dax-ArtEZ_Arnhem2018_Janira Christiaans

JOURNEY naar identiteit

ArtEZ Academie van Bouwkunst

De mensen

Het landschap

De stad

Inhoud

19 Roden Crater - James Turrell

23 Hoe vormen de kleuren van de regenboog een identiteit voor

Aan het woord...

Interview met Janira Christiaans

Buitenlandse studenten welkom in Nijmegen Reportage eigen ontwerp

13 Optoppen van bestaande gebouwen

Researchartikel

Cultuurbeschouwing

het Griekse eiland Santorini? Infographic

25 Zaterdagochtend....

Column

26 De architectuur van het geluk

Boekrecensie

JOURNEY

Cover:

naar identiteit

Foto: Vakantiefoto Aruba door Gregory Kirk Johnson (27 november 2014) https://pixabay.com/nl/ huizen-cactussen-aruba-horizon-591123/

Tekst: Janira Christiaans 1

De materialen

De kleuren

Aan het woord... Interview met Janira Christiaans afgenomen door medestudente Carin Kiezebrink

Wanneer wist je dat je architect wilde worden? Ik heb eerst twee exacte studies geprobeerd, scheikunde en wiskunde, maar al gauw wist ik dat ik daar niet mee verder wilde. Als hobby was ik graag aan het tekenen en schilderen. Daarom heb ik gezocht naar een vakgebied waarin ik dat creatieve kan combineren met de exacte wetenschap en techniek. Ik kwam uit bij de architectuur. Wat kun je vertellen over jouw drijfveer in de architectuur? Het zou mooi zijn als iedereen de mogelijkheid heeft om van mooie gebouwen gebruik te maken, ongeacht of je arm of rijk bent. Ik ben opgegroeid op Aruba en ik weet dat dit niet voor iedereen binnen handbereik is. Ook wil ik graag meer kleur in de architectuur brengen, zoals ze op Aruba doen, met veel felle regenboogkleuren. Mensen die mij kennen zullen mijn gebouwen herkennen. Hoe overtuig je je opdrachtgever/ docent van de kracht van je ontwerp? Bij de opdrachten in het eerste semester heb ik ontdekt dat ik het leuk vind om mijn ontwerp een mooi verhaal mee te geven. Dit kan een verhaal zijn van hoe ik tot het ontwerp ben gekomen, maar ik maak ook graag gebruik van korte zinnetjes, oneliners, die de essentie van het ontwerp weergeven. 3

Wat is voor jou de belangrijkste opgave binnen de architectuur op dit moment en in de toekomst? Ik vind het belangrijk dat er gebruik wordt gemaakt van hernieuwbare materialen, maar vooral dat de beschikbare middelen en grondstoffen eerlijk verdeeld worden, zodat iedereen hetzelfde krijgt aangeboden. Bij welk bureau zou je het liefst aan de slag gaan met je diploma op zak? Het lijkt me erg leuk om bij Mecanoo te werken. Zij doen veel internationale projecten. Ik droom ervan om ook op andere plaatsen in de wereld aan de slag te gaan. Waar zou je graag eens willen bouwen? Op de westkant van Aruba worden hele mooie dure villaâ&#x20AC;&#x2122;s gebouwd. Het lijkt me fantastisch om daar een ontwerp voor te maken. Een groot woonhuis met flinke overstekken, veel overdekte buitenruimtes en balkons en een grote tuin met zwembad. En dan natuurlijk met veel vrolijke kleuren.

Foto gemaakt door Mladen Hanzek

¡Casita Arriba!

Buitenlandse studenten welkom in Nijmegen “Bienvenidos a Casita Arriba” – Zo word je gegroet als je het nieuwe studentenhotel in Nijmegen binnenloopt. Letterlijk vertaald uit het Spaans betekent dit: “Welkom in de bovenwoning”. Maar in het Spaans klinkt het veel leuker. Het nieuwe studentenhotel is een plek om samen te komen en samen te wonen. Zoals de naam van het hotel al suggereert, het hotel is vooral bedoeld om Nederlandse en internationale studenten bij elkaar te brengen. Er is vrijwel niks beter voor een buitenlandse student dan een gemeubileerde kamer te huren met een eigen keukentje in een gebouw waar andere studenten verblijven. Zeker als je voor het eerst in Nederland bent en niemand kent in de stad waar je gaat studeren. 5

De naam “Casita Arriba”

“Voor Studentenhotel Casita Arriba heb ik gekozen om een opbouw op het dak van de buurpanden te maken. In de opbouw zijn acht studio’s gerealiseerd en de andere twee op de tweede verdieping. Hierdoor is de naam Casita Arriba, bovenwoning in het Spaans, de naam van het hotel geworden.” Janira Christiaans, architect

Rode kleur

“De rode kleur heb ik gekozen om het hotel opvallend te maken. De kleur moet uitspringen als je in de straat loopt. Zo weten de buurtbewoners dat er iets nieuws in de straat is gekomen en worden ze nieuwsgierig naar wat er in het gebouw gebeurt. De kleur moet ze aantrekken om binnen te lopen.” Janira Christiaans, architect

Verschijningsvorm

“De vorm van de opbouw is ontstaand door een analyse van de bestaande woningen in de straat. Ik heb specifiek naar de kapvormen gekeken en een abstractie hiervan terug laten komen in de dakrand van de opbouw. Dus ik maak iets nieuws, contrasterend met de bestaande architectuur, maar tegelijkertijd laat ik de verschillende kapvormen van de bestaande panden zien in een soort skyline.” Janira Christiaans, architect

Rode lijn: contourlijn dakvorm nieuwe opbouw Zwarte lijn: contourlijn dakvorm bestaande panden Straatbeeld In de Betouwstraat, Nijmegen. Bestaande panden en doorgang.

