september / oktober 2011
jaargang 13
ISSN 1568-119X
no 76
76
Multi-instrumentalist Courtney Pine: nieuwe basklarinetcd ‘Europa’
Ernesto Cavallini: Paganini van de klarinet
Terugblik
Klarinetdag Festival Classique
Lets Klarinetkwartet bij Luchtmacht Orkest
de Klarinet 76
293
292
2
de Klarinet 76
de Klarinet
nummer
76
september / oktober 2011 jaargang 13
KV76
Het grote meerdaagse ClarFest zit er voor dit jaar weer op – begin augustus in Los Angeles, volgend jaar is het festival weer in de V.S., maar in de zomer van 2013 wordt Europa aangedaan, Assissi in Italië om precies te zijn. In Spanje (en elders in Europa) worden de voorbereidingen getroffen voor het tweede European Clarinet Festival (na het grote succesvolle eerste festival, afgelopen najaar in Kortrijk, België); het vindt plaats in Madrid, van 8 tot en met 11 december. Nieuwe cd’s en muziekboeken verschijnen, nieuwe klarinetdagen en -wedstrijden worden georganiseerd. Hoewel het over één instrument gaat, lijken de ontwikkelingen soms niet bij te houden. We doen ons best om u in dit blad op de hoogte te houden van alle klarinetzaken die de moeite van het vermelden waard zijn. Dat levert dit keer een extra dik nummer op, met in het middenkatern een muziekbijlage, voor wie zichzelf technisch op de proef wil stellen (met 2 Caprices van Ernesto Cavallini). Ook achter de schermen zitten we hier niet stil. Een nieuwe website is in ontwikkeling, eentje waarmee we al het klarinetnieuws nog actueler naar u toe willen brengen. Samen met de lancering van de nieuwe site hopen we ook de start te beleven van Uitgeverij de Klarinet (om precies te zijn op zaterdagavond 26 november 2011 in het conservatorium te Groningen). Dat wordt een kleine, niet-commerciële uitgeverij waarmee we interessante composities en arrangementen openbaar willen maken, die nu veelal liggen te verstoffen in archiefkasten. Het zijn vaak werken die in opdracht geschreven zijn en maar één of twee keer uitgevoerd zijn. Voor de grote uitgeverijen wellicht niet de moeite waard, maar volgens de (vrijwillige) medewerkers van Uitgeverij de Klarinet absoluut te waardevol om onaangetast te laten ligen. U leest er meer over in de volgende uitgave van de Klarinet. Veel leesplezier
Karin Vrieling
Op de voorkant: Courtney Pine foto: Gary Wallis
4
Courtney Pine
Top van de Britse jazz-scene kiest voor basklarinet
8
Klarinet: vét! Een terugblik van Klarinetdag Festival Classique
10
Trio C tot de Derde
Interview met klarinettist Caspar Terra
16
Cavallini
De Paganini van de klarinet
7 12 13 17 24 25 27 27 28 31 33 34 35 35
Column Jos Valster Nootjes CD-besprekingen Bladmuziek Cavallini Klarinetliedjes Column Monique Gruppen Klarinet in beeld Vacatures Nieuwe Noten Gehoord, Gezien, Verwacht Lets Klarinetkwartet Concert- en activiteitenagenda Vooruitblik Colofon
de Klarinet 76
3
Courtney Pine top van de Britse jazz-scene Multi-instrumentalist verdiept zich in basklarinet op nieuwe cd door Henri Bok Onlangs verscheen de nieuwe cd (getiteld Europa) van Courtney Pine. Voor basklarinettist Henri Bok vormde dit de aanleiding om bijgaand artikel te schrijven over deze multi-instrumentalist.
H
et gaat goed met de basklarinet. Tijdens ClarinetFest 2011 – het jaarlijkse ICA evenement dat in Los Angeles werd gehouden van 3 tot en met 7 augustus 2011 – vonden ruim 85 optredens en masterclasses plaats. In bijna vijftig procent van die programma’s speelde de basklarinet een rol, vergeleken met eerdere ClarFests een hoog percentage!
Basklarinet floreert Een van de highlights van het festival was de ‘Bass Clarinet Blowout’, waaraan door een groep van tien basklarinettisten uit zes verschillende landen werd meegewerkt. Het slotstuk van die performance was een nieuw werk voor 8 basklarinetten en 2 contrabasklarinetten geschreven door de Amerikaanse componist Arthur Gottschalk. Dit concert werd door honderden mensen bijgewoond. Ook mijn basklarinetmasterclass werd zeer druk bezocht. Allemaal tekenen aan de wand dat de basklarinet als belangrijk solo- en kamermuziekinstrument floreert. 4
de Klarinet 76
foto: Gary Wallis
Leegte na Eric Dolphy In de jazzmuziek viert de basklarinet eveneens triomfen; steeds meer Amerikaanse en Europese jazzsaxofonisten/klarinettisten voegen de basklarinet toe aan hun kleurenpalet. De leegte die Eric Dolphy in 1964 had achtergelaten, wordt langzamerhand opgevuld door musici die de basklarinet niet alleen ter hand nemen om af en toe een ander timbre te creëren: er is een steeds grotere groep muzikanten die het instrument ter harte neemt en diens mogelijkheden tot op de bodem wil uitzoeken. Courtney Pine is het meest saillante voorbeeld van die ontwikkeling binnen de jazz en de geïmproviseerde muziek. Pine’s reputatie is in de klarinetwereld lang niet bij iedereen bekend. Zelfs in de meest recente basklarinet ‘monografie’ wordt hij niet genoemd. Een omissie! Want binnen het spectrum van de Europese basklarinet is Courtney Pine een grootmeester.
Creatief musiceren Al meer dan 30 jaar behoort de in 1964 te Londen geboren multiinstrumentalist Courtney Pine tot de top van de Britse jazz-scene. Als jazzsaxofonist (voornamelijk tenor en sopraan) draagt hij als geen ander de Coltrane-legacy uit, vermeerderd met een kleurrijk palet van Europese esthetica. Pine vindt het belangrijk dat je als Europees musicus spreekt over je omgeving, waar je je bevindt en waar je vandaan komt. Courtney Pine heeft zich sinds zijn debuut in de Britse jazz-scene altijd gepositioneerd in de frontlinies van het creatief musiceren. Naast die voortrekkersrol oefent hij ook een voorbeeldfunctie uit voor met name jonge, gekleurde musici in het Verenigd Koninkrijk (Courtney is de zoon van Jamaicaanse immigranten). Pine’s debuutalbum Journey to the Urge Within kwam als eerste serieuze jazzalbum ooit in the Britse Top 40 terecht en kreeg een zilveren plaat. Courtney Pine heeft zichzelf – net als Miles Davis – nooit herhaald en elk volgend muziekproject is de neerslag van een nieuw creatief proces. In dat licht is de focus op de basklarinet – ‘a much hipper instrument’ – een logische ontwikkeling. Courtney heeft uitgebreid de tijd genomen om alle fijne kneepjes van de basklarinet te leren kennen. In een Engels interview vergelijkt hij basklarinet spelen met polsstok springen: “The reason why it hasn’t been used so much in jazz is because it’s so very hard to play”, Courtney says, “citing American bass clarinet greats Bennie Maupin and Eric Dolphy, and European exponents Louis Sclavis from France and Henri Bok from Holland.”
100% basklarinet Op de voorkant van zijn vorige cd Transition in Tradition (2009) liet Courtney Pine zich afbeelden met zijn basklarinet. Op die cd speelde hij echter ook nog veel altfluit en sopraansaxofoon – logisch want die cd is een hommage aan Sidney Bechet. De nieuwe cd Europa (2011) is voor de volle honderd procent een basklarinet-cd! Courtney zegt dat hij na vele jaren van musiceren en research zijn favoriete instrument heeft gevonden en beschouwt de basklarinet als het ultieme muzikale medium om aan zijn inspira-
tiebron – de driehoek van zijn Afrikaanse, Caribische en Europese ‘roots’ – artistieke vorm te kunnen geven. In de liner notes beschrijft Courtney Pine de basklarinet als ‘an instrument with the possibilities of a 6 octave range, several timbre tonal possibilities, the ability to be percussive, chordal, microtonal, flexible, powerful, sensitive, and extremely individual’. Een sterk statement, maar Pine maakt dit statement in zijn muzikale uitingen op deze cd helemaal waar: alle elementen uit zijn karakterisering van de basklarinet zijn terug te horen in de 13 stukken die tezamen Europa vormen. Hij wordt daarbij ondersteund door zijn meer dan voortreffelijke medemusici: een ijzersterke ritmesectie – Zoe Rahman, piano; Alec Dankworth, bas (jawel, de zoon van!) en Mark Mondesir, drums – aangevuld met altviool (Amanda Drummond), elektrische viool (de Cubaan Omar Puente), gitaar/mandoline (Dominic Grant en Cameron Pierre), percussie (Robert Fordjour) en op één track klarinet (Shabaka Hutchins). Door deze bijzondere instrumentkeuzes worden de fraaiste samenklanken mogelijk: de ouverture van de eerste track (The Tale of Romulus and Remus) – geïnstrumenteerd voor gestreken contrabas, altviool en basklarinet – is daar een sprekend voorbeeld van.
John Coltrane De totale cd ademt een sfeer van spiritualiteit en is om die reden toch ook weer verbonden met Coltrane en Dolphy: Courtney citeert als zijn moment van openbaring Trane’s basklarinetsolo in Reverend King (Cosmic Music) – overigens gespeeld op Dolphy’s basklarinet die door Eric’s ouders aan Coltrane was nagelaten: “The emotional scope that this instrument could reach became a reality to me, so in asking the question about who we are as a people in Europe the instrument created from ebony wood became the lead voice.” Er valt op deze cd veel te genieten. Het titelstuk Europa – in 3/4 maat – bevat een van de mooiste melodieën van de cd, overgaand in een prachtig lyrische basklarinetimprovisatie: krachtig, virtuoos, met een hoofdrol voor het hemelse topregister van het instrument én zijn goddelijke laagte. Deuteronomy bevat vijf verschillende maatsoorten: 12/8 - 4/4 - 7/4 - 5/4 en 6/4. Vermeldenswaard is de fraaie klarinetsolo (door Shabaka Hutchins) en de spectaculaire ‘Dolphy and beyond’-improvisatie van Courtney Pine. The Search for the Holy Grail – het enige stuk in de ‘klassieke’ akoestische kwartetbezetting van solist plus ritmesectie – is als het ware een artistiek credo: de zoektocht van de improviserende musicus naar ‘that sound, that scale, that feel, that vibe, that can take one out of the ordinary’.
Elektrische viool Het thema van They Came From the North is een eenvoudige, ijzersterke melodie, gerelateerd aan Keltische volksmuziek. Bij mij kwamen tijdens het luisteren spontaan herinneringen op aan de Skye Boat Song die componist Andrew Ford begin tachtiger jaren verwerkte in zijn compositie Boatsong voor Duo Contemporain (duo Henri Bok/ Miguel Bernat (marimba/vibrafoon), red.) de Klarinet 76
5
Courtney Pine onderzoekt in zijn solo vooral de hogere regionen van de basklarinet en creëert in de opbouw van zijn solo een enorme spanning. Greek Fire – in 12/8, maar met een veelheid aan ritmische onderverdelingen – ruimt een belangrijke plaats in voor elektrische viool en mandoline. De begeleiding van Courtney’s solo door mandoline, bas en drums geeft een heel bijzonder effect. Folk Song No. 7 (the Science of the Moors) verwijst uiteraard zeer duidelijk naar de invloed van de Moorse cultuur op het zuiden van Spanje en de daaruit voortgekomen Flamenco. Het gebruik van twee akoestische gitaren maakt deze link heel evident. Pine eindigt het stuk met prachtige slaptongues en een spectaculaire multiphonic. De tot de verbeelding sprekende titel Darwin’s Dream Deferred herbergt een moderne tango met een akoestische gitaar in de mix. Diverse elementen uit de muzikale traditie(s) worden gebruikt om een unieke combinatie te creëren van ‘oud’ en ‘nieuw’, want – schrijft Courtney – ‘het idee dat muziek zich slechts op één manier ontwikkelt, strookt niet met de manier waarop creative artists muzikale beslissingen nemen’. Het voorlaatste stuk van de cd Red Square – Gagarinesk – waarvan het melodisch materiaal door Pine is verzameld gedurende diverse toernees in de Sovjet-Unie in de jaren tachtig en negentig – eindigt met een wilde improvisatie tussen basklarinet en slagwerk (Mark Mondesir). Daarna werkt het slotstuk Amen All Men Amen louterend: een sereen duet tussen piano en basklarinet als een simpel gebed voor alle mensen die hebben gevochten tegen het slechte en het negatieve. (Courtney’s adagium: Fight against all evil).
