.Îl de graaf was hlj, Z;()als :reeds Alangestipt, in het bezit gekomen van Sanderswal. Zelf!!éhijnt hij het g~ed niet hewöond te hebben: hij beschikte immersover woó11:s~n ..ge_noeg~om.nietin __ de regendrup hoeven te staan. Was hij misschien nietwelkom in_kloos-~~~~~?

's Winters nam hij zijn intrek ineen st~eq ~elks g~yels keken op de Burgstraat en de twee arme)l van d_e BotefiÎtanstraat. Nog tijdens zijn leven stichtte hij binnen zijn mq.J:e~ êen Godshuis voor ar:me weesmeisjes; laten we zeggen deugdzame,(= _1::,ptlsJ kineieren (= enfants). Omdat·dezeBonifanten-in hoofdzaàkna:aiwèrk aangeleerd werd n()emde · men het sticht "Naeldekins Couvent". .In 1376 bracht men het over "naar een ander huis, eveneens gel~gen aan @ Sli.rgstraat,-ongeveer waar zich tegenwoordig deBonifahtenstraat bevindt. Van h_et oorspronkelijk N.C. is behalve een ''vergeten" gebouwtje met houten zol, _ dering, niets overgebleven;- 's Winters nam hij zijll, intrek in een.hujs,gelegen.aan .de "Burchtstrate". De zomermaanden bracht h.ij gewoonlijk door hl een'v~ zijn buiten· goederen, meestal in zijn kasteel van Zaffelare. -·. _ In 1341 steld,e hij de Wal ter beschilddng~v-an een aantal nonnen die er een klooster stichtten geWjjd aan de H~ Augustinus en behorende tot de congr-egatie van de H. Victoire; vándaar de naam waarmee die kloosterlingen-de geschiedenis ingeg~ zijn: Victo6~en.. _ Werden er in die dagen aan de.gebou.wen noemenswaardige wijzigingen-aangebracht ? Vermoedelijk wel want _~uste_l's weten heter dan . _ kasteelh~ren wat noden, zowel materiële als geestelijke, bete}«;n_eJ1. Over de Mirabello als politicus k®nen we kortbondig zijn. A,at1v~elijlèhelde zijn politiek vierk:ànt over n3àr de kant van zijnhalve II!a~prinselijke. schoónhróer. La~r ,~s .d~~ yan-~jn g.:afelijke pluiinen .~ ~laten hebben, zal hij zonder hl:ikket:i (){blozen tege1ijk~~ijd op. tW-ee 224'

-·,

paarden wedden : op dat van Lodewijk en op dat van Artevelde. Na met heel wat tegenslagen op allerlei gebièd te kampeQ. gehad te hebben verliet_ de graaf op het einde van 1339 het graafschap om er nooit meer een voet in te zetten. Er werd niet getalmd in zijn plaats een regent, ofliever een ruwaard aan te stellen. Dat het de rijke hankier was die voor die hoogwaardigheid in aanmerking kwam hoeft ons geenszins te verbazen. Was hij geen schoonbroer - al was hij maar een aangetrouwde -van de regerende prins ? En had hij van de andere kant niet een en ander in de (politieke) pap te brokken? (Laten we er terloops aan herinneren dat Jacob van Artevelde, spijts sommige rondgestrooide vals klinkende liedjes, die functie, nl. van ruwaard, nooit vervuld heeft.l (3) Zoals u zult weten werd Jacob op 17 juli 1345laffelijk vermoord. Het jaar daarop sneuvelde de graaf bij het beleg van Crécy ( 26 aug.) Dit feit bezorgde hem de maar weinig vleiende bijnaam van Lodewijk van Crécy. Het zal wel niet nodig zijn erop te wijzen dat het als aanhankelijk en trouw vazal van de Franse koning was dat hij aan zijn einde kwam. Een ding is zo zeker als de dag : het w,as grinnikend en handenwrijvend dat hij het graf instapte want hij had het enkele weken voordien mogen beleven (op 9 mei) dat zijn aartsvijand Sirnon de Mirabello door onbekend gebleven moordenaarshanden neergestoken was.

* * * We vingert ons verhaal aan met het op een rijtje zetten van graaf van Male's minder "heer"lijke karaktertrekken. Gebortrn op 23 nov. 1330 te Male bij Brugge (vandaar zijn bijnaam) was hij nog geen 16 jaar-ten volJetoen hij van zijn vader het gr.aafschap overerfde. Een erfenis die niet alleen uit rozegeur en manesc)lijn zou bestaan. Daarvoor had de onhandige van Crécy een al te groot aantal bokken geschoten. De jonge Lodewijk realiseerde zich terdeeg dat hij er eerst en vooral moest voor zorgen "echt" ~ het bezit te komen van het graafschap dat door de schuld van zijn voorganger op de rand van de onderga.n,g -gebracht was. Met vliegende vaandels (lees klimmende Gentse en Vlaamse leeuw~n) en slaande trom deed hij op 12 nov. volgend op de dood van v.an Nevers, zijn Blijde Intrede te Gent. De warme. sympathie hem door de_ Gentenaars betoond zou helaas slechts van korte duur zijn. Propertjes jn !s Gravensteen gevangen gezet gelukte hij er uiteindelijk "toch in dank zij het gebruiken van sluwe streken, het hazepad te kiezen (maart 225

ROBRECHT III VAN BETfiUNE (1305~1322) -

I LODEWI]K I VAN NE VERS kroonprins maar geen ·graaf

I . I

I:ODEWI]K II VAN NE VERS (132~1346) Isabella v~ Lierde gehuwd met Simon de Mirabello LODEWI]K VAN MALE ( 1346.-1384)

I I

MARGARETA VAN MALE (1384-1405) gehuwdmet Filips de Stoute. ~ va:n Bourgondiê

JAN ZONDER VREES VAN BOURGONDIE

I I

(l405~14l9r

· FILIPS DE GOEDE VAN BOURG0NDIE (1419-1467)

KARELDE STOUTE VAN BOUR:GONDIE (1467-1477)

I I

MARIA VAN BOURGONDIE (1477~1482) gehuwd met Maxïnt'iliaan van Habsburg FILIPS DE SCHONE VAN HABSBURG (1482~1506)

I KAREL V VAN HABSBURG (1515-1555} Keizer Karel '

Genealogie van enkele Vlaamse graven en yan al de Bourgondische hertogen die bij het Prinsenhof betrokken waren. * Het geslacht Habsburg dankt zijn naam aan de naam van het. slot, burg of burcht dat omtrent het jaar 1020 in het Zwitser~ kanton Aargau gebouwd werd : Habichtsburg (Haviksburg). De volksetymologie verminkte de naam in Hab (icht) sburg. De laatste telg van het geslacht, Dr. Otto Votl H. (0 1912 in Oostenr.) zoon van keizer Karel I van Oost.-Hong. en keizerin Zita slaagde erin lid t~ worden van het Europees Parlement. V~tkozen oplO juni ·1979.

1347). Een antwoord zou hij die aanmatigende, arrogante gemeentenaren nièt schuldig blijven. Hij keerde terug met een geducht leger : de Gentse oproerkraai~rs (in hoofdzaak weverstwerden dan ook op de Vrijdagsmarkt in de pan gehakt {13 jan.l349). Hij ende zijnen noemden die bloedige veldslag "den goeden Diesendach". Nog in de roes van de behaalde overwinning nam hij zich vast voor zo vlug mogelijk een niéuwe hem ten vofle waardige residentie. te laten bouwen. Want van·het ongezellige, kille 's Gravensteen ha<thij-meer dan zijn bekomst en zijn tenten defmitief te gaan opslaan in.zijn geboortekasteel scheen men al evenmin toe te lachen. Me~een was zijn keuze gevallen: .. Zijn.tante Isabella die inmiddels. vrij

226

en vrolijk hertrouwd was, ontfutselde hij op een echt familiale wijze ·Simons erfenis. V ergeet niet dat_ hij haar geen goed hart toedroeg, wat nogal begrijpelijk is. Hij begon met de dames Victorieoen die, zoals we hoger aanstipten, sedert 1340 het Hof te Walle bewoonden, feestelijk wandelen te zenden. Wat bleef er de vrome maar rampzalige vrouw~n anders te doen dan hun heil te gaan zoeken in enkele niet al te comfortabele gebouwen, gelegen in de toenmaals alles behalve aantrekkelijke en ongezonde -"Groene" Briel ? Waar ze na verloop van tijd hun klooster en een kerkje gewijd aan_de H. Margareta zouden optrekken. (Denk en passant aan de St.-Margrietstraat die haar naam aan die van het kerkje te danken heeft.) Heeft hij de Wallang of minder lang, gedeeltelijk of volledig leeg laten staan ? Op welke manier hij de ingepalmde eigendom onder handen nam ? In welke mate_hij sloopte, herbouwde, vermeerderde, zal wel-' licht niemand voortvertellen. Het feit dat de werken in 1353 aangevangen, meer dan 10 jaar in beslag namen, wil nog niet zeggen dat er zonder onderbreking gemetseld, getimmerd, geschaliedekt werd. Wel integendeel. Daarvoor waren de tijden aJ te zeer beladen met politieke, economische en sociale incidenten. Voltooid of niet zien we hem er dapper recepties houden en feesten organiseren. Jammer genoeg is het ons 1;1iet mogelijk een beeld' op te hangen van Lodewijks architecturale verwezenlijking : geen enkelè voorstelling . ervan vermocht tot ons te komen. We moeten dan ook omtrent drie volle eeuwen geduld oefenen aleer een Sanderus zich zal verwaardigen er een gravure van te doen maken. Terwijl men nog steeds ijverig aan het breken en rnakeg was had de graaf een schone, verleidelijke droom - herinnert u zich nog hoe in het oog vallend zijn hoogmoed, zijn wispelturigheid, zijn verspilzucht wel waren ? - : hij zal aan de andere kant van de stad een zoveelste (4) grafelijke woning laten verrijzen. Een die nog luxueu~er moest zijn dan al die andere. Vraag mij niet of al die geldopslorpende fratsen door de Gentenaars naar waarde werden geschat! Kon onze kastelenbouwer.zich een uitgelezener, geschikter emplacement voor he.t begeerde fatasietje uitdenken dan die strook ontwaar~ de vesting die in de schaduw van de Posterne ·( 5) lag grenzend aan de walgracht die iedereen Houtleie noemde? Dit poortgebouw, een-volkomen rond bouwwerk, was gelegen te midden vande Posteernestraat, op de plaats waar de Stuifstraat de eerstgenoemde vervoegt. Het was rechts van de poort langsheen de Houtleie

dat 's graven nieuw hof neergezet werd-: het Hof teiPosteme:ook · Mijns Heeren Hof van Vlaanderen ge~eten. Op de plaats van het hof bévindt_ zich thans de geweze!_l Jezuïetenkerk, sedert enkele jaren ge-' annexeerd doorhet Hoger St.-Lticasinstituut. We mogen met gerust ·gemoed aannemen dat beide grafelijke hoven Lodewijk even geliefd waren en dát hij naar hartelust van het enè naar het andere overwipte, de wal om veeleer serieuze zaken eil de Posterne _ om meer ontspannende bezigheden af te handelen of te ondergaan. Doch zo voldaan was hij niet of hij voelde zich ~ogmaals geroepen , houweel, truweel, waterpas en schietloOd te~hanteren. Ofliever .te laten h_anteren. Jawel, jawel, om dit keer even buiten de stad een nieuwe_ burcht op te richten. Van de heer van Maldegem kocht hij in 13 70 een partij meers gelegen te Wondelgem. In 1372 werdendéhànden uit de mouwen gestoken en een aanvang gemaakt met het houwen van een waarachtig versterkt kasteel. Een dat er mocht zijn, want het was niet alleen omringd met een brede walgracht, maar bovendien terdeeg verdedigd door middel van massieve ronde hoektorens die onderling verbonden waren door even massieve gekanteelde vestingmuren. Zoals dat pok in. o.a.. 's Gra-_ vensteen het geval is stond de woning v.an de graaf, paleis genoemd, te midden van de burcht. Helaas zou de zo kostbare als plompe steenmassa's geen oude top s<:=heren, want nauwelijks zeven jaar "jo~' werd een inderdaad vroegtij- / dig einde gesteld aan hun bestaan. Door de bemoeiing van de Gentenaars als u het wilt vveten. Ziehier het fijne van de zaak : De Krot-eilcompagnie-graafhad - botèr bij de vis- aan de Bruggelingen de toestemming gegeven tot het graven v'an een kanaal dat ~roepen was hun stad met,de Leie (llij Deinze) te verbinden. De Nieuwe Leie. U Ziet van hier met wat een geestdrift de Gentenaars, met name de schippers; die :verbinding tot stand zagen komen. Aangevoerd door hun deken, Jan Yoens (Hyoens) trokken een goede honderd Witte Kaptoenen (laten we zeggen gendarmen; Brugge had zijn Rode Ka:. proenen, Ieper 'zijn Blauwe) naar .de gravende booswichten, sloegen ze neer voor zover ze niet tijdig het hazepad hadden gekozen. Die scher-· mutseling had plaats in de omgeVingvan Hansbeke op 5 september 1379. Op hun triomfantelijke thuisvaart en nog,zat van de overWinningsroes,- veni, vedi, vici, zullende witgekapte bazen gezegdhebben - koelden ze huri woede op het·Ka8teelvan Wondelgem .door het te bestortl!en en in brand te stekeit.(S sept.).· ~to'niekschrijvers-beweren dat van Male_bij het vernemen vartliet'<>nheil uitriep: _Helaas! ze heb.: ben het kastee-l vet'Woest dat rriijhet"iiauwst ·aan :het hart lag~ On:r zijn . 228; -

.--

·' 5

'/ /

' ' '-/ /

-'-'

' \

I I

I __ 1/

1I ' I fl

N N

I I I 1 11

·- -

----

, ...

- - -·

-. -1

L._

)

• , ,

" .

p , ____ ., - - --, ! . , .....-" _" 1.- " _. - ""'\ I\ I -.,. _,. -.. I \ II • p \\ -- - - \ \ -

- -

11 I1 I

•

------

•P ,..

•. - . • •

I I

-~-I

\\ I I

-. I

\- " " - Li -

1\ 11

'~l ···~-,-:::_,, ~ p' , '' - - ', , ....~ _-"'-;\ ,,

. ','

'-.; ' ' ' ,

4 ..

,-' , -

. . . .,...

I,_,

~•

' - ' --I I I

• ' , ·

P' ,__ - ___ ,' I

I \

~~:~-~--~e~=-~~~~~----~~ I

I I

\ \

C> ....

••

,.._,

• .,

111 I

of~ }I'.· •' -->'"'------.__ 3 ', ,·-:--, .,

...

'----· --·'

'' ' f,

•..

I I_

' '

\ \

-,...._,

I I

., _.

•

6, - '1\' p '

II I

' ..,_ - -

----

-- I

' Ç/

r-.

_--

- - . 11 \

---

0 11_l1,l - •

1 "-P.,_-"

1 I

Ie .!"- - "- •'pJI.e.. t - ---

--~<--_-_ -_~::: : : :_:_.: : : ------: ' '<:-'

•

___.". I

-- ----------

-- "-

# ql

11 I

I -I .. -

' ,- - -

I I I I I

11 1

P '\ ' \ -

-1 I

I 1

111-- - ---- - -1 • - • -lil "

- - -

: -

I L - _, I

I I

,_ ___

I I I 1- - . . . ; - - - - 11

I I

I 1

r- - - -

I I

I ,-- I

I I

___ ' ,

\ 1

-- ~ ' , p 1~ \

' \

~.....

11I

1 I

·- --

___.--V"

\·~-

I 1- - - -

\I \\

- _)

I\\ I \ I \ I

~ -..1 I ~~ W

OUDE TOESTANDEN GETRANSPONEERD OP EE N HEDENDAAGSE PLATTEGROND Legende: 1. Burgstraat, oorspronkelijke Burch (t)strate; 2. Bonifantenstraat, voorheen Meersteeg; 3. Abrahamstraat, voorheen Ser Seymoenstrate; 4 . Prinse nhof; 5. Bachten Walle, voorheen Rabotweg; 6. Rabotstraat; 7. Sanderswal, voorheen Prinsenhofzaksteeg; 8. de Mirabellostraat, voorheen Prinszaksteeg, later Prinsstraat; 9. Koolsteeg, voorheen Drieschsteeg.

verdriet te milderen en zijn wrok t,e stillen, deed hij het Hof ter Posterne opknappen en waaischijnlijk uitbreiden. In-hoofdzaak om ~r te feesten. "Anno 1379'~ verkondigt ons het Memorieboek der Stad Ghent ~'dede de grave Lodewyck m~cken (=herstellen) de posterne daer hy wonderlick huys hielt ende seer costelick met jonck geselschap ende hy hadde by hen gheen edellieden noch wyse persoonen {dat wil wat zeggen !) ende hy en liet hem niet ghesegghen (raden) maer nam in syn raedt jonghelieden die spelen ende-dansen consten". Hij zal wel geweten hebben waarom! Inmiddels was het onzeJan Y oens slecht bekomen want precies.een maand na de verwoesting van LodeWijks Wondelgemse burcht stierf hîj als slachtoffer van een laffe giftmenger. Zeer zekerpro de graaf een_ pleziertje te doen. Dat het W otidelgems kastee! geen kleinigheid geweest is blijkt maar al te duidelijk uit het feit dat het tnaar liefst meer dan twee Vrijdagsmarkten groot was. De m~ers die in 1911 nog steeds hekend stond als Kasteelmeers werd in genoemd jaar aanzienlijk opgehoogd. Meers en kasteel bevonden zich op de plaats diewe genist kunnen afbakenen door de Maïsstraat e!l d~ Uude Lieve, beginnende aan de Klaverstraat en voortlopend in de richting van de Jan Yoensstraat. Alvorens afscheid te nem:en van onze laten we zeggen onzalige, burcht, mag, neen, moet herinnetd worden•aan een hoeiend sprookje, zo pittig en origineel en zo diep geworteld, dat het wel nooit zalvergeten~era- . ken : Een graaf- neem voor mijn part :maar aan dat hij Ladewijk van Male heette -had een vanzelfsprekend ultrageheime, ultrastrategische ~ galerij laten graven die zijn twee versterkte kastel~n~ 's Gtavensteen en dat van Wondelgem, met elkaar verbonden. Echt uitgeslapen en vindingrijk zijn de Gentenaars nooit ofte nimmer geweest want niettegenstaande hun heilig gelàof in sprookjes slaagden ze tot op de d~ van heden niet in het onderaards topgeheim te ontsluieren. Was de Posteme,-zoals we zoëven vernamen, voorbehouden aan de grafelijke bezigheden van het lichtere genre, het Hof ten Wallé daarentegen bleef aangewezen voor het afhandelen van de meer serieuze grafelijke aangelegenheden. .. Een van die serieuze gebeurtenissen greep plaats in 1369. In dat jaar · moet u weten, huwelijkte Ladewijk zijn enige doéhter Margareta (natuurlijk van Male) uit aan een broer van de toenmalige Franse koning · Charles V. Ik heb het over Filips 'de Stoute, hertog van Bourgondië; Op 18 juni arriveerde deze: te Gent. Naar lofwaardige gewoonte overnachtte hij in dë St.-Pietersab'diJ De feestelijkheden duurden -3 voll~ · dagen en hadden plaats binnen de muren van de 3 voornaamste gebou230

wen van de stad : het Hof ten Walle waar de talrijke schaar genodigden verwelkomd werden. en waarschijnlijk overnachtten; de St.-Baafsabdij in welker kerk de bisschop van Doornik het huwelijk inzegende; de St.-Pietersabdij waar 's anderendaags door de bruidegom aan de genadigdep een diner aangeboden werd zo luisterrijk en zoveel geld kostend dat de edele heer zich verplicht zag bij enkele van Simons collega's te gaan aankloppen. Ladewijk vari Male overleed op 30 januari 1384. Hij werd te Rijsel begraven. In de kerk waar Margareta hem 21 jaar nadien zal gaan vergezelschappen. Zijn hertogelijke opvolgersFilipsen Margareta ontmoeten we slechts occasioneel te Gent. Bourgondië lag hun, vooral hem, te nauw aan het hart. Doch gebeurde het niettemin dat ze langs kwamen, dan was het toch in de Wal dat ze hun tenten opsloegen. Ook zij lieten spijts hun veelvuldige afwezigheden de Gentse hoven uitbreiden. Iets dat vrijwel al hun opvolgers hun zullen nadoen. In mindere of meerdere mate. Hertog Filips de Stoute overleed op 27 april1404. Zijn vrouw, gravin Margareta van Male, overleefde hem nog met geen vol jaar : ze stierf nl. op 21 maart 1405. Hun zoon, Jan zonder Vrees volgde zijn ouders op :in 1404 als hertog van Bourgondië, in 1405 als graaf van Vlaanderen. Zonder een ogenblik te verliezen spoedde hij zich naar het graafschap omdat hij zich daar zo vlug mogelijk wilde laten zien. Ö)ll zijn gemeende of vermeend-e genegenheid jegens zijn onderdanen te bel:pnel} koos hij zich een dietse (Vlaamse) leuze :ik houd. Reeds op 21 april stapte hij de Gentse Kuip binnen om zich naar het Hof ten Walle te begeven. Met of zonder geestdrift, ofliever met het Gentse mes op de keel, zou hij daar, omringd van een talrijke schaar plechtstatige hovelingen een uitzonderlijke audiëntie verlenen aan de afgevaardigden van de Vier Leden van Vlaanderen die hem - ge moest maar durven hun wensen, lees eisen, kwamen voorleggen. Om te beginnen moest Jan beloven zijn hofbinnen het Vlaamsgedeelte van het graafschap te vestigen. Ging hij op reis dan moest de hertogin, met volle macht bekleed, hem vervangen. Ook moest hij erin toestemmen dat al de betrekkingen, onderhouden tussen de plaatselijke Overheden en het Landsbestuur voortaan uitsluitend in het Diets zouden geschieden. Spijts het imposant vertoon in de hal van het Hóf tentoongespreid, lieten de 7 Gentse, 3 Brugse, 3 Ieperse en de 4 uit het Brugse Vrije komende afgevaardigden zich niet uit het lood slaan door al die geëtaleerde pracht en praal. Zelfs de tot hun tanden gewapende edellieden .

231

schenen op hen geen indruk te -lrunnep ·m~en. Ze waren er zich- trouwens te goe-d. van bewust dat zij het waren die _met de voordelen en · prof~ten zouden gaan strijken. -'Of ze nader~and in hun verwachtingen al dan niet bedrogen zouden 1;1itkomen~ .. is een a!ul_ere kwestie. Jan zonder Vrees werd op 10 september 1419 op de brug van Montereau, gelegen ten Z. van Parijs, laffelijk vermoord. Een onheil dat zijn zoon Filips de Goede nooit te boven kwam. Deze belangrijkste van al de Bourgondischahertogen m~te al evenmin misbruik van de door de Wal aangeboden gastwijheid alhoewel hij een flinke duit in het zakje deed om de Gentse hoven te blijven onderhouden; Hoe dan ookgold zijn voorkeUr de Posterne : nog meer dan zijn voorgangers was pleziermakerij en al wat daarbij te rijmen was, troef : banketteren, muziek beluisteren, toneelopvoeringen organiseren, danspartijen organiseren. Een minder amusant voonial voor de man was de dag (in de loop van 1422) waarop zijn eerste vrouw Michèle de Valois (ofde FtQ!lce) aan haar veel te vroeg èinde kwan1. Naar met stelligheid rondgestrooid werd vergiftigd door een van haar hofdames. Zijn enige zoon Karel de Stoute (146~7-i4i7)had waarachtiggeen zin zijn kostbare tijd binnenshuis door te brengen, want daarvoor had hij zijn handen te vol met het bevechten van-zijn- binnenlandse en buitenlandse vijanden. D_e arme man (t op 5 jan: op het slagveld) had geen mannelijke erfgenaam om hem op te ·volgen. De aan'het beroep verbonden zware taak was weggelegd voor een 20jarig mèisje, Maria (nat1.1urlijk van Bourgondië) die vanaf dè eerste dagvan haar-regeringhaar "man" diendete staan tegen een hoop nijdige-oproermakende Gentenaars... - M VAN WESEMAEL NOTEN

(l) Pussernier : houder van een pus~ril of bankvan lening of bank van barmhartigheid. Ook persemaert, persemert; persemàrè, ·persom, perssom; U ziet dat onze voorouders keus van kiezen hadden !Destijds waren er in Gent tw'ee Pussemstraatjes; Een .dat aanvankelijk een "zak" .of "blindeke" was had zijn inen uitgang aan de Kouter. Na 1572 werd het _ doorgetrokken tot de Lange Meire (thans J..Jniversiteitstraat) wat zeggen Wil dat het evenwijdig liep met de Korte Mejiè {thans Korte Meer). Het is duidelijle herkenbaar op de plattegrori'deii van Hondins (1641), Blaeu (1649)> Sanderus (l735). _ _ · Oorspronkelijk heette het-'~Paustràetkin'' aldusgenoemd naar llet uithangbord van het huis "De,Pau(w)". Omdat het· huis eenlangere of mindet_lange tij~ . bewoond w~rd door een pussem kreeg het een ~eede naam, die,van P.ussemi

232

straaÇje. . _ . _ Het tweede Pus~straay.e bestaat nog. Het 1/:erbiiicJ.t Onderberg~ met de Struifstraat(voorheen Strijpstraat o(Stri~psteghe I bet._onbekend); strijp verÇenzelvigde men met struUf = struve:= stJ;Uyf = struyve ~ platte p:lnnekoek). Vandaar Struifstraat = rue de l'ommelette. Het straatje had ook klokstraatje kunnen heten naar de naam van de pussem die erin gelegen was, de "Clocke". De spraakmakende gemeente, de betekenis van pussem niet kennend, maakte er een bezem "bessem" van. Wat een straatnaam zoallijden kan ! Het reglement van 1812 plakte er, gewoonte trouw, een Frans etiket op : rue du Balai of rue des Balais. In 1942 zette men het kromme fantasietje eindelijk recht zodat we tegenwoordig alleen nog_ mogen spreken van Pussemierstraat. (2) Zie art. in een volgend nummervan G.T. . (3) Filips (1340-1382), door zijn vijand~n Lippe (Filips)de Loddere (landloper, vagebond) genoemd leefde tot 1360 in Engeland als banneling. In werkelijk~ heid rentenier, grondbezitter, wijnhandelaar;·op aandringen van Pietervanden Bossche, deken, leider van het verzet, ontvanger, hoofdman van de beruchte Witte Kaproenen, werd Filips tot RUWAARD. VAN VLAANDEREN en-opper. hoofdman van de W.K. aangesteld. Het was in deze hoedanigheid dat hij met zijn iets meer dan 4000 man op hét Beverhoutveld (bij Brugge) op de graaf een flinke overwfuning behaalde (3 mei 1382). Helaas zou hij kort daarop (23 nov.) met honderden van zijn Kaproenen de doodvinden (Slag bij Westrozebèke). Op bevel van here Lodewijk werd zijn lijk op een rad bevestigd om als aas te dienen voor haviken e.d. gulzigaards. De "Kleine Botermarkt" kreeg in 1942 de naam van Beverhoutplein. (4) Mogen we PH. Blommaert geloven (zie Inhuldiging van Jan zonder Vrees als graaf van Vlaanderen te Gent in het jaar 1405, verschenen in Belgisch Museum, deel1, blz. 83 e.v.) dan zouden de graven in het Gentse nog andere hóven bewoond hebben. Een ervan, Stal-Hof genaamd (straatnaam !J bevond zich in het St.-Pietersdorp, bezuiden de gelijknamige Abdij. Mogelijk kregen het zijn naam wegens zijn ligging nabij de stallen van de Abdij. Een ander "hof" "zou" gestaan hebben aan de Leie beneden de Verlorenkost gheten Hof ten Spriete. Aldus genoemd wegens zijn llgging tegenover het Spriet, gevormd d9ór dé Kortrijkse Poortstraat en dé St.-KWintensberg. J. J. Steyaèrt (BesènryVing der Stad Gend, 1838), de Chronyke van Vlaenderen aanhalend, weet te vertellen dat ' "graaf Arnuld (straatnaam.!) de oudere te!ljare 958 een algemene vetgadering hield in zijn huis hetwelk hij bewoonde binnen Gent niet ver van de Abdij v~ · St.-Pieters. Hij overleed er in 964 in de leeftijd van 92 jaar. Wat wel vaststaat is dat hij evenals menig andere graaf in de kerk begraven werd. (5) De Posteemepoort, opgericht in de 11de-12de eeuw was de middelste ~an de 3 stadspoorten die gelegen w-aren aan de stadszijde-van de walgracht:bekend als Houtleiè. De aridere 2 poorten waren de Zand- of Zottepoort (Zandpoortstraat.!) en de Turre~ of Torhoutpoort (Turrepoortsteeg !). Het verleggenvan de stadsomheining in de 14de eeuw van de Houtleie naar de Brugse Poort (denk aanEinde Were !) maakte van de 3 genoemde poortenminder functionele binnenpoorten. Evenals zoveel andere vestingen werd de Posteemepoort door Keizer Karel verbeurd verklaard (zie elders) en veroordeeld o-m geSloopt . te worden. Pas in de 19de eeuw (1844) werd hetdoodvonnis voltrokken. Ge. durende anderhalve eeuw heette de straat die er naartoe.leidt Be8tormstraatc (= rue d' Assaut). Natuurlijk een o~innige verbastering van Posteme. In t'942

233

werd de oude naam in eer hersteld. Meer dan door de graven van Vlaanderen wçrd het Hof ter Posterne door de hertogen van Bourgondië opgezöêht:,F!llps de Goede's eerste vrouw Mich~léValbis (of deF~c~) wèrd' er naar bèW'è~rd wordt vergiftigd- door een vari Ilààr eredames. mÓoie albeelcllitg van de poort iS te vinden in G.T. 1977 -blz. 280. -

Een

DE DIKKE BURGERVAN GENT Edouárd Danneels--(pseudoniem Eugène Rassec) schreef de "Gros B-ourgeois de Gand" in 1900. Hij schteefin:het Frans, naar de mode van die tijd. Dè uitgever E. Vati,Goethemdrukte,het voor G.ent, de uitgever Nilsson'voor Parijs. Dat hij grote bewondering had voor Parijs en nadien voor·Gent~ zijn vaderstad, blijkt uit de tekst. Hij laat de "burger" die kuiper is bewereh, wat steeds aàil Keîi~r Karel of andere Gentse legendarische figuren wordt toe~sèhrevèn; "qu'on mettrait volonder son Paris (waar· zijn mo~lijke schoonzoon vandaan komt) dans mon Gand". De stad van de kuiper en van de schrijver. De handeling speelt tussen vijf personen : 1. J acob, meester-kuiper 2. J eanette, zijn vrouw 3. Helène, zijn dochter 4. Evariste, de knecht 5. Jacques de la Buse, dichter · De ku,iper zoekt voor zijn dochter, eèJlpartiu~r. De handeling speelt in 16 .. in het hu~-yap de kuiper. _ -Vermits hij mijn dochter wil hu,wen, czalhij weltot onze stand behorenHij wil de onbekende man, tegen alles: in, zijn stiel doen beoefenen. Allerlei eigenaardige uitspraken volgen -: '-"Ma fille, l'~our est uri four". - Voor alles staat de eis : hij ~oet áe sti~l kennen. De kuiper ziet direkt een handel ontstaan : "mijn tonnen. verkopen in Frankrijk". _ - Maar de. Bourgondische wij~ erin, zou wel schade kunnen berokkè- _ ' -nenDe schoonheid van de jonge man-:Speelt tevens een rol.._· -Zal hij de schoonmoeder-w~lgev-~ zijn?~_ , Van de man IJ!et de militaire houding,,zal-een kuiper,gesneden worden. De siochter zonder de man in leVvestie-gezien te hebben; vmdt'hem ·een

...

......

234.

afgod. De knecht wil geen ambitieuse jongeman in huis. De dichter blaft iedereen aan, wanneer-hij binnenkomt. de la Buse imponeert door zijn uitvallen. De dichter verwart Helène uit Griekenland met de dochter van de kuiper. Jacob is de ontgoocheling nabij : "Gij komt uit Frankrijk om mij verzen voor te lezen". Om zich waardig te tonen, zou hij een ton kunnen maken. Alle àangeboden werk wordt afgewend. Antwoord: "Ik ben enkel verzenmaker" De dochter ziet alle hoopvaren en "haar" dichter keert terug naar Parijs.

