dax-ArtEZ_Arnhem2015 Nick Leenders

Jaargang 1 - 06/2015

Natuur & Architectuur

Een verlaten gebouw waar de natuur zijn gang heeft kunnen gaan. De natuur neemt de plek als het ware weer tot zich.

Inhoud Projectreportage Boekrecensie Essay Beeldreportage Essay Infographic Researchartikel

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Een groen hart voor Tiel

Philip Jodidio - Architecture: Nature

Andy Goldsworthy

Werelds meest gewaardeerde architecten 14 New York. Stad van de wolkenkrabber

Old vs. New

Bouwen in de natuur

Projectreportage:

Een groen hart voor Tiel Van braakliggend terrein naar het nieuwe groene centrum van de stad Tiel

Natuur & Architectuur

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Projectreportage

Een groen hart voor Tiel In het oude centrum van Tiel bevind zich het voormalig postkantoor. Een groot statig pand zonder enige functie. Het staat al jaren leeg en is in verval geraakt. Er ligt een nieuw programma klaar voor deze locatie. Zal dit nieuwe programma nieuw leven blazen in dit oude vervallen bouwwerk? In de volgende reportage wordt het nieuwe ontwerp uitgelicht. Het braakliggend terrein met daarop het door vandalisme aangetast bouwwerk, het postkantoor, is een doorn in het oog bij veel bewoners van Tiel. Het gebouw is gebouwd volgens de Delfse school en is een prachtig exemplaar uit de wederopbouw periode. Het gebouw bevindt zich midden in het oude centrum van Tiel. Aan de ene zijde direct naast de drukke winkelstraat, aan een andere zijde direct naast het kalverbos. Het terrein en tevens het gebouw zijn al jaren afgesloten van bezoekers en is hierdoor in verval geraakt, met vandalisme als gevolg. Vele ruiten zijn ingegooid, graffiti bevindt zich door heel het gebouw en het terrein is verwaarloosd. Door ArtEZ Hogeschool van de Kunsten te Arnhem is de opdracht voor het revitaliseren van dit terrein in het leven geroepen. Het voormalig postkantoor met een eventuele aanbouw/ bijgebouw moet het volgende programma huisvesten: Eco-markt, Pop-up Store, volwaardig restaurant met kantine en kantoor en een fietsenstalling voor 150 fietsen. Door analyses zijn de uitgangspunten voor het ontwerp naar voren gekomen. Flipje Om een goed concept en ontwerp neer te zetten moeten er heldere uitgangspunten zijn. Deze uitgangspunten zijn het resultaat van analyseren. Door een samenwerking met verschillende studenten van ArtEZ, zijn interessante resultaten uit de analyses naar voren gekomen. Enkele aspecten van de analyses, die samen tevens het concept vormen worden hier verhelderd. Geschiedenis Tiel / Postkantoor Uit de analyse van de geschiedenis van Tiel kwam onder andere naar voren dat Tiel gegroeid is door voornamelijk de groente en fruitteelt. Het welbekende personage Flipje komt dan ook uit Tiel. Flipje is in het leven geroepen door jamfabriek ‘De Betuwe’ en stond jarenlang symbool voor de fruitteelt in de omgeving van Tiel. Deze connectie met fruit en groente is tegenwoordig grotendeels verdwenen uit Tiel en door de komst van de Eco-markt wordt deze connectie opnieuw leven ingeblazen. Delfse School Het gebouw waar deze Eco-markt zal komen is een prachtig exemplaar van de Delfse school. Het is gebouwd in de jaren 50 van de vorige eeuw en is nog in zeer goede staat, afgezien van het vandalisme wat er is gepleegd. De aanbouw aan de achterzijde, waar vroeger het sorteercentrum zat, is een vreemde toevoeging aan het ontwerp en doet afbreuk aan het postkantoor zelf. Het 6

Natuur & Architectuur

gebouw is destijds veel te zwaar geconstrueerd maar dat werpt nu juist zijn vruchten af. Het kan hierdoor opnieuw een belangrijke schakel worden in het oude centrum van Tiel. Zocher Het Kalverbos is een door Zocher ontworpen park in het oude centrum van Tiel. Het bevind zich direct naast het terrein van het voormalig postkantoor. Door analyses en een aantal bezoeken aan het park wordt duidelijk dat het park minimaal gebruikt wordt. Dit wordt deels veroorzaakt door de ingesloten situering en deels door het gebrek aan een doel voor de voetgangers. Er staan nauwelijks bankjes en heeft geen aantrekkelijk karakter door het gebrek aan een goede verbinding met een voetgangersgebied. Voetgangers hebben geen aanleiding om door het park te lopen of er te gaan zitten. Hoewel dit één keer per jaar juist wel erg in trek is, dit is met de bloemencorso wat zich elk jaar in september door Tiel begeeft. Bouwblok De morfologie van de directe omgeving is onderzocht en hierdoor wordt duidelijk dat het postkantoor door de jaren heen is ingesloten door andere gebouwen. Met alle achterzijden richting het terrein. Hierdoor wordt het terrein onaantrekkelijker. Ook is er een rare eend in de bijt. Een wederopbouw pand wat deels in verval is geraakt staat niet in lijn met de omliggende bebouwing en vormt een barrière voor de doorgang tussen het Kalverbos en het postkantoor. Steegje Het terrein is zoals eerder gezegd ingesloten door de later gerealiseerde bebouwing. Dit heeft tot gevolg dat er aan de noordzijde een smal donker steegje is ontstaan tussen het postkantoor en de winkels aan de drukke winkelstraat. Dit steegje is erg onaantrekkelijk en onhandig voor gebruik. Aan de zuidzijde zijn verschillende bijgebouwen geplaatst die het zicht blokkeren en daardoor een benauwd gevoel geven aan het terrein. Het pand, tevens omschreven in het kopje morfologie, wat de verbinding naar het Kalverbos verhinderd staat als een buitenbeentje tussen de rest en belemmerd tevens enkele belangrijke zichtlijnen. Sleutelbegrippen De analyses resulteren in enkele sleutelbegrippen voor het concept, wat vervolgens vertaald wordt naar een ontwerp.

Het braak liggend terrein in zijn huidige staat. Afgesloten van de straat. Veel sporen van vandalisme zijn ter plekke te vinden zoals graffiti, ingegooide ruiten en dergelijke.

Hierboven de nieuwe situatie. De oude aanbouw heeft plaats gemaakt voor een nieuwe aanbouw.

Door de verschillende horecagelegenheden is het park ook 's avonds levendig, het park is daarbij vanwege de sociale veiligheid verlicht.

