Sense of place Architectuur en kunst magazine voorjaar 2017
Hoe kiest de ontwerper kleur in de architectuur?
OLD SPACE/NEW PLACE Leegte maakt plek voor ruimte in Nijmegen
Het woord: Harmonie in de architectuur
Sense of place : Color
2
Sense of place 1
Inhoud 4
Interview:
Met Hanneke Andringa
5
Inspiratie beelden
8
Boekrecensie:
‘De architectuur van het geluk’ van Allaine de Botton
10 Onderzoek:
Hoe kiest de ontwerper kleur in de architectuur?
18 Het Woord: Harmonie
20 Column: New Babylon - Constant Nieuwenhuys
22 Reportage
Old space/New place
32 Column:
Column voor Caroline
34 Bronnen
3
Interview met Hanneke Andringa over architectuur
Wanneer wist je dat je architect wilde worden? Bij het volgen van mijn Bachelor Interieur kwam ik erachter dat ik door wilde studeren. Ik wilde alles kunnen ontwerpen, de omgeving, het interieur en het gebouw. Zo kan ik de context van het gebouw, integreren in het gebouw.
Op dit moment is de belangrijkste opgave voor mij om privĂŠ, werk en studie te combineren. Daarbij wil ik in de toekomst niet vergeten wat er nog meer in het leven te leren en te doen is.
Wat kan je vertellen over jouw handschrift (in de architectuur)?
Bij welk bureau zou je het liefst aan de slag gaan met je diploma op zak?
Mijn handschrift komt tot uiting in mijn passie voor tekenen. De concept tekeningen werk ik graag uit in aquarel. Dit handschrift gebruik ik voor mijn zoektocht naar de harmonie tussen buiten en binnen. Deze harmonie vertaald zich in ruimtelijke plattegronden en maquettes.
Voor mij is het belangrijk hoe een bureau in elkaar zit. Ik vind Onix architecten uit Groningen goede architectuur maken. Maar ik moet plezier hebben in mijn werk. Waarbij ik het belangrijk vind om leuke collega’s te hebben, bij wie ik kan lachen en huilen.
Hoe overtuig je je opdrachtgever/docent van de kracht van je ontwerp? Mijn docenten overtuig ik met een goed verhaal, en goede analyses. Waar ik met behulp van concepttekeningen de essentie vertaal in beeld en spraak.
4
Wat is voor jou de belangrijkste opgave binnen de architectuur op dit moment en voor de toekomst?
Waar ga jij je als architect in de toekomst op richten? Belangrijk vind ik een goed concept met een goed verhaal, waar iets persoonlijks in zit. Graag zou ik dit gebruiken om een verbinding te leggen tussen de natuur en architectuur. Het lijkt me heel erg mooi om bijvoorbeeld een paviljoen in het bos te ontwerpen, of een huis op een rots.
Sense of place 1
Ikzelf (ja je gaat er zelf bijna met dichtgeknepen ogen van kijken) tijdens mijn stage in het buitenland: Japan! Tijdens mijn laatste dagen op het noordelijk eiland Hokkaido de hoofdstad Sapporo bezocht. In de stad was een mooi park met een traditionele Japanse tuin te vinden.
5
Inspiration is everywhere! Als je goed om je heen kijkt kom je mooie plekken, beelden, materialen en mensen tegen.
6
1
Ik weet niet waar dit interieur staat maar het spreekt mij erg aan door de oude houten balken en het nieuwe interieur dat er tussen in staat. Dat de oude constructie verlicht is maakt het ontwerp net wat spannender.
2
Mijn held is toch wel een klein beetje mijn oude leraar van de bachelor: Eric de Leeuw. Hij heeft mij alles geleerd over architectuur en is een bijzondere man. Tevens is hij medeoprichter van DAAD architecten en heeft hij op dit moment een bureau met zijn vrouw.
3
Dit beeld is gemaakt door 19 Het Atelier Architecten uit Zwolle en heb ik zien staan op hun facebook pagina. Het is een mooi sfeerbeeld, die iets verteld over het ontwerp, de ruimte, materialen en sfeer. Het inspireert mij om ook zulke mooie sfeerbeelden te kunnen maken.
4
De foto is door mij genomen tijdens een kleine vakantie in Duitsland. Het kasteel is ‘Burg Elz’, een origineel kasteel gelegen in een dal. De plek spreekt me erg aan door de locatie. Er is veel natuur en het kasteel is erg bijzonder door zijn karakteristieke uitstraling.
5
Gisteren heb ik de bouwbeurs bezocht en kwam ik dit mooie materiaal tegen. Ik kende het van een paar ontwerpen en het fascineert mij. Het ziet er interessant uit door de kleur, textuur en het karakter dat het heeft gekregen na het verbranden.
Sense of place 1
1
3
2
4
4
5
5 7
8
Sense of place 1
De architectuur van het geluk De architectuur van het geluk - Alain de Botton – uitgeverij Atlas – Antwerpen/Amsterdam - eerste druk maart 2006
Korte samenvatting In het boek ‘de architectuur van het geluk’ onderzoekt de Britse filosoof Alain de Botton hoe je geluk kan creëren in de architectuur. Dit doet hij vanuit zijn eigen fascinatie over ruimte en geluk en haalt in zijn verhaal daar verschillende ruimtelijke voorbeelden, filo-
sofen en onderzoeken bij. In het boek onderzoekt hij stap voor stap waarom architectuur belangrijk is en waarom het gebeurd dat wij hier als mens blijkbaar gelukkig van willen en kunnen worden.
