UIT DE VERENIGING

Een greep uit het nieuws en het aanbod van activiteiten van het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs (KIVI).

Oplossingen voor kernafval

De nucleaire industrie en de maatschappij verschillen van mening over het opslaan van hoogwaardig nucleair afval. Het probleem van dit kernafval is dat het lang duurt voordat dit onschadelijk is voor mensen en hun omgeving. Bij afval uit kerncentrales gaat het om tienduizenden jaren, waarbij de hoeveelheid straling overigens wel exponentieel afneemt. Coen Schiebaan werkte bij een nucleair onderzoekscentrum en bij de kerncentrale van Dodewaard, waar hij ervaring heeft opgedaan hoe om te gaan met kernafval. In deze lezing richt hij zich vooral op de mogelijke oplossingen. Lezing: Wat te doen met kernafval?, Dorpshuis Borssele, 17 mei, 20.00-21.30 uur, kivi.nl/afdelingen/regio-zeeland/activiteiten

Technologie tegen misdaad

Was het de butler of toch de klusjesman? Waar in een oude detectiveroman een voetafdruk in het zand nog wel eens de doorslag wilde geven, werkt men nu met nanotechnologie, spectrometrie, remote-sensing en labs-on-a-chip voor analyses. Over deze hoogwaardige technologie organiseren KIVI, het lectoraat technologies for criminal investigations van de Saxion Hogeschool en de politieacademie en het CHLC-Centre for Forensic Science and Medicine in Amsterdam een symposium met presentaties en workshops. Voertaal is Engels. Symposium: How can advanced technologies boost criminal investigations? Politieacademie Apeldoorn, 7 juni, 10.00-18.00 uur, kivi.nl/afdelingen/regio-oost/activiteiten

Wisse wint Professor Kooyprijs

Studente Eva Wisse van de TU Eindhoven schreef dit jaar de beste afstudeerscriptie over een voor Defensie en Veiligheid relevante technologie. Op 12 april ontving zij daarom van het KIVI de Professor Kooyprijs. Haar onderzoek betrof cybersecurity en privacyproblemen voor drones. De remoteID-regel schrijft voor dat alle commerciële drones informatie uitzenden over de locatie en identiteit van de drone en zijn bestuurder. Wisse bedacht een protocol waardoor deze informatie alleen leesbaar is voor beoogde ontvangers en niet voor kwaadwillenden.

Zie ook: kivi.nl/nieuws/artikel/prof-kooy-prijs2023-voor-ingenieur-eva-wisse

Gebouwcommissie zoekt versterking

Het KIVI-gebouw aan de Prinsessegracht in Den Haag is aan onderhoud toe en moet energiezuiniger worden. Leden die willen meedenken over planning en uitvoering van de benodigde werkzaamheden kunnen zich melden bij de Gebouwcommissie, via gebouwcommissie@kivi.nl.

Fascisten en nationaalsocialisten zagen techniek als dienstbaar aan volk en staat. In Nederland liep het anders, toont een boeiende studie aan.

Tekst: Pancras Dijk

In de totalitaire ideologieën van de eerste helft van de vorige eeuw speelde techniek een sleutelrol. Bewegingen als het fascisme en nationalisme en ook het communisme waren uit op het tot stand brengen van een sterke staat, met een leidende positie in de wereldgemeenschap. Met name ingenieurs, exacte wetenschappers en andere technici konden en moesten dat doel dichterbij brengen. Reden voor totalitaire machthebbers als Benito Mussolini in Italië en Adolf Hitler in Duitsland om de technische beroepsverenigingen snel op te nemen in overheidsorganisaties, om ze voor het behalen van eigen doelen in te zetten.

Hans Schippers, voormalig historicus van de Technische Universiteit Eindhoven, richt zich in Technici en de totalitaire verleiding op de situatie in Nederland. Waar de Italiaanse en Duitse ingenieursverenigingen al snel werden gedwongen mee te werken aan de totalitaire hervorming van de samenleving, daar liep het in ons land anders. Om maatschappelijk een grotere invloed te krijgen, zette NSB-leider Anton Mussert – zelf weg- en waterbouwkundig ingenieur – in het eerste oorlogsjaar het Technisch Gilde op. De organisatie die technische vooruitgang moest bewerkstelligen kreeg daarmee een naam die rechtstreeks uit de Middeleeuwen kwam.