Het terrein van het voormalig postkantoor ligt direct naast het park Kalverbos. Dit prachtige park, ontworpen door Zocher, wordt helaas minimaal gebruikt. Als gevolg van de ingesloten situering. Deze situering wordt aangepakt door de verbinding met het terrein van het postkantoor. Het nieuwe park bij de toekomstige Eco-markt en het Kalverbos worden zowel visueel als fysiek verbonden. Om dit mogelijk te maken moet er een pand gesloopt worden, een wederopbouw pand wat deels in verval is geraakt. Door het slopen van dit pand wordt er een open verbinding gecreëerd naar het Kalverbos. Het pand herbergt 2 functies, een kebabzaak en een discrete tandartspraktijk. Deze functies zullen hun onderkomen vinden in de nieuwe aanbouw op het terrein van het postkantoor. De straat die tussen de twee locaties ligt wordt onderbroken door een voetgangers pad. Dit geeft voetgangers voorrang en zorgt dat de auto’s met aangepaste snelheid de locatie benaderen. Hierdoor wordt het aantrekkelijker voor voetgangers om naar beide locaties te wandelen en er te verblijven. Aantrekkelijk bouwblok Het onaantrekkelijke steegje zal plaats maken voor een fietsenhelling richting de kelder van het gebouw. De kelder heeft vroeger ook gediend als fietsenkelder en zal dat met een nieuwe fietserstoegang weer doen. Het terrein achter het postkantoor wordt van een braakliggend plein omgevormd tot park. Een park wat een directe visuele en fysieke verbinding heeft met het Kalverbos. De noord gelegen bebouwing vormt een onaantrekkelijk front richting het park.

ArtEZ Academie van Bouwkunst • 2015

Net als de vreemde aanbouw ofwel voormalig sorteercentrum. Deze aanbouw maakt plaats voor nieuwe bebouwing. Voor de onaantrekkelijke achtergevels en op de plek van het voormalig sorteercentrum wordt een nieuwe aanbouw ontworpen die als een nieuwe voorgevel voor het park zal fungeren en tevens enkele nieuwe functies zal herbergen. Door het terrein als het waren open te breken wordt het aantrekkelijk voor bezoekers. Mensen zullen zich hier sneller op hun gemak voelen en aangetrokken voelen. Dit idee wordt doorgezet in het gebouw. De ‘Eco-sfeer’ De sfeer van een Eco-markt moet voelbaar zijn door heel het gebouw, maar ook op het omliggend terrein. Het terrein zal met natuurlijke materialen opnieuw bekleed worden. Hierdoor ontstaat er een samenhangend geheel, wat qua karakter goed past bij de functie Eco-markt. Het gebouw wordt door middel van vides opengebroken en zal met nieuwe glaspartijen een directe relatie aangaan met het omliggende terrein. Het moet samen een nieuw levendig knooppunt worden van de oude binnenstad. Het ontwerp Het ontwerp betreft het heringerichte postkantoor, een nieuwe aanbouw aan het postkantoor en het direct naastgelegen terrein aan de achterzijde. Met haar functie en bijpassend karakter ontstaat opnieuw de connectie met de lokale groente en fruitteelt. Ook wordt het Kalverbos betrokken bij het terrein, om zo een aantrekkelijke verbinding te maken tussen twee parken. Hierdoor zal er gemakkelijker gebruik van worden gemaakt. Iets wat tot nu helaas niet gebeurde. Om deze

Hierboven een fragment van de morfologie-analyse van de directe omgeving. Links de bestaande situatie, rechts de nieuwe situatie. Enkele bijgebouwen hebben plaats gemaakt voor een park met nieuwe zichtlijnen richting het Kalverbos

Projectreportage verbinding en het nieuwe park aantrekkelijk te maken wordt er een nieuwe aanbouw geplaatst voor de afzichtelijke bestaande achtergevels.

De onaantrekkelijke achtergevels van de omliggende bebouwing worden uit het zicht genomen door de nieuwe aanbouw.

Delfse school Het voormalig postkantoor heeft een bijzondere architectuur. Het wederopbouw bouwwerk, gebouwd volgens de Delfse school, verkeerd in bijzonder goede staat. Dat is te danken aan zijn architectuur. Het overmatig construeren van daken, wanden en vloeren zorgen ervoor dat het gebouw nog prima jarenlang in staat is om nieuwe functies te herbergen. Door deze redenen wordt het hoofdgebouw bewaard, zonder de vreemde aanbouw. Binnen in het gebouw zullen de vloeren opengebroken worden en zullen de grote vides een nieuw open karakter geven. De kelder zal deels, net als vroeger, fungeren als fietsenkelder. Toegankelijk vanuit het voormalige donkere steegje. In de kelder bevindt zich tevens de opslag en goederenontvangst voor het restaurant, alleen toegankelijk voor personeel door een apart trappenhuis. Voor bezoekers is de Eco-markt toegankelijk met een lift en de bijzondere originele trap van het voormalig postkantoor. Op de begane grond worden de toegangsdeuren en de open restaurantkeuken gesitueerd. De toegangsdeuren worden geplaatst op de oorspronkelijke entree locaties van het postkantoor. De keuken staat in verbinding met het restaurant in de aanbouw en de ingang van de Eco-markt. Deze zal een verbinding vormen tussen de Eco-markt en het restaurant in de aanbouw. De verdiepingen worden gevuld door de Ecomarkt. De hoge plafonds en het bijzondere dak geven genoeg ruimte voor deze functie en door de nieuwe vides zal het een levendig geheel vormen. Aan de noordzijde van het pand bevindt zich het trappenhuis voor het personeel. Deze staat in verbinding met alle verdiepingen en met het kantoor in de aanbouw. Nieuwbouw Om alle functies te kunnen herbergen, ook de functies in het gesloopte pand, moet er nieuwbouw gerealiseerd worden op het terrein. En aangezien de onaantrekkelijke achtergevels niet kunnen fungeren als voorgevels voor het te realiseren park, staat de aanbouw wel op zijn plek. Met haar karakteristieke houten gevel wordt een nieuw passend front gecreëerd voor het park. Vanuit het park is de kas zichtbaar op de verdieping van het gebouw. Deze kas wordt gebruikt voor groente en fruitteelt, wat direct gebruikt kan worden in het restaurant. De nieuwe aanbouw wordt op de begane grond met name voor horeca gelegenheden gebruikt. Zo bevindt zich het nieuwe restaurant en de kebabzaak hier. Evenals de Pop-up Store op de kop van de aanbouw met een directe verbinding naar de hoofdwinkelstraat. Op de verdieping bevindt zich de tandartspraktijk, de kas -welke

Natuur & Architectuur

door vides direct in verbinding staat met het restaurant en de keuken- en het kantoor. Park Het nieuwe park moet het terrein toegankelijker, vriendelijker en aantrekkelijker maken. Kinderen kunnen hier een potje voetballen terwijl hun ouders een hapje eten of een drankje drinken op het terras. Een dergelijk gebied is in Tiel niet aanwezig en past op deze omsloten locatie goed op zijn plek. Door het park ’s nachts te verlichten en de horeca gelegenheden in het nieuwe pand wordt een levendig park gecreëerd, zowel overdag als ’s avonds. Het park heeft met zijn natuurlijk karakter een directe link met de Ecomarkt en de kas. Door het slopen van een pand tussen de twee parken wordt een visueel en fysieke verbinding mogelijk gemaakt. De verbinding zorgt voor een gemakkelijkere stroom van voetgangers tussen de twee locaties. Tevens zorgt de verbinding ervoor dat auto’s afremmen en niet meer met hoge snelheid langs het park af razen. Het geheel vormt een nieuw levendig knooppunt in de oude binnenstad van Tiel. Delfse school De Delfse school is een traditionele Nederlandse architectuurstroming, geïnspireerd en ontwikkeld door Marinus Jan Granpré Moliére. Het staat bekend als een sobere architectuurstroming. De stroming bloeide op rond 1925 en heeft dit circa 30 jaar lang volgehouden. De naam is geïntroduceerd door de welbekende, Nederlandse architect Jacobus Oud. Bekend van De Stijl. De stroming streefde naar universele normen en waarden, met respect naar de plattelandsbouw. Het is een reactie op de Amsterdamse School, die te decoratief was voor het traditionalisme. Architectuur moest nederig en zelfvergeten zijn. De functies van een gebouw moest volgens de principes van de Delfse School tot uiting komen in de vorm. Deze vorm stond centraal, er werd nauwelijks gebruik gemaakt van decoraties. Er werd veel inspiratie gehaald uit de traditionele plattelandsbouw met haar bakstenen muren en hoge daken. Hoewel de Delfse School na de 2e wereldoorlog in populariteit verloor, bleef de stroming nog enige tijd erg invloedrijk. Veel wederopbouw is gebouwd volgens de principes van de Delfse School, waaronder het postkantoor in Tiel. De macht van de Delfse School was tevens te danken aan bepaalde architecten die beslissende posities in het wederopbouwprogramma bezette. En doordat G. Friedhoff -een Delfse School aanhanger- de leiding had over de Rijksgebouwendienst, werd er vanuit de overheid veel volgens deze principes gebouwd.