Afbeeldingen van project Ontwerplab 3 Context Janira Christiaans 6

Persoonlijke uitgangspunten

“Ik kom oorspronkelijk uit Aruba en ben in 2010 naar Nederland gekomen om te studeren. Ik heb drie jaar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen gestudeerd. Via een particuliere makelaar heb ik een kamer in Arnhem gehuurd en elke dag heb ik met de trein naar Nijmegen gereisd om naar school te gaan. Mijn kamer was vrij klein en de keuken en badkamer heb ik met vier huisgenoten gedeeld. Wat ik jammer vond, was dat ik niet met andere studenten van mijn opleiding in een studentenhuis woonde. Na school had ik geen contact meer met mijn klasgenoten. Ik moest wennen aan het leven en het koude weer in Nederland. Ik had het heel fijn gevonden als ik meer contact met de Nederlandse studenten had kunnen hebben. Door mijn persoonlijke ervaring met het studentenleven van een buitenlandse student heb ik in Casita Arriba gezorgd dat er een plek gecreëerd wordt waar de internationale studenten in contact kunnen komen met de Nederlandse studenten en de buurtbewoners.” - Janira Christiaans, architect In Nijmegen zijn er twee grote opleidingsinstituten waar veel studenten komen studeren. Naast het Centraal Station van Nijmegen heb je de ROC en aan de overkant van de spoor heb je de campus van de Radboud Universiteit Nijmegen en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. De opleidingen trekken veel Nederlandse studenten, maar ook veel internationale studenten, omdat er sommige opleidingen in het Engels worden

gegeven. Er komen veel studenten op kamers wonen in Nijmegen, maar niet alle studenten kunnen een kamer krijgen via een studentenhuisvesting. Vooral buitenlandse studenten hebben hier moeite mee en zoeken via particuliere makelaars een kamer in de buurt.

Opbouw Casita Arriba achtergevel en aansluiting constructie op bestaande daken.

Luchtfoto binnenstad Nijmegen, Keizer Karelplein. Foto door Siebe Swart (1)

Hartje Nijmegen

Waar moet zo’n studentenhotel eigenlijk komen? De bereikbaarheid van de locatie is heel belangrijk en het gebouw moet niet ergens verstopt zijn. Tussen de Eerste Walstraat en In de Betouwstraat te Nijmegen is er een onbebouwde kavel die een perfecte locatie is geweest voor dit studentenhotel. Voor lange tijd is de kavel een doorgang geweest waar fietsen worden gestald. Na een avondje stappen in de stad is deze plek ook als urinoir gebruikt en is hierdoor een minder aangename plek geworden om te komen. Er is dus besloten om de lege kavel een nieuwe functie te geven. Het hotel is in het centrum van Nijmegen gebouwd op loopafstand van het centraal station. Er is een goede verbinding met het openbaar vervoer en er is een supermarkt op twee minuten loopafstand. Verder zijn er veel winkels en horecagelegenheden in de directe omgeving van het hotel. In het hotel komt een fietsenstalling en wasruimte die de studenten kunnen gebruiken. Er komen ook verschillende plekken in het gebouw die openbaar toegankelijk zijn. Het studentenhotel heeft tien studio’s met eigen badkamer en keuken.

Doorsnede studentenhotel met opbouw.

Er is onderzoek gedaan door de studentenvakbond AKKU naar de huisvesting van internationale studenten aan de Radboud Universiteit en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Uit het onderzoek blijkt dat er een gebrek is aan integratie. Vaak wonen internationale studenten apart van Nederlandse studenten. Er ligt ook de nadruk op “short-stay contracten”, die bedoeld zijn voor studenten die een semester of een jaar komen studeren in Nijmegen. Studenten die een hele studie komen volgen, worden minder mogelijkheden aangeboden. Er komen steeds meer buitenlandse studenten een hele studie doen en dus moet hun verblijf in Nijmegen beter aangepakt worden. Het studentenhotel is juist voor deze doelgroep bedoeld en tegelijkertijd wordt integratie van Nederlandse en internationale studenten gestimuleerd. 2

Thema

“Samenkomen en samenwonen is ontstaan door het idee van integratie. Ik wil de buitenlandse studenten in contact laten komen met de buurtbewoners. Hiervoor is er een bijeenkomstruimte met een aangrenzend dakterras in de opbouw gerealiseerd. “Samenwonen” heeft betrekking op het samenbrengen van de Nederlandse en buitenlandse studenten. Samenkomen van de studenten wordt in het gebouw gestimuleerd door ruimtes die gezamenlijk gebruikt kunnen worden.” Janira Christiaans, architect

Derde verdieping, opbouw Casita Arriba. Acht studio’s, gezamenlijke keuken, werkplekken, bijeenkomstruimte en dakterras.

