=
WERKBOEK METROPOLITAAN GEBIED LEIDEN voor zien ingen
€=
€
€=
voor zien ingen
voor zien ingen
€
JANUARI - M EI 2015
voor
€
Colofon 14.05.2015 Vereniging Deltametropool Rotterdam
Werkgroep Gemeente Kaag en Braassem Michel van der Weide
Onderzoek
Gemeente Katwijk Judith van de Laken, Rudolf van Eek
Paul Gerretsen David Dooghe Marjolein Dekker Anastacia Chranioti
Gemeente Leiderdorp Merijn Vroonhof
In samenwerking met en in opdracht van de gemeente Leiden
Gemeente Oegstgeest Nicole van Eeden
Maarten Schmitt Martin Verwoest Fred Goedbloed Jeroen Traudes Tom van der Eng Elena Chevtchenko
Gemeente Teylingen Jan Zandstra Gemeente Zoeterwoude Ruud de Jong Holland Rijnland Claudia de Kort en Jeroen Ververs
Contact David Dooghe David.Dooghe@deltametropool.nl Fred Goedbloed f.goedbloed@leiden.nl
Provincie Zuid-Holland Paul Severijns en Remco de Waard Werkorganisatie Duivenvoorde Mirjam van der Laan
Vereniging Deltametropool is een onafhankelijke ledenorganisatie die door onderzoek en debat de ontwikkeling van metropolitaan Nederland bevordert. www.deltametropool.nl www.twitter.com/deltametropool
2
WERKBOEK METROPOLITAAN GEBIED LEIDEN JANUARI - M EI 2015 3
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
INLEIDING De Leidse Structuurvisie is aan een revisie toe. Om de basis te leggen voor een duurzame toekomstvisie van Leiden in het speelveld van de Deltametropool*, is het nodig om de blik vooruit te richten en verder te kijken: over grenzen van rode bakstenen, over tijdsgrenzen ĂŠn over gemeentegrenzen heen. In aanloop naar de verkiezingen van 2014 heeft de gemeente Leiden het initiatief genomen om samen met de omliggende gemeenten een nieuwe ruimtelijke agenda op te stellen voor de regio, waarin kansen, bedreigingen en ambities worden verkend. Dit Werkboek voor het Metropolitane Gebied Leiden geeft inzicht in het proces dat de gemeenten met elkaar, tot nu toe, hebben doorlopen: van het vaststellen van gedeelde waarden in het Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden tot het ontwikkelen van drie ruimtelijke perspectieven voor de regio.
Deltametropool: de samenhangende stedelijke regio die het netwerk van metropolitane activiteiten in Nederland omvat. Het strekt zich uit over de klassieke Randstad met uitlopers in oostelijke en zuidelijke richting.�
*
4
OP B OUW VAN H E T WE R KB O E K
A ANPAK
6
MANIFEST
8
KAARTEN
18
Van een Manifest met gedeelde waarden naar drie ruimtelijke perspectieven voor de Leidse regio
Samenvatting van het
Urgentie van de opgave en de gedeelde waarden benoemd
Ruimtelijke oplossingsrichtingen
DRIE
40
RUIMTELIJKE PERSPECTIEVEN Van kaarten naar modellen
REFLECTIE Ruimtelijke perspectieven in relatie tot beleid en trends
5
68
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
AANPAK Van een Manifest met gedeelde waarden naar drie ruimtelijke perspectieven voor de Leidse regio.
ambitie van de regio omschrijven: Sterk, Compleet, Mooi en Open. Ook de andere gemeenten hebben het Manifest erkend als basisstuk om mee verder te werken. Dit heeft geleid tot een volgende stap in de gezamenlijke verkenning.
Begin 2013 gaf de gemeente Leiden het startschot om samen met omliggende gemeenten een gemeenschappelijke visie op te stellen voor de ontwikkelingen van de regio. Als aftrap werd een rondetafelgesprek georganiseerd waarin onder andere Floris Alkemade, Jaqueline Cramer en Pieter Tordoir hun visies over de regio deelden. In de daarop volgende serie werksessies is, onder leiding van Vereniging Deltametropool, samen met overheden en bedrijfsleven een verkenning uitgevoerd naar de kansen, bedreigingen en ambities van het gebied. Met de acht gemeenten: Kaag en Braassem, Katwijk, Leiderdorp, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude, is onderzocht wat de gedragen waarden zijn die het gebied binden. Dit is neergelegd in ‘Het Manifest voor het Metropolitane gebied Leiden’ dat in februari 2014 door het Leidse college is vastgesteld als uitgangspunt voor het vervolg van het proces. In het Manifest zijn vier kernwaarden gedefinieerd die de
Eind 2014 is begonnen aan een ruimtelijke vertaling van de vier geïdentificeerde kernwaarden. De eerste vertaling bestond uit een definiëring van thema’s met ruimtelijke opgaves, zoals infrastructuur, woonmilieus, landschap en energie. Per thema zijn, op basis van de kernwaarden, verschillende oplossingsrichtingen uitgetekend. Door de thema’s afzonderlijk te behandelen kon de volledige bandbreedte van oplossingen per opgave worden verkend en beoordeeld. Het resulteerde in een set van 27 verschillende kaarten van de regio: 27 basislagen die samen een ‘kaartspel’ vormen, waarmee scenario’s voor de 6
AA N PA K
perspectieven door deze te toetsen aan de praktijk. Hiervoor gaat de gemeente Leiden met de verschillende private en publiek partijen in gesprek en worden concrete locaties aangewezen waar de perspectieven kunnen worden getoetst en aangescherpt.
regio kunnen worden gesimuleerd. Door de kaarten van verschillende thema’s over elkaar heen te leggen, kan worden onderzocht hoe de lagen elkaar beïnvloeden: Welke versterken elkaar? Welke werken elkaar juist tegen? Geslaagde internationale voorbeelden dienden als inspiratie. Er is gekeken welke basislagen in deze metropolitane strategieën te definiëren zijn. Met behulp van deze basislagen is met de betrokken gemeenten (de acht eerder genoemden en Wassenaar) het kaartspel gespeeld, waarmee de vertaalslag is gemaakt naar het Metropolitane gebied Leiden. De spelronde leverde drie modellen op die de basis vormden voor de drie ruimtelijke perspectieven die in dit werkboek worden gepresenteerd: Kennismetropool, Klein Holland en Kwaliteit van de Kernen.
Het project is tevens onderdeel van het participatieproces voor de Pilot Omgevingvisie 2040 waar de gemeenten gezamenlijk aan deelnemen.
Bij de ruimtelijke uitwerkingen is rekening gehouden met de grote opgaven in het gebied en zijn de modellen getoetst aan het beleid en de lopende processen van Rijk en regio. Per ontwikkelperspectief is de economische en bestuurlijke haalbaarheid bekeken en wordt geschetst wat de nodige grootschalige regionale investeringen zijn, waar regionaal beleid zich op moet richten en waar lokale investeringen nodig zijn. Verder is gekeken hoe de uitwerkingen de kernwaarden van het gebied versterken. De drie perspectieven verschillen onderling sterk van identiteit en laten de verschillende kansen zien voor de ontwikkeling van de regio ten opzichte van de ontwikkeling van de Randstad, Nederland en de wereld. Met de presentatie van dit werkboek wordt de tweede stap van de gezamenlijke verkenning afgerond. Het is geen hamerstuk; de reflectie biedt geen antwoord op de te kiezen richting, maar geeft een uiteenzetting van de mogelijke keuzes. De komende stap is een verdere uitwerking van de drie ruimtelijke 7
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Samenvatting van het
MANIFEST VOOR HET
METROPOLITANE
GEBIED LEIDEN Urgentie van de opgave en de gedeelde waarden benoemd
8
M AN IF E S T
URGENTIE TRENDS WAARDEN 9
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Bron: Gateway to Astronaut Photography of Earth, ISS / NASA
10
I NLE ID I N G
11
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Stagnatie dreigt voor het Leidse deel van de Deltametropool Een wereld van stedelijke regio’s De aantrekkingskracht van de stad is wereldwijd zichtbaar. In toenemende mate zijn grote stedelijke regio’s de economische zwaartepunten en machtscentra van de wereld. Ook in Europa zijn deze metropolen de ‘powerhouses’ van het continent. Overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers moeten met elkaar samenwerken om een vitale metropool met aantrekkingskracht op internationaal niveau te vormen. In een continue competitie strijden de regio’s om het binnenhalen van kapitaal, kennis en kwaliteit. De concurrentie gaat tussen deze internationale metropolen, niet tussen landen, en gaat steeds vaker om het aantrekken van menselijk kapitaal, dat zich flexibel over het aardoppervlak kan én wil bewegen.