Bij aanvang van de oorlog was Mussert nog positief over techniek, maar dat veranderde. In de oorlogsjaren liet Mussert zich er niet of nauwelijks meer over uit. Bij de oprichtingsvergadering van het Technisch Gilde, eind 1940, liet hij verstek gaan en een jaar later, bij de eerste Landdag van de beweging, koos hij ervoor om niet het woord te voeren.

De jaren erop sprak hij wel op Gildebijeenkomsten, maar gebruikte hij zijn redevoeringen om ‘het grote gebeuren in de wereld’ te analyseren. Toen Mussert vijftig jaar werd, in mei 1944, kwam het boek Mussert als ingenieur uit. Historicus Schippers merkt fijntjes op dat al lezend bij hem ‘onweerstaanbaar de gedachte op[kwam] dat aan de NSB-leider een goed ingenieur verloren was gegaan, die nog veel had kunnen bereiken, wanneer hij zich niet had ingebeeld de redder van Nederland te zijn’.

Een belangrijk deel van het boek wijdt Schippers aan het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI). Dat ging niet in op pogingen tot toenadering van het nieuwe Technisch Gilde. Waar het Gilde een platform wilde zijn om de technische wereld met de nationaalsocialistische idealen te vervullen ‘om uiteindelijk het grote gemeenschapsgebouw op te zetten’, daar wilde KIVI de technische wetenschap en haar toepassingen zakelijk blijven bedrijven. KIVI maakte daarbij duidelijk niet open te staan voor ‘volkse opvattingen’.

Die weigerachtige houding bracht de bezetter ertoe alle KIVI-activiteiten stil te leggen. Op 11 juli 1941 vielen agenten van de Sicherheidsdienst het KIVI-hoofdkantoor binnen, waarbij de werknemers te horen kregen dat de vereniging was opgeheven. Pas als het KIVI-bestuur zich zou aanpassen aan de ‘nieuwe tijd’ en hervormingen doorvoerde, zou de opheffing ongedaan worden gemaakt. Zo eiste de bezetter dat het predicaat ‘Koninklijk’ uit de verenigingsnaam werd vervangen door ‘Nederlands’ en dat NSB’ers een bestuurszetel zouden krijgen. Toenmalig KIVI-secretaris Wouter Cool, ook hoofdredacteur van De Ingenieur, zwichtte niet en ook de leden wezen de Duitse inmenging af: die keerden de vereniging massaal de rug toe.

Het opslokken van KIVI was één van de voornaamste doelstellingen van het Technisch Gilde. Toen dat was mislukt en de nationaalsocialisten er vervolgens evenmin in waren geslaagd de ingenieurstitel óók voor mts’ers in te voeren, ging het Gilde als een nachtkaars uit.

Van blijvend belang na de oorlog, toont Schippers aan in zijn indrukwekkende studie, is dat ethiek een belangrijker rol ging spelen in het curriculum aan de technische opleidingen. Er kwam gaandeweg meer aandacht voor de plaats van de technische studie in het hele wetenschapsveld en voor de positieve rol die technische innovatie te spelen heeft in de maatschappij.

Technici en de totalitaire verleiding. Het Technisch Gilde en de ‘volkse gemeenschap’

Hans Schippers | 166 Blz. | € 19,99 | e-boek € 9,99

Het mysterie van de tijd

Het onderwerp ‘tijd’ roept al sinds het begin der tijden intrigerende vragen op. Colin Stuart probeert ze te beantwoorden in dit makkelijk leesbare boek.

In het Melkwegstelsel bevindt zich de witte dwerg G 29-38. Als ik die vanavond aan de hemel kan ontdekken, zie ik een lichtsignaal uit het jaar van mijn geboorte: het licht van deze ster heeft er mijn hele leven over gedaan om de aarde te bereiken.

