Amanda Diepenmaat Documenteren/ publiceren. master Architectuur jaar 1
abstract
1
ininhoud
houd 1
Maak kennis met.. Amanda Diepenmaat (interview) blz, 4-5
2 Alexander Bodon (dode architect) blz 5-17 3 Vacancy studies (boek recensie) blz 18-19 4 Camouflage (research artikel) blz 20-29 5 Een kuuroord voor de ziel (rapportage) blz 30-37
Colofon
REDACTIE: 0641539970
EINDREDACTIE: Amanda Diepenmaat HOOFDREDACTIE: Amanda Diepenmaat
AB-STRACT Is een uitgave van: ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten postbus 49 6800 AA Arnhem www.artez.nl
GRAFISCHE VORMGEVING: Amanda Diepenmaat
UITGEVER: Caroline C. Kruit
Amanda.diepenmaat@kpnmail.nl
2
3
INTERVIEW
MAAK KENNIS .... met Amanda Diepenmaat Wanneer wist je dat je architect wilde worden? Amanda: Vrij vroeg had ik al een interesse in de ruimte om mij heen, nadat ik eerst interieurarchitectuur ben gaan studeren wist ik vanaf het tweede/derde jaar van de bachelor opleiding dat ik graag meer wilde weten van architectuur.
Wat kan je vertellen over jouw handschrift (in de architectuur?) Amanda: Ik werk vrij abstract, Dit is een beetje voorgekomen vanuit de bachelor opleiding, Ik leerde daar dat vormgeving erg belangrijk is om iets goed te presenteren. Ik laat graag het onnodige weg om zo de essentie van mijn werk goed te kunnen laten zien.
4
Hoe overtuig je je opdrachtgever/docent van de kracht van je ontwerp? Amanda: In de eerste instantie vind ik het belangrijk om zelf achter je werk te staan, ten tweede is het belangrijk om je goed in de opdrachtgever en locatie te verdiepen waarna je hier op in kan gaan en zodoende de essentie kan bereiken.
IINTERVIEW
foto 1: eigenfoto, 2016
foto 2: eigen foto 2016 MAQUETTE AFSTUDEREN
(interviewer: Ellen Overmars)
Wat is voor jou de belangrijkste opgave binnen de architectuur op dit moment voor de toekomst?
Waarom heb je voor de Academie van Bouwkunst te Arnhem gekozen?
Amanda: Eigenlijk vind ik alle aspecten van het vak interessant. Het begint voor mij allemaal bij een goed concept waar een goed en helder ontwerp uit voort komt. Ook het organiseren en het ondernemen vind ik erg interessant.
Amanda: De school sprak me aan, dit gevoel had ik vooral nadat ik de minor hier had gevolgd.
Bij welk bureau zou je het liefst aan de slag willen met je diploma op zak? Amanda: Na mijn studie zou ik wel graag een paar jaar naar Amerika willen om te kijken hoe zij daar met architectuur omgaan, waarschijnlijk in een lekker warm land. Als ik in NL blijf dan zou ik graag bij een bureau willen werken waar ze zich bezig houden met architectuur op kleine schaal en particulieren. Welk bureau dat dan is maakt me niet uit, het hoeft niet super bekend te zijn.
5
DODE ARCHITECT
Alexander bodon 6
DODE ARCHITECT
7
DODE ARCHITECT
Alexander bodon 1906 (wenen) - 1993 (Amsterdam)
8
DODE ARCHITECT
‘Functioneel kan open, warm en vriendelijk zijn’
wie is alexander bodon? Zijn vader was de Hongaarse binnenhuisarchitect en meubelontwerper K. Bodon die van mening was dat zijn zoon eerst het ambacht van meubelmaker diende te leren. Alexander ging toen in de leer bij een meubelmaker en een stoffeerder waarna hij in 1924 begon aan een tweejarige studie aan de kunstnijverheidsschool in Boedapest. Alexander Bodon is na zijn kennismaking met Jan Wils zijn hele leven het Nieuwe Bouwen trouw gebleven. Hij is bekend om de warenhuizen die hij voor C&A ontwierp, maar vooral vanwege zijn ontwerp voor tentoonstellingsgebouw de RAI in Amsterdam.