De nationale netwerkstad Ook in Nederland vindt er een fundamentele kanteling in verstedelijking plaats. Veranderingen in economische activiteiten en het landelijk demografisch profiel maken dat ook hier mensen steeds meer naar de steden toe trekken en dat tegelijkertijd de steden onderling steeds sterker een netwerkrelatie met elkaar aangaan, zelfs op grote afstand en schaal. In ruimtelijke zin zien we dat het klassieke stadsgewestelijk stermodel transformeert naar een interstedelijk netwerkmodel; een nieuwe Randstad in de vorm van een grootschalige metropolitane netwerkstad. Dat heeft invloed op mobiliteit, ruimtegebruik en de verdeling van functies. Het heeft sterke invloed op het gebruik van bijvoorbeeld het
Van stadsgewestelijk stermodel naar interstedelijk netwerkmodel, bron Tordoir
12
M AN IF E S T
Kernindicatoren in Nederland per scenario
200
Index (2008 = 100)
Huishoudens Hoog scenario Laag scenario
150
Mobiliteit Hoog scenario Laag scenario
100
Bevolking Hoog scenario 50
Laag scenario Werkgelegenheid Hoog scenario
0 2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
Laag scenario
bron: PBL De grafiek geeft voor vier kernindicatoren - huishoudens, mobiliteit, bevolking en werkgelegenheid de nationale ontwikkeling weer voor het hoge en lage scenario. Per kernindicator wordt hiermee de bandbreedte tussen het hoge en lage scenario geĂŻllustreerd.
mobiliteitsnetwerk, met een voorkeur voor zowel snelle hart-op-hart verbindingen als prettige lokale loop- en fietsverbindingen, en een herwaardering voor de bestaande gemengde, multimodaal ontsloten stedelijke gebieden.
De bovenstaande grafiek van PBL laat zien dat de trends tot 2040 zeer uiteenlopend zijn. De verschillen tussen het hoge en het lage scenario gaan niet meer over een grote of een kleine groei, maar hebben een cruciaal kantelpunt tussen groei of krimp; een wezenlijk verschil voor stedelijke ontwikkeling. Het kan vriezen of het kan dooien. Met dergelijke verwachtingen is het van groot belang een eigen richting te bepalen en te kunnen anticiperen op de ontwikkelingen.
Het kantelpunt van fragmentatie Het gebied van Leiden en omgeving is ten opzichte van andere gebieden in Nederland relatief sterk gefragmenteerd in economisch, sociaal en cultureel opzicht. Dat is het gevolg van historische ontwikkeling en het sterke krachtenveld van de grote omliggende steden (Tordoir). Tegelijkertijd heeft Leiden door haar centrale ligging tussen Amsterdam, Den Haag/Rotterdam en Utrecht een bijzondere en sterke positie, maar het resultaat daarvan is niet per definitie positief. Sterker nog; er is een grote kans dat daardoor het gebied van Leiden verder fragmenteert en speelbal wordt in het omliggende krachtenveld.
Duurzame samenwerking door kringlopen te sluiten Binnen de wereldwijde klimaatproblematiek zijn er verschillende trends aan te wijzen die, juist op regionale schaal, opgepakt kunnen worden om de kansen op verduurzaming te benutten. Veranderingen in energieverbruik, mobiliteit, waterhuishouding en natuurlijke hulpbronnen kunnen alleen
13
Nederland in 2040: een land van regio’s. Ruimtelijke Verkenning 2011 in kaart |
5
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
opgevangen worden in systemen met voldoende capaciteit, schaal, massa en draagvlak. Smart Grids, multimodale knooppunten, afvalstromen en waterbeheer zijn voorbeelden waarbij op regionale schaal de kringlopen gesloten worden. Leiden en de omliggende regio’s bieden in potentie voldoende omvang voor deze duurzame samenwerking.
De toekomst van de regio Het gebied is op dit moment feitelijk geen regio maar een complexe intersectie van vele regio’s. Dat betekent zowel een kans als een bedreiging. De natuurlijke ontwikkeling is er echter één van sterker wordende segregatie tussen de delen en verlies aan dynamiek en vitaliteit. Deze natuurlijke ontwikkeling zou op de korte termijn als gewenst kunnen worden ervaren, maar beperkt juist de kansen voor Leiden en omgeving op de langere termijn. Als men in het gebied Leiden echter in staat is de verschillende fragmenten op elkaar te betrekken en in te zetten als volwaardig deel in de Deltametropool, dan kan het gebied met die diversiteit en nieuwe synergie uitgroeien tot een sterke regionale pool.
Daarnaast is leefbaarheid in en om de steden van blijvend belang voor bewoners. De Leidse regio kenmerkt zich door een bijzondere variatie en kwaliteit aan woonmilieus, werkgebieden en natuurlandschappen en biedt daarmee een aantrekkelijke diversiteit die op een passende wijze uitgebuit kan worden.
TRENDS Uit de beschrijving van de urgente opgaven voor de Leidse regio kunnen de volgende zes trends worden gehaald:
1. Wereld van stedelijke regio’s
4. Krimp en groei in de regio
2. Stijgende vraag naar mobiliteit
5. Oplossen van energievraagstuk als voorwaarde voor groei
3. Behoefte aan nabijheid van werkgelegenheid en voorzieningen
6. Wateropgave als onderdeel van ruimtelijke ontwikkeling 14
M AN IF E S T
In het Manifest zijn vier kernwaarden ge誰dentificeerd, die de basis vormen voor het formuleren van de doelstellingen voor de regio als geheel. In 2040 is het Metropolitane gebied Leiden open, mooi, compleet en sterk. Aanwezige kwaliteiten worden samen met te behalen kwaliteiten ingezet om dit te bereiken.
waar mensen in de gelegenheid zijn over te stappen van snel- op langzaamverkeer en vice versa. De aantakkingen op snelle verkeerslijnen zijn goed en hebben uitstraling, zodat het gebied direct en herkenbaar verbonden is met internationale knooppunten. Het langzame verkeersnetwerk is uitgebreid en begaanbaar; men kan er veilig wandelen en/of fietsen. Dorpen en steden binnen de regio zijn goed bereikbaar, zodat uitwisseling en samenwerking worden versterkt. Ook de digitale infrastructuur is op peil. Dataverkeer en wifi zijn snel en op elke plek in de regio beschikbaar.
OPEN = Een open gebied is een gebied dat bereikbaar en toegankelijk is. Bezoekers en bewoners komen er graag. Zowel inals uitgaand verkeer is onderhouden. Er zijn voldoende mutlimodale knooppunten
OPEN
15
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
MOOI
Uitwisseling en samenwerking wordt gestimuleerd: er wordt slim en efficiënt omgegaan met bronnen, arbeid en grondstoffen, er wordt gedeeld en gegund, kringlopen worden gemaakt en gesloten. De aanwezige diversiteit wordt benut en versterkt. De verschillende delen van de regio vullen elkaar aan, maar bieden gezamenlijk tevens een aantrekkelijke en sterke identiteit voor uitwisseling met andere gebieden. Zowel internationaal als binnen de Nederlandse Deltametropool.
MOOI = In een mooi gebied is het prettig om te verblijven; om te wonen, maar ook te werken en te recreëren. Mooi is: schoonheid, aantrekkelijkheid en veiligheid. Dat geldt zowel voor de stedelijke omgeving als het ommeland. Monumentale historische structuren worden gekoesterd. Tegelijkertijd worden innovatieve projecten gestimuleerd. Een diversiteit aan afgebakende stedelijke en landelijke gebieden levert een afwisselend landschap. De verschillende delen zijn zichtbaar en herkenbaar onderscheidend.
STERK = Een sterk gebied is sterk in al zijn facetten: van groot tot klein. Hiërarchie verschuift naar de achtergrond: samenwerking staat voorop. Laten zien dat je elkaar nodig hebt en open gesprekken aangaan. Een sterke gedeelde visie vormt de leidraad voor toekomstig handelen: wat doe je wel? Maar ook: wat doe je niet? Een sterke regio heeft lef, doet uitspraken en is trots op ieders afzonderlijke successen.