Voorgevel, schaal 1:200

Doorsnede, schaal 1:200

Hierboven het in 3D gevisualiseerde detail van de aansluiting tussen het oude en het nieuwe. Hieronder op tekening de aanbouw met ernaast het voormalig postkantoor.

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Boekrecensie

Philip Jodidio Architecture: Nature De auteur van dit boek; Philip Jodidio, is onder andere bekend van zijn boekenreeks Architecture Now!, waarin hij focust op verschillende aspecten van architectuur. Maar ook van de Complete Works serie van verschillende wereldberoemde architecten. Vaak uitgegeven door Taschen. Dit boek is echter uitgegeven door Prestel Publishing in 2006. Het geeft aan de hand van vele welbekende (historische) projecten de verschillende links weer tussen architectuur en natuur. Dit wordt gedaan met veelvoudig gebruik van afbeeldingen welke regelmatig pagina-vullend zijn. Het boek is een soort beeldreportage van verschillende bekende projecten zoals Fallingwater van Frank Lloyd Wright en het Turning Torso van Calatrava in Malmo. Het doel van Philip Jodidio is te laten zien hoe belangrijk de natuur nog steeds is voor architectuur.

De structuur van het boek is simpel en duidelijk, elk separaat hoofdstuk beschrijft één of meerdere bouwwerken van een bepaalde architect. Ieder hoofdstuk beslaat daarmee ongeveer twee tot vier pagina’s en is rijkelijk gevuld met illustraties. Philip Jodidio maakt erg veel gebruik van citaten uit andere boeken en direct van de architecten zelf. In het openingshoofdstuk genaamd “East of Eden” wordt er aan de hand van talloze quotes en citaten een algemeen beeld geschetst waar het boek over gaat en dat de relatie van natuur en architectuur talloze aspecten heeft. Is de tuin natuur? Of is het een imitatie van natuur? Interessante projecten die hiervoor behandeld worden zijn het Canoas House van Oscar Niemeyer en de “daktuin” van het MoMa museum in New York door Ken Smith. In dit inleidend hoofdstuk worden allerlei projecten genoemd waarvan de meeste later in het boek apart behandeld worden. Er wordt geen mening gegeven of het een goede of juist slechte manier is van combineren van natuur met architectuur. Er worden allerlei verschillende manieren van het combineren van deze twee werelden getoond en vervolgens in hokjes gestopt zoals: Imitatie, natuurlijke ornamenten, landschap

Natuur & Architectuur

en geïsoleerde omgevingen. Hij stelt dat elk nieuw bouwwerk weer een unieke connectie heeft met de natuur.

Auteur: Titel: Uitgever: Datum: Taal: Hardcover: Gewicht:

Philip Jodidio Architecture: Nature Prestel Publishing Ltd 01-10-2006 Engels 192 pagina’s 272 gram

Als een ware reportage is het boek opgezet met veelal woorden uit andere boeken of van de architecten zelf. De bronnenlijst is dan ook enorm. Het boek wordt hierdoor een soort samenvatting van een breed scala aan toepassingen voor het combineren van natuur en architectuur. Verwacht dus geen nieuwe ontdekkingen of onderzoeken maar net als in vele andere boeken van Jodidio veel beeldmateriaal met korte analyses van verschillende indrukwekkende en welbekende projecten. - Door Nick Leenders

Fragment uit boek: Ken Smith - MoMa Rooftop Garden

Falling Water van Frank Lloyd Wright is een uitstekend voorbeeld van een bouwwerk waar de combinatie natuur en architectuur samenvallen.

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Essay

Andy Goldsworthy Een weelderig ogende man, die vrijwel altijd met werkkledij aan op de foto staat. Een echt natuurmens, de passie voor natuur is in al zijn werken te herkennen. Zijn naam leek me enigszins bekend in de oren te klinken maar wist verder niets van zijn bezigheden als kunstenaar. Hoewel hij vele boeken heeft gemaakt waarin zijn talloze, vaak tijdelijke, werken worden tentoongesteld en toegelicht, kies ik er één uit om hier verder toe te lichten. De kunst van Andy Goldworthy valt onder de land art. Kunst van natuurlijke materialen, in een natuurlijke omgeving. Vaak zijn de werken van Andy te vinden in Groot-Brittannië. De reden hiervan is zijn manier van de natuur tot zich laten komen. Hij moet lang op een locatie zijn om de natuur te begrijpen en hiermee iets te kunnen doen. Daarom zijn veel werken dicht bij zijn huis te vinden en heeft hij weinig projecten buiten Groot-Brittannië. Het project ‘West Coast Sea Cairn’ is echter gerealiseerd in Pigeon Point, Californië, Verenigde Staten. Het is onderdeel van een reeks projecten die Andy op het continent heeft verwezenlijkt. De ‘Cairn’ (Nederlands: steenmannetje) is in het geval van Andy Goldsworthy een eivormig volume. Het wordt al eeuwen gebruikt om plaatsen te markeren, als graven en staat

Natuur & Architectuur

symbool voor de balans in dingen zoals leven en dood. Het steenmannetje aan de westkust van de Verenigde Staten is een van vele tijdelijke projecten die Andy heeft gerealiseerd. Het wordt als dagboek omschreven in zijn boek “Passage”. Zo is te lezen dat op de eerste dag van construeren het bouwwerk vier keer uit elkaar was gevallen en dus op het einde van de dag geen enkel resultaat had geboekt. Het vergt een enorme hoeveelheid geduld en discipline om elke keer gefocust opnieuw aan het bouwwerk te beginnen. Het project moet aan de rand van de zee voltooid worden voordat de vloed is opgetrokken. De vloed ofwel de natuur zal vervolgens het project weer tot zich nemen. De tweede dag aan de kust had Andy zijn fundering aangepast en ging het stapelen gestaag. Het werk werd voltooid en Andy had nog tijd om het werk goed te fotograferen. Andy fotografeerde zijn werk in een time-lapse. Een manier om goed in beeld te brengen wat de natuur doet met het werk. Op de eerste foto’s is duidelijk de eb te zien. Het water komt steeds hoger en na een aantal beuken van de golven stort het geheel in en wordt het afgevoerd door het water. Een citaat waarin de passie van Andy voor het project naar voren komt: “Ik vond het geweldig om te zien hoe de golven tegen de

sculptuur beukten. Elke golf een beproeving, maar ook een geweldige, sculpturale aanvulling. Zwarte, natte steen en wit, schuimend water.â&#x20AC;? Ik heb bewondering en respect voor de manier waarop Andy Goldsworthy naar de natuur kijkt en hiermee gaat experimenteren. Het vereist enorm veel geduld om dit soort werken te realiseren. Ook het tijdelijke spreekt me erg aan. Hij tast de natuur niet aan maar maakt er iets bijzonders van en geeft het vervolgens terug. - Door Nick Leenders

Hiernaast zijn time-lapse foto's van Goldsworthys project aan de westkust weergegeven. Het 'tijdelijke' wordt hier vastgelegd door foto's.

