Trendrapport PO en VO TechnologieĂŤn van de toekomst
Trendrapport mbo |
1
3D bril te gebruiken voor voorkant
2
| Trendrapport PO en VO
Voorwoord Beam me up, Scotty De kracht van science fiction is dat het ons vergezichten toont van de mogelijkheden van techniek. Onze fantasieën worden voor even gerealiseerd. Voor even? Vaak blijken sf-films achteraf een voorspellende gave te bezitten. Al in 1969 toonde Kubrick in zijn verfilming van Arthur C. Clarke’s 2001 a Space Odessey apparaten die verdacht veel op de hedendaagse tablet lijken. In Star Trek (‘Beam me up, Scotty’) en Star Wars zagen we objecten en levende wezens materialiseren alsof ze ter plekke werden gemaakt. In 2011 verkoopt De Bijenkorf tijdens de Dwaze Dagen een 3d-printer voor nog geen € 1250,-. Over twee jaar krijgen onze kinderen voor Sinterklaas een verkleinde versie hiervan. Dan kunnen ze hun eigen autootjes en sierraden ontwerpen en printen.
http://innovatie.kennisnet.nl/trendrapport
U begrijpt dat de snelle ontwikkeling van techniek ook volop
waarin we onze kinderen meer willen bieden met minder geld!
kansen biedt voor het onderwijs. Bij Kennisnet onderzoeken
Vooruitkijken is daarmee belangrijker dan ooit.
we deze mogelijkheden dagelijks. Niet met als doel om zoveel mogelijk technologie in het onderwijs te stoppen, maar om te
In deze publicatie bieden wij u een overzicht van de technologische
ontdekken waar gebruik van ict het onderwijs beter kan maken.
ontwikkelingen die op korte termijn interessant gaan worden voor
Hoe dit kan bijdragen aan thema’s als opbrengstgericht werken
het onderwijs. We hopen dat dit trendrapport u een goed beeld
en talentontwikkeling. Of waar dit oplossingen kan bieden in
geeft van wat er op ons afkomt en hoe we daar ons voordeel mee
periodes van krimp en bezuiniging.
kunnen doen. Volop inspiratie dus.
We kijken vooral vooruit, naar de zaken die gaan komen. Zodat u gedegen en toekomstbestendige beslissingen kunt nemen over de inzet van technologie binnen uw onderwijs. En dat in een tijd
Frans Schouwenburg Sectormanager PO en VO
Trendrapport PO en VO |
3
Inhoudsopgave Inleiding
5
Maatschappelijke ontwikkelingen
6
Uitdagingen voor het funderend onderwijs
8
Belangrijkste technologieĂŤn
4
Cloud computing
10
Social media
14
Verrijkte content
18
Augmented reality
22
Learning analytics
26
Meer informatie
30
| Trendrapport PO en VO
Inleiding Kinderen maken in de eerste achttien jaar van hun leven
De geselecteerde technologieën hebben invloed op de inhoud
een enorme ontwikkeling door. Het funderend (primair
van het onderwijs (het wat) en op de wijze waarop het onderwijs
en voortgezet) onderwijs begeleidt en ondersteunt ze
verzorgd en georganiseerd kan worden (het hoe). Ze roepen een
hierbij, zodat de jongeren straks goed voorbereid de
aantal nieuwe vraagstukken op waar onderwijsorganisaties,
arbeidsmarkt betreden. Maar hoe die toekomst er voor
leidinggevenden, onderwijsgevenden en leerlingen een antwoord
deze nieuwe generatie precies uit gaat zien is nog
op kunnen en moeten formuleren. Daarom geven we bij elke
onzeker. Wel staat vast dat ict hierin een belangrijke rol
technologie niet alleen aan wat deze inhoudt, maar ook wat
speelt.
deze kan betekenen voor het funderend onderwijs. Sommige technologieën spelen nu al een (grote) rol in de onderwijspraktijk,
Ict blijft zich snel ontwikkelen, nieuwe toepassingen schieten als
voor andere geldt dat dit wat langer zal duren.
paddenstoelen uit de grond. Dat heeft een grote impact op het onderwijs. Welke technologie moet u als manager nu inzetten?
Dit overzicht is bedoeld als startpunt voor iedereen die met
Waar gaat u in investeren? Wat kan ict voor uw specifieke
nieuwe technologieën aan de slag wil. Het geeft een beknopt
onderwijssituatie betekenen? Welke trends zijn blijvend? Om u bij
overzicht. Bent u geïnspireerd en wilt u meer te lezen, gebruik
het beantwoorden van deze cruciale vragen te helpen, zetten we
dan onderstaande QR code om direct naar onze website te gaan.
de belangrijkste trends en ontwikkelingen op een rij.
Hier vindt u ook actuele voorbeelden, een online versie van het rapport én ervaringen van gebruikers. Wij nodigen u van harte uit
Wij maakten een overzicht van de belangrijkste technologieën die
om hier ook uw ervaringen en toepassingen te delen. Zo inspireren
het funderend onderwijs de komende vijf jaar zullen beïnvloeden.
en helpen we elkaar om de technologische mogelijkheden van nu en
Waar mogelijk komen we met praktische tips.
straks te verkennen en te implementeren.
Deze publicatie bestaat uit drie delen: • Maatschappelijke ontwikkelingen: welke grote verschuivingen zien we in de maatschappij? • Uitdagingen: wat zijn de uitdagingen waar het funderend onderwijs nu voor staat? •
Belangrijkste technologieën: welke technologieën zijn in
opkomst en hoe kunnen die een bijdrage leveren aan de
uitdagingen?
http://innovatie.kennisnet.nl/trendrapport
Trendrapport PO en VO |
5
Maatschappelijke ontwikkelingen Op dit moment vindt een aantal grote ontwikkelingen plaats in onze samenleving, die de manier waarop we samen werken, leven en leren sterk beïnvloeden. De belangrijkste verschuivingen worden hier toegelicht.
Netwerksamenleving
Persoonlijk en op maat
Door de opkomst van internet, cloud computing en social media
We zien binnen de economie een verschuiving van een
staan we meer dan ooit in verbinding met elkaar en met de
aanbodgerichte naar een vraaggestuurde markt. In een
wereld. Dit verandert de sociale structuur van onze samenleving.
aanbodeconomie bepalen bedrijven wat klanten kunnen kopen.