Alexander Bodon wordt als Hongaar in Wenen geboren. Na de Eerste Wereldoorlog behoort hij tot de vele kinderen uit het verarmde Midden-Europa die de kans krijgen om enige tijd bij pleeggezinnen in het ongeschonden Nederland door te brengen. Via dat pleeggezin leert hij de architect Jan Wils kennen. Na zijn terugkeer studeert hij bouwkunde in Boedapest, maar zijn kennismaking met Wils heeft zo’n diepe indruk gemaakt dat hij in 1926 een stage regelt bij Wils en zich na zijn studie voorgoed in Nederland vestigt. Bodon wordt in 1932 lid van de architectenvereniging “De 8” en blijft zijn hele leven een fervent aanhanger van het Nieuwe Bouwen.
9
DODE ARCHITECT
de s tart van zijn loopbaan Hij begint zijn loopbaan als tekenaar bij Merkelbach en Karsten. Hij is onder meer betrokken bij de bouw van de AVRO-studio in Hilversum. Daarnaast neemt hij deel aan de prijsvraag voor het Raadhuis van Amsterdam in 1936-37. In 1939 vestigt hij zich als zelfstandig architect. De eerste jaren draait zijn bureau grotendeels op het inrichten van tentoonstellingen. Tijdens de oorlog houdt hij zich in het kader van de werkgroep “Architectonische verzorging van de naoorlogse woningbouw� ook bezig met toekomstige woningbouw, maar op enkele kleinere projecten na heeft Bodon zich daar na de oorlog nooit meer mee bemoeid. Hij krijgt daarentegen steeds meer opdrachten van bedrijven en overheden voor fabrieken, winkels en kantoren. Zo is warenhuisketen C&A jarenlang een vaste opdrachtgever van Bodon.
Als Alexander Bodon iets moois ontworpen had, excuseerde hij zich daarvoor. Dat was niet zijn bedoeling geweest. Mooi en lelijk, dat waren begrippen die in zijn visie helemaal niet thuishoorden in de architectuur. 10
DODE ARCHITECT
11
Kantoorgebouw ‘weesperstaete’
12
DODE ARCHITECT
duidelijk en functioneel, in amsterdamse volksmond ook wel ‘de doodskist’ genoemd...
13
DODE ARCHITECT
de architect van de RAI De opdracht die Bodon echter de meeste bekendheid verschaft is het ontwerp voor de RAI tentoonstellingsgebouwen in Amsterdam. Van het eerste ontwerp in 1951 tot alle uitbreidingen en verbouwingen in de jaren tachtig blijft Bodon betrokken bij de RAI. In 1954 wordt Bodon lid van het Rotterdamse bureau Van Bruggen, Sterkenburg en Drexhage. Vanaf 1974 opereert het bureau onder de naam DSBV (Drexhage, Sterkenburg, Bodon en Venstra). Na zijn afscheid van DSBV is Bodon nog enkele jaren als zelfstandig architect werkzaam. 14
Bodon heeft een vooraanstaande rol gespeeld in de Nederlandse architectuur: als bouwer, docent, lid van schoonheidscommissies en jurylid. In 1986 ontving hij een passend afscheid met een eigen tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam: "A. Bodon: een keuze uit mijn werk. Architectuur 1926-1986".
DODE ARCHITECT
15
DODE ARCHITECT
16
DODE ARCHITECT
-NAI,4 april 2017, http://schatkamer.nai.nl/nl/ontwerpers/alexander-bodon -Versnel,jan, kloos J (1990) Alexander Bodon. Rotterdam. Uitgeverij 010 -afbeeldingen: allen behalve 1 en 2 uit het boek ‘Alexander Bodon’
17
Vacancy studies Boek: Vacancy studies Hoofd redacteurs: Ronald rietveld en Erik rietveld / Onderdeel van studio raaaf pagina’s: 192 jaartal: 6 juni 2014 uitgever: NAI010publishers ISBN: 978-94-6208-146-8 te koop: NAIboekverkopers / BoL.com
In
de architectuur studies word het onderwerp vaak belicht. Iedere student heeft wel eens een ontwerp opdracht moeten doen omtrent dit onderwerp. Er zijn vast veel mensen die er nu wel een beetje moe van worden. Toch is het boek Vacancy studies een heel mooi handboek waar in precies word uitgelegd wat er gaande is en hoe je leegstand in Nederland aan zou kunnen pakken. Het bied een optimistische blik.