Recensie De titel van het boek spreekt gelijk erg aan. Het is een titel die iedereen aanspreekt als je je met architectuur bezig houdt, maar ook als je gelukkig wilt worden. Hij schept verwachtingen over hoe je architectuur kan maken waar mensen gelukkig van worden. Een erg hoog streven, want wie zou dat nou niet willen weten? Maar de titel schept ook onduidelijkheid. Want gaat dit boek over geluk vinden in het algemeen en hoe je dit op kan bouwen(verwijzing naar architectuur) of gaat dit boek over architectuur die je gelukkig kan maken? Het is dat laatste. In het boek van Alain de Botton neemt hij je stap voor stap mee in de elementen waaraan architectuur kan voldoen om je gelukkig te voelen. De hoofdstukken zijn goed ingedeeld en zijn ook weer onderverdeeld. In elke onderverdeeld hoofdstuk zijn daarnaast weer kortere alinea’s gemaakt. Deze voelen aan als kleine hersenspinsels die in chronologische wijze zijn neergezet. De tekst is goed te lezen al is goede concentratie wel gewenst.
Doordat het onderwerp vrij moeilijk is maar de tekst helder is om te lezen ga je er snel door heen waardoor je niet altijd stilstaat bij de dingen die er genoemd worden. Alain de Botton legt het in heldere taal uit en maakt geen gebruik van moeilijke woorden. Er worden vele voorbeelden genoemd en plaatjes getoond die ondersteuning bieden aan zijn verhaal. Je moet wel enige kennis in de architectuur hebben om te snappen waar hij het over heeft. Voor een leek kan dit boek een zeer goed begin zijn in de esthetiek van de architectuur en voor iemand die in de architectuur wereld zit een goeie aanvulling waarin voor mij persoonlijk veel bevestiging is gevonden over wat elementen zijn die je kan toepassen om goeie architectuur te maken. Daarnaast is in het boek veel onderzoek te vinden die hij vloeiend in zijn verhaal laat lopen. Het boek ia aan te bevelen aan mensen die geïnteresseerd zijn in esthetiek, geluk, filosofie en architectuur
9
Kleur bekennen
in de architectuur
10
Kleur in de architectuur - maart - april - mei 2017
Sense of place 1
Hoe kiest de ontwerper kleur in de architectuur? De visuele ervaring van kleur kan onbewust de individuele functies en emoties beheren of hier effect op hebben. Kleur beĂŻnvloed subjectieve en objectieve aspecten. In elke land, cultuur, gender of leeftijd geeft kleur een andere ervaring. Kleur is een middel in de architectuur die de architect kan inzetten. Kleur wordt gebruikt door elke architect of ontwerper die denkt dat het iets toevoegt aan zijn of haar ontwerp. Zowel in het interieur als op het exterieur van een gebouw wordt kleur gebruikt. Het trekt de aandacht, je kan het associĂŤren met iets dat dezelfde kleur heeft of de kleur heeft de functie om je in een bepaalde stemming te brengen. Door ontwerpers wordt kleur altijd gebruikt met een reden. Het geeft het gebouw identiteit, maar de omgeving ook. In dit artikel wordt verondersteld dat kleurgebruik binnen de architectuur meerdere doeleinden kan hebben naast een esthetisch doel. Er wordt ingegaan op 4 verschillende filosofen/architecten die vertellen over wat kleur met de toeschouwer doet en wat er met de ruimte of vorm gebeurd als je kleur toevoegt.
De betekenis van elke kleur Rood - Van alle kleuren in het kleurenspectrum is rood de meest opvallende. Het is bewezen dat die kleur de bloeddruk en energie level verhoogd. Vaak wordt rood gebruikt om een statement te maken. De kleur rood wordt geassocieerd met: Liefde, passie, warmte, vlammen, onrust, oorlog, revolutie, bloed, hartstocht, offer, ego, energie en beweging.
Blauw - De kleur van de lucht en van water. Deze kleur geeft rust, kalmte en sereniteit. Het is de meest gewilde kleur in de wereld. Omdat blauw symbool staat voor rust is het vaak in ziekenhuizen of badkamers te vinden. Blauw wordt geassocieerd met: Waarheid, helderheid, waardigheid, de hemel, meditatie en eeuwigheid.
Oranje - De kleur oranje staat bekend om het aanmoedigen van conversatie en activiteiten. Oranje wordt geassocieerd met: Feest, gezelligheid en gretigheid,
Paars - De kleur paars is een combinatie van blauw en rood. Het versterkt creativiteit. Paars wordt geassocieerd met: rijkdom, verfijning, gezag, rouw, tweeslachtigheid, geheim, conflict en labiliteit.
Geel - Geel is de makkelijkste kleur voor de mens om te zien. Verschillende tinten van geel kunnen een andere kleur beleving geven. De kleur geeft een gevoel van vreugde en blijheid. Geel wordt geassocieerd met: Energie, vreugde, tijd, zon, zomer, rijpe oogst, goud en gewin.
Wit - Wit is het symbool van vrede. Het is de aanwezigheid van licht en de beste manier om zuiverheid te representeren. Wit wordt geassocieerd met: Licht, zuiverheid, netheid, dood, ongereptheid, volmaaktheid, goddelijke reinheid, onschuld, licht van geest, vrede en leegte.
Groen - De kleur van de natuur. Groen is de kleur die het meest gezien wordt in de wereld. Groen geeft vaak ontspanning en wekt creativiteit op. Door de verbinding met de natuur staat hij voor vruchtbaarheid, groei en ontwikkeling in het milieu. De kleur groen wordt geassocieerd met: Vruchtbaarheid, vrede, natuur, aarde, lente, jeugd, onervarenheid, macht, vrede en welvaart, hoop, vredige rust en autonomie.