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Beeldreportage

Werelds meest gewaardeerde architecten Een jaarlijks wereldwijd onderzoek van BD (Building Design) onder professionals op het gebied van architectuur toont aan wat de meest geprezen en gewaardeerde architecten(bureaus) zijn van het jaar. Ze worden hier getoond in de vorm van een top 10-lijst, beginnend met nummer 10.

â&#x20AC;&#x153;We are neither ivory-tower elitists nor superficial stylistsâ&#x20AC;?. Met deze mooie quote begint de visie van SHoP Architects uit New York. Het bureau uit 1996, met inmiddels ruim 170 werknemers, heeft een directie van 7 personen. In 2014 is het bureau door het geprezen magazine Fast Company uitgeroepen tot Most Innovative Architecture Firm in the World. Op de afbeelding hierboven is het Barclays Center uit 2012 weergegeven. Het gebouw heeft een bijzondere en confronterende connectie met het straatleven.

Natuur & Architectuur

10. SHoP Architects, New York

Geboren in 1944 in Uruguay. Daar richtte hij op 20 jarige leeftijd een eigen praktijk op onder de naam Estudio de Arquitectura, later een van de grootste studio’s van Latijns-Amerika. Eenmaal gevestigd in New York startte hij daar Rafael Viñoly Architects in 1983. Hij is welbekend voor zijn idee voor het WTC-memorial in New York, waarbij 2 gigantische lichtstralen door een open constructie richting de hemel schijnen.

9. Rafael Viñoly Architects, New York

8. O’Donnell + Tuomey, Dublin

ArtEZ Academie van Bouwkunst • 2015

Klein architectenbureau in Dublin. De oprichters en huidige directie zijn tevens partners. Het bureau telt 13 medewerkers en heeft in zijn 27 jarige bestaan meer dan 80 nationale en internationale prijzen ontvangen.Het project hierboven weergegeven betreft het Killiney House in Dublin. Het is een bijzonder woonhuisvanwege zijn inpassing in het bergachtige landschap. Door middel van een split level indeling heeft het huis een directe connectie op meerdere lagen met de rotsachtige ondergrond.

KPF is een prestigieus architectenbureau met een breed scala aan werkzaamheden en projecten. Het is opgericht in New York in 1976 door de heren Eugene Kohn, William Pedersen en Sheldon Fox. Hierboven is het veelgeprezen project Centra Metropark weergegeven. Het is een bijzondere uitbreiding en renovatie van een bestaand kantoor.

7. KPF (Kohn Pedersen Fox Associates), New York

HOK is een internationaal opererend bureau dat zich niet alleen op architectuur focust. Ze zitten in vrijwel elke sector dat te maken heeft met design, van landschap architectuur tot product design. Van oorsprong is het een Amerikaans bedrijf. Opgericht door 3 architecten (Hellmuth, Obata en Kassabaum) in de Amerikaanse stad St. Louis, waar ze nog steeds een vestiging hebben.

6. HOK (Hellmuth, Obata + Kassabaum), St. Louis

Natuur & Architectuur

Deze relatief jonge architect heeft een indrukwekkend bedrijf opgebouwd sinds de oprichting in 2005. In deze 10 jaar heeft hij verschillende prijzen gewonnen en staat hij tussen gerenommeerde architecten. Het bedrijf is begonnen in Kopenhagen maar is in 2010 uitgebreid naar New York en heeft inmiddels 200 architecten in dienst. Het project wat hierboven is weergegeven is een idee uit 2014 voor de ontwerp competitie voor ArtA. Een kunst cluster in Arnhem, gesitueerd aan de Rijnkade.

5. Bjarke Ingels Group (BIG), Kopenhagen

Pritzker Prize winnaar Renze Piano is een welbekende Italiaanse architect met een indrukwekkend portfolio. Zijn bureau, Renzo Piano Building Workshop, is opgericht nadat zijn voormalige zakenpartner in 1993 overleed. Het bureau heeft drie kantoren. In zijn geboortestad Genoa, in Parijs en New York. Hierboven is een fragment van de uitbreiding van het Kimbell Art Museum te zien. Het museum is welbekend doordat het oorspronkelijk ontworpen is door Louis Kahn in 1972.

4. Renzo Piano Building Workshop, Internationaal

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Gensler is een internationaal bureau dat zich onder andere met architectuur bezig houdt. Het is opgericht in 1965 door Arthur en Drue Gensler samen met James Follett. Al een aantal jaar bevind Gensler zich in de top van zowel de meest gewaardeerde bureaus, als de meest omvangrijke. Het bureau telt meer dan 4800 werknemers in 46 kantoren verspreid in 16 landen (in 2015) en heeft een omzet van meer dan 700 miljoen euro. Op de afbeelding hierboven is de Shanghai Tower weergegeven, het gebouw wordt naar verwachting dit jaar opgeleverd.

3. Gensler, San Francisco

Herzog & de Meuron stond 2 jaar geleden op 2, vorig jaar op nummer 3 en dit jaar weer op 2 als meest gewaardeerde architectenbureau. De winnaars van de Pritzker Prize uit 2001 hebben hiermee opnieuw een flinke stap gezet. Hierboven is het project AstraZeneca Hoofdkwartier van Herzog & de Meuron weergegeven.

2. Herzog & de Meuron, Zwitserland

Natuur & Architectuur

Foster + Partners is wederom werelds meest gewaardeerde architectenbureau. Voor het 9e jaar op rijstaat het bureau van Norman Foster op nummer 1. De architect heeft in een speech gezegd dat hij heteen ontzettende eer vind om door collega-architecten tot nummer 1 te zijn benoemd en dat het een groot compliment is naar zijn hardwerkende team van getalenteerde specialisten. Het hierboven weergegeven project is het ontwerp voor de nieuwe luchthaven in Mexico-stad.

1. Foster + Partners, Londen

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Essay

New York: De stad van de wolkenkrabber Wolkenkrabbers zien we steeds vaker verrijzen. Terwijl vroeger een gebouw met een hoogte van circa 50 meter al een wolkenkrabber werd genoemd, denk aan De Wolkenkrabber van Jan Frederik Staal (1930), zijn de afmetingen sinds toen explosief gegroeid. Tegenwoordig staat New York als voorbeeld bekend vanwege zijn Wolkenkrabber-architectuur, maar waar komt dit vandaan? En waarom? In Chicago lag de oorsprong van het wolkenkrabber tijdperk. Destijds het belangrijkste transport- en handelsknooppunt tussen het oosten en het westen van de Verenigde Staten. Twee baanbrekende uitvindingen, wat gecombineerd de ideale ingrediënten vormen voor een wolkenkrabber, waren de veiligheid lift, en het staal skelet. Deze uitvindingen loste talloze problemen op die ontstonden door hoogbouw. Zo was het voor bewoners van de bovenste verdieping ondoenbaar om elke dag de hoeveelheid trappen te lopen. En er was een gigantische constructie nodig om al het gewicht op te vangen.