COMPLEET = Een complete regio biedt een uitgebreid pakket aan economische, maatschappelijke en culturele activiteiten. Er is een grote verscheidenheid aan woonen werkmilieus. Het faciliteert zowel voorzieningen voor dagelijkse behoeften als topvoorzieningen met (inter)nationale aantrekkingskracht. 16
M AN IF E S T
COMPLEET
STERK
17
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KAARTEN Ruimtelijke oplossingsrichtingen
Om de vier geïdentificeerde kernwaarden van de regio verder ruimtelijk te vertalen zijn negen thema’s gedefinieerd. Deze thema’s zijn onder te verdelen in drie hoofdgroepen. ‘Infrastructuur’ bevat de thema’s openbaar vervoer, autoverkeer en langzaam verkeer. Onder ‘Stedelijke Netwerken’ vallen de thema’s woonmilieus, werkmilieus en voorzieningen. De derde groep kenmerkt zich door ecologische structuren en bevat de thema’s landschap, water en energie. Op basis van de kernwaarden zijn er per thema drie oplossingsrichtingen uitgetekend. Dit heeft geresulteerd in 27 kaarten van de regio die de basis vormen voor een ruimtelijk kaartspel.
18
K AA R T E N
OPENBAAR VERVOER AUTOVERKEER LANGZAAM VERKEER WOONMILIEUS WERKMILIEUS VOORZIENINGEN LANDSCHAP WATER ENERGIE 19
K AA R T E N [WERKMILIEUS] Internationale kennisregio
[WERKMILIEUS] Regionale uitwisseling
[WERKMILIEUS] cultuur
[VOORZIENINGEN] Assen
[VOORZIENINGEN] Focus op Kernen
[VOORZIENINGEN] Lijm tussen gebieden
[LANDSCHAP] Vergroten diversiteit
[LANDSCHAP] Mooi versterken
[WATER] Principe van tussenboezem
[WATER] Nieuwe waterlandschappen
21
[WATER] Technisch oplossen in bestaande structuur
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
+ Goede verbinding tussen regionaal en (inter)nationaal netwerk - Minder intern regionale OV-verbindingen tussen gemeentes onderling - Minder robuust regionaal netwerk - Station Leiden als sterke, en daarmee ook de zwakke, schakel in het gehele systeem
GROEP: Infrastructuur
Openbaar vervoer KAART 1. Rail Ambitie: Internationale bereikbaarheid Waarden: Open + Knooppunten krijgen sterkere positie in nationale spoornetwerk + Nieuwe stations kunnen uitgroeien tot nieuwe concentratiepunten in de regio - Interne regionale OV verbinding tussen gemeentes is minder sterk - Minder robuust regionaal netwerk
KAART 3. Hart-op-hart-net Ambitie: Complete regionale bereikbaarheid Waarden: Compleet + Robuuste regionale verbinding Robuustheid kan nog worden vergroot door goede koppeling met (boven)regionale verkeerstromen in stations + Stations krijgen gelijkwaardige positie in nationale netwerk - Verspreiding biedt minder mogelijkheden voor het ontstaan van concentratiepunten in de regio vanuit infrastructuur.
KAART 2. Ster Ambitie: Verbinden internationaal aan regio Waarden: Open, Sterk [OV]
OV 1Rail Rail
N
W
N
O
Schiphol
Z
Hillegom
Hoofddorp
Lisse Keukenhof
W
O Nieuw Vennep
Noordwijk aan Zee
Noordwijkerhout
Noordwijk
Z
Voorhout Sassenheim Katwijk aan Zee
Katwijk aan den Rijn
Warmond
Poelgeest - Merenwijk Valkenburg Leiden CS
Leiden Bio Science Park
De Vink
Leiden Lammenschans Zoeterwoude Rijndijk
Voorschoten
Hazerswoude Rijndijk
Alphen aan den Rijn
Den Haag Mariahoeve Den Haag CS Bodegraven
Den Haag Laan van NOI Boskoop
22
K AA R T E N [OV]
OV 2Ster
Ster
Schiphol Hillegom
Hoofddorp
Nieuw Vennep
Voorhout Sassenheim
Leiden d CS
De Vink
Leiden Lammenschans Zoeterwoude e - Rijndijk
Voorschoten n
Alphen aan den Rijn
Den Haag Mariahoeve oe ev Den Haag CS Bodegraven
Den Haag Laan van NOI an N OI Boskoop
[OV] Hart op Hart net
OV 3
Hart op Hart Net
Schiphol Hillegom
Hoofddorp
Nieuw Vennep
Voorhout Sassenheim
Leiden CS
De Vink
Leiden Lammenschans Zoeterwoude - Rijndijk
Voorschoten
Alphen aan den Rijn
Den Haag Mariahoeve Den Haag CS Bodegraven
Den Haag Laan van NOI Boskoop
23
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
+ Vergroten aantal overstapmogelijkheden en P&R-locaties + Benutten positie in de Deltametropool - Meerdere gemeenten worden extra belast met doorgaand regionaal verkeer.
GROEP: Infrastructuur
Autoverkeer KAART 1. Ruggengraat Ambitie: Snel door de regio Waarden: Open + Goede doorgaande (inter)nationale verbinding + Belang van bestaande P&R-locaties neemt toe - A4 wordt extra belast met het regionale verkeer tussen gemeentes. - Geen verbetering van regionale bereikbaarheid tussen gemeentes - Minder robuust systeem
KAART 3. Regio Rondweg Ambitie: Autonoom regionaal Waarden: Compleet + Concentratie van regionale verbindingen. + Doorgaande verbindingen worden minder belast met regionaal verkeer + Mogelijkheden voor het ontstaan van economische concentratiepunten in de regio - Maakt minder gebruik van positie in de Deltametropool - Niet de korste verbinding tussen centra - Nieuwe verbindingen leggen hogere druk op de landschappen
KAART 2. Ladder Ambitie: Snel in en uit de regio Waarden: Open, Sterk + Robuuste (inter)nationale verbindingen [AUTO] Ruggengraat
Auto 1
P&R
Ruggengraat
P&R
P&R P&R P&R
24
K AA R T E N [AUTO] Ladder
Auto 2
P&R
Ladder
P&R
P&R
P&R
P&R P&R
P&R P&R P&R P&R P&R
P&R
P&R
P&R P&R
[AUTO] Regionetwerk
Auto 3
Regio Netwerk
25
P&R
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KAART 2. Daily Urban System Ambitie: regionaal netwerk met belangrijke woon-werk routes. Waarden: Open, Compleet + Goed te koppelen aan snelle infrastructuur (OV en Auto) + Focus op woon/werk verkeer - Minder aandacht voor omgevingskwaliteit - Minder aandacht voor stad- en land verbindingen
GROEP: Infrastructuur
Langzaam verkeer KAART 1. Regionale toeristische routes Ambitie: landelijk netwerk met routes door de regio Waarden: Open, Sterk, Mooi, Compleet + Positief effect op de beleefbaarheid van de verschillende landschappen + Goed te koppelen aan het netwerk van de Deltametropool + Goede verbinding tussen verschillende centra van de regio + Faciliteert langzaam toerismeverkeer - Minder mogelijkheden voor het ontstaan van concentratiepunten in de regio vanuit infrastructuur
KAART 3. Verbeteren stad- en land verbindingen Ambitie: plaatselijke bereikbaarheid Waarden: Open, Mooi + Betere bereikbaarheid van verschillende landschappen vanuit stedelijk gebied + Lokale oplossing voor lokaal probleem - Geen directe versterking van regionale structuur - Geen overkoepelende regionale visie
[LANGZAAM VERKEER] Regionale toeristische routes
Langzaam verkeer 1 Regionale toeristische routes
26
K AA R T E N [LANGZAAM VERKEER] Daily Urban System
Langzaam verkeer 2 Daily Urban System
P&R
P&R
P&R P& & &R P&R &R P&R P&R P&R &R &R
[LANGZAAM VERKEER] Verbeteren stadlandverbindingen
Langzaam verkeer 3 Verbeteren stad-landverbindingen
27
P&R
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
GROEP: Stedelijke Netwerken
Woonmilieus kwaliteitsgebieden neemt toe. - Grote verandering in ruimtelijke structuur vraagt om het langdurig kunnen vasthouden van de visie
KAART 1. Agglomeratiekracht Ambitie: Complementair aan de Randstad Waarden: Open, Compleet + Metropolitaan sterk model: zet in op mobiliteit en bereikbaarheid - Eenzijdige focus op stedelijk wonen
KAART 3. Stedelijk inbreiden Ambitie: Versterken stedelijk gebied Waarden: Sterk + Zet in op de compacte stad: behoud van landschap + CreĂŤert economisch draagvlak voor bestaande centra en maakt het mogelijk om nieuwe betekenis te geven aan historische centra - Bereikbaarheid: druk op bestaande infrastructuur neemt toe