Total artistic concept Courtney Pine verdient niets dan lof; als basklarinettist en als creatieve geest. Als basklarinettist heeft hij zich sinds de cd Transition in Tradition nog verder ontwikkeld: zijn sonoriteit is ronder en dieper, technisch zijn er geen barrières meer: hij is één met zijn instrument! De nieuwe cd Europa is een ‘total artistic concept’: Courtney was verantwoordelijk voor het hele project. Hij was de componist en arrangeur van al het muzikale materiaal, hij was de producer, de technicus en maakte de eindmix. Ook schreef hij alle liner notes en toelichtingen. De muziek op deze cd is het resultaat van meer dan veertig jaar studie om uit te vinden waarom dit continent is zoals het is. In deze tijd, waarin musici geacht worden artistiek onderzoek te doen en artistic research een belangrijk onderdeel uitmaakt van het curriculum van de Master of Music opleidingen, is Courtney Pine een lichtend voorbeeld van iemand die dat serieus neemt en dat altijd gedaan heeft. In het cd-boekje staan zijn ‘sources of inspiration’ opgesomd: een indrukwekkende rij! De muziekwereld is een vijf sterren-cd rijker: Europa is een absolute ‘must’ voor elke zichzelf respecterende (bas)klarinettist, beroeps én amateur. Sterker nog: Europa mag in geen enkele cdcollectie ontbreken! 6
de Klarinet 76
De cd Europa (Destin-E Records 777C007007) verscheen op 7 maart 2011 en is verkrijgbaar via verschillende (web)winkels. Courtney’s website is: http://www.courtney-pine.com/
Jos Valster In elke uitgave van de Klarinet verschijnt de vaste column van Jos Valster. Contact met Jos? Mail naar: jos@josvalster.nl
Gejubel over een Uebel
E
r zijn verschillende systemen op klarinet; het Böhmsysteem: het meest bespeelde en volgens velen het makkelijkste systeem, het Albertsysteem (verwant aan het Oehlersysteem dat vooral door Duitse en Oostenrijkse beroepsmusici gebruikt wordt, red.): een oud systeem dat bijna niet meer geproduceerd wordt en wat systemen die vrij onduidelijk zijn en daar tussenin liggen. Uebel is een fabriek in Duitsland, bekend om zijn kwaliteitsklarinetten van het Albertsysteem. Nu liep ik laatst de winkel binnen en daar stond de Uebel Böhmklarinet mij toe te lachen. Enkele momenten later mocht ik hem meenemen om er een stukje over te schrijven, wat een leuke ervaring was. Direkt heb ik Hans Mekel gebeld, die één van de weinige klarinettisten is, die zowel Albertals Böhmsystemen speelt. Zelf word ik een beetje brak: als je mij een Albert geeft, kan ik er na een kwartiertje wel wat op spelen, maar om nou echt te zeggen: ‘daar zitten we op te wachten’, nee… Hans maakt het niet uit en wisselt gewoon heen en weer. Daarnaast bezit hij ook nog twee Uebelklarinetten en weet daar veel over te vertellen. Onder andere over de grote brand in de Uebelfabriek in de jaren ’60, waarbij de gehele administratie in de fik vloog. Informatie over klarinetten is bij de fabriek dus alleen te krijgen van na 1960. Backupbestanden waren toen nog niet zo aan de orde. Hans kwam bepakt en berugzakt gezellig op de koffie en binnen een mum van tijd lag de
foto: Odilia Dreissen
gehele keukentafel onder de Uebelklarinetten. Gelukkig had ik de Roy Benson van de vorige klarinetbespreking ook nog in huis en die kwam er keurig naast te liggen tezamen met mijn onvolprezen Selmer serie 10. Spelen doet de Uebel als een tijger, hij loopt als een zonnetje en spreekt erg makkelijk aan. En dat terwijl ik de klarinet uit het plastic moest vissen, hij was nog niet eens afgesteld, maar dat was ook niet nodig, vakwerk. Het hout ziet er prachtig uit, daar waren Hans en ik het helemaal met elkaar over eens, de applicatuur voelt prettig aan, niet te breed, niet te smal, zoals gezegd speelt het soepel en de intonatie is gewoon erg goed. Na een uurtje of wat gefiedeld te hebben, legden we alles eens naast elkaar. De Uebel heeft het karakter van de oude Albert en een recht hard gecentreerd geluid, vol en eerlijk. De Roy Benson klinkt wat ronder en richting het Franse geluid. De Selmer is wat flexibeler en het lijkt alsof de klank wat makkelijker te manipuleren is; en dat is wat we graag doen, manipuleren … maar ja, dat kan natuurlijk ook omdat ik die Selmer al jaren in mijn knuistjes heb. Het koffertje: zelden zo’n lekker kek en toch klein en onopvallend koffertje gezien, tot voor kort was de oude Yamaha kunststofkoffer mijn favoriet omdat hij zo klein is, nu vind ik dit wel erg lekker, maar ja. Hout oké, intonatie oké, koffer oké; je krijgt er ook een Vandoren mondstuk bij: dus een kwaliteitsmondstuk waar je bijna alles mee kunt. De prijs, rond de 1000 euro – dus 200 euro duurder dan de Roy Benson. Wat
achtergrond: vukee.com
krijg je daar meer voor, welnu om te beginnen geen tweede tonnetje, iets wat me erg tegenvalt, bij de allergoedkoopste klarinet zitten vaak al twee tonnetjes en daar de stemming in Denemarken bijvoorbeeld 445 is, bij de klassieken 442 en bij sommige jazzers 440, dan begrijp je dat verschillende tonnen handig zijn om de zaak op stemming te kunnen houden. Verder krijg je een Europees kwaliteitsproduct. Roy Benson is Chinees, vandaar de prijs…. Dus er is tegenwoordig keus genoeg in het tussengebied der houten toeters. Het was een lust om te zien hoe Hans tussen de twee systemen wisselde alsof het om een glaasje melk ging. Hans is iedere eerste en derde zondag van de maand te horen op de Parate de Chorinho in restaurant Tia Piri Piri, Weena 99, Rotterdam tussen 14.00 en 18.00 uur. Dat is een Roda de Choro waar Braziliaanse muziek gespeeld wordt. Hans heeft zich helemaal en ik mag zeggen met zeer veel succes, hierop geconcentreerd. Over de nieuwe rieten van Gonzalez kan ik kort zijn, ze zijn te gek goed afgewerkt, klinken oké, maar zijn voor mij te zwaar. Ik speel op een zwaar mondstuk met lichte rieten. Met een lichter mondstuk is het helemaal oké, maar ja dat speel ik niet… Dus klarinetjes, de vakantie is voorbij, we gaan er weer tegenaan. Groeterdetoetziens in Rotjeknor, Jos Valster de Klarinet 76
7
1
Terugblik
Klarinet: vét!
19 juni 2011: Klarinetdag Festival Classique
door Simone van Erpecum Op zondag 19 juni 2011 vond in Den Haag Klarinet: vét! plaats. Deze klarinetdag was onderdeel van het Festival Classique dat van 14 t/m 19 juni 2011 werd gehouden. Klarinetorkest Clarinets Unlimited deed samen met vier andere klarinetorkesten uit Nederland mee aan deze klarinetdag. Een verslag van een van de leden van Clarinets Unlimited.
dag Klarinet: vét! Deelnemers waren in ieder geval de leden van vijf klarinetorkesten uit Nederland: Koorenhuis Ensemble (Den Haag), Lignum (Leiden), Haarlems Clarinet Choir, Arnhems Klarinetkoor en Clarinets Unlimited (Groningen). Daarnaast konden ook andere belangstellenden zich aanmelden. Het totaal kwam uit op maar liefst 127 deelnemers!
Een vet jaar geleden
Vette keuze
n het Valentijnsweekend van 2010 kwam het Koorenhuis Ensemble onder leiding van Coen Wolfgram uit Den Haag op bezoek bij Clarinets Unlimited in Groningen. Het weekend was gevuld met diverse activiteiten en werd muzikaal afgesloten met een druk bezocht concert in de synagoge van Groningen. Uiteraard werd er ook gesproken over een ‘tegenbezoek’. Coen Wolfgram en zijn Koorenhuis Ensemble hadden bedacht dat de klarinetdag Klarinet: vét! en het Festival Classique een goed moment waren voor dat tegenbezoek en daar waren wij het helemaal mee eens.
Voor het ochtendprogramma konden de deelnemers aan de klarinetdag Klarinet: vét! bij hun inschrijving kiezen uit in totaal 15 workshops. Hieronder een opsomming van alle workshops met een korte omschrijving en (voor zover ontvangen) een reactie van enkele deelnemers aan die workshops. 1. Kennismaking klezmer o.l.v. Michel Duijves. Reactie 1: we kregen uitleg over de toonladder en de versieringen die horen bij klezmermuziek. Naarmate de tijd vorderde werd er steeds meer uitgeprobeerd en geëxperimenteerd en leek het steeds meer op klezmer. Reactie 2: leerzaam, mooie muziek met in 1 maat de lach (majeur) en de traan (mineur) en een leuk resultaat. Reactie 3: de workshop werd met veel enthousiasme gegeven. We leerden verschillende technieken omtrent “versieringen” op de traditionele klezmermuziek. 2. Verdieping klezmer o.l.v. Hans Witteman. 3. Jazz o.l.v. Robert Veen. 4. Jazzimprovisatie o.l.v. Eugène de Bruin. 5. Balkanmuziek o.l.v. Mihai Scarlat. 6. Kidsensemble o.l.v. Cisca van ter Meij. 7. Klarinetensemble o.l.v. Karin Vrieling. 8. Historische instrumenten o.l.v. Nicole van Bruggen. Reactie: heel erg interessant! Is een onbekend fenomeen voor de hedendaagse klarinetspeler (zouden veel meer spelers moeten horen) en er ging een nieuwe wereld voor mij open…. Nicole had veel tijd in de voorbereiding gestoken! 9. Basklarinet individueel o.l.v. Annette Schenk.
I
Vet druk Zaterdagochtend vertrokken wij al vroeg met de trein naar Den Haag (samen met nog heel veel andere reizigers die dit laatste weekend nog gauw gebruik wilden maken van het goedkope treinkaartje van een niet nader te noemen drogisterijketen). De leden van het Koorenhuis Ensemble hadden een fantastische bagagetransportservice en een uitgebreide lunch op Het Plein verzorgd. Omdat wij helemaal uit Groningen kwamen (wat niet-Groningers altijd megaver weg vinden), mochten wij gedurende een half uur optreden op Het Plein. Het programma bestond verder nog uit een bezoek aan Panorama Mesdag, een frisse neus halen aan het strand en een Indische rijsttafel (alles typisch Haags).
Vet veel klarinettisten Zondagochtend tegen 10 uur liep muziekschool Het Koorenhuis vol met klarinettisten die zich hadden opgegeven voor de klarinet8
de Klarinet 76
2
4
3
5 foto 1, 2, 3 en 5: Onno de Bever / foto 4: Theo Bos
10. Basklarinetensemble. 11. Rietenworkshop o.l.v. Marcel Geraeds. 12. Onderhoud instrument o.l.v. Bert Wijnand. Reactie: ik had ook wel graag zo’n zakje met leuke reparatiehebbedingetjes willen hebben…. 13. Adem, houding, spelen en … zenuwen o.l.v. Jacqueline de Klerk. Reactie: de workshop ging over 1) spanning van spieren, wat voor effect dat heeft en je hiervan bewust worden, 2) je houding en hoe dat de ademhaling beïnvloedt en 3) oefeningen om te ontspannen. Het was leuk en nuttig! 14. Klarinetkwartet o.l.v. Marten Hemminga. 15. Hedendaagse muziek o.l.v. Gerbert Groot Landeweer. Reactie 1: na een korte uitleg werden twee moderne ‘stukken’ op klarinet gespeeld en een stuk op ballonnen. Het eerste stuk (‘In C’ van Terry Riley) bestond uit 53 notenbalkfragmenten die je ongeveer van boven naar beneden moest spelen. Je mocht zelf weten wanneer je naar de volgende ging. De basis van ’t stuk werd gespeeld op piano. Het tweede stuk (van Theo Loevendie) was anders genoteerd dan ‘gewone’ muziek: wel met notenbalken, maar daarin stonden dan tekens die bijvoorbeeld betekenden dat je legato of staccato moest spelen en uit de ‘regel’ waarop die tekens stonden, kon je opmaken in welk ‘register’ (=afgesproken notenbereik) je moest spelen. Wel lastig om snel te kunnen zien wat je op welk moment met welke noten moet doen. Ik had zoiets nog nooit eerder gespeeld en vond het bijzonder en leuk om te doen. Reactie 2: Erg leuk! Een leuke kennismaking met het spelen van moderne muziek.
Klarinetten uit het vet Na te hebben genoten van de goed verzorgde lunch gingen we naar de Lutherse Kerk. Toen alle 127 deelnemers een zit- dan wel staplaats hadden gevonden, werd onder leiding van Marcel Geraeds gerepeteerd op de stukken die we zouden uitvoeren. Alle deelnemers werden geacht de stukken al te kennen en kunnen en de repetitie was daarom vooral gericht op het enigszins bij elkaar
houden van de 127 spelers. En uiteraard werd tegelijkertijd ook geprobeerd om er muzikaal wat moois van te maken. In een straf tempo werden de zes uit te voeren werken doorgespeeld. Nadat iedereen voorzien was van een kleurige sjaal, pakte iedereen zijn instrument weer in om naar de Hofvijver te gaan.
Vette regen Gelukkig voor ons was het – met megagrote kroonluchters versierde – podium overdekt, want het regende dat het goot. We moesten onze instrumenten uitpakken in een (voor dit aantal) krappe ruimte en werden toen snel het podium (foto 2) opgejaagd. Tyche van Bommel verzorgde de presentatie. Op de tribune aan de andere kant van de Hofvijver speelde eerst een klezmertrio. Daarna volgde het kidsensemble (foto 4): tien kinderen waarvan vijf vandaag hun eerste klarinetles hadden. Ze bliezen en piepten er enthousiast op los! Daarna volgde het megaklarinetorkest. Eerst werd de Serenade for Winds van Antonin Dvorák gespeeld. Daarna werden de verschillende instrumenten voorgesteld in The Young Person’s Guide to the Clarinet Choir van Paul Harvey. Fleur Bouwer (foto 5) speelde vervolgens als solist met het orkest de bekende melodie van John Williams uit de film The Terminal (Victor’s Tale of Donato Lovregio). Toen volgden nog de Klezmer Suite van Coen Wolfgram en het vooral door Frank Sinatra bekend geworden Fly Me to the Moon. Het concert werd afgesloten met de Libertango van Ástor Piazzolla (bekend geworden door Grace Jones), waarbij zelfs een tango werd gedanst op het regenachtige podium. Onder het genot van een warm(makend) drankje werd in een tent op Het Plein nog even nagepraat over het zeer geslaagde weekend. Aan dit alles kwam helaas ook weer een einde toen wij weer de trein terug naar huis namen.
de Klarinet 76
9
Trio
C
tot de Derde
Caspar Terra, klarinettist van Trio C tot de Derde
Nieuwe cd ‘Ethno-Bar’ verschijnt in november 2011
door Karin Vrieling Neem drie Hollandse jongens, van wie de voornamen alle drie met een c beginnen, zet ze bij elkaar, laat ze muziek maken, voilà, daar is ‘Trio C tot de Derde’. Is het een klezmertrio? Nee. Een zigeuner- of balkantrio dan misschien? Nee, ook dat niet, al heeft hun muziek zeker verwantschap met deze stijlen. Het trio maakte inmiddels al drie cd’s; een vierde – met alleen maar eigen werk – is onderweg en verschijnt later dit jaar.
C
aspar Terra (1980) is klarinettist van Trio C tot de Derde, een ensemble dat hij in 1998 oprichtte met twee jeugdvrienden. Coos Lettink en Caspar kennen elkaar al vanaf de basisschool, ze leerden op hun achtste respectievelijk accordeon en klarinet spelen en gingen al snel samen muziek maken. Coos kon een paar akkoorden spelen en Caspar speelde daar al improviserend wat melodieën bij. Bladmuziek kwam er niet aan te pas. Op deze manier werd al vroeg de basis gelegd voor de improviserende stijl die het huidige trio nog steeds kenmerkt. Het had voor hen toen geen naam, maar later zei eens iemand: ‘Dat lijkt wel op balkan of klezmer wat jullie spelen’. Op de middelbare school kwam Carel, de violist erbij. Sinds een jaar of vijf loopt het steeds beter met het trio en tegenwoordig geven ze concerten en spelen ze op bruiloften en andere feesten, maar ook bij bijvoorbeeld herdenkingsbijeenkomsten en begrafenissen. 10
de Klarinet 76
Inspiratiebronnen Is Trio C tot de Derde een klezmertrio? Caspar: “Nee, zo zien wij dat niet. We zeggen: onze muziek is geïnspireerd op balkan, zigeuner en klezmer. Dat zijn drie begrippen waar veel mensen vertrouwd mee zijn, dus zo kunnen ze ons ergens plaatsen. Maar in principe laten we ons door van alles inspireren. Zo zijn we samen tien maanden in een camperbusje op en neer naar India gereisd, via de Zijderoute, die ook hippieroute of zigeunerroute wordt genoemd. Hierdoor zijn in onze muziek bijvoorbeeld ook Pakistaanse invloeden verweven.” En als je op de site van het ensemble kijkt zie je bij de links een hele waslijst met namen door wie de spelers geïnspireerd worden (met daarachter: en vele anderen…).
