حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
1
اَ ِْ َح ِن ُد ِہّٰلِل َر ِّب ا ِْ ٰعلَنٔی ِ َن َواْصَّ لِٰۃُ َواْشَّ ََل ُو َعلٰی َسیِّدٔ اْ ُِنزِ َس ل ٔی ِن
ط
اَ َّمابَ ِعدُ! َفاَعُِذُبٔاہّٰللٔمٔ ًَ َّ ً اْزَّح ِٔیهط اْص ِی ٰط ًٔ اْزَّجٔ ِیهط ٔب ِش ٔه اہّٰللٔ اْزَّحِن ٔ ِ
ٰ
ُدرود۾رشفی۾یک۾تلیضف
رساکرِدمہنی ۾ّونمرہ ۾ ،۾رسدارِ ۾ہکم ۾رکمَّہم ۾ َصلَّی ا ُہّٰلل َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َس َّلهاکرفامؿ۾ِدنیشنل۾ےہ :رفض۾جح۾ رکوےب۾ ََّ َ ۾زیِدہ ۾ےہ ۾اور ۾ ھج۾ر اکی ۾رمہبت ۾ ُد ُرو ِداپک ۾ڑپانھ ۾اس۾ ےس ۾ ےن ۾رک تک ۾رش ںیم ۾ ت وا ر ۾غ کش ۾اس ۾اک۾ا ْ ر ِ َّج۾سیب َّ
ےک۾رباربےہ۾۔(فردوساالخبار۷/۲،ۺ۲حدیث)۲۴۸۴
ںیچب ۾ےب ۾اکر ۾ابوتں ۾ےس ۾ڑپںیھ ۾اے ۾اکش ۾رثکت ۾ےس رتے ۾وبحمب ۾ر ۾رہ ۾دؾ ۾ ُد ُرو ِد ۾اپک ۾مہ ۾ومٰیل
َّ
َصلی ا َصلِا َعل َی ا ِْ َحبیب! ہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند َ َ َ نی ۾اخط َّ۾بِؿ ُ۾ُس ۾ےس ۾ےلہپ ۾ا ھَّّّچ ۾ا ھَّّّچ ۾ ّتیں ۾رک ۾ےتیل۾ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾اِالسیم ۾اھبویئ! ُُح ِوؽ ۾وثاب ۾یک ِ ر َسُمؿ۾یک۾ت ۾اُس۾ےک۾لمع۾ےس۾ امؿ۾صطعٰ ے ۾ َصلَّیاہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہوٰاْ ٖہوس َّله’’ى ٔ َّی ُۃ اْ ُِنِ ٔم ًٔ َخی ِ ْر ِّم ًِ َع َنل ٔ ٖہ‘‘ ُ َّ ِ ںیہ۔رَف ِ لمُعج ۹ۼ۵دحثی۾۸۶۽)۹ رتہب۾ےہ۔ (اَّ ُم۾اریبکل۾لل ِ ّطبرراین۾ج۾۾ۺص۾ ۾
َ َ ھّ َّ ِ تےک۾یسک۾یھب۾لمعِ خ۾راک۾وثاب۾م ںی۾ات۔ ۾اّچ۾ ۾ دو َّ َّ د ۾مین۾وھپؽ)َ ۵(:بر َ نی (ِ ۶ )ج ھّ۾اّچ۾ ّتیں۾زِ،ہدہ،اُوث ۾وثاب۾یھب۾زِ،ہدہ۔۾
ََ َ ن ی ۾یک ّتیں: ؿ ُُس ۾ ایب ۾
َ سں ۾ کیٹ ۾اگل۾رک ۾ےنھٹیب ۾ےک ۾اجبےئ۾ملعِ ۾دنی ۾یک۾میظعت ۾یک ۾اخرط۾ اگنںیہ ۾یچین ۾ےیک ۾وخب ۾اکؿ ۾اگلرک ۾ایبؿ ۾ ُ و َ اہجں ۾کت ۾وہاکسدو۾زاون ۾وھٹیبں ۾ ۾ َّضرورًات ۾ٹمس ۾رَسَّک ۾رک ۾دورسے۾ےک۾ےیل ۾ہگج۾اشکدہ ۾رکوں ۾ دھکّاِ۾وریغہ ۾اگل ۾وت ۾ربص۾رکوں۾ ،۾وھگرےن،۾ڑھجےنک ۾اوراُےنھجل۾ےس۾وچبں۾ صلِا َعل َی اِْحبیب، َ ےئلیک ُبد۾آواز۾ےس۾ ِکوااہّٰلل ،تُِب ُ ِِا الٔ َی اہّٰلل وریغہ۾ن۾رک۾وثاب۾امکےن۾اور۾دصا۾اگلےن۾واولں۾یک۾دؽ۾وُجیئ۾ ۾ اُذ ُ ُ
فیضانداتاعلیہجویری عَلَیۂ َرحنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ
ِ َ ِ َّ َ َ ں ۾۔ ۾انرادی۾وکشش۾رکو ۾ وجاب۾دوں۾ ۾ایبؿ۾ےک۾دعب۾وخد۾آےگ۾ڑبھ۾رک۾السؾ۾و۾اصمفحہ۾اور ِ
َ َصلِا عَل َی اِْ َحبیب! نی ؿرکےن۾یک۾ ّتیں: ایب ۾
2
َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند
رک ںیم۾یھب۾تین ۾رکات۾وہں۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل یک۾راض ۾اپےن ۾اور۾وثاب۾امکےن۾ےک۾ےئلایبؿ ۾رکوں۾ دھکی۾ ۾
ک بٔاِْحٔکِ َنۃٔ َواْ َِن ِِع ٔ َظۃٔ ایبؿ ۾رکوں ۾ اپرہ ۾ ،41سِرہ ى َ ِحل ،آتی :421اُ ِد ُع الٰٔی َسب ٔ ِی ٔل َربِّ َ اِْ َح َش َيۃٔ(رتجَّ ٔمہ ۾زنکاالامیؿ :۾اےنپ ۾رب ۾یک ۾راہ ۾یک ۾رطػ ۾البٔو ۾یّکپ ۾دتریب ۾اور ھّ۾اّچ ۾تحیصن ۾ےس)اوراخُبر ۾ ی
۾رفامؿ ۾صط َّعٰ ے َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وس َّله :بَلِّ ُغ ِِا َعنِّ ِی َو ْ َِِٰایَ ّۃ ۾۔ رشفی ( ۾دحثی)1634ںیم ۾وارِد ۾اِس ِ ئ ینعی’’اچنہپدو ۾ریمی ۾رطػ ۾ےس ِھ ۾ارگچ ۾اکی ۾یہ ۾آتی ۾وہ ۾‘‘ ںیم ۾دی ۾وہےئ ۾اَّاکحؾ۾یک۾ریپوی۾رکوں۾ یکین ۾اک ۾مکح ۾دوں ۾ ۾اوررُبایئ ۾ےس ۾عنم ۾رکوں ۾ اَّاعشر ۾ڑپےتھ ۾زین ۾رعیب ،۾ارگنزیی ۾اورلکشم ۾اافلظ۾وبےتل۾ ۾وتچ۾روھکں۾ ینعی ۾اینپ۾علم ّیَّت ۾یک۾داھک۾اھٹبین۾وصقمد۾وہیئ۾وت۾وبےنل۾ےس ۾وچبں۾ وتق۾دؽ۾ےک ۾اِالخص۾ر ُّ ہہقہق یکرتبغ۾دالٔوں۾ ۾ یئدورہ،۾رباےئ۾یکین۾یک۾دوعت۾وریغہ۾ ۾ َّ َّ دمین۾اقےلفَّ َّ ،۾مدین۾ااعنامت۾،۾زین۾ ََّعِاق ۾ اگلےن۾اور۾وگلاےن۾ےس۾وچبں۾ رظن۾یک۾افحتظ۾اک۾ذنہ۾انبےن۾یک۾اخرط۾ َّّ یچینروھکں۾ ۔ حت۾یاالاکمؿ۾اگنںیہ۾ ۾
َصلِا عَل َی اِْ َحبیب!
َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی عَل ٰی ُم َح َّند
ایبؿ۾ےک۾دمین۾وھپؽ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!۾آج۾ںیم۾آپ۾ےک۾اسےنم۾اکی۾ایسی۾میظع۾ َّہستی۾ےک ُ ِ ّ ۾تُم۾دنچ۾دم ۾ ین وھُپؽ۾شیپ۾رکےن۾یک۾اعسدت۾احلص۾رکوں۾ ۾ہک۾نج۾یک۾ َّوہج۾ےس ۾االسؾ۾یک۾عٔزَّت،اشؿ۾ووشتک ۾اورُقَّّت۾ َ ۾ص،ہں۾رزرناےن۾ےک۾ابووجد۾آج۾ ںیم۾اِاضہف۾وہاوہنجں۾ےن َّ۾سِوت۾ےک۾در،ہ ۾د ا۾دے،نج۾اک۾اضیفؿ۾یئک َّ د
یھب۾ناری ۾واسری۾ےہ ۾،نج۾ےک۾زمارِ۾رُپ خ۾اونار ۾ررہ ۾وتق ۾ولوگں۾اک ۾وجہؾ۾راتہ۾ےہاور۾ولگ۾احرض۾وہرک اینپ۾ َ ََّ َ َ َ َّ َّ ُ ک ی ط ش ٓا َء اہّٰلل َعز َّ ی ی ۾ولا ٔ ٌِ َ اپےتںیہ۾۔ہی۾اَّ َّہ۾ ص َّّت۾وکؿ۾ںیھاؿ۾اک۾انؾ۾ون۾ َّّت ۾ ُم۾امج ی۾نام ۾رمادں ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
3
ُحؽ۾ِ ۾ملع۾ےئلیک ۾ک ر۾رکان ۾زین ۾آپ ۾یک۾اپزیکہ۾اعدات۾ َو َج َّل ۾ایبؿ ۾رکوں ۾ ۾۔۾ ۾زین ۾ ۾آپ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ اک ُ و َ وصِت ۾ًالثم رشتعی ۾یک َّ۾بِآوری،امہمونں ۾یک ۾امہمؿ ۾ونازی ۾اورریپورُم دش ۾یک ۾رفامدربداری ۾ےس ُ ِ ّ ِ ۾تُم۾ دمین ۾وھپ َؽ ۾یھب ۾آپ۾ےک ۾وگش ۾رزار ۾رکوں ۾ ۾،اس ےک ۾العوہ ۾آپ ۾یک ۾رکاتم ۾اورایبؿ۾ےک۾آرخںیم ۾اپین۾ سیَّّ ےنیپ۾یک۾ ُ تیں۾ ۾اور۾آداب۾ ۾یھب ۾ ۾ایبؿ۾رکوں ۾ ۔ أٌ َش ٓاء اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل۾آے۾!بس۾ےس۾ےلہپ۾اکی۾اکحتی۾
ِ
ےتنس۾ںیہ۔
َصلِا عَل َی اِْ َحبیب!
َ
َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند
۾وبقؽ۾االسؾ۾ نادو۾رگ۾اک۾ ِ
راےئ ۾راوج ۾اکی ۾تہب ۾ڑبا ۾ریغ ُ۾سُم ۾نادو ۾رگ ۾اھت ۾،ولگ ۾اےس ۾اےنپ ۾ناونروں ۾اک ۾دودھ ۾د،ہ ۾رکےت۾ ََ ےھتاور۾ارگ۾وکیئ۾اےس۾ ُدودھ۾اک َّ۾ندرا ہ۾ ہ۾د ات۾وت۾وہ۾اس ےک۾ناونروں۾رااسی۾نادو۾رکات۾ہک۾ناونروں۾ےک۾ونھتں۾
ےس ۾دودھ۾ےک ۾اجبےئوخؿ۾ےنلکن ۾اتگل ،۾اکی ۾دؿ ۾اکی ۾وبڑیھ ۾وعرت ۾راےئ ۾راوجےک ۾اپس ۾دودھ۾ےل ۾ناریہ۾ یھت ۾ہک ۾ ۾اکی ۾زبرگ۾ےن ۾اےس ۾الب ۾رک ۾رفام،ہ ،۾ہی ۾ ُدودھ ۾ےھجم ۾ددیو ۾اور ۾وج ۾اس یک ۾تمیق ۾یتنب ۾ےہ ۾وہ۾ےل۾ول۔ ۾اس۾ وبڑیھ ۾وعرت۾ےن ۾اہک ۾ہک۾ںیمہ ۾رہب ۾وصرت ۾ہی ۾دودھ ۾راےئ ۾راوج ۾وک ۾دانی ۾یہ ۾ڑپات ۾ےہور ہ ۾امہرے ۾ناونروں۾ َ َ ےک َّ۾توں ۾ےس ۾ ُدودھ ۾ےک ۾اجبےئوخؿ ۾آےن ۾اتگل ۾ےہ ،۾ہی ۾نس ۾رک ۾اُس ُ۾بررگ ۾ےن ۾صُسکررا ۾رک ۾رفام،ہ! ۾ارگ ۾مت ۾ہی۾ َ دودھ ےھجم۾دےدو۾وت۾اہمترے۾ناونروں۾اک۾دودھ۾ےلہپ۾ےس۾ںیہک۾ز،ہدہ۾ڑب۾ھ۾ناےئ۾ ۔۾ہی ُ۾ُس۾یہ۾اس۾وبڑیھ۾ رھگیئگ۾وت۾ہی۾دھکی۾رک۾اس یک۾ریحت۾یک۾ااہتن۾ ہ۾ریہ۾ہک۾اےکس۾ پوک۾دودھ۾شیپ۾رک۾د،ہ۔۾بج۾وہ۾اےنپ۾ ۾ وعرت۾ےن۾آ ۾ ناونروں۾ںیم ۾اس ۾دقر۾دودھ۾اھت۾ہک۾امتؾ۾ربنت ۾رھب۾ناےن۾ےک۾دعب۾یھب۾ونھتں۾ےس۾دودھ۾متخ۾م ںی۾وہ ۾راہ۾اھت۾ َ بج۾اُس۾زبرگ۾یک۾ہی۾زدنہ۾رکاتم۾ولوگں۾ںیم۾اعؾ۾وہیئ۾وت۾رگد۾و َّ و۾ناح۾ےس۾ولگ۾دودھ۾اک۾رذرا ہ۾ رکی۾احرض۾ وہےن ۾ےگل ۾اکی ۾رطػ ۾وت ۾ولوگں ۾یک ۾دیقعت ۾اک ۾ہی ۾احؽ ۾اھت ۾اور ۾دورسی ۾رطػ ۾راےئ ۾راوج ۾ہی ۾امرجا ۾دھکی ۾رک۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
4
آگ ۾وگبال ۾وہ ۾راہ ۾اھت ۾آرخ ۾اکر ۾ ۾اؿ ۾زبرگ۾یک ۾ابر ہ۾ںیم ۾احرض ۾وہا ۾اور ۾ام ںی ۾اقُمک ےلب۾ےک ۾ےئل ۾تراکرےت ۾وہےئ۾ ےنہک ۾اگل ۾ہک ۾ارگ ۾آپ ےک ۾اپس ۾وک۾یئ ۾امکؽ ۾ےہ ۾وت ۾داھکںیئ ،۾زبرگ ۾ےن ۾رفام،ہ! ۾ںیم ۾وکیئ ۾نادو ۾رگ۾م ںی ،۾ںیم۾وت۾
اہّٰلل عَز َّ َوجَ َّل ۾اک۾اکی۾اعزج۾دنبہ۾وہں۔۾اہں!۾ارگ۾اہمترے۾اپس۾وکیئ۾امکؽ۾ےہ۾وت۾مت۾داھکٔوہی۾ےتنس۾یہ۾وہ۾اےنپ۾نادو۾ ئ ےک ۾زور۾ر۾وہا۾ںیم۾اُڑےن۾اگل۔ وہ۾زبرگ۾ہی۾دھکی۾رک۾ص ُسکرراےئ ۾اور ۾اےنپ۾وجےت۾وہا۾ںیم۾اُاھچؽ۾دی،وجےت۾ راےئ۾راوج۾ےک۾اسھت۾وہا۾ںیم۾اُڑےن۾ےگل ،۾اؿ۾زبرگ۾یک۾ہی۾رکاتم۾دھکی۾رک۾راےئ۾راوج۾اوث ُ۾مِ رث۾۾وہا۾ہک۾وت ۾ رک۾ےک۾دارئ ٔہ۾االسؾ۾ںیم۾دالخ۾وہایگ۔۾ ہ۾رصػ۾املسمؿ۾وہا۾ہکلب۾۾آپ۾ےک۾اہھت۾ر۾تعیب۾یھب۾یک۾اور۾آپ۾یک تبحصِاب۾ربتک۾ےس۾ایضیفب۾یھب۾وہا۔۾(۾ذترکہ۾اوایلےئ۾الوہر،ص۽)۹ ۾
َصلِ ا َعل َی اِْ َحبٔیب ! صلَّیاہّٰللُتعالٰی علٰیمح َّند
وہ دمےنی اک ٹکِٹ ھجم وک اطع داٹا ایپ ا پ وک وخاہج پِیا اک واسِطز داٹا ایپ اضمن دمہنی یک رٹارپ وہ بیصن رخچ وہ رار ِدمہنی اک اطع داٹا ایپ ھجم وک َر ِ دو ہن دو رمیض اہمتری مت دمےنی اک ٹِکٹ ںیم ےرارج ںؤون د داٹا پِیا داٹا ایپ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ! ۾ایھب ۾آپ ۾ےن ۾سج ۾ابرکاتم ۾یتسہ ۾یک ۾اامیؿ ۾اَّرفوز ۾رکاتم ۾امستع۾ َ رفامیئ ۾ہک ۾اکی ۾رظن۾ِوالتی ۾ےس ۾اُوہنں۾ےن ۾اس ۾نادورگ ۾وک ۾رفُک ۾ےکادنریھوں ۾ےس ۾اکنؽ ۾رک ُ۾نورِ ۾االسؾ ۾ےس۾ ص ُسیقت ےکٹھبوہےراےتس ۾ےس ۾اٹہ ۾رک ۾رصا ِط ۾ م ۾ر زمؿ ۾رفامد،ہ ۾۔ایک ۾آپ ۾ناےتن۾ںیہ۾ہی ۾وکؿ۾ امالامؽ ۾رفامد،ہ، ٔ خ جیب۾وجہریی۾دینجی۾ سدان ۾داات ۾جنگ ۾شخب دّیس ۾اوُبانسح ۾یلع ۾نب ُ۾عِؿ۾ینسح ّ ِ ےھت ۾؟ہی ۾میظع ۾تیصخش رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ
َعل َِی ٔہ َر َحن ُۃ اہّٰللٔا ِْ ََِ ٔ ےھت۔ َ صل َ آپ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ربِریغص اپک ۾و ۾دنہ ۾ےک ۾اَّ َّّونیل ۾ ُت غی ِں ۾االسؾ ۾ںیم ۾ےس ۾وہ ۾میظع ۾تّیصخش۾ںیہ۾ وہنجں۾ےن ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلیک ۾رکؾ۾ونازویں۾اوررساکر۾ َصلَّیاہّٰللتعالٰی علیہوٰاْ ٖہ وس َّله۾یک ۾انعوتیں۾ےس۾دنہ۾ںیم۾االسؾ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
5
َ اک ۾رمچ۾رہلا،ہ،اےس۾ ُنورِ۾االسؾ۾ےس۾ ُمي َِّر۾رفام،ہ،۾ َّجِو تل۾وہارایہ۾ںیم ۾ڈوےب۾وہےئ ۾ولوگں۾وک۾وتدیح۾و راسو تل۾ خَ ےک ۾اونار ۾ےس ُ۾ر َّوشِس ۾رکوا،ہ،ولوگں ۾ےک ۾دولں ۾ںیم ۾اخقل ۾وامکل ۾ َعزَّ َو َج َّل یک ۾تبحم ۾ےک ۾وھُپؽ ۾ےئالےئ ۾اور۾ رعمفِ۾ایہٰل۾ےک۾زخاےن۾اٹُلےئ۔آپ۾ےک۾درس۾و۾دترسی،وظع۾وغیلبت،ایعامو ۾و۾ادارادی۾وکشش۾،فین۾ و۾رحتری۾اور۾رواحین۾وقت۾ےس۾دنہ۾ںیم اہنتی۾یہ۾زیتی۾ےس۾االسؾ۾یک۾روینش۾انلیھپ۾رشوع۾وہیئ۾اور۾ولگ۾وجؼ۾ در۾وجؼ۾دارئ ٔہ۾االسؾ۾ںیم۾دالخ۾وہےن۾ےگل۔آے۾مہ۾یھب۾۾آپ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ےک۾ذرکِ۾ریخ۾ےس۾ربںیتک۾ احلص۾رکےت۾ںیہ۾۔۾