Gaatje vullen

De kavel tussen Eerste Walstraat en In de Betouwstraat is niet altijd onbebouwd geweest. De hele straat bestaat uit herenhuizen van twee tot drie bouwlagen. Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel panden in Nijmegen verwoest. Eén van de woningen van In de Betouwstraat is door een granaatinslag beschadigd geraakt. Het pand heeft een tijd in de steigers gestaan, maar uiteindelijk is er besloten om de woning verder te slopen. 3 Zo is er een doorgang ontstaan. Het ontwerp van het studentenhotel maakt het straatbeeld weer compleet door een chirurgische ingreep. Het nieuwe constructie tussen de buurpanden past precies in het gat en vult de opening tot een verdieping hoger dan de buren. Het hotel heeft twee ingangen; aan de voorzijde en aan de achterzijde. De hoofdentree ligt aan de In de Betouwstraat. Je komt binnen in een lobby waar je in kan checken en vervolgens kan je met de trap of lift naar boven. Bij de achteringang bevinden zich de postkasten van de 10 studio’s. Via deze ingang kan je met je fiets naar binnen en in de fietsenstalling zetten. Op de eerste verdieping is er een lounge en de wasruimte. De eerste twee studio’s bevinden zich op de tweede verdieping. De andere studio’s en bijeenkomstfuncties bevinden zich in de opbouw. Alle studio’s hebben een eigen badkamer, keukenblok, eettafel, kledingkast en tweepersoonsbed. De luxere kamers hebben een

Links naar rechts: Begane grond. Entree met check-in, fietsenstalling voor de studenten en de postkasten bij de achteringang. Eerste verdieping. Lounge en wasruimte voor de studenten. Tweede verdieping. Twee studio’s. Studio 1 met slaapruimte op de derde verdieping.

zithoekje en de grootste studio van 48 m² heeft een ligbad in de badkamer in plaats van een douche. Om bij de werkplekken en bijeenkomstruimte te komen, loop je eerst langs de ingang van enkele studio’s en kom je bij het dakterras. Hier kunnen de studenten en buurtbewoners samenkomen en van het uitzicht genieten.

Optoppen

Bronnenlijst (1) Swart, Siebe, “Binnenstad Nijmegen, Keizer Karelplein”, flickr, 9 juni 2016. https://www.flickr.com/ photos/48025326@N04/28106866680 (11 juni 2018).

Voor de constructie van de opbouw is er onderzoek gedaan naar verschillende mogelijkheden van optoppen van bestaande gebouwen. In het researchartikel “Optoppen van bestaande gebouwen” is het volledige onderzoek te lezen. Aan de hand van dit onderzoek is een keuze gemaakt voor de constructie van de opbouw van studentenhotel Casita Arriba, namelijk staalframebouw. In Rotterdam is het optoppen van verouderde galerijflats gestimuleerd. In de wijk ‘Lage Land’ zijn 4 galerijflats opgetopt met maisonnettes in staalframebouw. Rotterdamse architectenbureau Kolpa Architekten had een studie gemaakt in 2004 waarin de mogelijkheden onderzocht zijn van het toevoegen van verdiepingen met staalframebouw. Het volume van de opbouw wordt los gehouden van het bestaande dak. Door staalframebouw toe te passen kan de nieuwe verdieping op staalkolommen worden gezet die op de bestaande woningscheidende wanden komen. Dus de nieuwbouw neemt de stramienmaten van de oude hoofddraagstructuur over om de belasting over te brengen via de bestaande constructie naar de fundering. 4

(2) Veerbeek, Vincent, “Woonsituatie internationale studenten onderzocht”, Algemeen Nijmeegs Studentenblad, 1 februari 2018. https://www.ans-online. nl/nieuws/radboud-universiteit/10841internationale-studenten-in-nijmegenredelijk-onder-de-pannen (25 mei 2018). (3) Nafthali van der Toorn en Hein de Werd, “Bouwhistorische analyse”, OLA 3 - Atelier Context_Analyse Locatie, 2 maart 2018.

Bovenaanzicht nieuwe invulling In de Betouwstraat, Nijmegen. Zichtlijnen naar het Centraal Station van Nijmegen en het Kronenburgerpark.

(4) “Bewoond optoppen met staalframebouw“, Bouwen met Staal, 2007. http://docplayer.nl/ 7911507-Bewoond-optoppen-metstaalframebouw-projectdocument-6renovatie-vier-woongebouwen-lageMaquette van studentenhotel Casita Arriba. land-rotterdam.html (17 maart 2018).

Opbouw

Optoppen bestaande galerijflat, Rotterdam (Bouwen met Staal)

“De beperkte afmetingen van de kavel heeft geleid naar het zoeken van andere ontwerpmogelijkheden dan alleen het opvullen van de ruimte tussen de twee buurpanden. Ik heb besloten om meer verdiepingen te maken dan de andere woningen om het programma erin te krijgen. Om niet veel hoger dan de andere panden uit te komen, heb ik gekozen om een verdieping boven het dak van de buren te maken. Bovendien krijgen de studenten uitzicht op het centraal station en het Kronenburgerpark die als herkenningspunten in de stad kunnen dienen.” Janira Christiaans, architect

Bezoek

Detail aansluiting bestaand en nieuwe opbouw, Rotterdam (Bouwen met Staal)

Ben je een keer in Nijmegen? Kom gerust binnen kijken in het nieuwe studentenhotel. Vanaf het centraal station loop je richting de binnenstad en zie je aan de rechterkant een rode vorm die over de bestaande woningen uitsteekt. Loop naar binnen waar je verwelkomt wordt in het Spaans. Misschien krijg je zelfs het gevoel dat je op vakantie bent. Neem de lift naar de derde verdieping en ga het gebouw ontdekken. De bijeenkomstruimte en dakterras zijn openbaar toegankelijk. Kom ook de studenten ontmoeten die hier hun tijdelijk thuis hebben gemaakt. Wie weet, misschien leer je enkele nieuwe woorden in een andere taal.