Home Insurance buildling van William Le Baron Jenney

Een enorme ontwikkeling vond plaats rond het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw. Na de grote brand van 1871 in Chicago, waarbij ongeveer 1/3e van de bevolken dakloos werd, stegen de grondprijzen explosief en groeide de stad enorm snel. Dit gegeven gecombineerd met hoge concentratie van het bedrijfsleven was een aanleiding om de hoogte in te bouwen en daarmee zoveel mogelijk woningen en kantoren op een zo klein mogelijk gebied te herbergen. De techniek liet het echter nog niet geheel toe. Hier kwam snel verandering in. Chicago en later New York waren destijds “booming” als direct gevolg van de industriële revolutie. Chicago als ware handelsstad en New York als diensteneconomie met haar welbekende Wall Street. Nieuwe ontwikkelingen werden hier snel toegepast wat onder andere resulteerde in een strijd om de hoogste wolkenkrabber van het land, of zelfs

Natuur & Architectuur

van de wereld. Het gebouw wat beschouwd wordt als werelds eerste wolkenkrabber werd gebouwd in Chicago, het Home Insurance Building van architect William Le Baron Jenney. Met zijn 10 verdiepingen en een hoogte van 42 meter was het destijds een ongekend hoog gebouw. In 1890 werden er 2 verdiepingen opgezet en had het een hoogte van 54,9 meter. Hoewel Chicago en New York voorlopers waren met de vroege ontwikkeling van wolkenkrabbers, vanaf circa 1889, hield dit al snel op. Dit kwam pas tientallen jaren later weer op gang. Een uitzondering hierop was het Rockefeller Centre wat door filantroop John D. Rockefeller jr werd gefinancierd. Het project werd ook wel ‘stad in de stad’ genoemd. Dit kwam door het bijzondere ensemble van onder andere wolkenkrabbers. Het complex, bestaande uit 19 gebouwen, werd gerealiseerd tussen 1929 en 1940 onder leiding van architect Raymond Hood. De gebouwen zijn ontworpen in art deco stijl. Een populaire attractie genaamd Top of the Rock is gevestigd op het hoogste gebouw, 30 Rockefeller Plaza. Het geeft zicht over de gehele stad (zie afb. 2). In 1988 werd het complex uitgeroepen tot nationaal historisch monument. Terugkomend op de hoogte-wedstrijd tussen Chicago en New York. Alhoewel Chicago destijds in deze kwestie misschien meer op de voorgrond van de ontwikkeling stond dan New York, had New York al snel het ‘record’ te pakken. En hield dit record voor bijna een eeuw. Hierdoor word New

York misschien ook gezien als de wolkenkrabber stad. Ontwikkelaars en ondernemers waren in de “roaring 20’s” binnen de stad New York in strijd met elkaar om het hoogste gebouw van de stad en daarmee van de wereld. Dankzij nieuwe technieken als de betonnen koker constructie werd het mogelijk gebouwen steviger en daarmee hoger te maken. De race werd mede door de crisis tijdelijk beëindigd in 1931 met de oplevering van het Empire State Building. Wat het record voor 40 jaar zou vasthouden. In 1972 werd het World Trade Center het hoogste gebouw ter wereld maar werd snel overgenomen door de in Chicago gevestigde Sears Tower in 1972, wat het record voor 24 jaar zou vasthouden. Om het geheel niet uit de hand te laten lopen werd de ‘Zoning Resolution’ ingevoerd in 1916. Deze maatregel werd ingevoerd om toezicht te houden op hoogtes van gebouwen. Zodat de hoge concentratie hoge gebouwen het daglicht en verse buitenlucht niet blokkeerde. Er werden eisen gesteld aan hoogtes en met name ook het bouwvolume op die hoogtes. Door deze eis werden architecten uitgedaagd om anders te gaan ontwerpen. Art Deco set-back wolkenkrabbers als het Empire State Building en het Crysler Building zijn een direct gevolg hiervan. In 1961 werd de maatregel herzien en aangepast, mede door het Seagram Building van Ludwig Mies van der Rohe. Een bonus regel werd toegevoegd. Als men meer publieke ruimte zou ontwerpen op het terrein kreeg men toestemming voor extra vloeroppervlak. Dit moest resulteren in een minder dichtbebouwde stad. Door deze strijd, wat een direct gevolg is van de industriële revolutie, wordt New York vaak gezien als de wolkenkrabber stad. De immense hoogte is bijna normaal geworden in de binnenstad. Het valt niet meer op omdat alles eromheen een enorme hoogte heeft. Ik heb omhoog starend door

ArtEZ Academie van Bouwkunst • 2015

Manhattan gewandeld en de hoogte is bijna niet te bevatten. Door de hoogte lijken de 5-baanse wegen ineens steegjes, welke overkoepeld worden door gebouwen. Zo wordt New York in het muziek nummer Empire state of mind omschreven als: Een betonnen jungle. Wat voor je gevoel verrassend kloppend is. Ook al zijn de gebouwen in realiteit uiteraard anders bekleed. Pas toen ik op een afstand –de Brooklyn zijde van de rivier- het stadscentrum bekeek, en de verdiepingen ging tellen van een doorsnee gebouw, kom je tot de conclusie dat het gewoonweg bizar is. Dit gevoel wordt versterkt door mijn huidige woonsituatie. Achteraf wonend met om de circa 100 meter een vrijstaande woning. Tegenwoordig zijn meerdere steden erg bekend geworden vanwege haar enorme ontwikkeling en hoogbouw. Zo is Dubai al enige tijd het nieuwe New York/Chicago. Ontwikkelaars zitten daar in een zelfde strijd verwikkeld als dat er in New York gaande was. Representatie van de stad. Nu is het niet zozeer om hoogte, maar om constructieve uitersten. Denk hierbij aan de welbekende Burj Khalifa met een hoogte van 828 meter.

Centrum van Manhatten gezien vanaf 'Top of the Rock' ofwel het Rockefeller Centre

Voor mij is New York nog steeds dé wolkenkrabber stad van de wereld. Ook al zijn in andere (buitenlandse)steden hogere gebouwen te vinden. New York heeft nog echte authentieke wolkenkrabbers zoals de welbekende Empire State Building en het Chrysler building maar ook de Metropolitan Life Insurance Company Tower. De “nieuwe” wolkenkrabber-steden hebben vooral veel show- of powerarchitectuur. Gebouwen die indruk moeten maken en de uitersten demonstreren van wat mogelijk is. Maar dit deden de wolkenkrabbers van circa 100 jaar geleden eigenlijk ook. De hoogte en het staalframe was voor toen natuurlijk ook een enorme verandering wat een totaal andere denkwijze eist.