والدت۾و۾ہلسلسٔ۾۾بسن حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ رضحت ّ ِ ُ د ۾سان ۾داات ۾یلع ۾وجہریی ۾ َعلَ ِیۂ َر َ
یک ۾ ِ والدت ۾اب ۾اعسدت ۾مک ۾وشیب ۸۴۴ ۾ھ۾ںیم۾زغین
رہش(رشمیق۾ااغفاتسنؿ)ےک ۾ہلحم ّ۾جِب ۾ںیم ۾وہیئ۔آ ۾پ ۾یک ۾والدت ۾ےک ۾ھچک ۾رعےص ۾دعب ۾آپ ۾اک ۾اخدناؿ ۾ہلحم۾ َ وجہری۾ںیم۾لقتنم۾وہایگ۾۔ آپ ۾یک ۾ ُکییت ۾اوبانسح ،۾انؾ۾یلع اور ۾بقل۾داات۾جنگ۾شخب۾ےہ،آپ ۾ َرحِ َنۃُاہّٰلل ٔ َت َعالٰیعَلَ ِیہ اکرجش ٔہ ۾بسن ۾اس ۾رطح ۾ےہ’’:رضحت ّ ِ ہلسلسٔ سدیلع ۾نب ۾دیس ۾امثعؿ ۾نب ۾دّیس ۾یلع۾نب۾دبعارلنمح اورآپ۾اک۾ ۾ سان ۾یلع َک ََّو اہّٰللُ َت َعالٰی َو ِج َہہُ ال َ ٔ َِکیِه ۾کت ۾اتچنہپےہ۔(مقدمہکشفالمحجوب بسن۾ ومٰیل۾ ُمصکل ُکصاءرضحت۾ َّ ّ ِ ُ د ٓ
۾َؽ۾ارثک۾ذترکہ۾اگِنروں۾ےک۾ ۾واصؽ۾رُپ َّ ِ مترجم،ص۸تا،۱۱ضیاءالقرانپبلیکیشنزالہور)آپ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعل َِیہ۾اک ِ َ 131وک ۾وہا،آپ اک ۾زمار(رمزک۾االوایلء)الوہر(اپاتسکؿ) ۾ںیم ۾ےہایس ُ۾مِ َّس ۾ےس۾ زندکی ۾ 22۾رفص ۾ارفظمل ۾ اےسرمزک۾ُاالوایلءاوردااترگن۾اہک۾ناات۾ےہ۔ ت داین اک سالئ نب ےک ںیم ا ٹا ںیہن ھجم وکدویاہن دمےنی اک انب داٹا ایپ دول ِ عِش وسل ٹاک ںیموسر دو ااسی ےئپ ادمح راضداٹا ایپ اکش ںیم روٹا رکون ِق ر ِ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
6
اک ش! رھپ الوہر ںیم یکین یکدوعپاعموہ ضیف اک درٹا اہب دو رسورا داٹاایپ
َصلِ ا َعل َی اِْ َحب ٔیب ! صلَّیاہّٰللُتعالٰی علٰیمح َّند
ُح ِؽ۾ملع ُُو
َ َ ُُحور۾ی۾ِّارکؾ۾ َصل َّیا ُہّٰلل َت َعال ٰی َعلَ ِی ٔہ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َس َّله اک۾اراشدِ۾رشتعی ُ۾بِد۾ےہ! ملعِدنی۾احلص۾رکان۾رہ۾املسمؿ۾رم ۾دو۾وعرت طَل َُب اِْعٔلِ ٔهَفَ ٔی َِض ْۃ عَلٰی کُلِّ ُم ِشل ٔ ٕه َو ُم ِشل ٔ َنۃٕ ینعی۾ ۾ ثیِابُم َّرہک۾ںیم۾ نیےک۾ریثک۾اضفلئ۾ااحد ۾ ملعِد ۾ ر(بسحِ۾احؽ)رفض۾ےہ۔۾اِس۾دحثیِ۾اپک۾ےک۾العوہ۾یھب۾ ۾
نجےک۾شیپ۾ِرظن۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ۾ےک۾کین۾دنبے۾ہشیمہ۾اس۾رفہضی۾ںیم۾وغشمؽ۾رےتہ۾ںیہ۾ وارد ۾وہےئ ۾ںیہ۾ ۾ ۾سدان۾داات۾جنگ۾شخب۾ اور۾ ۾ بلطِملع۾ےس۾یھبک۾یھب۾رُگزیاں۾م ںی۾۾وہےت۔ایس۾ذجےبےک۾ِشیپ۾رظن۾رضحت َّ ّ ِ ُ
۾سدان۾داات۾یلع۾وجہریی۾ َع َل ِیۂ َرحِ َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ۾یھب ِ ۾ ۾وصحؽملعِ۾دنی۾ںیم۾وغشمؽ۾وہےئگ۔سج۾دور۾ںیم۾رضحت ّ ِ ُ
حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ َر َ
ینںیم۾رےتہ۾ےھت،وگ،ہ۾زغین۾یک۾اضف۾ دىپا۾وہےئ۾اُس۾وتق۾یئک۾اعمل۾،افلض۾اور۾الہِ۾داشن۾زغ ۾
قحںیم۾اہدٔی۾ ںیم۾رہ۾رطػ۾ملع۾و۾رکف۾اور۾رعمف۾اک۾رچاچاھت۾ ،اکی۾وت۾اموحؽ۾اکا رث۾اور۾دورسا۾ہی۾ہک۾آپ۾ےک۾ ۾ تمحِاِیہٰل۾ےک۾اسہی۾ںیم۾وخد۾ ۾مر۾ںیم۾اھکل۾نااکچ۾اھت۾ذٰہلا۾آپ۾ َرحِ َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ۾ےن۾ر ۾ اعمَل۾اور۾رمعجِ۾الخقئ۾اننب ُ َّّ د خَ ۾رقآؿدیجم۾ڑپانھ۾رشوع۾ ملعِ۾دنی۾احلص۾رکان۾رشوع۾ایک۾اور۾اچراسؽ۾ےس۾زادئ۾رمع۾ںیم۾رُحوػ َّ۾شِیس۾ےک۾دعب ِ ۾ َ َ ۾لُعء۾ےس۾رعیب،۾ ۾دعبر ْف َّ۾ر ْف۾وتق۾ےک۾وہشمر ُ ِ ایکاور۾وھتڑے۾یہ۾رعےص۾ںیم۾رقآین۾مىلعت۾لمکم۾رکىل،ا س۾ےک َّ َ ََ ص ع ُ ُ ِ ل ع ۾فؿ۾احلص۾ےئک۔۾اور۾رتمحِ۾دخاودنی۾ےک۾ افریس،۾دحثی،۾ف َٔہ،رىسفت ،ی ق،۾ہفسلف۾اور۾درگی۾ ُ ووؾ۾و و ذرےعی۾آپ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعل َِیہ۾اکی۾ ُمت ِّ َبِح ُ(ؾَّ -تَّ -ب-رِحینعی۾اکی۾تہب۾ڑبے۾اعمل)اعملِ۾دنی۾نب۾رک۾اُف ُ ِق۾اعمل۾ر۾ َ ُروامن۾وہےئ۔ (اضیفؿ۾داات۾جنگ۾شخب۾ملصصاِ،۾ص)۷
حن ُۃ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ رضحت۾ َّ ّ ِ ُ د سان۾داات۾جنگ۾شخب۾یلع ۾وجہریی ۾ َعل َِیۂ َر َ
ےک۾ےنیس۾ںیم۾ملعِ۾دنی ۾احلص۾رکےن۾اک۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
7
ےب ۾ااہتن ۾ وشؼ ۾۾اھت ۾،آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َع َل ِیہ ےن ۾اےنپ ۾اس ۾وشؼ ۾وک ۾وپرا ۾رکےن ۾اور ۾اظرہی ۾اور ۾ابینط ۾ملع۾ ورعافؿ ۾یک ۾روینش۾یک ۾التش ۾ںیم ۾تہب ۾ےس ۾ک ر ۾ےئک ۾اور ۾اس ۾دوراؿ ۾ڑبی ۾ڑبی ۾ َّصعووںیتب ۾اَّ ِذ َّّی ۾ ۾ربدا ۾ ۾م ِ ئ َ اِ ،۾اف َّرس،قہستاِؿ ۾، ںیک ۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ےن ۾ملعِ ۾دنی ۾یک ۾اخرط ۾اشؾ،رِعاؼ ،۾ادغاد َّ ،د آ َّذراباجیئؿ،رُخااسؿ ۾اور ُ۾براتسکؿ ۾ےک ۾العوہ ۾درگی ُ۾مِکل۾ےک ۾ک ر ۾ےیک ۾اور ۾آرخ۾ںیم ۾دنہرشتفی ۾الےئاور رمزک۾االوایلء۾ الوہر۾ںیم۾االسؾ۾اک۾ااسی۾ڈنھجا۾ ڑاوج۾ایقتم۾کت۾ا ٔ ٌِ َش ٓا َء اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلوکیئ۾ ہ۾اُاھکڑ۾ےکس۾ ۾۔
۴ۺ۸وریغہ۾ًاصخلم) (اہلل۾ےک۾اخص۾دنبے،ص ۾
مغ ےھجم ےھٹیم دمےنی اک اطع رک دو اہش ریما ہنیس یھب دمہنی دو انب داٹا ایپ ےھٹیم ےھٹیم مص َطفےٰ یک ٹارد رِ ٹاک ںیم ےئجیک ریمی سِفارش ا پ ٹا داٹا ایپ وگ دلیل ووخار وہن ٹایپ وہن ںیم دباکر وہن ا پ اک وہن ا پ اک وہن ا پ اک داٹا ایپ
ُسبِ ٰح ًَ اہّٰلل
حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ سدانداات۾جنگ۾شخب۾یلع۾وجہریی۾ َعلَ ِی ٔہ َر َ عَزَّ َوجَ َّل !رضحت۾ َّ ّ ِ ُ
وک۾ملعِ۾دنی۾احلص۾
رکےن۾اک۾سک۾دقر۾وشؼ۾اھت۾ہک۾آپ۾ےن۾ ُدور۾ َّدراز۾اقَمامت۾رعاؼ،اشؾ،افرس،ربطاتسؿ۾اوررتاتسکؿ۾تیمس۾ 42ےس ۾زا ۾دئ ُ۾مِکل ۾اکک ر ۾ایک۔ ۾اکی ۾مہ ۾ںیہ ۾ہک ۾اس ۾رتیّق ۾،ہ ہت ۾دور ۾ںیم ۾ ہکب ۾ملع۾ِ۾دنی ۾ ۾احلص ۾رکان ۾ااہتنیئ۾ ملعِدنی۾ےس۾وکوسں۾دور۾ںیہ۾؟اوسفس!دصاوسفس!مہ۾اےنپ۾وچبں۾یک۾ سےک۾ابووجد۾یھب۾ ۾ آاسؿ۾وہ۾اکچ۾ےہا ۾ ُ ََ ؿ ۾وف ۾ رتہبمىلعت۾ورتتیب۾ےئلیک۾ام ںی۾دینی۾عُلووؾ۾ےک۾زویرےس۾آراہتس۾رکےن۾ےک۾اجبےئ ۾رصػ۾ ُداینوی۾عُلووؾ ُ و اھکسےت ںیہ ۾ارگ ۾ہچب ذرا ۾ذنیہ ۾وہوتاےس ۾ڈارٹک،ارئنیجن،رورسیف،ویپمکرٹرورگارم ۾انبےن ۾یک ۾وخاشہ۾ َ اڑگناایئں ۾ےنیل ۾یتگل ۾ےہ۾اور۾اس ۾وخاشہ۾یک۾لیمکت ۾ےک ۾ےئل۾اس۾یک ۾دینی۾رتتیب ۾ےس ُ۾م ۾ومڑرک ۾یبریب۾ ذہتبی۾ےک۾امندنئہ۾ا ِداروں۾ےک۾ولخمط۾اموحؽ۾ںیم۾مىلعت۾دولاےن۾ںیم۾وکیئ۾اعر۾(رشؾ۾)وسحمس۾م ںی۾یک۾نایت۾ہکلب۾ اےس۾’’اٰیلع۾مىلعت۾‘‘یک۾اخرط۾ ُکفاِر۾ےک۾وحاےل۾رکےن۾ےس۾یھب۾ َّدرغی۾م ںی۾ایکناات۾۔ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾ ۾اھبویئ! یفرامہناملسمونن یکدباحیل،مَغریب َتہذبیےسم َح َ َّبٹ اوررونش
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
8
ایخیل اوراخالیق دقرون یک ٹاامیل یسکےسدیکھ یپھچ ںیہن۔آج ۾ ۾املسمونں ۾یک ۾دنی ۾ےس ۾دوری ۾اک ۾ہی ۾اعمل۾ ےکدعب۾وضفایلت۾ںیم۾وتق۾ربابد۾رکان۾وت۾وظنمر۾ےہ۾رگم۾اینپ۾آرخت۾ ےہ۾ہک۾ام ںی۾۾اےنپ۾اکؾ۾اکج۾ےس۾رفاتغ۾ ۾ یک ۾رتہبی ۾ےئلیک ۾رفض ۾ولعؾ ۾ےنھکیس ۾یک ۾ ۾رفتص ۾م ںی۔دخارا! ۾وہش ۾ںیم ۾آے!زدنیگ ۾اوروتق ۾وکتمینغ۾ وصحؽ ۾ملعِ۾دنی ںیم ۾وغشمؽ ۾وہناے ۾ور ہ ۾ہی ۾اسںیسن ُ۾رےتک۾یہ ملع۾ِدنی۾احلص۾رکےن۾اک ۾ ہی ناےتن ۾وہےئ ۾ ِ
اومنؽ۾ومعق۾یھب۾اہھت۾ےس۾الچناےئ۾ ۔اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل یف۾زام ہ ِ ۾دوعت۾االسیم۾ےن۾امہرےےئلملعِ۾دنی۾ ۾دمارس۾ادملہنی۾،دارادملہنی۾اور۾ احلص۾رکان۾تہب۾یہ۾آاسؿ۾رکد،ہ۾ےہ۾۔دمین۾ونمں۾یک۾رتہب۾مىلعت۾ورتتیب۾ےئلیک ُ درس۾اظنیم (اعمل۾وکرس۾) ۾رکےن۾ےک ۾وخادنمشہ ۾االسیم۾اھبویئں ۾اوراالسیم۾ونہبں۾ےئلیک۾نااعمت ۾ادملہنی۾وریغہ۾ ِ ُّ ۾لع۾ر ےنھ ۾واےل ۾االسیم ۾اھبویئں ۾یک ۾رتتیب ۾اوراؿ۾ںیم۾ اقمئ ۾ںیہ۔ ۾اس۾ےک۾العوہ ۾ فلتخ۾ ہبع۾نات۾ےس زمدی ۾اقتیلب ۾دىپا ۾رکےن ۾ےئلیک ۾ فلتخ ۾وکرزس ۾ًالثم’’ دمین ۾ااعنامت ۾ ۾ودمین ۾اقہلف وکرس‘‘ ’’دمین ۾رتیتیب۾ وکرس‘‘’’رفض ۾ولعؾ ۾وکرس ۾‘‘ ’’ وجتدیو ۾رقاء ۾ت ۾وکرس‘‘’’اامتم ۾وکرس ۾‘‘’’دمرس ۾وکرس ۾‘‘ اک۾ہلسلس۾یھب۾ زسںیم۾رشتک۾رفام۾رک۾ملعِ۾دنی۾یک۾وخب۾ ناری۾راتہ۾ےہ۔ذٰہلا۾آپ۾ےس۾سج۾رطح۾یھب۾نکمم۾وہےکس۾اؿ۾وکر ۾
۾رفامے۔۾ وخب۾د ارں۾ولےئیٹ۾۔۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل۾ںیمہ۾ملعِ۾دنی۾ےنھکیس۾اوراس۾ر۾لمع۾رکےن۾یک۾وتقیف۾اطع ٔ ٰامین بٔجاہ ٔاْ َّي ٔب ِّی ِاْل َمین صلَّی اہّٰلل تعا ٰلی علیہوٰاْ ٖہ وس َّله
َصلِ ا َعل َی اِْ َحبٔیب ! صلَّیاہّٰللُتعالٰی علٰیمح َّند
۾ولع ِؾ۾ابینط۾یک۾لیصحت۾اور۾ہلسلسٔ۾تعیب
بج ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!رقآؿ۾ودحثی۾اور۾امتؾ۾اظرہی۾ورشو ۾عُل ُووؾ۾ےس۾رفاتغ۾ےک۾دعب۾ ۾
یس ُِسک۾ںیم ۾دقؾ ۾ر ےنھ ۾اک ۾ارادہ ۾رفام،ہ۾وت ۾ریپِ ۾اکلم ۾یک ۾التش۾ںیم ۾تہب ۾ ۾ داات ۾اصبح ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ےن ۾راہ۾ ُ و
۾سد۾ان اخاقنوہں۾،درووشیں۾او َر۾اَ ِہ ُ ل اہّٰلل۾یک۾وتبحصں۾ےس۾افدئہ۾اُاھٹ،ہ۾۔۾ایس۾التش۾ںیم۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ۾ےن۾رضحت َّ ّ ِ ُ ْ ْ َّ َ ح ُ ل ت ُ ص اوُبا ف ْ ل۾دمحم۾نب۾نسح۾ ی۾دینجی۾ َع َل ِی ٔہ َرحن ُۃاہّٰلل ہلسلسٔ ِٔا ِْ ََِ ٔ ۾یک۾دختم۾ںیم۾اچنہپ۾د،ہ۔آپ۾ َر ِحن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ َ
َ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
9
۾وضحروغث۾االمظع۾ ُم ِه ُی ِّ اْدیً َّ ّ ِ سد دینجہی۾ںیم۾اؿ۾ےک۾اہھت۾ر۾تعیب۾وہےئ۾،ہی۾ویہ۾ہلسلس۾ےہ۾سج۾ںیم ُ دنچ اوبدمحمدبعُااقلدرالیجین ۾ق ُِّد َس ِٔس ُہ اْ ٓي ِِ َرانٔیتعیب ۾وہےئ ۾ےھت۔رضحت ۾داات۾جنگ ۾شخب ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َع َل ِیہ ۾اک۾ہلسلس ۾ ۾سان۾نسح۾رصبی ۾ َع َل ِیۂ ۾سان۾نسح۾رصبی۾ َع َل ِی ٔہ َر َحن ُۃاہّٰللٔاْ ََِِ ٔ کت۾اتچنہپ۾ےہ۔اور ۾رضحت َّ ّ ِ ُ د واوطسں۾ےس۾رضحت َّ ّ ِ ُ د
زتضی ۾یشِدخا َر َحن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ وہ َجل ٔ ِیلُا َِْدریتسہ۾ںیہ۾وج ۾رباہِ۾راتس اَ ٔمی ِرُا ِْ ُنؤ ٔم ِيین ۾رضحت َّ ّ ِ ُ ۾سدان ۾عَلى ا ِْ ُن ٰ
َک ََّو اہّٰللُ َت َعالٰی َو ِج َہہُ ال َ ٔ َِکیِه۾ےس ِ ۾رشػ۾تعیب۾اور۾الخف۾یک۾دوو تل۾ےس۾امالامؽ۾ےھت۾۔
(مقدمہکشفاملحجوبمرتجم،ص ،۱۳وغریہ ملخصا)
مکحِ۾رم دش۾یک۾تمکح!