* * * Deze komedie en zedenschets had wel de lachers op zijn kant. Of het stuk ooit in Gent werd opgevoerd, weten we niet. Het schijnt eerst en vooral een salonkomedie te zijn, om de vaardigheid in het Frans te bewijzen. Van Ed. Danneels bewaart de bibliotheek van de RUG, vijf werkjes, waaronder het genoemde. 1. Le mal d'amour Brugge, Verbekeen co, 1910, 160 2. La nain jaune Brussel, H. Lamertin, 1909, 8° 3. Pour la Corée ! Gent, E. Van Goethem, 1904, 8° 4. Fleurs de femme. Poème Parijs, Gent, E. Van Goethem, 1904, 8° 5. Legros bourgeois de Gand Parijs, Gent, E. Van Goethem, s.d., 8° P. VLIEGHE

BIBLIOGRAFIE 1. R. De Herdt: De Mule]enny. (Uitgave Museum voor Industriële Archeologie en Textiel, Gent). Deze-brochure, die rijkelijk is geïllustreerd, brengt een overzicht van de voorlopers van de spinmolen, de ontWikkeling van de Mule J enny en de betekenis van deze machine voor het 235

Gentse. In dit raam wordt de ftgu.ur van Lieven Bauwens b_elicht. ·Prijs: 50 fr. (verkrijgbaar in het Stàdsarchief, Abrahamstraat, Gent) 2. ]. V andenhoute : 1180-1980 :·. 800jaat -:>s Gravensteen te Gent. (in Toerisme in Oost-Vlaanderen nr. 21980). In dit artikèl behandelt de auteur de geschiedeniSvan ~et Gr~~ensieen. __ ~ · - ' 3.]. R. de Terwangne : Noiice sur la familie ·van de_r-Haegen, de Gand anoblie Ie 20 décembre 1896. (Verschenen in: D~ Middelaar tussen de genealogische navorsers, N. 206, 2/1980) Artikel van eéti achttal bladzijden, waarin we .de stamboom krijgen van ~ez'é voorname G_entse familie. Als Gentenaar hadden we natuurlijk.gra<~g gezien, dát de opeenvolgende eigenaars van de Gazètte van Gent een plaats in deze stamboom hadden gekregen.

AANVULLENDE LEDENLIJST _ 1634. Dr. Dieriek U. DirkMartensstraat 81 9300-Aalst 1635. Aubert L. Kortrijksesteenweg"287 9000 Gent . 1636. Mw Van den daele A. Memlingfaan 14 9720 De Pinte 1637. Mw Lammens Ph. Victor Braeckmanlaan 102 9110SintAmandsberg 1638. De Brauwer R. Drongensteenweg 130 9000 Gent_ 1639. Lannoy J. Meerhem 2 9900 G;.ent 1640. Vandenbroele E. Bénardstraat 22 9000 Gent 1641. De Loose S. Voorhoutkaai 22 ,9000 Gent_· 1642. Deschuymer M. Rozemarij11straat 74 9000 Gent 1643. Desimo p.v.b.a. Strandlaan266 8460 Koksijde 1644. Mw Uytterhaegen A._ Voormuide H9 9000 Gent, 1645. Hemelsoet J. J. Rijhavelaan 219 900() Gent _, 1646. Van Herstraeten P. Kdn. Lepold II laan 5 9000 Gent

VRAAG EN ANTWOORD VRAAG 88: De Heer Joris Vanhu.ysse, Avelgemstraat42,ZwevegeiJ1 8550 vraagt dat de personen, die opzóekingen doen over het geslacht of de familie V anhuysse met hem in verbinding zouden wiÎI~n tt'eden•; _ VRAAG 89 : De· Heer Làbyn_ Maurice sté}t. 4é vqlgende vragen : a) Wanneer werd op de K~rru:n::u,-kt;e,en: muziekkiosk geplaatst ? Wan~ 11eer verdween deze kiosk? b) Wanriêer vèrdwenén dehoinen op de _Vrijdaçmarkt, op hetSint-Baaf~ple~? . 23'6

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweemaandelijks Kultureel Tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Gent V.Z.W. Redactie-adres : Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang nr. 5

15 september 1980

Ere-voorzitter: J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter: G. Hebbelynck Onder-Voorzitter : H. Collumbien Secretaris : R. Van Geluwe Penningmeester ; A. Verbeke Ruildienst : Van Geluwe-Eggermont A., MaĂŻsstraat 235, Gent Secretariaat: MaĂŻsstraat 235, Gent. Postrekening: 000-105.04.73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld: 200 fr.per jaar.

INHOUD Gent in 1871

239

Het Prinsenhof

264

De oude Guinguettes

285

Bibliografie

289

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten : in het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46, Sint-Amandsberg : elke zondag van 10 tot 12 uur. (uitgenomen op feestdagen). Gesloten in juli en augustus. Verantwoordelijke uitgever: G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, Gent Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage.

Uitgegeven met de steun van het stadsbestuur van Gent en van het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen

237

Op Woensdag 22 october 1980 om 20 uur.Âˇ in de Conferentiezaal E.G.W.-bedrijven Graaf van Vlaanderenplein 31, Gent Voordracht met diaprojectie door voorzitter G. Hebbelynck "Beelden uit het Gent van vroeger - Nieuwe reeks".

TE GENT 1. Er werd een nieuwe draak voor het Belfort gemaakt door de firma Aelbrecht-Maes op de Visserij. (zie De Gentenaar 24.5.1980).

2. In de Burgstraat te Gent werd door Moeder Teresa, die de Nobelprijs voor de vrede won in 1979, een klooster geopend, waar drie Indische en een Vlaamse zuster missiewerk zullen verrichten. (Zie De Gentenaar van 13 en 14 juni 1980).

VORIGE JAARGANGENVAN GHENDTSCHE TYDINGHEN Zijn nog verkrijgbaar : Jaargang 1973: nrs. 5, 7-8, 9, 11, 12 Jaargang 1975 : nr. 1 Jaargang 1976 : nrs. 2, 3, 4, 5, 6 Jaargangen 1977 en 1979: volledig Prijs per afzonderlijk nummer: 40 fr.Volledige jaargang: 200 fr. De tijdschriften kunnen afgehaald worden elke zondag in het Documentatiecentrum. Bij storting op postrekening gelieve de portkosten bij te voegen: 1 of 2 nummers: 12 fr., 3of 4 nummers : 25 fr., meer dan 4 nummers : 30 fr.) Nog verkrijgbaar : Plan Hondius 1641 : 60 fr., plan Goethals 1796 : 100 fr.

238

GENT IN 1871 4 januari : Door de afschaffing van de belasting op het zout (wet van 15 mei 1870) is de prijs van het zout gedaald van 30 centimes tot 12 centimes per kg. In 1870 heeft de Zonder Naam voor een totaal bedrag van 8 183,82fr. uitgedeeld aan behoeftigen, waaronder 3 9 51 kg. brood, 41 04 9 kg. steenkolen, 7 960 kg. aardappelen, en verder nog dekens, hemden, enz. 16 januari : Ondanks een strenge bewaking zijn vijf Franse geïnterneerden er in geslaagd uit de Citadel te ontsnappen. 26 januari: De ongehuwden van de klassen 1864 tot en met 1866 zijn binnengeroepen. 10 februari: In verband met het petitionnement aan de koning ten voordele van de vrijheid van de Kerk en de volledige onafhankelijkheid van de Paus schrijft Le Bien Public : "Ou bien il faudrait dire que Léopold II n'est pas sincère en pratiquant le catholicisme ou bien il faudrait lui attribuer une dose d'intelligence tellement médiocre qu'elle le rendrait incapable de rien comprendre aux grand intérêts séculièrement abrités par la souverainité temporelle du vicaire de Jézus Christ". In die tijd was de pers veel heviger dan nu in haar beoordeling. Zo had

DE.~~~\~ v.~~~,~· et..

:r.,.,.

239

240

de liberale pers ook de vorst bekritiseerd, nadat hij na de eerste parlementsverkiezing in 1870 een katholiek had· aangeduid om de nieuwe regering te vormen. 13 februari : De gemeenteraad besluit een bedrag van 4000 fr. te zenden naar Parijs voor de hulp aan Belgen, die te Parijs weerhouden zijn en in grote nood verkeren. Tevens besluit de gemeenteraad het Klein Vleeshuis, dat was ondergebracht in de oude Weverskapel in de Korte Dagsteeg te sluiten. In 1449 begon men met de bouw van het Groot Vleeshuis om een eerste houten Vleeshuis te vervangen. In 1595 werd het Klein Vleeshuis gebouwd bij de Kouter, gebouw, dat in 1822 werd afgebroken. Dan werd het Klein Vleeshuis ondergebracht in de WeverskapeL Na- . dat in 1857 het slachthuis was geopend besloot de gemeenteraad op 17 april 1858 de verkoop van vers vlees aan huis toe te laten. Hierdoor verminderde natuurlijk de verkoop in de beide vleeshuizen, maar voornamelijk in het Klein Vleeshuis. In 1867 waren van de 24 stallen in het Klein Vleeshuis slechts veertien verhuurd aan samen acht slagers en bedroeg de opbrengst 1 350 fr. In 1871 was deze opbrengst gedaald tot 900 fr.Bij de slagers in het Klein Vleeshuis ontmoeten we geen enkele bekende naam. In het Groot Vleeshuis waren in 1871 nog 65 stallen verhuurd aan 27 slagers. Hiervan heeft de stam Van Loo nog zestien stallen in pacht, de stam Van Melle dertien stallen, de Deynoodt en de Minne elk drie stallen. De opbrengst van het Groot Vleeshuis bedroeg in 1871 8675 fr; de vismarkt bracht 3500 fr op. Na het sluiten van het Klein Vleeshuis op 1 januari 1872 werd de Weverskapel gebruikt als hal voor de verkoop van voedingswaren en dit tot 1882. Daarna werd de zaal omgebouwd voor het Eden-teater. Hierover later meer. (zie "La Chapelle des Tisserands" in Pages d'Histoire Locale deel I door Prosper Claeys). 20 februari : De Koormaatschappij heeft gisteren een uitgang in onze stad gedaan ten voordele van de te Parijs noodlijdende Belgen. De zangers zaten in open rijtuigen, en waren vergezeld van de fanfare-maatschappij van de Gentse Vlasfabriek De zuivere opbrengst beliep 1802,95 fr., bedrag dat aan de ambassadeur te Parijs zal worden bezorgd. 1 maart : De Duitse troepen zijn heden Parijs ingetrokken. De Franse soldaten, die in België geïnterneerd zijn, zullen op 9 maart naar hun land terugkeren. In de Citadel te Gent verbleven nog 300 Fransen. 12 maart: Op de markt was slechts weinig boter, ze werd verkocht 241

DES C IHE U R S.

AU P ROFIT DES

~LGES NÉCEJUIÈUX A PARIS. -

i87i.

CARTE DE .FA MILLE Cinq francs. tegen meer dan vier frank per kg. De reden : de boter werd opgekocht om ze naar Parijs te zenden.

17 maart : Een bijzondere trein samengesteld uit een berline, twee diligences en twee foergons is eergisteren naar de Pruisische grens vertrokken om er de gewezen keizer van Frankrijk af te halen, die rond één uur van nacht door Gent naar Oostende is gereisd om naar Engeland te vertrekken. 19 maart : Friture. Mme. Veuve Fritz se recommande à sa nombreuse clientèle pour sa bonne friture. On trouvera chez eUe des gaufres, beignets et pommes de terre frites. Son établissement est situé presqu'en face de l'église de St. Pierre. Son enseigne est "Au doyen de la friture:" 21 maart: De herbergiers van de omgeving van het Sint-Pietersplein protesteren tegen het feit, dat de wafelkramen op de foor ook bier verkopen. Het college beslist de verkoop van bier op de foor te verbieden. 22 maart: We vernemen, dat Viollet-le-Duc (i814-1879 ), de hersteller van een aantal gebouwen in Frankrijk, onder meer de kathedraal Notre Dame te Parijs, de stad Carcassonne, de kathedraal te Amiens en de k~rk van Vézelay en de schrijver van het werk Dictionnaire raisonné de l'architecture française du 11° au 16° siècle, door het college 242

STAD GENT.

BERICHT. 111'1 ColiP.'JP """ HursemePMier· en !tchepen~n

Bericht zijnt> bestuurden dut d ~ Gemeenteraad, gelet op het onderzoek de commodo t' l incommodo gedaan vuu 'l junuuri luu !st tot 2 ft>bruari loopende maund , l'n welk aan ;;- el'nt~ opmerkingen aanll·.iding guf, besluien het>ft, 111 'L~jnc zitting ,·an I:> dt•wr·, tt· •·ekenen van f januari f 8i'l, het klein vleeschhuis, Korte Dagstege, zal gesloten nurdeu. Gednun ten Starlhuize, den 16 Februari t8H.

l,e Collése de• Bours•,.e•lr-c el Eehemna

lnforme ses administrcs que Ie Conseil Communul, vu l'information de commodo t>t incommodo ou vt>rlc du 'l.junvier dernier nu 2 fé vrit>l' courunt, et qui n'u donné lieu it uucuol' obs .. rvution, n décidé de supprimer , u 1•urti1· du t junvier t8ii, Iu pt•lite boucherie étublit~ •·uc Courlc do Jour·. t'uit ia I'Hott>l de \ïlle, Ie fl) février f8if. Comte DE KERCH0\"1:.

Graaf DE KERCHO\-E.

t:. \H.ELBROECK .

L~ &!:rttulr~

{ 'ommurwl,

C. \\ AELBROf.CK .

Gent, drukkerij C. ."-oooot·Braeckman: Koororuarkt.

243

van burgemeester en schepenen is gevraagd om samen-met Pauli en Hofman, de stadsarchitect, de inwendige herstelling van het stadhuis te bestuderen. 25 maart : Een delegatie van de Handelskamer van Gent heeft te Brussel met de minister van Openbare Werken en de minister van Buitenlandse Zaken een onderhoud gehadover het kanaal van Terneuzen. 28 maart: In 1871 waren er meer dan vijftig stakingen. We kunnen enkel de voornaamste behandelen; de overige zullen we enkel vermelden. 28 maart : staking bij Kaminski wegens loonsvermindering. 29 maart: staking bij l'Escaut wegens slechte grondstoffen. 3 april: staking bij l'Escaut: wevers eisen loonsverhoging. 5 april : staking bij Desmet en Dhaenie : vragen loonsverho~g. 8 april : staking bij De Leener : vragen loonsverhoging. 10 april : staking bij Vincent. Na de ingebruikneming van nieuwe machines vragen de wevers loonsverhoging. De staking zal eindigen op 21 april met 45 centimes opslag per 100 meter. Op een stakersvergadering op 16 april in Spiegelhave ontmoeten we Vandamme, voorzitter van de wevers, alsook De Boos, Van Beveren en Paul De Witte. Uit een inlich tingsblad opgesteld door de politie op 31.7.1871, blad "à joindre à tout procès-verbal transmis au procureur du Roi'' vernemen we, dat P. De Witte geboren is te Gent op 17.7.1848 en woont Lange Schipgracht, 51. Hij is kleermaker, is met gehuwd, heeft geen veroordeling opgelopen; hij ging tot zijn dertiende jaar naar school (was lang voor die tijd) en leestveetIn zijn boek "De geschiedenis van Vooruit en de Gentsche Socialistische Werkersbeweging sedert 1870" vertelt P. De Witte (blz. 5), dat hij in december 1870 lid was geworden van de Internationale. P. De Witte zal in 1873 uitwijken naar Amerika. In 1874 is hij weer te Gent. Op 13 april was er nog een staking bij enkele kleermakers en op 14 april een staking van een dag bij l'Escaut. 1 april : De Heer Verstraete, gepensioneerd officier en bestuurder van het Jongensweeshuis te Gent is aangesteld als bestuurder van de Journal de Gand. 4 april: De gemeenteraad besluit een deel van de Brusselse laan gelegen naast de huizen te laten kasseien. (prijs: 14 000 fr.) Er komt ook een lange discussie over het Belfort. Gemeenteraadslid De Coster stelt voor het Belfort af te breken. Hierop volgt een pleidooi van J. Vuyl244

steke. Vuylsteke spreekt in het Nederlands, maar het Gemeenteblad geeft de tekst in het Frans. "De middeleeuwen, waaraan het Belfort ons herinnert, is een periode waarover we mogen fier zijn. Ik zou gelukkig zijn indien we in de huidige generatie nog veel van deze sterke Vlaamse karakters zouden ontmoeten, die zo talrijk waren in deze periode. De bewaring van de oude monumenten is voor me een noodzakelijkheid. Men moet de geschiedenis niet enkelleren in de boeken; het is goed, dat men de geschiedenis ook ontmoet in de monumenten, onvergankelijke herinneringen, die ons dagelijks herinneren aan een generatie voorouders, bezield met een drang naar vrijheid, een generatie, die gewerkt, geleden en gestreden heeft en verdient, dat het nageslachtzijn voorbeeldonthoudeen navolge". Er wordt ook een nieuw

reglement op de prostitutie goedgekeurd. Thans zijn er te Gent 26 publieke huizen met 112 ingeschreven vrouwen. Het nieuw reglement voorziet drie klassen voor de publieke huizen, die respectievelijk 30,20 en 5 fr. per maand zullen betalen. Er zijn te Gent ook rendez-vous · huizen, die maandelijks naar de klas 30 of 10 fr.moeten betalen. · 13 april : Er is staking in twee textielfabrieken alsook in twee werkhuizen, waar de kleermakersgasten het werk hebben verlaten. Volgens de Gazette van Gent is de staking het gevoJg van opstakingen door de Internationale. "Deze verderfelijke maatschappij zou de fabriekarbeiders een grote ondersteuning beloofd hebben". 15 april: Onze stadsgenoot Jean Béthune d'Ydewalle werd belast met de leiding van de decoratie van de koepel van de dom te Aken door de aartsbisschop van Keulen (Béthune : 1821-1894 ). 19 april : De Gentse beeldhouwer A. Van Eenaeme heeft de laatste hand gelegd aan de eikenhouten predikstoel voor de kerk van Vinderhaute. De predikstoel is zeven meter hoog en versierd met bas-reliefs, drie in hout en een in marmer, die tonelen uit het Nieuw Testament voorstellen. 22 april : Het stadsbestuur heeft voorlopig de gewezen kapel van het Sint-Laurentiusgodshuis ter beschikking gesteld aan de Maatschappij der Volkskeukens, onlangs te Gent opgericht. 30 april : De Melomanen brengen Gevaert een serenade ter gelegenheid van zijn benoeming tot directeur van het kon. Conservatorium te Brussel. 2 mei : Het Ministerie van Binnenlandse Zaken deelt aan het gemeentebestuur mede, dat te Gent een tuinbouwschool zal worden opgericht ter vervanging van de school Van Houtte te Gentbrugge. De 245

STAD GENT.

IEDIBt!IDS~H

TOOIIEt

Het. College vatt B11rgemeesler t?-n Schepenen Brengt ter kennis der belanghebbenden dat de directie van het NEDERLANDSCH TOONEEL voor het toonceljaar 1871-1 ~72 open staat. De emulidaten worden uitgenoodigd hunne aanvrage vóór 51 !\lei, op het secretariaat in te dienen. De Bestuurder zal vcrplicht zijn een volledig tooncelgezelschap voor· dr·ama en blijspel, alsook t•cn orkest van ten minste twintig muzikanten, samen te stellen, twee vertonningen ter weck te geven, (eiken zondag en maandag ) ,·an den 1 September lot den lä Maart, en zich verder aan al de ' 'oorwaardcn \'an het kohier ' 'an lasten door den Gemeenteraad vastgesteld, te onderwerpen. Hij zal het kosteloos gebruik van iJlinwrd-SchomlJburg en ho,·cndien cenc toelage v:m 6,000 frank genieten. Het kohie•· van lasten ligt ter inzage van elkeen op hct sccrcla•·iaal, alwaar ook excmr)I:wcn er van kosteloos te bekomen zijn. Gent, 9 !\lei 1871. Graaf DE KERCHOVE. De Gemeente Secretaris. C. W AELBROECK.

Staats Hovingbouwschool werd gevestigd in de Baudeloohof. De directeur, de hoogleraar Jean-Jacques Kickx werd belast met de cursus plantkunde, Ed. Pynaert onderwees tuinbouw en Fr. Burvenich boomteelt. Jean-Jacques Kickx werd geboren te Gent op 27.1.1842. Hij was doctor in de natuurlijke wetenschappen, studeerde daarna nog te Bonn en volgde zijn vader op , die plotseling gestorven was in 1864 als hoogleraar. J. J. Kickx was rector in 1885; hij overleed op 27.3.1887. Zijn vader Jean Kickx werd geboren te Brussel in 1803. Hij behaalde het diploma van doctor in de wetenschappen. en werd in 1835 belast met de cursus botanica aan de universiteit te Gent, Na een verslag van Julius Vuylsteke en een ernstig debat besluit de ge246

meenteraad een Nederlands toneel op te richten. De Minard-schouwburg wordt gehuurd tegen 2500 fr. per jaar. De directeur zal een toelage van 6000 fr. per jaar .ontvangen. Het nadeel was, dat de toelagen aan het liefhebberstoneel, nl. aan Broedermin en Taalijver en aan de F onteinisten vervielen, niettegenstaande het protest van deze beide verenigingen. Op 3 juni zal de gemeenteraad Frans van Doeselaer en Pieter F auconnier benoemen tot directeur. Op 1 october werd het toneelseizoen geopend met De Orgeldraaier en Zijne Pleegdochter en nog gevolgd door een blijspel. (voor verdere gegevens: zie Jaak Van. Schoor: Een Huis voor Vlaanderen. Honderd Jaar Nederlands Beroepstoneel te Gent). â&#x20AC;˘ 6 mei : Het Hotel Pycke met een blok huizen op de Kouter 27 is verkocht aan Pl. van Loo-Wauters voor 249 200 fr. 30 mei: Heden wordt het nieuw lokaal van de Sint-Jozefkring, dat overgebracht werd van het Ingelandgat naar de Wellinckstraat ingehuldigd. Er werden toespraken gehouden door kanunnik Dubois en door senator Casier-de Hemptinne. Het nieuw gebouw heeft een grote concertzaal en een tuin van een halve ha. Op het feest werd het 't J eefkenslied gezongen, waarvan hier het refrein. Wie zoo zijn zaken eere doet,. Die moet zijn naam niet zwijgen. Tot spijt Van wie 't benijdt, De Tjeefkens is ons naam, en blijft het voor altijd. In het verslag van het feest in Le Bien Public lezen we: "les 't Jeefkens - pourquoi ne pas leur donner ce nom populaire dont ils sont fiers ?" Onze krant geeft ook de volledige tekst van het lied. 3 juni : De gemeenteraad keurt het urbanisatie-plan van het citadelkwartier goed. De totale oppervlakte (43 ha. 80 a. 38 ca.) wordt als volgt verdeeld: wegen: 14,19 ha., tuinen 5,2175 ha., militaire gebouwen: 4,5216 ha. en te verkopen gronden: 19 ha. 87 a. 47 ca. Op het ontwerp ziet men de aanleg van de huidige Karel de Kerchovelaan; verder bemerkt men de dierentuin, de Oude Schelde (links en rechts van de spoorweg). Men ziet ook reeds de inplanting van het Waterkasteel op de Kattenberg, werk dat echter pas in 1879 zal aanvangen. Dit eerste urbanisatie-plan zal verschillende malen worden gewijzigd. Het terrein tussen de Sint-Lievenslaan, de spoorweg, de Benardstraat en de Schelde zal pas in het begin van de 20Â° eeuw worden geurbaniseerd. De Terplatenbrug zal in 1882 worden gebouwd. 10 juni: De prachtige tiaar, die op 16 juni in naam van de Belgische 247

katholieke dames aan de paus zal worden aangeboden, is tentoongesteld bij Bourdon, V eldsttaat 1. Uit "D~ Vlaanu;~b.e Leeuw" vernemen we, dat de tekening van de tiaar gemaakt werd d.~or J. B. de Béthune en dat foto's van de tiaar gemaakt door.Wancewe~n verkocht. Bezit een lid van de H. en H. Kring Gent dezcd"oto ? (zie ook Le ~ien Public: 21 mei en 9 juni 1871). 16 juni : Op vrijdag 16 juni, feestdag van het H~ilig Hart van Jezus, zal het vijfentwintig jarig jubelfeest van de verheffing van Paus Pius IX tot paus plechtig worden gevierd. Het college van Sint-Barbara heeft een reuzenhart ván twaalf meter hoog en elf meter breed laten maken, dat boven de dom van de kerk prijkt. In het Hart staat het woord Pius IX in letters van twee meter en het Hart werd verlicht door 27..0 kleurglazen. In de kathedraal werd een plechtige mis opgedragen, gevolgd door een Te Deum. In de Katholieke Kring op de Poel was er een vergadering van de liefdadige kringen. Om één uur werd een banket aangeboden aan de gewezen pauselijke zoeaven. In de namiddag werden 10 000 broden uitgedeeld aan de armen. 's Avonds was er een algemene verlichting en een fakkeltocht met muziekkorpsen trok door de stad. Ter gelegenheid van weversmesdag hebbèn talrijke fabriekwerkers van Lousbergs, een eigendom van de Heer de Hemptinne, in de Sint-Baafskathedraal een glasraam ingehuldigd ter nagedachtenis van mevrouw J. de Hemptinne en opgericht met de opbrengst van een intekening onder de werklieden. Dit glasraam bevindt zich in de kapel 0. L. Vrouw ter Engelen (vijfde kapellinks van de ingang) is het werk van J. B. Béthune. De tekst luidt: "Ter zaliger gedachtenis van Mme. Paula Gonthyn overleden den VI mei MDCCCL:XX (1870} uit erkentenis opgedragen door de werklieden van haren echtgenoot Jos. de Hemptinne Kommandeur des H. Gregorius Ordes". (zie E. Dhanens blz. 164) Thans zijn er te Gent 84 2 leegstaande huizen, de woningen in de beluiken niet medegerekend. Een van de redenen is de hoge huurprijzen, terwijl de handel en de nijverheid niet zo schitterend zijn. Ook werden veel nieuwe huizen gebouwd door de verkoop van gemeentegronden en gronden van de Burgerlijke Godshuizen.

30 juni : Heden verscheen als supplement van Le Bien Public een "Table alphabétique des principaux articles publiés ou reproduitspar le joumal pendant les années 1865-1871". Het is een goed werkinstrument voor de studie van de wel voornaamste katholieke krant in de 19°eeuw.

250

VOORUIT, onder kenspreuk :

UI. '~on\t verzocht de belangrijke \'crgntlerin~ tnet uwe tegenwoordigheid te wreeren, we!kr zal plaats hebben op Zondag 6 Augusti 1.871. om 5 ure 's uamiddugs, iu den Kmpcl, oude Ut>t:•-.: tenmarkt

DAGORDE: lneen~uneltlog

deP

bel~e

Mnat8c1Jappljen.

Oeze zitting is op 2!.> eentimen boet. Wij hopen op uwe komsl en noemen ou~. HlOil lll:T rutSTLlll :

De Schrijver, Fn. PROKl!REUR.

Gent, druU:. van F. Hüge, Bru$selsche straat, s.

251

27 juni : Na een onderbrdring van twee maand begon een nieuwe stakingsgolf op 27 juni 27 juni: staking bij De Coster-Van Acker omdat een oude meesterknecht was ontslagen. 12 juli : staking bij De Leener voor loonsverhoging. 21 juli : staking bij Rey voor loonsverhoging. 26 juli : staking bij De Leener : de wevers weigeren te werken met een zekere Syser. 27 juli : staking bij Suppes en De Brouckere voor een hoger loon. De staking duurde tot 21 augustus en had geen gunstig gevolg. 10 augustus: staking bij Vanheuverswijn om beter loon. 11 augustus : staking bij De Leener wegens loonsvermindering. Ze duurde tot einde augustus. De leden van de Broederlijke Wevers ontvingen tien frank per week stakingsgeld. Bij elke staking weken een aantal wevers uit naar Noord-Frankrijk : tussen 1 mei en 31 juni vertrokken er 146;van ljuli tot 15 augustus waren er 3 70, die Gent verlieten. 5 septem her : 24 sigarenmakers van De Vos gaan in staking voor een hoger loon. Een week later gingen sigarenmakers van andere firma's ook in staking. Uit een artikel van de G. van Gent vernemen we, dat de sigarenmakers hun leerjongens, die belast zijn met het maken van de poppen van de sigaren(= het binnenste) zestig centimes per dag betalen. Het loon bedroeg voor gewone sigaren tien frank per duizend. De patroons gaven niet toe. Half november hemamen sommige stakers het werk. Enkele Nederlandse werklieden werden aangeworven, die begin december naar hun land terugkeerden. De patroons gaven een lichte loonsverhoging en de staking bloedde zachtjes dood. 10 juli: Het Willemsfonds herdenkt het feit, dat 25 jaar geleden Jan Frans Willeros overleed. 's Morgens was er een feestzitting op het Stadhuis. 's Namiddags stapte een optocht naar het graf van J. Fr. Willems. De reden werden uitgesproken door Max Rooses en RolinJaequemyns. Daarna had in het Posthotel een banket plaats, waarop onder meer H. Conscience, Snellaert, Ten Brink, Heremans en Jan Bouchery deelnamen. J. Vuylsteke hUldigde H. ConsĂ¨ience: "aan niemand hebben we meer verplichting dan aan Conscience. Hij heeft ons allen gevormd; door zijn Leeuw van Vlaanderen en zijn Artevelde stortte hij de liefde in onze boezem en voor onze taal en voor ons volk en voor ons land". Aan de piano Edw. Blaes, die onder meer speelt "Wie Nederlands bloed in d'aderen vloeit". 252

13 juli: Te Gent verschijnt een nieuw weekblad: Vader Cats. Het werd gedrukt bij A. V andeweghe, Korte Dagsteeg, die ook de drukker is van de liberale krant De Stad Gent. Het verband tussen de krant en het weekblad wordt duidelijker op 23 augustus. De Stad Gent schreef: "Een jonge broer van ons, dien wij zoo geerne zien als ware 't wij zeiven; de kleine VaderCats heeft de Bien Public in woede ontstoken". Uit het artikel blijkt verder, dat ook het weekblad De Werker, dat te Antwerpen wordt uitgegeven maar ook te Gent wordt verspreid, Vader Cats heeft aangevallen. Nu en dan publiceert De Stad Gent ook een gedicht, dat verscheen in Vader Cats. Hiervan een voorbeeld: Zoo Vader Cats. en mag niet spreken Of anders is 't ne deugniet Dien men den nek zou moeten breken Lijk als 't mee ketters is geschied ! Zoo Vader Cats en mag niet zeggen Dat 't volk dat 't land, dat 't burgerrecht Hun hoofd niet moet nederleggen Wanneer 't mijnheer de paster zegt. Eh, Bien Public, ik lach u uit. En 'k spreke mijnen buik rechtuit. Prof. E. Voordeckers typeert Vader Cats dan ook als volgt : "Liberaal antiklerikaal informatieblad, dat een polemiek vierde met De Werker van Antwerpen, spreekbuis voor het Vlaamse land van de Internationale". Door de Gentsche Velocipèdemaatschappij wordt een wedstrijd voor velocipèden ingericht. 4 augustus : Door de quaestuur van de Kamer werd een document opgesteld "Documents relatifs au travail des enfants et des femmes dans les manufactures, les mines, etc," waarin stond: "On ne peut contester que le travail des enfants dans les fabriques ne donne lieu à des abus en Belgique comme ailleurs, mais ces abus n'ont pas la gravité qu'ils ont dans d'autres pays". In dat verband hiermede schreef Le Bien Public : "Les théories interventionnalistes se rattachent dans l'ordre d'idées qui nous occupe à un système complet dont nous serons taujours les adversiares. On part de ce principe, que l'éducation physique et intellectuelle de l'enfant appartient à l'état dont les parents ne seront que les suppléants et les délégués. C'est une maxime essentieliement païenne, qui méconnait les droits imprescriptibles de la familie". "Dans tous les ordres d'activité morale et intellectuelle l'état moderne est presque inévitablement l'adver-saire de l'Eglise. C'est une des mal253

WERkERSVEREENIGING. WER KP.RSIJON D.

OPROEP lot de Yigilanl Koetsiers. Op Maandag i der Joopende maand. om negen ure t'n half des ~nonds, zal er in nt~ Pm:'\s, llam. ecne Algemecne Vergaflering Wlor alle Vi::dlant Koetsîers, plaats hebben. DA.GORDE : 1" Oprlddlng ee...~er lllaatsellappiJ 'Voor doel bchbende ÓC'~ te ondersteunen en dèn toon te hemordeeten;

'l" Diddelen te J.er:uneu om de dagJoon te doen

verhoogeo.

Wij hopen op uwe komst en blijven; De Schrijww der Oentst:he Sectie. DE WlTJ'E.

----· --...,-Gent, itrulk. Yan F. Ha gA, Brus;elsche slmat, a. .