18
Het gaat hier om objecten als, paleizen, kerken, kloosters, vliegvelden, watertorens, gevangenissen en nog veel meer. Volgens RAAAF [Rietveld Architecture-Art-Affordances] schuilt er een grote potentie in leegstaande publieke en overheidsgebouwen. Ze hebben deze objecten gevisualiseerd doormiddel van een installatie en laten zien om de Architectuurbiënnale van Venetië in 2010. De wereldwijde media-aandacht in onder meer The New York Times, The Guardian en The Architectural Review, toont de internationale relevantie van hun visie voor het nieuwe vakgebied Vacancy Studies.
DODE ARCHITECT
Het boek bestaan uit twee delen. Het eerste deel gaat voornamelijk over het tijdelijk innemen van deze leegstand objecten. Er word hier benadrukt dat op het moment dat een gebouw leeg komt te staan tot een de renovatie of transformatie het gebruik in gebruik zou moeten zijn. Door het tijdelijk beschikbaar stellen van deze gebouwen of ruimtes zou er mogelijk kruisbestuiving kunnen plaatsvinden wat voor verrassende uitkomsten zou kunnen zorgen. In het tweede deel word er aan de hand van een soort atlas een uitgebreid scala aan tijdelijke gebruiksmogelijkheden laten zien. Sommige van deze ruimtes zijn heel erg specafiek en je kan je dan afvragen of een tijdelijk gebruik of zelfs een nieuwe permanentie bestemming wel gaan werken.
Als antwoord op deze vraag worden de ruimtes opnieuw geanalyseerd en krijgen een nieuwe ontwerpbenadering. Dit vraagt om een nieuwe manier van kijken met een context gerichte blik. Standaard ontwerp strategieën zijn dus niet geschikt. Elke ruimte krijgt een speciale behandeling.
Een interessant voorbeeld voor een tijdelijk gebruik is de eindeloos lange startbaan van vliegbasis Soesterberg. Er is een sculptuur gebouwd dat ik als een abstractie vertaling zie van een vliegtuig. Het heeft iets grilligs, maar dat past bij de locatie. Het sculptuur is mobiel en kan verschuiven van de ene leegstaande plek naar het andere object van de vliegbasis. Het doel hiervan is dat het sculptuur ‘Secret Operation 610’ de tijdelijkheid van de ruimte laat zien. Op deze manier zou de bezoeker de context en de historie steeds anders kunnen bekijken. De studenten van de TU Delft maken op deze plek van het tijdelijk onderkomen gebruik maken om een onderzoek te doen naar het nieuwe innovatieve ‘groene vliegen’. Het tijdelijke hergebruik van leegstaande ruimtes kan dus goed werken. RAAAF is bij dit project gestart vanuit de ambitie om de potentie van leegstand te benutten voor innovatie. Een locatie met zo’n geheimzinnige sfeer van de koude oorlog vraagt om gewaagde en misschien wel extreme experimenten zoals ze dat vertellen. Maar wat gebeurd er na deze exprerimenten? Moet er dan niet een keer een permanente bestemming komen? Of laat zo’n uitgesproken gebied als deze vliegbasis dit niet toe? Laten we hopen dat ze voorlopig nog niet uit geëxperimenteerd zijn.. Ander-denkers zijn duidelijk hard nodig in deze maatschappij en er word daarom ook meerdere malen benadrukt dat het Sandberg Instituut in Amsterdam een perfecte plek is om dit doormiddel van een masteropleiding te gaan doen. Amanda Diepenmaat 30-03-17, Apeldoorn