3D view vanaf de straat richting Casita Arriba. Positie begin In de Betouwstraat.

Optoppen van bestaande gebouwen In de woningen utiliteitsbouw kan er op verschillende manieren een uitbreiding worden gerealiseerd. De nieuwe constructie kan naast het bestaande gebouw of woning komen, maar er kan ook gekozen worden voor het optoppen van het bestaande gebouw. Inmiddels zijn verschillende optop-projecten gerealiseerd in Nederland en in het buitenland. De volumes en architectuur van de opbouw is per project anders. Er kan gekozen worden om de bestaande architectuur door te zetten of om contrasterende volumes en materialen toe te passen. Voor dit onderzoek zijn vier projecten als referentie gebruikt: een project in Wenen, Oostenrijk, een project in Groningen, Breda en Rotterdam. Deze projecten laten zien hoe een opbouw gemaakt kan worden met gebruikmaking van de (extra) capaciteit van de bestaande constructie. De belasting van de opbouw wordt in de meeste gevallen opgevangen in de bestaande constructie. Bij het project in Groningen worden andere mogelijkheden toegelicht. Voor de constructie van de opbouw wordt snel voor een lichte, houten of stalen constructie gekozen.

Optoppen

Optoppen is het verhogen van een bestaand gebouw met een extra bouwlaag en in enkele gevallen met meer bouwlagen. De draagkracht van het bestaande gebouw bepaalt of het gebouw opgetopt kan worden, met welke materialen en met hoeveel bouwlagen. Per situatie is een onderzoek nodig om te bepalen of de bestaande fundering en bouw de extra massa kan dragen. 1

Bescheiden

Bij het project Radetzkystrasse “A village on the roof” van PPAG Architects in Wenen, Oostenrijk, zijn 4 appartementen gerealiseerd met elk een unieke compositie. De nieuwe gevels liggen terug ten opzichte van de bestaande dakrand en zijn nauwelijks zichtbaar vanaf de weg beneden. De gevels hellen schuin terug en op bepaalde plekken liggen zelfs de volumes terug van de rand om een buitenruimte te creëren. Er is gespeeld met de hoogte van de verschillende ruimten. Hierdoor ontstaat een uniek interieur per appartement. De gevelopeningen zijn in verschillende richtingen gemaakt om daglicht binnen te laten. De buitenruimten zijn van elkaar afgeschermd door de volumes die naar voren liggen. 2

Er zijn verschillende redenen om voor een opbouw te kiezen: - Meer ruimte creëren. - Verdichting van het oppervlak van het bouwperceel. - Betere uitstraling geven.

“Village on the roof” (Architizer)

- Renovatie door het bestaande gebouw op te waarderen door een extra verdieping en bijvoorbeeld een nieuwe ingangspartij aan te brengen. - Meer woningdifferentiatie.

Prefab

Het ‘Lighthouse’ van Daad Architecten is een voorbeeld van een prefabriceerde opbouw die eventueel in de toekomst verplaatst kan worden. Er wordt op bestaande daken een tweede maaiveld gecreëerd waar lichte, industrieel vervaardigde volumes een plek vinden. Het Lighthouse is een product dat daadwerkelijk gebouwd, bewoond en in serie geproduceerd wordt. Het product heeft eigenschappen die toegesneden zijn op plaatsing op een tweede maaiveld in complexe, binnenstedelijke situaties. De eerste 4 Lighthouses zijn in Groningen gerealiseerd. 3 Een tweede maaiveld kan op verschillende manieren worden gemaakt en is afhankelijk van de draagkracht van de ondergrond of onderbouw. Voor de Lighthouses zijn 4 principe constructiemodellen te onderscheiden: het ponsmodel, het zwevende model, het symbiotische model en het maaiveldmodel. 4 Bij het ponsmodel is de constructie van het bestaande gebouw niet sterk en stijf genoeg om de extra woningen te dragen. Er is een aparte, van de onderbouw onafhankelijke, draagconstructie nodig die door het ondergelegen gebouw heen ponst. Het aanbrengen hiervan leidt meestal tot een intensieve verbouwing van de ondergelegen woning.

Per project is naar de verschijningsvormen gekeken. Zijn er grote of kleine volumes toegepast? Is de opbouw afwijkend van de bestaande architectuur of word het bestaande volume doorgezet in de optopping? Verder zijn de constructiemethoden en -materialen subthema’s van dit onderzoek.

Het zwevende model is vergelijkbaar met het ponsmodel, maar hier zijn de ingrepen aan of in het bestaande gebouw niet acceptabel. Er is een onafhankelijke draagconstructie nodig die het gebouw in één keer overspant. Deze constructie staat naast en boven het bestaande gebouw. Verschillende verschijningsvormen van een opbouw (eigen schema)

De nieuwe volumes zijn klein ten opzichte van het bestaande gebouw. De architectuur en compositie van de bestaande gevels zijn niet overgenomen. Hierdoor ontstaat een compleet nieuw dorp op het dak. De volumes liggen binnen de contouren van de dakconstructie van het gebouw ernaast. Voor de constructie van de appartementen is houtskeletbouw toegepast. De gevels zijn wit gestuukt om een homogene uitstraling te creëren.