254

255

heureuses conséquences du principe de la séparation des deux pouvoirs." 8 augustus : De Handelskamer van Gent heeft een schrijven gericht aan de minister van Openbare Werken, waarbij gevraagd wordt de gegraven waterloop tussen de Bovenschelde en de Benedenschelde bevaarbaar te maken. Thans moeten de schepen, die de Schelde afvaren, langs de Muinkkaai, de Ketelvest, de Leie, de Visserij : deze weg is 6000 meter land en telt vier vaste en negen .draaiende bruggen. Langs de Reep- in 1871 onmogelijk door de Watermolen aan de Brabantdam - zou de weg 4 400 meter lang zijn met drie vaste en vier draaiende bruggen. Bovendien zouden de vaste bruggen moeten worden verhoogd, wat problemen stelt voor de rijwèg. Langs de Brusselselaan zou de vaartweg slechts 1500 meter lang zijn en maar drie bruggen tellen. · In 1870 voeren per jaar 4000 schepen de Schelde af en 2 500schepen de Schelde op. De Gemeenteraad besluit dit voorstel te steunen. Dit plan zal pas een goede tien jaar later worden uitgevoerd. 11 augustus : Het Bestuur van de Burgerlijke Godshuizen zal in de Bijloke vanaf maandag 14 augustus bàden ter beschikking stellen van het publiek. Prijs veertig centimes. Voor de werkende klas en de kleine bedienden: twintig centimes. Op 4 augustus overleed te Gent jonkheer Philip Blommaert. Hij was te Gent geboren op 27 augustus 1809. Hij studeerde aan de Gentse universiteit, liep college bij prof. J. M. Schrant en promoveerde in de rechten in 1829. In 1832 publiceerde Blommaert een manifest "Aenmerkingen over de verwaerloozing derNederduytsche tael" onder zijn initialen P. B. "Het is het eerste pleidooi voor het herstel van de Nederlandse taal", "de eerste publicatie na 1830, "waarin de argumenten en de eisen van de Vlaamse beweging worden geformuleerd" (Elias, deel2 blz. 9 en 28). Samenmet Serrure richt Blommaert in 1834 het tijdschrift "Nederduitsche Letteroefeningen" op. In 1840 stelt Blommaert de tekst op van het petitionnement. In 1838 had hij samen met C. P. Serrure de maatschappij der Vlaamsche BibHophielen opgericht en in 1846 behoort hij samen met Ren5, Snellaert en Heremans tot de stichters van het Vlaamsch Gezelschap. Blommaert maakte zich voornamelijk verdienstelijk op li~erair gebied door zijn uitgaven "Oudvlaemsche Gedichten", de gedichten van Jacob van Zevecote en door zijn werk "De Nederduitsche Schrijversvan Gent". Er is een Philip Blommaertstraat te Sint-Amandsberg. 25 augustus: In het Leesgezelschap des Wevers werd een zangafdeling opgericht, die de eerste maal zal optreden op een festival te Ledeberg. 256

Begin juli was de zetel van het Leesgezelschap overgebracht van de Diligence d' Anvers naar La Louve in de Spiegelstraat. Uit een brief van 8 juli in De Stad Gent vernemen we, dat een zeventig leden van het Leesgezelschap werkzaam zijn bij Jozef de Hemptinne. Volgens een brief van een lezer (De Stad Gent 25.8.) werden twee wevers van de Hemptinne verboden nog langer lid te zijn van het Leesgezelschap.

4 september: Te Brussel werd Gustave Tridon, Frans vluchteling, lid van de Internationale en lid van de Commune begraven. Op de begrafenis was een lid van de Gentse afdeling van de Internationale aanwezig. "Le délégué gantois a particulièrement flétri (en langue flamande) ce tigre altéré de sang que l'on appelle Thiers". (Bien Public naar de Brusselse krant Indépendance). 10 september: De koning heeft een bezoek gebracht aan de driejaarlijkse tentoonstelling van Schone Kunsten in het Casino. "De Vlaamsche Leeuw" sprekend van enkele Gentse kranten schrijft: ''Baes Kimpe, De Stad Gent of Cies van Gent, de J ournal de Gand en ·vader Cats al koeken van eenen deeg". Op 30 juli en 6 augustus schreef De Vlaamsche Leeuw reeds een "vriendelijk" woordje over Baard V ermeulen en op 12 februari had hetzelfde weekblad de Gazette van Gent "een loensch pikkettersch blad" genoemd. 26 september: Gisteren is in onze haven het schip Astra 700 ton metend uit Riga aangekomen met een lading hout. Het is het grootste schip, dat tot heden onze. haven is binnengevaren. 29 september: De Godsdienstige Week van Vlaanderen publiceert een mandement van bisschop Bracq van 16 september. "Die schrikwekkende naam, die voor weinige jaren verscheen, is u reeds bekend. Het is de Internationale. Wat wil de Internationale? Dit programma kan men met vier woorden samenvatten : geen godsdienst, geen erfenis noch eigendom, geen huisgezin, geen natie". Aan het Herderlijk Schrijven ontlenen we nog: "lls ont arboré le drapeau du libéralisme, qui n'est en réalité que la révolte contre Dieu." "La transition du libéralisme au socialisme est naturelle" "Les ouvriers donc qui se procurent le nécessaire par leur travail doivent d'après le précept de Saint-Paul obéir à leur maître, le respecter, lui êtte soumis-''. "Soyez donc, o patrons, qui avez des ouvriers et maîtres qui avez des domestiques, soyez bons, miséricordieux et taujours justes, donnant à vos inférieurs ce qui leur est dû." (volledige tekst : Le Bien Public 24.9.1871) Met zijn kritiek op de Internationale stond bisschop Bracq niet alleen. 257

Tegen de Internationale werd ook gewaarschuwd door Le Joumal de Gand, door de Stad Gent en door het weekblad Vader Cats. De Internationale werd ook hestreden door de Société Callier te Gent opgericht in 1868 op initiatief van Fr. Laurent met als doel "travailler à l'amélioration de la condition matérielle, intellectuelle et morale des classes ouvrières". In 1870 was het "Rapport sur la société Callier. Appel aux libéraux pour la formation des sociétés ouvrières" verschenen. Het betreft hier de Laurent-kringen : ze hadden een dubbel doel: strijd tegen de hestaande katholieke kringen en strijd tegen het opkomend socialisme. In zijn werk "Les sociétés ouvrières de Gand" zal Laurent schrijven: "Instruisez et moralisez les ouvriers, il n'y aura plus ni socialisme, ni communisme; !'Internationale n'aura plus de partisans" en verder "Les ouvriers imbus des vrais principes seraient à l'abri des séductions mensongères du socialisme et du communisme. ll n'y aurait plus d'Intemationale". Op blz. 27lezen we: "La société ("= Vrijheidsliefde) a usé de son droit d'exclusion contredes ouvriers afftliés à la fameuse Internationale';. In 1871 verscheen een antwoord op het verslag van de Société Callier: "Uitgave 2 der Internationale Werkersvereeniging sectie Gent. Werkersbond. De Stem der vrije Werklieden. Inhoudende antwoord aan het Calliergenootschap en twee volksliederen. Aan de slachtoffers der Bloedwet en Het Volk. Gent. Bij den uitgever Sint~Amandstraat 88". De brochure is ondertekend door Hendrich Lieber (zeker een pseudoniem) en door De Witte. De brochure vermeldt niet het jaar van uitgave, maar ze verscheen in 1871. We weten dit door een aankondiging in De Werker van 24.6.1871. (De brochure bevindt zich in de bundel R.U/7 1871). In de brochure wordt geprotesteerd tegen het feit, dat de Société Callier de leerstellingen van de Internationale als droombeelden doet voorkomen. Verder richt de brochure zich tegen de oprichting van werkmansgenootschappen (omdat hun doel is de werkman van de Internationale af te trekken), tegen de oprichting van een kinderkribbe (enkel opgericht omdat de moeders altijd zouden kunnen tewerkgesteld worden) en tegen het schoolsparen (omdat dwang zou worden uitgeoefend). Het is hier niet de plaats om de gebeurtenissen te Parijs (Commune: 18 maart tot 28 mei 1871) te bespreken, maar zeker is dat deze ge-. beurtenissen een grote vrees hadden gewekt bij de burgerij, vrees en angst die zich richtte tegen de Internationale en wel omdat het orgaan van de Internationale "De Werker" zich solidair verklaarde met de Commune. (zie De Werker van 24.6.1871 : het gedicht aan Parijs. De Commune is dood. Leve de Commune). 258

Te Gent werden drukwerken verspreid tegen de Internationale, o.a. een "Gentsche Samenspraak over de Internationale tusschen een spinner, een behanger en een timmerman" gedrukt bij J. H. Vander Schelden in de Onderstraat. Op 10 october zal De Boos zich op een vergadering in Spiegelhave ergeren over de inhoud van de weekbladen De VlaamscheLeeuw (katholiek), Vader Cats (liberaal) en Het Volksblad. 1 oktober : De duurte van de levensmiddelen dreigt de komende winter een onrustbarende verhouding aan te nemen. Ondanks een voldoende oogst blijft het brood tamelijk duur. De winteraardappelen neigen naar buitensporige prijzen en dat zij dan nog goed waren, maar het is ver van daar. Van de boter kan men hetzelfde zeggen, die in de winkels bij de vier frank wordt verkocht. Ook het vlees en de groenten zijn erg duur. (De Stad Gent). 3 oktober: In La Liberté, een Brusselse krant, verschijnt een artikel van de Gentenaar E. Van Beveren. Van Beveren stelt vast, dat te Gent de Internationale weinig succes kent en dat de meeste stakingen zijn mislukt. Volgens Van Beveren is dit toe te schrijven aan de invloed van de Kerk op de bevolking. Hij besluit "Voilà ce qui montre bien, que la révolte sociale doit s'attaquer à la religion en même temps qu'à l'oppression purement économique". Le Bien Public maakt hierbij de volgende bemerking: "C'est que la propagande irreligieuse dirigée par Ie libéralisme con tre 1'Eglise et contre Ie clergé se fait directement au profit de la révolution sociale. Ainsi à Gand M. Ie bourgmestre de Kerchove qui se fait Ie patton d'une presse crapuleusementimpie,devient tout millionaire qu'il est, I'aux.iliaire Ie plus actif et Ie plus précieux du socialisme". 5 oktober : We moeten even terugkeren in de tijd. Op 23 augustus verscheen een zekere Cohn te Gent. Hij was lid van de Algemene Raad van de Internationale te Londen en kwam naar Gent om eventuele pogingen om metaalbewerkers aan te werven ter vervanging van stakende arbeiders te Newcastle te verhinderen. Op 25 augustus zal Cohn ons land moeten verlaten op verzoek van de administrateur van de Openbare Veiligheid. De Boos richt nu enkele vergaderingen in voor metaalarbeiders met als voornaamste onderwerp de tienurige werkdag. Al vlug komt het tot een accoord tussen werkgevers en werknemers in de bedrijven Pnoenix en La Flandre, waar de tienurige werkdag wordt ingevoerd zonder vermindering van loon. Op 3 october vragen ook de werklieden van het bedrijfVan den Kerckhoven op de Coupure een vermindering van de arbeidsduur. Dit wordt echter geweigerd en op 5 oktober gaan de werknemers in staking. Nu komen een reeks verga259

deringen. Op 10 oktober is er een vergadering in Spiegelhove. Het politieverslag vermeldt 1800 aanwezigen. "Une trentairie de membres de la section de l'Internationale sont entrés en cortège; ils portaient une cravate rouge". Na de meeting trekt een optocht naar het lokaal De Prins in de Ramen, zingend de Marseillaise en De Vlaamse Leeuw. Op 16 oktober meldt een politieverslag, dat de stakers kalm zijn en 7,50 fr.als steun hebben ontvangen. Het gemiddeld loon van de metaalbewerkers, met uitzondering van de arbeiders, bedraagt 25 fr. per week. Om te verhinderen, dat de werklieden in andere metaalbedrijven, die aan het werk zijn gebleven, de stakers van Van den·Kerckhoven geldelijk zouden steunen, besluiten de patroons van de Gentse metaalbedrijven hun fabrieken slechts drie uur per dag te laten werken. Hierop gaan de werknemers van de andere werkplaatsen ook in staking. Op 28 oktober meldt de politie een negenhonderd stakers. Phoenix (216 stakers), Van Gelder, Sleepstraat (14 st.), Carels (100 st.), Maatschappij La Flandre, Fiévéstraat (195 st.), Van den Kerkehoven (212 st.), Nolet, Schouwvagersstraat (96 st.), Gyselinck, Maagdestraat (34 st.), Van Acker, Ruidevetterken (17 st.), Marqueni, Kortrijkse poort (17 st.). Op 28 oktober schreven stakers een brief aan de burgemeester en vroegen hem te bemiddelen. Dit werd natuurlijk niet gunstig onthaald door De Boos, die zijn macht zag tanen. Intussen steeg de nood in de gezinnen van de stakers en een aantal verlieten de stad om elders werk te zoeken. De eisen van de werknemers waren : tien uur werk per dag in plaats van elf en uurloon verhoogd met 10 %, overuren en zondagwerk : drie uur loon voor twee uur werk. De patroons wensten enkel als overuur te betalen werk na tien uur 's avonds. Op 2 november deed de burgemeester opnieuw een bemiddelingspoging. Intussen hadden een zestien metaalarbeiders het werk bij Van den Kerkehoven hernomen : de staking brokkelde af. Thans werd het voorstel van de patroons aanvaard. Er was geen volledige overwinning van de stakers, maar toch was het een flinke verbetering van de arbeidsvoorwaarden. De stakers vierden de overwinning op 6 november en op 7 november werd het werk overal hernomen. Op 7 november lezen we in een politieverslag : "Déjà depuis plusieurs jours De Boos ni aucun des 15 acolytes de l'Internationale n'a plus paru aux réunions". Op 10 november was er nog een vergadering van de metaalarbeiders in De Prins : er was nog 1200 fr. in kas, hiermede werd een steunfonds opgericht. De negen stakingleiders, die niet meer op hun werk aanvaard werden, zullen wekelijks 18 fr.uit het steunfonds ontvangen; de leden betalen een bijdrage van 15 centimes per week. De staking had meer dan één maand geduurd. Volgens de J ournal de 260

Gand was er een loonverlies van 72 000 fr. De Stad Gent schreef in navolging van de J ournal de Gand". Zie daar wat onze werklieden bekomen hebben met een oogenblik naar de Internationale te luisteren, een verlies van 72 000 fr." De staking had nog een nasleep. Van begin november waren er moeilijkheden in de Gentse afdeling van de Internationale. Op 29 november nam De Boos ontslag als voorzitter. Op 4 juni 1872lezen we in een politieverslag : "Karel De Boos, gewezen voorzitter van de Internationale, thans herbergier en agent voor remplaçanten voor het leger, werd uitgesloten uit de Internationale omdat hij een beroep uitoefent strijdig met de principes van de Internationale". Zo verdween De Bo<:>s van het toneel. Toch ontmoeten we hem in 1873 even terug, maar in een andere rol. De politie had van Brussel de opdracht ontvangen een zekere Dave verdacht van politieke activiteiten op te sporen. De commissaris deelt mede, dat Dave niet te Gent verblijft en schrijft : "Cette dernière affirmation est puisée dans les renseignements reçus de De Boos, ancien meneur des ouvriers et ancien président des tisserands". De Boos is dus informateur van de politie geworden. Wat later moet hij 9ent verlaten hebben. . Oktober : Naast de staking van de metaalarbeiders waren er nog een vijfentwintigtal stakingen in andere bedrijven. 29 september: staking bij Parmentier voor hoger loon 29 september: staking bij Rosseel voor hoger loon 30 september: staking bij Voortman voor loonsverhoging 2 oktober : staking bij Smets 4 oktober : de staking bij Scribe voor loonsverhoging duurde acht dagen en kende geen succes. 9 oktober : staking bij Pierson en Vincent Van Acker 9 oktober: bij van Alsberghe staakten veertig blekers drie dagen; omdat een arbeider, die als afgevaardigde een loonsverhoging had gevraagd, werd ontslagen. 11 oktober : staking bij De Leener om betere grondstoffen 13 oktober : staking bij L'Escaut door de spoelsters voor loonsverhoging. Na vier dagen staking kregen ze één frank per week opslag. 15 oktober : staking van de spinners bij De Smet 16 oktober: staking van de houtdraaiers bij Roels 16 oktober: staking van de drukkers bij Van Doorselaere. Ze kregen 25 tot 30 centimes opslag per dag 261

STO GINT.

KORPS S!PEURS-POIPIEBS. DER

D<· b.-wlhchhf'J' van het ho\'('ngcmdd korps br>t•ngt tN· kennis ,·an het ptîbliek dal Cl' h•genwoOJ•dig n•cf bcdic•ningt•o '\':lil JlOUl)lÏer Open zun.

De manschappen genieten de volgende voordeelen : 1" ne hnisve~ting ; 2" ,·uur en licht ; ;)" eeu.- dageliJksche soldij als Yolgt : Set•A·e:mt.- Twc•t• fr·aokcn fit•n eenlinwn. KorJlOJ'aal. -- E<-n fl•ank Yi,jJ:.en·ZI'stig <•enlimeu. llom·enblazN·. - Een fhmk ·rier•-t•n-vijftig centimcn. S:spem•.- f~en •i·ank l'ÎN'·('n·vijfUg <'<'nlinwn. J•omJ)icr. - Een fr:mk 7.CH'n-cn-\t•ertig ecnl.inwn. t:cu j:mrl\jksch c•n lcwnsdm•••nd pcnsio.-u mn de helft der soldij is locgestaan aan dc~·cm•n w<•lkc in de uito<·fening nut hunm.•n dienst Ujfsgcbrekt·n zouden bekomen. Ut• lieden welkt• g<'lt•t•rdlu:·i•l lwziU<·n knmwn sp1wdig bevm•dcr·en. J)<• pcl'sonen modt•n zich :um den lwrelh<'blwr nm bet kor·ps aanbic·dcn, ~cdcrs..Jwldt•sl!·:wl .}. en drager ûjn tlf'l' ,·olgt~nde sluld-.cn: 1" Een uiUrel\sel der gchoort.,akh•; 2" t•c•u hcwijssdU'ifl ·ran goed geclt•ag; ;') · N'H id. 'au de ,·erbli,jfplaals; :r t't'IW n·i,islt'lling van militie, litt. 11 ~ ;)" ('t'fl n•flt• <1ien~toutsl;•g of CNI onlwpaald wl'lot'pas \'(HW dcgenc'n "t•ll,(• .wttdcn tfed g'('lll:utkl hcblH'Il of nog tled m:tiH•u \':lil hcl lcg<•t•. l)c· uwnsc•hap1wn wt>lft:e zieb aanbicden mogen gt>Nu> lidtaamsgt'lll'eken hebbeu ; zU nuwtNt mindN· dan vijf·<'n·der•fig jal'cn oud zi,jn en ~·ene gt>staltt• hebh<'n nua omlrc·nl l nwlel' 62 ('Cnlinwlct>s.

De llev<>lliebber, CLAEYS. Go!:ii~k~>urd

in zitting van 6 Nvwmher 1871.

Het College -,:an Burgemeester er. Schepenon. Graaf DE KERCHOV:C D• geilelegeerde Secretaris. .AA DE VYLlJEB.

25 oktober : staking bij L'Escaut voor betere vezels 31 oktober : opnieuw staking bij L'Escaut om dezelfde reden. 2 november: staking van de brouwers bij Delmotte 3 november: staking bij Vandenhave door de spoelsters 6 november: staking bij Hooreman-Cambier 17 novem her : staking bij De Leener 23 november: staking bij Staelens 26 december: staking door grondarbeiders bij Maertens om loonsverhoging. Na een maand staken werd het werk hernomen aan de oude voorwaarden. 13 oktober : Vorige zondag ging er een processie uit ter nagedachtenis van de zegepraal van de Kristenen op de Turken in 1571 (slag van Lepanto). 15 oktober: Te Gent overleed Jan Van Geert, hofbouwkundige. Hij was een van de stichters van de Kon. Maatschappij van Landbouwkunde en Kruidkunde te Gent. 25 oktober :Een man uit de Kazernestraat is klokkenluider, waterdrager en trommelaar bij de burgerwacht. Hoe sommigen in die tijd hun brood verdienden." 1 november: Uit een brief verschenen in De Stad Gent blijkt, dat in sommige werkplaatsen van timmerlieden de verlichting bij het werk (gas, kaarsen of petroleum) ten laste is van de timmerlieden. Dit is niet het geval bij de andere beroepen. 6 november: Als uitgave van het Willemsfonds n. 69 verschijnt een werk van J. 0. De Vigne "Kiezers Handboek". Tot heden was er geen Nederlandse uitgave van de kieswetten. 20 novem her : In de fabriek Lousbergs in de Keizer Karelstraat wordt een artesische put gegraven. Deze put werd omstreeks 1940 gebruikt door het bedrijf Gent-Thermal. 2 december : De Volkskeuken is geopend. De prijzen waren : liter soep : 10 centimes vlees, aardappelen, groenten : 30 centimes 1/2liter bier: 10 centimes stuk brood : 5 centimes volledig maal (soep, vlees, aardappelen, groenten, brood, bier) : 50 c. 4 december : De gemeenteraad benoemd Samuel tot directeur van het conservatorium. 263

14 december: Te Gent overleed Jordaan Vuylsteke, 66 jaar oud. Hij was raadsheer bij het beroepshof te Gent en gewezen gemeenteraadslid. In 1871 werden te Gent 4 251 kinderen geboren en stierven 4 621 inwoners, wat dus een negatief verschil geeft van 390. Het Jaarverslag voor 1872 geeft ons de verklaring: "rond het midden van 1872 is een merkelijke en voortdurende vermindering vastgesteld van de gevallen van kinderpokken en typhuskoorts, die sedert twee jaar zich afwisse:lend in verschillende wijken van de stad heeft geopenbaard". 1871 was het laatste jaar van de 19° eeuw, waarin het aantal sterfgevallen het aantal geboorten overtrof. Na de vrede van Frankfort (mei 1871) tussen Duitsland en Frankrijk wordt Elzas-Lotharingen afgestaan aan Duitsland. 1871 is ook het jaar van de Commune te Parijs. Willem I wordt keizer van Duitsland. In 1871 werden Paul Valéry (overleden in 1945) en de beruchte Grigori Raspoutin geboren. Stanley vindt LiYingstone in Oost-Afrika en de Mant-Cenistunnel (lengte 12 km.) is voltooid. M. STEELS

NOOT Voor de stakingen te Gent kan men raadplegen : Jan Dhondt : "Un militant de la première internationale in "Hommes et Pouvoirs". (het leven van Karel De Boos) S.H. Scholl : Bijdragen tot de geschiedenis der Gentse arbeidersbeweging. StadsarchiefGent: Reeks R 7 Y/1871.

'T GEWEZEN PRINSENHOF VAN GENT, ZIJN TIJD, ZIJN GROEI, ZIJN· STREVEN, ZIJN TIJDGENOTEN WEL BEKEND. IN WOORD EN BEELD BESCHREVEN (Deel 2) Ik liet reeds verstaan dat het Hof ten Walle als het ware getekend was om ernstige zaken tot een goed einde te brengen. Helaas ! meer dan haar lief was werd de jeugdige hertogin Maria van Bourgondië maar al te rap met zo'n serieus probleem geconfronteerd. Luister wat er eigenlijk aan de hand was : Twee van haar raadsleden, de kanselier Hugonet en de heer van Humhercourt hadden de Gentenaars gevangen gezet en terdood veroordeeld. Als een gebroken vrouw en hete tranen stortend smeekte zij de schepenen om gratie voor de zo getrouwe raadsheren 264

Op 18 juli 1549 deed de nieuwbakken Vlaamse graaf Filips (de koning in spe Filips 11, Keizer Karels opvolger), zijn blijde intrede te Gent. Een schitterende ontvangst gepaard gaande met royale feestelijkheden. Om uit de gewoonte niet te gaan had men op verschillende punten van de stad erebogen opgericht. Een van die poorten was opgetrokken aan de buitenkant van de zg. Donkere Poort. Op de eigentijdse tekening, een houtgravure berustend in de G.U.B., is dat gebouw in detail weergegeven. Let op de geluk aanbrengende ooievaar die op zijn nest staat te pronken.

(31 maart). Edoch ! genade stond niet in der heren oproermakers woordenboek : op 3 april werden ze aan de beul overgeleverd, en dat onder een ontelbare volkstoeloop ( 1 ).

265

De Mechelse schilder Karel Wauters bracht het tragisch schouwspel op doek, een schilderij dat tegenwoordig in de Trouwzaal van het Stadhuis hangt te prijken. Dat Wauters zich vergiste wat de achtergrond van zijn schilderij betreft, weze hem goedgunstig vergeven. Inderdaad, het was niet op de Koornmarkt dat de terechtstellingen geschiedden, maar wel op de Vrijdagsmarkt: dit plein was op zijn minst uitgestrekt genoeg om al wie liefhebber was van een degelijk spektakel, een (betaalde) zit- of een (kosteloze) staanplaats aan te bieden. Op 19 aug., steeds van hetzelfde jaar 14 77, trad Maria in het huwelijk met de Habsburger Maximiliaan. Dezelfde die in 1493 tot Duits Keizer zal verkozen worden. Het huwelijk had zonder enige omhaal plaats in de kapel van het Hof ten Walle; op de koopaoe mocht het paar het stellen zonder de viering van hun wittebroodsdagen, laat staan -weken. Want de nieuwe hertog had jammer genoeg andere katten te geselen; op zijn eentje en ver van huis. Het was dus zijn jonge vrouw die gedoemd was, ook op haar eentje en vervan haar man, de opstandige Gentenaars het hoofd te bieden. Zoals ieder schoolkind weet overleed ze te Brugge aan de gevolgen van een val van haar paard, zij die nochtans een knappe ruiter was (27 maart 1482). Zij liet twee kinderen achter: Filips (de Schone; 0 Brugge 20 juli 1478) en Margareta (van Oostenrijk; geportretteerd op het oudste van onze bankjes van 500 F; 0 Brussel10 jan. 1480). Tot op dat moment hadden de kinderen in de Wal verbleven. Na moeders dood zullen ze meestal te Brussel resideren. Wegens Filips' minderjarigheid (hij was nauwelijks 4 jaar !) zal het zijn vader zijn die de touwtjes van het hertogelijk gespan in de handen zal nemen. Dat Maximiliaans regentschap van geen leien dakje ging wordt maar al te duidelijk béwezen door het feit dat de eeuwige tweespalt tussen hem en de goede stede voor de zoveelste keer onheil en ellende Afbeelding van het "Gents Paleis van de Graaf van Vlaanderen" uit Verheerlykt Vlaandre van Anthoni Sanderus, 1735 (20 cm x 15,5 cm) eerste deel tussen blz. 134 en 135. Slechts van onbelangrijke details verschilt ze van die opgenomen in Flandria Illustrata van Antonio Sandero, 1641 (23 cm x 21 cm) eerste deel blz. 147. Legende : 1. Kapel; 2. Hal; 3. Torentje zg. de geboorteplaats van Keizer Karel; 4. de zes gebouwen van het Paleis; 5. de zg. glazen Toren; 6. de Belvédère; 7. het zg. Vrouwenkwartier; 8. het Leeuwenhof; 9. de wallen; 10. de zg. Quinconce (=vijfdelige Tuin); 11. Plein van 't Hof. Een roodkoperen herdenkingsplaat, voorzien van een Nederlandse en een Spaanse tekst, aan de binnenkant van de Donkere Poort aangebracht, vertoont het Prinsenhof zoals Sanderus' gravure dit afbeeldt. Ter verduidelijking van de ligging van het gebouwecomplex omlijstte men dit complex met het tracé van de 4 huidige straten : Rabotstr., Sanderswal, Prinsenhof, de Mirabellostraat.

266

...4

...

<< @i~ . .:

Â·''

267

kwam aanbrengen. Op 7 juli 1485 was MaX naar Gent gekomen om met de lastige stad de eed van trouw te verwisselen. De aldus geschapen verstandhouding was echter maar van kortstondige duur want op 11 juli (wie weet om de Guldensporenslag te herdenken ? ! ?) viel het onstuimig Gentse volk de regent en zijn militaire suite hardhandig aan. Overstroomden de Vrijdagsmarkt en de Vismarkt (nu Groentemarkt). Achtervolgden hem tot voor de poorten van het Hof dat hij toch had weten te bereiken. Het was slechts na het voeren van de onvermijdelijke palabers dat hij zonder een al te groot gezichtverlies zijn schuiloord kon verlaten. Was het Hof voor de toekomstige Duitse Keizer niets meer dan een veeleer onschuldige muizeval geweest, er zou welhaast een tijd aanbreken dat men het voor een minder prettige gevangenis in gebruik zou nemen.

Het Prinsenhof door een anonieme 17de-eeuwse s~hilder op doek gebracht. Over de documentaire waarde van het werk zullen weÂˇ veiligheidshalve maar liever het stilzwijgen bewaren. Inderdaad gaat de vergelijking van de afbeelc:ling met die door Sanderus op papier gebracht, geenszins op. Een goed punt verdient nochtans de kunstenaar : hij vergat niet de wallen, de vaste brug en de toren een plaatsje op zijn schilderij te geven. Tevens zorgde hij ervoor dat de Bourgondische vlag op de torens van het Prinsenhof en de St.-Niklaaskerk geplant werden. Al de rest is louter fantasie. De luchtbrug die we op de achtergrond van het landschap ontwaren, verbindt niet de spitsen van_ Belfort en St.-Niklaaskerk, maar wel hun transen. Wat het armzalig stoetje (in werkelijkheid een luisterrijke optocht) betreft, spreekt het vanzelf dat hetzelfde iets te maken heeft met Keizer Karels doop. Het kan niet anders of de dame die de boorling in haar armen draagt is zijn eigen overgrootmoeder Margareta van Y ork. En wat de rijkelijk gedrapeerde door vier mannen getorste draagberrie betreft waarop enkele van de 7 (o ! heilig getal!) kostbare geschenken_tentoongespreid liggen: de gouden helm, het gouden zwaard, het zilveren schip en het precieuze evangelieboek, heeft de seliilder zijn verbeelding een wat te vrij spel gelaten. wat we In het gĂŠheel niet begrijpen : wat komen in godsnaam die waardevolle juwelen in die stoet verrichten ? Niet aldaar maar in het Prinsenhof werd aan het kind hulde gebtacht waarbij het aanbieden van de kleinoden het glanspunt van de plechtigheid betekende. En wat we moeten denken van de op de brug postgevatte schietldare soldaten en van die welke de stoet kordaat de rug toekeren ? Ik zou de goedgunstige lezer onrecht aandoen mocht ik hem wetens en willens verzwijgen dat heel dat plechtstatig gedoe niet op klaarlichte dag plaats greep maar in de nacht van 7 op 8 maart van het beroemdgewordenjaar 1500. (Het schilderij berust sedert 1931 in het Bijlokemuseum, inv. 450. Naar dit doek maakte E. Verbroeckhoven er voor de uitgever Kierdorff een litho van om de "Gentsche Almanak voor denjare 1823;' tussen blz. 8 en 9, te illusteren. F. enE. Gyselinck voorzagen het 2de deel van "Be~h Museum" tussen blz. 134 en 135, van een bijna gelijkaardige gravure.)

268

269

"Den XX:Xe Julius 1553 waren te Ghent brocht (aangebracht) XII waghenen met ghevenghen heeren uut Esdin (Hesdin in het Pas-deCalais; de plaats werd het volgende jaar door Keizer Karel tot de hoedanip.gheid van stad verheven) endewaièn alle gheleit in 't Prinsenhof ende bewaert (gevangen gehouden) van die -y-an Ghent die daertoe ghecommitteert (gevolmachtigd) ware11r _( 2) > __ . _ Keizer Maxitniliaans regentschap nam-~neirt.d:e·:ln/1494. waardoor zoon Filips de Bourgondische troon könbestijgen. Op 12 nov~ 1496 trad hij te: Lier in het huwelijk met Johanna van Castilië. Deze bracht 6 kinderen ter wereld, om zo te zeggen elk jaar een~ Het is de geboorte van het tweede geweest die voor immer en altijd DE GEBEURTENIS geweest en :gebleven is voorgevallen iq:het sedert dien wereldberoemd Hof ten Walle alias PrinsenhofMoetik er een tekeningetje bij maken ? Ik bedoel de geboortevan de grootSte, tevens beruchtste aller Gentenaren : Carolus, Charles, Karel, Keizer Karel, Keizer Karel V, Charles Quint. Dat die geboorte op 24 februari 1500 eerder toevallig in dat torentje van het Prinsenhofplaats vond is een door iedere Strop opgedane wetenschap. -. Karels papa scheen met geen helm .geboren te zijn want hij overleed nauwelijks 28 jaar oud (of jolig ?) . .In Spanje, naar verklapt werd (terecht of ten onrechte), na van een vétgttdgde drarik gedronken te hebben. Heeft hij de lust, de gelegenheid, de tijd, gehad om zich met de groei en de bloei van de Wal bezig te houden? Wellicht niet. Op zijn meest weinig alhoewel de Wal naar hem Prinsenhof genoemd werd. Hoe dan ook hebben zijn opvolgers nog meer dan hij rust gelaten waar rust was. Had boorlig Karel er in 1500 voor gezorgd dat het Prinsenhof van de uitgelaten feestvreugde op zijn grondvesten gedaverd had, dezelfde Karel, maar inmiddels Keizer geworden, zal veertig jaar daarop de zwartste bladzijde neerschrijven van des Hoven geschiedenis. En meteen van die van zijn geboortestad. Wat evenwel niet betekent dat hij minder dan zijn voorgangers van het Hof geen gebruik zou gemaakt hebben! De zoveelste fase (1538-1539) van de_onzalige Gentse Opstandtegen zijn inderdaad gevestigd gezag verplichtte de keizer met of tegen zijn zin, met de (Gentse) dood in het hart of met een onweerstaanbare geestdrift de majesteitsschennende oproermakers met hardhandigheid aan te pakken. Het resultaat van die meedogenloze manipulatie kent iedere Gentenaar die naam waardig, op zijn duimpje: de stad en zijn bewoners werd de vreselijkste straf opgelegd ooit uitgesproken : fan270

--2.0

~OEOE'N

GëNO~CHE

MAETE

·» \lf

PLAN van de gebouwen en terreinen van het gewezen Prinsenhof, groot 1295 roeden, verkocht aan Adrien Cappelle, architect, voor de prijs van 17710 Ponden. Geregistreerd op 27 dec. 1777. Legende : 1. Kapel; 2. Hal; 3. Torentje zg. geboorteplaats van Keizer Karel; 4. de 6 gebouwenvan het paleis; 5. het Vrouwenkwartier; 6. Donjon; 7. wallen reeds gedeeltelijk gedempt (in 1777); 8. gedeelte van het Leèuwenhof; 9. tracé van de huidige de Mirabellostraat; 10 sloot (eindigend op een sluis) verbindt de wallen van het Prinsenhof met die van het Begijnhof; 11. overblijfsel van de zg. Quinconce.