19
RESEARCH ARTIKEL
hoe kan je
camouflage toepassen in
architectuur? 20
RESEARCH ARTIKEL
21
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in DEELEN
camouflage Een van de eerste defenities van camouflage die er op internet vinden zijn luid als volgt: De camouflage zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [kamu’flaʒə] Verbuigingen: camouflage|s (meerv.) 1) keer dat je iets camoufleert Voorbeelden: `door camouflage aan het oog ontrekken`, `sommige dieren hebben een effectieve camouflage` 2) m... http://www.encyclo.nl/begrip/camouflage (1) Camouflage zijn in allerlei vormen toepasbaar. Dieren maken gebruik van camouflage om niet op te vallen. Dit kunnen zij doen door bijvoorbeeld minder snel ten prooi te vallen aan roofdieren, maar roofdieren kunnen dit zelfde doen om juist een prooi te vangen. Niet alleen dieren maken gebruik van camouflage, maar ook mensen doen dit, ook weer op veel verschillende manieren. Bijvoorbeeld militairen, zij dragen een pak met camouflerende patronen en kleuren. Ook schminken zij zich met dezelfde schutkleuren om zo minder op te vallen voor de vijand. Maar ook voor andere doeleinden kunnen mensen zich camoufleren, door bijvoorbeeld gebruik te van make-up om oneffenheden te camoufleren. Buiten mensen en dieren zijn er ook hele gebieden die worden gecamoufleerd. Militaire en strategische objecten zijn op last van de MIVD (de militiaire inlichtingendienst) door Google onherkenbaar gemaakt. (2) Is het hiernaast ook mogelijk om camouflage toe te passen in architectuur?
22
architectuur?
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur?
BUNKERBOERDERIJEN
Op de Veluwe tussen Apeldoorn en Arnhem ligt een uitgestrekt gebied dat vliegbasis Deelen vormt. Vlak voor de eerste wereld oorlog werd het opgeleverd. En in de 2e WO werd het gebied grondig verbouwd en werd het de grootste Duitse vliegbasis in Nederland. Het gebied werd zo aangelegd dat het er van de bovenkant uit ziet als een dorp. De overname van Nederland door de duisters was het startsein voor een zeer omvangrijk bouwproject op het gebied. In de nieuwe provincie van het derde rijk verschenen overal kleine en grotere militaire vliegvelden inclusief kazernes. Er kwamen onder andere hangaars, onderkomens, opslagplaatsen enzovoorts. Het doel was het verdedigen van het belangrijke Ruhrgebied en vanuit de aangelegde vliegvelden wilde men de Geallieerde bommenwerpers onderscheppen. In Deelen werden bunkers in de vorm van boerderijen gebouwd zodat het in zijn geheel er uit kwam te zien als een klein onschuldig dorpje. Het hele terrein werd op deze manier gecamoufleerd. De muren van de ‘bunkerboerderijen’ bestonden uit vijftig tot honderd centimeter dik beton, met voor het raam stalen luiken met opgeschilderde kozijnen. De toegepaste architectuur stijlen waren hier de Delftse school, met rode bakstenen muren, zadelschild en wolfsdaken. Van deze boerderijen is bijna alles in tact gebleven, dit dankzij de camouflage en de structuur van Deelen.