Nieuwe cd Sinds het bestaan van het trio componeert Caspar zo nu en dan een nummer, waarin dus die verschillende invloeden naar voren komen. Net voor de zomervakantie heeft het ensemble zich enkele dagen teruggetrokken in de Westvestkerk te Schiedam, waar een groot aantal van deze composities zijn opgenomen. Na de vakantie gaan ze aan de slag om de opnames af te mixen, cd’s te persen en er uiteraard een prachtig cd-hoesje omheen te creëren. Via de site van het ensemble is het mogelijk om de cd te bestellen. Op 12 november 2011 wordt de nieuwe cd gepresenteerd in Amersfoort: er is eerst om 11.30 uur een presentatieconcert in
de Rochuskapel, om 15.30 uur volgt een presentatie in Cafe Miles. Overigens is dit niet de eerste cd van Trio C tot de Derde, andere cd’s zijn: ‘Papahoemhoem’ (juli 2002, deze cd is niet meer leverbaar), ‘C’s de jongens’ (uitgebracht bij Syncoop, maart 2004; veel balkanmuziek), ‘Djelem Djelem’ (opgenomen in de Bunt studio, november 2007). Via Myspace en Youtube zijn ook verschillende opnames te beluisteren. Na de cd ‘C’s de jongens’ is het trio steeds meer geïnteresseerd geraakt in zigeunermuziek. Caspar: “Het verhaal gaat dat het zigeunervolk oorspronkelijk uit Rajasthan (in India) komt en de laatste eeuwen allelerei omzwervingen heeft gemaakt. Men heeft het vaak over de zigeunerroute die ligt tussen Rajasthan en de balkan. De stijl muziek die daarbij hoort, ligt ons wel, ook het bohemiengevoel past goed bij ons. Samen reizen deden we altijd al graag; zoals gezegd zijn we tien maanden lang op reis geweest en bij thuiskomst hebben we een cd gemaakt met muziek uit de verschillende landen die we onderweg hadden aangedaan. Dat is de cd ‘Djelem Djelem’ geworden. Het zijn als het ware traditionals waar we onze eigen draai aan hebben gegeven.” En die eigen draai is er een die alle kanten op kan gaan. Een Turkse melodie wordt zonder problemen verweven met een Armeense melodie. Wat dat betreft houdt het ensemble totaal niet vast aan tradities. Van de site: ‘Door hun ontembare drang tot improviseren geven ze traditionele melodieën vaak bijzondere en onverwachte wendingen en creëren ze een uniek geluid. Al improviserend spelen ze niet alleen met elkaar, maar ook naar elkaar, door op speelse wijze elkaar muzikaal uit te dagen en te verleiden tot virtuositeit en lyrisch spel. Hun muziek geeft uitdrukking aan zowel euforische vrolijkheid als intens verdriet, en leent zich zodoende voor dansen, maar ook voor dromen.’ De stukken die Caspar heeft geschreven, maakte hij echt voor zijn eigen trio, ze zijn niet zomaar bruikbaar voor een willekeurig ander trio. Bovendien is de meeste muziek niet eens uitgeschreven. Vaak bedenkt hij een melodie en een akkoordlijn en al repeterend wordt het dan een geheel. De eigen manier van spelen en het op elkaar reageren is onverbrekelijk hiermee verbonden. De spelers van Trio C tot de Derde zijn zo goed op elkaar ingespeeld, dat het hierdoor eigenlijk ook onmogelijk wordt om met een invaller te werken. Bij verhindering van een van de spelers, treden ze liever als duo op dan dat ze er iemand anders bijvragen.
Warme klarinetklank Caspar heeft tot z’n achttiende klarinetles gehad van Michel Ma-
rang, die hem ook heeft laten kennismaken met de klezmermuziek. Hij koos echter niet voor een opleiding aan het conservatorium, maar deed de HBO-opleiding Creatieve Therapie Muziek in Amersfoort. In dat vakgebied is hij niet werkzaam, want inmiddels verdient hij z’n brood als beroepsmusicus. Naast in Trio C tot de Derde, speelt Caspar in de Klezmer Band Ot Azoj (zie pag. 12). Ook speelde hij als gastmuzikant mee op twee cd’s van Lucette van den Berg (zangeres die veel Jiddische muziek vertolkt). Caspar: “Als je teveel alleen maar klezmer speelt, dan moet je oppassen voor een te geknepen ‘piepklank’. Dat hoor je bij veel klezmerklarinettisten en daar houd ik juist niet van. Ik houd wel veel van klezmer, maar ook van de mooie warme klank van de klarinet. Michel is daarin nog steeds m’n grootste voorbeeld van hoe je het schreeuwerige van klezmer kan combineren met een diepe, warme en intense klank. Na mijn studie – toen ik een tijdje geen klarinetles volgde – ben ik les gaan nemen bij Martine Belderok, om wat meer aan een klassieke klank te werken.”
Denken in muziek Op de site schrijven zijn medespelers Coos en Carel over Caspar: ‘Caspar is muziek. Wat hem ter hande komt, wordt zijn instrument. Een prullenbak, een rietje, een stukje papier, een eikeldop, een cirkelzaag, een drilboor, een treinwagon, een kazoo of een klarinet. Dat hij zich heeft toegelegd op dat laatste instrument, wat hij consequent een toeter blijft noemen, is puur toeval en ons geluk. Want wat was ons trio zonder het hevig snikkende of aanstekend lachende getoeter van Caspar. Caspar speelt zoals hij is. Vrij, soms ingetogen, dan uitbundig, en altijd onverwacht. Vanuit de traditionele melodieën gaat hij ons voor in grillige improvisaties. Caspar denkt in muziek. Hij weet de in eeuwenoude traditie gewortelde volksmuziek in een nieuw eigen eigentijds jasje te steken. En wát voor een jasje. Zelfgemaakt of voor een drol en drie knikkers op het waterlooplein gekocht, stijlvol (terrastijl) gecombineerd met zijn lapjesbroek, belletjesschoenen, nagellak en frivool hoofddeksel. Dit alles in zijn favoriete kleur geel, sinds hij in aanraking kwam met het billyhoxfordgedachtengoed. Billy Hoxford: de man achter het kaaskijken, de kaasstellingen, het kaasdenken, iets wat ons net zo vreemd in de oren klinkt als u nu. We kunnen nog meer over Caspar vertellen, zijn levensvisie proberen uit te leggen of zijn raadselachtige psyche te analyseren, kortom, het mysterie Caspar te beschrijven. Doch: over muziek praat je niet en Caspar is muziek. Hoor hem schitteren en weet wie hij is.’ de Klarinet 76
11
Informatief Caspar Terra speelt op een Tosca besklarinet (van Buffet Crampon) en gebruikt een Viottomondstuk, met rieten van Vandoren (sterkte: 3). Daarnaast gebruikt hij ook af een toe de metalen g-klarinet, een metalen besklarinet en houten esklarinet. Wie het trio wil boeken voor een feestje of een andere gelegenheid, kan contact opnemen via info@trioctotdederde.nl of per telefoon via 06 20806732. Een selectie uit de eerstvolgende openbare optredens: • 6 november 2011, 15.00 uur, Dorpskerk, Vries • 18 december 2011, 11.30 uur, Premiere Parterre, Den Haag • 29 januari 2012, 15.00 uur, Aureolustheater, Brecklenkamp • 17 februari 2012, 20.30 uur, De Tobbe, Voorburg De site van het trio is: http://www.trioctotdederde.nl/(hier kunnen ook cd’s besteld worden).
Ot Azoy / foto: Merel Schoutendorp
Ot Azoj Sinds 2008 is Caspar de klarrinettist van Ot Azoj Klezmer Band. Van de site van deze band (www.otazoj.nl): ‘Ot Azoj speelt muziek uit Molvania, land van feest en modder dat ergens tussen Griekenland en Rusland moet liggen. Met eigen composities wordt de muziek uit Molvania tot leven geroepen: Klezmer tradities, Balkan klanken, Turkse invloeden en Zigeunerladders worden door elkaar gemixt met veel ruimte voor soleerwerk. Ot Azoj Klezmer Band uit Amsterdam is een van de topformaties van Klezmermuziek. Met hun energieke en gevarieerde optreden wordt het publiek meegenomen naar een wereld vol Oriëntaals klanken en opzwepende Jiddische feestmuziek. De zes muzikanten, afkomstig uit Nederland, Turkije en Polen, hebben verschillende muzikale achtergronden: van Klezmer tot Latin en van Turks tot Jazz. Resultaat is een unieke Klezmermix en heel veel speelplezier! Ot Azoj produceerde sinds de oprichting in 1994 acht cd’s, die over de hele wereld verkocht worden. De afgelopen 15 jaar maakte zij furore op festivals zoals Lowlands, Festival Mundial (NL), Dranouter (BE), Ashkenaz (CA), Klezfiesta (AR), Kazimierz Dolny (PL) en stond in theaters met Klezmer fon Kishinev, ZETS! en Express Oriënt.’
12
de Klarinet 76
nootjes
Ook iets (ver)kopen, op zoek naar medespelers, bladmuziek of opnames? In deze rubriek kunnen abonnees van de Klarinet gratis adverteren (max. 50 woorden). Niet abonnees betalen €3,50 per 5 woorden. Stuur uw advertentie, met vermelding van uw adres, naar het redactieadres: zie colofon, pagina 35. U ontvangt een acceptgirokaart (indien van toepassing).
Te koop C-klarinet ‘Jacques Albert Fils Bruxelles’, inclusief etui. Zeer goede staat. Vraagprijs: € 800,-. Contact: thomaslowe@ziggo.nl. Besklarinet Buffet Crampon DG, speciale uitvoering, zelfde lijn als Prestige/Festival. Vraagprijs € 1300,-. Zeer mooie klank. 06 44382543. Grote selectie klarinetstudieboeken. T.e.a.b. 06 44382543. Perfect onderhouden set klarinetten: a-klarinet Selmer serie 9 uit 1971, taxatieprijs € 1300,- en besklarinet Buffet Crampon RC (1992) taxatieprijs € 2000,-. In duokoffer plus accessoires, zoals kleine koffer, mondstukken, tonnetjes. Vraagprijs: € 2500,-. Info: Ineke van der Pol-Coremans, tel. 076 5219540, e-mail: inekecoremans@casema.nl.
krachten het orkest ter beschikking heeft. Toepasselijk werd hiervoor de naam uitgebreid tot CalefaXL.
Calefax Music for 12 Reed Instruments Rioja Records RR1101 (te bestellen via www.calefax.nl)
Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Calefax (zie ook dK 70) nam dit unieke rietenvijftal het initiatief collega’s uit te nodigen om tot een twaalfkoppig (en nooit eerder vertoond!) rietorkest uit te groeien. De vormgeving van deze productie valt direct op: overal rieten waar je ook kijkt. Er is zelfs een ‘riet-styling’ (door fagottist Alban Wesly) aan te pas gekomen voor het buiten- en binnenwerk van de cd. En het hoesje geeft meteen al een inkijkje in wat deze spelers als rieten gebruiken: er ligt een Légère kunststofriet tussen en verder natuurlijk eigen Arundo donax buisjes (voor de hoboïsten en fagottisten), maar ook het mij onbekende merk Arundos en het zeer bekende Vandoren. Kijk, zelfs een Fibracell kunstriet, een schuifmaat en een potlood; de ambachtelijkheid van het rietenmaken is zo mooi in beeld gebracht! Het orkest kent 4 secties: de saxofoons met Raaf Hekkema (sopraan en alt), Niels Bijl (alt en tenor), de hobo’s met Olivier Boekhoorn (hobo en althobo) aangevuld met Anna Duinker (hobo en hobo d’amore) en Evert Weidner (althobo), de fagotten: Alban Wesly aangevuld met Dana Jessen en James Aylward op de contraforte (dit prachtige door Benedikt Eppelsheim gemaakte instrument werd ter beschikking gesteld door de MusikFabrik in Keulen) en tenslotte de klarinetten met naast de twee Calefaxleden Ivar Berix (klarinet en esklarinet) en Jelte Althuis (bes, bassethoorn, bas- en contrabasklarinet) Bart de Kater (bes- en esklarinet) en Michel Marang (basklarinet). Een enorme opsomming zo, maar toch goed om je een complete voorstelling te kunnen maken van welke
La Valse is een compositie die oorspronkelijk gecomponeerd werd door Maurice Ravel voor Les Ballets Russes van Sergeij Diaghilev. Al in 1906 begon hij aan dit project, waarbij ‘de grote Strauss, niet Richard maar die andere’ zijn inspiratiebron was (Ravel in een brief aan Jean Marnold op 7 februari 1906, waarbij hij doelde op Johan Strauss, de walsenkoning). Diaghilev keurde de muziek af als balletmuziek, waarna het stuk echter een zegetocht begon, zowel als orkestmuziek als in een bewerking voor pianosolo of ook wel pianovierhandig. Raaf Hekkema heeft hier nu een uniek arrangement aan toegevoegd voor het rietorkest. De contraforte zorgt voor de zware laagte van bassen en grote trom, de saxofoons voor het verleidelijke en sensuele uit het stuk en ja, de muziek blijft overeind. Er wordt met vuur gespeeld en op het scherpst van de snede. Na La Valse volgt ironisch genoeg Tijl Uilenspiegel van Richard Strauss, gearrangeerd door hoboïst Oliver Boekhoorn. Dit is het enige oorspronkelijke stuk in kwintetbezetting op de cd. Beeldende muziek met een mooi verhaal over de befaamde deugniet Uilenspiegel. Mij sprak het erop volgende stuk van Bach (diens Passacaglia en Fuga, BWV 582 in een bewerking voor tien spelers door Jelte Althuis) nog veel meer aan. Het begin is schitterend en de klank van de contraforte in de diepe bastonen onovertroffen! Wat een superieure lage klank bezit dat instrument. Richard Wagners Isoldes Liebestod werd ook door Oliver Boekhoorn bewerkt (er tekent zich hiermee een duidelijk verschil in muzikale voorkeur af binnen het ensemble, hetgeen voor de afwisseling van repertoire natuurlijk erg goed is). Het ensemble klinkt zwaar en donker als bij Bruckner en ook dit repertoire kan, al behoort het niet tot mijn favoriete muziek. Giel Vleggaar (1974) werd naar eigen zeggen gecharmeerd door ‘de honingzoete samenklanken van het rietorkest’, maar ook vooral door de volop aanwezige laagte van
