SURFfoundation
Duurzaamheid in het hoger (ICT) onderwijs: een eerste verkenning
Duurzaamheid in het hoger (ICT) onderwijs: een eerste verkenning
SURFfoundation
Duurzaamheid in het hoger (ICT) onderwijs: een eerste verkenning
Wat is de mate van integratie van duurzame ontwikkeling in het curriculum van een opleiding in het hoger onderwijs? In opdracht van SURFfoundation zijn in het kader van het pilotprogramma 'Groene ICT en duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs' zeven opleidingen doorgelicht met behulp van ''AISHE”- het Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education. Van deze zeven opleidingen was er een ICT-gerelateerde opleiding die meedeed: de faculteit Informatica van de Open Universiteit. Dit is de eerste informatica faculteit/opleiding in Nederland die een AISHE audit heeft ondergaan. Hier volgt een kort verslag van de uitgevoerde audits met speciale aandacht voor de faculteit informatica van de OU en hoe een audit bijdraagt aan het verduurzamen van opleidingen in het hoger onderwijs.
Het AISHE instrument Het gebruikte meetinstrument AISHE is ontwikkeld door de stichting Duurzaam Hoger Onderwijs (DHO) voor opleidingen van hogescholen en universiteiten op basis van bestaande kwaliteitszorginstrumenten (EFQM en INK). Het instrument kan op twee manier worden ingezet: als zelf-assessment instrument in de vorm van een nulmeting en als beoordelingsinstrument in de vorm van een officiële audit. Als zelf-assessment instrument in de vorm van een nulmeting wordt inzicht verkregen in de huidige stand van zaken op het gebied van duurzame ontwikkeling binnen de opleiding. Aan de hand van 20 criteria wordt samen met het management, docenten, studenten en ondersteunend personeel gekeken naar de mate van integratie van duurzame ontwikkeling in de opleiding. Gekeken wordt naar de visie en het beleid ten aanzien van duurzame ontwikkeling, maar ook naar wat de opleiding doet aan duurzame bedrijfsvoering, aan opleidingsmogelijkheden voor het personeel in het kader van duurzaamheid, en uiteraard of duurzame ontwikkeling een structurele plaats heeft in het onderzoeks- en opleidingsprogramma. Bovendien kan het instrument heel goed een aanjaagfunctie binnen een opleiding vervullen en hiermee duurzaamheid intern op de kaart zetten. De discussie over wat duurzaamheid voor een specifieke opleiding betekent en hoe het thema in de opleiding verweven kan worden maakt het begrip 'duurzaamheid' concreet en toepasbaar en bovendien maakt het een hoop positieve energie los. Het uitvoeren van een audit vergt geen voorbereidingstijd voor de deelnemers. De audit zelf duurt een dag. Na afloop ontstaat een duidelijk beeld van de huidige stand van zaken van de opleiding met betrekking tot duurzame ontwikkeling. Daarnaast is voor alle criteria aangegeven wat het ambitie niveau is. Dus, waar staan we en waar willen we naartoe? Op deze manier ontstaat een helder plan met concrete doelstellingen voor de opleiding. Bovendien is door de cyclische aard van het instrument een continue kwaliteitscontrole mogelijk door het beleid te evalueren en bij te stellen. Als beoordelingsinstrument is AISHEi erkend door de NVAO (Nederlands-Vlaamse Accreditatie Commissie) als betrouwbaar en valide instrument voor het behalen van een Bijzonder Kenmerk Duurzame Ontwikkeling. Dit bijzondere kenmerk wordt verkregen bij het behalen van twee DHOsterren.
Duurzaamheid binnen de faculteit informatica van de Open Universiteit Op 1 maart 2011 vond de audit plaats van de opleidingen van de faculteit Informatica van de Open Universiteit: in een groepssessie met een student, de decaan, één hoogleraar, vijf docenten uit de verschillende domeinen, de secretaresse als vertegenwoordiger van het NWP, die belast is met ICT en huisvesting en de opleidingsmanager master/docent Duurzaamheid van ICT, is onder leiding van een auditor van DHO vastgesteld waar de faculteit staat op het gebied van duurzaamheid en waar zij in een traject van drie jaar naar toe wil. Van de 20 beoordelingspunten is Informatica slechts twee punten verwijderd van één ster. De faculteit heeft de intentie om over anderhalf jaar één ster te bereiken en over drie jaar twee sterren. De sterke punten zijn: de Open Universiteit biedt hoger onderwijs geschikt voor begeleide zelfstudie op eigen plaats en tijd. De begeleiding vond traditioneel altijd op een van de vier regionale studiecentra of in een landelijk studiecentrum plaats. Door het inzetten van de ‘virtuele klasii’, waarin lessen online worden verzorgd wordt het reizen van studenten en docenten sterk verminderd. De docenten van de faculteit Informatica hebben hun standplaats zowel in Heerlen als in een aantal studiecentra door heel Nederland; ook wordt er gebruik gemaakt van thuiswerkplekken. Vergaderingen vinden zoveel mogelijk plaats via elektronische media (telefonisch, skype, virtuele
SURFfoundation
Duurzaamheid in het hoger (ICT) onderwijs: een eerste verkenning
klas enzovoort). Ook zijn er in het curriculum en in het onderzoek al onderwerpen op het gebied van duurzaamheid. Om aan het criterium twee sterren te voldoen dient de faculteit het beleid op het gebied van duurzaamheid te expliciteren en het begrip in te vlechten in onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering.