23
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur? Deze vorm van architectuur is moeilijk te plaatsen binnen de Nederlandse architectuur historie omdat er van uit wordt gegaan dat er tijdens de tweede wereldoorlog geen relevante architectuurontwikkeling heeft voorgedaan. Wel heeft er tijdens de bezetting zich een ander inzicht in architectuur en stedenbouw ontwikkeld. De militair strategische vliegveldarchitectuur met de boerderijbunkers met organisch ogende stedenbouw in de bezette gebieden. Er wordt aangenomen dat de vliegvelden als geheel gecamoufleerd werden. Door de landelijke plaatsing van de complexen ontstonden er stedenbouwkundige plannen die sterk lijken op de landbouwnederzetting. De vermomming van de gebouwen leken dan ook op noordwest- Europese boerderijen. De landings- en rolbanen werden geverfd in schutkleuren met het resultaat dat het gebied onopgemerkt bleef aan de vijand.(3) Na de bevrijding werd het een vliegbasis van de koninklijke luchtmacht en vandaag de dag wordt er op het vliegveld geoefend door militairen van de luchtmobiele brigade. Ook zit er een zweefvliegclub gevestigd. De vliegbasis wordt dus nog steeds goed benut. Sinds kort heeft stichting Hoenderloo groep de bunkerboerderijen overgenomen. Hier komen nu moeilijk opvoedbare jongeren te wonen. Daarvoor heeft er een asielzoekers centrum gezeten. Het is bijna alsof dit gebied is ingericht om mensen weg te stoppen ver van de bewoonde wereld. Het gebied is erg afgelegen en het feit dat mensen in een bunker wonen is eigenlijk ook weer een verwijzing naar een soort bescherming voor deze mensen. (4)
24
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur? ‘’Wat een aardig boerderijtje. Midden op de Veluwe. Je zult er maar wonen. En hij staat nog leeg ook. Maar wie op de gesloten luiken klopt, hoort plaatstaal. De buitenmuren zijn een halve meter dik. Het plafond van de woonkamer is van gewapend beton’’. Op het defensie terrein Deelen zijn ruim 50 terreinen overbodig geworden en wachten op nieuwe eigenaren. Allerlei partijen mogen ideeën aandragen en vervolgens een bod doen. Wie het beste scoort, wordt de nieuwe eigenaar. Ik vraag me af of er mensen zijn die in een boerderijbunker willen wonen, omdat er door de structuur en de gebruikte materialen de bunker niet erg makkelijk aan te passen valt. Er zal een diamantzaag aan te pas moeten komen om muren te kunnen weghalen en dan is de vraag ook nog of dat überhaupt wel mag. Ik denk dat het belangrijk is dat je voor de charme en de geschiedenis moet vallen om er te willen wonen. (5)
25
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur? ss sporthal in ellecom (landgoed avegoor) In Het dorp Ellecom gelegen vlakbij Arnhem, staat een oude sporthal. Het is een overblijfsel van de tweede wereldoorlog en heeft een beladen verleden. Deze SS-sporthal is het enige monument van ons land met nationaalsocialistische architectuur. Vanaf 1942 werden er een atletiekbaan en een sporthal aangelegd als trainings- en sportlocatie voor de SS, sinds kort word het gerenoveerd. De sporthal werd net zoals bij vliegveld Deelen vermomd als boerderij De sporthal werd gebouwd alsof het een boerderij was om die te verbergen in het landschap. Door het materiaal gebruik als: bakstenen en daken met rode pannen pasten de gebouwen goed in de omgeving, en vanuit de lucht niet zijn opgevallen.
26
De bouw werd gedaan door Joodse dwangarbeiders uit Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, Op 2 en 3 september 1942 arriveerden 139 mannen, Onder gruwelijke omstandigheden moesten zij dit werk doen. Later is het gebouw nog gebruikt als vakantiekamp voor kinderen en opvang voor asielzoekers. Volgends Hoogeveen die in 2013 hierover een scriptie schreef, is het bijzonder dat de sporthal een bijzondere plaats heeft veroverd bij de inwoners van Ellecom. ‘De donkere bladzijde uit de geschiedenis van het landgoed wordt op Avegoor niet verzwegen maar zeker ook niet extra benadrukt. (6)
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur? DAZZLE PAINTING Dazzle painting: to confuse enemy submarines. Ook wel verwar schilderen genoemd, de Engelse marine begon er in de eerste WO mee. In 1917 kreeg schilder Norman Wilkinson een briljant idee: als de schepen niet onzichtbaar kunnen worden, kunnen we de vijand misschien wel in verwarring brengen. Nu denk je bij camouflage niet gelijk naar iets wat heel erg opvalt maar de techniek werd ontwikkeld nadat de geallieerden geen effectieve camouflage vonden om hun schepen te verbergen. Het bestond uit een schema van complexe geometrische vlakken en hoeken die elkaar onderbraken of overlapten en dat in combinatie met contrasterende kleuren. Dit alles verborg het schip niet maar maakte het voor de vijand moeilijk om de vorm, grootte en de richting waarin het schip voer te bepalen. Een valse boeggolf moest er voor zorgen dat de snelheid van het schip niet goed kon worden ingeschat. De afstandmeters voor de scheepartillerie werd door mensen bediend, deze moesten twee beelden over elkaar brengen tot het doel scherp afgetekend was. In combinatie met de dazzle paintings was dat voor de bedieners van deze meters een lastige taak waardoor het doelwit vaak niet werd geraakt.