Zwart - Zwart is de donkerste kleur die er is. In het kleurenspectrum is hij anders dan de rest omdat zwart het ontbreken van licht betekent. Zwart wordt geassocieerd met: rebellie, rijkdom, duisternis, elegantie, Macht, dood, rouw, verderf en vernietiging.
11
Theorie en kleur 1 - Ruimtelijk kleur gebruiken De in 1917 opgerichte Nederlandse kunst en architectuur beweging ‘De Stijl’ heeft als één van de eerste stromingen nagedacht over kleurgebruik in de architectuur vanuit een theoretisch perspectief. De kunstenaars Piet Mondriaan en Theo van Doesburg waren hier van de oprichters. Theo van Doesburg, die zowel kunstenaar als architect was, heeft uitbundig nagedacht over wat kleur betekent en hoe deze te gebruiken. In een artikel van De Stijl uit 1928 (Art-Abstract, Theo van Doesburg over kleur in de architectuur) schreef Theo van Doesburg dat licht het meest belangrijke element is in de architectuur. ‘De beelding’ van de ruimte is zonder licht niet denkbaar. Daarnaast is ‘de beelding’ van de ruimte ook niet denkbaar zonder kleur. Kleur en licht vullen elkaar aan. Zonder kleur is volgens van Doesburg architectuur uitdrukkingsloos.
komt met de ruimte. Er ontstond een betrekking tussen kleur en ruimte en tussen mens en kleur. Er ontstond een nieuwe ervaring in de architectuur, namelijk de ervaring van tijd. De ervaring van tijd werd gevonden door de bewegende mens in de ruimte. Hoogte, lengte en breedte werden aangegeven met rood, blauw en geel. Het volume werd aangegeven met grijs, zwart of wit. De dimensies van de ruimte kwamen op die manier op een levendige wijze tot uitdrukking. Architectuur werd niet verstoord door kleur maar juist versterkt. De kleuren die tijdens De Stijl periode zijn gebruik zijn de kleuren: rood, geel en blauw. De primaire kleuren zijn de meest pure kleuren en hebben de meeste waarde omdat ze de basis kleuren zijn van het hele kleurenspectrum.
Volgens van Doesburg kon je kleur in de architectuur toepassen op drie verschillende manieren: 1. De decoratieve/ornamentale manier De ruimte wordt verfraaid door middel van kleur waarbij er geen verband bestaat met de constructie. Het gaat om een smaakvol effect van kleur in de ruimte waarbij de constructie wordt verhuld. 2. De rationalistische of constructieve manier Kleur wordt gebruikt wanneer hij alleen een nuttige functie vervuld. 3. De scheppende of beeldende manier. Dit is het punt waar de schilderkunst in contact
12
Kleur in de architectuur - maart - april - mei 2017
Rietveld Schröderhuis in Utrecht Deze manier van kleur gebruiken wordt terug gezien in het Rietveld Schröderhuis van de architect Gerrit Rietveld, ook een lid van De Stijl. Met zijn langwerpige gekleurde horizontale en verticale balken geeft Rietveld de lengte en breedte van het huis aan.
Sense of place 1
Theorie en kleur 2 - Functioneel kleur gebruiken In 1961 kwam de Zwitserse kunstschilder en kunstpedagoog Johannes Itten met een studie over kleurenleer. Net als de primaire kleuren herkennen we ook 3 basisvormen; namelijk, het vierkant, de cirkel en de driehoek. Johannes Itten koppelt vorm en kleur aan elkaar en zegt dat ze elkaar zouden kunnen versterken. Hij koppelt bepaalde eigenschappen van een primaire vorm aan een primaire kleur. Volgens van Itten staat het vierkant symbool voor materie, zwaarte en scherpe begrenzing. Hij koppelt deze vorm aan rood, de kracht en ondoorzichtigheid van het rood hoort bij de statische vorm van het vierkant. De vorm van een driehoek oogt scherp door zijn hoeken en maken een strijdbare en agressieve indruk. De driehoek staat symbool voor het denken. Bij het gewichtloze en actieve karakter van de vorm past een helder geel.
Het Element House van John Hejduk Het versterken van de ruimtelijke en conceptuele werking van het gebouw doormiddel van kleur wordt ook terug gevonden bij de Amerikaanse architect John Hejduk. Het Element house is voorzien van drie ruimtes die alle drie een andere kleur hebben. Hij gebruikte de drie kleuren om verschillende functies te laten zien. Zo gebruikt hij blauw voor het wassen(deze ruimte is rond), geel voor het wonen(deze ruimte is vierkant) en rood voor het koken(deze ruimte heeft de vorm van een ruit). Elke ruimte heeft dus met zijn eigen kleur ook een andere vorm. Door middel van vorm en kleur wordt duidelijk wat er binnen in de ruimte gebeurd. Kleur wordt ingezet op een functionele manier.
Een cirkel geeft een gevoel van ontspanning en een voortdurende beweging. De cirkel is het symbool van de geest die in zichzelf beweegt. De kleur blauw komt overeen met de doorgaande beweging. Wanneer men voor de secundaire kleuren de bijbehorende vormen vastlegt, dan vindt men voor oranje een trapezium, voor groen een driehoek met gebogen zijden en voor paars een ellips.
13
Theorie en kleur 3 - De spirituele/emotionele benadering van kleur Rudolf Steiner, een Oostenrijkse filosoof en architect, is de grondlegger van de antroposofie. De spirituele beleving en het begrip van onszelf in relatie met het universum wil hij ontdekken. Steiner’s eerste spirituele centrum, Het Goetheanum in Dornach in Zwitserland heeft gebrandschilderde ramen die bezoekers de effecten van kleuren laten ervaren.