Doorsnedes “Village on the roof” (Architizer)

Als de bestaande constructie voldoende sterk 14

Constructie doorzetten

kraan op de locatie gehesen en op het stalen frame van de onderbouw geplaatst. De drie elementen zijn vooraf van een gevelbekleding voorzien. De positie en grootte van de gevelopeningen kunnen per unit verschillen en de positie van de units ten opzichte van elkaar kan ook variëren. De materiaalkeuze van de gevels wordt bepaald door de kwaliteiten van de plek. Typische materialen die toegepast kunnen worden, zijn keramische pannen of tegels, beplating met koper, zink, staal of hout. Het is ook mogelijk om een begroeide gevel te kiezen met hedera of bloeiende klimplant. 4

Door een grote woningtekort en aangezien bouwgrond schaars is, worden alternatieven gezocht voor sloop en nieuwbouw. In Rotterdam heeft men dit probleem aangepakt door het stimuleren van optoppen van verouderde galerijflats. In de wijk ‘Lage Land’ zijn 4 galerijflats opgetopt met maisonnettes in staalframebouw. 6

Bij het gerealiseerde project in Groningen is het bestaande volume vrijwel twee keer zo groot geworden door het plaatsen van de Lighthouses op het dak. De nieuwe volumes zijn duidelijk zichtbaar vanaf de straat en de toegepaste gevelbekleding vormt een contrast met de bestaande gevels. De bestaande architectuur wordt in dit geval niet doorgetrokken in de opbouw. Lighthouses, Groningen (ADDA)

en stijf is om het tweede maaiveld te dragen, dan wordt het symbiotische model toegepast. De opbouw wordt direct boven het bestaande gebouw geplaatst. Het verschil met andere optop-projecten is dat hier losse woningen op het dak worden geplaatst in plaats van extra verdiepingen over een gedeelte van het dak of over de hele oppervlakte toe te voegen. Bij het laatste model worden de losse woningen op de ‘gewone’ maaiveld geplaatst met een simpele fundering eronder. Het is ook mogelijk om de Lighthouses als tijdelijke woningen te gebruiken.

Anticiperen op uitbreiden

Aterlier2 heeft het ontwerp van de tweede verdieping gemaakt van het hoofdkantoor van CM in Breda.5 Het bestaande gebouw is een typisch bedrijfspand uit de jaren tachtig en is opgetrokken in een gasbetonnen bouwsysteem. Er is rekening gehouden met een optionele uitbreiding met een tweede verdieping in de dimensionering van de bestaande constructie. De opbouw volgt de contour van het bestaande

Detail opbouw hoofdkantoor CM Breda (Atelier2architecten)

gebouw en wordt bijzonder gemaakt door een verticale, houten gevelbekleding toe te passen met grote gevelopeningen. De glazen puien vormen een contrast met de kleine raamopeningen van het bestaande gebouw en zorgen voor een optimaal uitzicht voor de werknemers. De architectuur van het bestaande gebouw wordt niet letterlijk overgenomen in de grote volumes op het dak, maar de vormen van de optopping komen wel overeen met het volume eronder.

Rotterdamse architectenbureau Kolpa Architekten heeft een studie gemaakt in 2004 waarin de mogelijkheden onderzocht zijn van het toevoegen van verdiepingen met staalframebouw. Het ontwerp van de opbouw moest voldoen aan specifieke vormgevingseisen die omschreven staan in de Koepelnota Welstand Rotterdam, 2004 voor ‘Stempel en Strokenbouw’. De simpele, rechthoekige contour van de blokken moest gehandhaafd blijven. Om aan deze eis te voldoen heeft Kolpa een variant op het eerste ontwerp ontwikkeld met

Voor de opbouw is er een staalconstructie toegepast en hiertegen zijn geïsoleerde sandwichpanelen gemonteerd. De dakconstructie van de opbouw bestaat uit stalen damwandplaten met een geïsoleerde dakbedekking en afgewerkt met een mossedum vegetatiedak. De opbouw is bereikbaar via een brede trap vanuit het bestaande kantoor.

De individuele gebouwtjes bestaan uit drie lagen. Er zijn ook varianten waar een bouwlaag meer of minder wordt uitgevoerd. De entree van de woning is bereikbaar vanaf het tweede maaiveld, een gemeenschappelijk dakterras dat onder en tussen de woningen doorloopt. Het Lighthouse is een geprefabriceerde constructie die per bouwlaag wordt gemaakt in een bedrijfshal. De houten dooselementen worden per vrachtwagen aangevoerd, met een

Optoppen bestaande galerijflat, Rotterdam (Bouwen met Staal)

Uitbreiding hoofdkantoor CM Breda (Atelier2architecten)