َ َ ح ل ت ُ ۾سان۾اوُباْْفَّ ْصل۾دمحم۾نب۾نسح۾ ُ ی۾ َع َل ِیۂ رضح ِ سدان ۾داات ۾جنگ ۾شخب ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ےن(ریپورم دش۾رضحت َّ ّ ِ ُ د ۾ت ۾ َّ ّ ِ ُ
۾ُح ِؽ۾رعمف۾یک ۾اخرط۾ےب۾دح۾ر،ہتض۾و۾ابعدت ُ َر َحن ُۃاہّٰلل ۾یکُ،ح ِوؽ۾ملع۾یک۾اخرط ِٔا ِْ ََِ ٔ یک۾دختم۾ںیم۾رہ۾رک۾) ُ ُ و ۾انہپ،م۾ایہٰل۾ںیم۾ف َّقررو۾افہق۾اایتخر۾ایک۾اور۾ ک ر۾یک۾ َّصعووںیتب۾ربدا ۾ںیک،راضےئ۾ایہٰل۾ےک۾ےئل۾اُوین۾ابلس َّ َّّ ِ َ خ ےک ۾َمو بئ۾و ُ۾شِت۾ںیم۾ و َّص ْیط۾ےس۾اکؾ۾ایل۾آرخاکر ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ۾ قشعِ۾ىقىقح۾ںیم۾اثتب۾دقیم۾یک۾اخرط َّ ِ ْ ْ َّ َ ۾سان۾اوُبا ف ْصل۾دمحمنب۾نسَح۾ َلضف۾ےس۾آپ۾یک۾رعمف۾یک۾لیمکت۾وہیئ۔بج۾آپ۾ےک۾ریپ۾و۾رُم دش۾رضحت ّ ِ ُ د ُح ۾ولخمؼ۾دخا۾ ُتلی۾ َع َل ِی ٔہ َر َحن ُۃاہّٰللٔا ِْ ََِ ٔ یک۾رظنِ۾والتی۾ےن۾داھکی۾ہک۾ریمے۾رُمدیِ۾اخص۾ےک۾ملعِ۾اظرہی۾و۾ابینط۾ےس ِ ےک۾افدئہ۾اُاھٹےن۾اور۾اؿ۾یک۾ ُصصیت۾ےس۾ضىف۾اپےن۾اک۾وتق۾آایگ۾ےہوت۾آپ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہےن۾مکح۾د،ہ۾ہک۾مت۾ ۾سدان ۾داات ۾یلع۾ (رمزکُ۾االوایلء) ۾الوہر ۾روا ہ ۾وہنأو ۾ ۾اور ۾واہں ۾نا ۾رک ۾ ُر دش ۾و ۾دہاتی ۾اک ۾رفہضی ۾اَّاجنؾ ۾دو،رضحت َّ ّ ِ ُ حن ُۃ اہّٰلل ِٔا ِْ ََِ ٔ ےن ُمزشٔداکمکح ۾ن ۾رک ۾رعض ۾یک ۾:وضحر! ۾واہں ۾وت ۾ےلہپ ۾یہ ۾ریمے ۾ریپ ۾اھبیئ ۾اور۾ وجہریی ۾ َعل َِیۂ َر َ َ ینق ُِّد َس ِٔس ُہاْ ٓي ِِ َرانٔیوموجد۾ںیہ۾اور۾وہ۾وت۾بطُق۾یھب۾ںیہ۾ ب ۾ ۾س۾نىسح۾اخبری۾زَّ ْ ِ آپ۾ےک۾رمدیرضحت۾اشہ۾ریماں َّ ّ ِ د
وت ۾رھپ ۾ےھجم ۾واہں ۾روا ہ ۾رکےن ۾یک ۾ایک ۾تمکح؟ریپ ۾اصبح ۾ےن ۾رفام،ہ ۾:مت ۾اس ۾ابت ۾وک ۾رےنہ ۾دو ۾اور ۾وفر ۾اً
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
10
(رمزکاالوایلء) ۾الوہر۾رواج ی۾یک۾ایتری۾رکو۔ (مقدمہکشفاملحجوبمرتجم،ص ،۵۵وغریہ) حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ ۾سدان ۾دااتیلع ۾وجہریی ۾ َعلَ ِیۂ َر َ رضحت َّ ّ ِ ُ
سج مکحِ ۾رُم دش ۾یک ۾ لیمع۾ںیم ۾ک ر ۾ر ۾روا ہ ۾وہےئ۔ ۾
دؿ ۾آپ ۾ےن (رمزکاالوایل) ۾الوہر ۾رہش ۾ںیم ۾دقؾ ۾راھک ۾ایس ۾دؿ ۾آپ ۾ےن ۾اکی ۾انجزہ ۾داھکی ،۾ولوگں۾ےس۾ ۾س ۾ ۾ نىسح در،ہف۾رکےن۾ر ۾ولعمؾ ۾وہا۾ہک ۾ہی ۾انجزہ ۾(رمزکُاالوایل)الوہر۾ےک ۾بطُق ۾رضحت ۾اشہ ۾ریماں َّ ّ ِ د اخبری
زاجنین ق ُِّد َس
ِٔسہُ اْزَّبَانٔی اک ۾ےہ۔اس ۾وتق ۾آپ ۾وک ۾اےنپ ۾اس ۾وساؽ ۾اک ۾وجاب ۾لم ۾ایگ ۾ہک ۾بج
(رمزکاالوایل)الوہر۾ںیم۾ےلہپ۾یہ ۾اکی۾بطُق ۾وموجد۾ںیہ۾وت ۾ریمے۾ناےن۾یک۾ایک۾رضورت ۾اوررُم دش۾ےک۾مکح۾ یک۾تمکح۾یھب۾ولعمؾ۾وہیئگ۾۔
(مقدمہکشفاملحجوبمرتجم،ص ،۵۵وغریہ)
ا ررو ےہ ومپ ا ےئ دبنگِ َخضرا ےلت اہھت ااھٹ رک ےئجیک قح ےس داع داٹا ایپ ںیم وہن ایصعن اک رمضی اور مت بیبطِ اع ِصیان وہ اطع ھجم وک گیاوہن یک دوا داٹا ایپ
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾ ۾اھبویئ!اس۾واےعق۾ےس۾ںیمہ۾ہی۾دمین۾وھپؽ۾ات۾ےہ۾ہک۾ارگ۾رم دشِ۾اکلم۾یسک۾ابت۾اک۾ مکح ۾دں ۾اور۾ںیمہ ۾اظبرہ ۾اس ۾اکوکیئ ۾افدئہ ۾رظن ۾ ہ ۾آےئ ۾،ہ ۾تمکح ۾ولعمؾ ۾ ہ ۾وہ ۾بت ۾یھب ۾آھکن ۾دنب ۾رکےک ۾اِس۾ ص نیقی ۾ےک ۾اسھت ۾مکح ۾یک ۾ لیمع ۾رکین ۾اچےئہ ۾ہک ۾رُم دش۾ِاکلم ۾ےن ۾مکح ۾د،ہ ۾ےہ ۾وت ۾وکیئ ۾ ہ ۾وکیئ ۾تمکح ۾و ۾ َّصلصت۾ رضور۾وہیگ۔ویکہکن۾امہری۾آںیھکن ۾اظرہی۾زیچوں ۾وک۾دیتھکی۾ںیہ ۾ ہکب ُمز ٔشدٔاکلم۾اینپ۾اگنہِ۾والتی۾ےس۾امتؾ۾
وتحلصمں ۾وک ۾اسےنم ۾رھک ۾رک ۾یہ ۾مکح ۾اصدر ۾رفامےت ۾ںیہ ۾۔ذٰہلارُمدیِاصدؼ ۾(ےچس۾رُمدی) ۾وک ۾اچےئہ ۾ہک ۾ریپِ ۾اکلم۾ ےکاَّاکحامت ۾وک ۾اینپ ۾لقع ۾ےک ۾رتازو ۾ںیم ۾وتےنل ۾اور ۾‚ویکں ،۾نکیل،ارگ ،۾رگم‛ ےک ۾ریہریھپ ۾ںیم ۾ڑپےن ۾یک۾ سدانعب ُداِْ َعزیز نب۾وعسمد ۾ َّداّبغ ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰلل ِٔتعالٰی علیہ اک ۾رفامؿ ۾ےہ ۾:رمدی ۾یک۾ ٔ اجبے ۾وفراً۾لمع ۾ریپا۾وہ۔رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ
ریپوک۾لقع۾ےک۾رتاز ۾وںیم۾وت ان۾ڑوھڑ۾دے۾ںاہں۾کت۾ ۾م۾یک۾العتم۾ہی۾ےہ۾ہک۾رُمدی۾اےنپ۾ ۾ اےنپ۾ریپ۾ےس۾یچس َّ َّ َّّ حاؽ ۾اب لک ۾ ُد ُرتس ۾داھکیئ ۾دےتی ۾وہں ،۾ارگ ۾وکیئ ۾ابت ۾ھجمس۾ ہک ۾اےس ۾اےنپ ۾ریپ۾ےک ۾امتؾ ۾ااعفؽ ،۾اَّ ْ وقاؽ ۾اور ۾اَّ ْ و
ںیم ۾آناےئ ۾وت ۾کیھٹ ،۾ور ہ ۾اےس ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ےک ِ ُھ ۾سر ْد ۾رک ۾دے ۾رگم ۾اس ۾ابت ۾اک ۾نیقی ۾رےھک ۾ہک ۾ریپ ۾اک ۾لمع۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
11
درتس۾یہ۾ےہ۔۾نکیل۾ارگ۾اےس۾ریپ۾اک۾وکیئ۾لعف۾اظبرہ۾طلغ۾ولعمؾ۾وہ۾اور۾دؽ۾ںیم۾ایخؽ۾رکے۾ہک۾ریپ۾اصبح۾ یطلغ ۾ر ۾ںیہ۾وت ۾ااسی ۾صخش ۾لَپ ۾رھب۾ںیم۾رس۾ےک ۾لَ۾رگ ۾ناات ۾ےہ ۾اور ۾اےنپ ۾دوعٔی ۾ا ِرادت۾ںیم ۾وھجاٹ ۾اثتب ۾وہات۾ خ ےہ۔۾(االربزی،۾اابلب۾ااخلسم۾یف۾ذرک۾الی خساِخی۾و۾االرادۃ،۾ازجلء۾ااثلین،۾ص۾ۻۻ)اوردیسان ۾اامؾ ۾دبعُ ۾اول ّہِب ۾ ََّع ْرراین ۾ق ُِّد َس ِٔسہُاْيٓ ِِ َرانٔی اراشد ۾رفامےت ۾ںیہ:۾ خ خ ش۾وک۾یھبک۾ویکں۾ ہ۾ےہک۾ویکہکن۾امتؾ َّ۾مِخئ۾اک۾اس۾ابت۾ر۾اافتؼ۾ےہ۾ہک۾سج۾ رُمدی۾ر۾الزؾ۾ےہ۾ہک۾وہ۾اےنپ۾رُم ِ د خ رمدی۾ےن۾اےنپ ِ تقیںیم۾اکایمب۾ ہ۾وہ ۔۾(االونار۾ادقلہیس،۾صۺ)۶ ۾ ۾رط ہ و ۾ ۾اہک ں ویک ۾وک د ۾رمش َ َ َ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾ ۾اھبویئ!آج۾ےک ۾رُپ ِف ۾دور ۾ںیم ۾ریپی ۾رُمدیی ۾اک۾ہلسلس ۾وعیس ۾رت َّ۾ضرور ۾ےہ ،۾رگم۾ اکلم ۾اور ۾انقِص ۾ریپ ۾اک ۾اِایتمز ۾لکشُم ۾ےہ۔ہیاہّٰلل َعزَّ َو َج َّلاک ۾اخص ۾رکؾ ۾ےہ! ۾ہک ۾وہ ۾رہ ۾ َّدور ۾ںیم ۾اےنپ ۾ایپ ۾ رے َ َمب ۾ َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعلَ ِیۂ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َس َّلهیک ۾ا َُّّم ۾یک ۾ا ِالصح ۾ےئلیک ۾اےنپ ۾اَّوایلء ۾رکاؾ ۾ َرح َٔن ُہ ُه اہّٰللُاْشَّ ََلو َّضرور ۾دىپ ۾ ارفامات َّ و ےہ۔وج ۾اینپ ۾ومانم ہ ِ۾کِح ۾ورَفاتس ۾ےک ۾ذرےعی ۾ولوگں ۾وک ۾ہی ۾ذِنہ ۾دےنی ۾یک ۾وکشش رفامےت ۾ںیہ۾
یداین۾ےک۾ولوگں۾یک۾اِالصح۾یک۾وکشش۾رکین۾ےہ۔(ا ٔ ٌِ َش ٓا َء اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل) ہک’’ےھجم۾اینپ۾اور۾اسر ۾ ۾ َ یف۾زام ہ۾رُم دشِاکلم۾یکا۾ کی۾اثمؽ۾خیشِ۾رطتقی،اریمِ۾اَّہل ّ دوعت۾االسیم،رضح ِ سیَّت،ابینِ۾ ِ ت۾العہم۾ومالان۾اوبالب۾ؽ۾ َ طعِراقدری ۾ َّروضی َدا َم ِت بَزَکَاتُہُ ُه اِْ َعاْ ٔ َیہ ںیہ،نج ۾یک ۾اگنہِ۾والتی۾ےن۾الوھکں۾املسمونں ُ ۾ابخلوص۾ دمحماایلس ۾ ّ ۾مین ۾اِالقنب۾رباپ۾رکد،ہ۔آپ َدا َم ِت بَزَکَاتُ ُہ ُه اِْ َعاْ ٔ َیہہلسلس۾ٔاعہیل ۾اقدِرہی۾ َّروضہی۾ ۾ ںیم ونوجاونں۾یک ۾زدنویگں ۾ںیم َّ َّ د
رُمدی ۾رکےت ۾ںیہ ۾اور ۾اقدری ۾ےلسلس ۾یک ۾وت ۾ایک ۾ابت ۾ےہ! ۾ہک ۾خیش ۾یحم ۾ادلنی ۾دبعااقلدر ۾الیجین َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ
اےنپ۾رُم دیوں۾ےک۾ےئل۾ایقتم۾کت۾اس۾ابت۾ےک۾اض ن۾ںیہ۾ہک۾اؿ۾ںیم۾ےس۾وکیئ۾یھب۾وت ۾ےئک۾ ریغ۾م ںی۾ رمے۾
۔''(بہحہِاالرسار،ذرکلضف۾ااحص ۾ورشبامھ،ص۵۽)۵
َ وجیسک ۾اک ۾رُمدی ۾ ہ۾وہ ۾اُس یک ۾ ِخدتم ۾ںیم ریماوشمرہ ۾ےہ! ۾ہک ۾اینپ ۾داین ۾و ۾آرخت۾یک۾رتہبی۾ےک۾ےئل۾اس۾ َ َ برگ ۾خیشِ ۾رطتقی،اریمِاہل ّسیَّت َدا َم ِت بَزَکَاتُ ُہ ُه ا ِْ َعاْ ٔ َیہ اک زامےن ۾ےک ۾ہلسلسٔ ۾اعہیل ۾اق ِدرہی ۾ َّروضہی ۾ےک ۾میظع ۾ ُ ر َ رمدیوہناےئ۔ًانیقیرمدیوہےنںیم۾ ُنِؿ۾اک۾وکیئ۾ولہپ۾یہ۾م ںی،دوونںجہاِںمیںا ٔ ٌِ َش ٓا َءاہّٰلل َعز َّ َو َج َّل افدئہ۾یہ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
12
افدئہ۾ےہ۔اہّٰلل َعز َّ َو َج َّل۾ںیمہ۾اےنپ۾کین۾دنبوں۾ےک ۾دا ن۾ےس۾واہتسب۾رےنہ۾یک ۾وتقیف۾اطع۾رفامےئ۾اوراڑوھں۾ےک۾
صےق۾ںیمہ۾یھب۾ااھچ۾انبےئ۾۔ ٰامین بٔجاہ ٔاْ َّي ٔب ِّی ِاْل َمین صلَّی اہّٰلل تعا ٰلی علیہوٰاْ ٖہ وس َّله َّ د
َصلِا َعل َی ا ِْ َحبیب! َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند
اابتعرشتعی ِ۾ حن ُۃاہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم۾اھبویئ!رضحت۾ َّ ّ ِ ُ د سانداات۾جنگ۾شخب۾یلع۾وجہریی۾ َع َل ِیۂ َر َ
۾اابتع۾رشتعی۾،اہّٰلل زدنیگ ِ
ےناینپ۾اسری۾ ۾
َعز َّ َو َج َّل یک۾ااطتع۾۾اور۾رعمف۾یک۾انمزؽ۾ےط۾رکےن۾ںیم۾رزاری۾آپ۾ َرحِ َنۃُاہّٰلل ٔ