Rudolf Steiner, een Oostenrijkse filosoof en architect, is de grondlegger van de antroposofie. De spirituele beleving en het begrip van onszelf in relatie met het universum wil hij ontdekken. Steiner’s eerste spirituele centrum, Het Goetheanum in Dornach in Zwitserland heeft gebrandschilderde ramen die bezoekers de effecten van kleuren laten ervaren.
Hij beschrijft ruimte en kleur en de mens daartussen als een ademhalingsproces. De mens krijgt voor de kleur geel een inademend gevoel en voor de kleur blauw de neiging om uit te ademen. Rudolf Steiner stelt zich voor hoe het ademhalingsproces van de mens zou zijn als je in verschillende ruimtes zou staan die verschillende kleuren zouden hebben. Men zou werkelijk in de kleur leven. Hij zegt dat de ruimte van de mens niet automatisch blauw en geel moet zij maar dat de kleuren in overeenstemming met elkaar en met de bestemming van de ruimte moeten zijn.
Hij beschrijft ruimte en kleur en de mens daartussen als een ademhalingsproces. De mens krijgt voor de kleur geel een inademend gevoel en voor de kleur blauw de neiging om uit te ademen. Rudolf Steiner stelt zich voor hoe het ademhalingsproces van de mens zou zijn als je in verschillende ruimtes zou staan die verschillende kleuren zouden hebben. Men zou werkelijk in de kleur leven. Hij zegt dat de ruimte van de mens niet automatisch blauw en geel moet zij maar dat de kleuren in overeenstemming met elkaar en met de bestemming van de ruimte moeten zijn.
Het nieuwe Sofia ziekenhuis in Zwolle Een voorbeeld dat hier bij past is het nieuwe ziekenhuis in Zwolle die ontworpen is door Alberts & Van Huut, a/d Amstel architecten en Alberts, Van Huut & Partners. De organische bouwstijl is afgeleid van de bouwstijl van het Goetheanum en moet het genezingsproces van de patiënt versnellen. Het hele gebouw is zowel van buiten als binnen versierd met verschillende kleuren waardoor het niet wordt herkend als ziekenhuis. De regenboog kleuren in combinatie met de verschillende materialen geven het gebouw geen één kleur: het gebouw wordt kleur. 14
Kleur in de architectuur - maart - april - mei 2017
Sense of place 1
Theorie en kleur 4 - Kleur kiezen vanuit onderzoek Het toepassen van kleur wordt vaak gedaan door een theoretische benadering. Kleur versterkt het gebouw in functionele, ruimtelijke of emotionele zin. Maar kleur is daarnaast nooit ‘alledaagse geweest en nooit populair. De meer excentrieke architecten kiezen voor kleur maar zo gezegd door de Nederlandse architect Ben van Berkel vertegenwoordigen zij niet de ‘mainstream’. Want waarom is kleur zo moeilijk en is het min of meer taboe in het straatbeeld? Als architect geef je in zekere mate een emotionele waarde aan je gebouw doormiddel van
kleur en minder rationele waarde. De lijn staat boven kleur. Kleur wordt gezien als emotie en lijn als ratio. Kleur kan ook een snel een maniertje worden. Gooi er als architect maar een prikkelend kleurtje tegen aan en er ontstaat veel discussie en aandacht. Maar volgens Van Berkel werkt het niet zo. Het gaat er niet om om een icoon neer te zetten of er steeds een gek kleurtje tegen aan te gooien. Kleur moet een functionele inhoud hebben voor de publieke ruimte. Het begrip kleur kun je daarbij groot opvatten.
De Erasmusbrug in Rotterdam Ben van Berkel heeft de Erasmus brug in Rotterdam een babyblauwe kleur gegeven. Deze kleur is gebaseerd op studies naar de impact die kleuren kunnen hebben. Het is niet een voor de hand liggende kleur, want ook grijs of wit zou gekozen kunnen worden. Maar in dit geval heeft hij de beslissing genomen om voor babyblauw te kiezen omdat deze, veel sterker dan wit, de kleuren van de omgeving aanneemt. Afhankelijk van het licht en de wolken ziet de brug er elke dag weer anders uit.
Het Angoratheater in Lelystad Ook het Angora theater in Lelystad is ontworpen door Ben van Berkel en heeft een net zo bijzondere kleur. Van Berkel kwam tot de conclusie dat Lelystad een grijze stad is en wel wat kleur kon gebruiken. De kleur werkt in dit geval als een stedelijke activator. De keuze voor oranje is geïnspireerd op de ondergaande zon in de omliggende polders. Maar de kleur is ook gekozen omdat mensen het prettig vinden om te kunnen wijzen naar een gebouw. Het fungeert daardoor ook als oriëntatiepunt.
15
Conclusie
Door de jaren heen hebben verschillende architecten aangetoond dat kleur voor meer dient dan alleen esthetische doeleinden. Volgens Theo van Doesburg kan je kleur op drie manieren gebruiken waarin de scheppende manier van kleur gebruiken de meest belangrijke is. De ruimtelijke werking van het huis wordt versterkt door kleur. In de tweede theorie, de kleurentheorie van Johannes Itten wordt er genoemd dat kleur en vorm elkaar kunnen versterken. Daarbij neemt hij de primaire kleuren en de primaire vormen als uitgangspunt. De Amerikaanse architect John Hejduk koppelt deze basisvorm en basiskleur in zijn eigen theorie aan een primaire
16
Kleur in de architectuur - maart - april - mei 2017
functie in de architectuur. In de derde theorie stelt de filosoof Rudolf Steiner zich voor hoe de mens zich zou voelen als de ruimtes om hem heen verschillende kleuren zouden hebben die in overeenstemming met elkaar zijn. Dat een mens zich daardoor beter zou kunnen voelen proberen de architecten van het nieuwe Sofia ziekenhuis in Zwolle te realiseren. Als laatste gaat de Nederlandse architect Ben van Berkel op zoek naar kleur die bij het ontwerp, het concept of de omgeving zelf past. Kleur laat architecten spelen met ruimtelijkheid, functionaliteit en spiritualiteit en nodigt uit tot onderzoek zoals blijkt uit diverse voorbeelden.