De noodzaak om in vaste structuren te werken verdwijnt meer en
Zij bedenken en ontwikkelen nieuwe producten, die ze vervolgens
meer. Om efficiënt (samen) te werken, is het niet langer nodig
bij verschillende doelgroepen proberen te verkopen. In een
om met zijn allen op dezelfde plek te zitten of vanuit dezelfde
vraageconomie staat de vraag van de klant centraal. Met behulp
organisatie te werken. Via draadloze en mobiele technologie en
van persoonlijke profielen of doordat de klant zelf via internet zijn
via internetapplicaties zijn mensen altijd en overal met elkaar
eigen product samen kan stellen, weten we in toenemende mate wat
verbonden. De komst van de nieuwe generatie tablets – zoals de
de klant wil. Dit leidt tot andere manieren van inkopen, produceren
iPad van Apple en de Galaxy van Samsung – geeft het gebruik
en opslaan. Daar waar de klant vroeger alleen een zwarte T-Ford
van mobiele en draadloze technologie een nieuwe impuls. Steeds
kon kopen, kan hij nu online zijn eigen auto samenstellen.
meer mensen hebben via een eigen device toegang tot netwerken:
En waarom nog een abonnement op een krant als u zelf uw
kennis en informatie waar en wanneer ze maar willen. De grenzen
eigen informatieaanbod kunt regelen en zo uw eigen krant kunt
van tijd, ruimte en locatie zijn hiermee nagenoeg verdwenen.
vormgeven? Ook diensten als verzekeringen worden meer en meer
De netwerksamenleving heeft hiermee definitief haar intrede
op maat geleverd. De klant kiest zelf de hoogte van het eigen risico
gedaan.
en bepaalt bijvoorbeeld of hij verzekerd wil zijn voor kraamzorg. Kortom, steeds meer mensen willen hun producten en diensten persoonlijk en op maat hebben. Technologische ontwikkelingen maken dit mogelijk en betaalbaar.
6
| Trendrapport PO en VO
Nieuwe organisatie- en verdienmodellen
Technologisering van het leven
Als gevolg van de hiervoor genoemde ontwikkelingen zien we dat
Technologie dringt meer en meer door in ons dagelijks leven, in
veel organisaties zich herbezinnen op hun rol en toegevoegde
werk en privé. Als we iets niet weten, dan ‘googlen’ of ‘bingen’
waarde. Consumenten kopen geen fysieke cd meer, maar luisteren
we het of we raadplegen ons sociale netwerk via Facebook of
via Spotify of kopen muziek als een ‘dienst’. Wie een boek wil
Hyves. Nieuws en achtergronden komen persoonlijk en op maat
publiceren, zet een hoofdstuk online en bekijkt of het publiek
via onze favoriete device binnen. Auto’s bevatten intussen meer
bereid is om ervoor te betalen. En wie een hardloopschoen nodig
software dan elektronica. Niet alleen voor het rijden, maar ook
heeft, gaat niet naar de winkel, maar bepaalt aan welke eisen
voor het ontvangen en zenden van relevante informatie. Zo kan
de schoen moet voldoen en stelt aan de hand van eigen wensen
de garage op afstand constateren of er gebreken zijn en kleine
de schoen online samen. Hierdoor verandert de rol van winkels,
reparaties uitvoeren. Ook andere (gebruiks)voorwerpen worden in
uitgevers en andere organisaties. En met de rol verandert ook de
toenemende mate van chips met informatie voorzien. Deze chips
wijze waarop ze hun geld verdienen. De producten of diensten
kunnen onderling en met het internet communiceren. Een chip in
waaraan vroeger geld werd verdiend, zijn nu vaak ‘gratis’. Waar
medicijnen bijvoorbeeld registreert of het medicijn daadwerkelijk
verdient een telecombedrijf zijn geld mee als iedereen via Skype
door de patiënt wordt ingenomen. Zo niet, dan krijgt de huisarts
belt? Waar verdient een uitgever geld mee als alle informatie
of mantelzorger een bericht; hij kan dan contact opnemen met de
gratis online te vinden is? Deze ontwikkelingen vragen om andere
patiënt. Als de medicijnen bijna op zijn, gaat er automatisch een
verdienmodellen en om nieuwe en meer persoonlijke manieren van
seintje naar de apotheek.
organiseren.
Trendrapport PO en VO |
7
Uitdagingen voor het funderend onderwijs Maatschappelijke ontwikkelingen hebben hun invloed op het onderwijs. De manier waarop we met elkaar werken en leven verandert. Daarmee veranderen ook de vaardigheden die leerlingen nodig hebben als ze straks zelfstandig functioneren in de samenleving. Hier ligt een belangrijke taak voor scholen. Het is aan het onderwijs de brug te slaan tussen de eisen van de samenleving en de specifieke behoeften van leerlingen. Voor de komende jaren zien wij voor het funderend onderwijs de volgende belangrijke uitdagingen:
Het vergroten van de kwaliteit
Een professionele organisatie
Scholen hebben de taak leerlingen op de toekomst voor te
Om de hoge ambities te kunnen realiseren, hebben de scholen een
bereiden. Die taak wordt aangescherpt: de kwaliteit van het
lerende organisatie nodig. Een organisatie die doelgericht werkt
onderwijs moet omhoog. Er is veel aandacht voor het verhogen van
en resultaten zichtbaar maakt. Transparantie is noodzakelijk om
het taal- en rekenniveau van leerlingen en toekomstige docenten.
de kwaliteit en doelmatigheid van het onderwijs te kunnen meten.
Maar ook voor bepaalde competenties die belangrijk zijn voor de
Zo wordt duidelijk waar ingrepen nodig zijn. Ook kunnen scholen
netwerksamenleving waar leerlingen in opgroeien. Zij moeten
van elkaar leren door de prestaties met elkaar te vergelijken.
bijvoorbeeld kritisch zijn, goed kunnen samenwerken, zelfstandig
Bovendien krijgen ouders, leerlingen, overheid en andere
problemen op kunnen lossen, creatief en vooral ook mediawijs
belanghebbenden hiermee inzicht in de onderwijsprocessen.
zijn. Een pittige klus voor scholen. Zeker ook omdat elke leerling
Ict kan scholen ondersteunen om de kwaliteiten en resultaten
uniek is en goed onderwijs persoonlijk is. De leerlingenpopulatie
transparant te maken.
van het funderend onderwijs is groot en sterk heterogeen. Leerlingen verschillen in leeftijd, ervaring, leervoorkeur, talent,
Het bundelen van krachten
culturele achtergrond en sociaaleconomische klasse. Scholen staan
Scholen staan niet alleen voor deze zware taak. Ze krijgen
voor de uitdaging maatwerk te bieden en daarbij de kwaliteit en
op de eerste plaats steun van elkaar. Maar ook ouders en
professionaliteit van de school op te schroeven.