Voor elk schip was er andere Dazzle painting bedacht en werden eerst op schaal modellen uitgevoerd door vrouwen van de London’s Royal Academy of Art. Deze werden dan eerst getest en daarna uitvergroot op een schip geschilderd. Het eerste schip dat met dazzle painting te water ging was de HMS Alsattian op het einde van Augustus 1917. Kunstenaar Edward Wadsworth kreeg de supervisie over de camouflage van meer dan tweeduizend schepen. Later ging ging ook de US Navy gebruik maken van deze Dazzle painting maar gebruikte kleinere vlakken en gedempte kleuren. In 1935 begon United Navy Naval Rechears Labaratory aan studies en testen om de scheepscamouflage zo effectief mogelijk te maken met als doel de vijand te verwarren maar ook om de schepen zo onzichtbaar mogelijk te maken tegenover de horizon en de zee.Bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog waren er drieÍndertig verschillende patronen en kleuren in gebruik. Allemaal aangepast aan de verschillende scheepstypes, missies en de verschillende inzetgebieden. Dazzle painting verwijst terug naar de natuur waar veel dieren een vacht ter camouflage hebben waarmee ze zichzelf kunnen beschermen. De inspiratie komt van het kubisme waarbij je aan het schilderij vaak ook niet gelijk kunt zien wat het is. Het is fascinerend om te zien hoe kunst in combinatie met natuur een inspiratie voor kunnen zijn voor het veilig stellen van oorlogsschepen in de eerste WO.(7)
27
RESEARCH ARTIKEL
GLAZEN BOERDERIJ (MVRDV) De glazen boerderij van MVRDV is een doen een denken aan de bunkerboerderijen. Deze boerderij staat op het marktplein van Schijndel en herbergt een markt en verschillende andere faciliteiten. De transparantie van het gebouw verraad de functie deels. Iedereen ziet dat de buitenkant een historische boerderij moet voorstellen maar weet dat de binnenkant een hele andere functie heeft. Een afbeelding van een bestaande boerderij is op een speciale moderne manier afgedrukt op het glas en doet denken aan het effect van gebrandschilderd glas. Door de print varieert het zicht en zijn transparantie. De boerderij is 1.6 keer zo groot als een echte boerderij en daarbij volgt de print deze schaalvergroting. Een deur die normaal 2 meter hoort te zijn is nu dus opeens 4 meter. Dit symboliseert niet alleen de groei van het dorp wat nu een stadje is maar ook voor volwassenen is dit een stukje nostalgie uit hun jeugd. Net als bij de bunker boerderij is dit gebouw alleen maar uiterlijke schijn en zit er een hele andere functie in.
28
Alleen bij de bunkerboerderijen word hier alles aangedaan om het zo goed mogelijk te vermommen omdat het natuurlijk ging om bescherming tegen aanvallen. Bij de glazen boerderij is dit uiteraard niet nodig. Door de structuur en het materiaal gebruik verraad de buitenkant al heel veel. Opvallend is dat als je bij de bunkerboerderij binnenkomt je dan pas ziet dat het een totaal andere functie heeft als dat het op het eerste oog leek. Dat verraden de dikke betonnen muren en vloeren. Het voelt misschien wel een beetje als een grap. De glazen boerderij kan je misschien ook wel een beetje als grap ervaren, alles is 1,6 keer zo groot en als volwassen persoon wordt je hier een beetje van je stuk gebracht omdat door de uitvergrootte schaal je heel klein voelt. Eigenlijk wordt je bij beide gebouwen voor de gek gehouden. En dat ‘voor de gek worden gehouden’ is weer terug te koppelen naar de Dazzle painting waarbij je ook van je spoor word gebracht (8)
RESEARCH ARTIKEL
Hoe kan je camouflage toepassen in
architectuur?
