Mātauranga mouri - Nā Tonga Karena, Te rau Whakaihoiho o Parininihi Ki Waitotara

E kore peange e taea e au ngā kōrero katoa e hāngai nei ki ngā tū āhuatanga o te mouri te tuhi mai ki tēnei whārangi. Engari kua ara ake tēnei kupu, ā, e poipoia ana e te ngutu tangata, otirā, ko te kano tangata e manawanui ana ki ngā kura o roto mai i te taiao. Ko te tokopae hoki o taua kano tangata, i ahu mai i ngā whare wānanga, ka mutu, kua āhua toka i a rātou hō rātou ake whakamāramatanga me te kupu nei ko te mouri. I konā rā, i tokona ake te whakaaro kia matapakihia ētehi āhuatanga o te kupu nei kia paku whakairihia ake ki te pātū o te whare tūranga kōrero nei mei kore e hura mai ai ki a tātou ngā kōrero tika, ngā māramatanga onāianei. Waihoki kia pēnei ana nō te mea ka whakapapahia ana i tō nāianei kōrero, ehara – ka tata mārire mai kō tō nehe, ko te ao o tuawhakarere ki roto i ā tātou kōrero.

Nō roto mai i ngā kura taiao e meinga ana e ētehi te kōrero, he kaitiaki ahau. Ka whakahuatia mai tēnei kupu anō nei e mārama ana ki ngā āhuatanga katoa i whāia rā e ō tātou tūpuna ki te ‘tiaki’ i te taiao. He kano tangata hēnei. Ko ō rātou pūmanawa e tauawhiawhi ana i te ātaahuatanga o te taiao me te manawa kawa hoki ki te urutanga mai o ētehi, ahakoa tauhou, ahakoa whanaunga me tā rātou uru poka noa mai, ā, he mahi tānoanoa, he tuku kōpiropiro, he takahi manea, he whakaparuparu i ngā wai Māori te hua o ā rātou mahi. Ko te aroha kau ake – kei te hono kaha tēnei ki tā te Ao Pākehā i mahi ai mai anō i te taenga mai ki te noho ki Aotearoa nei, ā, nāwhai ā kua rite ki te whenua e noho nei tātou ināianei. Heoi, ehara i te mea mā te ao rāwaho anake tēnei wairua whakatūpato. Ko tētehi kōrero o tēnei pito o te motu, e pupuru ana i te kōrero mō te ika roa nei a Māui. E kīia nei ko te ika i whakaraua kutikuti pekapeka. He hokinga mahara ki ngā tēina o Māui mua me tā rātou takahi i te mana tapu nui o te ika i hī ake rā e Māui mua. Ka heke iho te kōrero ki hāna uki, ā, kei reira tonu te whakatūpato kia kaua e wareware ki te tapu o tēnei whenua, hāunga ngā mahi a ō tātou tūpuna.

Ko te akoranga kei roto – he tapu tēnei whenua, he mea hī e te tupua, ā, e nohoia nei e te tangata. Ko tāna mahi he ako me pēwhea e manaaki e pupuru ai hoki i te mouri o te whenua taketake nei. Ki te kīia koe he tangata whenua koe, kua herea koe ki ngā mahi a ō tātou tūpuna, ka arohia e koe ngā tū āhuatanga o te ‘kaitiaki’, tērā e whakatinana ai, tērā e whakangaromia ai i tā te kūware i waiho poka noa mai ai. Kei konā hoki e mea ana – ko tāu nā he whakatauira i tō māramatanga e mōhio ana koe i te huarahi whakaoraora i te awa kia koiora ai, i te ngahere kia wao tapu nui ai, i te wai moana kia waitai tonu ai, i ngā tamariki o Tāne, o Tangaroa tū ki uta, tū ki tai kia hoki mai ai, kia ora tonu ai. E mōhio ana rānei ki te rāhui i te kai ahakoa tāu nā hiahia ki te kai i hērā kai. Kāore hoki i tua atu i te mōhio me pēhea e mou ai i te tapu e whakatapu ai rānei i te ao e noho nei tātou. Tērā te hua o te pupuru i te mouri o te taiao – ka rongo ki tōna kawa hautapu, ka hou mai ki roto i te ngākau tangata ko tā ngā tūpuna i rongo ai, ka mutu, ka whakaaturia ko te tū a te Māori ko tana aroha nui ki te tapu o te ao e noho nei te Māori – ko te whakatoka i te mouri kia tapu ai. Ko te kōrero o Huirangi Waikerepūrū, “Kotahi anake te mahi o te mouri – he pupuru.”