Essay Ik ben van mening dat de bouwstijl waarin tegenwoordig wordt gebouw niet goed gedefinieerd kan worden. Dat gebeurd vaak jaren later als men erop terugkijkt. Het is hierdoor goed mogelijk dat we al in een nieuwe fase zijn beland wat betreft hoogbouw en dat we hier later een woord aan hangen wat deze fase omschrijft. Deze verandering in bouwstijl van wolkenkrabbers is uiteraard niet nieuw. In het begin van de wolkenkrabber rond 1900 was het volume van de wolkenkrabber voornamelijk recht omhoog, zonder enige inspringende volumes of iets dergelijks. Vanaf de invoering van de ‘Zoning Resolution’ in 1916 werden de beeldbepalende set-back wolkenkrabbers gebouwd. Vanaf circa 1950 hadden de wolkenkrabbers echter een veel functioneler en een meer minimalistisch uiterlijk. Zo ontwierp Ludwig Mies van der Rohe onder het motto ‘Less is more’ het Seagram Building in 1957. Wat een van mijn favorieten is wat betreft wolkenkrabbers. Het is een buitengewoon gelaagd functionalistisch ontworpen gebouw. Het ontwerp maakte op een bijzondere manier gebruik van het beschikbare terrein. Een openbare ruimte werd gecreëerd op privaat eigendom, daarmee kwam het gebouw los te staan van de directe omgeving. De openheid van de stad kwam dit ten goede. Het was dan ook precies wat de overheid wilde in de stad en ook mede de reden voor de herziening van de ‘Zoning Resolution’. Navolgend op deze periode stuiten we op het probleem waar ik het in de vorige alinea over had. Waar ligt de volgende “grens”? Zijn we al in een nieuwe stijlperiode terechtgekomen of ligt deze nog in de toekomst? In New York is tegenwoordig een nieuwe hype in werking. Het realiseren van bijzonder slanke wolkenkrabbers met voornamelijk woonfunctie. Het is het gevolg van het opkopen van ‘Air rights’. Men kan in New York de lucht boven een gebouw kopen. Hiermee kan hij doen wat hij wil, uiteraard binnen de regelgeving, wat overigens ook dubieus is gezien het welbekende project One57. Het is vorig jaar opgeleverd en is het toonbeeld van wat mogelijk is door het opkopen van ‘Air rights’. Het blokkeert veel daglicht voor het prak en omringende bebouwing. Terwijl het gebouwd is voor woningen met een bizarre vraagprijs. Zo zijn er appartementen gekocht in dit gebouw voor 90 en zelfs 100 miljoen dollar. Hoewel het een adembenemend uitzicht biedt lijkt om geld te draaien en niet om daadwerkelijk iets bij te dragen aan de stad, zo als het Rockefeller Centre wel degelijk deed.

Natuur & Architectuur

Infographic

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Researchartikel

Bouwen in de natuur De mogelijkheden en beperkingen

Authentieke natuurlijke gebieden, gebieden waar de natuur zonder belemmering of verhindering van de mens zijn gang kan gaan, komen steeds minder voor. Het is geen alledaagse ervaring om in een dergelijk gebied te verblijven. In dit onderzoek wordt gezocht naar manieren om de authentieke natuurlijke omgeving van het Nationaal Park Veluwezoom te combineren met een bouwwerk, een ruimte om tijdelijk te verblijven, waarin deze bijzondere ervaring voelbaar is. Exploitatie van natuurgebieden Doordat natuurlijke omgevingen schaarser worden wordt er meer aandacht besteedt aan de gebieden die er nog wel zijn. Hoewel de Europese Unie natuurgebieden in de etalage wil zetten om zo de verantwoordelijkheid hierover bij bedrijven te leggen, zijn natuurliefhebbers hier fel op tegen. De bedrijven worden hierdoor in staat om het gebied aan te passen en eventueel te exploiteren. Komt dit wel ten goede van het steeds schaarser wordend natuurgebied? In dit onderzoek wordt gezocht naar de middenweg die voor alle partijen een meerwaarde heeft. Het combineren van een respectabel natuurgebied met de wensen om er bebouwing te plaatsen. Met als case study het plan voor een hotel, gesplitst in 12 kamers. Hoe worden deze verblijven geplaatst? Zijn er bestaande voorzieningen? Welke materialen zijn toepasbaar in dit gebied en wat is onverantwoord? Dit soort vragen komen hierbij aan bod. Om tot een conclusie en daarmee een advies te komen voor deze kwestie wordt het onderzoek verdeeld in 5 thema's. Eerst wordt informatie verschaft over het betreffende gebied. Daarna wordt onderzocht naar manieren van combineren van het bouwwerk en de natuur. Zijn er bestaande voorzieningen en mogelijkheden die ter plekke toepasbaar zijn? Hierna wordt materiaalgebruik onderzocht en tot slot zal in de conclusie een advies gegeven voor deze specifieke locatie.

Natuur & Architectuur

Veluwezoom. Authentieke natuur? Het nationaal park Veluwezoom (zie afbeelding 1) werd in 1930 benoemd tot het eerste Nationaal Park in Nederland. Het is gelegen in de provincie Gelderland direct ter noordoosten van Arnhem. Het park is in zijn geheel eigendom van natuurmonumenten ofwel ‘Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland’. Deze organisatie koopt en beheert uitsluitend natuurgebieden . Het park is onderdeel van de Veluwe, een natuurrijke landstreek in het midden van Nederland. Het 5000 hectare groot natuurgebied bestaat voornamelijk uit bebossing, heide en zandverstuiving. Het zuidelijke deel is bijzonder heuvelachtig. Hier bevindt zich de Posbank, een bekend uitkijkpunt in de Veluwe met zichtlijnen tot in Duitsland. De vraag of het gebied authentieke natuur is wordt beantwoord door bodemonderzoek verricht in opdracht van Natuurmonumenten. Hieruit komt naar voren dat het, voor Nederlandse standaarden, bijzonder heuvelachtige gebied is ontstaan tijdens de ijstijden. Zandgrond werd door gletsjers opgestuwd tot stuwwallen zoals ze vandaag de dag nog te herkennen zijn. De gletsjers creëerde tevens de diepe dalen die vanuit het uitkijkpunt bij de Posbank goed te zien zijn.

Combineren van een bouwwerk met natuur Hoe combineer je bouwwerken met authentieke natuur? De meest voor de hand liggende keuzes worden nu behandeld. Daarbij wordt met name gekeken naar het conflict met de natuur. Traditioneel funderen, in de grond Een nieuwbouw bouwwerk wordt vrijwel altijd via palen of stroken gefundeerd in de grond. Dit resulteert in een uitgraving wat altijd een groter oppervlak beslaat dan het benodigde voor de fundering, denk aan talud. Van de natuur wordt hierdoor een bepaald oppervlakte weg gehaald. Het is dus sterk afhankelijk hoe belangrijk de grond is waar je het bouwwerk wilt plaatsen. Als men eenmaal natuurlijk gebied weggehaald heeft komt het nooit meer terug, althans niet in zijn oorspronkelijke vorm. Puntsgewijs funderen, vrij van de grond Een andere manier van een bouwwerk realiseren in een natuurgebied is het bouwwerk vrij van de natuur te realiseren. Het bouwwerk kan op ‘poten’ gezet worden, of opgehangen worden aan een constructie. Beide mogelijkheden hebben een aanzienlijk kleinere footprint in de omgeving dan het hiervoor behandelde voorbeeld. Doordat alleen de constructie gefundeerd wordt in de grond, hoeft er maar een relatief klein oppervlak uitgegraven en bewerkt te worden. Een bekend voorbeeld hiervan is het São Paulo Museum of Art van Lina Bo Bardi. Alhoewel het niet in een natuurlijke omgeving is geplaatst heeft het een kleine footprint ten opzichte van de grootte van het gebouw. Een relatief klein oppervlak raakt het maaiveld. Deze methode resulteert in een bouwwerk waar de natuur onderdoor loopt en dus relatief weinig wordt aangetast.