271

tastische geldboeten, onthoofdingen en verbanningen bij de vleet, sloping van poorten en vesten, totale afbraak van de praĂŠhtige St.-Baafsabdij, verbeurdverklaring van der poorters vrijheidssymbool, de Klokke Roeland. Enz. Enz. De allerergste straf zou er een zijn van morele aard, ongelooflijk vernederend : blootshoofds, in hun hemd en met de strop om de hals voor Karel en zijn wraakzuchtig gevolg de onterende knieval te moeten doen ! Bij toverslag waren de "Heren" "Stropdragers" geworden ! "Op den meyavond waren scepenen van Ghent ontboden by den keysere in 't HOF TEN WALLE ende in de presentie van der Keyserlicke Majesteyt waert daer ghelesen het appoeintement (regeling, overeenkomst) en de vonnisse dat ghemaect was by der Keyserlicke Majesteyt ende synen raet ten laste van die van Ghent ... De K.M. begheerde alle de prevelegien in synen handen, dewelcke binnen den selven daghe uut den SECRETE (in het Belfort waar de documenten bewaard werden) ghehaelt waren ende ghedraghen in 'T HOF TEN WALLE voornoemd... " Valt het niet op dat men op 30 april 1540 nog steeds van het Hof ten Wallespreekt dan als het Prinsenhof al meer dan 40 jaar oud was? (Memorieboek blz. 198) Kwam Keizer Karel bij diverse gelegenheden aan het Hof een bezoek brengen, gedurende en na de godsdiensttroebelen lieten de prinselijke heren het mooi paleis kordaat links liggen om liever en plezieriger te gaan logeren in het Bisschoppelijk Paleis. Die manier van doen was wel de voornaamste oorzaak van de verwaarlozing en teleurgang van het Hof. De Aartshertogen Albert en Isabelle waren fu feite de laatsten die het met een -prinselijk maar kortstondig bezoek kwamen vereren. Een afbeelding van het Prinsenhof ouder dan die opgenomen in Sanderus' Flandria lliustrata (1641) is niet tot ons gekomen. We kunnen ons dus bezwaarlijk voorstellen hoe het gebouwencomplex er op het ogenblik van zijn voleindiging uitgezien heeft. In hoever die afbeelding een getrouwe weergave is van het Hof is iets dat we verplicht zijn buiten beschouwing te laten. Het Hof was stellig volledig ommuurd en baadde in een brede visrijke wal. Drie poorten scheidden het van de buitenwereld. Twee ervan gaven toegang tot het Plein van 't Hof (op onze illustratie door het getalll gemerkt) : 1/ de nog bestaande zg. Donkere Poort en 2/ een die op de gravure niet zichtbaar is. De derde poort bevond zich bezuiden het Leeuwenhof (getal 8 op de gravure). Het eigenlijk Paleis was slechts toegankelijk door middel van twee verdedigde vaste, in vroegere tijden ophaalbruggen. Het eiland met zijn vijf bloemperken schijnt men al zwemmend te moeten bereiken. De ruime binnenkoer was aan drie zijden begrensd door gebouwen van alle slag, waaronder de kapel gewijd aan de H. Wido (nr. 1 op de gra272

N -....]

(.;.)

J acquĂŠs Trachez maak~ in

1778 e;n prachtig aquarel van wat er op dat ogenblik van het erg toegetakeld Prinsenhof overbleef. Let op het stuk omheiningsmuur en de nooit oRtbrekende Donkere Poort.

vure) en de grafelijke woning (nr. 4 op de gravure) waarvan de hal of feestzaal (nr. 2) de imposantste zaal was. De zuidkant van de koer was van de wal gescheiden door eengekanteelde muur. Als we Sanderus en zijn tijdgenoten mogen gelÖven telde het Paleis maar liefst 350 grote en minder grote vertrekken. ZOakhèt heette voor elke dag van het jaar ééh. Ook aan beplantingen had het Prinsenhof geen tekort. U hebt maar die twee bréde stroken vierkante of rechthoekige tuintjes te bekijken die zich tegen twee van de wallen uitstrekken. Het zijn zg. renaissancetuintjes gekenmerkt door hun symmetrische aanleg; in hun midden heeft men in menig geval een boompje geplant, meestal een hagedoorn. Bemerk hoe vaardige hoveniershanden die boompjes gefatsoeneerd hebben tot zuivere bollen, slanke piramiden en pagoden. De teloorgang van het Prinsenhof begon reeds in 1584 toen de toenmalige landvoogd Alexander F amese, hertog van Parma (3) een einde stelde aan het onzalig 7-jarig calvinistisch regime en zijn aanhang de ziel en leider van dat regime, Jan van Hembyze, wegens z.g. verraad op het St.-Veerleplein liet onthoofden (4 aug. 1584), nadat hij eerst in het Hof had vastgezeten. Hoe langer hoe meer liet het prinselijk stadje in de stad van zijn pluimen. Het legertje onderhoudpersoneel, met name de soldaten, meiden, stal- en andere knechten, tuiniers enz. slonk met de dag. Al wat tot dan toe het Paleis versierd en gestoffeerd had kreeg gewiekte voetjes, Keizer Karels wieg inkluis : wandtapijten, meubels, tafelgerei. Hoe langer hoe meer geraakten gebouwen verlaten. Een trieste geschiedenis. Liever zouden we dan ook doen alsofhet met het HofO.K. was en bleef; alsof het niet gedoemd was onverbiddelijk af te takelen. Van een summiere opsomming van de mèiûgvuldige vernederingen, verminkingen en aderlatingen die een paar geslachten het deden ondergaan, moeten we o.z. wel gewag maken; · 1648: De Stad schaft zich 2 partijen hoving aan voor het optrekken van een ruiterijkazerne. 1649-50: De ongeschoolde karmelieten, ook wel discalsen genoemd, komen in het bezit van het zuidelijk gedeelte van het Hof, het reeds genoemd Leeuwenhof. Kerk en kloostergebouwen rijzen langzaam uit de grond. Bovendien worden 24 percelen bouwgrond aan particulieren verkocht. Inmiddels hadden enkele hoogwaardigheidsbekleders nog bewoonbare panden betrokken, o.a. de graaf de Patin, eerste voorzitter van de Raad van Vlaanderen. 1764: De kazerne wordt een paardenfokkerij. 176 7 : De fokkerij wordt hervormd tot een ruiterijschooL 274

Een flateuze, indrukwekkende, maar vooral utopische voorstelling van het Prinsenhof. (Bummel ( ?), Brussel, 1880). Het ligt er dik op dat de gravure van Sanderus als model gediend heeft.

1777 : De Regering verkoopt heel het eigendom aan de architectondernemer Adriaan Capelle, die op zijn beurt - natuurlijk - aan het verkavelen gaat. WeduwePierrede Looze schaft zich 2loten aan : een "om met haere compagnie ciaervan te rnaeken zoo men zeyd eene suykerraffinade en eene zeepziederij." Op het tweede lot gelegen aan de straatkant (Burgstraat) zal in 1790 een hotel ofte herenhuis opgetrokken worden waarvan de gevel in Loclewijk XVI stijl gemetseld werd met afbraakmateriaal voortkomend van het Prinsenhof. Het huis, nr. 18 dragend, staat tegenwoordig bekend als Huis Louis Aelterman. 174 2 : Het in garnizoen liggend Engels leger gebruikt de hal als Anglicaanse tempel. 1755 : De St.-Antoniusgilde huurt enkele gebouwen om er te vergaderen. 1783 : De ruiterijschool wordt verkocht. In de plaats komt een herenwoning die op het einde van de 19de eeuw in neoclassisicistische stijl verbouwd wordt. De wijnhandelaar Constant Van Th orenburg (4) komt het betrekken; in bijgebouwen richt hij zijn werkplaatsen en wijnkelders in. 1793 : De raffinaderij wordt voor de laatste keer vernoemd. 1835 : De kapel wordt door brand ten gronde vernield. Wat ervan overblijft wordt in 1870 opgeruimd. 1860 : In de hal wordt een katoenspinnerij ingericht. We mogen gerust aannemen dat met dit jaartal het lot van het Prinsen275

Nog een 19de-eeuwse afbeelding van het Prinsenhof. Onnodig te onderstrepen dat men er zijn weg niet in terugvindt.

hof onherroepelijk bezegeld was. Het bleek waarachtig voorbestemd te zijn om een "Cour des Miracles" in het klein te worden met - dat was een onverwachte meevaller- een bloeiende school en als pover overschotje de eenzame Donkere Poort die men in 1899 gelukkig wist te redden ... En als vage herinnering een naam die eigenaardig genoeg vele eeuwen heeft weten te trotseren : het Leeuwenhof

* * * Inderdaad het LEEUWENHOF. Zeer vroeg, wellicht reeds ten tijde van de Kruistoch ten, werden in de prinselijke hoven- niet in het minst in de Franse, Italiaanse en Duitse - dierenparken in stand gehouden waarin vooral exotische dieren bijeengebracht werden. De Bourgondische hertogen die op geen enkel gebied voor de grootsten der aarde wilden onderdoen, zorgden er angstvallig voor dat de bezoekers van hun Hof, geestelijken inkluis, iets te zien en te genieten kregen waarover ze letterlijk en figuurlijk naar huis konden schrijven. MenagerieĂŤn en de daarbij behorende beesten "spelen" waren niet al-

276

leen doodgewone modeversch~jnselen, ze betekenden voor de adellijke heren en dames aangename tijdverdrijven die als het ware de oorlogspieziertjes en toernooigenoegens moesten vervangen. Dus hadden onze graven-hertogen binnen de muren van hun Gents hof een menagerie in het leven geroepen die - zoals we straks zullen zien - een wel verdiende faam genoot. Legio zijn dan ook de berichten die enthousiaste bezoekers over hun kennismaking met de pensionairs van het park geschreven hebben. Om een vanzelfsprekende reden werd de Gentse menagerie Leeuwenhof genoemd. Vooreerst omdat geen dier ooit meer tot de verbeelding gesproken heeft dan Heer Nobel ? Prijkte zijn portret misschien niet op de wapenschilden van de graaf (zwarte leeuw op gouden veld) en van de poorter (zilveren leeuw op zwart veld) ? Bovendien werd er steeds voor gezorgd dat een of meer leeuwen present waren. Ook beren, wolven, lynxen, luipaarden, hoefdieren, roofen andere vogels zaten achter traliewerk ontmoedigd te treuren, wellicht met de vrees op het lijf de een of andere dag de dood ingejaagd te worden. Waarvandaan al die wilde neefjes en kozijntjes van Nobel afkomstig waren ? Sommige aangekocht, andere tegen lotgenoten geruild, nog andere ten geschenke gekregen. Wie zich vooral afsloofde voor het verwerven van leeuwen was de Keizer. Verbleefhij voor "zaken?" in Afrika, dan liet hij nooit na een paar forse kerels met manen als een waterval naar Gent te sturen. Wat natuurlijk geen lacheding was. En dat de reiskosten door de bestemmeling te dragen waren zal wel niemand ... "Item betaelt Dominicus van de Houcke de somme van 10 pond 8 scheil. ter eausen van ghelycken somme hem by (door) schepenen toegheleyt omme toverbringhen van den selven 3 leeuwen die Keizer Karel in dese stede ghesonden heeft." (153 5) Op een ander tijdstip zijn het 1leeuw en 4 leeuwinnen die opgestuurd werden. Zoals gezegd was het geen zeldzaamheid dat dieren ten geschenke gegeven werden. Nog tijdens het leven van K. K. had de hertogin van Lotharingen een bezoek gebracht aan de stad- en zelfsprekend aan het Leeuwenhofwaarbij ze uitermate goed onthaald was geworden. Voor dat onthaal was ze het Stadsbestuur ten zeerste dankbaar: " ... in ghedinckenisse vanden voorledenen tijt dat Huere Hoogheit alhier te Ghendt wesende ende sejournerende, wel ontfanghen es gheweest" had ze vanuit Lotharingen een jonge leeuw opgestuurd. Voordien had ze een luipaard en een beer doen toekomen. 277

Een ongedateerd curiosum dat we, al ware het slechts wegens zijn rariteit, aan onze lezers niet willen onthouden. De auteur van de uitzonderlijk fantastische maar desondanks sober uitgevoerde afbeelding is ons al evenmin bekend. Twijfel er maar geen ogenblik aan : de gravure stelt wel degelijk het PRINSENHOF voor met zijn brede wal, zijn omheining, zijn talrijke gelijkvormige gebouwen, zijn toren (waar Keizer Karel geboren werd), en natuurlijk zijn Donkere Poort. 278

Een ruim gebouw, afgedekt met een flink begroeid zeer hellend pannendak. Volgens de overlevering een kot voor wilde dieren. Tegenwoordig een loods voor o.a. tuingereedschap. Op een paar stappen van het gebouw staat een reuzegrote boom (eik ?) . Een plaatje wijst er u op dat hij een tijdgenoot is van Keizer Karel.

Het Leeuwenhof deed waarachtig eer aan zijn naam, want zonder oude of jonge koningen Nobel was het geen ogenblik : vier waren er in 1550 en 1554; vijf in 1541 ; zes in 1549 en 1551 ; zeven in 1543 ; acht in 1548 ; negen in 1544-45-46. Sommige heetten Flandria, andere Bourgoigne; nog andere Austria. Natuurlijk waren de klauwende seigneurs nooit zonder gezelschap. Meestal waren dat beren en ly nxen. De bezoekers van de menagerie konden in geen geval huiswaarts keren met in hun reistas een stel foto 's van het twee- of viervoetig gedierte. Wilden ze evenwel toch kost wat kost een souveniertje van een of andere wilderik meenemen, dan stond er hun niets anders over te doen dan er een zelf te fabrikeren. Zoals de grote Duitse schilder Albrecht DĂźrer dat trouwens in 1521 gedaan heeft. Van de 10 dagen die hij in dat jaar te Gent doorbracht (5-14 april) maakte hij een gretig gebruik om (waarschijnlijk) de indrukwekkendste der aanwezige leeuwen op een blaadje papier in beeld te brengen. In het dagboek ( 5) dat hij zorgvuldig bijhield noteerde hij deze nogal zakelijke aantekening : "Daarna heb ik de leeuwen gezien en heb er een getekend met zilverstift".

279

Gent was evenwel niet de enige stad waar de schilder het dierenpark ging bezichtigen : het jaar voordien had hij reeds tussen 28 aug. ~n 1 sept. de Brusselse "dirgartn" en van het Koninklijk Paleis een merkwaardige tekening gemaakt. (Zoals iedere Gentenaar weet was het in het z.g. Kruideniershuis (Klein Turkije) dat Dürer logeerde;·:.thans het Hotel De Rode Hoed, in welks gevel een herdenkingsplaat aangebracht werd.) Ook kardinaal Louis van Aragon verwaardigde zich naar het Leeuwenhof te komen kijken. Luister wat die ovèr zijn bezoek heeft laten schrijven : "Le premier août 1517 nous arclvimes à Gand là capitale de la Flandre (... ). Nous y vîmes aussile palais du Roi Catholique qui (niet de koning wel te verstaan) est entouré d;eau etou l'on serend par un pont; on y tient plusie\irs lions;, p:armi lesquels il y a un très grand male qui de l'avis du Cardinal et de tous les autres estle plus grand que n'importe lequel deceux quise trouvent à Florence •.. ". (6) ·En dat wilde wat zeggen ! ! De }leren schepenen die meèr dan Wie ookverki.ltkerd wàren op alle mogelijke ontspanningen en attracties als daar waren : toneelspelen, balletten, goochelarijen, exhibities van menselijke en dierlijke monsters, lieten geen gelegenheid ongebruikt voorbijgaan om "spelen" met en door dieren te laten opvoeren. Onder deze buitenissige acteurs was de olifant ontegensprekelijk een graag geziene gast (hadden we aan de Koornmarkt alléén geen Groote en geen Kleine Olifant?) De Fransman Jean Senandel kwam in 1628 naar Gent om er een voor te stellen (kunsten maken). Een andere temmer, Comeille van Graenevelde, deed hetzelfde in 1642. In juni 1607 kregen 2 Parijzenaars vijf schellingen (geen peulschil !) "'pour avoir montré à Messieurs les Echevins trois animaux exotiques, savoir un loup eervier (lynx oflos) et deuz pananes (??) qui dansaient et sautaient." Helaas! ook minder onschuldige amusementen waren voor de Magistraat en de heren en dames bezoekers van het Prinsenhof zeer gewilde en genoten genoegens. Inderdaad, als we in dit verband van "spelen" tussen aanhalingstekens spreken hebben we het natuurlijk over gevechten waarvan menig dier de triestige "speler" was. In 1616 was het een Engelsman die 25 scheil. (een klein fortuin) opstreek "que lui ont accordé Mess. les Ech. parce qu'il a fait combattre devant eux des ours et des taureaux contrede grand chiens." Commentaar overbodig ! Op de keper beschouwd was dergelijk vertoon slechts klein bier, want ... François de V alois, hertog van Alençon, later van Anjou, was 280

Een werkelijk schilderachtig hoekje van de tuin van het Karmelietenklooster. Wie weet zijn de vijvers overspannen door een rustiek bruggetje, geen overblijfsel van de eeuwenoude wallen van de Sersanderswal ?

een broer van de regerende Franse koning. Bij de gratie Gods of liever door Willem van Oranje en diens calvinistische partijgenoten onder wie de reeds vermelde Jan van Hembyze, werd hij op 19 sept. 1580 tot landheer van de Nederlanden gebombardeerd. Zijn Blijde Intrede te Gent zou slechts op 20 aug. 1582 plaats hebben. De man moet ook een formidabele dierenvriend geweest zijn, want reeds 's anderendaags bracht hij een koninklijk bezoek aan ons keizerlijk Prinsenhof om in het niet minder keizerlijk Leeuwenhof " voir dévorer le roi des animaux un pauvre chien." Nochtans het zo door iedereen aanbeden " emblème de la fidélité " zoals terecht genoteerd werd. In een in 1658 verschenen chronicon wordt breedvoerig uitgewijd over de feesten die in 1498-99 als het ware de Grote Geboorte aankondigden. Over een dierengevecht waarvan de auteur een ooggetuige was schrijft deze, geen enkel detail over het hoofd ziende : "ik vernam dat er in 't Prinsenhof 'n muilezel was, een erg woest beest, bijtend en uitslaand. ' t Werd dan ook voor een leeuw geworpen ten aanzien van het volk. Want te Gent houdt men steeds leeuwen in een kuil. Toen dus leeuw en muilezel op een plaats voor het schouwspel geschikt (dus een circusarena) waren aangevoerd, werden ze door hun meesters aangehitst (zoals bij de hanengevechten ). En razen dat de muilezel 281

Bij zijn bezoek aan het Prinsenhof tekende de grote Duitse schilder-etser Albrecht DĂźrer een van de aanwezige leeuwen. De tekening, (19 cm x 13 cm), wordt bewaard in het Albertina te Wenen. Let op de door de schilder aangebrachte aantekening: zw Gent. = zuu Gent= te Gent.

deed ! Hij begon de grond te graven en uit te slaan. Maar de leeuw geeselde den grond met z'n staart en brulde vervaarlijk. Dan schudde hij zijn manen, sprong op den ezel toe en z'n voorklauwen opslaande hiew hij vel en vleesch den muilezel af, legde diens rug bloot tot op de ribben en liet hem voor dood liggen ( ... ). Nadat bijna alle soorten van spelen hun loop hadden gehad, trokken langzaam al die gekomen waren naar hunne woonplaats terug", een bijzonderheid die ons toelaat te veronderstellen dat men van hende en ver gekomen was om te kunnen genieten (?) van al wat opbeurend, veredelend en vorstelijk was. Dat zoals we gezien hebben het wel eens nodig was het vechtende gedierte " aan te hitsen" blijkt o ~ a. uit een veeleer komisch voorvalletje dat op 17 juli 1549 plaats greep . Ziehier in welke omstandigheid: Ter ere van K. K. 's zoon Filips had de magistraat de dag voordien een diner aangeboden de toekomstige koning waardig. De hoge gast en zijn talrijk gevolg diende natuurlijk ook een fijn nagerecht voorgeschoteld te worden. In de vorm van een toernooi uit te vechten door een leeuw en een paard : het vreselijkste dat men ooit te zien zou krijgen! Helaas ! met wat voor een sisser liep het tweegevecht af! De wilderik toonde zich zo zacht als een lam en zo vredelievend als een duif. Hij

282

dacht er gewoon niet aan het paard een haar in zijn weg te leggen. Wat een catastrofe ! Wat stond er de gulle gastheren anders te doen dan paard en leeuw naar hun stal of muit te doen stappen ? Enkele weken voordien, namelijk op 14 juni, was een.stalknecht.minder heus behandeld geweest door een van zijn pensionairs. Op die onzalige dag "was te Ghendt doot gebeten den bewaerder van de leeuwen, van (door) eenen beer, ende was ghenaemt Cornelis. Hij waenden Âˇ (hoopte) teten te gheven eenen hert cant (harde brok) broots die hy duer de tralie niet ghesteken en conde, ende de duere open doende, wart (werd) van den beer in syn braey ghebeten, zoo dat hy neder viel met den aensichte nederwaerts, zoo dat den beer hemtveeschaf cnaechde van de billen ende aldaert (waar) hy vleesch vant. Ende leefde wel een halfhuere ende en dorfste (durfde) niet roepen, hopende dat hem de beestenochsoude ghelaeten hebben." (7) Laat ons terloops vermelden dat behalve in het Prinsenhof ook in 's Gravensteen beestenspelen georganiseerd werden. Zulk speetakei had o.a. in 1614 plaats ter intentie van de Schepen van der Keure. Een spel werd opgevoerd waarbij verschillende dieren optraden. De heren zagen "bevechten de beeren, leeuwen ende wolven met Ynghelsche honden." Me dunkt dat wat voorafgaat geen besluitvorming nodig heeft om genoten te worden. We weten het wel: romantische zielen zullen hete tranen prengen wegens de algehele teloorgang van een paleis, dat met zijn doolhof van kamers en gangen, met zijn grachten, tuinen en boomgaarden, terdeeg meegeholpen heeft de faam van Gent levendig te houden. Gedane zaken nemen geen keer. Helaas zal des PrinsenhoEs reeds grotendeels weggedoezelde schim straks volledig weggeveegd zijn : als men een niet onaanzienlijk stel oude, versleten, lelijke huizen zal afgebroken hebben ten gerieve van een paar spiksplinternieuwe bouwsels die wegens hun lelijkheid de kroon zullen spannen. M. VAN WESEMAEL NOTEN (1) Meer details inzake die gebeurtenis vindt U inG. T., 1977, blz. 278 e.v. onder de titel: Het gebeurde te Gent 500 jaar geleden. (2) Memorieboek der Stad Ghent, deel 11, blz. 268; uitgegeven door de MaetschapPY der Vlaemsche Bibliophilen, Gent, 1852. (3) Maak U geen zorgen, die meneer Farnese kwam niet uit de lucht gevallen. Verre van daar ! In 1522 werd te Oudenaarde een meisje geboren waarvan niemand minder dan Keizer Karel het vaderschap opeiste. De moeder, J anneke van der Gheenst,

283

was de dochter van een behanger. Haar naam kreeg ze van Karels tante, Margaretha van Oostenrijk, reeds herhaaldelijk vermeld. Margaretha. Natuurlijk werd J anneke haar kind ontnomen. Tante nam het mee naar Mechelen aangezien ze met de opvoeding van het meisje belast was. Tegen haar zin deed papa Karel haar trouwen met de 14-jarige Ottavio Farnese een kleinzoon van paus Paulus 111: Alexander Farnese (1534-1549), Margarethawas toen 16 jaar. In 1545 werd hun een zoon geboren die evenals zijn peter-paus Alexander geheten werd. Twee jaar nadien verwierf de familie de titel van van Parma. Tot aan de dood van Keizer Karel (1559) verbleefMargaretha in Italië. Een onrechtstreeks gevolg van dat overlijden was dat haar halfbroeder, koning Filips 11, haar naar de Nederlanden riep om aldaar als landvoogdes het bestuur van die gewesten in handen te nemen. In 1567 vestigde ze zich opnieuw te Parma, niet voor goed evenwel, want van 1580 tot 1583 verbleef ze voor de tweede keer in de Nederlanden. Ditmaal om zoon Alexander in het bestuur mrzijde te staan. Margaretha overleed in 1586, Alexander in 1592. (4) Zie art. in een volgend nr. van G. T. (5) ·Van Dürers dagboek verscheen een Franse vertaling onder de titel vanJoumal de Voyage dans les Pays-Bas par Atbrecht Dürer, Bruxelles, 1937. (6) Description du voyage du Cardinal Louis d'Aragon en 1517-18 à travers l'Allemagne, les Pays-Bas, laFrance et l'ltalie septendrionale, rédigé par Ant. Beatis, Paris, 1913, p. 107. (7) Chrmrljcke van Ghendt door Jan van den Vivere, uitg. Fr. de Potter, Gent, 1885,p. 102. . BmLIOGRAFIE

Blommaert Phs. Inhuldiging vanJan zonder Vrees als graaf van Vlaanderen te Gent in het jaar 1405, in Belgisch Museum, I, blz. 83-98. Claeys Pr. Les Monwnents de la Ville de Gand. Dierickx C.-L. Mémoires sur la Ville de Gand, Gand, 1814-1815. Duyse (H. van -), Gand monwnental et pittoresque, 1885. Exsteyl (R. d' -),Waar Keizer Karel geboren werd, in Oost-Vlaanderen, 1961, blz. 38-40. Fris V. Histoire de Gand, 1913. Fris V. De Oude Straatnamen van Gent, 1925. Herdt (R. de-), Wat blijft er nog over van "ons geduchts heren hof teil walle" of het Prinsenhof ? in Oost-Vlaanderen 1976, blz. 25-28. Lokeren (A. van -), La Cour des Prinses à Gand, M.S.B. 1841. Potter (Fr. de-), Gent. Rogghé P. Sim on de Mirabello, in Appeltjes van het Meetjesland, 1958. Severen (G. van-). De Wieg van Keizer Karel, in Oost-Vlaanderen, 1955, 9-11. Voet L. Geschiedkundige Kroniek: Loclewijk van Male, in Vooruit, 7/8; 14/15; 21/22; 28/29 maart 1959; 4/5; 11/12; 18/19; 25/26 april1959; 2/3 mei 1959. Vandermaesen M.; Marc Ryckaert; Maurits Coomaert De Witte Kaproenen, Gent, 1979. Werveke (A. van -), Het Prinsenhof, in Vooruit, z.d. Werveke (A. van -), Het Kasteel van Loclewijk van Male te Wondelgem, in Vooruit, 7/7/1924. Werveke (A. van-), Posternestraat en niet Bestormstraat, in Vooruit, 25/9/1921.

284

Weroeke (A. van-), Het Hof ter Posteme, in Vooruit, 3/10/1921. Kataloog Tentoonstelling KeizerKarden zijn Tijd, Gent, 3 april tot 30 juli 1955. Bouwen door de Eeuwen heen, deel4nh, Stad Gent Noord-Oost, 1979. N. N. Het Prinsenhof, in Pahnares, jg. 9, nr. 5 N. N. Het Huwelijk van Maria van BourgondiĂŤ, in Pahnares, jg. 9, nr. 6 N. N. De GeboorteÂˇ van Keizer Karel, in Pahnares,jg. 10, nrs. 1 tot 6

DE OUDE GUINGUETTES Met de sluiting van De Hert, is het misschien wel het gepaste ogenblik om in enige woorden aan de Guinguettes (boerenherbergen) te herinneren, die vroeger in de omtrek van onze stad bestonden en waar alle zondagen talrijke families en gezelschappen van vrienden heen togen, om vis, rijstpap, hesp, enz., te eten. In die tijd dronken de leden derfamilies geen "pinten" bier, maar vader of moeder bestelde een of twee liter (een stoop) bier : men bracht zo veel kleine glazekens als er nodig waren om elkeen te gerieven en dan at men of wel schol, die moeder met de nodige boterhammen had medegebracht, of wel eene "musch" hesp, die destijds maar 9 centen kostte en men was dan nog goed bediend. Een telloor hesp kostte 16 centen eri menige huisvader vond dit nog veel te duur. Alleen de meer begaede lieden aten vis, tenzij in gans bijzondere gevallen. Er dient ook gezegd dat enkele "guinguettes" meest bekend waren voor de hesp, zooals Het Maagdeken (Dampoort); Het Maagdeken en De Hulstenboom (Brugse poort);Het Staaksken (tussen Wondelgem en Mariakerke); Het Snep ken, enz. Andere meest voor die lekkere gebakken blieken, paling, waterzooi enz., zoals Het Strop (buiten de Heuvelpoort); Het Motje en De Zwaam (te Rooigem); Het Patijntje (aan de Leie). Het Maagdeken, (Palingshuizen) was voor zo wat 40 jaar, 's zondags, de verzamelplaats van de onderwijzers, die er een partijtje gingen bollen. Op de dag van het "Zomerlief'', nog iets dat met de vooruitgang verdwenen is, stroomde het er van jeugdige paren. Er dient ook vermeld te worden dat de waardin uit Het Maagdeken de eerste op het Gemeentekerkhof begraven is geworden. Het Maagdeken buiten de Dampoort was "op Bergenkruisen", voor deze wijk, wat Het Maagdeke_n der Palingshuizen voor het "Zomerlief'' was.

285

Vele dezer boerenherbergen verdwenen voor enige jaren, toen het reizen naar bad- en andere plaatsen elkeen begon aan te doen; in de laatste tijd echter zijn de bezoeken naar de buiten, vooral door wielrijders, weer in de mode gekomen en ook ganse rijen huurrijtuigen brengen het volk nu 's zondags naar de guinguettes, die behouden bleven en naar de vele nieuwe, die sedert enige jaren tot stand gekomen zijn. In zijne Notes et Souvenirs, spreekt de heer Prosper Claeys van enkele der verdwenenen, zoals : Het Strop, buiten de Heuvel poort; Het Motje, De Bruiloft en De Zwaan. De Bruiloft buiten de Keizerpoort was bekend door de terugkeer der Hallegasten. Deze vertrokken destijds met ganse groepen, de zaterdag avond voor Sinksen, ter Beevaart naar Halle (bij Brussel) en keerden

286

dan de maandag namiddag terug, met papieren vaantjes, of halskettingen van gewijde koekjes, enz. Dit gebruik is sedert lang uitgestorven en daarmede ging ook De Bruiloft en in het algemeen de nering van de herbergen van den Brusselse steenweg te niet. De lijst willen wij hier volledigen. Ziehier de namen van vele guinguetten, welke wij in onze jonge jaren bezochten en die allen verdwenen zijn : Het Motje (Drongensteenweg); De Karpel (Dendermondesteenweg);De Hazewind (ideni);De Zwaan (Nettestraat); Het Maagdeken (Palingshuizen). (Het huis bestaat nog als koffiehuis, maar de uitgestrekte tuin is veranderd in een hofbouwgesticht); Het Maagdeken (Dendermondesteenweg, van waar men de schieting van De Schelde zag); De Gouden Poort (Antwerpse steenweg); Bij Beirens (Schoolstraat, St-Amandsberg); Het Pavillon des Glacis (Park); De Hert (Kortrijksesteenweg); De Hulstenboom (Brugsesteenweg-bestaat thans weder als velodroom);Het Park Ste-Cecilia (in de Muinkmeersen, waar nu de Benardstraat is). Van in onze tijd bestaan nog : het Pavillon de la Lys (Meersstraat); De Vledermuis (Bijlokekaai); De Oude Barriere (Kortrijksesteenweg); Het Snepke (nabij de brug van die naam); Het Patijntje (einde der Patijntjestraat);De Groene Staak (het "Staakske", tussen Wondelgem en Mariakerke); De Groene Boomgaard (Drongen); De Zwarte Hond, De Warande, De Snoek (teGentbrugge);De Groene Boomgaard te Zwijnaarde, destijds bekend voor zijn schilderijen); De Groenejager (tussen Destelbergen en Heusden), Het Heilig Huizeken (Drongen). Bij de twee vishuizen-guinguettes, die sedert lang te Heusden bestonden : Het Brughuis en de Café-Restaurant De Baets, is er in de laatste jaren een bijgekomen, De Schelde (Hier stroomt de Schelde). Voor degene die verdwenen, zijn er echter in de laatste jaren talrijke andere in de plaats gekomen. Noemen wij slechts: in het Park van de Citadel, de Belvédère, Trocadéro, Het ZwitsersLusthuis enMatadi. Verder: De Lusthof, aan het uiteinde der St-Denijslaan;De Hippodroom van Canada, tussen de Meersstraat en de Leie; De Anker, te St-Denijs-Westrem; de Nénuphar, te Afsnee; de Derby, aan het St~De nijsplein; De Hazewind, in de Patijntjesstraat. Te Oostakker-Lourdes verrezen er een groot aantal, terwijl ook te Overmeire-Donk, enige schone villa-guinguettes werden gebouwd. Bij een bezoek, onlangs aan Mariakerke gebracht, vonden wij nog een nieuwe guinguette : 't Rozenhof, halfwege Gent-Mariakerke, langs de Brugse vaart: "rechtover 't klooster", zegt de aanwijsplaat. De Guinguette-Hippodroom: (Soepraes) op de Hundelgemse steenweg, waar men op ezels kon rijden, werd vervangen door eene soortgelijke

287

CHALET

SUISSE.

inrichting in de Bergstraat (weg naar Merelbeke-Bos), afhangende van de Guinguette In de Bergstraat, grondgebied Merelbeke en door de Groene Boomgaard, beter gekend Bij boer ]anssens, tussen Heusden en Gentbrugge, behalve de hoger vermelden Hippodroom van Canada en De Snoeck te Gentbrugge. In al die buitenherbergen kan men op zonen feestdagen, bij goed weder, nu weer steeds talrijke en vrolijke gezelschappen aantreffen, die er komen om vis, hesp, krentenbrood of rijstpap te eten, zodat men mag zeggen dat voor deze inrichtingen de goede oude tijd teruggekeerd is. JANV. (Overgenomen uit de Gazette van Gent van 24.9.1908)

288

- ---

f'G,...,.... ._,...,LJ.r ~~.!U.\6\h\f-t

--~

•'-'t f'"i.'"'-"- .~t. .it~Ui.YtH.totul ~!j.:,._

:<HCfHtu.i ,

J.:._~ ._.<L~

...~Wux . i" .•Jtç ..~l:;..... Gt't <t ..... no:c:...~,.c . t< .. ~ ~.:t~u.., •., "'"'~'.; ,lc· ~ ''"""'"' iuij(..•t <~U& f'.,. c.'qul\•uu~f'.(4"U &_ c. puJ;t<tt-1.0~ '~•' -'•"<i.;\;~ t"'"di,·ut'i;U~I J,-""-•t i<'o' otf.)tM4.~-uC'f ..•

rl d);~.-.::4. _ ...,., h. ..tK'Iok'h'-~in• :~ t"''lc- (,... u u• Jt.> \\,<tl#&\~,.\r..tcJl~tttf<tts.._. ..\-,~, ''" H&A ••i."t d-"'U fo.'o.' t..,.l-;v ..!u.._, ut!d t'l r~_, ~'"iHJ f'~ p.,(n4 ut.iuufi<t4. X.. .