de orkestklank met contraforte, contrabasklarinet en fagot. Dat ‘knorrend vette’ past echt bij mijn muziek’, zo valt in het cd-boekje te lezen. Zijn Pretty Beautiful (uit 2010) doet haar naam dan ook eer aan. Het heeft een mooie jazzy timing en is doorzichtig van klank, met veel glissandi en slaptongues (voor de lage instrumenten), een plezier om naar te luisteren. Met name het einde vond ik erg fraai met de gespreide partijen en een soort koraalachtige afsluiting. The Fax Process werd al in 1995 door Ton ter Doest voor Calefax geschreven; ‘denkend aan Calefax, hoor ik toch onwillekeurig een telefax ratelen’, aldus Ter Doest. Hij werd geboren in 1964 en kent dus nog dit binnenkort archaïsche geluid. Het stuk wordt gekenmerkt door elementen uit de volksmuziek en doet sterk aan Bartók of Kodály en ook wel aan zigeunermuziek denken. Zo’n fax wil ik ook wel thuis hebben! De cd wordt besloten met Reichs New York Counterpoint. Deze moderne klassieker werd door Raaf Hekkema bewerkt voor het rietorkest. Eerder had Calefax opnamen aan Reich toegestuurd, die er als reactie op liet horen dat ‘jullie tot mijn genoegen mijn toestemming hebben dit stuk te spelen waar jullie maar willen. Ik moet zeggen dat al jullie musici eerste klas klinken’. Het oorspronkelijk voor klarinet en tape gezette stuk klinkt inderdaad als een klok. Met de finale waarin de esklarinetten spatzuiver en ritmisch invallen als prachtige afsluiting voor deze cd. Toen ik tijdens het aardappels schillen even geen tijd had de cd-speler uit te zetten, bleek er op 1.56 van nummer 8 nog een verrassing meegebakken te zijn: een kort stukje uit Tchaikovsky’s Notenkrakersuite. Uitermate snel en virtuoos gespeeld, eigenlijk te snel om nog te kunnen… Wellicht typerend voor het onverwachte en de humor van deze prachtige groep, die op 21 mei van dit jaar in Groningen bij On Wings! voorlopig (helaas) haar laatste optreden gaf! Henk Jansen
de Klarinet 76
13
Strata (Erkki-Sven Tüür) Nordic Symphony Orchestra olv Anu Tali ECM 2040
Du Fay Fabio Morzenti (esklarinet) en Donato Giupponi (orgel) Uitgegeven in eigen beheer (te bestellen via
De zesde symfonie van de Estse componist Erkki-Sven Tüür draagt de titel Strata, een geologische term waarmee aardlagen worden aangeduid. Lagen vormen de leidraad voor deze eendelige symfonie. Lagen hier als in kleuren en harmonieën, vormgegeven door instrumentengroepen in het orkest. De compositie begint met open, rustige klanken en werkt toe naar een energiek middengedeelte, nogal heftig voor het oor. Aan het einde daarentegen ebt het geluid langzaam weg in een dromerige sfeer. Strata is een krachtig werk dat ruim een half uur duurt. Het minimalistische karakter, verbonden met volkse klanken maken deze muziek soms behoorlijk gecompliceerd. Tüür zegt zelf over zijn werken: ‘My pieces are abstract dramas in sound, with individual characters and an extremely dynamic chain of events; unfolding in a space that is constantly shifting, expanding and contracting.’ Noēsis (uit 2005) is een niet alledaags dubbelconcert voor klarinet en viool. Opvallend is dat de twee instrumenten continu herhalende patronen spelen waarbinnen voortdurend kleine variaties optreden. Het orkest vult de solisten aan met materiaal uit de sologedeelten. Deze muziek heeft iets aparts, het doet op sommige plaatsen haast hypnotiserend aan. De solisten zijn Carolin Widmann (viool) en Jörg Widmann (klarinet). Eerlijk is eerlijk, je moet ervan houden uitgebreid naar deze muziek te luisteren. Noēsis vind ik intrigerend als stuk, maar Strata kan mijn aandacht niet vasthouden. Hoewel het niet mijn favoriete genre is, ben ik wel behoorlijk gecharmeerd van het hoge niveau van de uitvoering van beide stukken. Saskia Martens 14
de Klarinet 76
http://www.duodufay.com)
De originele gedachte om een cd uit te brengen in de combinatie voor esklarinet en orgel komt van het Italiaanse Duo Cameristico, bestaande uit klarinettist Fabio Morzenti en organist Donato Giupponi. Het duo geeft vooral live-concerten, waarbij de esklarinet een soort levende vertegenwoordiging is van een trompetregister van het orgel: de ‘oor-trompet’. Om niet te ver af te dwalen van het voor oude barokorgels geschikte repertoire heeft het duo zich vooral toegelegd op composities uit de periode van renaissance tot barok, met uitstapjes naar de vroeg-klassieke tijd. Zeer fraai is het streven deze composities – in deze ongebruikelijke zetting – opnieuw tot leven te brengen. Dat is het Duo Cameristico in ieder geval gelukt, al is maar de vraag of het samenspel kwalitatief een lang leven beschoren is. In veel van de uitgevoerde werken van vooral Italiaanse barokke meesters als Corelli, Gabrieli en Rossi verloopt juist het samenspel bepaald niet vlekkeloos. Door de (noodgedwongen) opstelling tussen klarinet en orgel is vaak de klarinet een fractie te laat met zijn inzetten. Je zou toch denken dat het kritisch beluisteren van proefopnames hier soelaas zou moeten bieden. Omdat bij de meeste composities de esklarinet nagenoeg volledig deel uit maakt van het akkoordenspel bij het orgel, is de toegevoegde waarde van de ‘clarinetto piccolo’ als solo-instrument niet zonneklaar. Maar het grootste probleem bij klarinettist Morzenti schuilt in de aanblaastechniek en zuiverheid van met name het derde register, waar hij bij lange
na niet de benodigde hoogte haalt. In die werken waar de esklarinet deel uit maakt van de totale harmonie van samenklanken lijkt het alsof het orgel aan een stembeurt toe is. Maar wanneer de esklarinet in zijn melodiepartij – zoals in de ‘Sonata’ van Georg Daniel Speer – de hoogte opzoekt, is het effect dramatisch en nogal storend. Wél interessant is een transcriptie van één van de vroegste klarinetconcertjes van Johann Melchior Molter (‘Konzert in Adur’), waar Fabio Morzenti in ieder geval in het middenregister homogeen blaast. Maar ook hier blijkt de hoogte voor hem een nauwelijks te nemen obstakel. Het is duidelijk dat transcripties niet overal werken. Het duo zou zich met name moeten toeleggen op originele composities voor een solo-instrument met begeleiding van orgel. Los van alle technische onvolkomenheden werkt dat ook op deze cd redelijk goed, zoals in een Suite van Corelli, die oorspronkelijk voor hobo en strijkers geschreven is en ook alleszins redelijk in een ‘Quintetto’ van Telemann. Al met al heeft het duo flink de nek uitgestoken om deze kwetsbare muziek op cd vast te leggen. Jos Ruiters
Recital (Nunzio Ortolano) Calogero Palermo (klarinet) e.a. WKYCD0811 (te bestellen via www.wickymusic.com)
De Italiaanse klarinettist Calogero Palermo put op de cd Recital uit het rijk gevarieerde oeuvre van zijn landgenoot Nunzio Ortolano (geb. 1967). Componist en klarinettist zijn hier tot een vruchtbare kruisbestuiving gekomen, waarin de veelzijdigheid van de componist en het pure vakmanschap van de klarinettist elkaar omarmen. Alles wat Nunzio Ortolano heeft geschreven is met
een scheutig gevoel voor commercie bedacht en veel van zijn (klarinet)muziek zou niet misstaan in mooie Italiaanse films. Hierbij moet wel gezegd worden dat Ortolano maar al te graag leentjebuur heeft gespeeld bij componisten uit de vorige eeuw, die reeds vruchtbaar schreven voor klarinet, zoals Aaron Copland, Carl Nielsen, Igor Strawinsky en Darius Milhaud. Dat maakt de stijl van Ortolano tot een soort internationale smeltkroes, waarbij hij met grote passen door de romantiek en modernen stevent. Het is juist het clichĂŠmatige in de muziek dat klarinettist Calogero Palermo heeft aangevat om daar pure kwaliteit tegenover te stellen. Palermo, die tegenwoordig soloklarinettist is van het Orchestre National de France, is een even gave als artistieke blazer, gezegend met een feilloze techniek en een fraaie toon. Zijn Buffet Crampon (RC Prestige) is mooi en direct opgenomen, waar de piano verder op
bl a dmuziek - de meeste titels in voorraad of op bestelling leverbaar - in- en verkoop - voor alle instrumenten en alle genre’s kl assieke cd’s - van alle labels muziekprakt i jk - toebehoren voor instrumenten musicolo g ie - literatuur over muziek Broekmans & Van Poppel b.v. Van Baerlestraat 92-94
bb Amsterdam telefoon: + fax: +
E-mail: music@broekmans.com Korte Jansstraat gm Utrecht telefoon: +
de achtergrond is geplaatst en nogal blikkerig klinkt. Een raar contrast. De cd biedt een negental werken, die stuk voor stuk onderscheidend zijn in stijl en sfeer. Een realistische ‘Romanza’, naast een kleurrijk werk, Follia geheten, waar de componist een parallel trekt met een schilderij van Van Gogh. Misschien wel de sterkste compositie van het schijfje. Of het werk Solo waar Palermo een gepolijste techniek paart aan creatieve gedachten. Jammer dat de piano in het tangowerk Manola als een tingeltangel klinkt, wat de samenklank van klarinet en piano niet ten goede is gekomen. Vooral het spel van Palermo heeft de vele emoties in de muziek van Ortolano tastbaar gemaakt en nodigt uit tot een nadere kennismaking met de partituren. De cd is via de website van de uitgever te bestellen: www. wickymusic.com. Een aanrader.
Wijziging agenda Voortaan worden in de agenda van de Klarinet alleen nog concerten en activiteiten van abonnees vermeld (zowel amateur- als beroepsklarinettisten!). Nooit meer de deadline vergeten? Stuur een bericht naar deklarinet@ ziggo.nl om kort voor de deadline geĂŻnformeerd te worden.
Jos Ruiter
Waarom surft u naar www.broekmans.com? Omdat het tussen muzikale mensen en digitale wensen ‘clickt’ op het world wide web. www.broekmans.com is een internetsite met een schat aan bladmuziek en een uitgelezen collectie literatuur over muziek. U vindt er steeds de allernieuwste uitgaven en u kunt een keuze maken uit een groeiend aanbod van duizenden titels. De online-catalogus en e-mailservice van www.broekmans.com garanderen u snelle levering tegen uitstekende betaalcondities. Sinds 1914 is Broekmans & van Poppel een begrip in de muziek. Wij leveren bladmuziek voor alle instrumenten en van alle genres. Broekmans & Van Poppel levert u ook literatuur over muziek, kleine muziekinstrumenten en alle accessoires voor de uitvoerende muziekpraktijk. Daarnaast beschikt u in onze vestiging in Amsterdam over een ruim gesorteerde collectie klassieke compact discs, oude muziek tot opera en van alle labels. Er is gelegenheid tot beluisteren.
Broekmans & Van Poppel: omdat wij weten wat er speelt!
de Klarinet 76
15
door Guillaume Grenier-Marmet vertaling door Paul Kaiser Vanwege de diversiteit van het klarinetrepertoire in de eenentwintigste eeuw moet het begrip ‘virtuositeit’ tegenwoordig aan meer kwaliteiten voldoen dan in de negentiende eeuw. In die dagen had een virtuoos voldoende aan een uitmuntende techniek, een perfecte intonatie, een verrukkelijke toon en een breed scala aan uitdrukkingsvaardigheden. Vandaag de dag moet je echter meer kunnen om voor virtuoos door te kunnen gaan. Nieuwe technieken als circular breathing, meervoudige aanzet en multiphonics zijn min of meer verplicht geworden, omdat veel hedendaagse muziek het gebruik ervan vergt. Als we ervan uitgaan dat de muziek van Cavallini ook voor de hedendaagse klarinettist al heel erg veeleisend is, is het niet uit te sluiten, dat een ‘moderne’ techniek als circular breathing al in de negentiende eeuw bekend was.
E
rnesto Cavallini werd op 30 augustus 1807 in Milaan geboren en ging op zijn tiende naar het conservatorium1. Na zijn opleiding accepteerde hij in 1830 de positie van eerste klarinettist in theater La Fenice in Venetië. Een jaar later speelde hij in de regimentsband van Piedmonte2. Van 1831 tot 1854 speelde hij in het orkest van La Scala en adopteerde hij de Italiaanse operastijl in zijn spel en in zijn composities3. In 1854 vertrok hij naar St. Petersburg in Rusland waar hij soloklarinettist werd in het Keizerlijk Theater en in de hoforkesten. Toen Rubinstein in 1862 het conservatorium van St. Petersburg oprichtte, werd Cavallini benoemd tot de eerste klarinetdocent4. Zijn kennis van vocale muziek was zo groot, dat hij gedurende zijn verblijf in Rusland5 ook zang doceerde en composities voor zang schreef6.
Composities van Cavallini Tijdens zijn studententijd, zijn vroege loopbaan in Milaan7 en in voorbereiding op een solo-carrière die in 1837 begon8, heeft Cavallini in 18369 zijn Caprices opus 1 en 2 gepubliceerd. Omdat zijn muziek bij het publiek in de smaak viel, vroeg men hem om nog meer onbekende werken uit te voeren. Ten gevolge daarvan werden in 1840 de Caprices opus 3, 4 en 5 uitgegeven10, (elk opusnummer omvat 6 Caprices, later werden deze tezamen als 30 Caprices uitgegeven, red.) net als twee klarinetconcerten en twee andere solowerken voor klarinet en orkest. In 1842 bezocht Cavallini Londen. Hem werd gevraagd om op 2 mei voor de Philharmonic Society te spelen en hij gaf aan dat hij alleen een Fantasia die hij zelf had geschreven11 wilde uitvoeren. Het publiek was verkocht door zijn verbazingwekkende techniek en zijn onuitputtelijke adem. Henry Lazarus, die hem hoorde spelen, vertelde Sir George Grove dat ‘hoewel zijn klank niet de meest pure was, men hem best de Paganini van de klarinet mocht noemen vanwege zijn prachtige uitvoering’12. De Fransman Fétis vond het gemak waarmee Cavallini de meest ingewikkelde passages speelde verwonderend, zo vloeiend en met een prachtige intonatie en met een onuitputtelijke ademstroom13, ook al was het instrument waarop Cavallini speelde een oude zes-kleppige klarinet.
Nicolò Paganini In 1846 werd Cavallini klarinetleraar aan het conservatorium van Milaan. Hij was bekend en zeer gerespecteerd in Londen, Parijs, Wenen, St. Petersburg, Barcelona en vele andere steden in Europa. Wij weten haast zeker dat hij in al deze steden zijn eigen werken uitvoerde om te demonstreren hoe groot zijn talent en virtuositeit waren14. Wordt vervolgd op pagina 21.
16
de Klarinet 76
Opus 2, Caprice no. 1 (Later: 30 Caprices, No. 7)
de Klarinet 76
17
Opus 1, Caprice no. 1 (Later: 30 Caprices, No. 8)
18
de Klarinet 76
Gratis muziekbijlage bij tijdschrift de Klarinet 76 (september/oktober 2011).
de Klarinet 76
19
Slot van Cavallini’s Eerste Klarinetconcert
Gratis muziekbijlage bij tijdschrift de Klarinet 76 (september/oktober 2011). 20 de Klarinet 76
Vervolg artikel Cavallini.