Detail aansluiting bestaand en nieuwe opbouw, Rotterdam (Bouwen met Staal)

stalen pergola’s die zowel aan entreezijde als aan terraszijde de contour van het bouwblok voortzetten. Verder zijn de gevelen kozijnindelingen met open en dichte gevelvlakken van de bestaande verdiepingen doorgezet in het nieuwe ontwerp. Er is gekozen om contrasterende materialen toe te passen voor de opbouw ten opzichte van het bestaande. Voor de constructieve opzet is gekozen voor het innovatieve staalframebouw en voor de buitenkant een eigentijdse uitstraling van staal en aluminium in plaats van baksteen en hout. Het ontwerp van de opbouw bestaat uit twee verdiepingen met dezelfde breedtemaat als de er ondergelegen appartementen. Het volume van de opbouw wordt los gehouden van het bestaande dak. Door staalframebouw

bestaande dak wordt gehandhaafd en wordt alleen kort opengebroken bij de kolommen. Hierdoor ontstaat er nauwelijks hinder of schade voor de zittende bewoners. Over de nieuwe kolommen worden van gevel tot gevel staalprofielen aangebracht. Op deze profielen worden de staalframe vloer- en wandelementen van de hoofddraagconstructie opgelegd. Voor de oplegging van de vloerelementen wordt een gezette hoekstaal aangebracht, waardoor de elementen tussen de staalprofielen worden ingehangen. Deze methode reduceert de bouwhoogte van het vloerpakket. De woningvloer wordt afgewerkt met een anhydrietvloer van 50 mm. Onder de vloer wordt een extra isolatiedeken aangebracht. Voor de woningscheidende wanden worden twee staalframe wandelementen enkelzijdig bekleed met houtplaten en gipsplaat.

Vergelijking

Grote volumes - Lighthouses - Uitbreiding CM kantoor - Optopping galerijflats

Kleine volumes - A village on the roof

Hout (bestbouwmaterialen.nl)

Staal (crijnsbouwmaterialen.nl)

Hout als constructiemateriaal - A village on the roof - Lighthouses

Staal als constructiemateriaal - Uitbreiding CM kantoor - Optopping galerijflats

Optoppen bestaande galerijflat, Rotterdam (Bouwen met Staal)

toe te passen kan de nieuwe verdieping op staalkolommen worden gezet die op de bestaande woningscheidende wanden komen. De nieuwbouw neemt de stramienmaten van de oude hoofddraagstructuur over om de belasting over te brengen via de bestaande constructie naar de fundering. De kolommen van staalprofielen worden op een voetplaat gemonteerd en waterdicht afgeplakt. Het 17

Conclusie

Optoppen kan op verschillende manieren worden gerealiseerd. Een bestaand gebouw kan een betere uitstraling krijgen door een extra, architectonisch bijzondere opbouw te maken. De besproken optop-projecten hebben allemaal andere verschijnijngsvormen. Bij “A village on the roof” worden relatief kleine volumes op het dak gemaakt, maar bij de andere drie projecten zijn de nieuwe volumes duidelijk zichtbaar vanaf de straat. Voor de opbouw wordt in de meeste projecten gekozen om een ander (contrasterend) materiaal toe te passen en hierdoor de bestaande architectuur niet door te trekken. Bij de optopping van de galerijflats in Rotterdam moest het ontwerp aan specifieke vormgevingseisen voldoen. Hierdoor zijn de maatvoering van het bestaande gebouw doorgetrokken in de nieuwe constructie. De vier projecten laten eenvoudige oplossingen zien waarbij een lichte constructie wordt toegepast. Door hout of staal toe te passen, kunnen relatief eenvoudig extra bouwlagen op een bestaand gebouw gemaakt worden. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de (extra) capaciteit van de bestaande constructie. De draagkracht van de bestaande bebouwing moet altijd van te voren onderzocht worden om vast te stellen of er überhaupt bovenop de constructie gebouwd kan worden. Daarna wordt onderzocht hoeveel extra bouwlagen gemaakt kunnen worden en welke materialen toegepast kunnen worden. Wat het optoppen uniek maakt, zijn de vrijwel oneindige mogelijkheden voor de architectuur die per locatie gemaakt kan worden. De uitdaging is om het gewenste programma in de beschikbare ruimte te passen én een architectonisch ontwerp te maken dat de bestaande bebouwing in zijn waarde laat of juist opgewaardeerd.

Bronnenlijst (1) Vree, Joost de, “optoppen”, joostdevree, (z.d.). http://www.joostdevree.nl/shtmls/optoppen.shtml (6 april 2018). (2) “Radetzkystraße - A village on the roof”, Architizer, 26 mei 2015. https://architizer.com/projects/radetzkystrassea-village-on-the-roof/ (17 maart 2018). (3) “wonen op het tweede maaiveld“, ADDA, 17 november 2005. http://www.addaruimtelijkdenken.nl/ projecten/wonen-op-het-tweede-maaiveld/ (17 maart 2018). (4) Hendriks, Rob en Jongh, Chrisophe de, “Lighthouse wonen op het tweede maaiveld”, RAP Architectuurcentrum, (z.d.). http://www.daad.nl/ontwerp/ ontwerp/media/sites/4/Parels-op-het-Dak.pdf (5 april 2018). (5) “uitbreiding hoofdkantoor CM Breda“, atelier2architecten, (z.d.). http://www.atelier2architecten. nl/upload/032_uitbreiding%20hoofdkantoor%20CM%20 Breda.pdf (17 maart 2018). (6) “Bewoond optoppen met staalframebouw“, Bouwen met Staal, 2007. http://docplayer.nl/7911507-Bewoondoptoppen-met-staalframebouw-projectdocument-6renovatie-vier-woongebouwen-lage-land-rotterdam.html (17 maart 2018). (7) Best bouwmaterialen. https://bestbouwmaterialen.nl/ (20 april 2018). (8) Crijns bouwmatterialen. http://www. crijnsbouwmaterialen.nl/onze-producten/staal/ (20 april 2018).