KAART 2. Woonlandschappen. Ambitie: Wonen in het groen Waarden: Mooi, Compleet + Maakt gebruik van historische en ruimtelijke dragers van de regio + Laat diversiteit van de regio zien + Complementair aan bestaande karakters - Druk op de randen van
[WOONMILIEUS] Agglomeratiekracht
Woonmilieus 1 agglomeratiekracht
28
K AA R T E N [WOONMILIEUS] Woonlandschappen
Woonmilieus 2
â‚Ź
Woonlandschappen
[WOONMILIEUS] stedelijk inbreiden
Woonmilieus 3 stedelijk inbreiden
29
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
GROEP: Stedelijke Netwerken
Werkmilieus + Biedt als regio een compleet pakket - Baat bij een goede oost-west verbinding - Internationaal geen sterke identiteit
KAART 1. Internationale kennisregio Ambitie: Internationale bekendheid / complementair aan nationaal kenniscluster Waarden: Sterk, Compleet + Zet in op een programma van metropolitane betekenis - Focus op aanwezige topsectoren maakt de regio afhankelijk - Focus op Leiden
KAART 3. Cultuur Ambitie: Internationale bekendheid / monument & cultuur als drager van de economie Waarden: Open, Mooi + Maakt gebruik van historische en ruimtelijke dragers van de regio + Maakt diversiteit van de regio beleefbaar - Lokale focus. Locaties zijn verspreid over de regio, er is geen duidelijke samenhang
KAART 2. Regionale economie Ambitie: Complementair op regionale schaal Waarden: Compleet + Clusters gaan over gemeentegrenzen heen [WERKMILIEUS] Internationale kennisregio
bollen
Werkmilieu 1
Internationale kennisregio
â‚Ź=
zuivel
30
K AA R T E N [WERKMILIEUS] Regionale uitwisseling
Werkmilieus 2 Regionale uitwisseling
â‚Ź= T
M
R C
R
T oerissm Toerisme M MKB egionaal / Ra Regionaal Randstedelijk m stedelijk elijk ijk / Ra R Centrum Randstedelijk
[WERKMILIEUS] cultuur
31
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
+ Concentratiepunten waarbij het geheel meer wordt dan de optelsom der delen + Goede lokale bereikbaarheid - Vraagt om regionale en bovenregionale afstemming - Laag Economisch draagvlak - Bovenregionale bereikbaarheid
GROEP: Stedelijke Netwerken
Voorzieningen KAART 1. Assen Ambitie: voorzieningen bereikbaar voor regio en daarbuiten Waarden: Open, Sterk, Compleet + Benutten van voordelen door concentratie + Ontwikkelen van nieuwe centra + Meer georienteerd op marktwerking + Goede (boven)regionale bereikbaarheid van voorzieningen - Wat te doen met ‘oude’ kernen? - Sterk afhankelijk van infrastructurele beslissingen
KAART 3. Lijm tussen gebieden Ambitie: voorzieningen op basis van behoefte Waarden: Sterk + Lokale afstemming naar behoefte + Biedt ruimte voor experiment en innovatieve oplossingen - Geen regionale of bovenregionale afstemming; geen regionale visie - Betaalbaarheid? - Onvoorspelbaarheid maakt afstemmen infrastructurele beslissingen lastig - Geen voordelen uit concentratiepunten
KAART 2. Focus op kernen Ambitie: voorzieningen bereikbaar voor stedelijke delen van de regio Waarden: Mooi, Compleet + Zet in op de compacte stad [VOORZIENINGEN] Assen
Schiphol Hillegom
Hoofddorp
voor zien ingen Nieuw Vennep
Voorzieningen 1
Assen
Voorhout Sassenheim
voor zien ingen
Leiden CS
De Vink
Leiden Lammenschans Zoeterwoude e - Rijndijk
Voorschoten
Alphen aan den Rijn
Den Haag Mariahoeve Den Haag CS Bodegraven
Den Haag Laan van NOI Boskoop
32
K AA R T E N [VOORZIENINGEN] Focus op Kernen
voor zien ingen
[VOORZIENINGEN] Lijm tussen gebieden
voor zien ingen
33
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
+ Behouden en versterken van meest waardevolle stukken landschap + Regionale visie en regionale afstemming van investeringen + Interesse voor deze gebieden is hoog - Extra druk op kwaliteitsgebieden - Ook nadenken over routing tussen deze locaties om ze te laten werken voor de gehele regio
GROEP: Ecologische Structuren
Landschap KAART 1. Vergroten diversiteit Ambitie: Landschap beschikbaar stellen voor landschappelijke opgaves Waarden: Sterk, Compleet + Vergroten van (boven)regionale toeristische aantrekkelijkheid + Goed te combineren met toekomstige water- en bouwopgaven + Biedt ruimte aan nieuwe vormen van landbouw - Ook nadenken over routing tussen deze landschappen om ze te laten werken voor de gehele regio - Hoe behoudt je de kwaliteiten van de bestaande landschappen?
KAART 3. Lelijk wegwerken en randen creeren Ambitie: Investeren in algemeen welstandsniveau/ kansen benutten van ‘lelijke’ plekken Waarden: Mooi, Compleet + Bouwopgaves benutten om regionale landschappelijke kwaliteiten te verbeteren - Regionale afstemming over kwaliteiten of randen? - Veel van de gebieden zijn in privé bezit: hoe is de gewenste kwaliteit af te dwingen?
KAART 2. Mooi versterken Ambitie: Investeren in wat mooi is Waarden: Sterk, Mooi [LANDSCHAP] Vergroten diversiteit
Landschap 1 Vergroten diversiteit
34
K AA R T E N [LANDSCHAP] Mooi versterken
Landschap 2 Mooi versterken
Landschap 3
Lelijk wegwerken en randen creĂŤren
35
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KAART 2. Nieuwe waterlandschappen Ambitie: Ruimte geven aan het water: nieuwe landschappen laten ontstaan Waarden: Mooi, Compleet + Concentratie van de opgave per polder + Kan aanleiding zijn tot lokale kwaliteitsverbetering - Vraagt om voorinvestering van totale bouwopgave per polder - Rekbaarheid van de oplossing?
GROEP: Ecologische Structuren
Water
KAART 1. Principe van tussenboezem Ambitie: Wateropgave als ontwerpopgave van nationaal belang met internationale exposure Waarden: Sterk, Open + Oplossen waterprobleem in nieuwe regionale structuur - Nieuwe investeringen: dure oplossing - Grote ruimtevraag - Regionale regie nodig
KAART 3. Technisch oplossen in bestaande structuur Ambitie: Wateropgave per locatie Waarden: Compleet + Concentratie probleem per bouwlocatie + Bebouwing en wateropgave zijn op elkaar afgestemd - Verhoogde regeldruk voor bouwlocaties - Geen overkoepelende regionale visie
[WATER] Principe van tussenboezem
36
K AA R T E N [WATER] Nieuwe waterlandschappen
[WATER] Technisch oplossen in bestaande structuur
37
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
+ Concentratie van energieproductie + Robuust systeem voor de regio, voor de Deltametropool en Nederland + Aanleiding tot opstellen van een regionale visie en afstemming - Grootschalige opwekkingslocaties stuiten vaak op lokaal verzet - Naast investeren in de energievoorziening ook kosten voor infrastructuur en opslag
GROEP: Ecologische Structuren
Energie
KAART 1. Afspraken met de Deltametropool Ambitie: Uitwisselingspartner op nationale schaal, complementair aan de Randstad Waarden: Open + Geen grootschalige investeringen nodig - Minder robuust systeem: afhankelijk van gebieden buiten de regio
KAART 3. Voor de buurt Ambitie: Investeren op particulier niveau Waarden: Sterk, Compleet + Robuust systeem door gebruik van verschillende energiebronnen + Toename van aantal collectieven draagt bij aan sociaal sterk netwerk. + Ruimte voor kleinschalig experiment en innovatie van energieopwekking - Kans op wildgroei aan initiatieven - Verspreiding van energieproductie: kosten voor decentrale infrastructuur?
