OLGA COSTA (1913 - 1993) Obra: Vendedora de frutas, 1951 ร leo sobre tela, 195 X 245 cm Museo de Arte Moderno, INBA, CNCA
Michoacรกn
portada4652-08.indd 1
10/30/07 5:30:19 PM
NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA
GRUPO
POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA
Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país. Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:
COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.
Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.
A^Wgd YZ iZmid Zc aZc\jV ejg eZX]V! B^X]dVX{c# :aVWdgVYd Zc aV 9^gZXX^ c <ZcZgVa YZ :YjXVX^ c >cY \ZcV YZ aV HjWhZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c 7{h^XV YZ aV HZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c E Wa^XV
6jidg EZYgd B{gfjZo ?dVfj c
>ajhigVX^ c n ;did\gV[ V 6gX]^kd >Xdcd\g{ÄXd YZ aV 9^gZXX^ c <ZcZgVa YZ :YjXVX^ c >cY \ZcV
9^hZ d YZ EdgiVYV 8db^h^ c CVX^dcVa YZ A^Wgdh YZ IZmid <gVij^idh! Xdc aV XdaVWdgVX^ c YZ Aj^h 6abZ^YV
>ajhigVX^ c YZ EdgiVYV ¹KZcYZYdgV YZ [gjiVhº! Da\V 8dhiV &.&("&..( ÔaZd hdWgZ iZaV &.*&!&.* m ')* Xb# BjhZd YZ 6giZ BdYZgcd! >C76! 8C86 GZegdYjXX^ c Vjidg^oVYV edg Za >chi^ijid CVX^dcVa YZ 7ZaaVh 6giZh n A^iZgVijgV
;did\gV[ V YZ EdgiVYV ?Vk^Zg =^cd_dhV 9#G# >ajhigVX^ c YZ EdgiVYV/ Da\V 8dhiV$>C76 9#G# HZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c E Wa^XV! &..+
6g\Zci^cV Cd# '-
8da# 8Zcigd! 8#E# %+%'.
B m^Xd! 9#;#
>H7C .+-"'.".&'."( ISBN 978-968-29-9129-5 Primera edición 1996 HZmiV gZ^begZh^ c '%%( Décima sexta reimpresión 2013 H ei^bV gZ^begZh^ c '%%) DXiVkV gZ^begZh^ c '%%* Impreso en México CdkZcV gZ^begZh^ c '%%+ 9 X^bV eg^bZgV gZ^begZh^ c '%%- 9 X^bV hZ\jcYV gZ^begZh^ c '%%. >begZhd Zc B m^Xd
pl 4652-09.indd 1
10/24/08 10:41:47 AM
4652 pags 1-32.indd 2
11/13/06 8:30:39 AM
P'urhepecha jimpo Lengua purĂŠpecha MichoacĂĄn Primer grado
4652 pags 1-32.indd 3
11/13/06 8:30:41 AM
PRESENTACIÓN
E
ste libro de texto está dirigido a las niñas y los niños indígenas que cursan la educación primaria, tiene el propósito de favorecer el aprendizaje de la lectura y la escritura de la lengua indígena que se habla en su comunidad. Se espera que este libro sea utilizado en forma creativa, tanto por el profesorado como por las niñas y los niños, en este ciclo escolar y los subsecuentes, para dar respuesta a los problemas particulares que se presenten en el desarrollo de la expresión escrita y la comprensión lectora. En el libro se encuentran diferentes textos, algunos hablan del entorno físico de los alumnos, objetos y cosas que hay en la comunidad, y otros se refieren al entorno social y cultural, pues relatan las costumbres, fiestas y leyendas de la región. Su elaboración estuvo a cargo de profesores indígenas bilingües con experiencia en la enseñanza de su lengua materna así como con profundo conocimiento de la cultura de sus comunidades. Para la redacción, los autores consideran el enfoque comunicativo propuesto en el Plan y Programas de Estudio para la Educación Primaria 1993. Este libro de texto podrá ser enriquecido a partir de las observaciones y consideraciones que profesores, padres de familia, comunidades y organizaciones civiles indígenas realicen acerca del lenguaje utilizado, los contenidos, las ilustraciones, el formato y la presentación.
4652 pags 1-32.indd 5
11/13/06 8:30:41 AM
MITPITARAKUA Takukukata arhintskua p'urhe jimpo karakata, únasti eratsiparini eskaksi sapicha úaka uénatarani jorhenkua p'irani, karani ka arhintani imechari uantakua jimpo.