BIBLIOGRAFIE 1. Bij de Drukkerij Het Volk verscheen van de hand van Karel Haerens een interessant boekje; getiteld GENTSE MERKWAARDIGHEDEN. Van dezelfde auteur verschenen reeds bij dezefde uitgever "Standbeelden in Gent" en "Gentse Gedenkplaten". Het boekje van handig formaat, verzorgd gedrukt en rijkelijk geïllustreerd, geeft een beschrijving van 50 Gentse merkwaardigheden. Buiten klassiekers zoals de Draak van het Belfort, het Groot Kanon, het Rabat en de Donkere Poort, vindt men er ook minder vermaarde onderwerpen zoals de Lintworm , het Biezekapelleke, het Fonteintje op de Oude Beestenmarkt, enz. Een boekje waar de Gentenaar veel plezier zal aan beleven. Deze die menen dat ze hun stad goed kennen zullen tot hun verwondering vaststellen dat er nog heel wat te ontdekken valt.

289

Welke Gentenaar weet bvb. waar hij op straat de gebeeldhouwde kop van Gay-Lussac kan zien ? Wie weet waar hij midden in de Gentse Kuip de buste van Karel van Lorreinen' kan bewonderen ? Hoeveel Gentenaars hebben al het beeld van het "hreistertje" gezien ? Strenge historici zullen misschien even de wenkbrauwen fronsen bij het lezen van zekere passages, maar wij willen dat zeker niet dramatiseren. Prijs : 145 fr.Echt niet duur. , . Conclusie : Alhoewel geschreven voor een groot publiek zal dit boekje zeker niet misstaan in de bibliotheek van de Gentse Heemkundigen. (H.C.) 2. LEVEN ONDER DE GASLANTAARN, samengesteld dOor René De Herdt en Frank Vercoutere. (uitgeg,ev~n Stad Gent, Dienst voor Culturele Zaken : Museum voor Indus:ttiële Archeol~gie en Textiel.

Verkrijgbaar stadsarchief Gent; prijs 150fr.) Brochurevan 126 bladzijden uitgegeven ter gelegenheid ván de gelijknamige tentoonstelling. Zeer degelijke monografie over de ga8riijVerheid in het algemeen en te Gent in het bijzonder, die boeit van het begin tot het einde en rijkelijk is geïllustreerd. 3. 800 JAAR GRAVENSTEEN: brochure van 32 bladzijden, die ons een duidelijk beeld schetst van de geschiedenis van het Gravensteen. Verkrijgbaar in het Gravensteen. 4. P. J. P. De Pue : GESCHIEDENIS VAN HET VOORMALIG KLOOSTER VAN SINT-CATHARINAVAN SENENVANDEPREDIKHERESSEN- DOMINIKANESSEN NIEUWLAND TE GENT ( 16 28-1783). Zeer verzorgde en keurig uitgegeven brochure, waarin de stichting, de bouw van het klooster en de afschaffing in 1783 worden behandeld. (Verkrijgbaar : klooster paters Dominikanen, Hoogstraat 41 Gent). 5. EEN VREEMDE EEND IN DE BELGISCHE BIJT. GENT IN DE PERIODE 1830-1860. Catalogus bij de prachtige tentoonstelling in het Museum Vander Haeghen te Gent (28.6 tot 14.9.1980). Deze zeer keurig uitgegeven catalogus brengt ons een volledig beeld van Gent in de periode 1830-1860. Achtereenvolgens worden behandeld: het stadsbeeld per wijk, de politieke evolutie, rijkdom en armoede (industrialisatie en sociale toestanden), het socio-kulturele leven. De catalogus is overvloedig geïllustreerd. Het werk is zeker onmisbaar in de biblioteek van allen, die belang stellen in de geschiedenis van Gent. Te verkrijgen in het Stadsarchief, Abrahamstraat Gent. Prijs : 200 fr. 290

EEN GENTS VRIJWILLIGERVAN 1830 In 1905 te Winkel Sint-Kruis, niet ver van het kanaal van Terneuzen, woonde nog een vrijwilliger van het jaar 1830. Zijn naam was Jacobus Janssens. Hij woonde in De Goede Hoop langs de steenweg van Terdonk naar Wachtebeke. Janssens werd geboren te Gent op 7 october 1811. Hij was vrijwilliger in het Parijse korps van de heer Bouwens. Uit Brussel vertrok hij op 4 october 1830 met graaf Frederik de Mérode; hij nam de 21° deel aan de verovering van de brugvan Walem onder de Franse generaal Mellinet, die later tegen de Belgen samenzweerde. Op 24 october was hij te Berchem, waar hij de Mérode zag vallen. J anssens maakte daarna deel uit van het Gents korps onder het bevel van kapitein Van de Poele en werd ruiter bij het tweede Jagers te paard, waarbij hij acht jaar bleef. Te Kermpt werd hij gewond en wist hij zijn gekwetste kapitein Papejans de Merchoven aan de vijand te onttrekken. Met zijn eenheid was hij op de steenweg van Hasselt op Luik, toen generaal Daene "Sauve qui peut" riep : het was een wilde vlucht. De Hollandse kurassiers sabelden in het voetvolk. In 1840 verkocht Janssens zich en werd in het vijfde linieregiment ordonnans van majoor baron van Rhode. In 1850 was Janssens vrij. Dertig jaar lang was hij nu staatsontvanger van het bruggeld. Hij ging op rust in 1879. In 1905 was hij nog flink te been en hij hoopte de feesten te Brussel en te Gent te kunnen bijwonen. M. vanG. Naar de Gazette van Gent van 27.5.1905.

DOCUMENTATIECENTRUM-SCHENKINGEN Onze dank aan al de leden, die in de loop van dit jaar, het Documentatiecentrum hebben bedacht met hun giften, wenken en wensen. Wij hopen, dat ook in 1981, talrijke schenkingen ons fonds komen verrijken en ertoe bijdragen de streekgeschiedenis op nieuwe paden te leiden. Wij nodigen dan ook speciaal diegenen uit, die tot hiertoe verzuimden een bezoek te brengen aan dit centrum, dat aan velen- (studenten, leergierigen, vorsers -) een schat van heemkundige, historische en literaire streekdocumentatie kan bezorgen, maar dat tevens een ontmoetingsplaats is geworden van jong en oud in een gemeenschappelijk stre291

ven, nl. zoeken naar informatie, aktualiteit en bronnen van ons verleden. Elk lid kan bij zijn inschrijving op het Documentatieeentrom kosteloos boeken en tijdschriften ondenen. Het is een 'service' dat ons bestuur u aanbiedt. Maak er een nuttig gebruik van. De biblioteek is toegankelijk iedere zondag van 10 tot 12 u, behoudens op feestdagen en tijdens de maanden juli en augustus. De adjunkt-bibliotecaresse, mevrouw VAN GELUWE-EGGERMONT A.

AANVULLENDE LEDENLIJST 164 7. 1648. 1649. 1650. 1651. 1652. 1653. 1654. 1655. 1656. 1657. 1658. 1659. 1660. 1661. 1662. gen 1663. 1664. 1665. 1666. 1667.

Timmermans A. Prins Albertstraat 98 9110 Sint-Amandsberg De Witte A. GroeningestraĂ t 16 9000 Gent Hoogstoel R. IJzerweglaan 35 9218 Ledeberg Delmotte P. Krijgslaan 1 9000 Gent Lanneau R. Louis Mettewielaan 42 1080 Brussel Mej. Mastyn P. Achterstraat 28 9030 Wondelgem Durnon F. Zeedijk 17 bus A4 8380 Zeebrugge Dierckx L.-Ph. Kouter 14 9130 Lochristi Piette J. Visserij 41 9000 Gent Mw Stuttewagen A. OpgeĂŤistenlaan 221 9000 Gent Van Hamme M. IJskelderstraat 44 9000 Gent Verroeuien E. Botermarkt 17 9000 Gent Maes R. Voordelingen 22 9210 Heusden Versteele Lijsterbessenbomenlaan 40 1950 Kraainem Degroote L. Steendam 69 9000 Gent Mej. ThielensA. Dendermondsesteenweg 537 9120 DestelberHoste A. De Campagne 17 9910 Mariakerke Otte W. Hellegatstraat 25 9120 Destelbergen Mw Gelmann Y. Muinklaan 41 9000 Gent Mw Van Lierde D. Sint-Katelijnestraat 7 9000 Gent Lammertyn G. Noordstraat 60 9000 Gent

Offsetdruk VIT A, 9750 Zingem

292

GHENDTSCHE TYDINGHEN Tweemaandelijks Kultureel Tijdschrift van de Heemkundige en Historische Kring Gent V.Z.W. Redactie-adres: Sint-Lievensdoorgang 1, 9000 Gent 9de Jaargang, nr. 6

15 november 1980

Ere-voorzitter: J. Tytgat, ere-notaris Voorzitter: G. Hebbelynck Onder-Voozitter: H. Collumbien Secretaris : R. Van Geluwe Penningmeester : A. V erbeke Ruildienst: Van Geluwe-Eggermont A., Maïsstraat 235, Gent Secretariaat : Maïsstraat 235, Gent. Postrekening: 000-105.04.73-60- Heemkundige en Historische Kring Gent, Koggestraat 14, Gent Lidgeld : 250 fr. per jaar. INHOUD Gent in 1872

297

Laurens van den Haute

329

Robert van V alois in Gent

347

Puzzel1980

349

Steunfonds 1980

351

Inhoud Jaargang 19 80

352

Bibliotheek en wekelijkse bijeenkomsten: in het Documentatie-· centrum voor Streekgeschiedenis, Convent Engelbertus, Groot Begijnhof, huis nr. 46, Sint-Amandsberg: elke zondag van 10 tot 12 uur. (uitgenomen op feestdagen). Gesloten in juli en augustus. Verantwoordelijke uitgever: G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, Gent Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage. Uitgegeven met de steun van het stadsbestuur van Gent en van het Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen

GEACHTE LEDEN, Met dit nummer eindigt reeds de negende jaargang van Ghendtsche Tydinghen. Onlangs toonde ons een lid de ingebonden jaargang 1979 vanG. T. Het was een mooi boek. Ons lid prees in het bijzonder de talrijke reproducties van weinig gekende documenten. Nog altijd gaat het aantalleden van de H. en H. Kring Gent in stijgende lijn. Onze leden zijn de beste propagandisten van ons tijdschrift. Om ze bij de propaganda te helpen hebben we bijhet novembernummer een folder gevoegd om aan een mogelijke belangstellende te geven. Hiervoor onze beste dank. Voor de tiende jaargang vanG. T. is de leeskaft en de kaft met illustraties reeds ruim gevuld. Sedert 1976 bedraagt het lidgeld van de H. enH. Kring Gent200 Jr. Dank zij het groot aantalleden kon deze prijs behouden worden gedurende vijfjaar, niettegenstaande een groter aantal bladzijden, de sterk gestegen prijzen van het papier, van de drukkerskosten en de verzendingskosten. Voor 1981 ziet de Raad van Beheer zich thans verplicht het lidgeld te brengen op t w e e h- o n d e r d v ij ft i g frank per jaar. We zijn ervan overtuigd, dat alle leden ons trouw zullen blijven. Tweehonderd vijftig frank per jaar : minder dan de prijs van een pakje sigaretten per nummer. Bovendien kunnen we meedelen1 dat ons tijdschrift thans zal afgewerkt zijn met een doorlopende kaft, dus zoals een echt boek. Om te eindigen wensen we al onze trouwe leden een vrolijk kerstfeest en gezondheid en voorspoed voor 1981.

294

LET OP : BIJDRAGE 1981 : 250 FR. 1. Betaal uw bijdrage nog in november. Uitgesteld is vlug vergeten.· .

2. Vul duidelijk Naam en Adres in en dit op de beide delen van het formulier. Vermeld ook uw lidnummer(zie omslag).

3. De lidkaarten worden verionden met het januarinummer.

4. Indien voor een derde betaald wordt, vermèld dit duidelijk in de mededeling onderaan.

5. Het formulier kan gebruikt;wórden in het postkantoor, voorhet .· postcheckambt, in bankeil en financiële instellingen~

MANIFESTATIES NOVEMBER-DECEMBER 1980 In de Conferentiezaal E. G~ W ;~bedrijven · Graafvan Vl3;l:Jlderenpiein}~. Gent . · WOENSDAG26.11.80(20u)• Voordrac}lt met diaprhjectie enplans.over : ''Bestrijding van de wáterv~I'oiltréiniging iri he:tGentSe'; door : dhr. G; Mortierj ··. .. .· . .. ·· · ·~ .· Hoofdmgeni.eur-directeu:t:•Technisch~ Dienst·Brqggen,.eli .~"à~erló? pen; ~taaGent. . . · · · · ·. · · · ··

WOENSDAG-·10~12.89(2Óu) · "Gent in 1:830" . . .· door prof. dr. H. Balthazar (RUG) ·

Zoekt U een passend geschenk ? Schenk een abonnement op Ghendtsche Tydinghen. Zo schenkt U een jáar lang lees- en kijkgenot.

295

l'ilEUWJAARWHNSCH AAN Dl INWONERS DER STAD GUT

donr hunne nederige dienaren

DE LANTAARN-AANSTEKERS

1872. 296

GENT IN 1872 5 januari: In het Watergangstraatje genaamd Toveressensteeg op de hoek van de Nederpolder en van de Roskamstraat, is maandagavond een onbekende persoon in 't water gelopen en verdronken. Te Gent werden naamloze brieven verspreid in verband met het contract tussen de stad Gent en de Gasmaatschappij. Dit contract loopt tot 1 juli 1881. Hierover straks meer. 7 januari : In de Volkskeuken op het St. Veerleplein is nu ook koffie verkrijgbaar tegen twee centimes per kom. Te Gent werd de Zettemamskring opgericht met als doel het behartigen van de Vlaamse belangen. 14 januari: Alles wordt duurder en duurder. De huishuur slaat op , de eetwaren slaan op . Alles slaat op uitgenomen de wedden van de kleine bedienden. (De Stad Gent ) 19 januari : In een dechetfabriek op de Dendermondsesteenweg werd een meisje van tien jaar de linkerarm afgerukt. De Heer Eugène De Smet, oud lid van het Nationaal Congres, en oud volksvertegenwoordiger, is op 18 januari overleden. Hij was 85 jaar oud en behoorde tot de katholieke partij.

Ni,uwjaarswensch voor 1872 v•n het Leesgezelsch•p der WeveMt

297

5 februari : De Heer Ed. Cambier, geboren te Ronse op 26 december 1805 is te Gent overleden. Hij was een voorstander van de liberale partij. Zijn zoon zal gedurende vele jaren e(!n belangrijk aandeel hebben in het politieke leven te Gent. 16 februari : Te Gent werd een c:;ommissie opgericht voor de viering op 1 april van de 300° verjaring van de inneming van Den Briel door de Watergeuzen. De leden zijn· de Maere~Limnander; Heremans, Kerfijzer, Hipp. Metdepenningen, Sunaert, J. Vuylsteke, Edm. Willequet. 17 februari : Te Gent werd begiri januari een na.amloze nota verspreid in verband met het kontrakt tussen de stad Gent en de Gasmaatschappij. Het onderwerp van de nota werd behandeld in bijna al :de Gentse kranten. Er verscheen een tweede nota en het·bleek, dat de beide brieven opgesteld waren door Scribe. Het huidig kontrakt werd afgesloten op 11 juli 1846 en met een duur van 3Sjaar, dus tot in 1881. De stad Gent betaalde 2,5 centimes per uur verlichting en per gaslantaren, de particulieren betaalden 30 cent, perM 3 en de fabrieken 25 cent per M 3. De gasmaatschappij stelde nieuwe tarieven voor en dit met ingang van 1872 in geval de stad het kontrakt thans wildê verlengen voor een periode van dertigjaar en dit met ingang in 1881 (dus te>t in 1911): stadsverlichting: 0, 75 cent. per uur en per lantaren particulieren : 20 cent. perM. 3 een korting van 5 % tot 30 %voor grote verbruikers. Het gemeentebestuur van Elsene hadechter met dezelfde maatschappij een voordeliger kontrakt afgestoten, inaar.de Gasmaatschappij was niet bereid deze gunstige voorw:aardeJ:i aM·:Gent te verlenen. Hierop besloot de gemeenteraad geen Iiieuw .k~iit:rakt met de Gasmaatschappij af te sluiten. . . .· . . . ': ·· De haventrafiek nam s~aan uitbreiding Jaar Aantal · Totaal ·Gemiddelde tonneSchepen tonneitJ.aat m:aatpercschip 1866 365 62710 172 1867 410 77 024 188 1868 427 73 949 173 379 67 297 177 1869 1870 382 7.2:809 190 1871 830 ~iA.5~19 · 175 1872 567 111438 195 De getallen voor 1871 zijn uitzon"di.Jk èn een gevolg van de FransDuitse oorlog. In 1874 zal het aantal stoomschepen het aantal zeilschepen overtreffen. De oorspronkelijke kaailengte van het Handelsdok in 1829 bedroeg ~ 298

164 meter; in 1866 waren er 314 meter kaai. De gemeenteraad besluit . een nieuwe kaai in hout en met een lengte van 107 meter te bouwen. Tevens zal een nieuwe hangaar gebouwd worden. Beide werken samen zullen 67 600 fr. kosten. · De gemeentèraad besluit ook de Speldenstraat, die toegang geeft tot . de Vrijdagmarkt te verbreden van vijf meter op tien meter. 19 februari : Een voorstel tot afschaffing van de Berg van Barmhartigheid wordt verworpen met vijftien stemmen tegen: tien. In 1871 werden in totaal 92 601 panden ingebracht met een totale waarde van 882 587 fr. Hl.ervan hadden 30 938 panden eèn waarde kleiner dan vijf frank. . .. 21 februari: Een negenjarigjongentje, sinds enkele dage11 werkzaam in een spinnerij is donderdag door het tandwiel gegrepen en bijna geheel verbrijzeld. Zou het nog geen tijd worden om èen wet. te stemmen-·· op het werk van kinderen in de fabrieken? (Gazette van Gent)_ 23 februari : Een veertigtal dronken lotelingenvan Ledeberg hebben gisteren av:ond alles kort en klein geslagen iit enkele kroegen van het Sint-Maartenstraatje (van Bestormstraat tot IÇ.ort~-Violèttenstraatin 1872) en daarna ruiten verbrijzeld. in enkele bijzondere h~iZen van d~ _ Sint-Jansvest.:Enkele dronkaards werden aangehouden.._•. 2 maart : Te Gent overleed Maertens-Peckmans,_ ,bankier, ~ezen · _. -.· provincieraadslid en gemeenteraadslid, oud senator voor dè katholieke_ partij. Hij was 91 jaar oud. · ' ·· · t{J:rtaart_: Te Brussel werd Langrand bij ve:rstekveroo~deeld tot tien.. jaar opslp_iting,. de proceskosten en het verlies van zijn burgerrechten; . 18 tnaart:: Te Gent overleed b~on Pred. van der Bruggèti--d~ Naéy~. . provincieraadslid en voorzitter van de KatltoJ.iekè Knng Yan-Geht._ : · _ De 1iuidjge schietstand wenfopgericht inde":Bijlok~pl~e,~~nitfl858.; ... nien koné~el schieten op h~derd ineter. Thansbesdîikt men be~-ere gèwereP, eh J#oet de schietbaan verlengd worden. ReedS :~eel wat; pl~èn '\Ve~~ei;l gemaak.t om een nieuwe schietstana aan te leggen~ Zo.zie~fuërtpRhefplan van:B.J. Saurel van 1863-éen·ont'Werp:va:n sch.id;st~daáit,de-Qan~p?ort. De·gemeentetaad:b_eSliSt thans de,scb1et:- _ stand in -de_Bijloke uit te breiden : het• schietveld zal eén breedte he]>:.c ben van 90 nieter en 350 m. d:fep. Het ontwerp voorziet 23 schiet- . . . sdiijveri :tîe~ op honderdmetér, acht op tweehonderdmeter ènvijf op ?t'ïèlionderd meter. De kosten worden geraamd op 6 5 000 fr. 23 maart : Heden avond wordt voor de eerste maal te Gent de opera Rienzi van Richard Wagner opgevoerd. De eerste opvoering had plaats

qver· .-

299

De Grote Ameede (Koestraat)

300

(

De Grote Am ee d e (Koestraat)

301

te Dresden in 1842. 24 maart : In 1871 werd in het bisdom Gent voor het Werk voor de Voortplanting van het Geloof 64 500 fr.-ingezameld. De opbrengst voor gans het land bedroeg 323 007 fr. 27 maart : De schilders zijn in staking; ze vragen vijf centimes opslag per uur. 30 maart : De Grote Ameede in de Koestraat, het enige overgebleven aloude steen, wordt afgebroken. De Grote Ameede, aldus genoemd om het te onderscheiden van het nabij gelegen gebouw, de Kleine Ameede, wordt reeds in schriften van de 14° eeuw vermeld. (Gazette van Gent) De Grote Ameede was wel de belangrijkste woning van ,de Koestraat; het was een Romaans steen met een gekanteelde gevel9pgetrokken in Doornikse kalksteen en met twee ronde: hoektoren~. (zîe Qe Potter deel V blz. 92) Het gelijkvloers (Ie ee~te vérdiepmg \lV~~clen op het einde van de 18e eeuw ~erbouwd; _w;ai.(;{tfuielijk merkbaar1s•op de illustratie. Op de plaats van -de Gr()te ~éetfèist:aai~dians (J:ewoning nr. 32, 34, 36 (reisagentschap ·enWin~F~o<;)rdámesklederen}.Van de overkant ziet men duidelijk, c:latde.t\Vëê'huizen vroeger eetJ.woning waren met vier traveeën. . . . ·: , : Op tweede Paasdag volksfeest t~r ~eg~Ji4:ejd van:het aanleggen van de ringspoorweg op de Begij~Óflaan ên"Bl~tv~st; Tpurnooien, balletjes rapen, vliegend paat:d~ wit~~;~Wart· mà.stklimmen, locomotievenkoers, opstijgen van een h.1èhtballoti, Venetiaanse.~erlic}:tting, vuurwerk. Vele prijzen te winnen. Inschrijven : Café du ~hemin d~fer, Begijnhoflaan. . _.

en.

3 april :De afbraakv:an de citadelen.liet mvdictê:rivan de_bond wordt · · · ijverig voortgezet. 5 april : Op de Coupure is men hezifiltet de inrichting van een nieuw hospitaal. Het wordt ingericht in de vooinialigefabdek Väh den Bossche op de linker oever en zal tQeverti::2uw.d worden aan de zorgen van de Zusters, die thans de Bijloke bediêtfen. ~doeld wordt het hospitaal Toevluchtvan Maria. Op 8·april zull~nde eetsté Zusters er hun intrek doen. (zieL. Elaut: Gentse Ziekenhuizen:bl:t. 151) 6 april : Te Moortselé overl~ed C."9îis~tfi>hiliP:~~p:Ure. Hij was geboren te Antwerpen op 22 sep~tttberJ;a(J$~;Na4ath1Jhet diploma van doctor in de rechten had heh~4~~f'd\IDii:ir®v-~'Van het provin.ciaal archief te Gent._ In 1836 V\ièfc:l hij hoogleraar aan de universiteit te Gent en doceerde de geschiedenis van België en van 1854 tot 1864 ook de Nederlandse taal en letterkunde. Als rector van 1855 tot 1857 had hij heel wat moeilijkheden door de politieke twisten (gevallen 302

t PRIEl POUR L'AME de Monsieur

Qf,ttustJttti l~ l1il1+Jp.e

Slllltlll!t X. 1J amt ~tQilbt lftmtne i!lîtnlmmnt, ~\i\À'k ~e

~cf~-'Ót\iW (X,f,'~i,t~~«-o.W (t835.t8'71) tt ~~.wt..,..~te.e''IL.Wtdi&J(485Jl.,i~()' ,,w,~a~.&~~ S~gw.-~So5 , ~Ac<.~.«,. t)ft.,....t_,~ i,.;

\.e~ ~ullt\\s 11.1\lïO~\

6 ~i.t /1S7<l-.

èterne\\ement et \eur rècom-

?tose ·est ~rès óu ~e\<jneur.

, ~a\'L 11, \\'l. ~uanà. Vin\(.\ultt \riom~\\a.lt et l),ue \e met\son~e à.ictai\ ses \o1s, 1\ ria ~ama\s t~~ 6e óéten~re \a 11é· ritè . hc\es. cha~ . '-<j, 11 . ~. S\lu'leneL- vou~

\\e mo\ et n'oub\\et

setvlees ~ue ~a\ ren~us . VJ 0 VJ

~ama\s

\es

tsd . cha\). 2 ,v . 1~ .

Ik 'lg ·~

Brasseur en Laurent en tussenkomsten van bisschop Delebecque en minister De Decker). C. Serrure gaf samen met Blommaert het eerste Vlaams tijdschrift na 1830, de Nederduitsche Letteroefenirigeri uit in 1834; samen met Blommaert stichtte hij de Maetschappy _der Vlaemsche Bibliophilen in 1838. Hij gaf een groot aantal Middelned~rlandse teksten uit en stichtte het wetenschappelijk tijdscliriftVanderlandsch Museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheden en geschiedenis (1855..:1863 ), tijd;. schrift dat bijna volledig door hem wer4' gevuld. Hij bezat een uitgebreide verzameling manuscripten, o.a; váhHade~jch, :R_uusbroec, enz., manuscripten, die thans eigendomzijn van de UniVersiteitsbibliotheek te Gent. Hij werd te Bottelare begraven;·: c

18 april : Overkort zullen in het station :cle nieu\V~ toegang en de wachtzalen geopend worden. . .. · · Het divident voor 1871 van de aandeletf~an de maatschappij La Lys bedraagt 182 fr. (waarde aandeel op de ~curs : 2900 fr.) 20 april =·Het Hotel de Coninck op de Nederpolder, oud lokaal van de Melomanen, is gisteren verkocht voot Ï 70 000 fr. aan de heer J. Casier-de Hemptinne, senator. Het gesticht voor oogziekten bestuurd door de Zusters van de Kindsheid Jezus, zal er zich vestigen. 29 april : De gemeenteraad keurt de aankoop goed van een stuk grond groot 2500 M 2. voor 72 000 fr.inde Laurierstraat en dit voor de aanleg van de huidige Guinardstraat. Met de aarde afkomstig van het afgraven van de Citadel zal de BijlakeIaan (= Martelaarslaan) wotdetlopgehoogd. 12 mei: Openbare verkoping ::Î1;e~t:g~De Fortuin, Lange Munt 25 met afzonderlijke kelder U1het.~c~·pperss~aatje; groot 108m2. Verhuurd tegen 550 fr.per jaár~Keldèr~~-ege~i1::friper maand. 15 mei : Er zouden oriderhanaJmgeniiJri:"~ni.<le ~tadJ;ent en de regering over het inrichten van •eèn sta~il"btliteu'de Kortrijkse poort om te verhinderen, datde sneltreinellva!J. áriî8selnaar Oostende nog in het huidig station moeten komen. wa~'èen:verlies van twintig minu•· · ten betekent. 16 mei: De herstellingswerken:v~het stadhuis vorderen goed. We hebben in het werkhuis vàn beeldhouwer Van Eenaeme de in blauwe hardsteen gebeeldhouwde omaihenten gezien, die de grote trap van de ingang zijde Hoogpoort moeten versieren. 17 mei : Door de correctionele rechtbank te Gent werd August Daele, gewezen bankier te Gent en voortvluchtig, bij verstek veroordeeld 304

1e voor enkel bankroet: drie maand gevangenis 2e voor 51 gevallen van misbruik van vertrouwen : 51 maal twee maand gevangenis en een boete van duizend frank. Aug. Daele was de uitgever van de Beurzencourant, die hij in 1870 verkocht had aan Eug. Vander Haeghen. 18 mei: Te Gent overleed Camille De Bast, oud 64 jaar. Hij was een van de grootste fabrikanten te Gent en was oud-senator voor de. liberale partij. Op de begrafenis werden toespraken gehouden door Delecourt, gewezen senator; door Ad. De Meulemeester in naam van het bestuur der Burgerlijke Gqdshuizen, door Wiemer, schoolhoofd in naam van de Vrijheidsliefde, door Ch. Desmet, nijveraar en door M. De Neef; bureeloverste bij de firma De Bast. 27 mei: Door de wet van 12.8.1871 werd de kiescijns voor de provinciale verkiezingen op 20 fr.ende kiescijns voor de gemeenteraadsverkiezingen op tien frank gebracht. Het Belgisch Kieswetboek van 18 mei 1872 bepaalde: Art. 1. Om algemene kiezer te zijn met men : 1e Belg zijn door geboorte of de grote inburgering bekomen hebben; 2e Een en twintig volle jaren oud zijn; 3e In de Staatskas 42 fr. 32 centimes rechtstreekse belastingen, patenten medebegrepen, storten. Art. 2. Om provinciaie kiezer te zijn moet men : 1e Belg zijn door geboorte of de inburgering bekomen hebben; 2e Een en twintig volle jaren oud zijn; 3e In de Staatskas, de som van 20 frank in rechtstreekse belastingen, patenten medebegrepen, storten. Art. 3. Om gemeentekiezer te zijn moet men : 1e Belg zijn door geboorte of de inburgering bekomen hebben; 2e Een en twintig voRe jaren oud zijn; 3e In de Staatskas, de som van 10 frank in rechtstreekse belastingen, patenten medebegrepen, storten. . Verder moet nogvermeld worden, dat door de wetvan 24.11.1871 de rechtstreekse belaSting op de herbergen vervangen werd door accijnsrechten, die niet in aanmerking kwamen voor de berekening van de cijns voor de parlementsverkiezingen. Het doel van deze wet was aan een groot aantal herbergiers, die vermoedelijk meestalliberaal stemden, het kiesrecht te ontnemen. Welke gevolgen had deze wijziging van de kieswetten voor het Gents kiezerskorps ?

305

Jaar 1870 1871 1872

Aantal stemgerechtigden voor het parlement voor provincieraad . voor gemeenteraad 3 917 4107 4 310

3 957 4160 5 229

4122 4166 6 517

In 1872 telde de stad Gent 127197 inwoners.·Aan de handvan de gegevens van de volkstelling van 1866 zal·de vermoedelijke mannelijke bevolking ouder dan 21 jaar ongeveer38 480 pei'Sonen geteld hebben. Volgens het bedrag van de betaalde belasting ku:nnen we de Gentse bevolking in groepen indelen. Bedrag belasting 42,32 fr. of meer 20 fr. of meer 10 fr. of meer minder dan 10 fr.