maatschappelijke organisaties voelen zich verantwoordelijk en kunnen bijdragen aan meer kwaliteit. En dan is er de
Het verhogen van doelmatigheid
intensieve samenwerking met kindvoorzieningen, zorg, cultuur
Het is bezuinigen wat de klok slaat. Dat betekent dat scholen
en het bedrijfsleven. Technologische ontwikkelingen kunnen deze
de onderwijskwaliteit moeten verhogen met minder middelen.
samenwerking verbeteren. Ict-toepassingen kunnen bijvoorbeeld
EfficiĂŤnter en effectiever werken dus. Dat geldt ook voor het
de communicatie tussen scholen, kinderopvang en jeugdzorg
primair en het voortgezet onderwijs. Hoe kunnen scholen dat
effectiever en efficiĂŤnter faciliteren. De brede onderwijsschool
aanpakken? Door slim te organiseren, (onderwijs)processen te
kan hierbij een belangrijke spin in het web worden; een lokale
optimaliseren en meer te sturen op kwaliteit. Dat vereist een
ontmoetingsplaats waar het kind centraal staat.
professionele organisatie die open staat en verbonden is met de omgeving.
8
| Trendrapport PO en VO
Belangrijkste technologieën In het volgende deel beschrijven we de belangrijkste technologieën die nu of in de komende vijf jaar een rol kunnen spelen in het onderwijs. Ze bieden ondersteuning aan de onderwijsprofessionals en creëren nieuwe oplossingsmogelijkheden voor de beschreven uitdagingen.
Verrijkte content
Learning analytics
Cloud computing
Augmented reality
Social media
Trendrapport PO en VO |
9
Cloud computing
Minder zorgen om techniek, meer profijt van ict
10
| Trendrapport PO en VO
WAT
IMPACT
Overal en altijd uw mail lezen, rekeningen betalen, werken aan
Ook het onderwijs maakt volop gebruik van cloud computing.
een presentatie of een document delen. Het maakt niet meer uit
Er zijn bijvoorbeeld cloud oplossingen voor de elektronische
via welke computer, laptop, tablet of smartphone u inlogt. U kunt
leeromgeving, administraties, mail en tools die (digitaal)
direct bij uw eigen spullen, gewoon verder gaan met waar u mee
samenwerken ondersteunen. Een groot voordeel is dat de school
bezig was. Deze manier van werken neemt hand over hand toe en
zelf geen servers en software hoeft te kopen en te onderhouden.
is mogelijk dankzij cloud computing.
In plaats daarvan abonneert u zich op de functionaliteiten die de school nodig heeft. Omdat het om standaarddiensten gaat met
Cloud computing is het gebruiken van ict-diensten via internet.
veel gebruikers, blijven de kosten relatief gezien laag. Bovendien
Standaarddiensten die de gebruiker (tegen betaling) zelf kan
bewegen de kosten mee met het werkelijke gebruik. Is het gebruik
inrichten. De programma’s en documenten staan op internet in
laag, dan betaalt u minder. En omgekeerd: pieken kunt u goed
plaats van op de eigen computer of server. De gebruiker heeft zo
opvangen.
geen zorgen om de techniek en het onderhoud. Bovendien zijn de diensten overal en altijd vanaf een eigen device beschikbaar.
Door het gebruik van cloud diensten wordt de technische infrastructuur binnen de school eenvoudiger. Er is immers
Cloud computing is overigens niet nieuw. Denk bijvoorbeeld aan
alleen toegang tot internet nodig. Daardoor hoeft er minder
e-mail of telebankieren. Nieuw is wel de groeiende waaier aan
tijd (en dus geld) te worden besteed aan technisch beheer van
nieuwe toepassingen. Cloud computing betekent een fundamentele
de infrastructuur en verschuift de aandacht naar het functioneel
verandering in het denken over en het gebruik van ict. U hoeft
beheer. De school moet regelen dat leerlingen, docenten en
niet meer na te denken over middelen en pakketten, maar over wat
stafmedewerkers toegang krijgen tot de toepassingen. Anders
u wilt bereiken. Ict wordt hiermee een dienst, in plaats van een
gezegd: de school krijgt ruimte (tijd en geld) om aandacht te geven
product.
aan de toepassingsmogelijkheden van ict in het onderwijs- en leerproces en de organisatie.
Trendrapport PO en VO |
11
TOEPASSINGEN
AANDACHTSPUNTEN
Cloud computing verandert niet zozeer de toepassing zelf als
Cloud computing is gebaseerd op een aantal principes.
wel de wijze waarop ict geleverd wordt. En daar ontstaan de
Standaardisatie is er daar één van en dat terwijl u soms
voordelen. Naast de reeds genoemde efficiencyvoordelen biedt
specifieke wensen heeft. Maatwerk betekent vaak zelfingerichte
cloud computing ook mogelijkheden voor flexibel onderwijs.
voorzieningen die een forse extra investering en onderhoud
Een school die gebruik maakt van cloud diensten biedt medewerkers
vragen. Denk hierbij aan de bekende 80/20-regel: vraag uzelf af
en leerlingen altijd en overal toegang tot hun werk en/of
wat de extra 20% maatwerk u waard is. Er ontstaan steeds meer
lesmateriaal. Ze kunnen thuis in dezelfde omgeving (door)werken.
mogelijkheden om maatwerk toe te passen binnen cloud diensten.
Geen gedoe met usb-sticks of gesleep met zware boeken. Niets
Er bestaat overigens niet één cloud dienst die alle functionaliteiten
meer wat ze thuis zijn vergeten; alles wat leerlingen doen, staat
biedt. In de regel zult u dus gebruikmaken van verschillende
immers online. Daarmee is het een belangrijk middel of misschien
diensten, producten en leveranciers. Daarbij moet u er goed
zelfs wel een voorwaarde van onderwijs dat onafhankelijk is van
op letten dat er makkelijk uitwisseling van informatie kan
plaats en tijd. Dit geldt ook voor de docent. Vanuit elke plek kan hij
plaatsvinden en dat de toegang voor gebruikers goed is geregeld.
communiceren of samenwerken met collega’s, leerlingen en ouders. Bijvoorbeeld via communicatieplatforms als Google of Office
Een ander belangrijk principe is dat alle gegevens op het internet
365. Hiermee kan de docent leerlingen of groepen gebruikers op
staan bij uw cloud aanbieder. Een betrouwbare internetverbinding
afstand volgen en begeleiden. Een school kan de functionaliteit
is noodzakelijk. Daarnaast is het belangrijk om als school eigenaar
per gebruiker inkopen. De ene toepassing voor die groep en een
te blijven van de gegevens, te weten wie er toegang toe hebben en
andere voor die. En het jaar daarop kan dat weer wisselen.
hier verantwoordelijkheid voor kunnen nemen. Wat is hierbij de verantwoordelijkheid van de school naar minderjarige leerlingen en medewerkers? Welke invloed heeft de fysieke (internationale) locatie waar de gegevens staan op issues als toegang en privacy? Kunt u, als u van aanbieder wilt wisselen, uw gegevens meenemen? Allemaal zaken om goed uit te zoeken voordat u met een aanbieder in zee gaat. Ondanks alle zaken waar u op moet letten, zien wij de ontwikkeling
naar
cloud
diensten
als
onomkeerbaar.