Bron 1: Encyclopedie. Geraadpleegd op 17-04-1017 via www.encyclo.nl/begrip/camouflage Bron 2: Veenendaal, P. (2006). Verboden plekken in Nederland. Geraadpleegd op 17-04-2017 via http://www.marketingfacts.nl/berichten/20060912_verboden_plekken_in_nederland. Marketingexperts Bron 3: Heem Architecten. Onderzoek militair erfgoed boerderijbunkers WOII. Geraadpleegd op4-4-1017 via http://www.heemarchitecten.eu/case/militair-erfgoed-boerderijbunkers/ Bron4: Wikipedia. Vliegbasis Deelen. Geraadpleegd op 4-4-2017 via https://nl.wikipedia.org/ wiki/Vliegbasis_Deelen Bron 5: Marijnissen, Hans.(2009) Wie wil deze bunkerboerderij? Geraadpleegd op 5-4-2017 via https://www.trouw.nl/groen/wie-wil-deze-bunkerboerderij-~a25dabfc/ Trouw Bron 6: Sportgeschiedenis.(2017) Restauratie van SS-sporthal in Ellecom. Geraadpleegd op 5-4-2017 via http://www.sportgeschiedenis.nl/nieuws/2017/03/restauratie-van-ss-sporthal-in-ellecom/ Bron 7: Frontsector. Dazzle painting. Geraadpleegd op 5-4-2017 via https://frontsector.be/index.php/materiaal/maritiem/10-dazzle-painting Bron 8: Architectenbureau MVRDV. Deglazenboerdeij. Geraadpleegd op 5-4-2017 via https://www.mvrdv.nl/en/projects/glass-farm
29
rapportage
een kuuroord voor de ziel 30
rapportage
31
rapportage
PLATTEGROND BESTAANDE SITUATIE
Veertien jaar geleden was er tijdens de Open monumentendag gelegenheid om in de ondergrondse atoombunker bij Radio Kootwijk te kijken voordat deze definitief dicht ging. “De mystieke sfeer van de atoombunker en de grote afzondering van de locatie is wat mij intrigeerde en uitdaagde om voor mijn afstuderen aan de HKU een nieuwe bestemming voor deze bunker te bedenken. ” Radio Kootwijk ligt niet ver van Apeldoorn en is een oud zend/ontvangstation. In mijn jeugd kwam ik hier wel eens als ik een fietstocht maakte met mijn ouders. Ongeveer veertien jaar geleden was er tijdens open monumentendag de gelegenheid om in de ondergrondse atoombunker bij Radio Kootwijk te kijken voordat deze dicht ging in 2001. De herinneringen die ik aan de bunker had zijn me altijd bij gebleven tot op de dag van vandaag. De mystieke sfeer van de atoombunker en de grote afzondering van de locatie is wat mij intrigeert en uitdaagt om een nieuwe bestemming voor deze bunker te bedenken.
32
Radio Kootwijk is gebouwd met één duidelijke functie: zenden en ontvangen. Het zendstation is bewust op deze plek op de Veluwe gerealiseerd omdat alleen daar het beste bereik was om te kunnen zenden en te ontvangen met onder andere Indië. Het gegeven eerst afgezonderd te moeten zijn om vervolgens te kunnen verbinden, vind ik interes¬sant. In mijn onderzoek behandel ik het onderwerp ‘afzonderen’ uitgebreid en probeer ik de volgende vragen te beantwoorden: Kan je door jezelf eerst af te zonderen je weer meer verbonden voelen met je dagelijkse omge¬ving? Zo ja, zou dit kunnen plaatsvinden in de atoombunker bij Radio Kootwijk? En als laatste, wat zou er dan aan de bunker moeten worden veranderd?’
rapportage
RADIO KOOTWIJK 1929
Bunkers worden vaak als eigenzinnig en onhandelbare object ervaren.Ik wil laten zien hoe je met een bunker om kan gaan, een voorbeeld van hoe je een bunker zou kunnen herbestemmen. Door de kwaliteit van de bunker en de essentie van de plek te benutten, krijgt de bunker een eigen specifieke functie. De functie en de ingreep vertellen het verhaal en de essentie van de plek. De ondergrondse atoombunker ligt ten zuidwesten van het hoofdgebouw. In 1965 werd de bunker gebouwd voor het personeel van radio Kootwijk uit angst voor de escalatie van de koude oorlog. Tijdens een nucleaire aanslag konden ze hun werk dan voortzetten in dit noodzendstation. Het ondergrondse gebouw in de vorm van een zeshoek had een eigen elektriciteit voorziening en had o.a. slaapkamer, eetzaal en een algemene verblijfsruimte.