4 310 5 229 6 517 31963

11,2 %of 1 op 13,6 %of1 op 16,9% of1 op 83,0 %of 5 op

9 8 6 6

Slechts één man op negen oud~r dan Zl jaar had stemrecht voor het parlement, vijf mannen op zes hadden geenstemrecht voor de gemeente raad. Een groot aantal kiezers bekwam maar stemrecht nadat ze geerfd hadden van hun ouders. Het kiezerskorps tdde dan ook weinig jongeren. Als gevolg van de nieuwe kieswetten werden de provincieraden ontbonden en hadden op 27 mei provinciale verkiezingen plaats. Het kieskanton Gent telde 5 974 kiezers: 5 229 Gentenaars en 745 · van drie andere gemeenten. (Drongen, Mariakerke en Vinderhou te) Te Gent werd enkel een liberale lijst voorgesteld, waardoor er geen kiesstrijd was en waardoor o~k de opk<>mst gering was. Normaal schenken we weinig aandacht aan de verkiezingen voor de provincieraden. Thans geven we de namen van de verkozen te Gent en wel omdat we verschillende onder hen later opnieuw zullen ontmoeten. Cardon Goossens Rod. de Kerchove de Denterghem Delecourt Emiel De Meulemeester Ad. Dumont Alexis Dury Jan Heremans J acob Van de Kerchove Ladewijk Van Loo Karel Van Hollebeke Karel Van Ootegem Ad.

1707 1710 1721 1707 1727 1797. 1707 1715 1718 1715 1714 306

307

Willequet Edmond De Deyn Hubert Verbessem Charles

1722 1723 1709

De provincieraad telde tachtig leden : 62 katholieken en 18 liberalen, waarvan veertien te Gent verkozen. 12 juni: Bij middel van een Amerikaanse spoorweg wordt de aarde van de citadel naar de Bijlokemeers gevoerd. 15 juni: Aan de overste van het klooster Doornzele en aan de Heer All. Fiévé wordt de toelating gegeven een waterloop, die aan hun eigendom grenst in de Priesterstraat (= Doornzelestraat) te dempen. De gemeenteraad besluit ook tien nieuwe electrische uurwerken te plaatsen. Er wordt nog besloten de Ottogracht te dempen. Hiermede verdwenen vier bruggen : de Baudeloobrug of Bibliotheekbrug, de Druifbrug ( tussen de Druifsteeg en de Baudeloolei) de Wolvenbrug (tussen de Wolfsteeg en de Baudeloolei) en de Speldenbrug (tussen de Speldenstraat en de Goudstraat). Het werk zal66 000 fr kosten. Op een verslag van J. Vuylsteke keurt de gemeenteraad de aankoop goed van het Poortgebouw van het Gravensteen voor een bedrag van 22 000 fr. De provincie en het rijk zullen elk een derde betalen. Tenslotte besluit de gemeenteraad de wekelijkse publicatie van de broodprijzen af te schaffen. Het aantal bedienden op het stadhuis is nog weinig talrijk. De gemeenteraad bepaalt het personeelskader, dat omvat :

/. / .•ihf7llar<A. ~,? :>

,....~

-...::•-:>""

308

jaarwedde. een gemeentesecretaris een archivaris een hulp-archivaris een bediende archieven vier bureauchefs vier onder-bureauchefs zes bedienden 1e klas acht bedienden 2e klas acht expĂŠditeurs

6000- 7000 fr. 2500 fr. 1900 - 2100 fr. 1200 fr. 3000- 3500 fr. 2400 - 2800 fr. 1900- 2100 fr. 1500- 1700 fr. 750- 900 fr.

Heel wat diensten worden verpacht (innen marktgelden, enz.), waardoor men geen personeel voor deze diensten nodig heeft. De bevolkingsregisters worden gehouden door de politie. Er is ook nog een bureau voor het bestuur van de openbare werken. De stad Gent verkoopt aan de Staat een stuk grond groot 1300 M 2 en gelegen hoek Bagattenstraat en Guinardstraat en bestemd voor de gebouwen van het bestuur der Directe belastingen tegen 45 fr. pet vierkant meter. 19 juni: Pater Benedictijn Dom Hildebrand, in de wereld FĂŠlix de Hemptinne, heeft zondag met veel plechtigheid zijn eerste mis opgedragen in de nieuwe kapel van het weeshuis van Sint-Jozef~ door zijn vader opgericht te Maaltebrugge. 23 juni : De Kon. Maatschappij De Melomanen heeft te Brugge een concert gegeven ten voordele van het standbeeld Jan Breidelen Pieter De Coninck, dat te Brugge zal worden opgericht. 1 juli : Na de nieuwe kieswetten werden ook de gemeenteraden ontbonden en hadden gemeenteraadsverkiezingen plaats. Op 23 juni had de liberale associatie de kandidatenlijst vastgesteld. Op de poll werden 36 kandidaten voorgedragen, waarvan er 31 moesten worden aangeduid. Aan de poll namen 4 73 leden deel. de Kerchove bekwam 451 stemmen, Andries op de 31e plaats 322 stemmen. Vijf kandidaten kwamen niet in aanmerking: Pijnaert (275 st.), Laurent (269 st.), Thomas (259 st.), Devigne (230 st.) en W. RogghĂŠ (175 st.) Van deze vijf kandidaten was enkel Laurent reeds lid van de gemeenteraad. De liberale kranten geven geen commentaar op de uitslag van de poll, waardoor we uit deze bron niet vernemen waarom Laurent werd geweerd. Een tweehonderd leden van de liberale associatie hadden dus niet voor Laurent gestemd. Waarom? Een aantal hebben hem hun stem geweigerd om de houding van Laurent tegenover het Nederlands, anderen waren het vermoedelijk niet eens met zijn sectarisme, 309

tenslotte zullen een aantal middenstanders hem zijn activiteit in verband met een coöperatieve hebben kwalijk genomen. Van de 31 kandidaten zetelden reeds 24 in de gemeenteraad, aangevuld door zeven nieuwe kandidaten, waarbij we Paul Voituron ontmoeten, die tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 1869 niet meer was voorgedragen, P. Voituron zal zijn verwijdering uit de gemeenteraad 11iet· vergeten; straks zien we dit wel. Zes gewezen gemeenteraadsleden hadden zich teruggetrokken : Am. Deleu, koopman, Jules de Hemptinne, fabrikant, A. de Maere-Limnander, grondeigenaar, Ferd. Vanderhaeghen, grondeigenaar, G. Scribe, nijveraar, Van der Malen, koopman. Op 30 juni verscheen het kiesmanifest van de liberale partij, waarin werd opgekomen voor de prioriteit van. het burgerlijkgezag en voor het openbaar onderwijs. Er was ook een oppositielijst, die werd voorgesteld door de katholieke kranten. Door wie deze lijst werd samengesteld is niet te achterhalen. Zeker is, dat een vijftal personen, nl. P. De Smet-Morel, Aug. Hooreman, Fr. De Graet-Bracq, Jules Voortman en Vercruyssen-Bracq deze kandidatuur niet aanvaardden en dit per brief aan de kranten meedeelden. Zo schreef J. Voortman: Gent, vrijdag avond (28en Juni 1872). Heer opsteller van de "Joumal de Gand". Teruggekeerd van eene reis van eenige dagen, deelt men mij een nummer mede van het blad "Le Bien public", waarin ik mijn naam vind: op eene lijst van kandidaten der oppositie, voor de kiezing van den gemeenteraad. Ik heb de eer u te verwittigen dat ik die kandidatuur op de meest volstrekte wijze weiger en dat ik niemand gemachtigd heb, haar de kiezers voor te dragen. Ik verzoek u dezen brief, enz. · Jules Voortman. (De Stad Gent: 30.6.1972) Op de oppositielijst, die ook 31 namen telde, ontmoeten we drie namen, die voorkwamen op de lijst van het Gentsche Vrij Kiezerskorps tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 26 october 1869, nl. ClaeysWaterloos, De Meersman F. en Hebbelynck Frans, avoué. Er is dus geen verband tussen de oppositielijst van 1869 en van 1872. Op 29 juni besprak De Stad Gent de kandidaten van de lijst, kandidaten, die geen werkelijke rol speelden in het politieke leven te G€mt. Frans de 310

Potter, hoofdopsteller van het Fonsenblad, was kandidaat op de oppositielijst. Op 28 juni schrijft Le Bien Public : ''Nous engageons nos lecteurs à aceorder leurs suf&ages à tous les candidats dénommés sur cette liste". Maar op 30 juni moet onze krant erkennen: "Voortman et Vercri.tyssen-Bracq ont été portés erronément sur la liste de l'opposition; ce n'est pas, comme Ie dit effrontément Le Joumal de Gand, par une rouerie cléricale, c'est à la suite d'un malentendu, auquel aucun clérical n'a été mêlé". In Le Bien Public verschijnen twee brieven van De Smet-Morel, De Graet-Bracq en Aug. Hooreman. "Nous n'avons jamais songé à sollidter les suf&ages de nos concitoyens. Mais nous n'hésitons pas d'un autre coté à proclamer hautement que nous nous séparons complètement du conseil actuel sur Ie terrain administratif et communal. Nous ne pourrons accepter de mandat que si les s:uffrages de nos concitoyens envoyaient en même temps au conseil de la commune ceux des candidats de 1'association libérale avec lesquels nous nous trouvons d'accord sur la question du port de Gand". In een tweede brief verklaartOe Smet-Morel: "Je suis et reste libéral aujourd'hui comme je l'étais hier. ]'afftrme avec mes amis politiques que les hom:mes de l'hotel de ville compromettent l'opinion libérale". Ziehier de uitslag van de verkiezing: LIBERALE LIJST de Kerchove de Denterghem Karel, uittredend lid Wagener Aug., hoogleraar Levison Désiré Vermandel Louis Pickaert Karel, brouwer LebègueKarel, advocaat Dubais Adolf, advocaat De Coster Wittocx Jan, fabrikant Burggraeve Ad., hoogleraar Van den Berghe Joz., eigenaar Andries Karel; h9ogleraar Hulin J ules, grondeigenaar Van Heuverswyn Frans, fabrikant Fredericq Cesar, dokter Van den Berghe Engelbert, eigenaar Van Hecke Edmond, grondeigenaar Dumont Alexis, dokter Motte Jules, handelaar

3775 3714 3741 3711 3741 3723 3731 3734 3743 3598 3714 3741 3740 3725 3699 3720 3735 3731 311

Groverman Octaaf, advocaat De Meulemeester Adolf Duhayon:..Van Duyn, handelaar Dierman-Seth, fabrikant Guequier;Dutry Jules, grondeigenaar Vuylsteke Jules, advocaat Colson Hendrik, ingenieur De Smet, bestuurder der Gentse vlasspinerij Van der Heyden Gustaaf, fabrikant Van der Meersch Emid, geneesheer Van Hollebeke Karel, advocaat Vervier C. Voituron Paul, advocaat

3368 3697 3 717 3757 3725 3652 3740 3 7 50 3661 3672 3705 33 71 3732

Onder de verkozenen vinden we een zevental grondeigenaars, zes advocaten, drie dokters, drie hoogleraars en een negental nijveraars of kooplieden. De oppositielijst behaalde gemiddeld een 1900 stemmen. De liberalen hadden ongeveer 66;2 ~van de uitgebrachte stemmen, de oppositielijst ongeveer 33,8 %. Te Gent was het kiezerskorps voor de gemeenteraad met 2 351 kiezers aangegroeid (of 56 %). We stellen vast dat de verhouding tussen de liberale en de niet,.liberale kiezers dit met uitzondering van de gemeenteraadsverkiezingen van 1869, waar de liberalen slechts 58,6 %van de stemmen hadden behaald- niet is veranderd. We vermoeden echter, dat de politiek gevolgd door het katholiek ministerie de Theux-Malou (7.12.1871 tot 11. 7.1878) de uitslag van de verkiezing te Gent heeft beïnvloed. De dag na de ver kiezing was er feest bij de liberalen. De fanfare van de Gentse Vlasfabriek bracht een serenade aan de burgemeester. De Melomanen brachten een serenade aan de burg~meester 'en aanJules Motte, voorzitter van de Melomanen. Le Bien Public brengt volgend commentaar op de uitslag : "Notre défaite d'hier ne nous a pas surpris. Nous nous y attendons; elle était inévitahle, surtout après les incidents qui étaient veliues la veillede l'élection briser l'élan de l'opposition:" En verder: "de l'aveu les libéraux eux-mêmes l'homme de la situation: ce n'est pas plus M. Laurent, ce n'est plus même M.le comte de Kerchove, c'est Ie colporteur de vader Cats, c'est Ie sieur Vandermeulen". In 1872 werd de wijk Sint-Amandsbergvan de gemeente Oostakker een afzonderlijke gemeente met 4 416 inwoners. Er waren 191 ingeschreven kiezers en 183 namen aan de verkiezing deel. De liberale lijst van Aug. Van Geert behaalde 86 stemmen, de katholieke lijst van Al312

313

fons Braeekman 97 stemmen en bekwam dus al de zetds. 3 juli: Heden overleed te Gent Ferdinand Snellaert. Hij was geboren te Kortrijk in 1809. Hij werdgezondheidsofflcier te Utrecht en bleef.· in Nederland tot in 1835. Daarna studeerde hij nog twee jaar aan de univerSiteit te Gent en vestigde er zich als dokter in 1838. Hij was medestichter van De Tael is gansch het Volk in 18.36 en schreefliteraire bijdragen in het door hem gestichte Kunst- en Letterblàd. Snellaert beseft echter dat literatuur onvoldoende· is om de Vlaamse belangen te dienen. Samen met Blommaert neemt hij het initiatief voor een eerste petitionnement in 1840 (de tekstvan de petitie is vermoeddijk van Blommaert). Natuurlijk is Sndlaert een van de stichters van het VlaamschGezelschap in 1846, is hij de stichting hettijdschrift De Eendragt in 1846, lidvan de redactieraad en zal in 1849 de openingsrede uitspreken op het Eerste Ned~rlandSch Congres te Gent, congres voomarnelijk op initiatief van Sllellaert ingericht. Hij is verslaggever van de Grievencommissie opgericht in 1856. We ontmoeten Snellaert opnieuw op de eerste vergadering van het Vlaamsch Verbond te Brussel in 1861..De bedoeling was tijdens dé verkiezingen erilrel kandidaten te steunen, die het progràmma van het Vlaá:msch Verbond zouden aanvaarden. Te Gent liepen de pogingen om een Vlaams front te vormen boven de partijtwisten op een mislukking uit: Reeds einde 1860 had Snellaert de liberale partij verlaten. Snellaert werd begraven op het kerkhof van de Dampoort; vier lijkreden werden uitgesproken : .. door H. Conscience in naam van de Kon. Academie, door Heremans voor De Taal is gansch het Volk, door K. Van Acker in eigen naam en door een lid van de maatschappij voor geneeskunde. Thans rust F. Sndlaert op het Campo Santo te Sint~~andsberg. De Stad Gent schreef op 9 juli, na gewezen te hehbéJ!'otJ;M)*~erschillen tussen de krant en dokter Snellaert : '1fij:iclfh~~~J1 ved te verdraagzaam en braaf karakter dat dat hij daàt{)tri ·dnzé~in4 iou ~e;en. Hij was voor ons een ware vriend". De Snellaemtfaài~g~ivanhètMeerhem tot de Burgermeester Van Cromhrogghes~({iû.:n de•TolKuislàan) .•..

van

17 juli : De werken aan het lohat:~ari=de.scltyfSclûetitig in ~e Bijlokemeersen vorderen goed. .: · _ · · ·· 28 juli : Ter herdenking van de ·vijkii~rlgste verjaring van het overlijden van K. L. Ledeganek werd•doÖrDe Tael is gansch het Volk een Ledeganckfeest ingericht. 's Morgens werd onder het voorzitterschap van C. Vervier een academische zitting gehouden in de universiteit. Max Rooses, secretaris van De Tael is gansch het Volk, sprak de feestrede uit. 's Namiddags werd een optocht gehouden naar het graf van 314

Ledeganck. In de stoet begeleid door het muziek van de Weesjongens en de fanfare van de maatschappijen De Noordster en De Eendracht stapten afvaardigingen van talrijke maatschappijen van Gent en omgeving. In zijn toespraak riep P. Geiregat De Vlamingen op voor de strijd voor herstel van hun grieven. Andere toespraken werden gehouden . door K. Ledeganck, H. Keurvels enJ. Hoste. Daarna had in Het Posthotel een banket plaats, waarop talrijke feestdronken werden gehouden, voorgesteld door Vervier, Jan Ledeganck, Jan ten Brink (Den Haag), J. De Geyter (Geuzen Antwerpen), Van·Beers, Jullus Hoste, Heremans, Max Rooses, W. Rogghé en J. Sabbe. Uit alles blijkt dat het feest een liberale manifestatie was. Men vraagt remplaçanten aan 1000 tot 1200 fr. Vijftig tot honderd frank voor het aanbrengen van een man. 31 juli : De werken door het huis Ferd. Lousbergs om een artesische put te boren, zijn na lange arbeid geslaagd. Men denkt dat het debiet 50 000 liter per 24 uur zal bedragen. De bron werd gevonden op een / diepte van 170 nieter. 14 augustus: De inwoners van de Herderstraat (zijstraat Drongensteenweg) klagen er over, dat hun straat geen riolering heeft en niet is verlicht. 16 augustus: Bij graafwerken aan het Rabat en de Begijnhoflaan zijn een aantal grafzerken uit de bedding van de rivier gehaald. Ze zîjn afkomstig van het Sint-Jacobs- en het Sint-Niklaaskerkhof. 14 september: Men meldt uit Brussel de dood van Karel Louis Spilthoorn, advocaat bij het beroepshof. K. L. Spilthoorn speelde een rol te Gent fu 1848. (zie artikel Gent in 1848 in Ghendtsche Tydinghen maart 1976 ). · 15 september: TeGènt wordt een internationale schietwedstrijd gehouden. De zaterdag werd het feest aangekondigd door het luiden van de grote klok en door beiaardspel. Op zondag werden de vreemde schutters opgewacht aan het station. Hier werd in open lucht een kerkelijke dienst ingericht voor de Engelse schutters en opgedragen door een Anglikaans priester. Daarna stapte men in stoet naar het stadhuis, waar de schutters werden ontvangen · door de stedelijke overheden en waar herinneringsmedailles _werden uitgereikt. 's Namiddags was er op de Koommarkt een muziekfestival, waaraan militaire muziekkorpsen alsook muziekkorpsen van de burgerwacht deel namen. 's Avonds was er een volksconcert op de Kouter. Op maandag 16 september bracht koning Leopold II een bezoek aan 315

.- -..--:fl ·'. ' .·.....- :·....-.... · .- -:~·,J

1:}:-.---- ---- - - - - ,, :· ~ .-·:·

. . .. '·. ·'

·I . I.. . .

BANQUET

S. M. LE Ro1

i. I :

et it

A. R.

LE COMTE DE FLANDRE, LE t 7 SEPTEMBRE tSï2

.l !. i. I

IJil!<fUC

Haricota 'l'etU A l'aa,Jaile. Anetwis

•l"~t·t·evi~~•.

I I:

DOUl'eawt

de Nièe.

~n.

Cbuux-tleul"!< au ('rnme«ky it la i'< •l<~ n:ti•e. Ct·ousbul"~

l>erdreaux röfï..

à la Tnii<'Fil!HI.

Ortolau.

e11

("'lï.ae.

Tur·hut, sau<·e ,·, In J oi n,·ille. <luat:tier <Ie c:hen -euil ,

~!'I II<'C ,·, ·nai~"" ·

•

üuilliOD de

Ho-ru..

l'ätéa de Cailana de Strullourg. t'•itdelt•·t; it In

(HII'<t

l~<'n&~ines

•Ie dtampij..>nOnll'.

it la Ilt:mi•IMr.

lo'oi<>;> d'oies à la l<'ile~

•Ie

JKl Ulet~

. 'i\r

.J I l I' . '

i J ' i

.l i I.

Mal"é-.loine A la Malllery.

,; la ltu~~e.

i;•ftll. imp.

PA TISI'IlRIB8.

Crt:me folouveraine.

J>èi'Ï~!Jt·tl.

' ~ j

MEN U .

Potage it In Tut·tut·.

.I i.

I•

Clla<'$. -

r.~

Jo'ruit&. -

ne.ert.

Anh"•ol-l....,...k-• . . __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _-.:1

316

Gent. Aangekomen in het station reed de vorst te paard naar de Coupure, waar de burgerwachten, de vreemde schutters en het leger waren opgesteld. Daarna had er een défilé plaats op de Kouter. Om drie uur was er een banket in het Casino, waaraan de vorst en de vreemde schutters deel namen. 's Avonds was er een galaconcert in de opera, waar de Koormaatschappij een koor uitvoerde op tekst van Gust. Corijn en muziek van Fl. Van Duyse. De tekst van de feestcantate herinnert aan de tijd van Artevelde. Burgers van twee vrije landen, Telgen van 't germaansche bloed, Vrienden, broeders sluiten banden Die geen macht weer scheiden doet. Belg en Brit zijn opgetogen; Rein geluk glimt elk in de oogen; Jublend dreunt hun blij gezang, Krachtig schellen de klaroenen Zwierig wappren de festoenen, · "England leve ! "juicht 't gedrang ! Er was nog een feest in de Melomanen, een volksbal op de Kouter en een verlichting van ·de gemeentegebouwen en van een aantal particuliere woningen. De dinsdagvoormiddag bracht koning Leopold 11 een bezoek aan La Lys, waar hij door Karel de Hemptinne, Eug. DeSmet, Ad. Neyt en H. Rolin werd ontvangen, aan de Grasfabriek en aan deGentsche Vlasspinnerij. Aan enkele werklieden werden door de koning eretekens uitgereikt. Volgens het verslag in de Gazette van Gent werken in La Lys 2500 werklieden, in de Grasfabriek 2000 werklieden en in de Gentsche Vlasspinnerij 2000 werklieden (mannen, vrouwen en kinderen). De vorst bezocht niet de fabriekLousbergs omdat Jozef deHemptinne weigerde de burgemeester te ontVangen. De dinsdag was er nog een schermwedstrijd, een concert in de Dierentuin door de Gidsen en een Venetiaans feest. Aan de schietwedstrijden namen meer dan 4000 schutters deel : 3 278 Belgen, 588 Engelsen, 97 Nederlanders, 29 Fransen, 13 Luxemburgers, vier Duitsers en een Oostenrijker. Men schoot op 100, 200 en 300 meter. De wedstrijden duurden van 16 tot 30 september. Het bezoek van de koning aan enkele fabrieken gaf aanleiding tot een polemiek tussen enkele kranten. Volgens de Gazette van Gent had de koning Frans gesproken met de werklieden. DeJournal de Gand schreef, dat dit niet juist was en dat de koning Vlaams had gesproken. Hierop schreef de Gazette van Gent: "Als een koning de taal van zijn 317

volk kent, dan moet die koning die taal gebruiken als hij spreekt tot het volk, vooral als hij weet, dat het volk hem in geen vreemde taal begrijpt. Als de koning verkeerd haridelt, moet hem de waarheid gezegd worden. Als wij van de kleinste ambtenaar eisen, dat hij onze taal spreekt, dan mogen wij het wel doen van de hoogste". Hierop komt een recht op antwoord van de directeur van La Gantoise i het verslag van de Joumal de Gand is juist.. Ook vier meesterknechten verklaren dat de koning hen in het Vlaams heeft toegesproken. De twee opstellers van de Gazette van Gent, nl. Pieter Geiregaten Joz. van Hoorde, antwoorden: "de koning sprak enkel Frans". Nu komt de heer De Smet, directeur van La Lys ook bevestigen, dat de koning Vlaams sprak en ook de heer Delanière, directèur van de Grasfabriek deelt dit mede. Waar ligt de waarheid? Vermoedelijk heeft de vorst wel enkele woorden Vlaams gesproken, maar P. Géiregat (1828-1902) en J. Van Hoorde (1843-1916) hebhen dit niet gehoord. 12 october: Na de verkiezing blijft Ch. de Kerchove burgemeester; de schepenen zijn A. Wagener (OnderWijs én Schone Kuristen), D. Levison (Financiën), L. Vermandel (Openbare Werken) enCh. Picquaert. Tijdens de eerste vergadering van de nieuwe gemeenteraad brengt V öituron in een urenlange interpellatie een zware kritiek uit op de werking van het gemeentebestuur - in werkelijkheid op het oud college -tijdens de periode 1870-1872, periode, waarin Voituron geen lid was van de gemeenteraad. Voituron stelt de vraag: "Je demande quels sont les moyens que Ie collège proposera au conseil pout atrêter la décadence de la ville". Uit het antwoord van de burgemeester citeren we : "U est impossihle au collège de répondre îmmédiatement au r é q u is i t oir e de M. Voituron" en nog "U y a quelque chose de plus fort et c'est votre prétention" en een gemeenteraadslid herhaalt "les prétentions de M. Voituron sont rêdlement incroyables". In hijna al de zittingen van de gemeenteraad zal Voituron in urenlange tus. senkomsten de voorstellen van het college scherp veroordelen. Le Bien Public stelt de vraag : "Cherche-t-il avant toutes choses, à se venger de l'exécution sommaire dontil fut jadis la victime ?"Maar Le Bien Public staat natuurlijk sympatiek tegenover de tussenkomst.van Voituron: "Voilà depuis quinze ans (= 1857: einde burgemeesterschap Delahaye) la première foiS qu'on examine d'une manière quelque peu indépendante et sérieuse la situation ·administrative de la ville de Gand". De gemeenteraad keurt de vetkoop goed van 1096 M 2- een deel van het oud jongensweeshuis-aan het Rijk voor 120 000 fr.Het gebouw is bestemd voor het rijksarchief. 318

STAD GEIT. De Gemeenteraad. ~~~hoon{ ·~•i::••adc-

lw>t

·~~

clat b..•t

-,..., Ik-I <'•U<'g'l' t..--

DÎ<'u>< .. ~ri.bó!

•<>ltroi.l<<"•

i- t""n Utl tijn-t~ bt'fo.lt.~m•iag u.l ölt"rgt"h.•'lt"rd ""''ko dt'o l Jan...ari lS':'S: Dat "*" f'i-~nt.•a &lld<"fl."D L.a.ot k ·t uu b..... ta..antlt" kt•rl..hor d~t Bru~~~ b,•l--.uort tut t.ijnt' t,..,•,tcrumin:; uh:.•t

D'k"("t ~0\n

tt•n ''~"" dt•n dt>Or dt· ,,,~ t

dit'lWU

nwn de tr""'t'n Of'\"Ddt• "O".l' bt·puld,•n lij cl: Op 1><'1 g<'lijlnonaig >non<td

•an

ht't

S.·h•'f".'D<' t>-Coll'"t,>-e:

BESUIT: lid t>ud li ~rkhor dt'r Btu~·ht>poc>rl tAl d<'n l Januari lS73 ~loi<"D ,.ordt"u. ~n u! g~ut' nndt•r(' ~~h·nuning 'JÓ\tr 30 j~n T~r-loo~n. nltl~t·n ht.•blx--n. (i,•daau iu ~iUiug cll'O Gt'm~nlt>I1Uids •an

lit Dt•.-.,mbt•r 1872..

Jl,.,.,.__,~,...

J ·...,rsilt~r.

Grur DE KEI\('80\T.

A •...J. DE n·LDt:ft.

--I I I

• 11

~ Con~il ~1mmuna.l. Uut lt> r-&f\"' ri ,{u t ......t1"1;'t"'

,.._.,1.-t~nt

q~,~

IC" '"'"''ê'Att ( "imt"t it"n" ,-....t a.,•ht"H' ,.. , ""Ni li1rt• a ..,. dNii ... ti<'l> I<' I jan• kr I S1ll: Qn~t•

..ranl~ pAri lt. . !'hnt"tit~n~ th"' ·~·u::t~'tl:.

,~,\,tO\Ut .:\tl f4Uhc.1Uf't~ ~,~nir

Ie"~

dNtÎn-•tit~n.

a ,_.

Adm"llt'llH~ut

flrt."Ul p\H .. à mtlÏib ,,,.. "''"\f'U' lU"'

ft"-~'c."~ 3"~a.nt \(" tlt:"lAi 6\t" 1'-'r 1.- hU~

Sur lA

i'f"l'lta.ilhltl t"ttnf,lrnu." .tu

t'\dh~::'f'

t"\'hC"lÎatal:

nu·nu:: t :Andt~n

s.•rtt

("imC"Iit'•rt• thA fa~tl14•nrt: th~ lln•n•''

fc•rmt~

lt• 1 Jan\ it'l' 1 ~73. t"l

nt~ p•ttU'f'A

"""("'~'oir 4Ut"UtW au-In~ dt'"1lli.nalia~u A' lllll

ln•ntt•

n.us rt'' olus. t-'ait t'tl

du t'on."('ÎI '"''tnmunnl tlu

M'Ant"\"

1),.,.,.........

1!'1,2..

I~ atJttrg-•ffil"'"'#-'ffMitlc~lift.,

c ........ m:·knU'HU\ t·.

·A...J. 1n: \ l l IU'Il.

In verband met de tussenkomsteri-v~Voituron zal De Stad Gent op 2 november schrijven: "Nie~ is meer~oevend om zien dan iemand, die men veronderstelde een hëldet~g~~st,en loyaal hart te bezitten, op eens do~r de schuld van een veibliJRlende eigenliefde of door de onoverwinnelijke spijt over een verloren plaats, alle gez()nde rede onder de voeten ziet trappen en alle liefde yoor:: klaatblijkêhde-waarheid halsstarrig zietverstikkeiL DitJ)etlroevena stho11o"Wspel ga:fVoin;.ron". 20 october: "Nauwelijks is de~oeve, dib-d~stoffelijke-overblijfsels van C. Serrure en F. Snellaert bevat, geSloten of een nieuwe slag komt de Vlaamsche zaak treffen. KaiclVemer is op 20 october te Waarschoot overleden". (Het Volks~lang)_Karel Vervier was geboren te Gent op 12 augustus 1789. HiJ~tti:d~e ~a_îi 4e:Ecble Centrale:te Gent en daarna te Parijs. Te~g ie G~t is hij: bànkier vän 1808 tot 1814; daarna washij ontvanget:Van.~astingen ~ Eeklotot ifi 1834. In 1831 wordt hijlid van citiseiiaat.In 1836_~\v~rd-hiJ:als orangiStlid van de provincieraad en zal:er li<lh~n t&t inl87Q~ Veivierwas lid van een aantal Vlaamse verenigingeri~:t};à. Tael iS gansch hei . Volk. Reedsin 1820 publiceerde hij een dichtbundel; een tweede bundel verscheen in 1840. Vervier wer<fburgerlijk begraven op het kerkhof buiten de Dampoort. Heremans sprak een rede uit namens De Taal is gansch het Volk, De Brouckè~~ namens La Liberté. Nahet sluiten van het kerkhof aan de Dampqt}rt werd het stoffelijk overschot van Vervier overgebracht naar het taebw kerkhof, alwaar het graf . thans nog bestaat.

van De

11 november: Men legt de grondvesten van het station van de ringsspoorweg op de Blaizantvest (Het ~tation Rabot). 2 december : Dokter Burggraeve v~f;{edigt in de gemeenteraad de verplaatsing van de botanische tuin v~~Baudeloo naar de Bijlokemeersen, gezien de huidige tuin te klein zou.-\ljn. Aan de verdere tussenkomst van Bruggraeve ondenen we : "Sa.tïS mériter d'être traité de socialiste, il est permis de s'occuper des ouvri&s. Lademeurede l'ouvrier, sa vie domestique prime même l'instructi(;)ii. Batavia : c'est une honte pour la ville que de pareils quartiers exis~et1t. C'est pire que les ghettos du moyen age". _. _ De gemeenteraad keurt een nieuwteglement ophet slachten van vee goed : vanaf 1 januari 1873 zal hety~rbonden-zijn in de oude voorge,. borchten van de stad vee te slacht~d/Het is ook verbodén in de oude voorgeborchten vers vlees te verkopeh voortkomende van niet j_n het slachthuis afgemaakte dieren. Het~ kerkhof in de h~<Uge Desmetstraat zal gesloten worden op 31 dec~mber 1872 en het nieuwkerkhof zal in gebruik worden genomen:·~ 320

STAD GEilT.

OPENING

valt hel 11iettw Herhhof in het t;oorgeborcl"te der voor1nalige Brugschepoorl. Het College, (~cûcn

de berandsla~ing de• Gemeenteraad• "'" 2~ ,\ugu•ti 1866, be•lisscn<le het danr"tdlt!ll um een nicu,,. Kerkhof in het ,·oor\feburt·hlc tier 1oormalîge Bruuschcpoort ; (ot"ticn het koninklijk. bc•luit •an 11 No' cmhn ot.-ulr,eodc 1 dcxc beraadslaging gpcd~eurendc;

O•crwcgcndc dat dit nieuw Kerkhof is milrokken , en llAil djnc bellemming kan on·r:~elc' crd ~ ordeo;

BESLUT: l:cui:~ artik..t. Del nicu•• Kerkhof in bet """::;cbord•tc der •·oormaligo Brugo<:he~rt, zul <>1> I Januari 18'7:1 1 ...., zijne bcstemmtng

O\t•rgclcvcrtl \\Orden.

(ot•dann iu ûtling nn ~ Norc10bcr 18'72.

Graaf DE KERCUOVE. .lh c-ee""' Seent~~.U, ..\.-.J. DE V\'LDEI\.