East Portal Foto gemaakt door Luciano Zoratti “Lighthenge: Through the eyes of James Turrell” (1) 19

Roden Crater

In de woestijn buiten Flagstaff, Arizona bevindt zich het meest ambitieuze project van James Turrell: Roden Crater. Het project is in 1979 van start gegaan en is nog steeds in uitvoering. Roden Crater is een uitgedoofd vulkanische krater die omgebouwd wordt tot een grote observatie centrum met verschillende ruimtes. Hier wordt hemels licht naar de aarde gebracht en wordt de kijker met licht verbonden. Er wordt een route gemaakt in het landschap en door ruimtes die omhuld zijn in het landschap.

James Turrell (1943)

Roden Crater. Foto gemaakt door Florian Holzherr. “How James Turrell Knocked the Art World off its feet” (2)

Licht brengt een extra dimensie in het dagelijks leven. Licht van de zon, de maan, de sterren en zelfs kunstmatig licht beïnvloeden de manier waarop mensen een ruimte ervaren. Zonder licht kunnen we niet zien, maar te veel licht is verblindend. Tussen deze extremen is het gebied waar kunst een rol speelt.

James Turrell is een Amerikaanse kunstenaar die gefascineerd is met ruimte en licht. De manier waarop licht in een ruimte valt en de manier waarop het licht verandert als de observator zich binnen de ruimte verplaatst. Zijn kunstwerken draaien om de ervaring van de kijker in de ruimte. 3

“The qualities of the space must be seen, and the architecture of the form must be dominant. I am really interested in the qualities of one space sensing another. It is like looking at someone looking.” – James Turrell 3 21

James Turrell. Foto gemaakt door Chuck Close. “How James Turrell Knocked the Art World off its feet” (2)

schemerlicht wordt hier versterkt en de zonsondergang kan hier ervaren worden. In plaats van het schilderen van de zonsondergang, laat Turrell de kijker de gebeurtenis zelf ervaren in een kunstinstallatie. Twilight Epiphany is een onderdeel van de Skyspace installaties die Turrell op verschillende plaatsen op de wereld heeft gemaakt. 3

De contouren van de krater zijn getransformeerd om de perceptie van de horizon en de lucht te veranderen voor de kijker. De bezoeker moet eerst een lange weg afleggen om bij de eerste ruimtes te komen. Deze route is ook bedoeld om de mindset van de bezoeker aan te laten passen aan de natuurlijke omgeving en het uitzicht dat telkens verandert afhankelijk van het weer en het licht. Hier wordt de mens bewust van de aanwezigheid van geologische tijd en de bewegingen in het heelal. 3 Alle ruimtes hebben met licht te maken. In andere kunstwerken van James Turrell is ook te zien dat licht een belangrijke rol speelt. In het begin is een projector gebruikt om licht op de wanden van een lege ruimte te projecteren. In Roden Crater draait het vooral om natuurlijk licht en niet om een kunstwerk in de ruimte. De ervaring van de bezoeker wordt het kunstwerk en kan alleen ervaren worden op die specifieke locatie. Twilight Epiphany is nog zo’n project waar licht een grote rol speelt. De openlucht installatie is gebouwd op de campus van Rice University in Houston, Texas. De perceptie van het

East Portal / Alpha Tunnel. Foto gemaakt door Florian Holzherr. “Turrell, James: Roden Crater Project” Bronnenlijst (1) Engelhard, Michael, “Lighthenge: Through the eyes of James Turrell”, The journal of Wild Culture, 30 september 2016. http://www.wildculture.com/article/lighthengethrough-eyes-james-turrell/1590 (11 juni 2018). (2) Hylton, Wil S., “How James Turrell Knocked the Art World off its feet”, The New York Times Magazine, 13 juni 2013. https://www.nytimes.com/2013/06/16/magazine/ how-james-turrell-knocked-the-art-world-off-its-feet.html (1 juni 2018). (3) “James Turrell, American Sculptor”, The Art Story, Modern Art Insight, (z.d.). http://www.theartstory.org/ artist-turrell-james.htm (11 juni 2018).

Infographic

regenboog identiteit voor het Griekse eiland Santorini?

Hoe vormen de kleuren van de

Gekleurde huisjes, witte huisjes met blauwe deuren en ramen (Oia) (4)

Blauwe koepels van kerken (Oia) (6)

een

Bronnenlijst (1) “Pythagoras Greek School”, St. John the Baptist, (z.d.). https://www.stjohnthebaptistgoc.org/ministries (17 februari 2018). [Griekse vlag] (2) “About Santorini”, ISSC Easy Conferences, 2016. http://www.easyconferences.eu/issc2016/about.html (17 februari 2018).

Zonsondergang van lila tot donker paars, van geel tot oranje tot rood (2)

(3) Pavlos, “7 (plus a secret one…) Best Beaches of Santorini”, Santorini Secrets, 12 augustus 2017. https:// santorinisecrets.com/experience/top-8-beaches-ofsantorini/ (17 februari 2018). (4) Lindqvist, Martin, “Europe’s most colourful towns”, Norwegian Air Shuttle ASA, (z.d.). https://www. norwegian.com/magazine/features/2013/05/fifty-shadesof-everything (17 februari 2018).