Jorhenkua enka intsinaka takicha imechari uantakua jimpouati, jimpoka isi úaka sési kurhankuntani iámentu ampe ka no úkua jukani sési p'irani jorhenkuechani ka ísi jimpo sánteru sési marhuatani jorhenkueri ampe. Arini takukukatani karasti jorhentpiri p'urhecha enkaksi mítika anchikuarhini jorhenkueri ampe sapichani jinkuni, enkaksi sési mítika uantakueri ka mímixikuari ampe. Ari úkatesti jimpani jorhenkuani erankuntaparini enka úkata jaka ka marhuauaka iámentu jorhenkuecharhu 1993 uéxurhini uératini, ísi jimpo p'urhechari jorhenkua no tátsepani pakaratini jauati, iámentu ampe jimpanerantskata jarhasti eska néna enka uétarhinchani jaka juchari sapirhaticha. Arini takukukatani úati sánteru ampe kúnarhitani méntku ísi; eska ne na énka uétarhipaka énka ari ánchitanani jauaka ka énka jucha exeaka éskaksi sapicha kueratanchasinka uantakueri ampe ka mimixikuari ampe. Eratsikuecha énkaksi jatsiaka jorhentpiricha, táti jémpecha, iretecha, ka kúnkuarhikua p'urhecha kánikua jukaparhasti ka marhuakuuati arini takukukatani. Tsipisinkachi ka sési p'ikuarherasinkachi jorhentpiri p'urhecha jinkuni, jorhenkuari juramuticha jinkuni ka táti jémpecha jinkuni jimpokaksi jarhup'iska ánchikuarhini, exeni ka sesi úntani arini takukukatani énka uénani jámani unantaka juchari uantakueni jimpo, jorhenkua uénatarakuani, jimpoka imechari eratsikuecha jimpo úska sánteru
4652 pags 1-32.indd 7
11/13/06 8:30:41 AM
Jalisco
Colima
Océano Pacìfico
4652 pags 1-32.indd 8
11/13/06 8:30:43 AM
Guanajuato
La Piedad
Jiquilpan
Zamora Purépero
Zacapu
Morelia Zitácuaro
Pátzcuaro Uruapan
Apatzingán
Michoacán
Guerrero
4652 pags 1-32.indd 9
11/13/06 8:30:44 AM
4652 pags 1-32.indd 10
11/13/06 8:30:47 AM
INDICE Unidad
Título
Página
1
Márku k'umanchikuarhu anapuecha
13
2
Ireta ka k'uiripu
49
3
Néna énka jántika
83
4
P'urheecheri p'intekuecha
117
4652 pags 1-32.indd 11
11/13/06 8:30:47 AM
12 4652 pags 1-32.indd 12
11/13/06 8:30:49 AM
1
Mรกrku k'umanchikuarhu anapuecha. 13 4652 pags 1-32.indd 13
11/13/06 8:30:50 AM
14 4652 pags 1-32.indd 14
11/13/06 8:30:53 AM
Juánueri K'umanchikua Juánu k'umanchikuarhu márku irekasti, náanti jémpa, táati jémpa, tatita jémpa, nanita jémpa pirempa, jerachi jémpa, ka uaua jémpa.
15 4652 pags 1-32.indd 15
11/13/06 8:30:55 AM
Charhaku Jose charhakuest, Amampa itsukua íntskuxati. Jose tanimu kutsi jatiriisti. Nótki uantasinti Jose. Enka Jose k'arhimaka ka K'arhichani kánikua uerasinti. 16 4652 pags 1-32.indd 16
11/13/06 8:30:57 AM
Unarhiku charhakuni Antisi charhakuecha no uantak'i. NĂŠna uerasini charhaku.
17 4652 pags 1-32.indd 17
11/13/06 8:30:57 AM
Ampeksi Ăşxaki
18 4652 pags 1-32.indd 18
11/13/06 8:30:58 AM
NĂŠenaksi arhisini.
Kikiriii kiii
Kiiiiii kiiiiii
meee meeeee
juau juau juau
miau miau miau
kukuku kuku
19 4652 pags 1-32.indd 19
11/13/06 8:30:59 AM
Tsánarhikua Chúri tukuru jurhasti, ku ku ru ku arhipuni, ka iámintuechani tsínarhitaani, kichichaksi meee meee arhini, uichuechaksi juau juau juau arhini, místu miau, miau, miau arhini, t'arhechu kikiriii kiiii uerani. Ka tsíkata koookoko ko kooo ko ko ko arhini ka uakasicha muu muu muu arhini, ka tukuru chérakuarhini ka níntani juátarhu. 20 4652 pags 1-32.indd 20
11/13/06 8:31:00 AM
Kara jakankurhinkuechani
21 4652 pags 1-32.indd 21
11/13/06 8:31:02 AM
Arhinta
Tatita ka tataka ka tata. Tata ka tataka ka tatita, auati tĂŠkua.