In vele opzichten loopt de carrière van Cavallini als virtuoos parallel met die van Nicolò Paganini (17821840). Aangenomen wordt dat beide musici geen professionele banden met elNicolo Paganini kaar onderhielden. Toch delen beiden dat de virtuositeit het meest in het oog springende aspect van hun optredens was. Zij waren beiden excentrieke persoonlijkheden en hen werd verweten dat zij meer show dan inhoud boden. Zij schreven als componisten exclusief voor hun eigen instrument15 en hun eerste opus heette bij beiden Caprices. Blijkbaar beïnvloed door Paganini, verwees Cavallini in het begin van zijn Caprice 7 naar Paganini’s Moto Perpetuoso (Caprice 7 is opgenomen in de muziekbijlage in het middenkatern van deze uitgave van de Klarinet, red.). Aan het eind van zijn concert in Es citeert Cavallini de Moto perpetuoso zelfs letterlijk (zie afb. pag. 22, vanaf maat 264). Een verschil tussen Cavallini en Paganini was dat Cavallini werd geprezen om zijn hoge niveau van expressie, terwijl Paganini vooral werd bekritiseerd omdat zijn spel te technisch zou zijn16.
Italiaanse klarinetschool Met zijn solistische kwaliteiten heeft Ernesto Cavallini de zogeheten Italiaanse klarinetschool gesticht. Deze was gedurende de negentiende eeuw zeer invloedrijk. Zijn uitvoeringspraktijk was geliefd bij de Italiaanse operacomponisten en hij inspireerde het schrijven van klarinetsolo’s zoals de beroemde Obligato e Cadenza in de derde akte van Guiseppe Verdi’s La Forza del Destino. Je kunt haast zeggen dat de meeste muziek van Cavallini in een direct verband staat met de Italiaanse vocale virtuositeit uit de negentiende eeuw. In zijn muziek komen daverende cadenzen, briljante versieringen en melodieën die op aria’s lijken voor. En al schreef Cavallini meer dan 140 werken voor klarinet, er zijn er vandaag de dag nog maar weinig uitgegeven17. De 30 Caprices zijn zijn bekendste composities. Zij bevatten alles wat een klarinettist moet kunnen om de top te bereiken. Het is daarom dat zij meestal als etudes worden gebruikt18 in plaats van als uitvoerende muziek. Caprice is een term die verwijst naar grillige muziek. Omdat we weten wat voor een unieke stijl van uitvoering de componist had, bestaat er geen twijfel dat veel van zijn caprices zijn geschreven voor het concertpodium. In ieder geval zijn de meeste, zo niet alle, caprices enorm succesvolle showstukken voor klarinet19. Waarom worden de caprices van Cavallini niet vaak uitgevoerd op concerten? Een verklaring kan gevonden worden in het volgende citaat uit Verity Butlers artikel ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet’: “In zijn boek Violins and Violonists schrijft Franz Farga aangaande de Caprices van Paganini dat ‘sinds het overlijden van Paganini er geen violist meer capabel genoeg is geweest om de vierentwintig caprices perfect uit te voeren’. Is dat misschien de reden dat de caprices van Cavallini zo zelden te horen zijn?”20
Dubbellip embouchure Het aspect van de uitvoeringsstijl van Cavallini dat onmogelijk is om na te doen, is het gegeven dat hij speelde op een zes-kleppig instrument van buxushout, dat al in zijn tijd ouderwets en onhandig werd beschouwd21. Om onduidelijke redenen is Cavallini dit oude instrument zijn hele leven blijven gebruiken, ondanks dat hij wist van Müllers dertienkleppige klarinet, die er vanaf 1812 was en van de Boehmklarinet die er vanaf 1844 was22. Daar komt nog bij dat Cavallini zijn klarinet bespeelde met het riet aan de bovenzijde van het mondstuk. Deze techniek vereist een dubbellip embouchure23. Wel geeft deze techniek vocale kwaliteiten aan het geluid, die Cavallini nog eens versterkte door de vele sprongen en trillers die hij gebruikte om de vocale coloraturastijl te imiteren in zijn composities24. Het gebruik van het chalumeauregister door Cavallini in langzame melodieën is betoverend mooi. Zijn effectieve snelle toonladderpassages leiden naar de hoofdmelodieën in het middenregister en zijn fraai versierd waarbij de virtuoos zijn werk vaak eindigt met een quasi sempre accelerando25.
Circular breathing? Een korte blik op de caprices en concerten maakt al meteen duidelijk dat de muziek zeer moeilijk is. Het vereist extreme controle en precisie in de vele registerwisselingen en lyrische melodieën en stalen zenuwen voor het spelen van het hoogste register. Maar Cavallini’s stukken vragen nog meer van de uitvoerder. De legendarische en mysterieuze ‘onuitputtelijke adem’ van de virtuoos vraagt nader onderzoek. Als je kijkt naar caprices 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 21, 23 en 27, dan zie je een eindeloze reeks van noten die de uitvoerder geen tijd gunt om adem te halen zonder de muzikale lijn te doorbreken. Als je beseft dat het voor Cavallini’s reputatie als virtuoos belangrijk was om exclusief te zijn, dan kan het zomaar zo zijn dat hij een ‘geheime truc’ had voor zijn onmetelijke voorraad lucht. De enige logische verklaring voor dit fenomeen is een techniek die wij vandaag de dag kennen als ‘circular breathing’. De klarinettist kan daarbij doorblazen terwijl hij adem haalt door de neus. Men gaat ervan uit dat deze techniek relatief recent is, maar het is natuurlijk mogelijk dat een virtuoos uit het verleden deze techniek ook kende. Zou Cavallini deze techniek hebben beheerst? Het is zeker, dat Caprice 8 (zie muziekbijlage, red.) onmogelijk op één adem kan worden gespeeld. Het is moeilijk om een bevestiging te vinden van circular breathing door Cavallini. Er zijn geen teksten of audiodocumenten die dit kunnen bewijzen. Aan de andere kant kan Cavallini’s roem en dorst naar exclusiviteit en uniciteit hem ertoe hebben aangespoord zijn geheim goed geheim te houden. En we kunnen er wel over speculeren, circular breathing is zeker een techniek die je moet beheersen als je de muziek van deze virtuoos uitvoert. Behalve de noodzaak van circular breathing, spreidt de muziek van Cavallini nog andere eigenschappen ten toon. Net zo belangrijk zijn bijvoorbeeld het continue gebruik van snelle, gearticuleerde en grote sprongen, evenals het gebruik van het hoge register, dat ook vandaag de dag een uitdaging blijft. Een goede de Klarinet 76
21
combinatie van enkele van deze eigenschappen is goed te zien op de laatste pagina van zijn ‘Concerto per clarinetto en Mi bemol’ (zie afbeelding op pag. 20).
Conclusie Concluderend is het duidelijk dat Cavallini’s muziek een goede weergave is van de negentiende-eeuwse Italiaanse klarinetschool. De notoire virtuositeit van Cavallini staat buiten kijf en de authentieke uitvoering van zijn muziek zal altijd onbekend blijven. En of onze virtuoos wel of geen circular breathing toepaste, om zijn muziek uit te kunnen voeren is het een must. Voor diegenen die er altijd alternatieve theorieën op na willen houden, is de aanname dat Cavallini in het geheim deze techniek ontdekte en zich eigen heeft gemaakt, om zo zijn plaats onder de virtuozen van zijn tijd veilig te stellen, een goede. Zonder twijfel is de erfenis van Cavallini van grote betekenis en verdient deze het om bij een groter publiek bekend te worden. Eén ding is zeker, zo gauw zijn concerten zijn uitgegeven, zullen zij dankbaar geplaatst worden op de verschillende repertoirelijsten voor de klarinet. Zeer waarschijnlijk zal Uitgeverij de Klarinet (die in november 2011 gelanceerd wordt) in samenwerking met Dr. Guillaume Grenier-Marmet de twee Cavallini-concerten in een versie voor klarinet en piano gaan publiceren, zodat ze voor veel mensen beschikbaar worden.
Over de auteur Guillaume Grenier-Marmet was op het moment van schrijven van dit artikel (2008) directeur van het Arizona MusicFest. Hij was daarvoor uitvoerend directeur van de Symphony of the Southwest in Mesa, Arizona (waar hij ook als soloklarinettist speelde) en algemeen directeur van de Arizona Orchestra Association. Hij studeerde klarinet aan het Conservatoire de musique de Québec en de Arizona State University. In augustus 2003 behaalde hij zijn Doctor of Musical Arts als uitvoerend klarinettist aan de Arizona State University. Hij heeft de eerste integrale opname van Ernesto Cavallini’s Thirty Caprices for Solo Clarinet verzorgd. Op de 48ste nationale conferentie van de College Music Society heeft hij zijn voordracht ‘Ernesto Cavallini The Paganini of the Clarinet’ gehouden. Op 23 maart 2006 speelde hij in Flint, Michigan, het eerste klarinetconcert van Cavallini ‘opnieuw’ als ‘première’. Op 13 oktober 2007 heeft hij het tweede klarinetconcert opus IV in Scottsdale, Arizona, opnieuw in ‘première’ gebracht met het Musica Nova Baroque Orchrestra onder leiding van Warren Cohen. In zijn loopbaan heeft hij als solist opgetreden in Amerika, Canada en Zuid-Amerika. Nog kort geleden (op 24 juli 2011) speelde hij opnieuw het eerste Klarinetconcert van Cavallini.
Noten Biographie Universelle des Musiciens et Bibliographie Générale de la Musique, 2d ed., s.v. ‘Cavallini, Ernest’. 2 Mark Stanton Hollingsworth, ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other 1
22
de Klarinet 76
Recitals’ (D.M.A. diss., University of North Texas, 1989), 4. 3 Pamela Weston, ‘Cavallini, Ernesto’, in The New Grove Dictionnary of Music and Musicians, 2d ed. 4 Verity Butler, ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet,’ Clarinet and Saxophone 16 (1991): 14. 5 Diverse bronnen noemen verschillende data voor Cavallini’s verblijf in Rusland, het meest waarschijnlijk zijn: 1854 tot 1869. 6 Napoleon Cerminara, ‘Ernesto Cavallini’, The Clarinet no.25 (Winter 1956-57): 22. 7 Mark Stanton Hollingsworth, ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other Recitals’ (D.M.A. diss., University of North Texas, 1989), 3. 8 Ibid., 5. 9 Ibid., 51. 10 Ibid., 51. 11 Pamela Weston, More Clarinet Virtuosi of the Past (London: Halstan & Co Ltd., 1977), 68. 12 Ibid. 13 Biographie Universelle des Musiciens et Bibliographie Générale de la Musique, 2d ed., s.v. ‘Cavallini, Ernest’. 14 Mark Stanton Hollingsworth, ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other Recitals’ (D.M.A. diss., University of North Texas, 1989), 5. 15 Ibid., 11. 16 Robert W. Flodin, The Meaning of Paganini (San Francisco: Morgan Printing Company, 1953), 8. 17 Mark Stanton Hollingsworth, ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other Recitals’ (D.M.A. diss., University of North Texas, 1989), 51-92. 18 Verity Butler, ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet’, Clarinet and Saxophone 16 (1991): 15-16. 19 Ibid. 20 Ibid., 15. 21 Mark Stanton Hollingsworth, ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other Recitals’ (D.M.A. diss., University of North Texas, 1989), 8. 22 Verity Butler, ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet’, Clarinet and Saxophone 16 (1991): 15-16. 23 Wallace R. Tenney, ‘Ernesto Cavallini, Paganini of the Clarinet’, Woodwind Magazine 2, vol. 4 (1949):10. 24 Verity Butler, ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet’, Clarinet and Saxophone 16 (1991): 14. 25 Napoleon Cerminara, ‘Ernesto Cavallini’, The Clarinet no.25 (Winter 1956-57): 22.
Bibliografie • Armato, Ben N. ‘La Forza del Destino by Giuseppe Verdi Clarinet Solo Andante Act Three’.The Clarinet 22, no. 4 (1995): 24-26. • Brymer, Jack. Clarinet. New York: Schirmer Books, 1977. • Butler, Verity. ‘Ernesto Cavallini: Paganini of the Clarinet’. Clarinet and Saxophone 16 (1991): 14-18. • Cavallini, Ernesto. 30 Capricci per Clarinetto. Revised by Alamino
Giampieri. Milan: Ricordi, 1996. • Cerminara, Napoleon, ‘Ernesto Cavallini’ The Clarinet no. 25 (Winter 1956-57): 20-22. • Flodin, Robert W. The Meaning of Paganini. San Francisco: Morgan Printing Company, 1953. • Hattner, David. ‘The Clarinettist Composer’ Northbranch Records. <http://www.northbranchrecords.com/LinerNotes.htm> • Hollingsworth, Mark Stanton. ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, a Lecture Recital, Together with Three Other Recitals’. D.M.A. diss., University of North Texas, 1989. • Hollingsworth, Mark Stanton. ‘Romanzas for Clarinet and Piano by Ernesto Cavallini, Examples of Lyric Virtuosity’. The Clarinet 21, no. 3 (1994): 16-21. • Kroll, Oscar. The Clarinet. Revised by Diethard Riehm, translated by Hilda Morris, translation edited by Anthony Baines. New York: Taplinger Publishing, 1968. • Lawson, Colin, ed. The Cambridge Companion to the Clarinet. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. • Lawton, David. ‘Verdi, Cavallini, and the Clarinet Solo in La Forza del Destino’, Verdi: bolletino dell’Instituto di studi verdiani 2 (196166): 1723-48. • Nicholson, Georges. Interview by phone, 7 januari 2003, Montréal, Canada. • Pincherle, Marc. The World of the Virtuoso.Translated by Lucile H. Brockway. New York: W.W. Norton, 1963. • Sacchini, Louis Vincent. ‘The Concerted Music for the Clarinet in the Nineteeth Century’. Ph.D. diss., University of Iowa, 1980. • Stubbins, William H. The Art of Clarinetistry, 3d ed. Michigan: Guillaume Press, 1974. • Tenney, Wallace R. ‘Ernesto Cavallini, Paganini of the Clarinet’. Woodwind Magazine 2, vol. 4 (1949): 7-10. • Weber, Carl Maria von. Concerto No. 2 in E-flat Major; Opus 74. Edited by Reginald Kell. New York: International Music Company, 1948. • Weston, Pamela. Clarinet Virtuosi of the Past. London: Hale, 1971. Reprint, Great Britain: Novello, 1976. • Weston, Pamela. More Clarinet Virtuosi of the Past. London: Halstan, 1977. • Weston, Pamela. “Italy’s Bel Canto Clarinetists.” The Clarinet 23, no. 2 (1996): 44-47.
Dit artikel werd met toestemming overgenomen uit The Clarinet, Volume 35, Number 4 (September 2008). The Clarinet is het magazine van de International Clarinet Association.
rietopmaat op maat gemaakte rieten
Nieuw!