Sense of place 1
Kunnen we nu kleur kiezen?
17
Sence of place : Harmonie
18
Sense of place 1
Harmonie voor mij Harmonie is het product van de samenkomst van meerdere delen. Het is de manier waarop de delen samen komen die harmonie kan laten ontstaan. Natuur en architectuur zijn in harmonie wanneer beide delen elkaar sterker maken.
Harmonie komt uit het Grieks en betekent samenvoeging. In het algemeen te gebruiken om een prettig georganiseerde en consequente indeling van de delen in het geheel aan te duiden. Gebruik, in het geval van kunst of architectuur, de term vooral voor het begrip van esthetische omschrijving, waarin de architectonische verhouding of het kunstzinnig ontwerp harmonie vertoont. Van Dale: overeenstemming
19
20
Constant Nieuwenhuys juni 2017
Sense of place 1
Sence of place : Utopische wereld New Babylon (1959) van Constant Nieuwenhuys Met overtuiging doemt het werk van de Nederlandse beeldende kunstenaar Constant Nieuwenhuys op rond het jaar 1959. Zijn werk voelt aan als een intuĂŻtieve krachtige hersenspinsel die bijna 20 jaar van zijn leven inneemt en de kunstenaarswereld en de architectuurwereld een nieuwe blik geeft op de mens en de samenleving. Maar ook weer niet heel onverwacht begint hij aan zijn New Babylon tijdperk. Na de Tweede Wereldoorlog ziet hij de ravages in Duitsland. En ook de toen hij voor een paar maanden in Alba (ItaliĂŤ) woonde ziet hij omstandigheden, dit keer onder zigeuners, die hem inspireerden om een betere leefomgeving te maken oor de mens. Zijn werk is de beleving van vrijheid. Een zeer Utopische denkwijze die fysiek te ervaren is in zijn levensgrote maquettes en installaties. Constant is een man die produceert en produceert. Hij staat nooit stil en krijgt ondertussen 4 kinderen en heeft 4 echtgenotes gehad. Je voelt aan dat er over zijn werk uiterst theoretisch is nagedacht. Zijn statement wekt zeer de interesse op maar het maakproces treft hem in de kern. Zijn zoektocht naar de vorm en de massa laten zien dat het niet makkelijk is om die nieuwe wereld neer te zetten en hoe zal deze er vervolgens uit zien? Zijn werk lijkt soms bijna van een andere planeet te komen. Als futuristische ruimteschippen proberen zijn installaties contact te zoeken met het universum waarin ruimte en tijd van belang lijken te zijn. Maar in zijn nieuwe wereld staat de spelende mens voorop,
een mens die geen grenzen heeft en vrij kan zijn, iets wat juist uiterst menselijk is en wat wij allemaal willen. Zijn werk doet denken aan het werk van de modernistische en vooruitstrevende Zwitserse architect Le Corbusier. In een van Le Corbusier zijn plannen, Plan Voisin, wil hij een deel van de binnenstad van Parijs slopen en er hoge torens neerzetten. De hoge torens zijn appartementen en steken ver boven Parijs uit. Op de grond zijn grote gemeenschappelijke parken en wegen die alle torens met elkaar en de rest van Parijs verbinden. Ik ben blij dat dit plan nooit is gerealiseerd want het zou de verdwijning van de historische en karakteristieke binnenstad van Parijs betekenen. Wel laat het ons nadenken: hoe moet de toekomst er uit zien? En daarna vraag je je af: worden we daar gelukkig van? Waar Le Corbusier ook echt een locatie kiest, blijft Constant meer fantaseren en dit uiten in kunstwerken. Hij durft vooral, hij durft te zoeken, te experimenteren en doet dit niet met een paar kleine ruimtelijke modellen of kleine schetsen maar neemt je mee in honderden ruimtelijke werken en utopische schetsen, zo groot dat hij ze uiteindelijk aan het Haagse gemeente museum schenkt zodat hij verder kan met produceren. Tot op de dag van vandaag is zijn werk van belang en doet het ons nadenken over een nieuwe wereld. 21
Sense of place : Space
Leegte maakt plek voor ruimte 22
old space/new place januari - februari - maart 2017
Sense of place 1
Studentenhotel in Nijmegen Wat: Studentenhotel Waar: Nijmegen Eerste Walstraat en In de Betouwstraat Voor wie: Studenten Projectnaam: Old space/New place Ontwerper: Hanneke Andringa
Old space/New place Op een bijzondere plek staat het nieuwe studentenhotel van Nijmegen, genaamd Old space/New place, tussen twee oude gebouwen, in een krappe straat. Een lege plek vinden in Nijmegen is uitzonderlijk. Bij de in In de Betouwstraat lijkt de straat, voordat het gebouw er stond, opeens een tand te missen in het gebit. Voordat het gebouw er stond werd de leegte gebruikt als parkeerplek voor auto’s en stonden er fietsenrekken.