•rt • •• li

11 11

Le Collége, Vu la rësolution du Conteil communal en date du ~ :\oût 1866, dècrétAnt l'établioscmeot d'un nouteau Cimetière an faubourg tie Ja ci-de•·ant porte de Bruge•; l ' u l'arrêtó royal du 11 No•embre suimnt, portnut approbatlon de cetle réaolutlon; Con&idérant que cc notneau Cimetlère eot acheré et peat être liné 1 .., destiuation;

ARRÈTE: Artiele unique. Le nooreau Cimetière llu Ûlubourg de la ci-de•ant porte de Brugcs . !ICI'a lhré á sa tlestioation Ie 1 Jan•ier 187:1. t"ait en lléance du

No•embre 1872.

DE llEBCBO\' .E. Co••n•nat, A.-.J. DE l'YLDER.

Comte

&cr«oir~

322

9 december: Het huis boven de ingangvan de Vismarkt, waar de tekenacademie van de heer Pinnoy is gevestigd:, is door brand vernield. Het beeld Neptunus is erg beschadigd. De schade wordt geraamd op 12 000 fr. De monuniental~ ingangspoort van de Vismarkt werd gebouwd in 1689 naar een tekening van Arthur Quellyn. Het beeld Neptunus was van G. Helderbergh van Gènt, de dolfijnen waren van Van Poucke van Diksmuide en het beeldLeieen Schelde van Paoli van Antwerpen. Op 9 december overleed AugustVan Lokeren (biografie: zie Ghendtsche Tydinghen 7e jg. blz. 141)

13 december: Reeds op 7 december lezen we in de Gazette van Gent: "Het wil niet ophoudenvan regenen. Alhoewel onze.stad tot nu toe van overstroming bevrijd is gebleven, toch hebben reeds veel bewoners door het water te lijden". Op 13 december meer nieuws: Het heeft gisteren niet opgehouden te regenen. In de wijk Nieuwbrug staan verschillende straten onder water. De Tichelrij staat gedeeltelijk onder water evenals de Chartr-el,l~epstraaf• Ook de Sint-Anna~jk lijdt van overstroming-en. Hoven we~deri gelegen tussen de Pd.esterstraat en de Oude:~assepoort vornien·slechts een \Jitge~eicl meer. Desteenkolen kunnenlang&del>è:v~bare ~atérwegenGentniçt-meer bereiken. Op 14 december: Deze nachi.is~hetwaternoggeklóinmen. Het zijn juist de werklieden, re~"# beproefd ~oor het stilvallen vàn, de fabrieken, die het meestdoorhetwaterte.lijdet{hebben, daar de lage:gedeelten van de stadhetmeest bewo9nd~wordtcdoorde arbèidersklas. De Gazette van Gent stelt vast, d.ater Ï-!1 de arme wijken geen voetpaden zijn aangelegd e.n vraagt "WaaroJ:Ii·he~ft men de,kleine wijken aldus verwaarloosd?'' Veel fabriekenligg~n stiL: de Gentsche Vlasfabriek, de fabriek De Smet-Gueq~er op. de Oude Vest, Van der Heyden op de Muinkkaai, Rey op Ledeberg,;:.Lousbergs.9p de Reep, de Lieve. Op 15 december : Het verergert riögaltij<l De ganse wijkvan het H. Kerst, de Dok, de Metselaarsstraat; deR.eke, de wijk van Sint-Ailna, de Leiekaai, Terplaten, de Zilverstraat, Molenaarsstraat, Hoogstraat, Begijnengracht, een gedeelte van Akkergem staan onder water. De fabriek Voortman op de Vogelenzangkaai ligt stil. En op 16 december wordt het : Het water is noggekl9mmen. In veel straten staat het water twee, drie tot Vier voeth.oog.: J?e ·balken,· welke de stad heeft gelegd, drijven weg. Veelwe:ÎkliedêD,· bezitten niets me~r ·om eten. te kopen, daar ie de gatl.se.~eeknié_i.Jiêbbèhgewerkt. Het :Bestuur van de Burgerlijke GodshûiZenh~efthet oud klèin hospitaál aan Sint-Jacobs ter beschikking van de overstroomden gesteld. De landerijen en weiden rond de stad staan zeer diep onder water. Ze lijken een zee. Men heeft

323

324

reeds lijken van koeien opgevist. Het groot begijnhof lijkt een uitgestrekt meer. Het Burgerlijk Hospitaal is gedeeltelijk overstroomd. In De Sta&Gent lezen we: Geheel de Ottogracht en een deel van de Baudeloostraat staat onder water; het atheneum is gesloten. Op de Sleepstraat staat het water vanaf het Sluizeken tot aan het Heilig Kerst. De Oude Veemarkt lijkt een rivier. In de zwemschool Dossche staat het water tot aan het dak vari de cabines. Op 19 december : Het water daalt zeer langzaam. Op 20 december : De daling van het water duurt voort. En op 21 december : In het werkhuis La Fländre is het werk gededtelijk hernomen. Ook bij De SmetGuequier wordt opnieuw gewerkt. Uit hetJaarverslag vernemen we, dat van de 77 afdelingen, waarin de stad is verdedd door het Armbestuur 43 afdelingen werden geteisterd door overstromingen. Door tussenkomst van de armenmeesters werden steenkolen, dekens, geld, brood en aardappelen uitgededd. Ook thans weer werd beroep gedaan op de liefdadigheid. Door het stadsbestuur werd een inschrijvingslijst geopend. De kranten Le Joumal de Gand samen met De Stad Gent en Le Bien Public openden een inschrijvingslijst. 22 december.: De hertog d'Areriberg heeft een stuk grond groot zeven ha. en gelegen te Sint-Ainandsberg aangekocht voor de bouw van een nieuw begijnhof. · · · 30 december : ·Voituron brell.gt:în de gemeenteraad huldë aan de bur. gemeester "pour sa conduitepleinede dévouement et pout l'énergie dontil a fait preuve pend.al}t q:Ue l'inondation exerçait ses ravages dans les quartiers les plus pauvres et les plus populeux de la ville". De burgeme.estèfleest een brief van d.e bisschop voor, die in de Gentse kerken werd afgdezen. ·~et diepe droefheid k9ndigen Wij u aan, :Beminde Broeders, dat de .overledenen van uwepatochie, die tot heden voor begraafplaats hadden · hefkatholiek kerkhof hiliteil de voormalige Brugsche-poort, aldaar, te begintien van woens4ag aanstaande, niet m~er mogen de christelijke begr~viÎlg ontvangen en dat Zijzullen gelegd worden in het nieuw kerkhof; welk Wij tot }teden toe niet gewijd hebben, omdat deze wijding Ons niet. .toegelaten wordt. Dus berooft men de overledenen van d.e . kraehtige hulp der gebeden die de Heilige Kerk stort over de kerkho. ven ~~ over alle ~genen: die er rusten." .·

De burgèmeestervètklaart, dat hij in een particulier gesp~ek met de

bissèhop he.eft gézegd - we geven de Franse tekst - : " ... s'il voulait bénir le cimetière ou s'il voulait bénir les fosses, il rencontrerait de la part de l'autorité le soutien qu'elle aceorde à tous les 325

326

cultes, mais que je voulais rester ma1tre, aux termes de la loi, de la désignation des fosses. " In een antwoord op een brief van de bisschop herinnert de burgemeester aan de correspondentie van 1866 - het cholera-jaar - in verband met de uitbreiding van het kerkhof van de Heuvelpoort. "Entte au tres conditions vous y exigez la promesse "de ne pas laisser violer la partie bémte par l'inhumation d'une personne que les lois de l'Eglise excluent d'un cimetière bénit." De burgemeester verklaart zich te houden aan de stelling uitgedrukt in een brief van 9 augustus 1866 aan de bisschop: " ... Noustenons pour abrogé l'article 15 du décret de Prairial an XII pour toutes les raisons que M. Ie Ministre des finances à développées devant le Sénat, Ie 8 avril1862, à propos de la pétition des marguilliers d'Uccle. De plus, nous rega:rdons l~établissemeó.t de liéux de sépulture communs pour tous les cultes, toutes les sectes, comme la solution qui tientIe mieux compte de la tolérance qui distingue la société moderne, et de l'impossibilité pour l'autorité civile, soit de faire des investigations sur les croyancesdes citoyens pour les classer, aprèsleur mort, soit de se dépouiller dle-même, au pront des ministres des cultes, du droit de ftxer l'emplacement de chaque tombe." In verband met het kerkhofprobleem schrijft Jan Art (1) : "In 1873 wanneer het stadsbëstuur overgaat tot de opening van een nieuw kerkhof en aan de bisschop geweigerd wordt dit in zijn geheel te zegenen, is het stadium der schermutselingen voorbij. De kerkelijke overheid van haar kant weigert de begraafplaatsen per kuil te zegenen en tracht iedere begrafenis op wat het "Geuzenkerkhof'' wordt genoemd, te boycotten. Voor individuele inzegening was immers een pauselijke dispensatie vereiSt en deze zou pas in 1891 van Rome bekomen worden." Begin 1873 zal een Comité pour la défense des cimetières catholiques worden opgericht om te verhinderen dat personen tegen hun wil op de nieuwe begraafplaats zouden begraven worden. Het Comité onder het voorZitterschap van E. H.Devos, pastoor van Sint-Jacobs telde alsledenJ. de:Hemptinne, Alfr. de Kerchove,J. Lammens, d'Alcantara, W. Verspeyen, Casier en ridder de Ghellinck. Op 14 october 1873 werd een nieuw gewijd kerkhof te Mariakerke geopend. Terwijl werden ook in al de parochies Broederschappen van de Goede Dood opgericht. Mits een bijdrage van enkele centimes per week wordt een kerkelijke begrafenis verzekerd. · In 1873 zijn er te Gent driekerkhoven : het nieuw niet gewijd kerkhof en de twee gewijde kerkhoven (Heuvelpoort en Dampoort, dat zal 327

N ieuwj.til,.Sgroet voor 1872

gesloten worden in 1877). De voornaamste factor bij de keuze van de begraafplaats was natuurlijk de geloofsovertuiging, een bijkomende factor was wel de afstand tussen het sterfhuis en het kerkhof. Zo zullen bewoners van de wijk van Sint-Pieters wel meestal begraven worden op de Heuvelpoort en bewoners van de Dampoort tot in 1877 op het kerkhof van de Dam poort. Bewoners van straten gelegen langs de linker oever van de Brugse vaart gaan gemakkelijker naar Mariakerke. Na 1877 zullen veel bewoners van de Dampoort zich laten begraven op het kerkhof van Sint-Amandsberg. Het is moeilijk uit de statistieken een duidelijk beeld te krijgen wat de keuze van de begraafplaats betreft; zeker is dat tot 1914 slechts een kleine helft van de bevolking begraven wordt te Gent. Overtuigde katholieken en leden van de Broederschap van de Goede Dood gaan naar Mariakerke of Sint-Amandsberg.

328

Overtuigde liberalen en later socialiSten gaan naar het. kerkhof van de Brugse poort (het nieuw kerkhof). Men moet echter een onderscheid maken tussen een begrafenis in niet gewijde grond en een burgerlijke begrafenis. Practisch al de personen, die zich lieten begraven op het nieuw kerkhof werden begraven met een kerkelijke dienst. De burgerlijke begrafenis was een hoge uitzondering. Pas na de eerste wereldoorlog gaf de kerkelijke overheid aan de priesters de toelating om de begrafenis naar het nieuw kerkhoftevergèzellen eil de grafkuil te zege~ nen. Reeds op 3 december had volksvertegenwoordigerDrubbel de minister geïnterpelleerd over het vraagstuk van de kerkhoven. De minister antwoordde : "La salution à donner à la question des cimetières est très grave et jusqu'à l'heure Ie gouvernement n'a eneare pris aucune résolution". In 1872 waren er eentwintigtal korte stakingenmeestal in de textielnijverheid~

Op internationaal vlak is practisch niets te vermelden. We willen enkel de geboorte vertnel4~n van de Engelse wiskimdige en ftlosoófRussell (overleden 2~2.1970) en van de ontd~kkingsreiûger Ronald Amundsen,_om:gekomen tijdens een reddingsexpeditie vanNobile in 1928. .M. STEELS (1) Jan Art: Ker::kelijke Structt1ur en PastoraleWerking in het :Bisdom Gent tussen 1830 en 1914.. · · . J aii Art : Herders. en Parochianen. Kerkelijkheidsgegevens betreffende het bisdom Gentl83Ó4914. ·. ._.

LAURENS VAN DE HAPTE, EEN GROTE VRIEND VAN HET WENEMAERSHOSPITAAL .·

u weet stellig wat mini-aturen, mini-atoren, mini-formaten, mini-fietsen, mini-trips, mini"'"rokken, mini-jurken, mini-kini's zijn (of waren). Over geen enkel van de lange rij mini's zullen we het hebben, maar wel over die kleine schilderijtjes, vooral portretjes, die we gewoon zijn links te laten liggen, geen blik te gunnen, kortom te negeren. Het woord zegt het zelf miniportretjes. . Welke afmetingen die buitenissige dingetjes dienen te hebben om mini te mogen genoemd worden ? Ik zou zeggen : niet veel groter dan 20 cm.

329

Medaillonportret van L. VAN DEN HAUTE. Prachtige afbeelding mij door Conservator A. van den Kerkhove bezorgd. Waarvoor mijn beste dank. Let op het scharniertje, het metalen oogje en dito ringetje. Kleinood voorbestemd om door middel van een lint of kettinkje gedragen te worden.

330

Portret van Mevr. Ch. Devaux (4,1 cm x 3,4 cm) uitgevoerd op papier geplakt op perkament, lijst van 7,7 cm x 6,2 cm. V oorbestemd om opgehangen te worden. Brugge, Mus. v. Volkskunde. Foto. Copyright A . C. L. 140234.

Ieder museum voor schone kunsten die naam waardig bezit enkele van dergelijke werkjes. Engelse, Nederlandse, Franse, Duitse musea. Ook Brugge, Brussel, Antwerpen zullen er u met plezier en een beetje fierheid laten bekijken. Of het Gentse Museum er in zijn collecties bewaart ben ik onmogelijk aan de weet kunnen komen. Over de " portretten " die op zijn minst vijf eeuwen vĂłĂłr Chr. de Griekse munten versierden zullen we stil zwijgen. Ook de vele honderden portretjes door Florimond van Loo gelithografeerd mogen in pais en vree de even zoveel bidprentjes blijven verpersoonlijken. Ook de medailles van diverse pluimage zullen we onverlet laten.

Men heeft geen enkel materiaal te min geacht om de miniportretjes, die we ook portretmedaillons zullen noemen, te vervaardigen : papier (1), perkament (2), papier geplakt op perkament (3 ), karton (4), hout (5), palmhout (6 ), wit marmer (7), speksteen (8), ivoor (9 ), koper (10), zilver (11 ), goud (12), was (13 ). Wat de aan de dingetjes gegeven vorm betreft valt het op dat het ovaal de toon aangeeft namelijk met een co tering van maar liefst 71 %. De cirkel dient zich tevreden te stellen met 22 %. Al wat overblijft zouden we geneigd zijn te verwaarlozen ware het niet ... De portretjes zijn overwegend anonieme gewrochtjes.Met die veeleer onsympathieke anonimiteit heeft de goede of minder goede kwaliteit ervan absoluut niets te maken. Die schilderijtjes die men bestemde om opgehangen te worden- b.v. aan een kamerwand of aan de binnen- of de buitenkant van niet zelden heel kostbare vitrinekasten -waren bovenaan doorboord, ongetwijfeld om vastgenageld te worden. Andere waren voorzien van een plat, vast oogje waarin het algemeen een ringetje gestoken was. Als door dit ringetje een lint of een kettinkje gehaald was konden ze evengoed als au331

thentieke medailles gedragen worden. Uiteraard iJ:ietJf()oi-IIefde door het vrouwelijk. geslacht. De gaatje~oogje~iifigetje-loze portretjes bleef niets anders over dan ergens te gaan s~ofliggen ! op etagères ofin vitrines of- ocharmen - in laden ófkisi~t(gestoprte woi&en. .· · · · Het spreekt vanzelf dat het miniportretfgeeq~spèkwás voor eetrieders bek. Integendeel waren het praktisth q~uiten:d·gekr()onde. hgofdert, leden uit de adelstand en een han~vollqpiqiÎisten die hetzich konden veroorloven hun trekken en tooi à:ln e~riJai)je lijnwaad, een plankje palmhout, een brokje steen, een p~aatjf1lletaal t.Oe te vertrou.wen. · Het spreekt eveneens vanzelf dat nien l!:e~• n~t voor de lol~deed uitvoeren. Wat zou men inderdaad met 4ät s6liild~ren àn,ders:voÖrgellà.d hebben dan het schenken van zijn beQté~~~~~nfámilie!id, eén:\rriend, een geliefde, wie het vrijstond hetge$cli'9.~D: :klein~:oá te étaleren ter bewondering van Jan en Alleni~~ of1tet'öp;qe::1)omtedragen. Te ·· · eigener vreugd en deugd. .

Het lijdt geen twijfeldat de grote Engélsè sdiilder ~ait Duitsên huk~. Hans Holhein ( 1497-1543 ), aan de basisligt van de beoefening van het minischilderen. Daarvan getuigen de tientallen waaraehtige juweeltjes die zijn vaardige penselen op doek of iets anders wisten te toveren. Ik zal me wel wachten op deze (beperkte) plaats de opsomming te maken van de lange rij bekende of onbekende personages die hij portretteerde: Man met de anjer I rond I 12,5 cm Sir Henry Guildfort I rond I U,4 cm Vrouw met de kap I rond /11 cm Brasmus I rond 110 cm Hoveling van koning Hendrik VIII I rond 19,6 cm Philipp Melanchthon I rond I 9 cm. En om niet te vergeten een Zelfportret van de schilder I rond 110,5 cm. Het is wel eigenaardig dat Holhein geen enkele keer gebruik maakte van het ovaal bij het tot stand brengen van zijn ontegenzeglijk smaakvolle kunstwerkjes. Na hem zal men integendeel aan deze inderdaad meer gracieuze vorm de voorkeur geven. Ten.koste van de cirkelvorm welteverstaan. Zoals we konden vaststellen met een score van eventjes 71%!

Blijkt het -jammer genoeg - dat miniportretten voor ons Museum voor Schone Kunsten geen spek voor zijn bekis, het Bijlokemuseum daarentegen kan er u - gelukkig - wellaten bewonderen. In het geheel zijn er 10 waarvan er 9 tentoongesteld zijn in een vitrinekast geplaatst in het zaaltje 15, Het 10de.portretje bevindt zich in de 332

refter van de gewezen abdij. Hierover evenwel straks meer. Laat ons eerst en vooral een vluchtige, voorzeker nieuwsgierige, mogelijk begerige blik werpen op het eerstgenoemde stel schilderijtjes. Alle verbeelden personen die- natuurlijk- thuishoren op de bovenste sport van de maatschappelijke ladder. Ze dagtekenen van 1750 tot 1825. Zodoende is het ons gegund kennis te maken met de familie Van den Bern den , o.a. met Josse Liévin van den Bernden d'Overwater et de Ter Braken; ook met J osse Portret van F. J. Kinsoen (4,6 cm x 3,8 cm) uitgevoerd op ivoor, lijst gedeeltelijk in koper, François Joseph Morel de Tancry; verder met (dezes gedeeltelijk in zilver. De twee hechtingspunten herinneren eraan dat het kunstwerkje gebroeder ?) Albert Guillaume maakt is om vastgehecht te worden. Brugge, Morel de Tancry et du HautMus. v. Volkskunde. Foto. Copyright A.C. L. pont; eveneens met een Ni140234. caisse en een Poelman. Slechts 2 van de 9 werkjes zijn ondertekend : een door C. Rousseau (?) en een door Chéreau (?). Er zijn 5 ovaalvormige en 4 ronde exemplaren. Het kleinste meet 3,8 cm x 3 ,1 cm; het is gevat in een houten lijstje van 9 ,1 cm x 8,2 cm. Ook de overige exemplaren kregen een gelijkaardig lijstje. Wat wel een in het oog vallende bijzonderheid mag genoemd worden : van de 9 medaillons zijn er maar liefst 8 die geschilderd werden op ivoor. Uiteraard in gouache. (Bedenk in dit verband dat de uitzonderlijk rijke 46 exemplaren tellende collectie portretjes van het Haagse Museum slechts één enkel ivoren exemplaar telt. ) Het overblijvend negende- werkje (4 ,5 cm x 3 ,7 cm ) werd als aquarel op papier uitgevoerd. . Al met al gewaagden we nog met geen woord over het 1 Ode medaillonportret, verreweg het merkwaardigste, kostbaarste , curieuste stuk van 333

Binnenzicht van de St.-LaurenskapeL 1849. A. van den Eynde del. f Ch. Onghena Sc. Let : 1/ op het altaarstuk voorstellend de marteldood van de heilige; 2/ op het beeld van de heilige in de nis; 3/ rechts op de voorgrond het uit de 16de eeuw daterend nieuw grafmonument van de Wenemaers. Op een voetstuk uit verschillende soorten van marmer samengesteld verheft zich een zwartmarmeren grafnaald waarop in wit marmer de borstbeelden van W. & M. en hun wapenschilden.

de al niet geringe collectie exemplaren in het Bijlokemuseum bewaard. Straks vertel ik wel waarom het in de refter terechtgekomen is. En niet tentoongesteld wordt in de vitrinekast. Evenals de andere werkjes is het ovaalvormig (4,8 cm x 3 cm) en uitgevoerd in WAS. Ik noteer terloops dat slechts heel weinig portretjes aan te wijzen zijn die op was geschilderd zijn. Het Rijksmuseum (Amsterdam) bezit er 2 : een cirkelvormig portretje (10,3 cm) zonder lijst; het stelt de koning van Pruisen, Friedrich Wilhelm 11 ( 1744-1786-1797) voor; 334

een cirkelvormigportretje (9 cm) omgeven met een in hàlf verheven beeldwerk uitgevoerde gehistorieerde achtergrond en gevat in een lijst van 30,9 cm x 25,1 cm; hetstelt de Oostenrijkse veldheer-diplomaat Eugène de Savoie-Carignan (1663-1736) voor. Zoals u op bijgaande afbeelding van het miniportretje kunt lezen stelt het Laurens du Bois voor: Anno Act 48 1581; wat zeggenwil dat de man in 1581 de leeftijd bereikt had van 48 jaar. Wie die Laurens du Bois mag geweest zijn ? Eigenlijk heette hij Laureyns van den Haute. Het is trouwens uitsluitend onder deze naam dat hij officieel de wereld in en uit gegaan is. Spijtig genoeg is slechts heel weinig over zijn leven bekend. In een in het Duits gesteld gebedenboekje (75 folio's perkament en 58 folio's papier verlucht met 6 in 1581 geschilderde miniatuurtjes) dat in het Bijlokemuseum (in de refter naast Laureyns' portretje) bewaard wordt en waarvan de-brave man blijkbaar de eigenaar geweest is staat op f 0 2 het volgend opschrift te lezen: "Anno 1574 ad 15 mertz I Ceste liever (livre) apartient I a Laurens du Bois I natif de la ville I de Gandt en Flandres I pour Ie preusent I serviteur de la chambre du sieur I Jacob Fugger in I Augspurg (Augsburg)." (14) Wat leert ons per slot van rekening diè summiere informatie-waarvan niet eens met zekerheid kan·gezegd worden.datze uit_La~reyns' pen kwatn ? Dat Laureyns inl574m9nienteel te Augsburg verbleef en een "serviteur de chambr~ du sj.eur J ácoh Fugger'' (15) zo~ gewees~ zijn; Welke betekenis mag of kan men aan datwoordge'Ven -? Hénriann van Duyse(l6) maakt er een "raadgever" of "co.nseiller" van. Andere; 'nog fantasierijker auteurs verlenen du Bois de titel van agent. Met andere woorden iemand die vanuitde Fuggerhoek bezien geen leekje mocht zijn. (Of de F"ugge,rs te Gent ooit een -agentschap gehadhebben betwijfelen we s~er:{t; in ~ster_dari:t daarentegen waren wel "Faktoreien'' neergezet. Het gev-alleek ons belangrijk genoeg om er iets meer over aan de weet te komen.Vruchteloosprobeèrden we ·ter plaatse en te Antwerpen enig.spoor van ·Latireyns' vertl1eende bedrijvigheid te mogen ontdekken. Wat hleefer ons anders over dan fl~ ons licht te gaan opsteken waar men u gewoonweg alles over de Fuggers kan inlichten : de Staatsund Stadtbibliothek van Augsburg en het Fürstl. und Gräjt FuggerschesFam!lien_- u. Stifungs-Archiv te Dillingen bewaard. Tussen haakjes gezegd is liier sprake van een ongemeen uitgebreid, in zijn aard enig archiefdat nog dagelijks verrijkt wordt met documenten komend van overal en-bestrijkend alle tijden. Terugkomend op het inschrift in kwestie is de verwijzing naar ]acob Fugger veeleer misleidend. Inderdaad zal inen dieJacob onwillekeurig 335

336

willen vereenzelvigen met de voornaamste van het Fugger-geslacht: Jacob de Jonge alias de Rijke. Van deze schatrijke bankier zonder wiens duiten Karel V nooit de keizerskroon zou verworven hebben. (1520) kan hier onmogelijk sprake zijn aangezien deze weergaloze Cresus in 15 74 reeds 4 9 jaar dood was. Met welke Jakob kan Laureyns dan wel zaken gedaan hebben ? Hans Jakob, een grootneef van de Rijke Jacob, grondbezitter, koopman, politieker, raadsheer van de keizer (Maximiliaan), humanist, (1516-1575) zou beslist Laureyns' raadgevingen.kunnen gebruiken hebben in 1574 vermits hij op dat ogenblik het bankroet nabij was. Heeft hij die gebruikt? Nog een andere Jakob, eveneens een grootneef van de Rijke (1512-1598), kan Laureyns wel degelijk in zijn dienst gehad hebben- als Kammerherr, als agent, als raadsman- doch deze heer was zekerlijk een .welgestelde grondbezitter, doch van handel en de rest heeft hij zich nooit iets aangetrokken. Is het bij hem dat Laureyns de zul had? Wie beantwoordt dat paar vragen ? Om nog enig teken van leven (!) van Laureyns gewaar te word~n zijn we verplicht zijn grafsteen in ogenschouw te gaan ne111en : "Hier vooren (vo()r he1; altaar) light begraven den eersaemefi:Laur~yns van Hou te 'P J Ăłos, onghehuwet, VOOCHT van DESEN G()DTSHuuSE, heeft alhier ghefond.eert dry missen ter weke, eeuwe1yck gheduerende, te weten maendagh wonsdagh ende vrydagh, met alle jaeren alsoo langhe als hy leeft beginnende op den xen augusti 1550 een sennoen tsiaĂŠrs ende XXIlil aennelieden elck een wittebroot van vier groote t'

Grafsteen van L. V.D. H. bewaard in het Museum v. Stenen V ooi-werpen. Het grafschrift luidt : "SepJ!].ture van eersamen Laureyns van den Haute ps Joos vooCht van des Godshuuse sint den jare 1586 den 9 december ende heeft dese capelle doen repareren ende laten wyden van den eerwerdighen heere bisschop van Rupelmonde heer Willem van den Linden tweeden bisschop van Ghendt op den 2 february van 1588 welcke overleet den 4 december 1604 Bidt voor de ziele". Let 1/ op zijn wapenschild : twee zwarte vogels kijkend naar links en gezete1;1 op een tak (hout), alles op een gouden veld. Sommige auteurs spreken abusievelijk van "merletten" in plaats van vogels. Merletten = geknotte merels. Het schild is bedekt met een helm; 2/ op de banderol waarop het devies van Laureyns : En Dieu gist mon espoir;3/ op de kleinere banderol waarop de initialen L(aureyns) W D(u) B(ois). Hetzelfde wapenschild treffen we aan a/ in Laureyns' gebedenboekje (laatste van de 6 miniaturen); b/ op de lijst der voogden (4 maal). Het opengeslagen boekje met de miniatuur vinden we afgebeeld op de door de Stad uitgegeven kalender voor 1975 (blad voor oktober). (Foto De Rammelaere)

337

Afb. van de grafplaten van Wenemaer en zijn vrouw uitgevoerd in latoen (geelkoper, messing) respectievelijk 1,90 men 1,95 m hoog. Uiterst waardevolle documenten wegens de "hardiesse de dessin des vêtements, la délicatesse des traits du visage et l'extrème précision avec laquelle la dallede Wenemaer représente une des forrnes de transition de l'équipement militaire à une époque reculée" (H.v.D.).