Het idee om dit op te zoeken komt van Colin Stuart. Het is één van de manieren die hij in het boek Tijd. 10 feiten die je zou moeten kennen gebruikt om het begrip ‘tijd’ voor zijn lezers inzichtelijk te maken.

‘Dit boek is een poging om tijd vanuit natuurkundig perspectief uit te leggen’, schrijft Stuart in zijn voorwoord. Dat doet hij vervolgens in tien korte hoofdstukken over variërende onderwerpen, zoals het meten van de tijd aan de hand van radioactief verval in gesteentemonsters, het stilzetten of vertragen van de tijd en de mogelijkheid tot tijdreizen.

Door Stuarts veelvuldige gebruik van voorbeelden en anekdoten is het een boeiend boek en leest het als een trein. Wist u bijvoorbeeld dat er uit de kalender van 1752 elf dagen zijn weggesneden? En dat voor topatleet Usain Bolt, als hij rent, de tijd sneller gaat dan voor mij?

Ook de dilemma’s van het tijdreizen –bekend uit de filmreeks Back to the future – komen aan bod. Als iemand terugreist om de baby Adolf Hitler te vermoorden, wordt hij zélf dan wel geboren? En kan Einstein de relativiteitstheorie in 1915 hebben geplagieerd van een tijdreiziger uit de toekomst, die teruggekeerde naar het jaar 1900 om Einstein een natuurkundeboek te laten signeren?

Lastige vragen. De tijd zal het leren.

Tijd. 10 feiten die je zou moeten kennen Colin Stuart | 112 Blz. | €16,90

Chatbot ChatGPT onder de loep

ChatGPT verovert sinds enkele maanden de wereld. Twee interessante podcasts gaan hier dieper op in: een met de baas van OpenAI en een met AI-criticaster Timnit Gebru.

Tekst: Jim Heirbaut

Sinds eind vorig jaar kan iedereen experimenteren met kunstmatige intelligentie (AI) in de vorm van ChatGPT en andere chatbots. In een podcast met Lex Fridman praat OpenAI-baas Sam Altman over wat dat allemaal kan gaan betekenen. Dat is het luisteren waard, want zo vaak praat Altman niet met de pers.

Gastheer Fridman is een informaticus die een populaire podcast en YouTubekanaal heeft, waar hij de meest invloedrijke figuren uit de techwereld voor zijn microfoon krijgt. Door zijn lijzige stem klinkt hij een beetje als iemand die net een joint heeft gerookt, maar zijn vragen zijn scherp en to-the-point, en Fridman zit duidelijk diep in de materie. Hij heeft zelf aan machine learning gewerkt bij Google en is nu onderzoeker aan MIT.

Gezien zijn wat kritiekloze benadering is Fridman duidelijk one of the tech bros. Voor een kritischere benadering van chatbots en andere vormen van AI is er de aflevering van de podcast Tech Won’t Save Us van Paris Marx waarin Timnit Gebru te gast is. Gebru is ook informaticus van beroep en expert in kunstmatige intelligentie. Sinds een paar jaar is ze bekend in de technologiewereld doordat ze werd ontslagen bij Google. Bij het megabedrijf was ze hoofd van een groep die de ethiek van AI onderzocht. AI kan namelijk onwenselijke gevolgen hebben voor minderheden door de manier waarop het is ontwikkeld. Software voor gezichtsherkenning kan bijvoorbeeld slechter overweg met vrouwen met een donkere huidskleur. Gebru is van mening dat automatische gezichtsherkenning daarom nog te slecht is om door politie en voor beveiliging al te worden gebruikt. Ze vertelt erover in de podcast en over haar exit bij Google en de kritiekloze manier waarop ChatGPT door de meeste mensen is ontvangen. Waar Fridman en Altman zich in de eerste podcast verkneukelen om een toekomst vol kunstmatige intelligentie, plaatst Gebru daar de broodnodige waarschuwingen bij. Beide beluisteren dus!