Omwonenden en voorbijgangers gebruikten de plek als doorgang van de ene straat naar de andere. Een kunstwerk op beide wanden van de huizen links en recht moest de plek meer identiteit geven, maar was moeilijk te ervaren door de graffiti. Nu staat er een nieuw gebouw dat de plek een nieuwe identiteit geeft. Het uitgangspunt voor het ontwerp is het oude huis is dat er voor de oorlog heeft gestaan.
23
Old space/New place Geschiedenis van de plek - Nijmegen kent een rijke historie. In 1847 werd Nijmegen eindelijk ontdaan van haar stadsmuren die de stad altijd hadden beschermt, maar ook altijd hadden afgesloten. De straatnaam Eerste Walstraat, waar het studentenhotel zich bevindt, is naar deze eerste wal van de omringende muur vernoemd. De eerst wal was eerder op deze plek te vinden. Naast de geschiedenis van deze muren heeft de Tweede Wereldoorlog zich ook veel afgespeeld in Nijmegen. Complete huizen en straten zijn verwoest door de bommen die op Nijmegen zijn gevallen. Het lege stuk grond te midden van de volle straat is hier uit te leiden. Een granaatinslag heeft het gebouw in brand laten staan. Het bleef overeind maar heeft daarna nooit meer een functie gehad. Uiteindelijk is
besloten om het gebouw weg te halen en is de plek sindsdien altijd zonder bestemming geweest. Aan de rechterkant van de lege plek staat een gebouw die dezelfde gevel heeft als het gebouw wat er ooit heeft gestaan. Het nieuwe studentenhotel neemt in zijn binnenplaats de vorm aan van het gebouw wat er ooit heeft gestaan. Als het ware een contramal vouwt het gebouw om deze vorm heen. Om extra ruimte te creĂŤren voor het gebouw wordt het pand aan de rechterkant gesloopt.
IIn n de de B Beeto touw uws De oude gevel draai ik een sttrra slag aaat t eme ruimte te creĂŤren.
om een inti-
Het rechtergebouw haal ik weg om meer plek te maken.
Gebouw wat er ooit heeft gestaan.
24
old space/new place januari - februari - maart 2017
IIn n de de B Beeto De weg tussen de Intouude w wsstrBetouwstraat traaa Eerste Walstraat blijft behouden. att
en de
Sense of place 1
Straatbeeld: In de Betouwstraat
- Als een herinnering aan vroeger en wat ooit was krijgt de leegte een nieuwe bestemming: die van ruimte. Ruimte voor ontmoeting in de vorm van het oude huis -
Wat is een studentenhotel? - Het begrip studentenhotel is een nieuw idee waarin het gevoel van een studentenhuis en de luxe van een hotel gecombineerd worden. Er zijn vele studenten die een tijdelijke plek zoeken om te wonen. Denk hierbij aan uitwisselingsstudenten of studenten die een minor of stage in een andere stad doen. Voor diegene is het studentenhotel bedacht. Het hotel herbergt meerdere kamers en beschikt daarnaast vaak over verschillende gemeenschappelijke ruimtes waar de studenten elkaar kunnen ontmoeten. Grote steden hebben al een studentenhotel en Nijmegen krijgt er nu ook een.
25
Beleving van de plek
Na een kleine wandeling vanaf het station bereik je de In de Betouwstraat. In het midden tussen de statige en karaktervolle huizen in de straat duikt er een gebouw op dat zich gesloten opstelt. Een gevel met lange horizontale ramen en houten latten brengen een andere dynamiek in de straat. Het wekt de nieuwsgierigheid op maar laat nog niet te veel van zich zelf zien. Op ooghoogte kijkt de voorbijganger tegen het beton aan waar het grote gebouw op rust. Aan de linkerkant van het gebouw is een smalle gang die toegankelijk is via een trap. Trede voor trede zie je de lengte van het gebouw die door steekt naar de straat er achter.
26
Deze gang is niet alleen de weg om naar de Eerste Walstraat te komen maar is ook de entree van het studentenhotel. Na een paar stappen lopen duikt de ruimte op. Plotseling is hij daar. Herkenbaar is de vorm van een huis in de ruimte. Je bent binnen in het gebouw, binnen in het huis, maar staat nog steeds buiten. De contouren van de muren nemen een vorm aan die lijkt op de gevels van de straat er voor. Er zijn studenten die elkaar ontmoeten en gesprekken uitwisselen. Van boven, in de nok van de ruimte straalt licht van buiten. Je bent weg uit de stad en het gebouw omarmt je.
old space/new place januari - februari - maart 2017
Sense of place 1
doorsnede met zicht naar de binnenplaats
27
Old space/New place Functies en ruimtelijke indeling van het gebouw - De binnenplaats is omsloten door het gebouw. Als de bezoeker via de binnenplaats het gebouw instapt komt hij gelijk in de gezamenlijke keuken. Een gang verbindt alle ruimtes met elkaar. Op de begane grond zijn twee kamers te vinden, een gezamenlijke keuken, een washok en een gezamenlijke badkamer. Als de bezoeker weer terug gaat naar de binnenplaats is er aan de wand een trap te vinden die je naar de eerste en tweede verdieping brengt. Op de eerste verdieping is er om de binnenplaats heen een gang die je naar alle ruimtes brengt. Dit zijn 4 studentenhotelkamers en een gezamenlijke badkamer. Op de tweede verdieping zijn ook 4 kamers te vinden met daarnaast weer een gezamenlijke badkamer. Alle kamers zijn rond de 25 vierkante meter en hebben uitzicht op de Eerste Walstraat en de In de Betouwstraat. Het gebouw zelf is 14 meter hoog maar steekt niet veel boven de rest van de gebouwen in de straat uit.