KAART 2. Voor de Deltametropool Ambitie: Zelfvoorzienend op regioniveau Waarden: Sterk, Compleet
Energie 1
Afspraken met de Deltametropool
38
K AA R T E N
Energie 2
Voor de Deltametropool
SOLAR GREENPOINT HAARLEMMERMEER
ZEEKRACHT
LEOO OESTGEEST ENERGIEK POELGEEST
Energie 3
Voor de buurt
ENERGIEK LEIDEN
HEINEKEN
39
ENERGIEK ALPHEN AAN DEN RIJN
D R I E WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
RUIMTELIJKE PRESPECTIEVEN Van kaarten naar modellen Het ruimtelijk kaartspel is tijdens een workshop gespeeld met de betrokken gemeenten. De deelnemers werden in drie speelgroepen verdeeld en elke groep kreeg één van de drie themagroepen (infrastructuur, stedelijke netwerken of ecologische structuren) toegewezen. Vanuit de themagroep mocht één basislaag gekozen worden, van waaruit het model kon worden opgebouwd. Geslaagde internationale voorbeelden dienden hierbij als referentie en ter inspiratie. Naast het resultaat van drie basismodellen, leverden de gesprekken tijdens het spel inzicht in de ambities van verschillende gemeentes en hoe de basislagen daar op inwerken. De Vereniging Deltametropool heeft de drie modellen verder aangescherpt door ze te toetsen aan een puntenmatrix en een criteriatabel. Dit leidde tot drie ruimtelijke perspectieven voor de regio: Kennismetropool, Klein Holland en Kwaliteit van de Kernen. Elk van de perspectieven wordt hierna afzonderlijk behandelt. Er wordt ingegaan op de nodige grootschalige regionale investeringen, waar regionaal beleid op moet sturen en waar lokale investeringen nodig zijn. Tevens worden de kansen en uitdagingen beknopt benoemd. De sfeerimpressies geven een beeld van het bijbehorende imago van de regio. 40
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T IE V E N
KENNISMETROPOOL KLEIN HOLLAND KWALITEITEN VAN DE KERNEN
41
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
SPELREGELS
0
-1
Au 1
-1
Au 2
+1 +1 +1
Au 3
+1
0
-1
LV 1
-1
0
+1
-1
-1
0
LV 2
-1
+1
0
-1
-1
0
LV 3
-1
+1
0
+1 +1
0
Wo 1
+1
0
-1
0
+1
-1
Wo 2
0
+1 +1
0
-1
+1 +1
Wo 3
0
+1
-1
0
+1
-1
0
+1 +1
We 1
+1 +1
0
+1 +1
-1
0
+1
0
+1 +1 +1
We 2
+1 +1 +1
0
0
0
+1
0
+1
0
We 3
+1 +1 +1 +1 +1 +1 +1 +1 +1
0
+1 +1
Vz 1
+1 +1
Vz 2 Vz 3
+1
0
+1
0
0
+1
-1
0
+1
-1
+1
0
+1
0
-1
+1 +1
0
0
+1 +1 +1
0
-1
0
0
-1
+1 +1 +1 +1
0
0
0
+1
+1
+1 +1
-1
+1 +1
-1
-1
+1
+1 +1
-1
-1
+1
0
Ls 1
+1 +1 +1 +1 +1
0
+1
0
+1 +1 +1
0
+1 +1 +1 +1
0
0
Ls 2
-1
Ls 3
+1
-1
-1
0
+1
0
+1
-1
-1
-1
+1
-1
+1
0
+1 +1
0
+1 +1
0
0
0
+1 +1 +1 +1
0
+1
0
+1
0
+1
0
-1
-1
0
-1
0
0
0
0
-1
0
+1
-1
+1 +1 +1
0
0
0
0
En 2
+1 +1 +1
0
0
0
0
0
0
+1
-1
+1 +1 +1
-1
0
0
0
+1
-1
0
En 3
+1 +1 +1
0
0
0
0
0
0
+1 +1 +1 +1 +1
-1
0
+1
0
+1
-1
0
Wa 1
0
0
-1
+1 +1
-1
+1
0
+1
0
+1
0
+1 +1 +1
0
0
0
+1 +1 +1
0
0
+1
Wa 2
0
0
0
+1 +1
0
+1
0
+1
0
+1
0
0
+1 +1
0
0
0
+1 +1 +1
0
0
+1
0
0
0
0
0
0
0
0
-1
0
-1
+1
0
0
0
0
0
0
0
+1
En 1
Wa 3
-1
0
0
-1
+1
0
0
-1
OV 1 OV 2 OV 3 Au 1 Au 2 Au 3 LV 1 LV 2 LV 3 Wo 1 Wo 2 Wo 3 We 1 We 2 We 3 Vz 1 Vz 2 Vz 3 Ls 1 Ls 2 Ls 3 En 1 En 2 En 3
Puntenmatrix
42
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
Met het ruimtelijke kaartspel kunnen scenario’s voor de regio worden gesimuleerd. Het kaartspel wordt gespeeld door te beginnen met één laag uit één van de drie hoofdgroepen. Deze basislaag vormt het startpunt. Door de kaarten van andere thema’s over elkaar heen te leggen, kan worden onderzocht hoe de lagen elkaar beïnvloeden. Per kaart zijn de ambitie, de kernwaarden en de vooren nadelen benoemd. Kaarten kunnen elkaar versterken of juist verzwakken. Met onderstaande puntenmatix kunnen de I
T I
B T
B
OV 1
3
OV 1
3
3
3
3
3
OV 2
3
OV 2
2
3
2
2
2
OV 3
1
OV 3
2
1
2
2
2
Au 1
2
Au 1
2
2
3
2
3
Au 2
3
Au 2
2
3
3
2
3
Au 3
1
Au 3
2
1
1
2
1
LV 1
2
LV 1
2
2
2
2
2
LV 2
2
LV 2
2
2
1
2
1
LV 3
1
LV 3
1
1
1
1
1
Wo 1
2
Wo 1
2
2
3
2
3
Wo 2
3
Wo 2
3
3
2
3
2
Wo 3
2
Wo 3
1
2
1
1
1
We 1
2
We 1
1
2
1
1
1
We 2
2
We 2 1
2
1
1
1
We 3
2
We 3
1
2
1
1
1
Vz 1
2
Vz 1
1
2
2
1
2
Vz 2
1
Vz 2
1
1
2
1
2
Vz 3
3
Vz 3
2
3
3
2
3
Ls 1
3
Ls 1
3
3
2
3
2
Ls 2
1
Ls 2
1
1
1
1
1
Ls 3
3
Ls 3
3
3
3
3
3
En 1
1
En 1
1
1
3
1
3
En 2
3
En 2
2
3
3
2
3
En 3
1
En 3
2
1
3
2
3
Wa 1
3
Wa 1 2
3
3
2
3
Wa 2
3
Wa 2 2
3
3
2
3
Wa 3
3
Wa 3 1
3
1
1
1
onderlinge relaties tussen de kaarten worden getoetst. De criteriatabel geeft inzicht in de bestuurlijke en economische haalbaarheid.
Vanuit de gekozen lagen kan een model worden opgebouwd door combinaties te maken met lagen uit andere thema’s. Het model is af wanneer er minimaal twee van de kernwaarden duidelijk zijn vertegenwoordigd.
Puntenmatrix + 1 : versterken elkaar 0 : geen invloed – 1 : werken elkaar tegen Criteriatabel I = investeringsniveau 1 : laag 2 : gemiddeld 3 : hoog T = tijdshorizon (afstand tot huidige realiteit) 1 : dichtbij 2 : gemiddeld / gefaseerd 3 : ver weg B = bestuurlijke complexiteit 1 : regio tussen gemeenten 2 : provincie / Rijk 3 : private partijen
Criteriatabel
43
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KENNISMETROPOOL De regio ontwikkelt zich als een internationale kennisregio. Campusontwikkeling staat centraal in deze strategie. Om deze campussen als sterke clusters in zijn
de
regio goede
(inter)nationale verbindingen
te
ontwikkelen hoogwaardige
en
regionale
nodig.
Deze
strategie zet vooral in op het verbeteren van de kernwaarden Open en Sterk. De kwaliteiten Mooi en Compleet zijn voldoende aanwezig in de regio en vergen geen extra inspanningen.