Het bovengrondse toegang gebouw is een aantal jaar geleden gesloopt. Er is dus nu geen toegang meer tot de bunker. Gelukkig ben ik er wel geweest, dit was een jaar of tien geleden met mijn ouders op open monumentendag. Bij binnenkomst waren er douches waarmee ze destijds dachten de atoomstoffen van zich af te kunnen spoelen. De ruimtes waren donker en vochtig en de geur was ook niet erg aangenaam. Er waren dikke stalen tussenduren dat mij deed denken aan dat van een schip. Toch heeft deze ervaring grote indruk op mij achter gelaten en is de drang om hier iets mee te gaan doen sterk. Het nadeel van de atoombunker is, is dat er weinig informatie over te vinden is. Maar dat maakt het voor mij niet minder interessant. De atoombunker is cultuur historisch van belang als uitdrukking van de koude oorlog. De architectuur historische waarde van de bunker is veel minder omdat het geen resultaat is van een bijzonder ontwerp. Ook de vorm en opbouw komt niet voort uit de bijzondere functie.
33
rapportage
De atoombunker is in mijn ontwerp een kuuroord voor de ziel geworden, een retraite. De nieuwe ingang is een tunnel, deze leidt je geleidelijk naar de bunker die zeven meter onder het maaiveld ligt. Vanuit het oosten kom je het gebied op en het eerste wat je in de verte ziet is het hoofdgebouw van Radio Kootwijk. Links naast het gebouw volgt een pad naar beneden, terwijl je naar beneden loopt zie je de betonnen kathedraal steeds groter worden. De tunnel is het eerste gedeelte open, terwijl je richting het zuidwesten naar de Atoombunker loopt kom je ook steeds dieper onder het maaiveld en halverwege is de tunnel meer gesloten.
INGANG ATOOMBUNKER
34
Terwijl je door een donkere gang met hier en daar een lichtje heen loopt. Zie je in de verte daglicht wat vanaf boven op de vloer van de bunker neerstrijkt. Eenmaal aangekomen kun je door een oude nooddeur dat diende voor het buitenhouden van een nucleaire aanval. Voordat je de zware stalen door doorgaat kan je recht omhoog kijken en zie nog even de lucht. Eenmaal in de bunker aangekomen zijn er vier compartimenten, verblijfsruimtes, waar individueel voor een nacht gebruik van kan worden gemaakt. De compartimenten zitten op verschillende hoogtes tussen het maaiveld en de bunker. Op deze manier kan je ervoor kiezen om ver afgezonderd te zijn of juist minder ver. De compartimenten zijn sober ingericht met enkel voorzieningen voor de basis behoeften zoals een pantry een bed en een kleine natte ruimte.
rapportage
BEZINNINGSRUIMTE
TUNNEL ATOOMBUNKER
Licht en zicht worden voorzien door middel van lange openingen die tot acht meter boven het maaiveld uitmonden. Deze openingen zijn de enige verbinding met de context tijdens een verblijf in een compartiment. Boven het maaiveld zijn de openingen van spiegelglas, dit om het object zo min mogelijk te laten opvallen. Tevens wordt door de bomen die er omheen staan de reflectie versterkt. De ervaring die plaats vind tijdens de tocht en het verblijf in de bunker is onderdeel van de ‘bezinning’. Bunkers worden vaak als eigenzinnig en onhandelbare object ervaren. Met mijn afstudeeronderwerp heb ik onderzocht, en laat ik zien hoe ik de essentie van de plek kan vertellen door een nieuwe functie aan de atoombunker te geven en daar de passende ingrepen voor te doen’’.
35
DOORSNEDE ATOOMBUNKER
36
37
38