Gekleurde huisjes in Oia (2)

(5) Ruggeri, Amanda, “The many shades of Santorini”, BBC, 1 september 2014. http://www.bbc.com/travel/ story/20140827-the-many-shades-of-santorini (17 februari 2018).

Red Beach (3)

Gekleurde rotswanden (5) 23

(6) “The Best of Greece”, Travel + Style, 31 maart 2015. https://www.travelplusstyle.com/destinations/the-best-ofgreece (17 juni 2018). (7) Pavlock, Amanda, “What to Do and See in Santorini, Greece”, Huffpost, 6 december 2017. https://www. huffingtonpost.com/amanda-pavlock/santorini-travelguide_b_9231902.html (17 februari 2018). [Landskaart Santorini]

Zaterdagochtend... Column DOcumenteren en PUbliceren

Meor, Arissa, “7 Rules For Succes At Work”, Arissa Meor, (z.d.). https://www.arissameor.com/workingwomen/2018/3/16/top-10-rules-for-success-at-work (17 juni 2018).

Zaterdagochtend zitten we vol verwachting te wachten om geïnspireerd te raken door de mooie verhalen van Caroline Kruit. De presentatie heeft altijd een kleurthema en als inleiding wordt een kort filmpje getoond over architectuur en wordt het “woord” en de architect van de week besproken. Voordat we verder met de inhoud van de les verder gaan, worden we herinnert dat we AMBITIEUS zijn en daarom zitten we hier! Vanaf dag 1 is het doel van alle opdrachten duidelijk gemaakt: we gaan een eigen magazine maken. Van onderzoek tot reportage tot vormgeving van het beeldmateriaal. Een uitdaging met een geweldig resultaat.

“Woord” en Architect van de week

De architectuur van het geluk Auteur: Alain de Botton Uitgeverij: Olympus non-fictie, Amstel Uitgevers bv Tiende druk, 2006, 2008 Vertaling, oorspronkelijke titel: The architecture of happiness Nederlandse vertaling door Jelle Noorman 307 pagina’s Het boek De architectuur van het geluk gaat in hoofdlijnen niet over gebouwen zelf, maar over de mensen die deze gebouwen bekijken en erin werken of leven. Het verhaal van Alain de Botton zet je aan het denken over architectuur en wat schoonheid voor jou is. De centrale vraag die Botton stelt is: Kan een ruimte jou gelukkig laten voelen? Hij vertelt over ruimte en hoe een mooie ruimte een geluksgevoel bij ons kan oproepen. Maar in een mooie ruimte kan je ook droevige of deprimerende gedachten hebben. In zijn boek gaat De Botton op zoek naar wat een mooie ruimte eigenlijk is. Hij gebruikt verschillende afbeeldingen en eigen ervaring om te beschrijven wat hij zelf goede architectuur vindt. Hij beschrijft wat hem opvalt als hij naar gebouwen kijkt en wat hij mooi vindt. In hoofdstuk 5 bespreekt hij 5 deugden van gebouwen. Volgens De Botton zou mooie architectuur deze elementen bevatten: orde, harmonie, elegantie, samenhang en zelfkennis. Onder elegantie beschrijft hij onder andere de Salginatobelbrug van Robert Maillart in Schiers, Zwitserland. De betonnen boogbrug verbindt twee zijden van het Salginaravijn. Het is bijna niet voor te stellen hoe zo’n constructie gemaakt is op de rotswanden langs het ravijn. In Tokyo ging hij op zoek naar wat Japanse architectuur Japans maakt. De huizen die in zijn ogen geslaagd zijn, zijn hedendaagse interpretaties van de traditionele vormen. Voor deze moderne huizen wordt gebruik gemaakt van de ontwikkelingen in nieuwe materialen en waardevolle elementen van het verleden worden meegenomen in het ontwerp. De Botton wilt uitgebreid vertellen over zoveel mogelijk verschillende onderwerpen, maar gebruikt te weinig pagina’s om zijn theorie en ideeën volledig te bespreken en onderbouwen. Hij geeft uiteindelijk niet een concreet antwoord op zijn vraag. Hij maakt wel onderscheid tussen slechte en mooie architectuur. “Slechte architectuur duidt uiteindelijk net zozeer op een gebrek aan psychologisch inzicht als op een gebrekkig ontwerp” (p. 276). “De plekken die we mooi noemen zijn daarentegen het werk van die zeldzame architecten die nederig genoeg zijn om zich naar behoren in hun verlangens te verdiepen en vasthoudend genoeg om hun vluchtige inzicht in vreugde om te zetten in een logisch ontwerp - …” (p. 277). De manier waarop De Botton zijn verhaal overbrengt, is alsof hij een lezing staat te geven. Het is een interessant boek dat je op een andere manier naar gebouwen laat kijken en over architectuur laat nadenken. Afbeeldingen zijn scans uit het boek

Colofon

Copyright ÂŠ 2018 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden Redactie: Janira Christiaans verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, op welke wijze dan ook, Uitgever: Caroline C. Kruit zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel Journey naar identiteit is een uitgave van: aan deze uitgave uiterste zorg is ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten besteed, aanvaardt de redactie noch de Postbus 49, 6800 AA Arnhem uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten Backcover foto: Foto Aruba gemaakt door Janira Christiaans en/of onvolkomenheid in het magazine.