یھب َت َعالٰی َعلَ ِیہ۾ےن۾تہب۾یس۾ر،ہںیتض۾اور ُ۾مِدہے۾ےئک،۾ہگج۾ہگج۾یک۾و ر۾وتحاف ۾رفامیئ۾،۾یئک ُ۾مِ۾کل۾ےک۾ک ر۾ ۾ اؿ ۾ک ر ۾یھب ۾اپدنبٔی ۾امنز ۾اک ۾تہب ۾اامتہؾ ۾رفام،ہ ۾رکےت ۾ےھت ۾ُ ،لسُم ۾اچ ۾ ےیک ۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾دور ِ اسؽ۾کت۾ک ر۾ںیم۾رےہ۾نکیل۾اِس۾ےک۾ابووجدیھبک۾آپ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ۾یک۾امنزِ۾اب۾امجتع۾رتک۾ ہ۾وہیئ۾بج۾
لم ُُج ۾اک۾دؿ۾آات۾وت۾آپ ۾یسک۾ ہ ۾یسک۾رہش۾ںیم ۾ےلچ۾ناےت ۾اور۾امنزِ۾ہعمج ۾ادا۾رفامےت۔ ۾(فشک۾ا جصووب۾،۾ص۾ً،۵۷اصخلم،وبطمہع۾
َح خ ََ ُ ُ ونرہی۾روضہی۾)آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َع َل ِیہااہتنیئ۾ ُ ُسووع۾و۾ُحوع ۾اسیکھت۾امنز ۾ادارفامےت۾اور۾امنز۾ںیم۾آپ۾اکلم۾وطر۾ َ ر۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل یک۾رطػ۾وتُمہج۾رےتہ۾،افرغ۾اَّواقت۾ںیم َّ۾نوالف۾یک۾رثکت۾ایک۾رکےت۔۾اپدنبٔی۾امنز۾ےس۾آپ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾یک ۾ذات ۾ںیم ۾ذِرکِ ۾اِیہٰل ۾ر ۾دُما َّوتم ۾(ینعی ۾یگشیمہ)،اہطرت۾ِسفن ۾،اعزجی ۾و ۾ااسکنری ۾اور۾ االخص۾یسیج۾وخایبں۾ دىپاوہںیئ۾۔(اہلل۾ےک۾اخص۾دنبے۾ص۷ۺ)۸
ا پ یک مشچِ رکم وہ ںؤےئ رگ دباحل رپ ُدور وہ مغ یک ایھب اکیل اٹھگ داٹا ایپ ایک غ َ َرض دردر رھپون ںیم کیھب ےنیل ےئلیک ےہ سالمٹ ا اتسہن ا پ اک داٹا ایپ
۾سدان۾داات۾جنگ۾شخب َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہےن۾ فلتخ ُ۾مِکل۾اک۾ک ر۾ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ! ۾رضحت َّ ّ ِ ُ اؿ۾ک ر۾یھبک۾یھب۾امنز۾رتک۾ ہ۾رفامیئ۾۔اور۾بج۾یھب۾امنز۾ادارفامےت۾وت۾اکلم۾وتہج۾اور۾ااہتنیئ۾ اایتخر۾رفام،ہ۾رگم۾دور ِ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
13
َح خ ََ ُ س ُ ُ ُ ووع۾وُحوع۾ےکاسھت۾ادارفامےت۔۾ ہکب۾۾امہرا۾اعُ ََّم ۾اس۾ےک۾ربن س۾رظن۾آات۾ےہ۾ہک۾ا ض۾ارفاد۾وت۾اے۾
تس ںیہ۾ہک ۾ َم َعا َذ اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلامنز ۾ڑپےتھ۾یہ۾م ںی ۾اور۾وج ۾ڑپےتھ۾ںیہ ۾اؿ۾ںیم۾ےس ۾اکی۾دعتاد۾ےہ۾وج۾ ُد ُر ۾ َح خ ََ ُ ۾وتچ۾یھب۾ ۾وُحع ۾احلص ۾وہان۾وت۾ َّدرانکر ۾۾امنز۾ںیم ُّ رطےقی۾ےس۾امنز ۾ڑپےنھ۾ےس۾اقرص۾ےہ۾۔امنز۾ںیم ۾ ُسووع و بیصن۾م ںی ۾وہیت ۾اور ۾دؽ۾ںیم ۾رطح ۾رطح۾ےک ۾ایخالت ۾ ۾آےت ۾رےتہ ۾ںیہ ۾،اؿ۾اک ۾مسج ۾وتدجسم۾ںیم ۾وہات ۾ےہ۾ نکیل ۾دؽ ۾ابزار ۾اور ۾اکروابری ۾اعُ تالمت۾ںیم۾اُاھجل ۾راتہ۾ےہ ۾یہی ۾وہج۾ےہ۾ہک ۾اوسیں۾وک ۾ابعدت ۾ںیم ۾ّذلت ۾و ۾اچینش۾ بیصن ۾م ںی ۾وہاپیت ۾۔اے ۾ارفاد ۾وک ۾اچےیہ ۾ہک ۾دلج ۾ازدلج ِ ۾دوعت االسیم ۾ےک ۾دمین ۾اموحؽ ۾ےس ۾واہتسب۾
وہناںیئ۾۔ َا ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل۾اس۾یک۾ربتک۾ےس۾اطیشین۾ایخالت اور۾ َّواسوِس۾ےک۾العج۾اک ہ۾رصػ۾۾رطہقی۾ سےک۾العوہ۾امنزوں۾ ؿےک۾رہ۾وار۾وک۾اناکؾ۾انبےن۾اک۾ذج ۾یھب۾ےلم۾ ۾ا ۾ ولعمؾ۾وہ ۾ہکلب۾یلمع۾وطر۾رسفن۾واطیش ۾ َ َ ۾خ ۾یھب۾بیصن ۾وہ ۾۔اس۾ےئلیک ۾ارگ۾مہ ۾دمین ۾ااعنامت۾ر ۾لمع ۾رکان ۾رشوع۾ ۾سں ۾ر۾لمع ۾اک َّ د یک ۾اپدنبی ۾اور ُ َّّ و
رکدں۾وت۾ا ٔ ٌِ َش ٓا َء اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ۾امنز۾ںیم۾وشخع۾ووضخع۾یک۾اعدت۾نب۾ناےئ۾یگ۾۔خیشِ۾رطتقی،اریماتّنسلہ۾ َدا َم ِت بَزَکاتُ ُہ ُهاْ َِعاْ َٔیہ۾االسیم۾اھبویئں۾ےک۾22دمین۾ااعنامت۾ںیم دمین۾ااعنؾ۾ربمن۾11۾ںیم۾اراشد۾رفامےت۾ںیہ:۾ایک۾ آج۾آپ۾ےن۾امنز۾اور۾ ُداع۾ےک۾دوراؿ۾وشخع۾ووضخع۾دىپارکےن۾یک۾وکشش۾رفامیئ؟زین۾ ُداع۾ںیم۾اہھت۾اُاھٹےن۾ ےک۾آداب۾اک۾احلظ۾راھک؟ رتا ۾رکش ۾ومال ۾د،ہ ۾دمین ۾اموحؽ ہ ۾ڑوھےٹ ۾یھبک ۾یھب ۾دخا ۾دمین ۾اموحؽ ۾ ُ ون ۾آ ۾ ےب امنزی ،۾ےہ ۾د ات ۾امنزی دخا ۾ےک َرکؾ ۾ےس ۾انب ۾دمین ۾اموحؽ س َّّی ںاہں ۾ ُ تیں ۾ےنھکیس ۾وک ۾ںیلم ۾یگ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
14
ِ ۾وخػ۾دخا۾ دمین۾ اموحؽ دالےئ۾
َصلِا عَل َی اِْ َحبیب! َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند
داات۾اصبح۾یک۾امہمؿ۾ونازی ۾سدان۾۾داات۾جنگ۾شخب َرحِ َن ُۃاہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ یک۾درگی۾ایھچ۾افصت۾ےک۾اسھت۾اسھت۾آپ۾یک۾امہمؿ۾ رضحت َّ ّ ِ ُ م ُص َ ونازی ۾یھب ۾ڑبی۾اعؾ۾یھت ۾،آپ۾ےک ۾رگد ّتِیں ۾و۾رُمدینی ۾اور ۾االسؾ۾وبقؽ۾رکےن۾واولں۾اک۾رہ۾وتق۾وجہؾ۾اگل۾ ۾آےاوروھباک۾ راتہ،آپ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہاس۾ابت۾وک۾تہب۾اندنسپ۾رفامےت۾ےھتہک۾وکیئ۾صخش۾آپ۾ےک۾اپس ٔ دصقمےک۾ےئلآپ۾ےن۾اکی۾رگنل۾اخےن۾اک۾ا ِاظتنؾ۾رک۾راھک۾اھت۔سج۾ںیم۾تہب۾اسدہ۾اور۾ ناے۔اس۾ ۾ واسپ۾الچ ٔ
۾ُ۾یک۾نایت۾یھت۔یھبک۾رو ی۾اورداؽ۾اوریھبک۾وَج۾اور۾مدنؾ۾اک۾دہیل۾وہات۾اھت،رگم۾اہّٰلل ومعمىل۾ذِغاامہمونں۾وک ُ ِ
َعزَّ َو َج َّ ل
و روہ۾رک۾ناات۾اھت۔وہشمر۾ اس۾رصتخم۾اھکےن۾ںیم۾اینت۾ربتک۾اطع۾رفام۾ات۾ہک۾رہصخش۾آپ ےک۾رگنل۾اخ ہ۾ےس ٔشکه ۾ ےہ۾ہک۾روویٹں۾اور۾رگنل۾ر۾بج۾کت۾آپ۾اکی۾رظن۾م ںی۾ڈاؽ۾ےتیلےھت۾اس۾وتق۾کت۾وہ۾میسقت۾م ںی۾ایک۾ناات۾ اھت۔زہاروں ۾رغبی،نیکسم ۾اور ۾امہمؿ ۾ہی ۾اھکان ۾اھکےت ۾ےھترگم ۾یھبک ۾اخدومں ۾وک ۾ہی ۾اکشتی۾م ںی ۾وہیئ ۾ہک۾ َ حاؿ۾ر۾ ےتھٹی۾ےھتوج۾اعؾ۾ولوگں۾ےک۾ےئل۾یاھچ،ہ۾ اھکان۾مک۾وہایگ۾وہ۔وخد۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َع َل ِیہیھب ۾ایس۾ َّد ْسر َّ و نااتاھتاور۾ویہ۾ذِغا۾الامعتؽ۾رف۾امےت۾وج۾بس۾ےک۾ےئل۾رگنل۾اخ ہ۾ںیم۾ایتر۾یک۾نایت۾یھت۾۔روایٹں۾یھبک۾داؽ۾ےس۾ ،یھبک ۾رسہک ۾اور ۾کمن ۾ےساور۾یھبک۾وگ
۾ےس۾امہمونں۾وک۾ےئالیئ۾نایت۾ںیھ۔ ۾ہی۾آپ یک۾رکاتم۾یھت۾ہک۾
۽ً۹اصخلم) یسذِغا۾ںیم۾یھب۾اھکےن۾واےل۾ےب۾ااہتن۾فطل۾احلص۾رک۾ےت۾ےھت۔ (جنگ۾شخب۾ضىف۾اعمل،۾ ص ۾ اسدی ۾ ۾
ےھٹیمےھٹیم۾االسیم ۾اھبویئ!انُس ۾آپ ۾ےن ۾امہرے ۾دااتاصبح ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعل َِیہ سک ۾دقر ۾امہمؿ ۾وناز۾ ےھتہک ۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َتعالی علَیہ یھب ۾صخش ۾ ریغ ۾اھکےئ ۾م ںی ۾ناات ۾اھت۔امہمؿ۾ َ ٰ َ ِ یک ۾ابر ہ ۾ںیم ۾آےن ۾واال ۾وکیئ ۾ َ نی ونازی۾رکان۾ًانیقی۾تہب۾میظع۾اعسدت۾ےہارگ۾اس۾ںیم۾ایھچ۾ایھچ۾ ّتیں۾اشلم۾رکىل۾ناںیئ۾وت۾وثاب۾یہ۾وثاب۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
15
ےہ۔ ہکب۾ا ض۾ولگ۾امہمونں۾یک۾آدم۾ر۾۾ربھگا۾ناےت۾ںیہ۾احالہکن۾امہمؿ۾۾ونازی۾وت۾امہرے۾ایپرے۾ایپرے۾ َ آاق ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِیۂ وٰاْ ٖہ وسلَّه ۾یک ُ َّّ ۾س ۾ےہ ۾اور ۾امہمؿ ۾وت ۾ابثِ ۾ریخوربتک ۾وہات ۾ےہ ۾۔ذٰہلا ۾ںیمہ ۾اؿ ۾ےک۾ َ بیغےک۾ ۾حایہ۾رکےک۾اَّرجووثاب۾امکان۾اچےیہ۔آے۾رت ۾ آےن۾ر۾وخش۾وہان۾اچےیہاوراؿ۾یک۾۾وُخب۾وُخب۾ریخ َّ و ےئلامہمؿ۾ونازی۾ےس ُ ِ ّ ۾تُم۾دو۾ااحدثیِ۾ابمرہک۾ےتنس۾ںیہ۔ ۾ ۾سدان ۾اسن ۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َعيِہ۾اک ۾ایبؿ ۾ےہ۾ہک ۾اتدجارِ۾دمہنی۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ ٖ وٰاْہ وسلَّهےن ۾اراشد۾رفام،ہ: رضحت َّ ّ ِ ُ َ ۾خو۾ربتک۾ایس۾رطح۾دوڑیت۾ےہ۾ا ےس۾اُوٹن۾یک۾وکاہؿ۾ےس۾ڑھچی (زیتی ۾ ’’سج۾رھگ۾ںیم۾امہمؿ۾وہ۾اس۾رھگ۾ںیم َّ ر
ےس۾رگیت۾ےہ۾)،۾ہکلب۾اس۾ےس۾یھب۾زیت۔‘‘(ننس۾انب۾امہج،۾اتکب۾االطعمہِ،۾ابب۾اایضلۃف،۾ادحلثی۾ۺ،۷۷۹۾ج،۸۾ص)۹۵
اکی ۾اوردحثیِ۾اپک۾ںیم۾ےہ۾''۾بج ۾وکیئ۾امہمؿ۾یسک۾ےک ۾ںاہں۾آات۾ےہ۾وت ۾اانپ ۾رِزْ ؼ۾ےل۾رک۾آات۾ ےہ۾اور۾بج۾اس۾ےک۾ںاہں۾ےس۾ناات۾ےہ۾وت۾اصِبح۾اخ ہ۾ےک۾انُگہ۾ج ےش۾ناےن۾اک۾ببس۾وہات۾ےہ۾۔''
لمع ۾(فشک۾اافخل،۾رحػ۾ااضلد۾ا جمہِ،۾ادحلثی۾۸۵ۺ،۵۾ج،۶۾ص)۷۷
َ َ اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّلخیش۾ِرطتقی،۾اریمِا۾ہل ُسیَّّت۾ َدا َم ِت بَزَکاتُ ُہ ُه اِْ َعاْ ٔ َیہ ۾یھب ُ۾برر ِؿ۾دنی۾یک۾و رت۾ر۾لمع۾رکےت۾ وہےئ۾ تالماقت۾ےئلیک۾آےن۾واےل۾املعےئ۾رکاؾ۾۾ودرگی۾ایصخشت۾یتح۾ہک۾اعؾ۾االسیم۾اھبویئں۾یک۾یھب۾۾ریخوخایہ۾
رفامےت۾ںیہ۾اور۾املعےئ۾رکاؾ۾یک۾دختم۾ںیم۾وخد۾اےنپ۾اہوھتں۾ےس۾اھکان۾یھب۾شیپ۾ رفامےت۾ںیہ۾۔ اَِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ
َعزَّ َو َج َّل ِ دوعت۾االسیم۾ےک۾دمین۾اموحؽ۾ںیم۾یھب۾امہمؿ۾ونازی۾اور۾ریخوخایہ۾ یک۾رتبیغ۾دالیئ۾نایت۾ےہ۾۔
َصلِا َعل َی اِْ َحبیب!
اکی۾وخاب۾اک۾ذرک!
َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلٰی ُم َح َّند
سان ۾ ِ ساندااتجنگ ۾شخب َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ َح َيف ٔی ا ِْ َن ِذہبےھت ۾اور ِ اامؾ ۾امظع۾ رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ د رضحت َّ ّ ِ ُ د َ ع َ َ ُ ُ اوُبہفینح ۾ن ُ ماِؿ ۾نب ۾اثتب ۾ َرحِ َنۃ اہّٰلل ٔت َعالٰی َع َل ِیہ ےس ۾اخص ۾دیقعت یھب ۾رےتھک ےھت۔آپ َر ِح َنۃ اہّٰلل ٔت َعالٰی َعلَ ِیہ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
16
ٔذؿ ۾روسؽ۾ اکی ۾وخاب ۾اک ۾ذرک ۾رکےت ۾وہےئرفامےت ۾ںیہ ۾’’:ںیم اکی ۾روز ۾ک ر ۾رکات ۾وہا ۾لُمِ۾اشؾ ۾ںیم۾وم ِ
۾سدان۾البؽ۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰیعَ ِيہ۾ےک۾روےض۾ر۾احرض۾وہا،واہں۾ریمی۾۾آھکن۾گل۾یئگ۾اور۾ںیم۾ےن۾اےنپ۾آپ۾ رضحت َّ ّ ِ ُ وک۾ہکمٔ۾صعظمہںیم ۾اپ،ہ۔ایک۾داتھکی۾وہں۾ہک۾رساکرِ۾دواعمل۾ َصلَّی اہّٰللتعالی علیہوٰاْ ٖہ وس َّله ۾لیبقٔ۾ىنب۾ہبىش۾ےک ۾دروازے۾ ٰ
ِ۾م۾ےس۾ ر۾وموجد۾ںیہ۾اور۾اکی۾رمُع۾ َّردیسہ۾صخش۾وک۾یسک۾ڑوھےٹ۾ےچب۾یک۾رطح۾اُاھٹےئ۾وہےئ۾ںیہ،ںیم۾رَفط َّ َّ َّّ
ےب ۾رقار۾وہرکآپ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہ وس َّله یک۾رطػ۾ڑباھ ۾اور۾آپ۾ےک ۾ابمرک۾دقومں۾وک۾وبہس۾د،ہ،۾دؽ۾ یہ۾دؽ۾ںیم۾اس۾ابت۾ر۾ڑبا۾ریحاؿ۾یھب۾اھت۾ہک۾ہی۾فىعض۾صخش۾وکؿ۾ےہ۾؟اےنت۾ںیم۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلےک۾ ََّموب،۾ َ َّ َّ ٖ ه ل وس ہ ٰاْ و علیہ ی ل ا تع ہّٰلل ا ی ل ص ٔ ُقّ ِ یک ت۾ابینط ۾اور۾ملعِ۾بیغ۾ےک ۾ذرےعی۾ریمی ۾ریحت۾و ۾ا ِست ٔ ِعجاب ۾ داانےئ ُ۾غوب۾ َ ٰ َ ُ ۾اور۾ےھجم۾مِ َّط ۾رکےک۾رفام،ہ ۾‚:ہی ۾اوُبہفینح۾ںیہ ۾اور۾اہمترے ۾اِِؾ۾ںیہ۔۾(مقدمہکشف کیف ّیت ۾ناؿ ۾ےئگ
املحجوب مرتجم،ص )۱۷
سدانداات ۾جنگ ۾شخب ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ اانپ ۾ہی ۾وخاب ۾ایبؿ ۾رکےن ۾ےک ۾دعب ۾رفامےت ۾ںیہ ۾ہک ۾ ۾اس۾ رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ خ ۾سدان ۾اام ِؾ ۾امظع ۾اوُبہفینح ۾ َرضٔ َی ا ئہّٰللُ َت َعالٰی ئ َعيِہ ۾اک ُ۾شِر ۾اؿ ۾ولوگں۾ںیم ۾ےس ۾ےہ۾ ےس ۾ےھجم ۾ولعمؾ ۾وہایگ۾ہک ۾رضحت َّ ّ ِ ُ ۾اقئ۾و ِ نج۾ےک۾اَّواصػ۾رشتعی۾ےک۾اقمئ۾رےنہ۾واےل۾ااکحؾ۾یک۾رطح ِ ۾دائ۾ںیہ،۾یہی۾وہج۾ےہ۾ہک۾ِنسُح۾اَّالخؼ۾ م ۾رفامےت ۾ںیہ ۾اور ۾آپ ۾ َصلَّی اہّٰلل ب ۾اَّربک ۾ َصلَّی اہّٰلل تعالٰی علیہ وٰاْ ٖہ وسلَّهاؿ ۾ےس ۾اس ۾دقر ۾ َّ َّ َّّ ےک ۾رکیپَّ ،۾َم ِ وب ۾ َّر ِّ م ۾ےہ ۾اس ۾ےس ۾ہی ۾ہجىتن ۾یھب۾اتلکن۾ےہ۾ہک۾سج۾ تعالٰی علیہ وٰاْ ٖہ وسلَّه ۾وک ۾اامؾ۾ِ ۾امظع ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ےسوج ۾ َّ َّ َّّ
رطح ۾آپ ۾ َعل َِیۂ اْصَّ لِٰۃُ َواْشَّ ََلو ےس ۾اطخ ۾نکمم۾م ںی ۾ایس ۾رطح اہّٰلل ۾وروسؽ ۾ َعزَّ َو َج َّل َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِیۂوٰاْ ٖہوسلَّه۾
سان ۾اامؾ ۾امظع ۾اوبہفینح ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َع َل ِیہ یھب۾اطخ ۾ےس ۾وفحمظ۾ںیہ ۾۔(کشفاملحجوب ےک ۾رکؾ ۾ےس ۾رضحت ۾ ّ ِ ُ د مرتجم،ص ۲۱۶بتغری قلیل)
وھج ایلن رھب رھب ےک ےل ںؤ ےت ںیہ ےتگنم راپ دن
وہ مِری اُمّیذ اک نشلگ سرا داٹا ایپ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
ھجموکداٹا ٹاخذارا ِناہجنےسایک غ َ َرض
17
ںیموتوہناتگنم رتجدرٹار اکداٹا ایپ
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!اس ۾اکحتی ۾ےس ۾اہجں ۾ںیمہ ۾ا ِامؾ۾ِامظع ۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َعيِہ ۾یک ۾تمظع ۾واشؿ۾ ولعمؾ۾وہیئ۾وںیہ ۾ںیمہ۾ہی۾یھب۾ولعمؾ۾وہا۾ہک۾امہرے۾ایپرے۾آاق،۾دمےنی۾واےل۾ٰےفطصم َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰیعَلَیِۂ َوٰاْ ٔ ٖہ
سان ۾داات ۾جنگ ۾شخب ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ےکدؽ۾ َو َسلَّه دولں ۾ےک ۾احالت ۾ےس ۾یھب ۾ابربخ ۾ںیہ ۾یھبج ۾وت ۾وخاب ۾ںیم ۾ َّ ّ ِ ُ د ہی ںیم۾دىپاوہےن۾واےل۾وساؽ۾اک۾وجاب۾دےتی۾وہےئ۾اراشد۾رفام،ہ’’:ہی۾اوبہفینح۾ںیہ۾اورہی۾اہمترے۾اامؾ۾ںیہ۾۔‘‘ ۾ رٔوػ۾ َّّرمیح۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہ وسلَّهےن۾وت ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل یک ۾اطعےس اینپ ِ ۾ایحت۾ وت ۾وخاب۾اکاعمل۾اھت ۾،یِّ۾رکمی ،۾ ٌ
اٌ اظرہی ۾ںیم ۾یھب ۾یئک ۾بیغ ۾یک ۾ربخں ۾اراشد ۾رف ۾امںیئ۔اہّٰللاعتٰیل۾ےن ۾آپ ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِیۂ وٰاْ ٖہ وس َّله ۾وک ۾ َماک َ َ و َمایَک ُِ ٌُ ۾ اک ۾ملع ۾اطعرفام،ہ ،۾ینعی ۾وج ۾وہاکچ ۾ےہ ۾اور ۾وج ۾وہ ۾وہ ۾بس ۾آپ ۾ َصلَّی اہّٰلل تعالٰی علیہ ٖ ْلع ۾بیغ۾ وٰاْہ وس َّله ۾ ْ ِ َ ِ
ےک۾ذرےعی۾ناےتن۾ںیہ۔۾انچہچن۾اراشد۾ابری۾اعتٰیل۾ےہ۾۔
تز َجنہ کيز اْلیناٌ:اور۾ںیہمت۾اھکس۾د،ہ۾وج۾ ھچک۾مت ۾ ہ۾ناےتن۾ےھت ۾۾اور۾اہّٰلل اک۾مت۾ر۾ڑبا۾
( پ،۵النسآء )۱۱۳ :لضف۾ےہ۔
اس۾آِتی۾ابمرہک۾ےک۾تحت۾رىسفتِ۾اخزؿ۾ںیم۾نیت۾اوقاؽ۾ذموکر۾۾ںیہ۔ ٰاْہ َّ ()4رشنعت ۾ےک ۾اَّاکحؾ ۾اوردِنی ۾یک ۾ابںیت ۾اھکسںیئ۔( )2۾آپ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِیۂ و ٖ وکْلع ۾بیغ۾یک ۾وہ۾ وسله ْ ِ ابںیت ۾اتبںیئ۾وج ۾آپ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وسلَّه م ںی ۾ ۾ناےتن ۾ےھت۔( )6۾آپ ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِیۂ وٰاْ ٖہ وسلَّه ۾وک ھج َ ھتی۾زیچں۾اھکس۾ںیئ ۾اور۾دولں۾ےک۾راز۾ر۾ص ُطلع۾رفام،ہ ۾اور ُ۾مِک نیقف۾ےک۾و ر ۾و۾رفبی۾آپ ۾ َصلَّیاہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہ ُ ھ
وکاتبدے۔( تفسری خازن ،پ،۵النساء ،حتت اآلیة) ۴۲۹/۱، ۱۱۳ وس َّله ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
18
۾ْلعبیغ۾اطع۾ےئک۾ناےن۾ےک۾ابرے۾ںیم۾اراشد۾وہات۾ےہ:۾ اکی۾اور۾اقمؾ۾ر۾روسولں۾وک ْ ِ۾
تز َجنہ کيز اْلیناٌ:اوراہّٰللیک۾اشؿ ۾ہی۾ م ںی۾ا ے۾اعؾ ۾ولوگ ۾ںیہمت ۾بیغ۾اک ۾ملع۾د ے۾
دے ۾اہں ۾اہّٰلل
( پ ،۴آل عمران)۱۷۹ :
نُچ ۾اتیل ۾ےہ ۾اےنپ ۾روسولں۾
ےس۾ےسج۾اچےہ۔ حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ َہاد ٔ ص ُر ۾االافلض ۾رضحت ۾اّلعہم ۾ومالان َّ ّ ِ د َّ د س ۾دمحم ۾میعنُ ۾ادلِّنی ۾رُماد ۾آابدی َع َل ِی ٔہ َر َ
اس۾آِتی۾
َ َ ربگدی َہ۾روسولں۾وک۾ََّ ْیت۾اک۾ملع۾د ات۾ےہ۾اور َّ ّ ِ یبحِ ۾س۾دِاایبن ،۾ ابُمرہک۾ےک۾تحت۾۾رفامےت۾ںیہ(:اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل )اؿ ُ ر َ ْ دخا َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وس َّله روسولں ۾ںیم ۾بس ۾ےس ۾اَّف ۾اور ۾اٰیلع ۾ںیہ ۾اس ۾آتی ۾ےس ۾اور ۾اس ۾ےک ۾وسا۾ َ َ ُ ل ع ۾غب ۾ےک ۾ ُ ووؾ۾اطع۾ ُحر َع َل ِی ٔہ اْصَّ لِٰۃُ َواْشَّ ََلو وک ُ ُ و رثکبت ۾آ،ہت ۾و ۾دحثی ۾ےس ۾اثتب ۾ےہ ۾ہک ۾اہّٰلل اعتٰیل ۾ےن ۾ ُ ُ و َ َّ صُعص َ َّ ٖ َ ٔ ه ل وس ہ ٰاْ و ہ ی ل َ ع ی ل ا ع ت ہّٰلل ُ ا ی ل ص اک۾ ررہ ںیہ۔ رفامےئ۾او ۾ر ُ ُ و غب۾ےک۾ملع۾آپ َ َ ٰ َ ِ اور
۾وکیئ
بج
۾ ہ
۾بیغ ۾دخا
۾ایک ۾یہ
۾مت ۾اپھچ
َ ِ۾نِں
۾ےس ۾مت
۾ہپ
۾وہ
۾الھب
۾رکوڑوں
۾ ُدرود
ےھٹیم۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!اؿ ِ ۾آ،ہت ۾ابمرہک ۾ےک ۾العوہ۾ےب ۾امشر ۾ایسی ۾ااحدثیِ ۾ابمرہک ۾ یھب۾ںیہ۾ہک۾ وٰاْہ َّ نج ۾ںیم ۾یِّ ۾رکمی ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ ٖ وسله ۾ےن ۾بیغ ۾یک ۾ربخں ۾دےتی ۾وہےئ ۾ایقتم ۾کت ۾وہےن ۾واےل۾
وااعقت۾ےک۾اسھت۾آےن۾واےل۾ َّدور۾ںیم۾دىپاوہےن۾واےل۾ونتفں۾ےس۾یھب۾آ ہ۾رفام،ہ۾او۾ر۾ںیمہ۾اؿ۾ےس۾ ۾ ےنچب یک۾رتبیغ۾یھب۾۾دالیئ۾ےہ۾۔ ً اَ ِخطب ۾ااصنری َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َعيِہ ۾ےس ۾رواتی ۾ےہ ۾ ہک۾اکی۾دؿ۾وضحر۾ َصلَّیاہّٰللُ رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ سدان َع ِنزو ب ٔ ِ
َِ َ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہ وسلَّهںیمہ ۾امنزِ۾رجف۾ڑپاھ۾رک ْ ۾مر۾ر۾رشتفی۾ےل۾ےئگ۾اور۾ںیمہ ۾ ُحعتہ۾انُسےت۾رےہ۾ںاہں۾کت۾ہک۾ َِ َ ح ُ ع ۾م۾رشفی۾ےس۾اُرت۾رک۾امنزِ۾رہظ۾ادارفامیئ۔۾رھپ۾ تہ۾دےنی۾ںیم۾وغشمؽ۾ امنزِ۾رہظ۾اک۾وتق۾آ۾ایگ۔۾رھپ۾آپ۾ےن ْ ر
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
19
َِ َِ َ ص ْ وہےئگ۾ںاہں۾کت۾ہک۾امنزِ۾ََّص ْرر۾اک۾وتق۾وہایگ۔۾اس۾وتق۾آپ۾ےن ْ َّ ۾م۾رےس۾اُرت۾رک۾امنزِ۾ ْرر۾ڑپاھیئ۾رھپ۾مر۾ر۾ َ َ َ ڑچھ۾رک۾ ُحعتہ۾ڑپےنھ۾ےگل۾ںاہں۾کت۾ہک۾وسرج ُ۾غروب۾وہایگ۾وت۾اس۾دؿ۾رھب۾ےک۾ ُحعتہ۾ںیم۾وضحر َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِیۂ وٰاْ ٖہ وسلَّهےن ۾ںیمہ ۾امتؾ ۾اؿ ۾وااعقت۾یک ۾ربخ ۾دے ۾دی ۾وج ۾ایقتم ۾کت ۾وہےن ۾واےل ۾ےھت ،۾وت ۾سج ۾صخش۾ ےن ۾سج ۾دقر ۾زِ،ہدہ ۾اس ۾ہبطخ ۾وک ۾،ہدراھک ۾وہ ۾مہ ۾احص ۾ںیم ۾بس ۾ےس ۾ز،ہدہ ۾ملع ۾واالےہ۔مشکاۃ املصابیح، کتاب احوال القیامه...اخل،باب یف املعجزات،ا حلدیث،۵۹۳۶:ج،۲ص۳۹۷
َ ایس۾رطح ۾ََّ ْیت ۾یک۾ربخدےتی ۾وہےئ۾آےن ۾واےل ۾ونتفں ۾یک۾اشندنیہ ۾رکےت۾وہےئ۾رفام،ہ ۾’’:۾ولوگں۾ر ۾اکی۾
زام ہ۾ااسی۾آےئ۾ ۾ہک۾آدیم۾وک۾اس۾ابت۾یک۾وکیئ۾روا۾ ہ۾وہیگ۾ہک۾اس۾ےن(امؽ)اہکں۾ےس۾احلص۾ایک۾رَحاؾ۾ےس۾ ،ہ۾الحؽ۾ےس۾۔‘‘) (1اےنپ۾دنی۾ر۾ربص۾رکےن۾واال۾ااگنرہ۾ڑکپےن۾واےل۾یک۾رطح۾وہ ۔‘‘)(2اسمدج۾ںیم۾ ُداین۾یک۾
ہکاہّٰلل عَزَّ َو َج َّل۾وک۾اؿ۾ےس۾ھچک۾اکؾ۾م ںی۔‘‘ ابںیت۾وہں۾یگ ،مت۾اؿ۾ےک۾اسھت۾ ہ۾انھٹیب۾ ۾
)(3
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!ایبؿ ۾رکدہ ۾وگتفگےس ۾اہجں ۾یِّ ۾رکمی ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِیۂ وٰاْ ٖہ وسلَّه ۾اک ۾ملعِ ۾بیغ۾ ب۾ ولعمؾ ۾وہا ۾وںیہ ۾ںیمہ ۾ایقتم ۾یک ۾اشنوینں ۾ںیم ۾ےس ۾ا ض ۾اشنوینں ۾ےک ۾ابرے ۾ںیم ۾یھب ۾ملع ۾وہا ۾ہک ۾رُق ِ ِ ںیم ایقتم۾ںیم ۾ولگ ۾اس ۾ابت ۾یک ۾رواہ۾م ںی ۾رکں ۾ےگ ۾ہک ۾امہرا ۾امک،ہ ۾وہا ۾امؽ ۾الحؽ ۾ےہ ۾،ہ ۾رحاؾ ۾،اس ۾دور ۾ َ دنی۾ر۾اقمئ۾رانہ۾ااہتنیئ۾دوشار۾وہ ،۾اسمدج۾ںیم۾ ُد ْنوی۾ابںیت۾وہج ی۾۔ارگ۾مہ۾وغر۾رکں۾وت۾وج ِ ۾العامت۾ایقتم۾ مہ۾ےن۾ںینُس ۾ہی۾امہرے۾اعمرشے۾ںیم۾دىپاوہیکچ۾ںیہ۾۔آج۾مہ۾دب۾یتمسق۾ےسالحؽ۾ورحاؾ۾یک۾زیمت۾ےئک۾ ریغ۾ َّدنھ ۾امکےن۾یک ۾ ُدنھ ۾ںیم۾نگم ۾ںیہ ۾۔،ہد ۾رےئھک!ارگ ۾امں ۾ابپ ۾ ،۾نہب ۾اھبیئ ۾،ویبی ۾وچبں ۾،ہ ۾رقاتب ۾داروں ۾یک۾ … 1خباری ،کتاب البیوع ،باب من لم یبایل من حیث…اخل ،۷/۲ ،حدیث۲۵۵۹: … 2ترمذی ،کتاب الفنت،باب ما جاء یف النیھ عن سب الریاح ،۱۱۵ /۴،حدیث۲۲۶۷: … 3شعب االمیان ،باب یف الصلوات،فصل املیش ایل املساجد ،۸۶/۳،حدیث۲۹۶۲:
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
20