Regelmatig wordt in dit verband de vergelijking met de elektriciteits- en watervoorziening gemaakt. Er is geen organisatie die zonder kan en toch laten de meeste organisaties deze voorziening met een gerust hart over aan verschillende nutsleveranciers. Met ‘standaard’ ict gaat het snel dezelfde kant op.
12
| Trendrapport PO en VO
VOORBEELDEN Een herkenbaar voorbeeld van cloud computing zijn de
waar je altijd en overal naar toe kunt. De reis er naartoe gaat
elektronische leeromgevingen die op steeds meer scholen gebruikt
via de digitale snelweg, het internet.” De Brug maakt gebruik
worden. Ook zijn bijna alle leerlingvolgsystemen inmiddels
van de clouddienst Google Apps Education en wordt ondersteund
cloud diensten, zoals bijvoorbeeld Parnassys en Esis. Basisschool
door G-Company. Ook Microsoft biedt met Sharepoint en Live@
De Droomspiegel in Almere heeft dit uitgebreid met een portfolio
Edu soortgelijke mogelijkheden. Kraaienbrink: “Iedereen kan
in de cloud. Adjunct-directeur Kristian van den Berg: “We vinden
eenvoudig agenda’s, bestanden en ook webpagina’s maken en
het belangrijk dat leerlingen zicht hebben op hun eigen leerproces
delen. Al snel bleek dat ook leerlingen er prima mee uit de voeten
en dat ze zowel naar hun ontwikkelpunten als talenten kijken.
kunnen. Doordat we het onderhoud uitbesteden aan Google kunnen
Een portfolio in de cloud heeft een groot aantal voordelen voor
we weer meer tijd besteden aan het onderwijs.”
ons. Doordat het portfolio altijd en overal beschikbaar is, kunnen ouders, maar ook opa’s en oma’s meekijken. Deze transparantie
Het voortgezet onderwijs op het Hondsrug College in Emmen heeft
verhoogt de ouderbetrokkenheid. Daarnaast kunnen leerlingen
een speciale absentenregistratie-app ontwikkeld. Docenten krijgen
ook van buitenaf dingen toevoegen aan hun portfolio. Leren vindt
via hun eigen tablet toegang tot de database die ‘in de cloud’
immers ook buiten de school plaats.”
staat. Dankzij de app is de leerling-registratie voor docenten een stuk gebruiksvriendelijker. Ze krijgen per klas de foto’s van de
Mytylschool De Brug werkt mee aan het nieuwe concept
leerlingen te zien en met een vingerklik melden ze of een leerling
De Cloudschool, om plaats- en tijdonafhankelijk werken in een
afwezig is. De cloud maakt het ook mogelijk dat meldingen die via
virtuele school mogelijk te maken. Jan Kraaienbrink, directeur
de administratie binnenkomen direct worden verwerkt. De docent
van de school: “Een cloudschool is een soort school in de wolken
ziet dan meteen of een afwezigheid al dan niet geoorloofd is.
Cloud computing
Social media
Verrijkte content
Augmented reality
Learning analytics
Trendrapport PO en VO |
13
Social media
In contact met de wereld om je heen, altijd en overal
14
| Trendrapport PO en VO
WAT
IMPACT
Altijd en overal in contact zijn met anderen, informatie uitwisselen,
Social media faciliteren het communiceren en samenwerken in
dialoog en debat opzoeken of gezamenlijk kennis creëren. En dat
groepen. In het onderwijs komen deze activiteiten veelvuldig voor.
allemaal los van bestaande organisatie- of landsgrenzen, sociaal-
Nu zijn deze activiteiten nog tijd- en plaatsgebonden. Leerlingen
economische klassen of andere indelingen. Het is mogelijk met
en docenten ontmoeten elkaar fysiek om samen te werken. Social
social media. Toegang tot kennis en kennissen wordt niet meer
media vergroten de mogelijkheden om het samen leren anders te
bepaald door onze directe leefomgeving. Daarmee vergroten
faciliteren. Niet alleen in tijd, maar ook in reikwijdte. Een expert
social media onze fysieke wereld en maken ze het samenwerken
van buiten kan bijvoorbeeld makkelijk via social media bevraagd
(over grenzen heen) makkelijker.
worden of meewerken aan een project.
Social media zijn online platforms waar gebruikers met elkaar
Een tweede aspect dat aanspreekt, is dat social media het
in contact kunnen komen en zelf de inhoud bepalen en verzorgen.
makkelijker maken om met een diversiteit aan groepen te
Met social media verbinden mensen zich met anderen om verhalen,
communiceren. Contact met bijvoorbeeld ouders of organisaties
ervaringen of informatie te delen. Deze verbindingen kunnen
kan soms veel tijd en moeite kosten. Met social media wordt dat
objecten (zoals foto’s, video’s en tekst) vertegenwoordigen of
makkelijker, ook omdat ouders en organisaties mee kunnen doen
mensen met dezelfde interesses en/of kenmerken (zoals netwerken).
wanneer het schikt. Social media brengen scholen in contact met
Denkt u daarbij bijvoorbeeld aan het delen van uw foto’s via
hun omgeving en hebben daarom de potentie om de relatie tussen
Flickr, de kennis die wij gezamenlijk creëren op Wikipedia of
onderwijs en maatschappij te versterken. Groepen die altijd
het uitwisselen van informatie op het zakelijke netwerkplatform
moeilijk of niet bereikbaar waren, worden nu toegankelijk.
LinkedIn. Social media zijn cloud based, dat wil zeggen dat de netwerken altijd en overal toegankelijk zijn. Social media veranderen de manier waarop wij samen leven, leren en werken. Het is mogelijk om onafhankelijk van tijd, plaats en bestaande structuren informatie en kennis te delen en te construeren.