Reacties van deelnemers aan de audits
Tijdens een symposiumiii over groene ICT en duurzame ontwikkeling binnen het hoger onderwijs in de Rode Hoed in Amsterdam zijn enkele betrokkenen bij de zeven opleidingsaudits geĂŻnterviewd.. Hier volgt een impressie van hun reacties. Waarom namen de opleidingen deel aan de audit? Mark Smit, docent bij de opleiding Industrieel Product Ontwerpen van de Hogeschool Rotterdam: 'We hebben deze audit gedaan omdat we 2 jaar geleden al een 0 meting gedaan hebben. We zijn met die gegevens verder gegaan en waren benieuwd waar we nu zouden staan ten opzichte van 2 jaar geleden. Er zijn dingen vastgelegd in het curriculum en in projecten en er zijn teambesprekingen over duurzaamheid.' en Gerben de Vries, Lerarenopleiding van de Marnix Academie zegt: "In 2007 hebben we een audit gedaan waarbij we 2 sterren gehaald. De ambitie bij de Marnix is leraren opleiden die zelf doen aan positiebepaling en daarbij past het 3 sterren niveau van AISHE. Bij deze audit hebben we ruim twee sterren gehaald, we zijn dus goed op weg.' Wat levert het op? Tom Langerak, docent logistiek binnen de opleiding en economie van de Hogeschool ArnhemNijmegen: 'We hebben het Duurzaamheidsteam in voorbereiding op de audit een quickscan laten doen en daaruit bleek dat we al veel deden. Het verduurzamen is versneld door de audit. Voor Logistiek is een ketenbenadering inherent aan de inhoud van de opleiding. Maar er is nu meer een duurzaamheidfocus ontstaan.'' College van Bestuursvoorzitter van de lerarenopleiding van de Marnix Academie Gerard Verbeek is van plan een Keurmerkcertificaat te behalen met de uitgevoerde audit. ''Je kunt de AISHE sterren echt wel uitventen; het is een bevestiging dat je goed bezig bent en je kunt tegelijkertijd je ambitie bepalen.'' Ambities en prioriteiten De deelnemende opleidingen hebben allen ambities om duurzaamheid te versterken. Om dat te realiseren zijn er volgens deze opleidingen een aantal prioriteiten: Het begint ermee dat de opleiding een heldere visie ontwikkelt op wat zij wil met duurzame ontwikkeling en dit in beleid omzet. De deelnemende opleidingen vonden met name interne en externe communicatie over duurzaamheid bovengemiddeld belangrijk: weten wat je studenten, medewerkers en de arbeidsmarkt waar de studenten terecht komen vinden van duurzame ontwikkeling en dat gebruiken voor je visie- en beleidsontwikkeling. Je expertise-ontwikkeling op gebied van duurzame ontwikkeling is cruciaal. Niet alleen door te zorgen dat de expertise die intern en extern opgebouwd wordt rond duurzaamheid goed doorvloeit in de organisatie, maar ook door het opnemen van duurzaamheid als onderdeel van het aanname- en bijscholingsbeleid. Goede experts in huis halen en investering in kennisontwikkeling van personeel is een essentiĂŤle stap om je ambities op gebied van duurzaamheid waar te maken. Aanpassing van je curriculuminhoud, onderwijsprofiel en toetsing op gebied van duurzame ontwikkeling moet je in een realistisch tempo doen, als je randvoorwaarden voldoende zijn gewaarborgd. Ga vooral ook structureel meten wat studenten, medewerkers en het werkveld vindt van duurzame ontwikkeling binnen de opleiding en gebruik dat voor het bijsturen van je beleid.
Een wereld te winnen Op het gebied van duurzaamheid in het ICT-gerelateerde onderwijs is in oktober 2010 een werksessie georganiseerd voor ICT opleidingen om te brainstormen over hoe duurzame ontwikkeling in het ICT onderwijs verder gebracht kan worden. Voor deze sessie hadden 10 ICT opleidingen zich aangemeld. Koplopers lijken te zijn de opleiding Master Computer Science VU, waar duurzaamheid met name vanuit de onderzoekskant ingevlochten wordt (het gaat daarbij met name om softwareontwikkeling in stevige samenwerking met het bedrijfsleven) en om thema’s op het gebied van IT Governance in het kader van de Master Business Process Management and IT van de van de Open Universiteit. In deze Master doen studenten oa verder onderzoek gaan doen naar besparingsmogelijkheden van hoger onderwijsinstellingen op gebied van ICT.
SURFfoundation
Duurzaamheid in het hoger (ICT) onderwijs: een eerste verkenning
Het lijkt erop dat inbedding van duurzame ontwikkeling in het ICT-gerelateerde onderwijs nog in een beginnend stadium is. Toch vragen het bedrijfsleven, de overheid en maatschappelijke organisaties meer en meer om afgestudeerden met kennis en vaardigheden op het terrein van duurzaamheid en ICT. Er is, kortom, nog een wereld te winnen.
i
http://www.dho.nl/achtergrond-aishe.html http://portal.ou.nl/web/informatica/studeren-aan-de-ou iii http://www.surffoundation.nl/nl/bijeenkomsten/Pages/SymposiumGroeneICTenduurzameontwikkelinginhetho geronderwijs.aspx ii