28
Uitzicht
omarming
Vorm aannemen
ontmoeting
Begane grond 1:300
Eerste verdieping 1:300
Tweede verdieping 1:300 old space/new place januari - februari - maart 2017
Sense of place 1
Materialen en details - De ramen in de kamers zijn smalle verticale stroken die ongestructureerd in de gevel staan. Ze zorgen voor een speelse gevel en brengen vanuit verschillende plekken licht in de studentenhotelkamers. De gevel zelf is daarnaast bekleed met lichte houten latten. Er ontstaat een dynamisch en ruimtelijk patroon door de latten om en om te leggen. De ene lat ligt plat en de andere staat rechtop in horizontale richting. De gevel oogt mysterieus in de straat en laat niet veel zien van wat er binnen in gebeurd. Naast de houten gevel is een deel van de gevel ook van beton, waar op ooghoogte naar gekeken wordt.
Inspiratie
De Markthallen Tijdens het ontwerpen van het gebouw gingen mijn gedachten naar de markthallen in Gent. Een prachtig ontwerp die op zich zelf staat als autonoom gebouw maar in contact blijft met zijn omgeving. Dit ontwerp is van Robbrecht en Daem architecten en Marie José Van Hee architecten en staat in Gent (België) onder de naam de Markthallen. Met hun inzending voor de architectuurwedstrijd deden ze iets wat niet direct verwacht werd. In plaat van een nieuw plein te ontwerpen herstelden ze het historische stadsweefsel. Het is bedoeld als markthal, maar markten worden er bijna nooit georganiseerd. Door de lege ruimte onder het gebouw kan het elke functie aannemen. Iedereen kan het gebouw zicht toe eigenen. Maar naast deze ‘functie’ heeft het gebouw zo’n bijzondere uitstraling dat het bijna een sculptuur wordt. Het ontwerp heeft de vorm van de oude huizen rondom het plein waar het gebouw op staat. Ook hier is de locatie jaren lang een plek zonder bestemming geweest. Te midden van drie grote gotische kerken werd er op deze plek veel geparkeerd. Met dit nieuwe ontwerp proberen de architecten het oude stedelijke gebied te herstellen die onherkenbaar was geworden. Ondanks zijn formaat van 24.000 m2 past het goed op de locatie. Het is een urban interior die aansluit bij het oude stadkarakter.
De Markthallen - Foto: Tim van de Velde
29
Het Maaiveldontwerp De entree naar de binnenplaats en naar het studentenhotel is duidelijk zichtbaar in de straat. Het hele gebouw staat als het ware op een sokkel. Via deze sokkel, die is gemaakt van beton, loopt men van de In de Betouwstraat naar de Eerste Walstraat. In het midden van deze weg vindt men de binnenplaats en de ingang van het studentenhotel. De sokkel is ook te zien en te bewandelen aan de voor en achter kant van het gebouw. Als het ware een verhoogde stoep wordt de nietsvermoedende voorbijganger zich even bewust van het gebouw. Deze sokkel maakt het gebouw nog specialer en verheft het concept van het huis dat er ooit heeft gestaan. Daarnaast heeft de betonnen sokkel ook een ingebouwde fietsenstalling waar de studenten hun fiets kwijt kunnen. Het gebouw bestaat dus uit drie delen, de sokkel, de massa en de ruimte.
In
de
Plattegrond maaiveldontwerp
Be
to
uw
str
aa
t
Doorsnede maaiveldontwerp 1:200
30
old space/new place januari - februari - maart 2017
Sense of place 1
Old space/New place In het nieuwe ontwerp heeft de leegte eindelijke een functionele en esthetische invulling gekregen: Een plek waar de bewoners en omwonenden elkaar kunnen ontmoeten.
31
architecture
good combination
32
Sense of place 1
Sence of place : People Column / Caroline De zaterdag ochtenden waren afgelopen half jaar voor Caroline. En dat waren wel lessen waarvoor je best nog je bed uit wil komen op de zaterdagochtend. Deze dag is niet het zwaarst (dat is de vrijdag), maar wel een dag dat je de studenten even een flinke oppepper moet geven. We hebben immers een lange week gehad waar de zaterdag dan nog het staartje van is. Ik heb heel erg genoten van haar lessen. Altijd wat chaotisch kwam ze de klas binnen alsof ze net weer een tornado had getrotseerd. De verhalen van wat ze allemaal had meegemaakt onderweg waren als eerste aan de beurt. Ze begint gelukkig luchtig. Niet te zwaar en snapt ook dat we nog even haar les moeten doorstaan. De overgang naar haar vak maakt ze door een door haar gekozen woord uit te lichten en een kort filmpje te laten zien. Super slim, want we zijn gelijk bij de les en stil. Dan begint de rest van haar vak. Ik vind het zo fijn dat ze zo positief is over ons en zegt dat we ambitieus zijn. Ik moet ook altijd ontzettend om haar lachen. Ze brengt heel veel humor in de les en staat bijna als een cabaretier les
te geven, geweldig! Ze heeft veel persoonlijke verhalen waardoor we Caroline ook leren kennen. Die vrouw is een wandelend architectuur boek en je vraagt je bijna af wie ze nog niet heeft ontmoet want het ene interview na het andere interview wordt verteld. Van de leraren die we hebben is zij nog diegene die het meest als juf aanvoelt, of als moeder bijna (maar misschien komt dat ook door alles lekkere traktaties). Nou moeten we natuurlijk niet teveel gaan plakken, niet te veel kleffe woorden. Je krijgt van haar heel veel informatie, daardoor hebben de sheets en de lessen een hoog tempo. Bijhouden en iets opschrijven is daarom soms moeilijk. In dit jaar heb ik gemerkt hoe belangrijk het karakter van iemand is en hoe je daar zelf blij van kan worden en energie van kan krijgen om aan de slag te gaan. Zowel op de vrijdagen als op de zaterdagen als ook in het werkveld. Fijn dit, zo’n stukje schrijven. Bedankt Caroline!