Trendrapport PO en VO |
15
TOEPASSINGEN
AANDACHTSPUNTEN
Social media worden zowel in het primaire als in het
Gedrag in de online wereld is vaak een spiegel van gedrag in de
ondersteunende proces ingezet. Leerlingen kunnen online
fysieke wereld. Veel van de uitdagingen bij offline samenwerken
informatie beoordelen via social media, wat belangrijk is voor
gelden ook online. Zo zijn er zowel in de ‘echte’ wereld als in de
leerdoelen als informatieverwerving en -verwerking. In het
online wereld verschillende omgevingen. Bijvoorbeeld plekken
secundaire proces zien we docenten die met elkaar samenwerken.
waar vooral wordt rondgehangen en plekken die gericht zijn op de
Ze maken nieuw lesmateriaal in wiki’s en delen ervaringen
eigen peergroup. Ook zijn er omgevingen die specifiek zijn gericht
en nieuwe inzichten via communities. Zo werken ze aan hun
op leren en samenwerken. Het doel van zo’n omgeving bepaalt
professionalisering. Ook zijn er de mogelijkheden om de interactie
de mogelijkheden. Door hiervan op de hoogte te zijn, kunt u de
tussen de school en omgeving te verbeteren. Bijvoorbeeld in de
mogelijkheden optimaal benutten en eventuele risico’s inschatten.
communicatie naar ouders of organisaties. Een veilige omgeving is online net zo belangrijk als offline. Met wie wilt u werkstukken delen? Welke onderdelen van de discussie of het leren zijn openbaar en wanneer kiest u voor een besloten groep? U moet weten wat u met wie deelt en waar u dit het beste kunt doen. Privacy en veiligheid zijn belangrijke thema’s. Ook voor profielen geldt dat u een keuze moet maken wat u met wie wilt delen. Is een Twitter- of Facebookaccount privé of gebruikt u het voor contact met leerlingen? En wat kunnen en mogen ze dan zien van uw profiel? De laatste tijd bieden social media meer mogelijkheden om verschillende aspecten van ons profiel aan verschillende groepen te tonen, zoals we dat ook in het echte leven doen. Social media zullen een belangrijke rol spelen in de huidige netwerksamenleving. Het functioneel en mediawijs gebruikmaken ervan wordt steeds meer een basisvaardigheid.
16
| Trendrapport PO en VO
VOORBEELDEN Social media worden onder meer gebruikt voor professionalisering
Ook andere scholen experimenteren met deze vorm van interactie
binnen scholen. Docenten komen in contact met collega’s en
in de klas. Ook David Pijpaert, docent Aardrijkskunde en
wisselen expertise uit. Zo vindt u bijvoorbeeld op de zakelijke
procescoördinator Digitaliseringen op RSG Stad + Esch, schrijft
netwerksite LinkedIn verschillende groepen die interessant
hierover op zijn blog. Hij laat leerlingen samenvattingen van de
zijn voor mensen die in het funderend onderwijs werken, zoals
les delen door middel van Twitter en een bijbehorende hashtag.
Onderwijs 2.0 of Onderwijs met ICT.
De samenvattingen bespreekt hij vervolgens in de les.
Op basisschool De Kleine Beer worden social media veel gebruikt.
Een derde toepassing zien we meer en meer bij de communicatie
In de LinkedIn groep Onderwijs 2.0 geeft Tessa van Zadelhoff
van scholen naar buiten toe. Bijvoorbeeld met ouders, maar ook
aan dat ongeveer de helft van haar collega’s gebruikt maakt van
voor bij het geven van informatie over de school en opendagen.
Twitter. Ook vertelt ze over het gebruik in de klas: “Er zijn ook
Zo houdt het Corderius College in Amersfoort leerlingen in
klassen met een eigen Twitteraccount. Daarnaast gebruiken we
het voortgezet onderwijs via social media op de hoogte van
Twitter binnen projecten om contact te leggen met experts of met
roosterwijzigingen.
andere klassen. Ook binnen de klas experimenteren we hiermee door leerlingen via Twitter een antwoord op een vraag te laten geven. Of door leerlingen te vragen iets in 140 tekens of minder te omschrijven.”
Cloud computing
Social media
Verrijkte content
Augmented reality
Learning analytics
Trendrapport PO en VO |
17
Verrijkte content
Leren als interactieve, multimediale ervaring
18
| Trendrapport PO en VO
WAT
IMPACT
Meer weten over de Grand Canyon? Naast het lezen uit een boek
Verrijkte content onderscheidt zich van het huidige leermateriaal
kunt u de kloof nu ook ervaren zoals hij 300 jaar geleden was. Daal
op een aantal onderdelen. Het is een geĂŻntegreerde combinatie
af en zoom in op de flora en fauna van het gebied. Zie hoe de
van tekst, beeld, geluid en film. Het is volledig interactief; u
kloof ontstaan is. Leer over de betekenis van de Grand Canyon aan
kiest zelf voor welke specifieke onderdelen u extra toelichting
de hand van ervaringsverhalen van indianen. Uw kennis over de
wilt en op welke manier. Leren kan zo een multimediale en
Grand Canyon kunt u toetsen aan de hand van interactieve vragen.
verrijkte leerervaring worden. Met verrijkte content maakt u
Het lezen of leren over een onderwerp wordt op deze manier een
het leermateriaal op een eenvoudige manier betekenisvoller en
interactieve en sociale belevenis.
actueler. Zo sluit u beter aan op de verschillende leerbehoeften en belevingswerelden van leerlingen. Het grijpt in op het soort
Verrijkte content is de toepassing van verschillende technologieĂŤn
onderwijsactiviteiten. Sterker nog, leerlingen kunnen ook zelf
bestaande uit onder andere het semantisch web. Dit zijn
content aandragen en verzamelen. Hierdoor wordt het voor
technologieĂŤn die verbanden tussen woorden in teksten kunnen
leerlingen eenvoudiger om actie en zelfstandig leermateriaal op
herkennen. Het geeft betekenis aan teksten, net zoals wij mensen
maat tot zich te nemen. Ze kunnen hun eigen tempo en diepgang
dat doen. Zo kunt u op internet makkelijker vinden wat u zoekt.
bepalen. Dit betekent dat de hele werkwijze kan veranderen
Daarnaast bevat het GPS. Deze techniek zorgt ervoor dat er
en docenten anders en effectiever kunnen worden ingezet.
ingespeeld kan worden op de locatie van de gebruiker, bijvoorbeeld
Doordat kennis en basisvaardigheden via deze verrijkte content
de leerling. Hierdoor wordt het gebruikte leermateriaal verrijkt
overgedragen kunnen worden, heeft de docent meer ruimte om
met relevant materiaal van de betreffende locatie. Social media
leerlingen te begeleiden in hun individuele leerproces. Hij kan
zijn een onlosmakelijk onderdeel geworden van de content. U
verdieping en reflectie bieden en meer persoonlijke en adaptieve
maakt kennis met de ervaringen van andere gebruikers, doordat
hulp geven. Verrijkte content heeft de potentie de kwaliteit en de
zij hun aantekeningen en commentaren aan de content toe
doelmatigheid in het onderwijs te verhogen.
kunnen voegen. Er is constante feedback mogelijk, doordat er via klikgedrag en toetsing een optimale set aan informatie wordt klaargezet. Bovendien kunt u het materiaal aanpassen en zelf naar keuze arrangeren. Met deze mogelijkheden krijgt de wereld van leermaterialen een nieuwe dimensie.