Niet gefundeerd, tijdelijke constructies Tijdelijke bouwwerken worden vaak niet gefundeerd. Ze worden op het maaiveld geplaatst zonder ernstige aantasting ervan. Denk hierbij aan een tent die door haringen verankert wordt aan de grond. Tentoonstellingen en voorstellingen worden vaak op deze manier geplaatst. Het is een snelle manier om een bouwwerk op een locatie te plaatsen en weer te demonteren. Voor hotelkamers heeft het echter weinig voordelen, aangezien deze voor een langere tijd worden verhuurd aan verschillende bewoners. Bewoners die niet verantwoordelijk zijn voor de fysieke staat van het bouwwerk.

Bouwput. Veel weggegraven grond. Dit heeft een grote impact op het maaiveld.

Functies stapelen of verspreiden In de hiervoor besproken methoden van bouwen in de natuur wordt niet ingegaan op wat voor bouwwerk het kan betreffen. Alle gebouwen kunnen volgens verschillende methoden gebouwd worden. Functies kunnen gestapeld worden zodat er met een relatief kleine footprint veel vierkante meters vloeroppervlak gerealiseerd kan worden. Dit heeft in dit specifieke geval tot gevolg dat zichtlijnen in het natuurgebied worden verstoord dan wel geblokkeerd. Aangezien grote hoogteverschillen in Veluwezoom niet aan de orde zijn. De verschillende functies kunnen ook losgekoppeld en verspreid over het gebied worden. De footprint wordt hierdoor echter groter maar de zichtlijnen en daarbij de visuele samenhang van de omgeving blijft intact. Voor een beschermd natuurgebied is dit een aandachtpunt. Een goede balans is hiervan op te maken. Aan de ene zijde de footprint in het gebied, aan de andere zijde de oorspronkelijke zichtlijnen.

Relatief klein oppervlakte van het maaiveld wordt aangetast door het gebouw.

Doorsnede van de Veluwe

ArtEZ Academie van Bouwkunst • 2015

Researchartikel

Een fragment van de kunststof en rubberen tuin van Ken Smith. Gesitueerd op het dak van het MoMa museum te New York

Natuur creëren In de bebouwde omgeving worden vaak tuinen dan wel parken aangelegd. Het is hierdoor dus geen wilde of authentieke natuur (Bron; P. Jodidio - Architecture: Nature). Uit onderzoek is echter gebleken dat ook dit groen goed is voor de mens en een meerwaarde heeft voor de omgeving. Het gevolg van deze handeling in een natuurgebied is juist het tegenovergestelde. Het gebied wordt hierdoor aangetast. Er is een wezenlijk verschil tussen door de mens gemaakte natuur en een omgeving wat door organische groei door de jaren heen tot zijn huidige vorm is ontstaan. Door zijn uitzonderlijkheid en zijn meerwaarde voor zowel de omgeving als voor de mens, blijft het discutabel om dit natuurlijk gebied aan te tasten. Een voorbeeld is geplante bossen. Er wordt nieuwe natuur gecreëerd, maar het valt op door zijn geordendheid ten opzichte van het oorspronkelijke wilde dan wel willekeurig gewoekerd natuurgebied. Ken Smith heeft in New York op het Museum of Modern Art een natuurlijke omgeving nagebootst . Dit heeft hij gedaan met kunststof rotsen en bomen, rubber stukjes als aarde en hij gebruikt gebroken glas als water. De reden waarom hij deze materialen gebruikt is omdat het dak niet bereikbaar is voor publiek maar een natuurlijke uitstraling moet hebben richting de hogere omliggende bebouwing. Daarbij was de eis dat het ‘park’ zo onderhoudsarm mogelijk moest zijn. Dit is een extreem voorbeeld van natuur nabootsen en het staat dan ook lijnrecht tegenover authentieke natuur. Materiaal Veluwezoom bestaat uit vier verschillende type landschapstypen: - Bos - Heide - Stuifzand - Landgoederen Door de jaren heen is het landschap flink aangetast door de mens. Veel stukken bos zijn gekapt om het hout te gebruiken als brandstof of bouwmateriaal. Aangezien het hedendaags een beschermd natuurgebied is, en de regelgeving enigszins is aangepast, kan er nu geen gebruik worden gemaakt van het hout uit de bossen. Om een inpassend effect te realiseren zal er soortgelijk hout van elders geleverd moeten worden. Het materiaal voor de gebouwschil heeft vanzelfsprekend een grote impact op zowel het uiterlijk van een gebouw als de samenhang met de omgeving. Lokaal materiaal kan ter plekke gebruikt worden en past goed in zijn omgeving. Materiaal dat

Natuur & Architectuur

door vrachtwagens op natuurgebied geleverd moet worden kan juist door de levering een negatieve impact hebben op het gebied. Zo kunnen zware betonwagens het maaiveld drastisch verwringen. Lichte prefab elementen die op een constructie boven het maaiveld worden geplaatst hebben daarentegen een minimale impact op het gebied. Materialen die een periodieke onderhoudsbeurt nodig hebben zijn niet handig in een natuurgebied. Onderhoudspersoneel moet telkens door het gebied met allerlei gereedschap en materialen zoals verf en dergelijke. Materialen die tevens vaak erg slecht zijn voor de flora en fauna mochten ze gemorst worden. Bestaande voorzieningen en infrastructuur Bestaande voorzieningen in het gebied zijn schaars. Het paviljoen De Posbank, vernoemd naar het bekende uitzichtpunt, is het enige bouwwerk binnen een omtrek van circa 600 meter. Alle aansluitingen zijn echter aanwezig in het gebouw. Hier zijn dus mogelijkheden tot aansluiten van voorzieningen. Een andere mogelijkheid is het creëren van autonome bouwwerken. Hierbij zorgt het bouwwerk voor benodigdheden zoals water en elektriciteit. Op deze manier is het niet nodig om kostbare grond open te breken voor leidingen. De voorzieningen produceert de benodigde energiebehoefte en zorgt voor zowel schoon drinkwater als voor spoelwater voor de toilet. Dit gebeurt onder andere door buitenlucht te laten condenseren tot schoon water en hemelwaterafvoer te gebruiken voor toiletspoelingen. Terrein exploitatie Een zeldzaam natuurgebied exploiteren klinkt tegenstrijdig en is dat deels ook. Deze tegenstijdigheid kan iets moois opleveren. Een verblijffunctie in een bezienswaardige omgeving. Een omgeving die ’s avonds verboden is voor mensen. Door in het gebied te verblijven in een bouwwerk is deze mogelijkheid er echter wel. De impact op de natuur is hierbij van groot belang. Aangezien het park Veluwezoom een beschermd natuurgebied is, moet je goede redenen hebben om hier bouwwerken te plaatsen. Functies waar grote groepen mensen bijeenkomen zijn minder geschikt door de kans op vandalisme en vertrapping van de natuur. Een tijdelijk verblijf voor wandelaars en natuurliefhebbers lijkt de ideale functie om toe te passen in een dergelijk gebied. Doordat het een tijdelijk verblijf is wordt de omgeving niet permanent aangepast. De impact van de mens op de natuur wordt hierdoor geminimaliseerd.