44
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
45
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Schiphol Hillegom
Hoofddorp
bollen
Nieuw Vennep
Voorhout Sassenheim
Leiden Leid d CS
De Vink
eiden Lammenschans ns Leiden Zoe e - Rijndijk Zoeterwoude
Voorschoten n
Alphen aan den Rijn
zuivel Den Haag Mariahoeve oev oe Den Haag CS Bodegraven
Den Haag Laan van NOI an N OI Boskoop
BASISLAAG STARTPUNT
GROOTSCHALIGE REGIONALE INVESTERINGEN
REGIONAAL BELEID, LOKALE INVESTERINGEN
[WERKMILIEUS] Internationale kennisregio
[OV] Ster
[OV] Ster
[AUTO] Ladder
[WERKMILIEUS] Internationale kennisregio
[WOONMILIEUS] Agglomeratiekracht
46
[VOORZIENINGEN] Assen
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
2. Regionaal beleid, lokale investeringen Gezien de focus op campusontwikkeling en hoogwaardige infrastructuur, is het logisch gevolg dat het regionale beleid de ontwikkeling van woningen en voorzieningen alleen toe laat nabij de campussen of nabij infrastructuurknooppunten. Dit regionale beleid kan worden georganiseerd tussen de verschillende gemeentes van de regio en dit kan relatief snel. Een woonen voorzieningenbeleid gericht op knooppuntlocaties maakt onderhandelingen met het Rijk en vervoersmaatschappijen over grootschalige investeringen makkelijker. Er vinden geen specifieke investeringen in het landschap plaats, maar dit wordt, zoals nu, goed beheerd.
1. Grootschalige regionale investeringen Het verbeteren van de (inter)nationale bereikbaarheid van de campussen vraagt om grootschalige investeringen in de infrastructuur. Er wordt een optimale en snelle OV-verbinding met Schiphol nagestreefd. Maar ook het organiseren van een snelle woon-werkverbinding vanuit de regio naar de campussen is belangrijk. Voor het wegennetwerk wordt gekozen voor een ladderstructuur: een robuust netwerk dat bereikbaarheid binnen en buiten de regio vergroot en filevorming tegengaat. Deze investeringen hebben een lange tijdshorizon en vergen veel overleg met verschillende partijen op verschillende schalen. Voor de uitvoering van het regionale beleid kan vertrokken worden vanuit de bestaande campussen en knooppunten. Bij toekomstige investeringen in de infrastructuur breiden deze locaties zich uit, zodat de ontwikkeling van de Kennismetropool wordt versneld.
3. Internationale voorbeelden De strategieĂŤn van Turijn en Aachen gelden bij dit model als internationale voorbeelden.
KANSEN
UITDAGINGEN
- Internationale kennisregio
- Experimenteerruimte binnen de
staat centraal
water- en energieopgave verster-
- Duurzame mobiliteit: langzaam
ken het imago van kennisregio
en autoverkeer zijn ondersteun-
- Hoogwaardig OV in de regio
end aan OV-structuur
organiseren - Knooppunten multimodaal en multifunctioneel organiseren - Gericht investeren in specifieke kennisclusters in de regio
47
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
48
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
49
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Mede door het hosten van de Olympische Winterspelen, investeerde Turijn de laatste jaren in het Backbone Project. Door middel van nieuwe metroverbindingen en een nieuw station (Porta Susa treinstation high speed) verbeterde dit project de verbinding tussen de omliggende regio en het hart van de stad. Bovenop de ondergrondse spoortunnel werd een stedelijke boulevard gecreĂŤerd en werden de omliggende verouderde industrie gebieden getransformeerd naar plekken voor een nieuwe (kennis-) economie. Deze gebieden kenmerken zich door een mix van universiteiten, culturele voorzieningen en werk- en woongebieden, zoals bijvoorbeeld Campus Luigi Einaudi.
Internationaal voorbeeld
Turijn City of Knowledge, Culture and Innovation
metropolitane strategie van Turijn
50
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
INFRASTRUCTURAL SYSTEM
AV
Infrastructural frames functionally and physically organize the territory and the urban changeover
1.300 trans
7 met railwa
25 ur
1 und + line
60 km Turijn YO U C A N B Porta E T O N T O Susa RINO
treinstation high speed
Campus Luigi Einaudi
51
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KLEIN HOLLAND Met
de
wateropgave
als
hefboom versterkt de regio haar landschappelijke Deze
strategie
kwaliteiten zet
vooral
in op het verbeteren van de kernwaarden Mooi en Compleet. De kwaliteiten Open en Sterk zijn voldoende aanwezig in de regio
en
vergen
geen
extra
inspanningen.
52
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
53
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
BASISLAAG STARTPUNT
[LANDSCHAP] Vergroten diversiteit
[WATER] Nieuwe waterlandschappen
GROOTSCHALIGE REGIONALE INVESTERINGEN
[LANDSCHAP] Vergroten diversiteit
[WATER] Nieuwe waterlandschappen
REGIONAAL BELEID, LOKALE INVESTERINGEN
[WERKMILIEUS] cultuur
[LANGZAAM VERKEER] [WOONMILIEUS] [VOORZIENINGEN] Woonlandschappen Regionale toeristische Focus op Kernen routes
voor zien ingen
54
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
langzaam verkeersnetwerk zorgt voor een betere beleving van het landschap vanuit het stedelijk gebied. Het specifieke woonen voorzieningenbeleid maakt de onderhandelingspositie met Rijk en Provincie rondom de grootschalige investeringen in landschap en culturele voorzieningen sterker. Voor de uitvoering van het regionale beleid kan vertrokken worden vanuit de bestaande uitbreidingslocaties voor woningen. Bij toekomstige landschapsinvesteringen breiden deze locaties zich uit. Dit geldt ook voor het ontwikkelen van een regionaal culturele programma; de regio beschikt al over verschillende interessante toeristische trekpleisters. Deze basis kan gefaseerd worden vergroot. Er vinden geen specifieke investeringen in de infrastructuur plaats, de bestaande OV- en autowegenstructuur voorziet in grote mate. Hier en daar kan, voor een specifiek cultureel programma, een aangepaste regionale dienstregeling worden georganiseerd.
1. Grootschalige regionale investeringen De grootschalige en complexe regionale investeringen zijn investeringen in het landschap. Bij deze investeringen wordt meteen de wateropgave opgenomen. Om deze kwaliteiten naar buiten toe te promoten wordt ingezet op investeringen in culturele voorzieningen in de regio en wordt regionaal toerisme verder ontwikkelt. Deze investeringen hebben een lange tijdshorizon en vergen veel overleg met verschillende partijen op verschillende schalen. Omdat de culturele investeringen een positieve invloed hebben op de beleving van het landschap, versnelt dit de ontwikkeling van Klein Holland. 2. Regionaal beleid, lokale investeringen Gezien de focus op landschapsontwikkeling en waterberging is het logische gevolg dat het regionale beleid woningontwikkelingen alleen toelaat in samenwerking met landschapsontwikkeling. Om de toeristische kwaliteit van de bestaande en nieuwe kernen te versterken, stuurt het beleid hier op de ontwikkeling van lokale voorzieningen. Verbetering van het regionaal
3. Internationale voorbeelden De ontwikkelingen in het Ruhrgebied gelden bij dit model als internationaal voorbeeld.
KANSEN
UITDAGINGEN
- Koppelen van woonmilieus aan
- Stad- en land verbindingen
landschap verhoogt kwaliteit
verbeteren door bedrijven-
voor beiden
terreinen die barrieres vormen
- Kleinschalige initiatieven
aan te pakken
kunnen een grotere betekenis
- Landschapsontwikkeling biedt
krijgen door koppeling aan
ruimte voor nieuwe recreatieve
grootschalige regionale opgaven
voorzieningen van regionale
(bijv. water en werkgelegenheid)
betekenis
55
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
56
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
57
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Het Ruhrgebied was enkele decennia geleden een van de meest vervuilde regio’s in de wereld. De regio kreeg een nieuwe gezicht door het ontwikkelen van het Emscherpark tijdens de Internationale Bouwtentoonstelling (IBA), geïnitieerd in 1989. De rivier de Emscher werd het verbindende regionale element en rondom deze rivier werd een regionaal park ontwikkelt met daarin verschillende regionale culturele voorzieningen. Hierdoor
Internationaal voorbeeld
Ruhrgebied From a coal and steel industrial site to a service and culture oriented
ontstond er in het gebied een nieuwe economie: toerisme. In 2010 werd de regio voor een jaar lang de Europese Culturele Hoofdstad en tijdens die periode werd vooral ingezet op het verder ontwikkelen van de creatieve economie in de regio.