Trendrapport PO en VO |
19
TOEPASSINGEN
AANDACHTSPUNTEN
Met het gebruik van verrijkte content sluit u gemakkelijker aan op
Inzet van verrijkte content kan de rol van de docent en de
de belevingswereld van de leerling. U kunt leermateriaal meer in
organisatie van het leren veranderen. Doordat het leermateriaal
een betekenisvolle context plaatsen, zodat leerlingen het nut van
van boek naar software transformeert, wordt kennis van ict
de leeractiviteiten beter inzien en daardoor meer gemotiveerd
nog belangrijker. De docent staat voor een complexe opgave:
raken. Doordat nieuwe elementen makkelijker toegevoegd
technologische, didactische en vakinhoudelijke kennis op zo’n
kunnen worden, sluit u aan op de actualiteit of op de specifieke
manier integreren dat de content optimaal aansluit bij de
regionale context. Bovendien helpt het u om leerlingen meer op
leerbehoefte van zijn leerlingen én past binnen de mogelijkheden
maat te bedienen en ze op een effectieve wijze zelfstandig te
die de school biedt. De school moet hierbij zorgen voor goede
laten werken. Sommigen lezen liever een tekst, anderen bekijken
middelen en (inhoudelijke en functionele) ondersteuning.
liever een filmpje en weer anderen kunnen beter uit de voeten met
Daarnaast wordt de rol van begeleiding, zowel qua leerproces als
oefeningen voordat ze zich in de theorie verdiepen. Met verrijkte
inhoudelijk, nog belangrijker.
content kunnen docenten en leerlingen zelf kiezen met welke vormen ze werken. Daarnaast kunnen leerlingen ook zelf materiaal
Door verrijkte content verandert de relatie met methodes en
aandragen en hun ervaringen hiermee delen.
uitgeverijen. Steeds meer methodes en lesmaterialen maken gebruik van de beschreven technologieën. Veel uitgeverijen experimenteren met het laten ‘praten’ van content in gesloten applicaties met het web. Docenten kunnen makkelijk andere content koppelen aan de methode of kunnen bepaalde onderdelen taggen. Waar we goed met elkaar op moeten letten zijn vragen als: van wie zijn de tags, relaties en toegevoegde content? Kan iedereen ze gebruiken of alleen mijn school?
20
| Trendrapport PO en VO
VOORBEELDEN De Lentiz onderwijsgroep maakt gebruik van tablets. Serge de Beer,
heeft aan meer informatie. Die verschijnt vervolgens in de vorm
coördinator Onderwijs & ICT zette deze middelen in om leerlingen
van audio en beeld. U ervaart het Achterhuis bijna alsof u er
te ondersteunen bij het lezen in het iLove Reading project.
daadwerkelijk bent.
“Het project ‘iLoveReading’ is bedoeld voor vmbo-leerlingen uit het leerwegondersteunend onderwijs”, aldus De Beer.
Het mooiste voorbeeld zien we misschien wel bij ‘Our Choice’,
“Het merendeel van hen heeft geen leesachtergrond. We werken
een nieuw interactief magazine van Al Gore op de iPhone, iPod
met een applicatie die voorleest. Niet met een computerstem,
touch en iPad. Het bevat tekst en uitleg, 250 foto’s, 50 minuten
maar met een menselijke stem. Tegelijkertijd wordt het woord
aan documentairevideo’s en 30 grafieken en tabellen die
dat uitgesproken wordt onderstreept. Een soort karaoke dus.”
gemanipuleerd kunnen worden. Our Choice gaat over de relatie
Naar aanleiding van dit project willen ze op school de volledige
tussen milieu en economie, behandelt verschillende vormen van
methode Nederlands overzetten naar de voorleesapplicatie.
schone energie en blikt terug en vooruit. Elke foto en video bij
De Beer: “Natuurlijk is het belangrijk dat docenten
een tekst kunt u vastpakken en vergroten, maar ook kunt u met een
geprofessionaliseerd worden, zodat ze kunnen werken met de
pinch-beweging een illustratie verkleinen en verslepen.
technologie.” De officiële website van het Anne Frankhuis geeft ook een mooi beeld van verrijkte content. Online kunt u een rondleiding krijgen door het Achterhuis en ronddwalen door de ingerichte ruimtes. U kunt zelf uw route kiezen en bepalen wanneer u behoefte
Cloud computing
Social media
Verrijkte content
Augmented reality
Learning analytics
Trendrapport PO en VO |
21
Augmented reality
De echte wereld verrijkt met digitale informatie
22
| Trendrapport PO en VO
WAT
IMPACT
U loopt over de Dam in Amsterdam en krijgt tegelijkertijd
Augmented Reality kan een directe koppeling maken tussen
informatie over de betekenis van het Nationaal Monument of
leermateriaal en praktijk. Informatie wordt just-in-time en in de
beelden van de Dam rond 1900. U leert een fietsband plakken aan
context aangeboden, waardoor het zinvoller en betekenisvoller
de hand van een interactieve instructie. In een oogopslag kunt u
wordt. Dit draagt bij aan een dieper begrip van de inhoud door
zien welke woningen in de buurt te koop staan en wat deze waard
de leerling. Augmented Reality heeft de potentie om onderwijs
zijn. Of u bekijkt de invloed van de zon op de bouw van een wijk.
buiten de muren van de school te brengen en het beter te
Het is allemaal mogelijk wanneer we de wereld van Augmented
integreren met de ‘echte wereld’. Doordat vrijwel elke mobiele
Reality binnentreden. Augmented Reality verrijkt de wereld op
telefoon tegenwoordig de mogelijkheden van Augmented Reality
een zelfde manier zoals wij die zien bij digitale informatie. De
ondersteunt, is deze technologie binnen handbereik.
waarneming van de realiteit van de gebruiker wordt aangevuld met relevante informatie. Waar en wanneer hij dat nodig vindt. We kunnen twee toepassingen van Augmented Reality onderscheiden: toepassingen vanuit de PC en mobiele toepassingen. Bij de eerste toepassing laat de gebruiker bijvoorbeeld met een webcam en speciale software 3D-objecten en videofragmenten op de computer verschijnen. Bij de tweede toepassing maakt de gebruiker bijvoorbeeld met een digitale camera een opname van een object. Zodra de software het beeld herkent, verschijnt op het beeldscherm relevante informatie hierover. Denk aan tekst, statistieken of een foto. Augmented Reality legt een digitale laag over de fysieke wereld heen. Hierdoor gaan de werkelijkheid en de virtuele wereld in elkaar over.