Lex Fridman #367 Sam Altman | 2 uur 24 min. | alle podcastplatforms Tech Won’t Save Us, Don’t Fall for the AI Hype w/ Timnit Gebru | 1 uur 3 min. | alle podcastplatforms

Eindhoven zoekt naar talent in techniek

De regio Eindhoven heeft de komende jaren zeventigduizend werknemers in de techniek nodig. Hoe en waar zijn die te vinden? Wat kunnen stad en regio doen om techniektalent te trekken en te behouden? Daarover gaat de documentaire The Talent Game.

Tekst: Jim Heirbaut

‘We hebben geen plan B. Ik haat het om een plan B te moeten hebben, want dat betekent dat je op twee paarden wedt en dan verlies je focus.’ Aan het woord is Fabrizio Del Maffeo, ceo van Axelera AI, een bedrijf in Eindhoven dat hardware en software maakt voor energiezuinige toepassingen op basis van kunstmatige intelligentie (AI). Del Maffeo is een van de hoofdpersonen in The Talent Game. Deze documentaire is geproduceerd door de mensen van High Tech Campus, het bedrijventerrein met talloze technologiebedrijven. Het verhaal van Axelera AI illustreert de opgave waarvoor deze regio staat: een koortsachtige zoektocht naar techniektalent.

Axelera AI werd twee jaar geleden opgericht en telt nu al 130 werknemers. Die zitten in Eindhoven, maar ook in vestigingen in Zürich, Leuven, Milaan en Bristol. Wie de beste techneuten wil hebben ‘kan zich niet beperken tot één locatie’, meent Del Maffeo. Wel heeft het bedrijf moeite om vrouwelijke hardware engineers te vinden in Europa. Die studierichting blijkt onder vrouwen hier niet populair. Het bedrijf haalt ze daarom uit Azië en het Midden-Oosten.

De documentaire brengt de uitdaging in beeld van het Eindhovense bedrijfsleven: de technologiebedrijven in die regio draaien goed en de meeste groeien, maar waar halen ze nieuwe hoogopgeleide werknemers vandaan? De makers interviewen een aantal mensen uit verschillende hoeken. Human resource manager Ilse de Graaf van het snel groeiende fotonicabedrijf SMART Photonics vertelt over de praktische uitdagingen om mensen te vinden en wat het bedrijf doet om werknemers langere tijd aan zich te binden. Hoogleraar arbeidsmarkt aan Tilburg University, Ton Wilthagen, legt uit waarom het niet genoeg is om buitenlandse kenniswerkers te werven naast de Nederlandse ingenieurs. Ook de mensen die nu aan de kant staan, moeten worden betrokken en de arbeidsproductiviteit van werknemers moet verder omhoog, onder andere door de toepassing van AI. De term ChatGPT valt in de hele documentaire niet – die is waarschijnlijk gemaakt voordat deze software werd gelanceerd – maar er wordt vast gedoeld op dergelijke software, die immers ook programmeurs repetitief werk uit handen kan nemen.

The Talent Game is gratis te zien op het YouTubekanaal van de High Tech Campus. Verwacht geen film met een spanningsboog en een plot. Wel biedt The Talent Game een mooi kijkje achter de schermen van kleine en grote techbedrijven in zuidoost Nederland, waar ze aan werken en hoe divers het personeelsbestand van die bedrijven al is. En het is natuurlijk een visitekaartje voor techneuten in het buitenland, zodat die wellicht de stoute schoenen aantrekken en hun carrière in Eindhoven voortzetten.

The Talent Game | 52:23 min. | youtube.com/@HighTechCampusEindhoven

Q&A

Elke maand zijn er talloze nieuwe boeken, toneelvoorstellingen en video’s. De Ingenieur pikt de interessantste eruit en stelt de maker vijf vragen.

Auteur en theatermaker Christine Otten schreef Onder de rook van de Hoogovens. De muzikale locatievoorstelling over Tata Steel-arbeiders is nog tot eind mei te zien in Velsen-Noord.

Tekst: Pancras Dijk

1 2 3 4 5

Waarom heeft u dit toneelstuk gemaakt?