metropolis
MASTERPLAN R K
Oberhausen
T
Duisburg
K T K
Alstaden
K
Ruhrort
Rh ein
K
K K
S
K
Styrum
K S
K
K
Mülheim
S K K
Kasslerfeld
T
S T
R
Stadtke Mülheim
K
Stadtkern Duisburg
Speldorf S
Broich K S
K K S K
K
S
S S
S
S S
K S
K
Saarn
C
C
C
58
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
U H R TA L Emscherpark
K
Steele
Duisburg Huttrop
K T K
S
an der Ruhr
Ober
T
Alstaden Ruhrort
K
Essen
Rh ein
ern m
K
B E
Horst K
Bergerhausen
K
S
S
Ăœberruhr-Hinsel
K
K
K
K S
S
C
C
K
Kasslerfeld
T
S
K
S S
Stadtwald
Rellinghausen C
T
Holthausen
C
ĂœberruhrHolthausen
Stadtkern Duisburg
Bredeney
T
R
Essen Burgaltendorf SS
K
Speldorf S
Nie wen
K
C
K
S
S
T S
Baldeneysee
Raadt
K T
K
K K
Byfang
C
Heisingen
C G
C
T S
S
Fischlaken K
T
C
S
Kupferdreh Werden C C C C
K
Heidhausen
C
K
S
G
S K
Mintard
Kettwig
S
C
G
G
Ortskern Niederwenig
T
59
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
KWALITEIT VAN DE KERNEN De regio kenmerkt zich door een
rijkheid
aan
verschillende
kernen. De regionale strategie promoot in
te
deze
zetten
kwaliteit op
door
ontwikkeling
van woningen en voorzieningen in
bestaand
stedelijk
gebied.
Het langzaam verkeersnetwerk wordt
versterkt
door
in
te
zetten op verbindingen tussen de kernen. Deze
strategie
zet
vooral
in op het verbeteren van de kernwaarden Sterk en Compleet. De kwaliteiten Open en Mooi zijn voldoende aanwezig in de regio en vergen geen extra inspanningen.
60
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
61
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
P&R
P&R
P&R P&R P&R P&R
P&R
P&R
BASISLAAG STARTPUNT
[VOORZIENINGEN] Focus op Kernen
[LANGZAAM VERKEER] Daily Urban System
voor zien ingen
GROOTSCHALIGE REGIONALE INVESTERINGEN
[LANGZAAM VERKEER] Daily Urban System
REGIONAAL BELEID, LOKALE INVESTERINGEN
[WOONMILIEUS] stedelijk inbreiden
[VOORZIENINGEN] [WERKMILIEUS] Focus op Kernen Regionale uitwisseling
voor zien ingen
62
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
focus op het bestaand stedelijk gebied, ontstaan er mogelijkheden om minder gewaardeerde plekken door middel van nieuwe ontwikkelingen aan te pakken. Als het beleid voor stedelijke netwerken (woningen, voorzieningen en werklocaties) effectief gericht is op het aanpakken van ‘rotte appels’ in het gebied, kan dit de realisatie van dit model versnellen. Er vinden geen specifieke investeringen plaats in de infrastructuur. De bestaande OV- en autowegenstructuur voorziet in grote mate. Er vinden gerichte investeringen op specifieke plekken in het landschap plaats. Dit wordt zoals nu goed beheert.
1. Grootschalige regionale investeringen Dit model vergt een regionale investering in een goede langzaam verkeersinfrastructuur voor de dagelijkse fietsbewegingen en is daarom qua uitvoering relatief eenvoudig, daar het weinig tot geen overleg behoeft met verschillende partijen op verschillende schalen. 2. Regionaal beleid, lokale investeringen Om de bestaande kernen te versterken is het logische gevolg dat er alleen binnen bestaand stedelijk gebied wordt gebouwd. Ook de ontwikkeling van voorzieningen en werklocaties vinden plaats in het stedelijk gebied, ondersteunend aan de kernen die verder worden ontwikkeld. Gezien de
3. Internationale voorbeelden De strategie van Helsinki geldt bij dit model als internationaal voorbeeld.
KANSEN
UITDAGINGEN
- Versterken van bestaande
- Fijnmazig OV systeem opstellen
kwaliteiten van de regio door
(bijvoorbeeld zoals in Helsinki
focus op verschillende kernen en
met bussen)
water in landschap
- Hoe waarborg je voldoende
- In gemeenschappelijke regio-
draagvlak voor voorzieningen?
nale agenda focussen op duur-
- Opstellen van gezamelijke
zaamheid (energie en water)
duurzaamheidsagenda
- Lokale imbedding van voorzieningen en werkgelegenheid verminderen vraag naar regionale mobiliteit 63
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
64
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N
65
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
Om de bestaande landschappelijke kwaliteiten van de Helsinki te waarborgen moet verdere stedelijke wildgroei worden voorkomen. Helsinki zet hiervoor in op het verdichten nabij openbaar vervoercorridors. Deze strategie wordt ingezet zowel binnen de stad als in de omliggende regio en dit steeds in overleg met de plaatselijke overheden. Door het compacter maken van de bestaande stedelijke structuur wordt meer dan voorheen nadruk gelegd op de kwaliteit van de openbare buitenruimte. Tussen de compacte kernen ontstaat een groen netwerk en dit groene netwerk schets duidelijk de rand van de stedelijke structuur.
Internationaal voorbeeld
Helsinki From
suburban
to
urban centres
66
A more urban Helsinki is a city with increased social and regional equality and substantially easier access to services and workplaces, especially in the suburban areas currently occupying an unequal position.
DR I E R UI M TE LI J KE PE R S PE C T I E V E N Central living in Kruununhaka Picture by Matti Tapaninen
59
City plan — Reports YOS 2013
Expanding range of seaside housing options In the future, more of Helsinki’s residents will have the opportunity to enjoy a seaside living environment. In 2050, people live by the seaside and the archipelago on both a permanent and temporary basis. Housing supply on the coast has increased, while the range of housing options has grown. “The city by the sea” offers more innovative housing solutions from floating houses to car-free island communities. In addition to floating housing, different and attractive housing experiments have been enabled in certain seaside areas. There are also opportunities for new types of solutions in coastal areas. There is room for mobile housing, for instance. Instead of cars and parking spaces, the city’s most significant seaside areas are populated by residents and recreational users. Seaside winter living in Aurinkolahti, Vuosaari, picture by Simo Karisalo Central living in Kruununhaka
Urban living in the summer in Aurinkolahti, picture by Simo Karisalo
Urban living in de zomer in Aurinkolatiti
67
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
REFLECTIE Ruimtelijke perspectieven in relatie tot beleid en trends
Vanuit
de
drie
wateropgave een onderdeel van de
ruimtelijke
ruimtelijke ontwikkeling?
resulterende perspectieven wordt er in dit hoofdstuk gereflecteerd op eerder beschreven en
trends
uit
het
urgenties hoofdstuk:
samenvatting van het manifest. Hoe positioneren de verschillende perspectieven zich in een wereld van stedelijke regio’s? Hoe gaan de perspectieven om met de stijgende vraag naar mobiliteit en met de nood aan nabijheid van werkgelegenheid en voorzieningen? Wat met krimp en groei in de regio? In hoeverre gaan de drie perspectieven in op het energievraagstuk en maken ze de 68
REFLECTIE
1
WERELD VAN
STEDELIJKE REGIO’S
De
aantrekkingskracht
van
van
de
Randstad
vanwege
de
de stad is wereldwijd zichtbaar.
recreatiemogelijkheden
In toenemende mate zijn grote
Leidse regio voor bewoners en
stedelijke regio’s de economische
bezoekers.
zwaartepunten
en
van
de
machtscentra
van de wereld. Ook in Europa zijn
Kwaliteit van de Kernen zet
deze metropolen de ‘powerhouses’
met name in op een complementaire
van het continent. Specifiek voor
rol
binnen
Europa geldt echter dat het meer
het
bieden
gaat om leefkwaliteit, dan alleen
woonmilieus in het groen, nabij de
economische kracht.
sterke kernen van de Randstad.