Trendrapport PO en VO |
23
TOEPASSINGEN
AANDACHTSPUNTEN
Augmented Reality wordt veel gebruikt om locatiespecifieke
Augmented Reality is te gebruiken op devices als smartphones,
informatie weer te geven. In ervaringsgericht onderwijs kan dat
tablets en laptops. Mobiele toepassingen hebben wel een camera,
veel voordeel opleveren. Zo koppelt u bijvoorbeeld lesmateriaal
een locatiebepaling (GPS) en een goede internetverbinding nodig
aan de dagelijkse praktijk of werkelijkheid. Natuuronderwijs kan
om toegang te krijgen tot het materiaal. Voor het gebruik van
daadwerkelijk buiten gegeven worden. Geschiedenis komt weer tot
Augmented Reality op laptops en computers geldt vaak hetzelfde
leven door deze te koppelen aan de huidige situatie. Het beeld van
als voor de mobiele apparaten. Het merendeel van de huidige
de natuur, de geschiedenis of het lichaam wordt met Augmented
computers is krachtig genoeg om zonder moeite Augmented Reality
Reality verrijkt met de informatie uit de tekstboeken. Zo koppelt u
te kunnen gebruiken.
lesmateriaal en opdrachten aan de praktijk. Bovendien kunnen de ervaringen van eerdere leerlingen eraan worden toegevoegd.
Augmented Reality heeft veel potentie, maar zal in de toekomst voor het onderwijs rendement op gaan leveren als er echt
Aan de andere kant kan Augmented Reality ook de inhoud van
relevante toepassingen worden ontwikkeld. Toepassingen voor het
het tekstboek verrijken. Veel techniek of praktijkmateriaal is te
onderwijs zijn op dit moment nog volop in ontwikkeling. Buiten
specifiek of te duur voor een school. Door het scannen met een
het onderwijs zien we al de nodige interessante toepassingen.
webcam van een marker in een lesboek, kunnen bijvoorbeeld
Omdat zelf ontwikkelen duur is, is het verstandig om op een
3D-modellen in beeld komen. Door het bewegen van de marker
creatieve wijze te experimenteren met de toepassingen uit andere
kan een leerling het 3D-model vanuit alle hoeken bekijken.
sectoren.
Machines, planten, auto’s en gebouwen zijn door de leerlingen zo beter te bestuderen. Naast het gebruik van 3D-modellen kunnen bijvoorbeeld ook links worden geplaatst naar filmpjes, websites en wiki’s.
24
| Trendrapport PO en VO
VOORBEELDEN Augmented Reality maakt het mogelijk om voorwerpen en
zijn informatielagen (layers) geplaatst. Leerlingen kunnen die ter
ontwerpen van alle kanten te bekijken door ze als 3D-model in
plaatse met een tablet opvragen. De layer brengt het betreffende
beeld te brengen. Basisschool de Achthoek in Amsterdam maakt
onderdeel groot in beeld en legt een link met relevante websites,
hier gebruik van. Met het project ‘Wat je ook bedenkt, het kan…’
foto- en filmmateriaal, opdrachten en informatie uit een wiki.
gingen leerlingen aan de slag met Google SketchUp. De opdracht was: iets maken wat in de omgeving van de school past. Tijdens de les kunnen leerlingen hun eigen ontwerp en dat van anderen bekijken met behulp van Augmented Reality op hun PC of Netbook en in de klas op het Digibord. Vervolgens deelt de leerkracht met behulp van ARSights en 3Dvia de ontwerpen met bijvoorbeeld de ouders of andere scholen. Prinsentuin Oudenbosch is een vmbo-school die Augmented Reality heeft opgenomen in het lespakket. Op de groenschool zijn twee helofytenfilters in de tuin aangelegd. Deze filters zuiveren riool- en afvalwater met behulp van planten. Voor de vmboleerlingen is een innovatief lespakket ontwikkeld. Leerlingen maken gebruik van een tablet. Op verschillende punten in de vijver
Cloud computing
Social media
Verrijkte content
Augmented reality
Learning analytics
Trendrapport PO en VO |
25
Learning analytics
Studieadvies op basis van intelligente data-analyse
26
| Trendrapport PO en VO
WAT
IMPACT
Hoe kunt u op basis van grote hoeveelheden informatie
Met learning analytics krijgt u gemakkelijker grip op de
gefundeerde voorspellingen doen over het leerproces van een
leerprocessen en leeropbrengsten waardoor uitdagingen als het
leerling? Waar kan hij versnellen, waar is behoefte aan meer
vergroten van de kwaliteit en het verhogen van de doelmatigheid
verdieping? Waar voorziet u problemen en welke oplossingen
haalbaar worden. Learning analytics maakt het niet alleen mogelijk
zijn het meest effectief voor deze leerling? Met learning analytics
om analyses te maken voor en van individuele leerlingen, maar ook
kunt u alle gegevens die beschikbaar zijn over en van leerlingen
op het niveau van de leerkracht, de opleiding of de school. U wordt
vakkundig inzetten. Dit helpt u om het leerproces te bevorderen.
bewuster van de impact van bepaalde onderwijsinterventies en kunt kritischer de keuze maken voor bepaalde investeringen en het
Learning analytics maken het mogelijk om van de grote hoeveelheden
rendement hiervan. Leerlingen kunnen zichzelf beter monitoren
informatie die in verschillende databases verzameld worden
en docenten kunnen de leerlingen beter begeleiden. U maakt
intelligente analyses te maken. Ze combineren en visualiseren
gebruik van een zeer compleet dashboard van de resultaten van
grote hoeveelheden data en vereenvoudigen de analyse daarvan.
uw team. Dit levert waardevolle sturingsinformatie op en maakt
Learning analytics voegt aan leerlingvolgsystemen meer informatie
het gemakkelijker om aan uw verantwoordingsplicht te voldoen.
toe, doordat het data uit verschillende omgevingen combineert.
Resultaten worden transparanter en interventies inzichtelijker.
Daarnaast koppelt learning analytics dezelfde informatie van andere scholen en gelijke leerprocessen aan de beschikbare data. U krijgt direct inzicht in welke leeractiviteiten welke resultaten opleveren. In een tijd waarin veel activiteiten van leerlingen digitaal en online gebeuren, helpt deze technologie u om de informatie zinvol en betekenisvol in te zetten bij het vormgeven van uw onderwijs.