22 4652 pags 1-32.indd 22
11/13/06 8:31:04 AM
Antankuta uantakuechani
_______Kumarha
__________tisi
__________rho
_________natapu
_______mpusi
________pupu akuitse รกtisi anatapu
auanta akampa apupu
________Kuitse
__________xuni
__________uani
_______kampa
________tsimu
_________xuni akumarha arho axuni
akarheni atsimu arame 23
4652 pags 1-32.indd 23
11/13/06 8:31:05 AM
Erentirari mími jémpa xarhinku jauarasinti, xanaru jimpo nirasinti jorhentpekuarhu, anatapu k'érini uanotamasinti anatapurhu akarheni sirusti. Enka atsimu jinkuni ch'anak'a ikichakuani jaxisinti. Xanaru jimpo exesinti akampa, arho, ka axunini átisi pákurhisinti.
¿Na arhinapirini ari arhintskua? jatsiku karhakua.
24 4652 pags 1-32.indd 24
11/13/06 8:31:05 AM
25 4652 pags 1-32.indd 25
11/13/06 8:31:07 AM
Auani Auanituna ma ia T'inkuri anatseni jámani jarhani Ka sentabu xékuarhentani, Ka isi uantani: Ekani ji xaxakua piáaka ióntaka k'amachani. Ekani ji gaieta piáaka sóntkuni k'amachaaka. Ekani ji tékua piáaka sini tereraaka. Tátsekua miántani: Ekani ji sétimu piáska kústani jauakia, chim...chim... kústani jauakia, chim...chim... Kústani jauakia: chim... chim... Kústani jauakia: chim... chim...
26 4652 pags 1-32.indd 26
11/13/06 8:31:08 AM
Tátsekua jiuatsi ma jurhania ka sétimu euakuarheni, ka mák'u chiiimm....ástani, ka uiriani sipakuarheni. Auani uerani jarhania, burru ma jurhania, kurhamarhespti auanini, “amperi úski”. Auani mókukuspti: “jiuatsirini sétima euakuarhesti”. Burru arhini: “nipa ji p'íntani”, ka no úspti euantani. Tátsekua ménteru karichi ma jurhania, ka imat'u isi arhini, auanitu, “Amperi úski”. Imat'una nirani p'íntania, ka imat'u no úni euantani. Tátsekuaksi kolmenecha jurhania ka arhinksina auanini, “amperi úski” Auani mókukuani, “jiuatsirini sétima euakuarhesti”, kolmenechaksi arhini, “jucha niuaka p'íntani”. Nirasptiksina ka jiuatsini t'enarheni, jiuatsi jiák'ani k'oru jurarkuni sétimani.
27 4652 pags 1-32.indd 27
11/13/06 8:31:09 AM
28 4652 pags 1-32.indd 28
11/13/06 8:31:11 AM
Púkini ma tsánarhiska
Pénka Juánu chúri xáni t'irepka jukari no sési tsánarhispti. Tsánarhisti k'esi uéxurhaani ka iauani...iauani...kárani. Púki ma jámani antankuni, Juánu uiriani sipakuarhini. Púki sánteru uiriani, ka Juánu sánteru k'uanapenturhani ka k'uanapeni, ka nóteru úni uiriini. Juánu miáskurhintani ka p'ukurirhu karharani. Enka iámu karharapkia erantskaraspti ka púki ísku jarhani eranchini. Púki mátirku k'eeeri ma tsankuaraspti ka ménku teruk'ani karharerani anatapurhu ka Juánu sánteru uinamu chénia énka tsínarhipka ka tsípintani jimpoka no isispka.
29 4652 pags 1-32.indd 29
11/13/06 8:31:11 AM
Erentira Kamata Ăşxati.
Ireri tiriapu uarhoti uirikaxati 30 4652 pags 1-32.indd 30
11/13/06 8:31:13 AM
iuinksi itsi iurhexati iuiri kuatarastia ikiani ikiaxati ikikurhini ikikurhistiksi Isiru imani Ireri itukua iuinksi Ănspikurhini 31 4652 pags 1-32.indd 31
11/13/06 8:31:14 AM
Isiru tsiri jatsiristi. Ireri uirikaxati tiriapu. Ignasio itsimaxati itsi. Ipolitu iuixati urhikueri. Ireri íntskuxati tsitsiki náanti jémpani.
32 4652 pags 1-32.indd 32
11/13/06 8:31:16 AM
Uakusi káraxati Uakusi tuminarhu jukanarhisti Utimio uikixu jimpo karaxati uakasicha t'ireataxati. utusicha áspimuntaxati uchepu uchepu urhaniru jatasti uarhiiti echuskuxati. uarhiiti utusi uarhasi apupuri uánikua uétsentaxati. 33 4652 pags 33-64 33
10/26/06 5:56:44 PM
Kara
_rh_apani
_nasinti
_rhanicha.