َ ےبنا ۾وخااشہت ۾وپری ۾رکےناور ۾اؿ ۾ےک ۾ َّطع ْیووں ۾ےس ۾ےنچب ۾ےک ۾ےئلرحاؾ ۾والحؽ ۾یک ۾رواہ ۾ےئک ۾ ریغ ۾امؽ ۾و۾ َ ۾ُما قب ۾اؿ۾یک ۾رتتیب ہ۾یک ۾وت۾ںیہک ۾ااسی۾ ہ۾وہ۾ہک۾لک۾ ۾سں۾ےک ُ ِ دوو تل۾عمج۾رکےت۾رےہ ۾اور۾ملعِ۾دنی۾ھکیس۾رک ّ و ۾مدہم۾رکےک۾امہری۾ڑکپاک۾ابث۾نب۾ناںیئ۾۔ ایس۾ ربوزِ۾ایقتم۾یہی۾ویبی۾ےچب۾امہرے۾الخػ۾ابر ہِ۾ایہٰل۾ںیم ُ ّ رطح ۾دورسی ۾اشنین ۾ہی ۾ہک ۾دنی ۾ر ۾ربص ۾رکےن ۾واال ۾ااگنرہ ۾ڑکپےن ۾واےل ۾یک ۾رطح ۾وہ ۾۔رسفمِ۾ریہش ۾رضحت۾ العہم ۾یتفم ۾ادمح ۾،ہر۾اخؿ ۾ َعلَ ِیۂ َر َحن ُۃ اِْ َح َّياٌ ۾اس ۾دحثی ۾اپک۾ےک۾تحت ۾رفامےت۾ںیہ ’’:ا ےس۾اہھت۾ںیم ۾ااگنرہ۾۾رانھک۾ تہب۾یہ ۾ڑبے۾اصرب۾اک ۾اکؾ ۾ےہ ۾ویں۾یہ۾اس۾وتق۾صلخم،۾اکلم۾املسمؿ۾اننب۾تخس ۾لکشُم۾وہ۾ناوے۾ ۔‘‘
)(4
یف۾زام ہ۾ہی۾العتم۾یھب۾امہرے۾اعمرشے۾ںیم۾اپیئ۾ناےن۾یگل۾ےہ۾ہک۾ارگوکیئ۾اچس۾املسمؿ۾اےنپ۾ایپرے۾آاق۾ َ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وسلَّه ۾یک ۾ایپری ُ َّّ ۾سوں ۾ر۾لمع ۾رکے،اےنپ ۾رہچے ۾رداڑیھ ۾رشفی ۾اجسےل،،ہ ۾نشیف۾ َ ریتس۾وک۾ڑوھڑ۾رک ُ َّّ ۾مین۾ابلس ۾اانپ۾ےل۾وتاے۾املسمؿ۾وک۾ َم َعا َذاہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ۾رطح۾رطح۾ےس۾ ۾س۾ےک ُ۾ُمِا قب َّ د اتس،ہناات۾ےہ ۾اس۾اک۾ذماؼ۾اُڑا،ہ۾ناات۾ےہ ۾،اس۾ر۾نعط ۾وعینشت۾ےک ۾ریِت۾رباسےئ۾ناےت۾ںیہ۾۔ارگ ۾وہ۾بت۾یھب۾ ہ۾ ِ امےن۾وت۾ا ض۾اواقت۾۾اس۾ےب۾اچرے۾وک۾ دشدی۾ملُظ۾وت۾اک۾اشن ہ۾۾انبرک۾وخب۾امرا۾اٹیھب۾ناات۾ےہ۾۔اے۾ارفاد۾ َ َ م اک ۾ذج ۾اپےن ۾َّّ ُ ، ْ َ سوں ۾یک ۾رطػ ۾ َّر یت۾ وکاچےیہہک۾اےنپ۾اس ۾لعف ۾ےس ۾وت ۾رکں۾اور ۾دنی ۾ےس ۾ َّ َّ َّّ ََ َ ڑباھےن۾،رفض۾امنزوں۾ےک۾اسھت۾اسھت۾ ُ َّ ۾ونالف۾یک۾اعدت۾انبےن۾ےئلیک ۾ ِ دوعت۾االسیم۾ےک۾دمین۾اموحؽ۾ س َّ و ےس۾واہتسب۾وہناںیئ۔ َ اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل خیشِ۾رطتقی۾،اریمِاہلسیَّّت۾،ابینِ۾ ِ دوعت۾االسیم۾رضحت۾العہم۾ومالان۾اوب۾الب َؽ۾دمحم۾ َ َ ُسیَّّ ت ی ُ ٔ ِ ۾ِیئ ۾ َدا َم ِت بَزَکات ُہ ُه اْ َعاْ َیہ االسیم ۾اھبویئں ۾وکرفاضئ ۾ےک ۾اسھت ۾اسھت ۾ ں۾ اایلس ۾اطعراقدری َّ۾ر َّضوی ِ ِ خ شاؼ ۾واچ ۾اوراَّ ّوانیب ۾ ۾وریغہ ۾ونالف ۾یک ۾اعدت ۾انبےن ۾یک ۾رتبیغ ۾دالےت ۾رےتہ ۾ںیہ۾ اانپےن ۾اوردجہت،ا ِ ْ ر ٰ …4 مراۃالمناجیح۲۷۱/۷ ،
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
21
۔ویکہکن۾رفض۾یک۾اپدنبی۾ےکاسھت۾اسھت۾ونالف۾ےک۾یھب۾ےب۾امُراضفلئ۾ںیہ۾دحثیِ۾اپک۾ںیم۾آاتےہہک۾
ونالف۾ےک۾ذرےعی۾دنبہ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل اک۾وبحمب ُ ۾ومَّّرب۾نب۾نااتےہ۾۔انچہچن لمتلغَی َ ج لّلْغےل َ م ی ِ َّ َّ اکرفامؿ ۾اعاشیلؿ ۾ےہ۾ہک۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل اراشد۾ سد ۾ا ںَّ ،ر ْمَّہٌِ ۾ ْں َصلی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہ و ٰٖاْہ وسله ۾ ِ ِّ ُ رفاماتےہ۾ :۾ریمے۾یسک ۾دنبے ۾ےن۾ریمے۾رفض۾رکدہ ۾اَّ ْحِؾ۾یک ۾اجبآوری۾ےس۾ز،ہدہ۾وبحمب۾ےش۾ےس۾ریما۾ َ رُقب ۾احلص۾م ںی ۾ایک ۾اور ۾ریما ۾دنبہ َّ و۾نالف۾ےک ۾ذرےعی ۾ریما ۾رُقب ۾احلص ۾رکات ۾راتہ ۾ےہ ۾ںاہں ۾کت۾ہک ۾ںیم۾ ۾م۾رکےن۾اتگل۾وہں۾وت َّ۾َ۾اس۾ےک۾اکؿ۾نب۾ناات۾وہں۾ ۾م۾رکےن۾اتگل۾وہں،۾بج۾ںیم۾اس۾ےس َّ َّ َّّ اس۾ےس َّ َّ َّّ نج ۾ےس۾وہ۾اتنُس ۾ےہ ،۾اس۾یک ۾آںیھکن۾نب۾ناات۾وہں۾نج ۾ےس۾وہ۾داتھکی۾ےہ ،۾اس۾ےک۾اہھت۾نب۾ناات۾وہں۾نج۾ ےس ۾وہ ۾ڑکپات ۾ےہ ۾اور ۾اس۾ےک ۾اپٔوں۾نب ۾ناات ۾وہں۾نج ۾ےس ۾وہ۾اتلچ ۾ےہ ،۾ارگ ۾وہ ۾ ھج ۾ےس ۾وساؽ ۾رکے۾وت ۾ںیم۾ َ ۾ضور۾اطع۾رفامات۾وہں۾اورارگیسک۾زیچ۾ےس۾ریمی۾انپہ۾اچےہ۾وت۾ںیم۾اےس۾رضور۾انپہ۾اطع۾رفامات۾وہں۔'' اےس َّ ر (صحیحالبخاری،کتابالرقاق،بابالتواضع،الحدیث۲:ۺ،۶۵ص)۵۴۵
َ رسفمِ۾ریہش ،۾یکحُ ۾ ُْالِ َّّمْ ُ ، ۾ُ ۾ادمح ۾،ہراخؿ ۾ َعلَ ِیۂ َرحِ َن ُۃ اِْ َح َّياٌ اس ۾دحثی۾ِ ۾اپک ۾ےک۾تحت ۾رفامےت ۾ںیہ:اس۾ ۾ُحؽ۾رکناات۾ےہ۾ا ےس۾وک ہل۾ںیم۾آگ۾،ہ۾وھپؽ۾ںیم۾رگن۾و ابعرت۾اک۾ہی۾بلطم۾م ںی۾ہک۾دخا ۾اعتٰیل ۾ َّوىل۾ںیم ُ ُ و ُحؽ۾ےس ۾اپک ۾ےہ ۾اور۾ہی۾دیقعہ۾(رانھک)رفک۾ےہ(ہکلب۾اس۾۾دحثی۾اکبلطم۾ہی۾ےہ۾)۾ہک۾وہ ۾دنبہ۾ وُب،ہک ۾دخا ۾اعتٰیل۾ ُ ُ و َ ہّٰللوہناات۾ےہ۾سج۾ےس۾دخایئ۾اطںیتق۾اس۾ےک۾اََّصاِء۾ںیم۾اکؾ۾رکیت۾ںیہ۾اور۾وہ۾وے۾اکؾ۾رکاتیل۾ےہ۾وج۾ َفيا ف ٔی ا ۾ لقع ۾ےس ۾ َّوراء ۾ںیہ ۾(اسیج۾ہک۾)رضحت ۾امیلسؿ( َعلٰی ىَب ٔ ِّی َيا َو َعل َِی ٔہ اْصَّ لِٰۃُ َواْشَّ ََلو)ےن ۾نیت ۾لیم ۾ےک ۾افہلص ۾ےس۾ ویچیٹن ۾یک ۾آواز ۾ن ۾ىل،رضحت ۾آفص ۾نب ۾ربایخ(رضٔی اہّٰلل َتعالی ع ِيہ)ےن ۾کلپ ۾ےنکپھج ۾ےس ۾ےلہپ َّ َ ۾ی ۾ےس۾تِ۾ َ َ ُ َ ٰ َ َ سیقلب ۾الرک ۾اشؾ ۾ںیم ۾احرض ۾رکد،ہ۔رضحت ۾رمُع( َرض َٔی اہّٰللُ َت َعالٰی عَ ِيہ)ےندمہنیٔ ۾ونمرہ ۾ےس ۾ ُحعتہ ۾ڑپےتھ ۾وہےئ۾ َ َ َ ُ ۾اچنہپدی۔ُحورِ۾اَّ ْ ونر( َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعلَ ِی ٔہ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َسلَّه)ےن ۾ایقتم ۾کت۾ےک۾وااعقت۾مشچب۾ نودن ۾کت ۾اینپ ۾آواز َّ ِ تقِ الُمف ہظح ۾رفامےیل۔ہی ۾بس ۾ایس ۾اطتق ۾ےک ۾رکہ ے ۾ںیہ۔ ۾اس ۾دحثی ۾ےس ۾وہ ۾ولگ ۾ربعت ۾ڑکپں ۾وج ۾اط ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
22
اوایلء۾ےک۾رکنم۾ںیہ۔(رماےۃ۾اانملحیج۾رشح۾اکشمۃ۾ااصملحیب،ج۾وسؾ،صۺ،۷۷ملیقطاِ)
۾تُمرکاتم! تمسِ۾دجسم۾ےس ُ ِ ّ ۾
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾ ۾اھبویئ!انیقی۾وجولگ ۾ا ِابتع۾ِ۾رشتعی ۾اور ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل یک ۾ا ِاطتع ۾ںیم۾ ۾زدنیگ َ َ رزارےت۾ںیہ َّ ۾اورنوالف۾ےک۾ذرےعیاہّٰلل َعزَّ َو َج َّلاک۾رُقب۾اپےتیل۾ںیہ۾وت۾اؿ۾ےک۾اََّصاِںیم۾اہّٰللعَزَّ َو َج َّلیک۾اطںیتق۾
اکؾ ۾رکیت ۾ںیہ ۾اور ۾رھپاِؿ ۾اَ ِوْیا ُءاہّٰلل ۾ےس ۾اے ۾ ُم َحی ِّرُ اِْ ُع َُِل( ۾ینعی۾ولقعں۾وک ۾ریحاؿ۾رکےن۾واےل)اکؾ ۾اصدر۾ ےس سدانداات ۾جنگ ۾شخب َرحِ َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ وہےت ۾ںیہ ۾ہک ۾ںیہنج ۾دھکی ۾رک ۾ولگ ۾ َّدگن ۾رہ ۾ناےت ۾ںیہ۔رضحت ۾ َّ ّ ِ ُ َ ؿںیم۾ےس۾اکی۾اامیؿ۾ارفوز۾رکاتم ُ۾ُس۾ںیہ۔ یھب۾ایسی۾یئک۾رکاامت۾اک۾ ُظہووروہا۔آے۾ا ۾ ۾سدان ۾داات ۾جنگ ۾شخب ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ِٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ےن ۾رمزک ۾االوایلء ۾الوہ ۾ر ۾رشت ۾ فی وقنمؽ ۾ےہ ۾ہک ۾رضحت َّ ّ ِ
الےت ۾یہ ۾اینپ ایقؾ ۾ ہ ۾ےک ۾اسھت ۾اکی ۾ڑوھ ی ۾یس ۾دجسمریمعت ۾رکایئ ۾،اس۾دجسمیک ۾رحماب ۾درگی ۾اسمدجیک تبسن۾ونجب۾یک۾رطػ۾ھچک۾ز،ہدہ۾املئ۾یھت ۾،ذٰہلا مزک ُزاْلوْیاء الوہر۾ںیم۾رےنہ۾واےل اس ۾وتق۾ےک ۾املعء ۾ ۾وک ےن اس۾دجسم۾یک۾تمس۾ےک۾اعمےلم۾ںیم۾وشتشی۾القح۾وہیئ۔انچہچن۾اکی۾روز۾داات۾جنگ۾شخب۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾ ئ امتؾ ۾املعء۾وک ۾اس۾دجسم۾ںیم ۾عمج۾ایک ۾اور۾وخد ۾اامتم۾ےک۾رفاضئ ۾ااجنؾ۾دی،امنز ۾یک ۾ادایگیئ۾ےک۾دعب ۾احرض ۾ نی ےس۾رفام،ہ’’:۾دےئھکی۾ ہک ۾ہبعک ۾رشفی۾سک۾تمس ۾ںیم ۾ےہ؟۾ہی۾ت ان۾اھت۾ہک۾دجسم۾و۾ہبعک۾رشفی۾ےک۾درایمؿ۾ےن۾ رحماب ۾دجسمےک۾نیع۾ اجحابت ۾ےھت ۾بس ۾ےک۾بس۾اُھٹ ۾ےئگ۾اور ۾دےنھکی۾واولں ۾ےن ۾داھکی ۾ہک ۾ہبعک۾رشفی ِ اسےنم۾رظن۾آراہ۾ےہ۔(مقدمه کشفاملحجوبمرتجم،ص ،۵۶وغریہ)
ہن وپھچ ان ِخرہق وپ َشون وک دیقعپ وہ وت دھکی ان وک ٹ ِذ َپبضا ےئل رھپےت ںیہ اینپ ا ستتبون ںیم
َصلِ ا عَل َی اِْ َحبٔیب ! صلَّی اہّٰللُ تعالٰی علٰی مح َّند
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
23
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!انُس۾آپ۾ےن۾ہک۾اہّٰلل عَز َّ َو َج َّل اےنپاخص۾دنبوں۾وک۾سک۾دقر۾ااعنامت۾و
رکاامت۾ےس۾ونازات۾ےہ ۾ہک۾دیسان۾داات۾یلع۾وجہریی۾ َعلَ ِیۂ َر ِح َن ُۃ اہّٰللٔاْ َِِلٔیےناہّٰلل َعزَّ َو َج َّلیک۾اطع۾یک۾وہیئ۾اطتق۾ےس۾ الوہر ۾اور ۾ َک ِعب ُۃاہّٰلل ۾رشفی ۾ےک ۾درایمؿ ۾ےک ۾اسرے ۾ردے ۾اٹہ ۾رک ۾ولوگں ۾وک ۾ َک ِعب ُۃاہّٰلل رشفی ۾اک ۾ددیار۾ رکواد،ہ ۾۔ںیمہ ۾یھب ۾اچےیہ ۾ہک ۾مہ ۾یھب ۾رہ ۾ َّدؾ ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلےک ۾اؿ ۾وبحمب ۾دنبوں ۾یک ۾تبحص ۾ےس ۾ایضیفب۾ وہےت ۾رںیہ۔ارگمہ ۾کین ۾ولوگں ۾یک۾تبحص۾ںیم ۾اُےنھٹ ۾ےنھٹیب۾ےک ۾وخاشہ ۾دنم ۾ںیہ ۾اوروُخدیھب۾انگوہں۾ےس۾ ےتچب۾وہےئ۾۾ایکینں۾رکان۾۾اچےتہ۾ںیہ وت ِ دوعت۾االسیم۾ےک۾دمین۾اموحؽ۾ےس۾واہتسب۾وہناںیئ۾۔ َ دوعت۾االسیم۾داین رھب۾ںیم۾یکین۾یک۾دوعت۾اعؾ۾رکےنّ ُ ، اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل ِ ِ ِ۾ الیھپےنْ،لع سوں۾یک وخوبش۾
دنی۾یک۾ںیعمش۾الجےن۾اور۾ولوگں۾ےک۾دولں۾ںیم۾اوْیا ُءاہّٰلل۾یک۾تبحم۾و۾دیقعت۾ڑباھےن۾ںیم۾رصموػ ےہ۔ داین ےک ےک مک وشیب 492اممکل۾ںیم اس اک َّ َّ دمین۾اغیپؾ۾چنہپ۾اکچےہ۔اسری داین ںیم َّ َّمدین اکؾ ۾وکمظنم ۾رکےن ۾
ےئل ۾رقتًابی 91۾ ہبع ۾نات ۾اقمئ ںیہ،ایہن ۾ںیم ۾ےس اکی ۾ ہبع’’سلجمِ ۾زمار ِ ات اوایلء ‘‘یھب ےہ ،اس۾ َُ َ َ ےبعش۾ےک۾ ِذہم۾داراؿ ۾دمین ۾اکومںےک ۾اسھت ۾اسھت ُ۾برر ِؿ ۾دنی ۾ےک ۾زمار ِ ۾ ُم ات ۾ابمرہک۾ر ۾احرض۾وہرک۾ َ ۾خامت۾رسااجنؾ۾دےتی۾ںیہ۾۔ًالثم َّّ یعامع ذرکوتعن ۾اکاِاقعن۾ دینی ِ د حتی۾المَّق ُددوراصِبح۾زمارےک۾رُعس۾ےک۾ومعق ۾را ِ ِ خ ۾اسمخ ۾ںیم ِ اعش ِِؿ روسؽ ےک َّ َّمدین اقےلف۾ک ر ۾رکواان ۾اورابوصخلص ۾رُعس۾ےک ۾دونں۾ رکان،زمارات ۾ےس مُلْصِقہ ِ د َ ُّ ۾ااصیؽ۾ وں۾رھبےمین۾ےقلح ۾اگلان ۾نج ۾ںیم۾ ُووض،لسُغ َّ َّ د ںیم۾س ںیم ۾زماررشفی ےک ۾اِاحےط ،ممیت،امنزاور ِ َ س ّی وثاب۾اکرطہقی،زمارات۾ر۾احرضی۾ےک۾آداب۾اور۾رساکرِ۾دمہنی۾ َصلَّیاہّٰللتعالٰیعلیہو ٰٖاْہوس َّله۾یک۾ ُ تیں۾اھکسیئ۾ َ نایت ۾ںیہ ۾زین ِ ۾وارسں ۾رھبے ۾ایعاماعت ۾ںیم ۾رشتک ۾،دمین ۾اقولفں ۾ںیم ۾ک راور۾ ۾دوعت ۾االسیم ۾ےک ۾ہتفہ ُ َّّ و دمین ۾ااعنامت ۾ر ۾لمع ۾یک ۾رتبیغ۾یھب ۾دالیئ۾نایت۾ےہ،۾ ِ ا،ہؾ ۾رُعس۾ںیم ۾اصِبح زماریک ۾دختم۾ںیم۾ڈریھوں۾ َ اؿ ِ ۾زماربررگ۾ ِ ۾دوعت ۾االسیم ۾اصِبح ُ ڈریھااصیؽ ۾وثاب۾ےکاحتفئ ۾یھب شیپ ۾ےیک ۾ناےت ۾ںیہ ۾زین ِذہم ۾دار ِ َ ےکم ِّل اصةحؿ ۾ےسوًاتقوفًاتق تالماقت ۾رکےکاِم ںی ِ ۾دوعت االسیم ۾یک۾ ےکسِدہ ۾نیشنُ ،خلَّفَّاِاورزمارات ۾ ُ َّ َّ و َّ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
24
َ واےلمدین اکومں۾ےس۾ ۾وہےن ںیم ۾ کلم ۾ اورریبوؿ ۾ ہنی ادمل ر دا و ۾ ہنی ۾ادمل ِس ر ۾ودما ہنی ۾ادمل نااعمت دامت، خ ِ ِ َّ َّ ُ ُ َ آ ہ۾رکےت۾ںیہ۔اہّٰلل َعزَّ َو َج َّ ۾ل ِ دوعت۾االسیم۾وک۾۾دؿ۾ ُدینگ۾رات۾ ُھخگتی۾رتیق۾اطعرفامےئ۔ ٰامین بٔجاہ ٔاْ َّي ٔب ِّی ِاْل َمین صلَّی اہّٰلل تعا ٰلی علیہوٰاْ ٖہ وس َّله
َصلِا عَل َی اِْ َحبیب!
َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی عَلٰی ُم َح َّند
ایبؿ۾اکالخہص ۾سان ۾داات ۾جنگ ۾شخب ۾یلع ۾وجہریی ۾ َعلَ ِیۂ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!آج ۾ےک ۾ایبؿ ۾ںیم ۾مہ ۾ےن ۾رضحت َّ ّ ِ ُ د
حن ُۃ اہّٰلل ٔا ِْ ََِ ٔ َر َ
ََ یک۾و رت ۾اور ۾آپ۾یک۾اشؿ ۾وتمظع۾ےسقلعتم۾ ُُس۾یک۾اعسدت ۾احلص۾یک۾،۾بس۾ےس۾ےلہپ۾
آپ ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ یک ۾اکی ۾ ۾رکاتم ۾ینس ۾سج۾ںیم ۾اکی ۾نادو ۾رگ ۾آپ یک ۾رکاتم ۾دھکی۾رک ۾االسؾ۾ال،ہ۔۾ َ اس ۾ےک۾دعبآپ َرحِ َن ُۃ اہّٰللٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ اکان ِؾ ۾ابُمرک،۾ ُکییت ۾واَّاقلب۾اور۾آپ۾اکنسِ ۾وافت ۾اور۾دمنف ۾ےک۾ ابرے۾ںیم ۾انس۔اس۾ےک ۾دعب۾آپ ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َع َل ِیہ یک۾ملعِ۾دنی۾ےس۾تبحم۾ےک۾ابرے۾ںیم ۾انس۾ہک ۾آپ۾ َرحِ َنۃُ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َع َل ِیہ ےنرصػ ۾ملعِ ۾دنی ۾احلص ۾رکےن ۾ےئلیک ۾یئک ۾اممکل ۾اک ۾ک ر ۾اایتخر ۾رفام،ہ۔ ۾رھپ ۾مہ ۾ےن ۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ
ےک اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ےک ۾قلعتم۾انس ۾ہک ۾سک ۾رطح ۾اےنپ ۾رم دشِ ۾اپک ۾ےک ۾مکح۾یک۾ لیمع ۾یک ۾اور ۾اےنپ ۾ریپ ۾اصبح ۾ ۾ ۾الے ۾اور۾رھپ ۾اس۾رہش۾ںیم۾ملع۾و۾رعمف۾ےک ۾۾در،ہ۾د ادے۔ںیمہ۾یھب۾ مکح ۾ررمزک ۾االوایلء ۾الوہر ۾رشتفی ٔ اچےیہ۾ہک۾اےنپ۾رم دش۾ِ۾اکلم۾ر۾ہتکن۾ینیچ۾رکےن۾،ہ۾ےب۾ناارتعااضت۾رکےن۾ےک۾اجبےئ۾اؿ۾یک۾رہابت۾ر۾آھکن۾ دنب ۾رکےک۾مکح۾یک۾ لیمع۾رکین۾اچےیہ ۾۔۾آج ۾ںیمہ۾دیسان۾داات۾جنگ۾شخب ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ یک۾و رت۾ےس۾ہی۾یھب۾ ولعمؾ ۾وہا ۾ہک ۾آپ ۾ َرحِ َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ
ےسیک ۾اپدنبِ ۾رشتعی ۾ےھت ۾ہک ۾لسلسم۾اچ
۾اسؽ۾کت۾ک ر۾ںیم۾رےنہ۾
ےک ۾ابووجد ۾یھب ۾آپ یک ۾وکیئ ۾امنزِابامجتع ۾رتک ۾ ہ ۾وہیئ ۾۔ںیمہ ۾یھب ۾اَ ِوْیا ُء اہّٰلل ےکِشقن ۾دقؾ۾ر ۾ےتلچ۾ وہےئ ۾دجسم۾یک۾یلہپ۾فص۾ںیم ریبکتِ اوىلے۾ےک۾اسھت۾امنزِ۾ابامجتع۾یک ۾اپدنبی۾۾رکین۾اچےیہ۾۾۔۾اس۾ےک۾دعب۾مہ۾ ےن ۾داات ۾جنگ ۾شخب ۾ َر ِح َن ُۃ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾یک ۾اکی ۾اورایھچ ۾اعدت ۾ینعی ۾امہمؿ ۾ونازی ۾ےس ۾قلعتم ۾انسہک۾آپ ۾ َر ِح َن ُۃ
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
25
۾آے ۾اور ۾اخىل ۾الچ۾ اہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾تہب ۾امہمؿ ۾وناز ۾ےھت ۾۔آپ ۾وکہی ۾ابت ۾اندنسپ ۾یھت ۾ہک ۾وکیئ ۾آپ ےک ۾در ۾ر ٔ
ناے۾۔ رھپ۾ںیم۾ےن۾آپ۾ےک ۾اسےنم ۾رضحت ۾دیسان ۾داات۾جنگ۾شخب ۾ َر ِح َن ُۃاہّٰلل ٔ َت َعالٰی َعلَ ِیہ ۾اک۾اکی ۾وخاب۾یھب۾ایبؿ۾ ٔ ایک۾ہک ۾سج۾ںیم ۾ایپرے ۾آاق َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعلَ ِیۂ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َس َّلهےن ۾دیسان ۾اام ِؾ ۾امظع ۾اامؾ ۾اوب ۾ہفینح َرض َٔی اہّٰللُ َت َعالٰی َعيِہ ۾ ۾وک وطبرِ۾تقفش۾وگد۾ںیم۾ایل۾وہا۾اھت۾اس وخاب۾ےک ۾نمض۾ںیم،ںیم ۾ ۾ےن۾ملع۾ِبیغ۾ِٰےفطصم ۾ےک۾قلعتم۾دمین۾وھپ۾ؽ۾
یھب ۾شیپ ۾ےئک۔اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل ںیمہ۾یھب ۾ ۾اےنپ۾کین ۾دنبوں ۾یک ۾تبحص ۾ںیم ۾رہ۾رک ۾ا ۾ؿ۾یک ۾و رت ۾ر۾ےتلچ ۾وہےئ۾ زدنیگ۾رسبرکےن۾یک۾وتقیف۾واعسدت۾بیصن۾رفامےئ۾۔ٰا ٔمی ِن ب ٔجاہ ٔاْيَّ ٔب ِّی اِْل َ ٔ می ِن َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہ وس َّله
َصلِا عَل َی اِْ َحبیب! ابرہ۾دمین۾اکومں۾ںیم۾ہصح۾ےئجیل!
َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی عَل ٰی ُم َح َّند
رےتلچ۾وہےئ۾زدنیگ۾رزاران۾اچےتہ۾ ۾ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ ۾! ارگ۾مہ۾اَوْیا ُء اہّٰلل ےک۾ِشقن۾دقؾ۾ ۾ َ ںیہ ۾ وت۾غیلبتِ۾رقآؿ۾و ُ َّّ ۾س ۾یک۾اع ریگم۾ریغ۾تحایس۾رحتکی۾دوعت۾ِ۾االسیم۾ےک ۾دمین۾اموحؽ۾ےس۾واہتسب۾وہ۾ناںیئ ۾۔ اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل ہی۾وہ۾دمین۾اموحؽ۾ےہ۾سج۾ےن۾زبر ؿ۾ِ۾دنی۾ےکرطےقی۾رےتلچ۾وہےئ۾امتؾ۾املسمونں۾وک۾
اینپ۾اوراسری۾داین۾ےک۾ولوگں۾یک۾االصح۾یک۾وکشش۾اک۾ذنہ۾د،ہ اور۾یکین۾ےک۾اکومں۾ںیم۾رتیق۾ےئلیک۾ذیلی۾ےقلح۾ ےک ۾ 42۾دمین ۾اکومںمیں ۾ڑبھ ۾ڑچھ ۾رک ۾ہصح ۾ےنیل ۾یک ۾رتبیغ ۾یھب ۾دالیئ ۾ےہ ۾۔ذیلی ۾ےقلح ۾ےک ۾اؿ ۾ 42۾دمین۾ اکومں۾ںیم ۾ےس ۾اکی ۾دمین ۾اکؾ ۾امنزِ۾رجف۾ےک۾دعب ۾ َّ َّ۾مدین ۾ َّخلْقہ ۾یھب ۾ےہ۔ ۾سج ۾ںیم ۾روزا ہ،نیت ۾آ ِ ،ہت ۾رقاےین ۾ ۾ یک َ َّ َ َ ونرارعلافؿ/رىسفت ۾ ِضراطُ ۾الصِتاِؿ ِ ،۾ درس رىسفت / ۾ارعلافؿ نئ ُ زخا ۾ ورىسفت ۾ امیؿ اال التوت ۾عم ۾رتہمج ْ ر ُ ۾کُ خ َ َ ََّ اضیف ِؿ ۾ ُ َّّ س (1احفصت)اوروظنمؾ صْررہ ۾اقدِرہیَّ ،ر َّضوہی ،ایضہیئ،اطعرہی ۾ڑپاھ ۾ناات ۾ےہ ۾۔ ۾رقآؿ ۾دیجم ۾۾وک ڑپےنھ۾ڑپاھےن۾اور۾ےنھجمس۾اھجمسےن۾یک۾وت۾ایک۾ابت۾ےہ۾۔ صع َّّظ َُ ِم ُص َّّس َّ َّ ٖ َ َّ َّ ُ ٔ ه وسل ہ وٰاْ ہ ی ل َ ع ی ل ا ع ت ُ ہّٰلل ا ی ل ص َ َ ِ مت ۾رفامؿ ۾ م۾ےہَ :خیر ُ ک ِه َم ًِ ت َعل َه اْ ُُِقٰا ٌَ وَعَل َنہ،۾ینعی۾ ۾ یِّ۾رکمَّؾ ۾،۾نور ۾ م َ َ ٰ ِ اک ِ ِ َّ َ ںوک۾اھکس،ہ۔(َص۾ ُاْتُحاِرِی۾ج۾۷۾ص۸۵۴دحثی ۻ)۹۴۶ نیصخش۾وہ۾ےہ۾سج۾ےن۾رقاےؿ۾اھکیس۾اور۾دورسو ۾ ںیمرتہب ۾ ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
َ م ِ ۾روسؽ ۾ارکؾُ ،نورِ ۾ سداناَّس َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی عَيِہ ےس ۾رِواتی ۾ےہ ۾ہک ِ رضحت ۾ ّ ِ ُ
26
ُصس َّ َّّ م ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِیۂ وٰاْ ٖہ وسلَّه
لمع ےن۾اراشدرفام،ہ۾ےہ:۾سج۾صخش۾ےن۾رقا ِےؿ۾اپک۾اھکیس۾اوراھکس،ہ۾اور۾وج۾ھچک۾رقا ِےؿ۾اپک۾ںیم۾ےہ۾اس۾ر۾ ۾ ایک،۾رقاےؿ ۾رشفی ۾اس۾یک۾افشتع۾رکاگیاور۾تّنج۾ںیم۾ےل۾ناےئ۾ َ
لْمُعج ۸۵ص،۷ا۾َّ ْ َّ ُم۾الْکتِبْر۾ ر خیدقشم۾النب۾اسعرِک۾ج ۾ ۔(اتر ۾
للِ َّّطبَّر ِ ّران۾ج۵۴صۼ۽۵دحثی )۵۴۸۹۴اکی ۾اور ۾دحثی ۾اپک ۾ںیم ۾ےہ ۾:سج۾صخش۾ےن۾رقا ِےؿ۾دیجم۾یکا۾ کی۾آتی ۾،ہ قتم۾ےک۾دؿ۾اہلل۾اعتٰیل۾اس۾ےک۾ےیلا۾ اسی۾وثاب۾ایتر۾رفامےئ۾ ۾ہک۾اس۾ےس۾رتہب۾ دنی۾یک۾وکیئ۾تّنس۾اھکسیئ۾ ِ ِ یھبم ںی۾وہ وثاب۾یسک۾ےک۾ےیل۾ ۾
۔ َّ ْ ُ ۵ۼ۶دحثی)۶۶۸۹۸ (َج۾الْصَّوواعِم۾لل ِ ُّس ُیوْو ِظ ّی۾ج۾ۻص ۾
ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!بج۾یھب ۾دمین۾ےقلح۾ںیم ۾رشکی۾وہں۾،ہ ۾وے۾یہ ِ رقآؿ۾دیجم ۾التوت ِ ےک اسھت۾اسھت ۾ تز َجنہ کيز اْلیناٌ اور۾رىسفت۾زخانئ۾ارعلافؿ۾وریغ۾ہ۾ڑپےنھ۾یک۾اعسدت۾بیصن۾وہوت۾ وخب
رہھٹ۾رہھٹ۾رک۾اور۾اس۾ےک۾اعمین ںیم۾وغر۾ورکفرکےت۾وہےئ۾اس۾یک۾التوت۾رکین۾اچےیہ۔ا ٔ ٌِ َش ٓا َءاہّٰللعَزَّ َو َج َّل اس۾ َ یک۾تہب۾ربںیتک۾بیصن۾وہں۾یگ۔اس۾ےک۾العوہ۾دمین۾ےقلح۾ںیم۾اضیفؿ۾ِ ُ َّّ ۾س۾ےک۾1۾احفصت۾اک۾درس۾یھب۾د،ہ۾ناات۾ ۾ُح ِؽ ملعِ ۾دنی ۾ےک ۾اسھت ۾اسھت ۾انگوہں ۾ےس ۾ےنچب ۾اور ۾ایکینں۾ ےہ ۾۔سج ۾ںیم ۾ ۾رشتک ۾یک ۾ربتک ۾ےس ُ و رکےن۾اک۾ذِ ْ َ ہ۾یھب۾ اتن۾ےہ۾۔اس۾ےک۾دعب۾اَ ِْ َح ِن ُد ْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل۾دمین۾ےقلح۾ںیم۾وظنمؾ۾رجشہ۾رشفی۾یھب۾ڑپاھ۾ناات۾ ےہ ۾او خر۾رجشہ۾رشفی۾ےک۾وت۾ایک۾یہ۾ےنہک ۾ہک۾اشمخئِ۾رِکاؾ ۾اک۾ہی۾دوتسر۾راہ۾ےہ!۾ہک ۾وہ ۾اےنپ ۾رمدینی۾و ۾اطنیبل ۾ ۾وک َ ََّ اکی۾ صَّررہ۾رشفی۾یھب۾اطع۾رفام۾ےت خ۾ںیہ۾سج۾ںیم۾ہلسلسٔ۾اعہیل۾ےک۾امتؾ۾اشمخئ۾ےک۾انؾ۾اور۾ َّ۾ضروری۾واظفئ۾اور َ َّ َ ص ََّموص ۾دہا،ہت ۾یھب ۾وہیت ۾ںیہ۔ ۾ َّ َّررہ ۾رشفی ۾ںیم ۾ہلسلسٔ ۾اعہیل ۾ےک ۾اشمخئ ۾ےک ۾انؾ ۾ ،۾ابرتلبیت ۾اس ۾رطح۾ ػ َّّرمیح َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلَ ِی ٔہوٰاْ ٖہوسلَّه ۾کت۾اتچنہپ۾ےہ۔۾ ُمز ید۾وک۾بج۾ہی ےھکل۾وہےت۾ںیہ ۾ہک۾ہلسلس۾یِ۾رکمی۾رٔوو ٌ خ ،ہدرےہ۾ ۾ہک۾ںیم۾ےن۾سج ِ ۾رمشد۾ِاکلم۾ےک۾اہھت۾ںیم۾اہھت۾د۾،ہےہ۾،۾اؿ۾اک۾ہلسلس۾اِؿ۾اشمخئِ ُ۾طعِؾ۾ےس۾وہات۾وہا۾ ۾
ٰاْہ َّ یِ۾رکمی۾ َصلَّیاہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہو ٖ وسله کت۾اتچنہپ۾ےہ،۾وت۾اس۾ےک۾دؽ۾ںیم’’اےنپ ۾اشمخئ‘‘ یک۾ َّخم۾زمدی جاں گ ُز یں خ َّ َّ َ َ ص ص وہیگ۔ َّ َّررہ ۾ ۾اعہیل ۾وک ۾ڑپےنھ ۾یک ۾نیقلت ۾اس ۾ےئل ۾یھب ۾یک ۾نایت ۾ںیہ ۾ہک ۾بج ۾وکیئ ۾" ۾ َّررہ ۾اعہیل" ۾ڑپےھ ۾ ۾ ۾وت
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
27
ااصیؽ ۾وثاب۾رکےن۾یک۾ ابرابر ۾اےنپ۾اشم ِ خئ۾رکاؾ۾ےک۾انؾ۾ےنیل۾یک۾ربتک۾ےس۾انؾ۾یھب ،ہد۾وہناںیئ ۾ےگ۾اور۾رہ ۾ابر ۾ ِ
ااصیؽ۾وثاب۾رکےن۾ واح ُ َّّ د ۾مہس ۾یھب۾وُخش۾وہں۾یگ ۾اور۾ ِ ے۾اکنیلم۾یک۾اَّ ْر ِ رَبَّتک ےس۾ا ٔ ٌِ َ َش ٓا َء اہّٰلل َعزَّ َو َج َّل۾اوایل ٔ واےل۾رمدی۾ر ُُحویص۾رظنِ۾انعتی۾وہیت۾ےہ۾سج۾ےس۾رمدی۾وک۾دینی۾و ُدوینی۾امشیبر۾رَبَّںیتک۾احلص۾وہیت۾ںیہ۾اور۾ افدئہ۾ات۾ےہ۔
اَ ِْ َح ِن ُدْ ٔ ّٰلہ َعزَّ َو َج َّل۾د ِ وعت۾االسیم۾اکدمین۾اموحؽ۾ںیمہ۾اَ ِوْیا ُء اہّٰللےس۾تبحم،ذرکو ُد ُرود۾یک۾اعدت۾
،ویکینں۾یک۾رطػ۾رتبغ۾اورانگوہں۾ےس۾دارت۾اک۾ذنہ۾د ات۾ےہ۾۔۾اس۾دمین۾اموحؽ۾یک۾ربتک۾ےس۾تہب۾ےس۾ َ االسیم۾اھبیئ۾۾انگوہں۾رھبی۾زِدنیگ۾ڑوھڑ۾رک ُ َّّ ۾سوں۾ےک۾اطما قب۾زِدنیگ۾رزارےن۾واےل۾نب۾رےہ۾ںیہ۔آے۾ ۾مین۾د ار۾آپ۾ےک۾وگش۾رزاررکات۾وہں۔ اکی َّ َّ د
َ سں۾یک۾د ار ّو
۾دااتسؿ۾رشعت۾ےک۾اخےمت۾ےک۾اَّوحاؽ۾ھچک۾ویں۾ایبؿ۾رکےت۾ںیہ۾ہک ِ ۾دوعت۾االسیم۾ اکی۾االسیم۾اھبیئ۾اینپ ِ ےک ۾ابکشمر َّ َّ۾مدین ۾اموحؽ ۾ےس ۾واہتسب ۾وہےن ۾ےس ۾لب ۾اہّٰلل َعزَّ َو َج َّلیک ۾انرایض ۾واےل ۾اکومں ۾ںیم ۾ا،ہ ِ ۾ؾ ََ زِتسی(زدنیگ۾ےک۾دؿ۾)۾ربابد ۾رک ۾راہاھت۔ ۾ںیملف ۾ڈراےم ۾دےنھکی ۾اور ۾ ےن ۾ابےج ُ۾ُس ۾اک ۾تہب ۾وشھت ۾اھت۔ ۾ارگ۾ یھبک۾ک ر۾ر ۾ناان ۾وہات ۾وت۾ایسی ۾سب ۾ںیم ۾انھٹیب ۾دنسپرکات ۾سج ۾ںیم ۾ںیملف ۾اور ۾ ےن ۾ابےج ۾ےتلچ ۾وہں ،۾ریمی۾ َ زدنیگ۾ںیم ُ َّّ ۾سوں۾یک۾د ار ۾ ُنوں۾ومندار۾وہیئ۾ہک۾اکی۾دؿ۾اشء۾یک۾امنز۾ڑپےنھ۾دجسم۾ںیم۾ناان۾وہا۔۾امنز۾ےک۾دعب۾ َ ۾اضیفؿ ُ َّّ اکی۾غلبمِ ِ ۾س۾دانی۾رشوع۾ایک،۾ںیم۾یھب۾رقبی۾نا۾ ۾درس ِ ۾دوعت۾االسیم۾ےن۾ڑبے۾دنیشنل۾ادناز۾ںیم ِ َ َ َ ۾اضیفؿ۾ ُ َّّ ۾مٔ رث۾وہا۾ہک۾اباقیگیگ۾ےس۾ س۾ےک ۾اعؾ۾ مہ ۾اافلظ۾ن۾رک ۾اس ۾دقر ُ ِ رک۾ھٹیب۾ایگ۾اور۾وغبر۾درس ُ۾ُس۾اگلِ ، ََّ َ َ ِاضیفؿ ُ ّ َّ ۾س ُ۾ُِ ۾ریما۾ومعمؽ۾نب۾ایگ۔۾رُ ۾ُاالَّ ّوؽ۾ےک ۾ابمرک۾ےنیہم۾ںیم ۾االسیم۾اھبویئں۾ےک ۾رتبیغ۾ درس۾ ِ ََ َ ۾ُس ۾اک ۾ومعق ۾ تالم۔آپ ۾ َدا َم ِتبَزَکاتُہُ ُه دالےن ۾ر ۾اریمِاہلسیَّّت َدا َم ِت بَزَکاتُ ُہ ُه اِْ َعاْ ٔ َیہ اک’’دمین ۾ذمارکہ‘‘دمین ۾لنیچ ۾ر ُ ا ِْ َعاْ ٔ َیہ ۾ےک۾ملع ۾وتمکح۾ےک ۾دمین۾وھُپؽ۾ن ۾رک ۾اامیؿ ۾اتزہ۾وہایگ،۾ رب۾وکرشیک ۾ایتری۾یک۾رکف ۾ذنہ۾ںیم۾رگدش۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
28
َ ۾دوعت ۾االسیم ۾اک ُ ّ رکےن ۾یگل،۾ذٰہلا ۾ںیم۾ےن ۾زدنیگ ۾یک ۾ ہیق۾اسںوسں ۾وک ۾تمینغ ۾ناےتن۾وہےئ ِ ۾سوں رھبا۾ ابکشمردمین ۾اموحؽ ۾اانپ ۾ایل ۾اور ۾اریمِاتّنسلہ ۾ َدا َم ِت بَزَکاتُ ُہ ُه ا ِْ َعاْ ٔ َیہ ےک ۾اطع ۾رکدہ ۾دمین ۾دصقم ۾''ےھجم ۾اینپ ۾اور ۾اسری۾ ُداین ۾ےک ۾ولوگں ۾یک ۾االصح ۾یک ۾وکشش ۾رکین ۾ےہ'' ۾ےک ۾تحت ۾یکین ۾یک ۾دوعت ۾یک ۾ ُدوھںیم ۾اچمےن ۾ںیم ۾وغشمؽ۾ وہایگ۔۾اتد ِؾ۾رحتری۾ذیلی۾حطس۾ر۾دمین۾اقہلف۾ ِذ ّم۾دار۾یک۾اعسدت۾ یل۾وہیئ۾ےہ۔
صلِا َعل َی اِْحبیب!
َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َعلٰی ُم َح َّند
َ َ َ ےھٹیم ۾ےھٹیم ۾االسیم ۾اھبویئ!ایبؿ ۾وکا ِاتتخؾ ۾یک ۾رطػ ۾الےت ۾وہےئ ُ َّّ ۾س ۾یک ۾تلیضف ۾اور ۾دنچ۾ َ س ّی ت ِ ی ُ ں اور۾آداب۾ایبؿ۾رکےن۾یک۾اعس َّدت۾احِص۾رک خات۾وہں۔ خ َخ َ ََّ خ ََّ ۾نوت ،۾ص م ط َّ ع ٰ َّ ے ِ َّ َّ ہّٰلل َت َعال ٰی َع َل ِی ٔہ ا ی ل ص َّ ۾ ۾تنج ؾ ۾ زب ۾ وش ۾،ن تی ۾دہا ۾زبؾ ع تمح، ر ۾ ۾ناؿ ُ َ ِ ِ َّ اتدجارِ ۾راسو تل ،۾َ َّہیساِہِ ُ ُ ّ ٔ َ ۾رفامؿ۾تنج ۾اشنؿ ۾ےہ :۾سج۾ےن۾ریمی ُ َّّ ۾م۾یک ۾ا۾و ۾ر ۾سج۾ ۾م ۾یک۾اُس ۾ےن ۾ ھج۾ےس َّ َّ َّّ ۾س ۾ےس۾ َّ َّ َّّ َوٰاْ ٔ ٖہ َو َس َّله ۾اک ِ م۾یک۾وہ۾تنج۾ںیم۾ریمے۾اسھت۾وہ۾ ۾۔(ا َ ساکرج۹ص)۳۴۳ ےن۾ ھج۾ےس َّ َّ َّّ بنع ِ ِ ِ َ ہنیس۾رتی ُ َّّ ۾س۾اک۾دمہنی۾ ےن۾آاق تّنج۾ںیم۾ڑپویس۾ےھجم۾مت۾اانپ۾انبان َصلِ ا َعل َی اِْ َحبٔیب ! صلَّی اہّٰللُ تعالٰی علٰی مح َّند َ
آے۾خیشِ۾رطتقی۾،اریمِ۾اہل ُس َّّیت۾ َدا َم ِت بَ َزکاتُ ُہ ُه ا ِْ َعاْ ٔ َیہ ۾ےک۾راسےل’’436۾دمین۾وھپؽ‘‘ےس۾اپین۾ےنیپ۾ےک۾دنچ۾ دمین۾وھپؽ۾ےتنس۾ںیہ: دورفانیمِ صط َّعٰ ے َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ وٰاْ ٖہ َّ وسله :اوٹن ۾یک ۾رطح ۾اکی ۾یہ ۾اسسن ۾ںیم تم ۾ویپ،۾ہکلب ۾دو ۾،ہ۾ َ نیت ۾رمہبت ۾(اسسن۾ےل۾رک)۾ویپ ۾اور ۾ےنیپ ۾ےس۾لب۾ب ٔ ِش ٔه اہّٰلل ۾ڑپوھ ۾اور۾رفاتغ۾ر اَِْ َح ِن ُد ْٔلّٰہ اہک۾رکو (۾رِتمِ دی۾ ج ۷۾ص ۷۹۶۾دحثی۾۶۽ۼ)۵یِّ ۾ارکؾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ ٖ وٰاْہ وس َّلهےن ۾ربنت ۾ںیم ۾اسسن ۾ےنیل ۾،ہ ۾اس ۾ںیم۾ وھپےنکن ۾ےس ۾عنم ۾رفام،ہےہ ۾۔ ۾(۾اوبداو،د۾ج۷ص۾۸ۻ۸۾دحثیۼ۶ۻ)۷صُفَّ ّس ِررریہش ۾یکحُ ُْ۾الِ َّّم ۾رضحتِ۾یتفم۾ ادمح ۾،ہر ۾اخؿ ۾ َع َل ِی ٔہ َر َحن ُۃ ا ِْ َح َّياٌ اس ۾دحثیِ ۾اپک۾ےک۾تحت ۾رفامےت ۾ںیہ۾:۾ربنت۾ںیم ۾اسسن۾انیل ۾ناونروں۾اک۾اکؾ۾
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
29
ےہ ۾زیناسسن ۾یھبک ۾زرہیلی ۾وہیت ۾ےہ ۾اِس ۾ےیل ۾ربنت ۾ےس ۾اگل ۾ہنم ۾رک ۾ےک ۾اسسن ۾ول ۾ ،۾(ینعی۾اسسن۾ےتیل۾وتق۾
الگس ۾ہنم ۾ےس ۾اٹہ ۾ول)رگؾ ۾دودھ ۾،ہ ۾اچےئ ۾وک ۾وھپوکنں ۾ےس ۾ڈنھٹا ۾ ہ ۾رکو ۾ہکلب ۾ھچک ۾رہھٹو ۾ ،۾دقرے ۾ڈنھٹی ۾ ۾ وہ ناےئ ۾رھپ ۾ویپ۔(رماےۃ۾جۺ۾ص۾ۻۻ )الی ّتہ ۾ ُد ُرودِ ۾اپک ۾وریغہ ۾ڑپھ ۾رک ۾ ۾تِ ۾افش ۾اپین ۾ر ۾ َّدؾ ۾رکےن۾ںیم ۾رَحَّج۾ ُ ۾ڑوھےٹ۾ُگوٹن۾ںیئپ،۾ڑبے ۾ڑبے۾ م ںی ۾ےنیپ۾ےس ۾ےلہپ بٔ ِش ٔه اہّٰللڑپھ۾ےئجیل ۾وچس۾رکڑوھےٹ ُگٹن ۾ےنیپ ۾ےس ۾ ِخگرر ۾یک ۾امیبری ۾دىپا ۾وہیت ۾ےہ ۾ اپین ۾نیت ۾اسسن۾ںیم ۾ںیئپ ھٹیب ۾رک ۾اوردیسےھ ۾اہھت۾ ُ و ےس۾اپین۾ونش۾ےئجیک ۾ ےنیپ ۾ےس ۾ےلہپ۾دھکی۾ےئجیل۾ہک۾ےنیپ۾یک۾ےش۾ںیم ۾وکیئ ۾اصقنؿ ۾دہ ۾زیچ۾وریغہ۾وت۾م ںی۾ َِ ِْ َح ِن ُد ْٔلّٰہ ےیہک ۾ الگس ۾ںیم ۾ےچب ۾وہےئ۾ احتػ ۾اْ ّساِ َّدۃ ۾زللّدیبجی ۾ ۹۾ص ۾۸۽ )۹یپ ۾ےنکچ ۾ےک ۾دعب ۾ا ےہ(۾ا ِ ُ املسمؿ ۾ےک ۾اصػ ۾رھتسے۾وھجےٹ ۾اپین ۾وک ۾اقِلب ۾الامعتؽ۾وہےن۾ےک ۾ابووجد۾وخاوخماہ ۾انکنیھپ ۾ ہ۾اچےئہ وقنمؽ ۾ےہُ :س ِؤ ُر اْ ُِنؤمٔ ًٔ ٔشفَا ْء۾ینعی ۾املسمؿ ۾ےک۾وھجےٹ ۾ںیم۾افِش ۾ےہ ۾(ااتفلوی۾اْفقہتہِ۾اربکلی۾النب۾رجح۾ لہیت ا می۾ج۸صۻ،۵۵فشک۾اافخلء۾ج۵ص۸ۼ )۷یپ ۾ےنیل ۾ےک ۾دنچ ۾وحملں ۾ےک ۾دعب ۾اخىل ۾الگس۾وک۾دںیھکی۾ےگ۾ ۾دویاروں۾ےس۾ ۾رک۾دنچ۾رطقے۾ دنیپے۾ںیم۾عمج۾وہےکچ۾وہں۾ےگ۾ام ںی یھب۾یپ۾ےئجیل۔ وت۾اس۾یک َ سیَّ زہاروں۾ ُ ّتیں۾ےنھکیس۾ےک۾ےئل۾ۃبتکمُ۾ادملہنی۾یک۾وبطمہع َ۾دو۾بتک۾(642 )۵۾احفصت۾ر۾لمتشم۾اتکب۾''د ا ۾رِ س َّّی رشتعی''ہّصح 43۾اور(422 )۶احفصت۾یک ۾اتکب'' ۾ ُ تیں ۾اور ۾آد ۾ا۾ب۾' ۾' ۾دہ َّّ ً۾یِ۾احلص۾ےئجیک۾اور۾ڑپےئھ۔۾ َ خ ِ ۾رتّ ۾اک ۾اکی ۾رتہبنی ۾ َّذرِد ہ ِ ۾مین ۾اقولفں ۾ںیم ۾اعش ِِؿ ۾روسؽ ۾ےک ۾اسھت۾ ۾دوعت ۾االسیم ۾ےک َّ َّ د ُ َّّ و سں ۾یک ّ َ سں۾رھبا۾ک ر۾یھب۾ےہ۔ ُ َّّ و آٔو ۾دمین ۾اقےلف ۾ںیم ۾مہ ۾رکں ۾لم ۾رک ۾ک ر َ س ّیَّ ت ُ یں ۾ںیھکیس ۾ےگ ۾اس ۾ںیم ۾ا ٔ ٌِ َشا َء اہّٰلل رس ۾رسب سیت ۾سیت ۾اور ۾ابرہ ۾ابرہ ۾دؿ ۾ےک ۾دمین ۾اقےلف ںیم ۾ک ر ۾رکےت ۾روہ ۾بج ۾یھب ۾ںیہمت ۾ومعق ۾ےلم
َصلِا َعل َی ا ِْ َحبیب! َصل َّی اہّٰللُ َت َعال ٰی َعل ٰی ُم َح َّند
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
30
َ دوعت۾االسیم۾ےک۾ہتفہ۾وار ُ َّّ ِ ۾سوں۾رھبے۾ایعامع۾ںیم۾ڑپےھ۾ناےن۾واےل۾ُ 3درودِ۾اپک
بشِ۾ہعمج۾اک ُد ُرود:اَْلّٰ ُہ َّه َصلِّ َو َسلِّ ِه َوبَارٔ ِک َعلٰی َسیِّدٔىَا ُم َح َّندٔ ٌٔ اْيَّ ٔب ِّی ِاْلُم ِّ ِّی اِْ َحب ٔ ِی ٔب اْ َِعالٔی اِْ ََ ِدرٔاْ َِعظ ِٔی ٔه اِْ َجاہ ٔ َو َعلٰی ٰاْ ٔ ٖہ َو َص ِحب ٔ ٖہ َو َسلِّ ِه َ بروگں ۾ےن ۾رفام،ہ ۾ہک ۾وجصخش ۾رہ ۾بشِ ۾ہعمج ۾(ہعمج۾اوررعمجات۾یک۾درایمین۾رات)اِس ۾ ُد ُرود ۾رشفی ۾وک۾ ُ ُر اپدنبی ۾ےس ۾مک ۾از ۾مک ۾اکی ۾رمہبت ۾ڑپےھ ۾ ۾ومت۾ےک ۾وتق ۾رساکرِ ۾دمہنی َصلَّیاہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہوٰاْ ٖہوسلَّه یک۾زِ،ہرت۾ ۾اورق ۾ںیم ۾دالخ ۾وہےت ۾وتق ۾یھب ۾،ںاہں ۾کت ۾ہک ۾وہ ۾دےھکی ۾ ۾ہک ۾رساکرِ ۾دمہنی َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ َّ ْ ر رکے ۾ ََ َ ْ ٖ َّ ۾سِ۾اْ ّساِدات۾ص۲٥۲ملص ًصاِ) َّف۾اْ َّّصلَّووات َّ ے۾لَع َّ ّ ِ د وٰاْہ وسلهاےس۾ رب۾ںیم۾اےنپ۾رتمح۾رھبے۾اہوھتں۾ےس۾اُاتر۾رےہ۾ںیہ۔ (ا َّ ُ
()2امتؾ۾انگہ۾اعمػ:اَْلّٰ ُہ َّه َصلِّ عَلٰی َسیِّدٔ ىَا َو َم ِِْلَ ىَا ُم َح َّندٕ َّوعَلٰی ٰاْ ٔ ٖہ َو َسلِّ ِه ِ ۾سدان۾اسن۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َع ِيہ ۾ےس۾رواتی۾ےہ۾ہک۾اتدجارِدمہنی َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وس َّله ےن۾رفام،ہ۾ رضحت ّ ِ ُ :وج۾صخش۾ہی۾ ُد ُرود۾اپک۾ڑپےھ۾ارگ۾ڑھکا۾اھت۾وت۾ےنھٹیب۾ےس۾ےلہپ۾اور۾اھٹیب۾اھت۾وت۾ڑھکے۾وہےن۾ےس۾ےلہپ۾اس۾ےک۾ ئ انگہ۾اعمػ۾رکدی۾ناںیئ۾ےگ۾۔۾(اًَّاضی۾ص۾)٥٥ ()6رتمح۾ےک۾رّتس۾دروازے َصلَّی اہّٰلل عَلٰی ُم َح َّندٕ
وجہی۾ ُد ُرودِ۾اپک۾ڑپاتھ۾ےہ۾وت۾اس۾ر۾رتمح۾ےک۾22۾دروازے۾وھکؽ۾دے۾ناےت۾ںیہ۔( َا ِْ ََ ِِ ُل اْ َِب ٔد ِیع ص)٧٢٢
( )1اکی۾زہار۾د۾ؿ۾یک۾ایکینں َجز َ اہّٰللُ َع َّيا ُم َح َّن ّدا َما ٍُ َِ اٍَِلُہ ۾سدان ۾اِنب ۾ابعس ۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َع ِي ُہنا ےس ۾رواتی ۾ےہ ۾ہک ۾رساکرِدمہنی ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی عَلَ ِیۂ وٰاْ ٖہ ِ رضحت ّ ِ ُ
وس َّلهےن۾رفام،ہ۾:اس۾ ُد ُرود۾اپک۾وکڑپےنھ۾واےل۾ےئلیک۾رتس۾رفےتش۾اکی۾زہار۾دؿ۾کت۾ایکینں۾ےتھکل۾ںیہ۔
ئ م َّج ۶۹۸دحثی۾۷۴۹ۻ)۵ ۵۴ص ۾ ان۾ج ۾ ۾( ْمَّ ُع۾ازلَّ َّو ِ د
حنۃُ اہّٰلل ٔاِْ ََِ ٔ فیضانداتاعلیہجویری عَلَیِۂ َر َ ِ
31
()1ھچ۾الھک۾ ُد ُرودرشفی۾اکوثاب
اَْلّٰ َُ َّه َصلِّ عَلٰی َسیِّدٔىَا ُم َح َّندٕعَ َد َد َماف ٔ ِی عٔل ِٔه اہّٰللٔ َص ََل ّۃ َدآئ َٔن ّۃ و ب ٔ َد َواو ٔ ُملِکٔ اہّٰللٔ
حن ُۃاہّٰلل ٔا ِْ َہاد ٔ رضحت۾ادمحاصوِی۾ َع َل ِی ٔہ َر َ َْ َ ۾سِ۾اْ ّساِدات۾ص۽)۵۸ َّف۾اْ َّّصلَّووات َّ ے۾لَع َّ ّ ِ د ابرڑپےنھ۾ےس۾ھچ۾الھک۾ ُد ُرودرشفی۾ڑپےنھ۾اکوثاب۾احلص۾وہات۾ےہ۔۾(ا َّ ُ
ا ض۾زبروگں ےس۾لقن۾رکےت۾ںیہ:۾اس۾ ُد ُرود۾رشفی۾وک اکی۾
رُقب۾ (ِ )3
صط
َّعٰےی۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وس َّله
اَْلّٰ ُہ َّه َصلِّ َعلٰی ُم َح َّند َٕک َنا تُحٔب َوتَزِ ٰضی َْہ
۾صدقیِ۾اربک۾ اکی ۾دؿ ۾اکی ۾صخش ۾آ،ہ ۾وتوضحرِ ۾اونر َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وسلَّه ےن ۾اےس ۾اےنپ ۾اور ِ ّ ۾َص ۾رکاؾ ۾ َرضٔ َی اہّٰللُ َت َعالٰی َع ِي ُہه ۾وک ۾نَّعَّصُّت ۾وہاہک ۾ہی ۾وکؿ ۾ذی۾ ریض۾اہلل۾اعتٰیل۾ہنع ۾ےک ۾درایمؿ ۾اھٹب ۾ایل۔ ۾اس ۾ےس َّ ِ رمہبت ۾ےہ ۾!بج ۾وہ ۾الچ ۾ایگ ۾وترساکر ۾ َصلَّی اہّٰللُ َت َعالٰی َع َل ِی ٔہ وٰاْ ٖہ وس َّله ےن ۾رفام،ہ :۾ہی ۾بج ۾ ھج ۾ر ۾ ُد ُرود ۾اپک ۾ڑپاتھ۾ ےہ۾وت۾ویں۾ڑپاتھ۾ےہ۾۔(اَ ِْ ََ ِِ ُل ا ِْ َب ٔد ِیع ص)٥٧١
َصلِ ا َعل َی اِْ َحبٔیب !
صلَّی اہّٰللُتعالٰی علٰی مح َّند