‘Model #8’ voor Franse baan meer weerstand en helderder dan Vandoren
www.rietopmaat.nl
gespecialiseerd in het repareren en onderhouden van klarinetten zowel Duits als Frans systeem aanschaf en verkoop van uw (tweedehands) instrument mondstukken, muziekstandaards, rieten en andere accessoires
Bert Wijnand Aaltje Noordewierstraat 220 2551 SK Den Haag 070 - 39 60 235 bertwijnand@planet.nl
www.bertwijnand.nl
de Klarinet 76
23
Ook meewerken aan tijdschrift de Klarinet? Denkt u een bijdrage aan tijdschrift de Klarinet te kunnen leveren? Bijvoorbeeld door het maken van interviews? Of door een eenmalig artikel of een serie? Heeft u mooie klarinetfotoâ&#x20AC;&#x2122;s? Of bent u goed in vertaalwerk? Neem dan vrijblijvend contact op via deklarinet@ziggo.nl.
24
de Klarinet 76
Uit het leven van een muziekstudent Monique Gruppen studeert vanaf september 2011 aan het Fontys Conservatorium in Tilburg. Zij schrijft in de Klarinet over haar ervaringen als muziekstudent.
E
indelijk rust… Daar zit je dan even zonder klarinet (lang geleden!) op de bank te bedenken wat je zult gaan doen. Wat nu? Vrije tijd! Ik ben Monique Gruppen en woon in Friesland. Ik studeerde klarinet aan het Prins Claus Conservatorium in Groningen bij Pierre Lafay en Reinier Hogerheijde. Voor de zomervakantie heb ik mijn eindexamen klarinet gehad en met goed resultaat afgelegd! Het is een drukke tijd geweest, het studeren en alles wat er nog bij komt kijken. De dag zelf stond helemaal in het teken van het examen, geen fruit, geen koffie en geen thee. Je werkt er zo lang naar toe en als het dan zover is, is het ook maar zo voorbij. Jammer! Als het dan tijd is en je loopt het podium op, is het zo ontzettend leuk om een publiek te hebben waarvan je iedereen kent! Mijn programma bestond uit de eerste twee delen van de eerste klarinetsonate van Johannes Brahms, het eerste deel van het eerste klarinetconcert van Louis Spohr en Madrigal 1 voor klarinet solo van Henri Pousseur. Het laatste wat op het programma stond, waren twee delen uit het klarinetkwintet van Mozart. Ik eindigde met het tweede deel en dacht onder het spelen, ‘wow, dit zijn de laatste vier maten van mijn studie!’, ‘deze f is de laatste noot!’. Dan komt het besef dat je er niets meer aan kunt doen. Een ontzettend raar gevoel en daarna was het klaar. Héérlijk! Twee weken voor mijn eindexamen heb ik toelatingsexamen gedaan voor de opleiding
Master of Music aan het Fontys conservatorium in Tilburg omdat hier Lars Wouters van den Oudenweijer lesgeeft. De voorbereiding voor het toelatingsexamen bestond uit twee delen. Je moet je eigen opleidingsplan schrijven; waarin wil je je verder bekwamen, hoe ga je dat doen, wanneer en met wie? Je mag het bijna allemaal zelf weten, alleen... de coördinator van de opleiding en je vakinhoudelijke coach moeten het wel goedkeuren. De opleiding heeft een aantal vakinhoudelijke coaches voor klarinet en ik heb gekozen voor Lars Wouters van den Oudenweijer. Naast het opleidingsplan moet je natuurlijk ook gewoon voorspelen. Ik speelde Madrigal 1 voor klarinet solo van de Belgische componist Henri Pousseur en de eerste twee delen van de eerste sonate voor klarinet en piano van Johannes Brahms. Van tevoren kon ik gelukkig nog met de corepetitor van het Fontys conservatorium Brahms doornemen. Ik verwachtte dat het examen in een concertzaal(tje) plaats zou vinden en met een vleugel. Niet dus. Een klein kamertje van zo’n 2,5 bij 2,5 meter en een piano. De commissie kwam binnen: Lars Wouters van den Oudenweijer, Geert Baeckelandt en de coördinator van de masteropleiding, Nico Vis en daar ga je dan! Ik begon met Pousseur en speelde daarna Brahms. Ik heb alles gespeeld, wat bij elkaar ongeveer 20 minuten duurde. Ze hebben me het programma laten
spelen en hebben geen vragen gesteld. Er was niets van hun gezichten af te lezen. Tijdens het spelen schiet er van alles door je hoofd: ‘het moet nu wel gebeuren hè! Wat je volgend jaar gaat doen, hangt hier vanaf!’, en daarna spreek je je zelf toe: ‘Ik moet niet zo denken! Houd je bezig met het spelen!’. Nadat ik alles had gespeeld vroegen ze me of ik even buiten het lokaal wilde wachten, ze gingen overleggen. Ik liep het lokaal uit en wist niet zo goed wat ik nu kon verwachten, maar was blij dat het erop zat en dat het best goed ging. Wat de uitslag ook zou zijn, de auditie zat er op en het was een mooie try-out voor mijn eindexamen. Ik mocht weer binnenkomen en er werd al snel meegedeeld: ‘Je bent toegelaten!’ Ik was zo blij! Blij dat ik komend seizoen de masteropleiding kan gaan doen en tegelijkertijd was het een mooie opsteker naar mijn examen toe! Het wordt komend seizoen veel reizen. Gelukkig is er maar één lesdag in Tilburg en de klarinetles komt er nog bij, maar dat zal allemaal wel goed komen. Op deze manier kan ik hier (in het Noorden, red.) gewoon blijven lesgeven, verder studeren en jullie op de hoogte houden! Ik heb er zin in! Monique Gruppen
de Klarinet 76
25
Toonaangevend in klarinetmuziek WWW.METROPOLIS-MUSIC.COM
KANSAI CLARINET SOCIETY
Repertoire Series
Find your way home Patrick Hiketick for Clarinet Choir (or clarinet octet)
Patrick Hiketick: Find your way home
Romance
Voor clarinet choir (octet)
Clarinet (in Bb or A) and Piano
Christa
Steenhuyse - Vandevelde
Ref.: EM 6295
KANSAI CLARINET SOCIETY
Reductie voor klarinet en piano
for Clarinet and Orchestra Reduction for Clarinet & Piano
Matthias Müller
Repertoire Series
Japanese Songs Masato Tajino for Clarinet Choir (Octet & Optional Percussion)
Ref.: EM 6302 Sonatina Op. 29 Clarinet Solo With Symphonic Wind Band
Malcolm Arnold arr.: Alex Steurs
Malcolm Arnold: Sonatina
Bewerking voor klarinet solo met begeleiding van harmonieorkest Ref.: BM 6180
S
Songs for Friends Patrick Hiketick 2 Clarinets & Piano
Voor klarinet (Bb of A) met pianobegeleiding Ref.: EM 6144
Matthias Müller: Concerto
CONCERTO
Christa Steenhuyse-Vandevelde: Romance
Masato Tajino: Japanese Songs
Voor clarinet choir (octet met optioneel slagwerk) Ref.: EM 6323
t h e
D i r k
B r o s s é
c o l l e c t i o n
Ta n g o To u t C o u r t DIRK BROSSÉ
Clarinet & Piano
N e w Yo r k - L o n d o n - A n t w e r p - P a r i s - To k y o
Dirk Brossé: Tango tout Court Voor klarinet met pianobegeleiding Ref.: EM 6155
Patrick Hiketick: Songs for Friends
NIEUWE CD: Weber to Tango
Ref.: EM 6300
Margaret Wilson (klarinet) & Gillian Lyons (piano)
Voor 2 klarinetten met piano of met play-along cd
Weber - Saint-Saëns - Adaskin - Horovitz Brossé - Steenhuyse-Vandevelde
(optional cd-accompaniment available)
we support the European Clarinet Association: www.europeanclarinetassociation.org
Ontdek notenvoorbeelden op onze website. Onze muziek is eveneens verkrijgbaar via uw vertrouwde muziekhandelaar... ! 26
de Klarinet 76
BELGIUM’S LEADING SHEET MUSIC PUBLISHER SINCE 1939
Kloosterstraat 2 B-2870 Ruisbroek-Puurs, België office@metropolis-music.com
www.metropolis-music.com
Het Franse Orchestre national de Lyon heeft per januari 2012 een vacature voor solobasklarinet/2e klarinet. Aanmelden kan tot 14 november 2011, auditiedatum is 28 november. Meer informatie op http://www.onl.fr (kijk onderaan de pagina bij Recrutement). In Portugal is een vacature voor soloklarinet (voor de periode 1 november 2011 tot 31 augustus 2012). Reageren kan tot 26 september 2011. De audities vinden plaats in Faro op 1 oktober 2011. Meer informatie: www.orquestradoalgarve.com.
klarinet in beeld Geachte redactie, In de vorige uitgave van de Klarinet (nr. 75, red.) riep u abonnees op om foto’s in te sturen van klarinetten die in het openbaar te zien zijn, zoals op een gevel, als beeld of als schilderij. Tijdens mijn vakantie, kwam ik in Dinant Adolphe Sax tegen op een bankje, zie foto. Hoewel Sax natuurlijk vooral bekend geworden is als uitvinder en bouwer van de saxofoon, heeft hij zich ook beziggehouden met de klarinet. Op wikipedia staat over hem: ‘Zijn eerste experimenten deed hij trouwens met de basklarinet: hij ontwikkelde een nieuw 24-kleppensysteem, dat hij demonstreerde op de Brusselse industrietentoonstelling van 1835 en later patenteerde’. Deze foto maakte ik in Dinant, aan de rue Sax 37 te Dinant, voor ‘La maison de Monsieur Sax’, een belevingscentrum waar men kennis kan maken met Adolphe Sax, zijn revolutionaire bijdragen aan muziek en techniek, zijn verbazingwekkende uitvindingen, zijn voortdurende uitdagingen, zijn successen en mislukkingen en zijn rijk en bewogen leven (met teksten in het Nederlands, Frans en Engels). Zeer de moeite waard om een bezoek te brengen! Gratis toegang en het gehele jaar, zeven dagen per week open. Met vriendelijke groeten, klarinet in beeld
Willem de Grutter (Alkmaar)
Oproep Heeft u tijdens uw vakantie ook een klarinet gezien op een schilderij, als (onderdeel van) een beeld of wellicht gewoon een interessante live-speler waarvan u een goede foto heeft gemaakt? Graag ontvangt de Klarinet uw (digitale) foto met eventuele toelichting.
Het Iceland Symphony Orchestra heeft twee vacatures: een voor 1e klarinettist (sluitingsdatum: 23 oktober, auditie: 21 november 2011) en een voor 2e klarinet/esklarinet (sluitingsdatum: 23 december, auditie: 25 januari 2012). Kijk voor meer informatie op http://www.sinfonia.is. Tot 6 oktober 2011 kan bij het Franse Orchestre National du Capitole de Toulouse gesolliciteerd worden naar de functie van 1e klarinettist/2e klarinettist (auditie is op 14 oktober 2011). Informatie: http://www.onct.mairie-toulouse.fr/. De Duitse Komische Oper Berlin zoekt voor haar orkest een soloklarinettist (met verplichte neveninstrumenten). Contactadres: probespiel@komische-oper-berlin.de (mevrouw Ulrike Krtschil). De Nordwestdeutsche Philharmonie (Herford) heeft per direct een vacature voor soloklarinettist. Kijk op www.nwd-philharmonie.de voor meer informatie. Meer (internationale) klarinetvacatures: http://www.auditienieuws.nl http://www.musicalchairs.info http://vioworld-klassik.de/ Voor amateurklarinettisten: Het Noord Nederlands Jeugd Orkest (NNJO) heeft verschillende vacatures voor klarinet. Het NNJO is een symfonisch blaasorkest met een uitgebreide bezetting. Er wordt iedere derde zaterdag van de maand gerepeteerd in Hoogeveen onder leiding van artistiek leider Wout Eshuis. De muzikale activiteiten bestaan, naast de maandelijkse repetities, uit: eenmaal per jaar een concerttoernee in het buitenland, werken met een gastdirigent in de vorm van een masterclass, een duo-concert met een toporkest, concerten met bekende artiesten en cd-opnames. Kijk voor meer informatie en aanmelding op: http://www.nnjo.nl. de Klarinet 76
27
Regelmatig verschijnt er nieuwe klarinetmuziek. In deze rubriek wordt aandacht geschonken aan bladmuziek die de Klarinet ontvangt ter bespreking.
Tango Tout Court Dirk Brossé
Gravitations Karol Beffa
Trio Movement Johannes Brahms
Bezetting: klarinet en piano
Bezetting: klarinet (solo)
Arrangement: Chris Allen / Bezetting: klarinet en piano
Uitgeverij: Metropolis
Uitgeverij: Gérard Billaudot
Uitgeverij: June Emerson
Prijs: € 12,50
Prijs: ca. € 8,50
Prijs: ca. € 7,50
Het is niet voor het eerst dat ik een klarinetwerk speel van Belgische hand, wel voor het eerst van de hand van Dirk Brossé. Deze dirigent, componist en trompettist heeft een aardige staat van dienst. Orkesten uit alle delen van de wereld spelen onder zijn leiding en ook zijn composities worden veel gespeeld. Ik kende al enkele van zijn harmonieorkestwerken, maar was verrast te lezen dat hij een War Concerto for Clarinet and Symphonic-Band heeft geschreven. Het kleine fragment wat ik ervan beluisterd heb… smaakt naar meer. Maar nu over de tango. Tango Tout Court is in ritme en melodie overduidelijk een stuk uit zijn genre. Een stuk vol karakter. Soms Zuid-Amerikaans zwoel, soms bijna uitgelaten, soms ook treurig. Het steeds terugkerende thema wordt afgewisseld door passages in versnelling, toewerkend aan een climax. Maar altijd wordt deze weer afgeremd voordat het hoofdthema weer inzet. Ogen dicht en dansen maar! Voor de gevorderde klarinettist.
Vijf korte composities ‘van gewicht’, zowel los van elkaar als in zijn geheel uit te voeren (totale tijd: 13 minuten). De stukken kenmerken zich door een grote afwisseling in ritme en techniek, dynamiek en toonhoogte, tempi en maatsoorten. Door het deels vrije karakter in moderne stijl kun je je ook op het muzikale gevoelsvlak aardig uitleven. De vierde compositie met de titel Encore werd geschreven ter ere van de twintigste editie van het muziekfestival Flâneries musicales de Reims in 2009. Het is een stuk vol rubato, tempowisselingen, veel verschillende ritmes, technische uitdagingen en dit alles over alle registers van de klarinet verdeeld. Een b’’’ is geen uitzondering! Gravitations is lastig, maar voor iedere ((semi-)professionele) klarinettist een uitdaging. Perfect materiaal voor conservatoriumstudenten. Wat mij betreft heerlijke studiestukken die ook nog eens leuk zijn om uit te voeren.