_rapich_
anap_icha
_sinti
_axantsik_echani. arhasi
ap_p_n
รกsp_s_nti.
_chep_
tiriap_
p_ch_riristi.
34 4652 pags 33-64 34
10/26/06 5:56:45 PM
Eneu ka Ema Etukuarhu anapuesti. Eneu eperi jukasti Ema ámpe exek'i eperi Eneuri.
Ementa jimpo sesi tsipasinti tsitsikicha. Eneru kutsi jimpo no jámasinti chpiiri etetsi.
Exe inteni chpiiri etetsini étskuxati ch'étini.
35 4652 pags 33-64 35
10/26/06 5:56:46 PM
Antankuta uantakuechani
chpiri _t_tsi
_kuarhu
_rant_pakua
_sku_cha
_chuskuxati. 36 4652 pags 33-64 36
10/26/06 5:56:48 PM
Omari Tsapoku k谩nkataesti nat'uka 贸mekuarhu irekani jaka. Otoni Oponkio K贸nt peranasti oktubri Kutsi jimpo.
Okumichu ireta ju谩tarhu jarhasti.
______mari ______toni ______ponkio k_____ntenasti
tsap__ku ______ktubri ______mekuarhu jimp________ 37
4652 pags 33-64 37
10/26/06 5:56:48 PM
Antankuta uantakuechani _rhu_pan_ J_an_ n__ _ntoni_ Ir_r_ _rap_chu
_nas_nti ni_at__ au_n_chani uir _k_xati un_s_nti
urh_n- cha. T_nak_ ata_sinti. t_ri_p_ uax_ntsku_cha.
Arhinta Ireri uirikaxati tiriapu. Urapichu únasinti uaxantsikuecha. Juánu no niuati Tanaku Antonio auanichani antankuasinti. Urhuapani únasinti urhanicha. 38 4652 pags 33-64 38
10/26/06 5:56:49 PM
Arhinta ka antankuta uantakuechani ireta
ir__ta
pirekua
pir__ku__
k'uiripu
k'u__r__pu
iรกkata
iรกk__t__
karoni
kar__ni
iauarhi
iau__rhi
P'urhepecheo
P'urh__p__ch__o
39 4652 pags 33-64 39
10/26/06 5:56:50 PM
Sikuapu sipakuarhesti sipatenku, sipatenku sipakuarhesti sikuapu.
-Jose ju jinkuni. -je…? -jútkini -ji? -jo, t'u, juíni
40 4652 pags 33-64 40
10/26/06 5:56:51 PM
Ampeski. Enka jótakurhiaka manakurhisintiksi. Enka kueratakurhiaka ískuksi jarhasinti.
Xunápitisti tsikisinti túpu k'éri jukasti chekameparhasti.
Káts'ikuakini p'ikuati ka nóri exeni.
41 4652 pags 33-64 41
10/26/06 5:56:51 PM
tsitsiki
mintsita
janikua
kupanta
xupakata
42 4652 pags 33-64 42
10/26/06 5:56:53 PM
Mar siano Mar ta Mar ia Mar ibeli Mar ina Mar cos Mar tina
Fide lina Caro lina Pau lina
Ma teo Doro teo Timo teo
Ruti lio Emi lio Basi lio
Seles tina Mar tina
43 4652 pags 33-64 43
10/26/06 5:56:54 PM
Luz
Luis
Ana
Jose
Ema
Juan
Julia
Susana
Pedro
Simona
44 4652 pags 33-64 44
10/26/06 5:56:55 PM
Urapichu Arhantsani U
Uรกntsito
A
Okumichu
I
Ankauani
E
Etukuarhu
O
Iurhekuarhu Erentira Isiru
45 4652 pags 33-64 45
10/26/06 5:56:58 PM
i
ia
u
ia
a
ia
iauia ia?
i ia, u ia ka a ia a ia ini auanini
Ji arhikuarhiska __________________________________ _________________________________________________ 46 4652 pags 33-64 46
10/26/06 5:56:59 PM
K'uáki K'uáki…
47 4652 pags 33-64 47
10/26/06 5:57:02 PM
K'uáki
k'uáki, k'uáki, asi akuni ja tiriapu nóri t'u tsikiraska, k'uanari tsikirasti.
- Ka k'uanarianti? - lámu kurhistia. - Ka turhirianti? - lurhekua iámu pástia. - Ka iurhekianti? - tsíkata iámu itsimastia. - ka tsíkatianti - Kuaxanta úni nirasti. - Ka kuaxantianti? - Tata padre iámu arhastía. - Ka tata padreanti? - Misa úni nirasti. - Ka mísianti.? - lámu pákuarhenastia.
