7 | HET GROTE TEKORT
de harlekijnorchis (een wilde orchidee) zo goed als verdwenen in Vlaanderen. Als het gaat over de Vlaamse Rand rond Brussel zouden we kunnen stellen dat de geelgors, een vogelsoort die vooral leeft in gebieden met veel kleinschalige landschapselementen en kwaliteitsvolle graslanden met kleine bosjes in de buurt, ernstig bedreigd is. Zo staat de boerenzwaluw in Vlaanderen op dit ogenblik gekwalificeerd als ‘achteruitgaand’. De status van al die soorten wordt af en toe herzien. Voor sommige soorten gebeurt dat om de twintig jaar, voor andere langer, voor nóg andere zijn er te weinig gegevens om een wetenschappelijk onderbouwde status te bepalen.
De VER’S
Dieren en planten staan onder grote druk Het aantal dieren en planten die het niet zullen halen, wordt stilaan groter. Het tekort stijgt, ook in onze regio. Dat is geen goede evolutie.
TEKST Herman Dierickx • FOTO Filip Claessens
D
e jongste maanden was er nogal wat aandacht voor de toestand van de biodiversiteit, zowel bij ons in Vlaanderen als wereldwijd. Die aandacht is nodig, want er gebeurt nogal wat met onze fauna en flora. In dit artikel geven we een overzicht van de situatie dicht bij ons. Maar eerst een beetje verduidelijking over enkele basisbegrippen zodat we de huidige toestand correct kunnen interpreteren.
Leefgemeenschappen Zo gaat het dikwijls over ‘leefgebied’ of ‘biotoop’, wat min of meer overeen komt met ‘habitat’. Wetenschappers hebben het bijvoorbeeld over een eiken-beukenbos. Dat gaat dan over bosgemeenschappen waar eik en beuk dominant zijn, maar waar nog veel andere boom- en struiksoorten thuishoren. Tegelijk groeien er specifieke niet-houtige plantensoorten, ‘kruidachtigen’ 4
RANDKRANT
in het jargon, samen met mossen, korstmossen, paddenstoelen, maar ook insecten, vogels, zoogdieren, amfibieën,… Kortom alles wat leeft. Samen vormen ze een leefgemeenschap die een specifiek leefgebied of biotoop bevolkt. Sommige van die biotopen, zoals bijvoorbeeld natte heide of bepaalde bostypen (zoals bronbossen) verkeren vandaag in een slechte staat. Dat wil zeggen dat veel soorten die daar thuishoren niet (meer) aanwezig zijn.
In wetenschappelijke kringen spreekt men over de bedreigingen van onze fauna en flora in vijf ‘VER-s’: VERdroging, VERsnippering, VERmesting, VERgiftiging en VERpesting. Daar kun je ongetwijfeld nog andere bij verzinnen. Voor sommige planten en dieren is VERbossing een probleem. Als je een leefgemeenschap van natte graslanden niet meer beheert, krijg je spontane opslag van wilgen, elzen, berken en dergelijke. Daardoor verdwijnen de planten en insecten die daar oorspronkelijk leefden en dat is dan een achteruitgang van de aanwezige natuurwaarden. Uiteraard komen er met de verbossing andere soorten in de plaats, maar de vraag is: welk leefgebied moet blijven bestaan? Dat zijn erg moeilijke afwegingen waar mensen met een verschillende achtergrond – wetenschappers, landbouwers, natuurbeschermers, politici, omwonenden – andere meningen over kunnen hebben. Wat moet er dan gebeuren? Wie heeft uiteindelijk het laatste woord? Dat ligt soms heel gevoelig. Fenomenen als VERpaarding, VERrommeling en VERwaarlozing zijn meestal ook ongunstig voor de natuurwaarden.
Gemengd beeld
Als we de feitelijke toestand van de biodiversiteit in Vlaanderen bekijken, dan zien we een gemengd beeld. Het is niet allemaal eenduidig, maar we zien wel bepaalde tendensen. Zo valt het op dat veel soorten uit landbouwgebied het de jongste jaren bijzonder slecht doen. Denk bijvoorbeeld aan de veldleeuwerik en de akkerboterbloem. Ook in de Rand zijn dat soorten die onder zware druk staan. De bossoorten doen het duidelijk beter, maar De rode lijst sommige soorten zitten in de lift en andere gaan En dat brengt ons tot een ander belangrijk begrip: achteruit. Tot de eerste categorie behoren onder rode lijstsoorten. Dat gaat over planten en dieren meer de kleine ijsvogelvlinder en de grote weerdie in hun voorbestaan bedreigd zijn. Die bedrei- schijnvlinder. Maar soorten als heelkruid (een plant) ging is steeds verbonden aan een gebied, bijvoor- en de zwarte mees (een vogel) doen het niet goed. Als we kijken naar graslandsoorten zien we dat beeld Vlaanderen of België of ‘de wereld’. Zo is de ijsbeer wereldwijd bedreigd, staat de korhoen zich een gemengd beeld aftekent. Soorten als pinksterbloem gaan achteruit, maar knoopkruid (vogel) op de rand van uitsterven in België en is