Brahms’ werken voor klarinet behoeven in dit blad geen uitleg of nadere inleiding. Brahms nam de warme klanken van de klarinet als uitgangspunt voor twee schitterende sonates, een kwintet en een trio, die alle tot het standaard klarinetrepertoire behoren. Het trio voor klarinet, cello en piano (opus 114) schreef Brahms in 1891. De drie instrumenten zijn volkomen gelijkwaardig en vullen elkaar aan, zijn met elkaar in gesprek. Daarom is het raar om nu een arrangement voor klarinet en piano in handen te hebben. Het is een bewerking van het derde deel van het Trio (Andante grazioso). De klarinet is hier geen gelijkwaardige partner, maar solist die de wegvallende cellopartij samen met de piano invult. De noten zijn hetzelfde, maar de muziek klinkt anders. Anders dan hij bedoeld is, anders dan Brahms’ Trio. Iedereen zal begrijpen dat daar niet aan te tippen valt. Maar ook begrijpelijk is dat niet iedereen een cellist bij de hand heeft. En als je dan toch Brahms wilt spelen… Dan is dit arrangement van Chris Allen in ieder geval voor iedereen beschikbaar. Alle besprekingen: Saskia Martens
28
de Klarinet 76
Waarom een Viotto mondstuk op een voetstuk hoort? Voor een uitgebreide technische verhandeling is deze advertentie te kort. Dus bieden we u graag de mogelijkheid om, geheel vrijblijvend, onze Viotto mondstukken uit te proberen. U zult uw oren niet geloven en het onmiddellijk met ons eens zijn: Viotto mondstukken verdienen een voetstuk. De mondstukken worden op verzoek ook verstuurd.
Viotto mondstukken.
De keuze van vele vooraanstaande Nederlandse topklarinettisten Bas de Jong/ Bert Wijnand: Gespecialiseerd in de in- en verkoop van nieuwe en gebruikte Franse en Duitse klarinetten. Voor meer informatie: Bas de Jong, Klarinettist Residentie Orkest tel/fax: 070 â&#x20AC;&#x201C; 381 74 40 dejong@jomuma.demon.nl / www.basdejong.com Bert Wijnand, Klarinetreparateur Aaltje Noordewierstraat 220, 2551 SK Den Haag, tel/fax: 070 â&#x20AC;&#x201C; 396 02 35 bertwijnand@planet.nl / www.bertwijnand.nl
de Klarinet 76
29
Adams Musical Instruments
Professionals for Professionals www.adams.nl ADAMS MUSICAL INSTRUMENTS
AZIËSTRAAT 17-19
6014 DA ITTERVOORT
T +31 (0)475 56 07 00
INFO@ADAMS.NL
ADV KLARINET A5L.indd 1
28-04-11 09:23
! BON
O Ik neem zelf een abonnement O Ik geef een jaarabonnement cadeau Stuur de Klarinet naar
Nu zeer voordelig abonnee worden! Wie zich nu abonneert op de huidige (13e) jaargang, ontvangt bijna 50% korting! Nederlandse abonnees betalen geen € 22,50 maar slechts € 13,50 (en bij betaling via incasso gaat daar nog € 2,00 af). Nieuwe abonnees in België betalen € 15,50 (in plaats van € 24,50). U ontvangt de nummers die sinds maart 2011 verschenen zijn. Het is ook mogelijk om iemand het abonnement cadeau te geven.
Dhr. / Mevr.
................................................................................................
Adres
................................................................................................
Postcode en woonplaats
................................................................................................
Dhr. / Mevr.
................................................................................................
Adres
................................................................................................
Postcode en woonplaats
................................................................................................
Stuur (een kopie van) de bon naar: De Klarinet Postbus 40008 8004 DA Zwolle
................................................................................................
Of geef de gegevens door via: deklarinet@ziggo.nl
Mijn naam is
U ontvangt nader bericht over de betaalwijze. Datum
..........................................
handtekening
dK76
30
de Klarinet 76
Berichten voor deze rubriek kunt u sturen naar het redactieadres: zie colofon, pagina 27.
Bezoek Klarinetfabriek Buffet Crampon
Klarinetworkshop Noordwijk op 29 oktober 2011
Op vrijdag 30 september 2011 organiseert Pierre Lafay in samenwerking met het Prins Claus Conservatorium en de Stedelijke Muziekschool (Groningen) een bezoek naar de klarinetfabriek Buffet Crampon in Mantes. Het bezoek is gepland op vrijdagochtend van 9.30 tot 12.00 uur. De bus vertrekt op donderdagochtend 29 september tussen 9.00 en 10.00 uur vanuit Groningen (in overleg met Pierre Lafay kan elders een tussenstop worden gemaakt, voor mensen die niet in Groningen kunnen opstappen). De overnachting zal plaatsvinden in een Formule 1 Hotel, nabij de klarinetfabriek. Op donderdagavond zal er voor een maaltijd gezorgd worden. De terugreis naar Nederland zal na het bezoek aan de fabriek zijn, om ongeveer 14.00 uur. Er is momenteel nog plaats voor tien personen om deze unieke excursie mee te maken. De kosten bedragen ongeveer 100 euro (hierover wordt u nader geïnformeerd). Meer informatie/aanmelding: lafay@home.nl.
In maart 2011 heeft het A-orkest van Crescendo Noordwijk een sectierepetitie gehouden onder leiding van Ghislain Bellefroid (hij is werkzaam als dirigent en is klarinettist van de Marinierskapel der Koninklijke Marine). Dit beviel zo goed dat een aantal klarinettisten in overleg met Ghislain het initiatief heeft genomen om op 29 oktober 2011 een workshop te organiseren in Noordwijk. De workshopdag duurt van 9.45 tot 16.15 uur. De workshop is afgestemd op klarinettisten met minimaal B-niveau, maar ook klarinettisten die nog niet zo lang spelen of andere belangstellenden zijn van harte welkom. Zowel mensen met besklarinet, als met andere types klarinet worden uitgenodigd voor de workshop.
De kosten (incl. koffie/thee en lunch) voor deze dag bedragen € 5,00 (voor toeschouwers), € 18,00 (standaardprogramma), € 25,00 (privéles + eventueel overig programma). Aanmeldingen voor de workshop en de privélessen worden behandeld op volgorde van binnenkomst. Meer informatie over Ghislain is te vinden op: http:// www.apiacere.nl/bellefroid.html. Aanmelden kan bij Marja van SchootenSchoneveld, 071 3620784/06 20690573 of mail@marjavanschooten.nl.
Eerste Benelux Klarinet Wedstrijd Van 4 tot en met 6 november 2011 vindt in de Concertstudio te Kortrijk (België) de Eerste Benelux Klarinet Wedstrijd plaats. De wedstrijd is bedoeld voor klarinettisten die nog nooit aan een (Koninklijk) Conservatorium of Hogeschool zijn ingeschreven (met specialiteit klarinet) of het ‘niveau supérieur’ hebben gevolgd. Er zijn klarinetten, concerten, geldprijzen en prijzen in natura te winnen. Zie voor meer informatie het affiche op pagina 2 van deze uitgave van de Klarinet.
Onderzoekswedstrijd
Ghislain Bellefroid is workshopleider 29 oktober 2011 in Noordwijk
Tijdens het bezoek aan de fabriek van Buffet Crampon kan het complete productieproces van een klarinet gevolgd worden.
Op deze dag zal Ghislain ingaan op een aantal aspecten van de klarinet. Hij zal tips geven over stijl, muzikaliteit, zinsopbouw, het ontstaan van de klarinet, onderhoud, reparatie, rieten enzovoorts. Dit zal hij doen aan de hand van van tevoren verstrekte muziek voor klarinetchoir. Natuurlijk is er ook volop gelegenheid om vragen te stellen. Daarnaast zal Ghislain oplossingen voor problemen van individuele klarinettisten geven, die nuttig zijn voor iedereen. Aan het eind van de dag is er een gezamenlijke afsluiting (klarinetchoir).
Het Duitse klarinetmagazine Rohrblatt organiseert een onderzoekswedstrijd. Het doel hiervan is het stimuleren van Europees onderzoek en het bijdragen aan interessante presentaties tijdens het Europese Klarinet Festival in Madrid. Rohrblatt nodigt mensen uit om voorstellen voor een presentatie (papers of lezingen) in te dienen met betrekking tot elk onderwerp dat met de klarinet te maken heeft. Presentaties mogen maximaal 20 minuten duren en per persoon mag niet meer dan 1 presentatie gehouden worden. De onderzoeksvoorstellen en presentaties moeten Engelstalig zijn. Uiterlijk 15 oktober 2011 ontvangt men bericht als het voorstel geaccepteerd is. De geaccepteerde samenvattingen worden geplaatst op de website van de ECA, waar dan ook meer informatie over de conferentie beschikbaar zal zijn de Klarinet 76
31
(http://www.europeanclarinetassociation. org). De eerste prijs bestaat uit een bedrag van € 300,00 en een publicatie in Rohrblatt (begin 2012). De jury bestaat uit drie internationale specialisten. Om een voorstel in te dienen moet men het volgende doen: Een samenvatting indienen (1500 woorden) waarin de beoogde presentatie compleet wordt beschreven. Een bijlage meesturen met alle persoonlijke gegevens (naam, adres, telefoonummer, e-mailadres), benodigd materiaal voor de presentatie en een korte biografie van de auteur (maximaal 150 woorden), deze tekst zal ook gepubliceerd worden in het conferentieprogramma. Een en ander kan gestuurd worden naar: rohrblatt@arcor.de.
Buitenlandse masterclasses en competities • 21 tot en met 25 september 2011: Balkans in Gold Clarinet Competition in Sofia, Bulgarije. • 13 tot en met 16 oktober 2011: 7e Internationaal Klarinet Concours ‘Severio Mecadante’ in Noci (Bari), Italië, aansluitend van 17 tot en met 19 oktober 2011: Masterclass met Karl Leister.
Karl Leister geeft in oktober 2011 een masterclass in Noci (Italië).
• 28 oktober tot en met 1 november 2011: ‘Hulsta Woodwinds’, Internationaal Houtblazers Concours in Munster, Duitsland. • 6 tot en met 11 december 2011: Eerste ECA Clarinet Competition/Masterclass in Madrid, Spanje (deadline voor aanmelden: 15 september 2011). • 8 tot en met 11 december 2011: ‘Etude 2011’, Concours in Szczecin, Polen. • 3 tot en met 10 maart 2012: Internationaal Klarinet Concours ‘Jacques Lancelot’ 32
de Klarinet 76
in Rouen, Frankrijk. • 22 maart tot en met 1 april 2012: International Jeunesses Musicales Competition in Belgrado, Servië.
Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek voor Amateurs CoMAMaastricht organiseert op zaterdag en zondag 5 en 6 november 2011 een Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek voor Amateurs in Maastricht. Daarnaast wil het weekend een platform bieden aan amateurs en professionals om elkaar te ontmoeten en te onderzoeken wat zij elkaar kunnen bieden rondom hedendaagse muziek voor amateurs. Een onderdeel van het project is de compositiewedstrijd met als thema ‘let’s celebrate our future’ in het kader van VIA2018, Maastricht Kandidaat Culturele Hoofdstad 2018. Inmiddels heeft Utrecht besloten in 2013 de tweede editie te organiseren. Hoewel het voor veel mensen van nu vanzelf spreekt dat zij zich bezig houden met hedendaagse literatuur, toneel en beeldende kunst, lijkt deze vanzelfsprekendheid te ontbreken waar het hedendaagse muziek betreft. CoMAMaastricht wil een eerste aanzet geven om de achterstand die de muziekwereld heeft opgebouwd, in te halen. En hoe kun je dat beter doen dan door amateurmusici te laten ervaren hoe spannend en leuk het spelen van hedendaagse muziek is. Dit wordt tijdens het weekend vorm gegeven middels een allcomers event, masterclasses en workshops, die toegankelijk zijn voor zowel instrumentalisten als zangers. Voorwaarde voor dit streven is natuurlijk dat er voldoende hedendaagse muziek beschikbaar is die speelbaar is voor amateurs van alle leeftijden en niveaus. Vandaar dat ook een compositiewedstrijd is uitgeschreven. CoMAMaastricht heeft 20 composities ontvangen van componisten die zich lieten inspireren door het thema van VIA2018 ‘Let’s celebrate our future’, de euregionale kandidaatstelling van Maastricht als Culturele Hoofdstad 2018. De componisten wonen door heel Nederland en een enkeling in België. In leeftijd variëren ze van zeer jong tot 65+. Precies de doelgroep die CoMAMaastricht nastreeft: muziek is immers
voor iedereen. De jury bestaat uit de leden Leo Samama, componist/musicoloog – juryvoorzitter, Gregory Rose, componist/ dirigent, dirigent van het CoMA London Ensemble, Manfred Trojahn, componist Düsseldorf/Parijs, Wim Henderickx, componist en docent aan de Conservatoria van Antwerpen en Amsterdam en Micha Hamel, componist/dirigent. Op 15 juni 2011 werden vier van de twintig composities genomineerd en bijbehorende muziekensembles gezocht om de werken in te studeren. Deze worden op zaterdag 5 november muzikaal verder afgerond in bijzijn van de componist. Op zondag 6 november wordt tijdens het concert de winnaar uitgekozen wiens werk als VIA2018 klank het Bidbook ingaat op weg naar Maastricht Culturele Hoofdstad 2018. De meest recente informatie over het Samenspeelweekend is te vinden op: www. CoMAMaastricht.nl.
Nieuw cultureel initiatief in Amsterdam Een collectief van musici, componisten, schrijvers en andere kunstenaars komt met een nieuw initiatief: Splendor. Zij willen hiermee een plek creëren om te ontmoeten, te dromen, te delen, te werken, te experimenteren en te creëren. Zo’n 50 podiumkunstenaars gaan in hartje Amsterdam (Nieuwe Uilenburgerstraat 116) in een prachtig oud badhuis spelen, dat binnenkort verbouwd wordt tot podium van Splendor. In deze culturele vrijplaats (met een horecalocatie) maken de kunstenaars zelf de dienst uit. Niet in een kraakpand, maar in een professionele omgeving met drie concertzalen voor 100, 60 en 30 man publiek. Comité van aanbeveling: Winnie Sorgdrager, Ad ’s-Gravesande, Els Iping, Jan Deiters, Theo Loevendie en Aukelien van Hoytema. Meer informatie op www. splendoramsterdam.com.