48 4652 pags 33-64 48
10/26/06 5:57:02 PM
2
Ireta ka k'uiripu
49 4652 pags 33-64 49
10/26/06 5:57:04 PM
Uantontskuarhe je, ampe ĂŠnkari exeni jaka.
50 4652 pags 33-64 50
10/26/06 5:57:06 PM
Arhintsi UrapĂchu
i r e t a e c h a
Arantsani Uantsitu Ankauani Etukuaru Iurhekuarhu Urhuapani Ichani Aratu Ureni
Ihuatsio = jiuatsio
51 4652 pags 33-64 51
10/26/06 5:57:07 PM
Iretaecha
Trintarhu Tanaku Takuru
T'urhikuarhu P'ichatarhu P'urhenchekuarhu P'urheperu P'arhachu
Kapรกkuarhu Kintsio Karhapani
52 4652 pags 33-64 52
10/26/06 5:57:08 PM
k'umach'ueni Uantontskurhi ka arhintsí.
Karhapani
takuro
Eraxamani Eraxamani jarhasti uánikua iretaecha. Karhapani sántiru k'ériisti, máteruesti San Juanu karapani. Ichani pínkurhisti Takuru iretani jinkuni. Ireta Takuru sántiru no k'ésti. karhapani ampakiti itsi uétsexati ka nitamasinti iámentu ireteecharhu enka eraxamani jaka.
53 4652 pags 33-64 53
10/26/06 5:57:09 PM
Arhintskua Japuntarhu Japuntarhu uanamukutini jarhasti uĂĄnikua iretaecha: eska Ichupio, Ukasanastakua, Jiuatsio Tsirontarhu, P'urhenchekuarhu ka Eronarhikuarhu. Japuntarhu inchamitini irenasti Xanichu, Xarhakuarhu, Iunueni ka Pakandani iamintuechaksi mĂtesti kurucha urapitichani jupiani.
54 4652 pags 33-64 54
10/26/06 5:57:10 PM
Arhintskua.
P'ukumintu Juátarhu jarhasti máteru ireteecha. Jinteestiksi Urapichu, Arhantsani, Tanaku, Ankauani, T'urhikuarhu, Pichatarhu, Kintsio ka uánikuateru. K'uiripu ánchekorhesinti P'ukuri ch'apani, tekani, ka úáani uaxantsikuaechani, Parhats'itakua, kékua, anamarhekuachani úani iámintu inte ampe chkáriri. 55 4652 pags 33-64 55
10/26/06 5:57:12 PM
Arhintskua. Tsirontarhu
Tsirontarhu jarhastiksi máteru ireteecha. Eska na nitamak'a jurhiataecha ka uéxurhinicha tsítaxatiksi sanani arhini juchari mímixekua, ari iretaecha jintestiksi: Tirintarhu, T'arejeru Naranja, ka iretaecha enkaksi jaka Tsakapu pínkurhitini.
56 4652 pags 33-64 56
10/26/06 5:57:13 PM
Kuirunarhiku ixu, ampe enka jaka chĂŠeti iretarhu.
57 4652 pags 33-64 57
10/26/06 5:57:16 PM
Ireta K'uiripuecha enka márku irenaka K'ératicha ka sapirhaticha, k'uiripu enka jarhop'erak'a ánchikorhetarhu isi. Ampokutaechani úaani para uanarurhani. Kópekua pari tánkurhinani, Jorhentpekuani pari jorhenkurhinani. Tiosta pari uantatsekurhinani. Juramuticha enka Urhekutiuaka ánchikurhita ampe. Jintesinti ma ampakiti ireta. K'uiripu ka juramuticha jámaati jirinani eska intsinaka erak'ukua, itsi, uantap'etarakua, atarentskua ampe, jorhentperakua ka tsinap'ekua. Chiiti iretarhu ne juramutiiski: _____________________ _________________________________________________ Ampe jatsikurhiski ireta. úa kuiruntskaparini...