‘Twee jaar geleden was ik met medemakers Tina Krikke en Alev Kutluer in Velsen. De aanblik van de staalfabriek van Tata Steel is poëtisch en monsterlijk tegelijk. We realiseerden ons: misschien is dit er straks allemaal niet meer, gelet op de klimaatdiscussie. De geschiedenis van de fabrieksarbeiders dreigt dan ook verloren te gaan en dat zou jammer zijn. Hoe je het ook bekijkt: hun werk heeft veel betekend voor ons land. Dat willen we vertellen, vanuit het perspectief van de arbeiders.’

Voor wie is het stuk bedoeld?

‘Voor een zo breed mogelijk publiek, we hopen dat iedereen komt kijken. Het is een familiedrama waarin iedereen zich zal herkennen. En tegelijkertijd willen we dat mensen elkaar beter gaan begrijpen. Milieuactivisten en werknemers van Tata Steel worden steeds vaker geframed als tegenstanders van elkaar. Daarmee is er een verkeerde tegenstelling ontstaan. Want uiteindelijk willen ze allemaal hetzelfde.’

Wat fascineert u aan het onderwerp?

‘Dat maatschappelijke aspect van de staalindustrie vind ik erg interessant. Een tijd geleden zag ik trouwens voor het eerst die gloeiende, stalen plakken zo uit het vuur komen. Een mooi en indrukwekkend gezicht.’

Waarom zouden ingenieurs moeten komen kijken?

‘Ik weet zeker dat ook ingenieurs er een hoop in zullen herkennen. Bijvoorbeeld in de figuur van Eddy. Die is na jarenlange werkervaring in de staalfabriek behoorlijk opgeklommen en doet in kennis niet onder voor een geschoolde ingenieur. Maar in de beloning komt dat niet tot uitdrukking. Dat levert spanningen op. Maar bovenal: het stuk vindt plaats in het Hoogovensmuseum, op het terrein van Tata Steel zelf. Alleen al daar komen aanrijden is geweldig, heel anders dan in een theater.’

Wat heeft u geleerd tijdens de research?

‘Heel veel! Ik kende de verschillende perspectieven wel, maar door me werkelijk in de verhalen van de mensen te verdiepen, kreeg ik veel nieuwe inzichten. Ze voelen zich zo verbonden met de staalfabriek; in Velsen-Noord voelde men zich soms als Asterix tegen de Romeinen. Het stuk is fictie, maar gebaseerd op al die verhalen van fabrieksarbeiders die proberen op te klimmen uit de sociale klasse waarin ze gevangen lijken te zitten.’

Onder de rook van de Hoogovens. Een onstuimig familiedrama

De Vlammende Eend & Christine Otten, t/m 27 mei, Hoogovensmuseum designing buildings with low-pressure ventilation systems | aanvragen via info@abt eu

Door lagedrukventilatie mee te nemen in het ontwerp ontstaan fraaiere, gezonde en duurzamere gebouwen: het Earth, Wind & Fire-principe. ABT bundelde de kennis in een compendium.

Afgelopen maand haalde zijn fiets met vierkante banden het journaal. Maar het was niet de eerste keer dat Sergii Gordieiev het wiel opnieuw uitvond. Zijn YouTube-kanaal staat vol knappe en grappige fietsklusprojecten. the q | youtube com/theq original stad zonder hoogtevrees | 184 blz

Geen stad in Nederland met zo’n sterke hoogbouwtraditie als Rotterdam. Een nieuwe uitgave neemt de maat van decennia aan wolkenkrabbers en beschrijft de belangrijkste lessen en leerpunten.

€ 29,95

Immersieve technologie zoals de Metaverse roept ethische vragen op. Het Rathenau Instituut, dat zich bezighoudt met de impact van technologie, maakte er een podcastserie over. ondergedompeld in een nieuwe werkelijkheid | op alle podcastplatforms

Voorwaarts

Voorspellen is lastig, zeker als het om technologische vooruitgang gaat. Fanta Voogd verdiept zich maandelijks in de geschiedenis van de toekomst.