Conclusie Voor ondernemers is het aantrekkelijke om een druk bezocht natuurgebied als het Veluwezoom te exploiteren. Maar tegen welke prijs? Veluwezoom is een beschermd natuurgebied. Het is het eerste officiĂŤle nationale park in Nederland. Het mag daardoor niet zomaar aangetast worden in opdracht van ondernemers die het gebied willen exploiteren. Aangezien het, toch al steeds schaarser wordend natuurgebied, in het verleden al flink is aangetast is het belangrijk om het nu daartegen te beschermen. Eenmaal weg komt het ten slotte nooit meer terug.

aangetast. Dit dient te worden voorgekomen. In principe kan daarnaast alles wat onderhoudsvrij en niet direct schadelijk voor het milieu is toegepast worden. Lichte constructies hebben echter een pre aangezien deze onderdelen ter plekke gemakkelijker verplaatst kunnen worden. - Door Nick Leenders

Hierboven een afbeelding van Hotel Juvet in Noorwegen, van architect Jan Olav Jensen. Een fraai voorbeeld van bouwen in de natuur zonder deze ernstig aan te tasten. De verschillende losstaande hotelkamers worden gefundeerd door ranke staalprofielen op het rotsachtige maaiveld.

Een oplossing in de vorm van een bouwmethode die deze normen waarborgt zijn prefab elementen of kant en klare bouwwerken die op een lichte constructie boven het maaiveld worden geplaatst. Het maaiveld wordt hierdoor minimaal open gebroken en de natuur groeit verder onder het bouwwerk. Dieren kunnen onverstoord onder het bouwwerk grazen. De algehele impact op het gebied wordt hierdoor geminimaliseerd. Materiaalkeuze en de bijbehorende factoren is een belangrijk aspect. Onderhoud is lastig in een natuurgebied, de omgeving wordt hierdoor

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015

Bronvermelding Beeldreportage: Werelds meest gewaardeerde architecten Websites:

Rogers, David, Building Design, opgeroepen op 2 Maart, 2015, van Building Design, <http://www.bdonline.co.uk/news/fosterscompleteschina-apple-store/5073967.article> Archdaily, opgeroepen op 2 Maart, 2015, <http://www.archdaily.com/585632> bdp., opgeroepen op 2 maart, 2015, < http://www.bdp.com/en/projects/a-e/astrazeneca-headquarters> e-Architect, opgeroepen op 2 maart, 2015, <www.e-architect.co.uk/architects/herzog-de-meuron> Fixsen, Anna, Architectural Record, opgeroepen op 3 maart, 2015, < http://archrecord.construction.com/ practice/top250/2013/top300-architecture-firms-1.asp> Wikipedia, opgeroepen op 3 maart, 2015, < http://en.wikipedia.org/wiki/Gensler> Gensler, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://du.gensler.com/vol5/shanghai-tower> RPBW, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://www.rpbw.com/en/architecture> BIG, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://www.big.dk/#projects> HOK, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://www.hok.com> KPF, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://www.kpf.com/project.asp?T=15&ID=85> O’Donnell-Tuomey, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://odonnell-tuomey.ie> rprpf, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://www.rvapc.com/practice> Wikipedia, opgeroepen op 3 maart, 2015, <http://en.wikipedia.org/wiki/Rafael_Viñoly> Shop Architects, opgeroepen op 3 maart,2015, <http://www.shoparc.com>

Essay: New York: De stad van de wolkenkrabber Websites:

Bryant, Tim, stl Today, Wainwright building included in a national PBS program, opgeroepen op 26 maart, 2015, STL Today, <http://www.stltoday.com/ business/local/wainwrightbuilding-included-national-pbs-program/article_a3542b28-9951-11e1-b3fa-0019bb30f31a.html> Architectenweb, Wolkenkrabber – Archipedia, opgeroepen op 26 maart, 2015, Architectenweb, <http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia. asp?ID=6757> NYCPlanning, Department of city planning, Zoning, opgeroepen op 16 april, 2015, NYCPlanning, <http://www.nyc.gov/html/dcp/html/zone/zonehis3.shtml> Sky High, The logic of luxury, opgeroepen op 16 april, 2015, Sky High, <http://skyscraper.org/EXHIBITIONS/SKY_HIGH/video_intro.php>

Researchartikel: Bouwen in de natuur Websites:

Belorf, K. (2014, Juli). Europa wil schaarse natuurgebieden in de etalage zetten. Opgeroepen op April 14, 2015, van De wereld morgen: http://www. dewereldmorgen.be/artikel/2014/07/10/europa-wil-schaarsenatuurgebieden-in-de-etalage-zetten Lion Hoveniersbedrijf. (2015). Fotos - Grondwerken. Opgeroepen op April 29, 2015, van Lion Hoveniersbedrijf: http://lionhoveniers.nl Lzyjo. (2009, September 22). Fake Plants ARE Artful. Opgeroepen op April 29, 2015, van Worms and Flowers: https://wormandflowers.wordpress. com/2009/09/22/fakeplants-are-artful/ Natuurmonumenten. (sd). Nationaal Park Veluwezoom. Opgeroepen op April 21, 2015, van Natuurmonumenten: https://www.natuurmonumenten.nl/ natuurgebied/nationaalpark-veluwezoom Takano, T., Nakamura, K., & Watanabe, M. (2002). Urban residential environments and senior citizens’ longevity in megacity areas: the importance of walkable green spaces. Opgeroepen op April 22, 2015, van Journal of Epidemiology & Community Health: http://jech.bmj.com/content/56/12/913.short VVV Regio Arnhem Nijmegen. (sd). Veluwetransferium Posbank. Opgeroepen op April 29, 2015, van VVV Regio Arnhem Nijmegen: http://www. arnhemnijmegenregion.com/tips/veluwezoom/veluwetransferium-posbank World Federation of Exchanges. (2015). Nearby Attractions. Opgeroepen op April 29, 2015, van World Federation of Exchanges: http://www. worldexchanges.org/2015conference/attractions.php

Boeken:

Jodidio, P. (2006). Architecture: Nature. Munchen: Prestel Publishing. ISBN: 3791335278

Boekrecensie: Philip Jodidio Architecture: Nature Boeken:

Jodidio, P. (2006). Architecture: Nature. Munchen: Prestel Publishing. ISBN: 3791335278

Essay: Andy Goldsworthy Boeken:

Goldsworthy, A. (2004). Passage. Dumfriesshire: Cameron Books. ISBN: 0810955865

Natuur & Architectuur

Colofon Natuur & Architectuur Jaargang 1 - 06/2015 Redactie: Nick Leenders Redactie adres: Driehuizen 6a 5464RA Veghel Tel. 0620681913 Nick_leenders@live.nl Natuur & Architectuur is een uitgave van ArtEZ Hogeschool voor de kunsten Postbus 49 6800 AA Arnhem www.ArtEZ.nl Communicatie@artez.nl Uitgever: Caroline Kruit Copyright Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Voor eventuele wijzigingen, druk-/zetfouten of afgelastingen in de geplaatste informatie is noch verantwoordelijk. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ArtEZ Academie van Bouwkunst â&#x20AC;˘ 2015