58 4652 pags 33-64 58
10/26/06 5:57:16 PM
Ampeeski Náki iretarhu únaskiksi. k'uírakua
Situpu
Xumatakua
iurhesi
k'uanintikua Tsúntsu
59 4652 pags 33-64 59
10/26/06 5:57:18 PM
Ampeeski Náki ireta jimpo únaski neena únaski. k'uáts'itakua
Sétima Purhechi
Jukats'ikua
Uaxantsikua
Ch'anarakua
Kánarhikua
60 4652 pags 33-64 60
10/26/06 5:57:19 PM
Kararakuaecha
a……………apupu
ch………chekakua
ch'....Ch' anarakua
e………….eskua
i...................itsi
j……………janikua
k...............kantsiri
k’………..k’ereri
m………….mintsita
n………….napisi
o…………omekua
p…………purhu
p'………….p' atamu
r………..parakata
rh…………..urhani
s…………..sikuapu
t……………..tikuini
t'……….t'arhechu
ts……………tsikiata
ts'………..ts'éritpiri
u…………….uni
x…………..xerekua 61
4652 pags 33-64 61
10/26/06 5:57:20 PM
Kararakua sapirhaticha.-
Kararakua k'ĂŠraticha.-
Kararakua ch'ĂŠti jukaricha.-
62 4652 pags 33-64 62
10/26/06 5:57:20 PM
Arhukuantsi Kararakuaechani. Eronarhykuarhu
Ua mĂĄteru uantakuaechani Ăşraparini inte Kararakuaechani
63 4652 pags 33-64 63
10/26/06 5:57:20 PM
Iretaecha Tanaku Tirintarhu Takuru
Tarekuatu Terementu Turikuarhu
_anaku
_arekua_u.
_irintaru
_eremen_u.
_akurhu.
_urikuarhu.
64 4652 pags 33-64 64
10/26/06 5:57:21 PM
Eraku nĂĄki enka sĂŠsi jaka
4 t'ĂĄmu / tamu
tinti / t'inti
tokeri /t'okeri
t'arhechu / tarhechu
tununta /t'ununta
ikuini / t'ikuini 65
4652 pags 65-96.indd 65
10/26/06 6:01:53 PM
Enka tatita ikiapka Tatita juchiti no jurhendaspti ikiani. Peru tsípku' ma jimpo, péenka ikiani jápka, jimposi iámintu ampe ikiatinku arhiinti juchiti taatini, ísi arhispti: “a ta inteni tatakani” “á ta kamata urapiti” “ú ta ma jánchperata ka sóntku nirani” “i ta ini sintari ka sóntku jótani” Náki uantakuechani jimpo mítespi eska tatita ikiaxapka
ta
te
ti
to
tu
66 4652 pags 65-96.indd 66
10/26/06 6:01:53 PM
Antankuta uantakuaechani. terekua
tikuini
tukuru
tataka
t'ununta
t'arhechu
_ _ka
_rhechu
_kuini
_nunta
_kuru
_rekua
67 4652 pags 65-96.indd 67
10/26/06 6:01:54 PM
Exe ka arhintsi
Kaapani
Kintsio
Kukuchu
K'ápakuarhu
Kurupu
Chéeti iretaeri kópekua
68 4652 pags 65-96.indd 68
10/26/06 6:01:55 PM
Arhintsi k'upanta kupanta kuíni k'uíni
k'arhatani karhatani kauasi k'auasi
kúni k'úni káni k'áni
69 4652 pags 65-96.indd 69
10/26/06 6:01:57 PM
Kara enka kueratak'a 1.-_ani _urhuntarhu jukaparhasinti. 2.-_ueramu _ánikua _amesti. 3.-_upanta _amu_uarhu sési ninisinti. 4.-_uanisinti _ua_ichani _uap'eani jimpo_a_si _amakurhixaka.
Arhintskua -Kupanta k'amukuarhu sesi ninisinti. -K'ani k'urhuntarhu jukaparhasinti. -K'uanisinti k'uákichani kuáp'eani jimpokaksi k'amakurhixaka. -K'ueramu kánikua k'amesti.
70 4652 pags 65-96.indd 70
10/26/06 6:01:57 PM
Kara ampe enka kueratsakua. ___uatasi jรณskua ___รกts'ikua
Karichi para___ata
Parakata
kuatasi
___antsiri
A ____ampa
Kรกts'ikua
Kรณki ___o___i Kantsiri ___arichi Akampa jรณs___ua
71 4652 pags 65-96.indd 71
10/26/06 6:01:58 PM
U a n t o n t s k u a r h e je.
72 4652 pags 65-96.indd 72
10/26/06 6:02:01 PM
Arhintsi Kuaraki ka koki Méni, xanary jimpo exep'eraspti kuaraki ma kókini jinkuni. Kuaraki kurhamarhispti kókini: “Naniri nirasini juchiti pámpiri?” Kóki mókukuspti: “Nirasinka ji níntani jimpokani kánikua k'uínchaxaka, chúri no k'uíska, jucha chúri tánkuarhiska”. Ka tátsekua kurhamarhispti: ka t'u nani nirasini? “jít'uni niraxaka níntani juchinio” ka kóki ménteru kurhamarhispti: “Naniri niraspi? “Kuaraki sipatenku mókukuarhini: “Níraspka ji arini tiriapu sipaatatspeni” peroni nipa kókuani jimpokarini kuári jurhaxaka chúxapani” Kóki arhisti: “Erokichka…..Erok….. Nena k'amaraski uantantskua...