33
Sence of place : Where to find
34
Sense of place 1
Interview
interview afgenomen door: Geurt van Driesten, 2017
foto: Hanneke, Hokkaido (Japan), 2014
Inspiratie
foto verbrand hout : http://www.woodstoxx.be/nl/gevelbekleding-verbrand-hout-naoshima-15x200mm-11665, (22-06-2017) foto Eric de Leeuw: https://nl.linkedin.com/in/eric-de-leeuw08b67619 (22-06-2017) Foto Burg Els: Hanneke Andringa Beeld laboratorium: http://www.19hetatelier.nl/nieuws/19-atelier-wint-selectie-uitbreiding-waterlaboratorium-aqualysis-zwolle/ (22-06-2017) interieur beeld: pinterest
Boek recensie
Boek: de Botton, A., 2006, De architectuur van het geluk, Uitgeverij Atlas, Antwerpen/Amsterdam 50 plusser (11-10-2006), de architectuur van het geluk, http://www.50plusser.nl/?page=magazine&p=artikelen&article_id=356#.WSgjSuvyipo
Kleur
Wikipedia (07-04-2017), Kleur, 18-04-2017, https://nl.wikipedia.org/wiki/Kleur Wikipedia (02-032016), Agoratheater,18-04-2017, https://nl.wikipedia.org/wiki/Agoratheater Wikipedia (25-03-2017), Zwart(kleur),18-04-2017, https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwart_(kleur) Art-Abstract (/), Theo van Doesburg over kleur in de architectuur,18-04-2017, http://www.art-abstract.com/artikelen/theovandoesburg.html Slidshare (17-02-2014), Independent study: the psychology of color in an interior space, 18-04-2017, https://www.slideshare.net/BrittaniAnderson/the-psychology-of-color-in-an-interior-space Trouw (12-03-2009), Meer kleur graag!, 18-04-2017, https://www.trouw.nl/home/meer-kleur-graag~a5bb11d5/ De Architect (2007), Theater in Lelystad door UNStudio, 18-04-2017, http://www.dearchitect.nl/projecten/theater-in-lelystad-door-unstudio Isala (/),Architectuur en bouw,18-04-2017, http://www.isala.nl/over-isala/architectuur Albertsenvanhuut (/),Isala Zwolle,18-04-2017, http:// www.albertsenvanhuut.nl/architecture-and-interior/health-care/hospital-isala-klinieken-zwolle/ Architect (20,07-2012), Color in architecture – more than just decoration, 18-04-2017, http://archinect.com/features/article/53292622/color-in-architecture-more-than-just-decoration Verkenning van de antroposofie (06-12-2007), Kleurentheorie, 18-04-2017, http://verkenningvandeantroposofie. blogspot.nl/2007/12/kleurentheorie.html Boek: Itten,J., 2011, Kleurenleer, De Fontein/Tirion Uitgevers, Utrecht
Column Constant
Wikipedia (27-04-2017), Le Corbusier, 19-06-2017, https://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Corbusier Wikipedia (18-03-2017), Constant Nieuwenhuijs, 19-06-2017,https://nl.wikipedia.org/wiki/Constant_Nieuwenhuijs Stichting Constant, New Babylon, 19-06-2017, http://stichtingconstant.nl/new-babylon-1956-1974 Gemeente Museum Den Haag, Constant-New Babylon, 19-06-2017 https://www. gemeentemuseum.nl/nl/tentoonstellingen/constant-%E2%80%93-new-babylon
Harmonie
Archdaily (02-03-2017), Rural house / RCR Arquitectes,22-06-2017, http://www.archdaily. com/635710/rural-house-rcr-arquitectes Van Dale, harmonie, 22-06-2017, http://www.vandale.nl/ opzoeken?pattern=harmonie+&lang=nn Ensie (04-11-2011), harmonie, 22-06-2017, https://www.ensie.nl/redactie-ensie/harmonie Bouwen en wonen (10-10-2002) , 22-06-2017, http://www.bouwenwonen.nl/news/read.asp?id=755 Encyclo, harmonie, 22-06-2017, http://www.encyclo.nl/begrip/ harmonie
Old space / New place
Ropstar (26-03-2015), Markthallen, zijn ze gehypet of juist de toekomst?, 22-06-2017, https://www. ropstar.nl/markthallen/ Archdaily (29-04-2013), Market hall in Ghent, 22-06-2017, http://www. archdaily.com/365260/market-hall-in-ghent-marie-jose-van-hee-robbrecht-and-daem alle beelden door Hanneke Andringa
35
colofon Jaargang 1 2017 editie 1 Redactie: Hanneke Andringa Redactie adres Deventerstraatweg 33 8012AB Zwolle Tel. 0683177146 hanneke_andringa@hotmail.com Sence of Place is een uitgave van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Postbus 49 6800 AA Arnhem e-mail: Communicatie@ArtEZ.nl Web: www.ArtEZ.nl Uitgever Caroline Kruit Copyright Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. voor eventuele wijzigingen, druk-/ zetfouten of afgelastingen in de geplaatste informatie is noch verantwoordelijk. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitegave mag op enigerlei wijze verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.