Trendrapport PO en VO |
27
TOEPASSINGEN
AANDACHTSPUNTEN
Praktisch gezien bieden learning analytics nieuwe informatie en
Learning analytics hebben de potentie om zich tot een krachtig
inzichten. U kunt daardoor leermateriaal op maat aanbieden, maar
hulpmiddel voor het leren te ontwikkelen. Daarbij is wel belangrijk
u krijgt tegelijkertijd meer inzicht in het rendement van bepaalde
dat ze op de juiste manier worden ingezet. Martin Weller, van
leeractiviteiten. Het wordt inzichtelijk wat goed werkt voor
International Conference on Learning Analytics & Knowledge,
iedereen en wat goed werkt in specifieke gevallen, waar leerlingen
maakt bijvoorbeeld onderscheid tussen analytics voor leerlingen
zich in hun leerroute bevinden en wie er extra ondersteuning
en analytics van leerlingen. Het eerste betekent dat de data ten
of verdieping nodig heeft. Ook krijgt u concrete adviezen over
dienste staan van de student, zeg maar een soort persoonlijke
vervolgactiviteiten. Denkt u bijvoorbeeld aan de techniek die een
leerassistent voor de student. In de tweede situatie worden de
bedrijf als Amazon gebruikt wanneer u online een boek bestelt.
data vooral gebruikt als sturingsmechanisme van de instelling.
Automatisch ontvangt u suggesties voor boeken die lezers van
De functie dient vooraf helder te zijn voor alle betrokkenen.
uw gekozen boek ook waardeerden. Zo wordt het makkelijker
En net als bij cloud computing geldt ook hier de vraag: van wie
leerlingen met specifieke leervragen en leerbehoeften te helpen.
zijn de gegevens en hoe kunnen of mogen ze worden gebruikt?
Een andere toepassing is het voorspellen en uiteindelijk bestrijden
Een goed antwoord is nodig voordat u met learning analytics aan
van schooluitval. Door consequent de voortgang van leerlingen
de slag gaat.
te registreren en die te vergelijken met andere leerlingen die hetzelfde gedrag vertonen, kunt u een goede voorspelling doen van
Learning analytics kunnen op verschillende schaal worden
uitval. Dit maakt het mogelijk tijdig in te grijpen.
toegepast. U hoeft niet meteen flink te investeren of complete analyseafdelingen op te bouwen. Ook eenvoudige toepassingen kunnen al de nodige rijke informatie opleveren. Daarbij is wel van belang dat u van tevoren goed bedenkt wat voor informatie u zoekt. Een andere succesfactor is de vaardigheid om de analyseresultaten te kunnen vertalen in uitvoerbare acties. Uw eigen interpretatie blijft natuurlijk essentieel. Learning analytics is een informatiehulpmiddel. U kunt het zien als suggesties, maar u blijft de controle hebben over de keuze van deze suggesties. Net als bij het rijden van een auto: u zit achter het stuur en bepaalt de richting. Gaat het lampje van de benzinetank branden, dan bepaalt u zelf of u bij een tankstation stopt.
28
| Trendrapport PO en VO
VOORBEELDEN Learning analytics bevinden zich nog grotendeels in de concept-
hun leeftijd. De oefeningen worden automatisch geanalyseerd en
en pilotfase. Hier en daar duiken wel al (delen van) eerste
teruggekoppeld aan de docent.
toepassingen op. In veel elektronische leeromgevingen wordt een lichte vorm van learning analytics toegepast om grip te houden op
Een ander voorbeeld zien we buiten de onderwijscontext, maar
de voortgang van leerlingen. Bijvoorbeeld in een docentenmonitor
illustreert wel goed wat er mogelijk is. De app Runkeeper is
het klikgedrag en de gemaakte oefeningen analyseren en de
ontwikkeld voor hardlopers. Hij registreert niet alleen hoe lang,
uitkomsten relateren aan de cijfers van de toets. U ziet wanneer
ver en snel iemand loopt, maar onthoudt ook de gelopen route,
het tijd is om over te stappen naar het volgende onderdeel, of
de verbruikte calorieĂŤn en de intensiteit gedurende de training
een leerling veel meer tijd nodig heeft en achterloopt of wat de
door de hartslag te monitoren. Bovendien geeft hij nieuwe
beste vervolgactiviteit is. Het gaat hierbij dus vooralsnog om de
routes en suggesties voor trainingsgenoten in de buurt die een
analytics van leerlingen.
soortgelijk trainingsprogramma aanhouden. Met al deze data is de app in staat een trainingsprogramma op maat te adviseren voor
De Rekentuin is ontwikkeld door de Universiteit van Amsterdam
bijvoorbeeld het lopen van een marathon.
(UvA) om de rekenontwikkeling van kinderen gedetailleerd in kaart te brengen. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van een nieuwe manier van computer adaptief testen, zodat elk kind sommen aan krijgt geboden op zijn eigen niveau. Dit maakt de Rekentuin uitdagend voor zowel zwakke als (zeer) goede rekenaars, ongeacht
Cloud computing
Social media
Verrijkte content
Augmented reality
Learning analytics
Trendrapport PO en VO |
29
Meer informatie Met deze publicatie schetsen we op een beknopte wijze de ict-ontwikkelingen die volgens ons de komende jaren invloed zullen hebben op het onderwijs. Voor meer informatie, actuele voorbeelden, een online versie van het rapport ĂŠn ervaringen van gebruikers verwijzen wij u naar de volgende omgeving:
http://innovatie.kennisnet.nl/trendrapport
30
| Trendrapport PO en VO
Colofon Tekst Stephanie Ottenheijm Wilfred Rubens Suzanne Schut Pieter Vorstenbosch
Druk OBT bv, Den Haag November 2011
Vormgeving The Public Group Sommige rechten voorbehouden Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(s) en Kennisnet geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolkomenheden. Creative commons Naamsvermelding 3.0 Nederland (CC BY 3.0) De gebruiker mag: • Het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven • Remixen - afgeleide werken maken Onder de volgende voorwaarde: • Naamsvermelding - De gebruiker dient bij het werk de naam van Kennisnet te vermelden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat zij daarmee instemt met uw werk of uw gebruik van het werk).
ISBN: 978-90-77647-50-9
Trendrapport PO en VO |
31
Stichting Kennisnet Paletsingel 32 2718 NT Zoetermeer Postbus 778 2700 AT Zoetermeer T 0800 - 32 12 233 I kennisnet.nl
Kennisnet. Leren vernieuwen.