73 4652 pags 65-96.indd 73
10/26/06 6:02:01 PM
K ara kararakuaechani
Tanaku
_____anaku
Kinseo
_____inseo
Kapakuarhu Takuru Ichani
_____apakuaru _____akuru _____chani _____nkauani
Ankauani Uรกntsitu Tirintarhu
______รกntsitu _____irintarhu _____arapani
Karhapani
_____tukuaru
Etukuarhu
_____rapichu
Urapichu
_____ichataru
Pichataru
74 4652 pags 65-96.indd 74
10/26/06 6:02:03 PM
Mirikurhinaxati
Eliseo Kinseo anapuesti, niuati K'uíncheni Anita jinkuni, Ankauani niáran i Ankauani irékasti Tomasa. Eliseo, Anita ka Tomasa mítesti p'urhe pecha jimpo uantani jimpoka Kinseo, ka An kauani
k'uy ripu uantasinka p'urhe. Picha tarhu, Tirintarhu ka máruteruiretaecharchu mirikurhinaxati p'urhrepecha k'éra tíi cha nóteru jurhendasinti sapirhatichani. Antiksi no arhistakuak'i.
75 4652 pags 65-96.indd 75
10/26/06 6:02:04 PM
Mitetarakuaecha eranarhikua
uantakua p'ikutarakua
arhintskua
uantakua aiankpiri
76 4652 pags 65-96.indd 76
10/26/06 6:02:06 PM
Uantontskuarhi kararakuaeri ampe Tata Juramuti, niraspti nórte ka uékaspti uantonstkuarheni t'émpani jinkuni, enka uékapka karani uánikua ampe uétarhesiramti, eska
Ka enka na axapkia karakatani ka témpani janokunia no mítespti arhintani ka niraspti jinkunekuani siranta arhirantani ka kurhats'itani arhintskatani.
Kararakua
Kararakua
Karanarhikukua
arhintskua
antakua aiankpiri
parhats'itakua 77
4652 pags 65-96.indd 77
10/26/06 6:02:08 PM
Arhukuntsi ka atanta tรกchani jรกsi
78 4652 pags 65-96.indd 78
10/26/06 6:02:09 PM
pa
ta
ka
po
te
ku
pi
tu
ke
pu
to
ki
pe
ti
ko
pi to ku
a ta pa kua a po pu
79 4652 pags 65-96.indd 79
10/26/06 6:02:09 PM
______ kánikua áspisti
______ k'amakurhistia.
______ jurhenkuarhixati
Piruakua ______ úkuarhestia.
______ áspirantasinti akua ampe.
80 4652 pags 65-96.indd 80
10/26/06 6:02:11 PM
_____tรกnkuarhenasinti.
Kurucha__________ รกspesti
nanaka__________ jukasti.
__________Kachukuxati
81 4652 pags 65-96.indd 81
10/26/06 6:02:12 PM
Kara ixu eska na uantaaka jorhentpiri.
82 4652 pags 65-96.indd 82
10/26/06 6:02:13 PM
3
NĂŠena enka jantika 83 4652 pags 65-96.indd 83
10/26/06 6:02:14 PM
Exe ka uanta ampe enka jaka.
84 4652 pags 65-96.indd 84
10/26/06 6:02:17 PM
85 4652 pags 65-96.indd 85
10/26/06 6:02:19 PM
Néena enka jántika
Neena enka jántika juchari iretecharhu Mámaru járhati k'umanchikuaecha máruksi iauarhi úkataeristi ka teja jukats'isti. Máruteruksi chkáriristi ka tasampani óts'ini. Máruksi tiámu tsurhumpu jukari ótakurhisti ka máruteru no ótakurhisti. Anatapurhu jukasinti anech'akua. Mámaru tsitsiki tsipaxati. Ementa jimpo terekua jukasinti k'uíripuechaksi tsíri jatsisinti pari tátsekua tiriapu akuni ka xanini p'ikuntani. Máteru ampe jarhaski?
86 4652 pags 65-96.indd 86
10/26/06 6:02:19 PM
Jirinantsi ari uantakuaechani K'umanchikuaecha chkáriristi K'uíripuechaksi anech'akua juchari tsurhumpu tsitsiki tsipaxati tsíri jatsisinti tátsekua
kara ménteru
87 4652 pags 65-96.indd 87
10/26/06 6:02:20 PM
Uantonstkuarhi je
88 4652 pags 65-96.indd 88
10/26/06 6:02:22 PM
únarhiku ixu néena énka jantika ch'iiti iretarhu
89 4652 pags 65-96.indd 89
10/26/06 6:02:22 PM
Antankutaa uantakuechani
K'uman_ikua
_are
_akanta
_íkutarakua
janikua
i___i
_ukuri
_arakata
ch p p p’ ts p’ p’ 90 4652 pags 65-96.indd 90
10/26/06 6:02:24 PM
K'umanchikua Ăşkuari ampe.