Amateurpodiumkunst verrassend populair In 2010 gaven amateurs meer dan 134 duizend voorstellingen op 16 duizend verschillende locaties. Dagelijks werden gemiddeld 367 optredens verzorgd die 20 miljoen
bezoeken opleverden. Buiten de bekende podia treden amateurs veel op in minder gangbare voorstellingsruimtes zoals scholen, cafés, sociaal-culturele centra en zorgcentra. In tegenstelling tot wat vaak aangenomen wordt, bestaat maar 40 procent van het publiek uit familie en vrienden. Dit zijn belangrijke uitkomsten van het recente onderzoek dat Kunstfactor en het Fonds voor Cultuurparticipatie door het Adviesbureau Cultuurtoerisme lieten doen naar de hoeveelheid optredens van amateurs en de publieksstromen. De aanleiding voor het onderzoek was de behoefte om de gefragmenteerde informatie over publieksstromen in de amateurkunst aan te vullen en te vatten in een totaalbeeld. De 870 formele podia registreren voorstellingen die amateurs er geven. Maar naast deze podia zijn er nog ruim 15 duizend andere speelplekken, waar ook amateurs optreden. Vinden op de formele podia ruim 14 duizend voorstellingen plaats die bijna 4 miljoen bezoeken trekken, de overige podia zijn goed voor bijna 120 duizend voorstellingen met meer dan 16 miljoen bezoeken per jaar. De helft van de overige podia is te vinden in scholen en een kwart in de horeca. Daarnaast treden amateurs ook op in kerken, op straat en tijdens festivals. Het gaat hier om grote aantallen amateurpodiumkunstenaars die bovendien grote aantallen luisteraars en kijkers weten te trekken. Deze aantallen zijn niet meegerekend in het onderzoek en moeten nog geteld worden boven de aangegeven 20 miljoen bezoeken. Populaire muziek staat bovenaan qua aantal voorstellingen maar ook wat bezoeken betreft. Musical en operette volgen op flinke afstand op de tweede plaats. Bij de bezoekers zijn vrouwen in de meerderheid. Van de vrouwen in ons land bezoekt 69 procent wel eens een voorstelling van amateurs tegenover 57,5 procent van de mannen.
Quattro Differente (achter) en het Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht
Lets Klarinetkwartet bezoekt Nederlandse collega’s door Peter Beerkens Het Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht (Nederland) zal van 5 tot 10 oktober 2011 haar Letse collega’s ontvangen voor een tegenbezoek aan Nederland.
H
et Klarinetkwartet van de Nederlandse luchtmacht, geen onbekende voor liefhebbers van professionele klarinetkwartetmuziek, heeft in februari 2010 een concertreis mogen maken naar Letland, alwaar prachtige en zeer goed bezochte concerten werden gegeven, met als hoogtepunt het slotconcert in de hoofdstad Riga. Voor de komende maand staan er in Nederland en België concerten met Quattro Differente, zoals de Letten zichzelf noemen, gepland. Op 6 en 7 oktober zullen ze te horen zijn als onderdeel van twee concerten van het Orkest van de Koninklijke Luchtmacht, respectievelijk in het Belgische Tongeren en in Kruiningen (Nederland). Op 8 en 9 oktober zullen de twee klarinetkwartetten samen te zien en te horen zijn in Dordrecht en Ravenstein (gemeente Oss). Quattro Differente is een ensemble dat onderdeel is van de Letse strijdkrachten, om specifiek te zijn: van de Band of the Latvian National Armed Forces. Dit professionele harmonieorkest bestaat sinds 1991, toen Letland weer een zelfstandig land werd zonder Sovjet bemoeienis. Zij zijn gestationeerd in de hoofdstad Riga, waar ze militaire ceremonies en parades muzikaal opluisteren en concerten voor de bevolking geven.
Tevens maakten zij al veel concertreizen naar het buitenland. Om nog beter op elkaar ingespeeld te raken en om muzikaal op een nog hoger niveau te komen, worden er binnen het orkest vele kamermuziekensembles gevormd. Als klarinetkwartet Quattro Differente, bestaande uit drie mannen en één vrouw, naar Nederland komt, is het de bedoeling om twee concerten te geven waarbij louter kwartetmuziek te horen zal zijn. Dat lijkt vrij snel te gaan vervelen, maar in Letland is al eerder gebleken dat deze combinatie veel succes boekt bij het publiek. Opzet is dat de Nederlanders het spits afbijten met een zeer gevarieerd programma waarbij enig theater niet geschuwd zal worden. Het publiek zal regelmatig ontroerd worden en het volgende ogenblik in de lach schieten, maar bovenal zal het hoge niveau van muziek maken bijblijven. De Letten zijn met hun kwartet een voorbeeld van een geöliede machine waar prachtige muziek uitkomt, kamermuziek zoals het bedoeld is. Ook zullen de beide kwartetten nog een octet vormen waarbij ‘Octagon’ van Jos Pommer ten gehore zal worden gebracht, in de versie voor zeven klarinettisten met de solo voor basklarinet. Aan het eind is er een Lets toetje in de vorm van een prachtig door Quartetto Differente gearrangeerd Lets volkslied voor dubbelkwartet. In de Concertagenda (pag. 34) staan de precieze gegevens van de concerten. Meer informatie over het Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht is na te lezen in de Klarinet 46.
de Klarinet 76
33
Berichten voor de volgende agenda (vanaf 15 november 2011) kunt u tot 10 oktober 2011 (laten) doorgeven via deklarinet@ziggo.nl.
Wijziging concertagenda: alleen concerten van abonnees. Omdat het onmogelijk is een compleet tweemaandelijks overzicht te geven van alle interessante klarinetconcerten die in Nederland en België gegeven worden, is besloten tot de volgende wijziging. In de Concertagenda worden voortaan alleen de concerten vermeld van Belgische of Nederlandse abonnees (amateurs of professionals) die hun gegevens tijdig hebben doorgegeven. Ook zullen incidenteel concerten van buitenlandse klarinettisten en festivals opgenomen worden. De concerten betreffen alle genres waarin de klarinet een belangrijke rol speelt. Ook amateurensembles (bijv. klarinetorkesten) en klarinetdocenten worden aangemoedigd hun concerten en/of voorspeelavonden te melden. Stuur een bericht naar deklarinet@ziggo.nl om kort voor de deadline geïnformeerd te worden, zodat u de concerten niet vergeet door te geven. vrijdag 16 september 20u15 Airco Ensemble, oa Céleste Zewald (klarinet), Octet van Schubert. Domani, Dominicanenplein, Venlo zaterdag 17 september 12u30 Airco Ensemble, oa Céleste Zewald (klarinet), Octet van Schubert. Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam zondag 18 september 13u30 Eolian Ensemble met oa Cécile Rongen (klarinet). Kinderconcert 34
de Klarinet 76
De Verb(l)azing. Philharmonie, Haarlem vrijdag 30 september Excursie naar Klarinetfabriek van Buffet Crampon in Mantyes (Frankrijk), zie pagina 31
zondag 9 oktober 16u Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht met het Klarinetkwartet Quattro Differente uit Letland. Ned. Hervormde kerk, Servetstraat 1, Ravenstein (gem. Oss)
zondag 2 oktober 14u Emirhan Tuga (klarinet) en Yuka Tada (piano) met werken van Lutoslawsky, Saygun, Liszt, Bartók, Milhaud. Meervaart, Amsterdam
zondag 9 oktober 16u30 Eolian Ensemble, oa Cécile Rongen (klarinet) met kwintetprogramma: Sweelinck, Coleman, Piazzolla en Albeniz. Museum Schokland, Ens
donderdag 6 oktober 20u Orkest van de Koninklijke Luchtmacht met het Klarinetkwartet Quattro Differente uit Letland en het Klarinetkwartet van de Kon. Luchtmacht. Cultuurcentrum De Velinx, Dijk 111, Tongeren (België)
zaterdag 15 oktober 20u15 Nederlands Philharmonisch Orkest olv Marc Albrecht met oa Kari Kriikku (klarinet), programma: Tiensuu: Puro (1989, Nederlandse première, voor orkest en soloklarinet) en verder werken van Debussy en Berlioz. Concertgebouw, Amsterdam
vrijdag 7 oktober 20u Orkest van de Koninklijke Luchtmacht met het Klarinetkwartet Quattro Differente uit Letland en het Klarinetkwartet van de Kon. Luchtmacht. Sporthal Reimerswaal, Blauwhoefseweg 1, Kruiningen
zondag 16 oktober 11u en 14u Isabelle Faust (viool), Lorenzo
Coppola (klarinet) ea, Zondagfestival met om 11u oa Dvorák: Octet (Serenade) en om 14u Schubert: Octet. De Doelen, Rotterdam zondag 16 oktober 12u Emirhan Tuga (klarinet) en Yuka Tada (piano), werken van Lutoslawsky, Saygun, Liszt, Bartók, Chopin/Tada. Houtrustkerk, Beeklaan 535, Den Haag maandag 17 oktober 12u30 Trio Bidace: Birthe Blom (viool), Céleste Zewald (klarinet) en Daniël Kramer (piano), Stravinsky: l ’Histoire du Soldat. Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam maandag 17 oktober 20u15 Nederlands Philharmonisch Orkest olv Marc Albrecht met oa Kari Kriikku (klarinet), programma: Tiensuu: Puro (1989, Nederlandse première, voor orkest en soloklarinet) en verder
zaterdag 8 oktober 14u30 Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht met het Klarinetkwartet Quattro Differente uit Letland. Restaurant Art& Dining van het Dordrechts Museum, Museumstr. 40, Dordrecht (organisatie: ‘Kunstkerk op Lokatie’) zondag 9 oktober 15u Emirhan Tuga (klarinet) en Yuka Tada (piano) met werken van Rota, Lutoslawsky, Saygun, Liszt, Bartók, Piazzolla, Milhaud. Huize Tamboer, Overtoom 247, Amsterdam Kari Kriikku
foto: Marco Borggreve
werken van Debussy en Berlioz. Concertgebouw, Amsterdam
van Stravinsky en Katchaturian. Kamermuziekfestival, Hoorn
zaterdag 22 oktober Nationaal Concours 2011, Stichting Jong Muziektalent Nederland, met vanaf vanaf 10.30 uur: altviool, blokfluit, klarinet en viool, u mag altijd binnenlopen/ vrij entree. De Doelen, Rotterdam (Eduard Flipse Zaal, toegang via artiesteningang Kruisstraat 2)
4 t/m 6 november 1e Benelux Klarinet Wedstrijd, zie pagina 33. Concertstudio, Conservatoriumplein 1, Kortijk (België)
zaterdag 29 oktober Klarinetworkshop met Ghislain Bellefroid, zie pagina 31. Noordwijk
zaterdag 5 november 12u30 Liza Ferschtman (viool), Céleste Zewald (klarinet), Örs Köszeghy (cello) en Daniël Kramer (piano) met oa Messiaen: Quatour pour la Fin du Temps. Azijnfabriek, Den Bosch
maandag 31 oktober 20u15 Toninho Ferragutti (accordeon) en Alessandro Kramer (accordeon), met oa Alexandre Ribeiro (klarinet), Wereldmuziek: Braziliaanse volksmuziek vermengd met jazz en meer. Concertgebouw, Amsterdam
zondag 6 november 15u30 Liza Ferschtman (viool), Céleste Zewald (klarinet), Örs Köszeghy (cello) en Daniël Kramer (piano) met oa Messiaen: Quatour pour la Fin du Temps. Kerk de Vermaning, Westzijde 80, Zaandam
vrijdag 4 november 16u30 Trio Bidace: Birthe Blom (viool), Céleste Zewald (klarinet) en Daniël Kramer (piano), werken
zondag 6 november 15u Trio C tot de Derde met oa Caspar Terra (klarinet), zie artikel op pag. 10. Dorpskerk, Vries
zaterdag 12 november 20u15 Klarinetensemble Lignum olv Gerbert Groot Landeweer, thema “Monumentaal”, met werken van oa Bach, Debussy, Bryars en Tolhuijs. De Waag, Aalmarkt 21, Leiden (zie ook www.lignumleiden.nl) zaterdag 12 november 11u30 en 15u30 Trio C tot de Derde met oa Caspar Terra (klarinet), cd-presentatie, zie artikel pag. 10. Rochuskapel en Café Miles, Amersfoort zondag 13 november 14u15 Jean Johnson (klarinet), Andrea Baker (mezzosopraan), Klaus Sallmann (piano), werken van oa V. Weigl, Mahler, Von Weber, Burleigh en Spohr. Concertgebouw, Amsterdam zondag 13 november 15u30 Eolian Ensemble, oa Cécile Rongen (klarinet), Kinderconcert ‘Peter en de Wolf ’ met verteller Max Douw. Muziek op de dijk, Deil
colofon In het volgende nummer van de Klarinet onder andere: Fleur Bouwer (klarinettist en promovenda bij de UvA, Music Cognition Group) over ‘ritme en het brein’. Lancering Uitgeverij de Klarinet. Gronings Klarinetorkest Clarinets Unlimited viert 20-jarig bestaan met nieuwe werken van Bert Heikema en Claudio Puntin. Klarinethout illegaal geoogst?
zaterdag 26 november 20u15 Jubileumconcert Klarinetorkest Clarinets Unlimited olv Karin Vrieling, met oa nieuw werk van Bert Heikema voor klarinetorkest en twee marimba’s en nieuw werk van en met Claudio Puntin. Prins Claus Conservatorium, Veemarktstraat 76, Groningen (reserveren: www. clarinetsunlimited.nl) 5 t/m 11 december 2e Europese Klarinetfestival ECA, met oa Céleste Zewald (jurylid internationaal klarinetconcours, recital en masterclass), Madrid (Spanje) zondag 4 december 11u Australian Chamber Orchestra, Richard Tognetti (dirigent), Martin Fröst (klarinet), werken van Mozart (Klarinetconcert en 40e Symfonie). Concertgebouw, Amsterdam
conce conce conce conce conce
Dit blad is een uitgave van de Klarinet te Zwolle en wordt toegezonden aan klarinettisten en overige klarinet-geïnteresseerden die zich geabonneerd hebben. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggen kan uiterlijk twee maanden voor het einde van de jaargang (de nieuwe jaargang begint in maart!).
Aan dit nummer werkten mee: Peter Beerkens, Henri Bok, Odilia Dreissen, Simone van Erpecum, Guillaume Grenier-Marmet, Monique Gruppen, Willem de Grutter, Henk Jansen, Paul Kaiser, Saskia Martens, Andrea Nijland, Josje de Regt, Jos Ruiters, Jos Valster, Michael Webster
De klarinet verschijnt 6 keer per jaar.
Eindredactie: Karin Vrieling Redactie- en contactadres voor de Klarinet: Postbus 40008, 8004 DA Zwolle, tel 0031 (0)38 2302084, deklarinet@ziggo.nl, www.deklari.net (per dec 2012: www.deklarinet.com), ABN-AMRO 528046152
Schriftelijke bijdragen voor de Klarinet zijn welkom op het redactieadres (zie hiernaast) en worden geplaatst wanneer de ruimte dit toelaat en zij niet in tegenspraak zijn met de uitgangspunten en beoogde doelen van het tijdschrift. Personen die een bijdrage leveren ontvangen hiervoor in principe geen vergoeding. Overname van artikelen slechts na toestemming van de uitgever. Advertentie-informatie is op te vragen via het redactieadres.
Deadline voor het volgende nummer: 7 oktober 2011 Advertentieacquisitie: Eddy van den Berg, Zwolle, eddyberg@euronet.nl of tel. 06 53170662 Vormgeving: Sigrid Spier, www.gestikt.nl Druk: Control Media, Steenovenstraat 155, 2910 Wildert (Essen, België)
de Klarinet 76
35
annonce_presseA4_NL:Mise en page 1
14/04/2009
15:34
Page 1
De nieuwe studieklarinet van Buffet Crampon Nieuw instrument. Nieuwe productie. Nieuw concept. Gemaakt in Frankrijk door onze instrumentbouwers voor u.
www.e11france.com
Made in Buffet Crampon