338

stucken 11 gr. eng., ende elck een pinte wyn, ofte acht groote voor elcke pinte, ende t' synen overlyden tselfste te doen t'elĂŠ:ken op den dagh van syn jaerghetyde, mitsgaedere dry missen oock op den selfsten dagh eeuwelyck ende erfvelyck gheduerende, die overleet den 24 xbre 1604. Bidt Godt voor de ziele." (17) Om ten volle te begrijpen wat ons door dat grafschrift diets gemaakt wordt dienen we iets meer over "desen godtshuuse" aan de weet te komen. We beperken ons vanzelfsprekend tot het op een rijtje zetten van enkele werkelijk interessante, noodzakelijke details. Laten we eerst "den godtshuuse" onder handen nemen. Op het einde van de 13de eeuw verkochten de graviti van Vlaanderen Margareta en haar zoon Gwijde van Dampierre een stuk grond gelegen tegenover het Gravensteen-aan de Sente-Pharhildeplaetse, nu SintVeerleplein - aan een blijkbaar goed bij kas zijnde priester F oulques Masch. Prompt liet deze op de lap grond een woning neerzetten die als uithangbord "Het Paradys" kreeg. Of "Hemelryk". Of zoals men placht te zeggen het "Hemelsch Paradys". Heeft de goede man dat huis- het zal wel een steen geweest zijn- ooit bewoond ? We kunnen het niet weten. De stad Gent danig genegen zijnde legateerde hij haar zijn waardevol eigendom, in de verste verte niet vermoedend wat een kwalijk staartje zijn vrijgevigheid zou gekregen hebben. Inderdaad, nauwelijks had de milde paap zijn hoofd neergelegd of een stel zich danig benadeeld gevoelde neefjes en nichtjes veroordeelden krachtdadig "nonkel-pastoors" ongehoorde streek. . Een de Stad aangedaan proces werd- de eisers mochten van geluk spreken- in hun voordeel beslecht. Ze konden aldus met hun erfenis doen wat ze wilden : ze verkochten hun Hemelrijk aan de patriciĂŤr Willem Wenemaer en zijn even patricistische vrouw Margareta de Brune alias 's Brunen. 1318. Wat het de bedoeling van de nieuwe eigenaars het Paradijs in een veilig en bewoonbaar kasteeltje om te toveren ? Om de grote Jannen uit te hangen? Geenszins. Op hun kosten lieten ze de woning tot een hospitaal voor behoeftige oude vrouwen inrichten. Helaas ! lang zou Willem zich met het beheer van de menslievende instelling niet mogen bezighouden want- zoals u zo goed weet als ik- sneuvelde hij met een groot aantal van zijn Witte Kaproenen bij de Rekelinsbrugghe (bij Deinze). 5 juli 1323. Aan dit oorlogsfeit herinneren ons twee toponiemen: de Rekelingestraat en de Wenetnaerstr. Het Wenemaershospitaal kende zijn ups en zijn downs. Meer downs dan ups. Van de grondige verbouwing daterend van 1564 heeft slechts het ingangspoortje de miserie overleefd. Helaas-hel~ ! zou het nauwelijks 2 jaar na datum tijdens de godsdienstige beroeringen een paar harde 339

noten te kraken krijgen. Nadat een bende opgehitste "beeldenbrekers" de Sint-Michielskerk, de kerken van de paters Augustijnen, Preekheren en Karmlieten en de kapellen van. Sint-Agneten en van de Zwarte Zusters volgens de regels van de kunst verwoest en geplunderd hadden, gingen ze hun woede op de Wenemaerskape_l bot vieren. Augustus 1566. "In 't voor-by-gaen"zoals pater. de Jonghe droogkornies neerschreef. De arduinen graftombe van de Wenernaers werden volledig vernield; wonder boven wonder ontsnapten de latoenen platen aan de verwoesting. Bijtijds weggenomen ? Wie weet ? .· Toen in 1668-69 de overdekteVist.narkt opgetrokken werd kwam het hospitaal nogmaals in het gedrang doch DE grote beproeving zou het pas tijdens de Franse Overheersing ondergaan toen het door de Burgerlijke Godshuizen geconfiskeerd werd. Helaas-.helaas-helaas ! zijn eeuwfeest zal het jong "hospies" niet mogen vieren. Ziehier waarom : In 1865 ontdekte men vol verbazing dat eraan het hospitaal niets was dat nog deugde: vochtige muren; onbestaande verluchtingvan de kamertjes, bedenkelijke geurtjes teweeggebracht door de "huizekens" en de Vismarkt, schandalige ziekenzaal, enz. Om aan die katastrafale toestand enige verbetering te kunnen brengen zou de kas van de B. G. een fortuintje armer geworden zijn. 25000 F. Er bleef dus niets anders over dan het hospitaal met de grond gelijk te maken. De 19 nog inwonende vrouwtjes zouden, zei men, een best onderkomen vinden in het Sint-Antoniushospies. Want... "Kost een vrouwtje aan het Wenemaershospitaal1,11 F per dag, in het Sint-Antoniushospies bedraagt die onkost slechts 0,54 2226 F." (Rapport fait à la Commission des Hospices par M. A. Moyson, inspecteur des biens des hospices"au sujet des batiments de l'Hospice St.-Laurent, 15 mail865). Lang hoefde men niet te wachten om de aap uit de mouw te zien komen. Op 5 juli kwam de stad plots tot~ de ontdekking dat de Vismarkt kost wat kost diende uitgebreid te·worden. Om die vergroting te kunnen verwezenlijken stond het WH luizig in de weg. DUS veranderde het gesticht van eigenaar; verhuisden de vrouwtjes of naar de St.-Antoniuskaai of naar het Begijnhofvan, St.-Elisabeth. Hetlaatste nonne~ tje, Thérèse van den Berghe, nam in 1866 haar intrek in het Begijnhof waar ze weldra het begijntje van Sente Laureyns genoemd werd. Zelfs genoot ze het voorrecht zolang ze leefde de. relieken van de heilige in bewaring te mogen houden. Kortom met het hospitaal zou ook de kapel gesloopt worden. Welk lot de (luttele) kunstvoorwerpen, tot dan toe in de kapel ondergebracht, beschoren werd ? Het scheelde geen haai- of grijpgrage (liefst wildvreemde) liefhebbers 340

Grafsteen van Catelyne van den Haute bewaard in het Museum v. Stenen V oorwerpen (Foto De Rammelaere). 341

waren met die alleszins waardevolle zak.en gaa.nlopen. Wie zich aan dat geloop verre van onbetuigdlietwas~nh,~erdè S~aat diemet plezier vier van die kunstvoorWerpen. ''m zijn elle had. gesleept".: Met name voor zijn "Koninklijk Museum voór óude wapenritstirigeri en wapentuigen' ~- Met name .Voor de 'ne·derige som vánlSOÖO F~ •· De aankoop van die voorwerpen was om zo te zeggenm kihiken en kannen toen de Gentse "Commissie tot hèt bewàren der oude Gedenkgebouwen, kunstvoorwerpen, enz. ingericht bijbesluit derGedeputeerde Staten van Oost-Vlaanderen, den 14 Juli 1823, goedgekeurd bij koninklijk besluit van 5 December da.a.topvolgend", op 10 sept. 1873 tot het College van Burgemeester en Schepenen een verzoekschrift richtte met nadruk pleitend voor het behoud van die specifiek Gentse oudheden : "Les dalles tumulaires en cui1Jre portant les portrets de Wenemaet et de sa femme camptent certainement dans let.ir genre parmi les manurnerits les plus anciens et les plus précieux que possède la Belgique: elles datent du XIVe siècle. Elles ont servide modèle aux monuments du même genre, qui depuis ont été exécutés en Angleterre, et qu'on cite de juste titre comme des pièces de la plus haute valeur, tant au point de vue de l'art qu'à celui de l'intérêt historique. Le portret de Laurent du Bois dit van den Haute, un atitte bien,fáiteur des Hospices; est un bijou de la Renaissance d'une fonl.e exquise. Le lustre d'église en cuivre qui date du XIVe siècle et quia éiéfaipuiS$i pour l'hospice Wenemaer est encore une oeuvre temaiqua.ble:qui a êté maintefois imitée comme un des types co~pl~ts.• del'art de cette époque." Zoals U ziet een vurig pleidooi dat, geluk~Çig, ·niet vruchielo6s gehouden werd want. .. Dank zij de aktie ge:voerd: door de onvermoeibare, dynamische en enthousiaste leden vandieConimissÎebesloot de Stad de bedreigde voorwerpen V()Or eigen t:ekeniJlg aan ,.te schaffen: Voor dezelfde som van 15000 F .• Die heuglijkègebetirteJ#$ hadpluts op 7 febr.1874. Evenals het gebedénboekje v3n Làureyn~ wèrden de geredde kunstwerken voorbestemd om in het in te,.nchte:tiMu~umvoor Oudheidkunde tieergezet te worden. Het groot alta.a.rstul~,. de marteldood van de heil. Laurens voorstdlend (18), een werk van Gaspar de Crayer (AntW'. 1582-Gent 1669Jbela.ridàein het:Museunl voor schilderijen (Academiestraat). Thansbevihdt:lîêt zich irtlü~t Mliseum voor Schone Kunsten (Park), met name in ck;'gt"ote ~~ wa.a.t ook:.:de bekende uit· de St.-Pietersabdij hetkomstîgé '!áridtapijten een veilig tehuis gevonden hebben~ Een paar ar.dtlinen gt~pla.tèn velhuisden 11~ het Museum voor Stenen Voorwerp~n. Qe:tût 1;589 daterend~ hèrdenkingspla.ats (19) vond ook eeni:Veilige~\Veg-nàar het M~um voor Oudheidkunde. Evenals een remonStràits: · · · · 342

Nu we het beet hebben wat DESEN GODTSHUUSE op Laureyns' grafsteen komt verrichten mogen we evengoed weten wat dat andere onderstreepte woord VOOCHT te beduiden heeft. In de stichtingsakte van het WH (U weet wel in 1323) stond uitdrukkelijk vermeld dat na het overlijden van beide stichters het eigendomsrecht en het beheer van het hospitaal (gezegd voogdijschap) diende over te gaan naar de oudste verwanten van het stichtingspaar : één naar een mannelijke afstammeling van de Wenemaers en één naar een mannelijke afstammeling van de De Brunes. "gouverneur zullen zijn ende emmer ten aermen behouf, ende als de vorseide oudste hoirs (afstammelingen) ghevaeren zullen zyn van lifve ter doot (overleden) d'oudste (ende emmer poerter wesende binnen Ghend) besitten t' voorseide huus ende erfve ende emmer ter aermen behouf als gouverneur daer af". (20) Het spreekt bijna vanzelf dat de heren "hoirs" met die clausule naar hartelust en goeddunken zouden omspringen. Dat L. van den Haute tot de "syde" ofte "kant" van Margareta behoorde is meer dan waarschijnlijk. Welke wegen en omwegen die afstamming te bewandelen had om uiteindelijk bij Laurens terecht te komen? Gemakkelijker gezegd dan gedaan. Margareta's plaats schijnt wel een hele poos ingenomen te zijn geweest door directe afstammelingen van een of meer van haar broeders want van 1380 tot 1395 is het een Arent de Brune, zoon van Jan, die in de hoedanigheid van voogd te boek gesteld gesteld werd. Hij zelf werd opgevolgd door zijn zoon Pieter die overleed in 1413. Vanaf dat jaar zal de voogdijse zètel bezet worden door andersnamigen. Het ging zoals in de bijbel : velen zijn geroepen, weinig zijn uitverkoren. Niet minder dan 246 families van de eerste tot de laatste authentieke "hoirs" van Arent ofPieter, kwamen zich geduldig of anderszins in de rij plaatsen om de hospitaalse touwtjes in handen te hebben. En niet van de minste zou ik denken en die we voorzeker van naam kennen: Braem, de Kerchove d'Oessegem, Delafaille, de Potter, D'Evoray-Vega (dat klinkt Spaans), d'Hane de Leeuwerghem, d'Hane de Steenhuyze (uit de Veldstraat), Ryckewaert, Sanders, sburcgrave, en Van der Stiè:helen, Van Reyschoot, van Zevekote, en nog 233 andere illustere of minder bekende geslachten. Een Kiekenpoost. Een Liefhuis. Langs welke wegen- of liever omwegen of dwaalwegen- de van Hautes aan Margareta's "syde" gekomen zijn, is een geschiedenis waarvan maar bitter weinig kan voortverteld worden. In feite zijn die mensen bijna allemaal uit de lucht komen vallen, een omstandigheid die de redactie van Laureyns' curriculum vitae bepaald niet vergemakkelijkt~ 343

Menig schrijver WÜ het doen voorkomen dat de eerste in de geschiedenis tredende van den Haute, Remivan den Haute, getrouwd geweest is met Beatrice Labaut van wie beweerd wordt dat zij een afstammelinge was van de 's Brunes. Anderen daarentegen zweren een dure eed dat die Beatrice nooit gehuwd geweest is. Er mag zelfs gevreesd worden dat ze nooit geboren werd. (21) Op Remi's familiale banden met Margareta zi~ dus een lelijk vliegje. Maar goed. Hoe Remi's gade heette? Groot vraagteken. Wat wel vaststaat is dat die onbekend geblevenvrouw zes kinderen ter wereld bracht, waaronder slechts één jongen : Willem. (Ter nagedachtenis van de grote Wenemaer ?) .. Noch deze, noch zijn vader zijn ooit voogd van het hospit:ial geweest. Een neef- 't kan ook een kozijn geweest zijn -van hem, Pieter (I) van den Haute mocht meer zijn handjes kussen, want van:1466 tot 1472 was het hem gegund in samenwerking met een "collega" van de Wenemaerse "syde" aan het inmiddels anderhalve eeuw oud geworden zijnde gesticht zijn beste zorgen te besteden. Wie deze Pieter (I) eigenlijk was ? Alleszins een zoon van Joos (I) die niemand anders kan zijn dan een broer van Remi. Pieter (I) had een zoon, Joos (II), een petekind vanJoos(I). Hoelang deze]oost (II) voogd geweest is staat niet vast. Zeker vanaf 14 7 5. Wellicht tot 1505. Helaas is met al deze uidegging de kous nog niet af. Als we een beetje geduld willen oefenen zullen we een petekind van . de zoëven genoemde Pieter (I) op het lijflopen : Pieter (II). Deze werd de derde voogd geleverd door het geSlacht van den Haute. Hoelang hij dat was weten we niet, alleszins tot de 5de mei 156 7, dag van zijn overlijden. Het enige dat we van hem weten is dat hij de zoon was van Martens en de broeder van Catelyne die eveneens in de kapel begraven werd. (22) (Om precies te zijn vlak voor het altaar, een omstandigheid die met recht en reden laat veronderstellen dat de dame een voornaam personage moet geweest zijn. Inderdaad bekleedde ze niet gedurende 24 jaar de waardigheid van "meesterigghe" vanhet hospitaal. Ze overleed op 15 juli 1588 en kreeg haar zerk in 1590. Waarschijnlijk vond men het aanbrengen van één steen het spreken niet waard want men metselde een tweede, kleiner "steenken" in een van de zijmuren van · de kapel. We weten niet wat van het ding geworden is.) Helaas zijn we nog niet aan het einde van ons lijden gekomen aangezien een derde Joos plots roet in het genealogisch eten komt gooien. Gelukkig in het nogal profijtelijk roet want eindelijk wordt het ons gegund kennis te maken met de vader van de man die ons zo nauw aan 344

het hart ligt, die man zijnde : Laureyns van den Haute alias du Bois (1531-1604). (23) Voogd (de vierde en laatste in de van Hautese reeks) vanaf 9 dec. 1586. Hij wachtte zijn eervolle aanstelling niet om zijn goed gevulde beurs wagewijd open te stellen ten profijte van het hospitaal, dat op dat moment hulp en steun broodnodig had. Het spreekt vanzelf dat vanaf dat jaar zijn vrijgevigheid geen grenzen meer kende. De geschenken uitdelende oppergaai schoot hij evenwel af ter gelegenheid van de viering van zijn eerste lustrum voogdijschap. Bij akte van 23 febr. 1591 deed hij in een brede geste algehele afstand van al zijn roerende en onroerende goederen aan het hospitaal... onder voorwaarde dat hij tot en met zijn overlijden IN en DOOR het hospitaal zou onderhouden worden; dat hij in de kapel naast zijn nicht Catelyne zou begraven worden; dat men te zijner intentie drie missen per week zou celebreren; dat ieder jaar op de dag van St.-Laurens aan twintig armen een wit brood en een pint wijn zou uitgereikt worden (in ieder brood moest een penning gebakken zijn). Het minste dat het dankbare hospitaal kon doen was te zijner eer en herinnering na zijn dood de Wenemaerskapel te herdopen in St.-LaurenskapeL Het was onder deze naam dat ze ruim een eeuw geleden armzalig ter ziele ging. Mochthet gevraagd zijn ons verhaal met eenverantwoording of nawoord te besluiten dan zouden we grif toegeven dat we een inderdaad zeer mooi, zeer zeldzaam, zeer kostbaar, zeer Gents kleinood - een miniportretje dat zonder enige twijfel door een edele dame, wellicht een ''meesterigghe" op de borst gedragen werd- gebruiktofliever misbruikt werden om weetgierige Stroppen naar het Bijlokemuseum te lokken waar conservator A. van den Kerkhove en zijn geschoold personeel geen gelegenheid laten voorhijgaan om vervelende uitpluizers zoals wij er een zijn, met raad en daad wegwijs en wijzer te maken. M. VAN WESEMAEL NOTEN 1. Papier; vrouwenbuste uitgevoerd als aquarel; ovaal; 12,5 cm x 9,8 cm; Museum voor Volkskunde Brugge. 2. Perkament; bovenlijf van de 3-jarige stadhouder Willem IV; rechthoekig; 7, 7 cm x 5,8 cm; Mauritshuis 's Gravenhage 3. Papier geplakt op perkament; vrouwenkop; ovaal; 7, 7 cm x 6,2 cm; Museum v. V olksk. Brugge 4. Karton; mannenbuste; ovaal; 14,5 cm x 10,8 cm; M. v. V. Brugge 5. Hout; buste van Napoleon Bonaparte als eerste Consul; ovaal; 6,3 cm x 4,2 cm gevat in een op een van zijn hoekpunten staande vierkant van 5,5 cm zijde; Mus. v. Schone Kunsten Antwerpen -

345

6. Palmhout; mec:l.aillonportret van heer; rond; 5 ctn gevat in een lijst van notebomehout van 6 cm; Rijksmus. Amsterdam 7. Wit marmer; mec:l.aillonportret van Walem 11; rond; q,8 cm; Rijksm. 8. Speksteen; buste van Paltsgr:laf Georg, bisschop van Speyer; rond; 4,4 cm gevat in een lijst van notebomehout; Rijksnius. 9. Ivoor; vrouwenbuste, ovaal; 6,7 cm x 5,5 ciil gévat irt-een lijst van 7 cm· x 5,9 cm; Brugge 10. Koper; olieverf; heupstuk van knaap; ovaal; 9,8 cm x 7 cm; Mus. Mayer van _ . . den Bergh Antw. 11. Zt1ver; op taler (1642) in olieverf; buste"vanj~nge man; rond; 3,8 cm; Mus. Mayerv. d. B. . . 12. Goud; geëmailleerd; portret ván Frederik Hendrik, stadhouder (1584-1647), . zoon van Willem van Oranje, uitgevoerd naar een schilderij van A. van Dijck bewaard in de z.g. adas Stalek Rotterdam; ovaal; 4,3 cm x 3,4 cm; Mauritshuis 13. Was; portret van Eugène de Savoie Carignan (1663-1736), Oostenrijkse veldheer en diplomaat; rond; 9 cni; Rijltsnius. . 14. A. de Schrijver, De Miniatuurkunst te Gent, in Gent 1000 jaar Kunst en Cultuur, Gent, 1975

15.Fuggen

Duitslands voornaamste en gezaghebbendste geslacht geldmagnaten gesticht door Jakob Fugger (1459-1525) die men niet ten onrechte Der Reiche genoemd heeft. Achterkleinzoon van een bOet~wever, klèi~zoon van een meester wever, zoon van een wever-koopman~ Op de ko~p toe rijksgraaf en raadsman van de keizer. Nog bestaan directe• afstammelingen Vàn de man; in Polen leeft zelfs nog een tak onder de ve.~:baster4e naam van Fukier. Tot heden toe ruikt het in Augsburg naar rijke Jakob en zijn talloze naza~n. Een door Jakob in die stad in 1523 opgericht hospitaal voqr bejaarde arbeidersparen-de z~g. Fuggerei- werd in 1945 plat gebombardeerd. Fuggers herbouwden het "stadje in de stad" in 1947 zoals het ervoor d«:"'vefwoesting uitgezien had. Zou dit voorbeeldig gesticht niet het eigenlijk reisdóel Van imze LaUreyns kunnen geweest zijn ? Ee~ vraag. Geen antwoord. · Cathelyne v .d.H. werd evenals haar verwant Lau~;eyns in de kapel van het hospitaal begraven. H:tar arduinen grafsteen belandde na,de sloping van de kapel in het Mus. v. Stenen Voorw, waar h~ nÓg steeds bewaard wordt. Voorlopig is hij - evenals Laureyns grafsteen- ontoegankelijk voor het publiek. Hij is het bekijken waard al ware het slechts wegens de minieme beschadiging die hij opgelopen heeft. Merkwaardig is de ruitvormige koperen plaat. in de steen "ingelegd" waarin het wapenschild van de V. Hautes gegrift werd. In de steen zelf-zijn de wapenschilden van de Wenernaers gek:apt. Zoals reeds aangestipt is hijherkomstig van de kapel waar hij voor het altaar gele,gen heeft. "Sepulture van eersamen J 9e Uankvrouwe) Cathelyne van Haute pa (dochter van) martens religieuse van desen god.shuuse gheweest 73 jaeren ende t'selfs geregiert als meesterigghe den tydt van XX:Iill' jàeren, die overleet den 15denjuly 158K Bidt voor de ziele ende voor de andere religieusen die nu syn, ende naer haerlieden comn;ten sullen 1590." 16. H. van Duyse, Musée archéologique de l;l ville dé Gand. Càtalogue descriptif dressé par H.v.D. Conservateuidu Mu~e; Gànd, .1886. H. van Duyse, Museum van Oudheidkunde der Stad Gent. Beschrijvende Catalogus opgesteld door

346

H.v.D. bewaarder des Museums; Gent 1891. In beide uitgaven (met een onderbreking van 3 jaar) wordt de naam Fugger SUGGER gespeld. Een lapsus waarvoor geen verklaring te vinden is. · 17. Anciennes Tombes et Epitaphes de l'Hospice de Wennemaer (sic) à Gand, in : Messager des Sciences, 1890. 18. Laurens (Laurentius), aartsdeken uit Rome door de keizer Valerlus in aug. 258 veroordeeld om levend geroosterd te worden. Nadat zijn rug terdege gebraden was richtte hij zich tot de keizer die vanzelfsprekend aanwezig was : keer me nu maar prompt om zodat ook mijn voorkant zijn beurt krijgt. En laat het gebraad u lekker smaken. Luidens de legende natuurlijk. Uiteraard werd Laurentius de patroonheilige van de kokende, stoevende en bradende keukenpitten. Onder andere. 19. Toen men ongeveer de zekerheid had dat de godsdiensttroebelen tot de verleden tijd behoorden, werd in de kapel ter ere van de twee stichters een nieuw herdenkingsmonument geplaatst. De erop aangebrachte tekst is als een levensgeschiedenis in een notedop van het herdachte echtpaar. MEMORIE van Mer Willem Wenemaer die verslaghen was van Robrecht van Cassel te Rekelyn op den 15 july anno MCCCXXV ende van Mervrauwen Margrieten S Brune zyne gezelnede die overleetop onzen Vrauwen avont in september anno MCCCLII ende hebben die hospitael met beide haer lieder goede gefondeert ende ghesticht ende Mervrauwe noch XXVII jaren tamelick beleet in habyte ende meesterschappe naer Mer Willem doet voorseit Bidt voor de sielen 1589 20. Ch.-L. Diericx, Mémoires surla Villede Gand, Gand 1815, 11 p. 541. 21. Documents relatifs à l'Hospice St. Laurent à Gand, 1323-1867, p. 232. 22. Ook deze steen wordt in het Museum voor Stenen Voorwerpen bewaard. Hij heeft de invloeden van lucht, vorst en warmte tamelijk goed weerstaan zodat de erop aangebrachte tekst goed leesbaar is : . Sepulture van eersaemen J onckvr Catelyne van Haute pla Martens religyuese van desen godshuuse gheweest 73 jaren ende tselfste geregiert als meesterigghe den tyt van XXIlil jaren die overleet de XVe jullus A 0 1588 Bidt voor de ziele ende voor die ander religyuesen die nu zyn ende naer huerlieden commen zullen 1590. In het midden van de steen is een-cirkelvormige latoenen plaat ingelegd waarop het wapenschild van de van den Hautes aangebracht is. Links van de plaat, in de steen gekapt, herkennen we het wapenschild van de Wenernaers (4loodrechte staafjes een piramide vormend: 4; 3; 2; 1 staafjes). Rechts het wapenschild van de 's Brunens (vrouwebuste). 23. De aandachtige lezer zal ongetwijfeld hebben dat er met Laureyns' leeftijd iets in 't geheel niet klopt. Inderdaad, volgens de naar we mogen aannemen hetrouwhare informatie verstrekt door de officiële akte van 23 febr. 1591

347

werd L. in (1591-60) 1531 geboren. Berekenen we dezelfdeleeftijd steunende op het door het miniportret geleverd gegeven dan zou L. geboren zijn in (158148) 1533. Ofwel heeft de schilder van het portret zich vergist ofwel zal bij de opdrachtgever de vergissing te zoeken zijn. BffiLIOGRAFIE L. GOETHALS, Notes et Observations pour MM Théodore Rooman & Amand Schoorman (•..) Commission des Hospices Civils de Gand, Gand, 1869. A. D'HUYGELAERE, Willem Wenemaer of deGentsche held, Offerzijner Vaderlandsliefde. Historisch tafereel. 1325, in Nationale Poëzij, p. 9 tot 23. Gedicht van 34 strofen van elk 8 verzen. St.-Nicolaes, 1844. P. KLUYSK.ENS, Willem Wenemaer, in Gentenaarvan 210367 eh 290367.

J. DE SAINT-GENOIS, Histoire de l'hospice de Wenemaer et de ses fondateurs, in Messager des Sciences historiques, 1853-1854. L. DE VRIES, Vorstelijke beeltenissen in miniatuur, in Spiegel Historiael. 1969, p.164-169. Dese naervolgende syn gheweest de voochden.van de syde van Mer Willem Wenemaer fondateur van desen Hospitaele. Vernieuwtin 't jaer 1671 in november. Deze naervolghende syn gheweest de vooghden van de syde van Vrauwe Margriete s'Brunen fondatresse van desen Hospitale. Vernieuwt in december XVI C twee-ent seventlich.. (Beide perkamenten lijsten berusten inhetBijlokeinuseuin) Gand. Trésors d'une ville flamande, Expositiónà Genève. Musée Rath. Catalogue par A. Van den Kerckhove. Introduetion parJ. Deèavele.

ROBERT VAN VALOIS IN GENT (1346) Frans de Potter schetst in dit verhaal een meer geschiedkundig dan "een uit de verbeelding gevloeid wèrk". Alhoewel de verbeelding er dik bij te pas komt. Het zijn vooral de charters van de abdij van de Groenen Briel, ·door Simoen van Hale gesticht, die tot basis van :het historisch verhaal werden genomen. Het cartularium van dezelfde abdij is hierbij hoofdzaak. Om zijn "roman" volledig te maken, heeft hij een aantal niet geschiedkundige namen erbij gehaald. In het midden van de XIVe eeuw zouden volgens "partijdig gestelde kronijken ", niet minder dan 1400 moorden in Gent zijn gepleegd... en dat in de loop van een jaar. Robert van yalois staat bekend als "éengevaarlijk ridder"; hij is op het Gravensteen te gast. 348

_.,.-'

' ~//

-1'-

oud plan van

P. Goetghebuer. Opgenomen 'in de roman.

Het hoofdmotief is de doodslag op Robert van Valois door Heer Sim oen van Hale (anders Mirabello), omdat hij op een nacht Clara van Hale had overvallen. Dit wordt een erg diplomatiek geval; want Robert van Valois is de broeder van de koning van Frankrijk Simoen van Hale was de schatbewaarder van de graaf van Vlaanderen (Lodwijk van Male) en bezorgt di~juwelen terug, alvorens in het·· krijtperk te treden metvan ValoiS;Het lichaam van Valaiswordt naar Parijsteruggevoerd. Het Franse Hof is opdrachtgever voor de moord op Sinioen van Hale. Het verhaal werd in 186 2 te Gent gedrukt. Het vermeldt volgende plaatsnamen : Ramen, Abrahatp.Straat - vroeger Ser Simoenstraat -, Meerstege - vroeger Brouch -, Groot-Kanon-plaats - vroeger W ann:ekensaard -, de Lari.ge Munt, de Perkament Steghe (1417), de T:Orenpoort, dè Steendamstraat, de Verhildeplaats, de Vrijdagmarkt, de. St-Jorispoört, de Rooden Toren, tusschen de tweetrageleä:-(ts. Steendam enLeie), de Burchtstraat, de Minnemeersch, de Ho.'Utlei, de Paddenhoek Herberg- en huisnamen : _ . de Sleutel, de Meerminne, hetWolvengat, de Vossencluus, de Haan (speelhuis in de Perkamentsteeg), de Gtoote Helm (smidse). Drie soorten speelhuizen waren er ten dien tijdè in Gent erkend : . quekebardén, dobbelscholen eh rollebanen. Het is een vrij onnauwkeurige op~omming van gegevens uit allerlei dokumenten en een historische roman naarûe mode van zijn tijd. P.VLIEGHE

JAARLIJKSE PUZZEL UITGAVE 19So -· Ditmaal is het een GELEGENHEIDSt>pzzE_i w:aaróp we de G.T.-lezers (en essen) gelukkig zijn te veigasjiêli/Oe :op~venizowel als de oplossingen ervan zijngeïnspireerd op-~e0ii}angs·doorgevoerde wijziging __ " · van een aanzienlijkaantal straatnaJrien. Bij hetverwoorden van de opgave~: is gebniik gem,aakt van 17 onveran.:. derde straatnanien.~Daarentegen karnettin de 15 oplossingen uitsluitend herdoopte namen voor. De geachte heer quizmaster geeft grif toe dat de puzzel tamelijk ingewikkeld is en verre van gemakkelijk, doch 350

81 Lt4 110 6 ~~ 106 21 109

ALOUS HEETTE DAT

~~N

~A S

VAN DE STADSPOORTEN

ZOVEEL ALS EEN VAKVERENIGING

EN MARGARETA IN EEN BEGJJNHOF 10 50 HIER STI CHTTEN 64 49 19 ~0~ 91 55 DEZE ARCHITECT ONTWIERP IN 1741 DE GEVEL VAN DE DE 1 ~t 105 78 25 66 OP DEZE PLAATS SCHOOT KAREL VAN LOTHARINGEN IN

46 4

10~

JOHA~~A

1~34

MAMMELOKK~R

175~

58 3 56 ?A 11 32 15 93 14 76 89 ~8 84 33 21 36 9 ~9 5tt 100 8 ~ 83 31 105 71 18 28 56 16 15 86 15 69 107 13 3'+ 61 85 19 r 31 10 101 51 96 12 62 90

GAA I AF

HIER BE VOND ZICH DE "CITE DES OUVR IERS"

DIT

~AS

DE SAAM VAN

~ILLEM

VAN ORAN JE

DEZE GELE ERDE WIST ALLES OVER "VAN DEN VOS REYNAERDE"

HIJ ONDERSC HEI ODE ZICH

Hl J

~AS

IN DE GUL DE NS P ORENSLAG

EEN UIT DE KLUITEN GE\oiA SSEN POLITI CU S

HI J COMMANDEERD E DE WITTE KAPROENEN wAS DEZE VEST ZO

P L~Z ANT7

41 30 5 53 80 67 51 92 DEZE WAS DE VOORLOPER VAN ONZE KOELKAST DIT GE BOUW HAD OORSPRONKELIJK ZIJN INGANG ~5 95 39 68 26 46 11 72 h06 60 IN OE HOOGPOORT HI ER W ERD KOSTBAAR BLOED VERGOTEN IN 1345 11 74 40 43 65 ~0 46 Lt 63 42 WELEENS STEEKSPELLN PLAATS 52 23 98 2J ?3 88 29 8:2 2? 9't 103 HIER 99 Lt 32 5.9 50 40 14-108 76 91 9 10912.21 DEZE STRAAT STA AT AFGEOPBEELD HET LAM GODS ~ADDEN

351

de schaar getrouwen die tot nog toe aàii de jaàrlijkse gymnastiek deelnamen zullen de karwei wel de baas zijn. Niettemin wenst de quizmaster ze op hun hoede te stellen: hierelidaar durft een addertje onder. het gras te schuilen. Een rooster 135 vakjes tellend w:uuvan 110 een getal meegekregen hebben. Deze 110 getallen omgezet in letters vormen 33lettergrepen die op hun beurt 12 straatnamen samenstellen. UITSLUITEND GEWIJZIGDE, VERNIEUWDE NAMEK Om die 110 getallen letterlijk te kunnen ontcijferen volstaat het de 17 vragen te beantwoorden die de rooster vergezellen. De gevonden letters heeft men maar over te brengen op de rooster, deielfde getallen steeds dezelfde letters voorstellend. En klàar is Kees. Welteverstaan . als Kees geen onbekende is op heemkundig gebied. En dat zijn de G.T.-' lezers vast en zeker niet. Hoe dan ook wordt hun een prettig zoeken vindgenot toegewenst. Vergeet ons adres niet : de heer M. Steels, St.-Lievensdoorgang 1,_ . 9000 Gent. Hij verwacht van u dat u hem het resUltaat van uw zoeken en vinden bekend maakt : de 12 gevraagde straatnaînen.

STEUNFONDS 1980 Generale Bankmaatschappij Gent- 1000 Fr. H. Collumbien- 500 Fr. J. Van Bocxstaele;:M. Stepman; Mèj. R.-D~:PÓiTe;J. Hennequin- 300Fr. A. J. Impens; Mej. M. Gulinck; R.- D~uw; A ViSp9e~; A. Coolens; G. Van Hoecke; Ch. De Clercq- 200 Fr.. . 7>.. Mej. D. Sarteel; L. De Grà~ve; J. Biun; M. Philips~fF~ Saccasyn; Mw H. Spatz; L. Elderweerf; J. D'hont; Mw Deri Dooveir~Meweman; Th. De • Smet; A. Velleman; G. De Backer;;~. ·F assiÏl;. c.:Bloik:; M. Baecke; G. Veecman; R. Wallaert; E_._Séhe1Dnck;_A. H~l)im:k;-M~·De Vos; R. Verbeke; L. De Rammelaere;J?~:De Meuninck; j:'\f:ändenhoute; A. · Baert; A. Labout; ~~De Meyér. ~-1.00-!:!~-_ ~---~_-·: :-;,_. __ E.P. P. De Pue; P. DeCra.Iiler;:R. De~~ter; F.Veij~ G.Van Damme; J. Carels;G. Fortie; N. Ermeti;:R. Moreau;Mej;M..·Ç. Maes; L. Cappuyns;J. Van Volsem:; H:. DaVi~-'-,;._5.0 Fr. · · .

";."·:;;._.

352

BESCHERMLEDEN 1980 Mw De Staute-De Loore- 2000 Fr. Mw Wwe Van Werveke-Schamphelaere- 1000 Fr. Emile Fryns- 2000 Fr.

STEUNENDE LEDEN 1980 Marcella Cottinie Dr. Roland Marlier Mw Wwe Torrekens-De Rudder Jacques De Backer Cécile N evejans Alfred Annez Cécile Hanus PierreDe Caluwé Frans Louwers Willy Minnebo Jean Tytgat Franklin Goethals

Paul De Coninck Roger Halsberghe Jan Konindex Anne Cocriamant Jean Van Huffel Mw De Groeve-Vanheesbeke Roger Brullez-d 'Alviella Jacques V erdonck Kredietbank N.V. Dr. Henri Depoorter Georges Bracke Noorstarfonds v.z.w.

allen 500 Fr.

AANVULLENDE LEDENLIJST 1668. Carlier A. Patijntjestraat 65 9000 Gent 1669. Coquerelle E. Nieuwland 56 9000 Gent 1670. Vereauter A. Lobeliastraat 12 9920 Lovendegem 1671. Lammens D. Spiegelhofstraat 75 9000 Gent 1672. Cazier J. M. Galgenberg 12 9000 Gent 1673. Cardijn J. Nelemeersstraat 5 9830 Sint-Mattens-Latem 1674. Mej. Derdijn E. Drongensteenweg 226 9000 Gent 1675. Desoete R. Kortrijksesteenweg 553 9000 Gent 1676. Van den Kerchove M. Pres. F. D. Rooseveltlaan 93 9000 Gent 1677. Vanrusselt R. Dorpstraat 22 9810 Drongen

353

INHOUD 1980 Gent in 1868 Gent in 1869 Gent in 1870 Gent in 1871 Gent in 1872 De Omwenteling van 1830 te Gent Baard Vermeulen 't Gewezen Prinsenhof van Gent Laurens van den Haute De Henverpoort De Petercellepoort De Omwenteling van 1830 te Gent Een Brief van een Gentenaar uit Mexico Het Plan Goethals De Raadskelder Geschiedenis van de Weg Gent-Drongen-Deinze . De Zaal Sodaliteit Schepen de Maere-Limnander De dikke burger van Gent De Oude Guingettes Een Gentse Vrijwilliger van 1830 Agenten-Plicht Bibliografie Te Gent Aanvullende Ledenlijst Vraag en Antwoord

67 182 239 297 123 29 222,264 329 49 106 123' 56 58 112 150 161 174 232 285 291 119 61,115,235,289 66,179,238 117,122,236,292 236

Offsetdruk VITA, 9750 Zingem

354