Voor
Nederland
zal
hierdoor
het belang van de Randstad als metropolitane regio voor Nederland toenemen. Wat voor rol neemt Leidse regio hierin? In
het
perspectief
Kennis-
metropool versterken de specifieke kennisclusters in de Leidse regio, de internationale positie van de Randstad. Hierdoor neemt de Leidse regio een specifieke plek in het Nederlandse metropolitane netwerk in. Klein
Holland
draagt
ook
bij aan het internationale profiel 69
de van
Randstad
door
hoogwaardige
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
2
STIJGENDE VRAAG
NAAR MOBILITEIT
De
stijgende
vraag
naar
name, het BioScience cluster met
mobiliteit is zichtbaar in Rijksvisies
Schiphol en de nabijgelegen steden.
en -strategieën. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte is het een
Klein Holland heeft voordeel
van de opgaves van nationaal belang:
van zowel intercity’s als sprinters
“het verbeteren van (...) Duin- en
om zo vanuit Leiden snel de regio te
Bollenstreek
kunnen ontdekken.
door
het
optimaal
benutten en waar nodig verbeteren van de bereikbaarheid (...), [en]
Voor Kwaliteit van de Kernen
het uitvoeren van het Programma
betekent de verhoging van het
Hoogfrequent Spoorvervoer (...).”
aantal sprinters op het traject een betere bereikbaarheid van de nu nog
De
focus
op
de
Duin-
en
kleinere stations in de regio. Deze
Bollenstreek is interessant voor de perspectieven
Kennismetropool
en Klein Holland in verband met hun internationale oriëntatie. Door
het
Programma
Hoog-
frequent Spoorvervoer (PHS) zal het aantal intercity’s en sprintertreinen op
het
traject
rondom
Leiden
toenemen. De regio zal hier baat bij hebben. Dit geldt voor alle drie de perspectieven. Voor de Kennismetropool zorgt de verhoging van intercity treinen voor een betere verbinding van, met 70
REFLECTIE
3
NOOD AAN NABIJHEID
VAN WERKGELEGENHEID EN VOORZIENINGEN
De
Rijks
Structuurvisie
concentreren van kantoren, in op
Infrastructuur en Ruimte noemt
het realiseren van sterke centra met
drie pijlers voor de economie in de
passende voorzieningen.
Zuidvleugel. Twee daarvan bevinden zich in deze regio, namelijk: (1) de Greenports
Het
nationale
en
provenciale
Westland-Oostland,
clusterbeleid is erg positief voor het
Duin- en Bollenstreek en Boskoop
de Kennismetropool. Voor de meer
(concentratie van de topsectoren
ruimtelijk verspreide perspectieven
Agro & Food en Tuinbouw en
Klein Holland en Kwaliteit van de
Uitgangsmaterialen); concentraties
van
en
(2)
de
Kernen zullen specifieke publieke
bedrijven
en
en private services moeten worden
kennisinstellingen in de topsectoren
ontwikkeld
High Tech Systemen en Materialen
massa te generen om het rendabel te
en
maken.
Life
Sciences
(nanotechnologie
&
TU
Health
Delft,
om
toch
voldoende
Bio
Science Park Leiden). Een goede
De visie Ruimte en Mobiliteit
onderlinge verbinding tussen deze
beschrijft
gebieden en goede verbindingen
het verder ontwikkelen van het
met
nodig
recreatieve model Klein Holland:
om het vestigingsklimaat van de
““De Nederlandse kust is een icoon,
Zuidvleugel te versterken.
trekpleister
het
achterland
Inzake
zijn
nog
een
én
optie
voor
(internationaal)
kantoorontwikkeling
handelsmerk en een zeejachthaven
zet de provenciale Visie Ruimte
in de omgeving van Katwijk en
en Mobiliteit in op het bundelen
Noordwijk
van
kantoren
vormen voor de kustzone. (...) De
De
kantorenlocaties
belangrijke
op
HOV-locaties: liggen
treinstations
bij
zou
ontwikkeling
kan
langs
en
leefbaarheid
Stedenbaan. De visie zet naast het
en
Noordwijk
71
een
verrijking
de
vitaliteit
van
Katwijk
zelf
versterken,
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
4
KRIMP EN GROEI
IN DE REGIO
bijvoorbeeld voor de detailhandel
Het PBL-onderzoek (zie p13)
en horeca. (...) De provincie Zuid-
naar
Holland, gemeenten Katwijk en
in Nederland tussen 2010 en 2040
Noordwijk,
laat duidelijk zien dat de stedelijke
Hoogheemraadschap
de
bevolkingsontwikkeling
van Rijnland en de regio Holland
regio’s
Rijnland
een
bevinden van groei of stagnatie.
realiseren
Voor de Randstad zal de krimp
zijn
verkenning van
een
gestart
voor
het
met
ontwikkeling
van
het
zich
op
een
kantelpunt
vooral plaatsvinden aan de randen
kustgebied Katwijk-Noordwijk. (...)
en in het Groene Hart.
Het resultaat: eind 2014 voldoende aanknopingspunten te vinden om de
Doordat de Kennismetropool
ontwikkeling van de zeejachthaven
inzet op clusters van kennis en
daadwerkelijk in gang te zetten of
werkgelegenheid,
onderbouwd te concluderen dat het
blijvend
vooralsnog onhaalbaar is.�
stagneren. Zoals het internationale
kan
groeien
en
de
regio
minimaal
voorbeeld van Turijn en Aachen laten
zien.
In
Klein
Holland
en Kwaliteit van de Kernen wordt de krimp buiten de stedelijk kernen,
in
het
buitengebied,
gebruikt om de kwaliteit van de regio te versterken; Holland
voor
een
in Klein kwalitatieve
landschapsontwikkeling,
voor
Kwaliteit van de Kernen levert de verdunning in het buitengebied mogelijkheden voor royaler wonen in het groen. 72
REFLECTIE
5
OPLOSSEN VAN
ENERGIEVRAAGSTUK ALS VOORWAARDE VOOR GROEI
Het steeds
energievraagstuk nijpender
alternatieven
en
wordt
De
Kennismetropool
met
duurzame
verschillende clusters vraagt om een
worden
robuust en compleet energienetwerk.
moeten
gezocht om de toekomstige vraag
Hier
lijkt
een
grootschalige
op te vangen. Naast de bekende
voorziening meer van toepassing.
alternatieven water, wind,‌ zijn ook grondstofstromen een belangrijk
Voor het meer ruimtelijk verspreide
onderdeel van het vraagstuk. In de
netwerk
visie Ruimte en Mobiliteit, onder de
zouden lokale energievoorzieningen
agenda Ruimte, staat beschreven:
kunnen worden toegepast, zodat de
verantwoord
met
hoge kosten van het aanleggen en
natuurlijke hulpbronnen door een
onderhouden van een grootschalig en
integrale afweging te maken bij de
verspreid netwerk wordt vermeden.
omgaan
winning van fossiele brandstoffen:
van
Omdat
Klein
de
Holland
landschappelijke
De provincie wil een bijdrage leveren
kwaliteit van de regio voor dit
aan de transitie naar duurzame
perspectief erg belangrijk is, moet er
energie. De provincie wil dat bij de
wel steeds goed nagedacht worden
besluitvorming over winning van
over de landschappelijk inpassing
fossiele brandstoffen (olie, gas en
van de lokale energievoorzieningen.
schaliegas), deze transitiegedachte wordt betrokken. Bovendien is het
De clustering van woningen en
van belang dat bij de keuzes voor
voorzieningen in het perspectief
nieuwe winlocaties, de regionale
Kwaliteit van de Kernen, biedt
ruimtelijke
voldoende
belangen
worden
meegewogen. Het energievraagstuk kan op verschillende schaalniveaus worden
massa
investeringen
om
kiezen
een
voor
energievoorzieining.
opgelost. 73
voor ook
regionale hier
te
grootschalige
WE R K B OE K M E TR OP OLI TAAN GE B IE D L E ID E N
6
WATEROPGAVE ALS
ONDERDEEL VAN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING
Klimaatverandering, een nood aan
verdrassing en een kleinschaligere
meer oppervlakte voor waterberging
waterstructuur. Dit vergroot de
en een zeespiegelstijging met een
recreatieve mogelijkheden (Klein
daar bij horende verzilting van het
Holland)
landschap. De regio heeft hierin een
(Kwaliteit van de Kernen) in de regio.
grote opgave. De Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte ziet het als een opgave van nationaal belang: “Het samenwerken met de
decentrale generieke
Veiligheid, Nieuwbouw
overheden
deelprogramma’s
Zoet en
in
water
en
Herstructurering
van het Deltaprogramma.” Gezien de duidelijke ruimtelijke clustering in de Kennismetropool, zou de wateropgave vooral een technische oplossing kunnen krijgen, samen met de ontwikkeling van de clusters. De modellen Klein Holland en Kwaliteit van de Kernen bieden meer ruimte aan een wateropgave die geïntegreerd is in de transformatie van het landschap, zoals meer plassen,
nieuwe
gewassen, 74
of
de
woonkwaliteiten
REFLECTIE
75
MC
enten Cultuur
voor zien ingen
â‚Ź=
O
N
W
O
Z