91 4652 pags 65-96.indd 91
10/26/06 6:02:26 PM
Kararakuecha janisti
i
ko e i
ka
tsu
ko
o po
ta ki
a u
tsu
che chu
ku pe
pa
i
te
a
ke
e
pi
tsi
Ementa jimpo k'ĂŠrati xanoasti, xanoataecha kararakua jataarhastiksi. Jaue jucha k'arhaantaani xanoataechani ka uantakuaechani Ăşani.
92 4652 pags 65-96.indd 92
10/26/06 6:02:27 PM
Exe ka arhinta pare
parakata tsipata
kukumuta
tsitsiki
uitsakua
1. tsitsiki urheta_______________úkuarhesinti ka tátsekua_______________. 2. _________sési kuaupatasinti iámintu tsitsikichani.
iámintu
3. Xunapitisti, tsurhumpu ó chekamekua jukasinti. ka kuenteri uérhusinti. Ampeski______________.
93 4652 pags 65-96.indd 93
10/26/06 6:02:28 PM
Tsíri
lápuru iretecharchu tsíri jatsinasinti. Mámaru jási tsíri jukasinti: tsipampiti, urapiti, turhipiti, chóchu o charhapiti, uarhoti o chupipiti, uachasi ka tsiranki. Tsíri tsimpampitini no sóntku arhasinti seperi. Tsíri urapiti sánteru áspisinti. Tsíri chóchuni ka uachasi no iámintuecha jaiapanentasinti. Echuskuta tsíri uarhotiri sési áspesinti.
94 4652 pags 65-96.indd 94
10/26/06 6:02:29 PM
Kara
_urhinkua
_pĂri
_ekakua
e_uskuta
_Ări
_arhuku
Kara eratsikuechani pa
ts'a
tsa
p'a
cha
ch'u
ka
t'a
ch'a
k'a
ta
95 4652 pags 65-96.indd 95
10/26/06 6:02:30 PM
Arhita
ichuskuta
tsíri
Echuskuta uarhoti sesi tsírí áspesiniti
áspisinti
jen____ekua xerentasti _____ umanchekuani
juáta kurhi___eketa
ui_u sapi_u
96 4652 pags 65-96.indd 96
10/26/06 6:02:32 PM
Andaperakua
ichuskuta
isĂri
uachasi 97 4652 pags 97-128.indd 97
10/26/06 6:00:44 PM
Pire jae Uarha
uarha
tokot'a
exe
exe
Kurha
kurha
Kústa
kústa_________________________
michinarhi.
kánti.
98 4652 pags 97-128.indd 98
10/26/06 6:00:45 PM
U a n t o n t s k u a r h e j e k a ch' a n a j e MĂtiskiri ch'anani.?
99 4652 pags 97-128.indd 99
10/26/06 6:00:48 PM
P'itaranĂ
tsankuarani t'auach'akuni k'uanikuni tsĂp'ani jurhistakuni p'itarani ch'anani Petani pakapeni
P'itaranĂ
100 4652 pags 97-128.indd 100
10/26/06 6:00:51 PM
uekorhekata
a uekop
4652 pags 97-128.indd 101
kata
101
10/26/06 6:00:53 PM
Jurhistakuni
P'itarani
Tsip'ani
Tsankuerani T'auach'akuni
Petani
Ch'anani Petani Pakapeni Kâ&#x20AC;&#x2122;uanikuni
ma
Parakata
uรกnikua
Parakataecha
102 4652 pags 97-128.indd 102
10/26/06 6:00:54 PM
Tata Moisesi Kánarhikua
Anita
k'uanintikua teperhukusinti
Chúchi sétimu
Sapi tsúntsuni
tsíkata
úsinti
kuaxanta
kústasinti
kakasti
ústi
103 4652 pags 97-128.indd 103
10/26/06 6:00:56 PM
Uá ni ku a es ti k s i
________echani
a – ua
104 4652 pags 97-128.indd 104
10/26/06 6:00:57 PM
Eraku arhintaparini tsakapu
takapu
sakapu
tisiki
sitsiki
tsitsiki
tsuntu
tuntsu
tsĂşntsu
akuise
akuĂtse
akuite
jiuati
jiuasi
jiuatsi
t'ame
same
ts'ame
105 4652 pags 97-128.indd 105
10/26/06 6:00:58 PM
Tsakani anapu k'uínchikua Tsakani iretarhu úkuarhisinti K'uínc hikua, Tsapoku ka Tsirio anapu pirericha jurhasti, Tsakapu ka Tsirostu anapu uarharicha ka Tsirontarhu, kintsiu ka Tsurhumu jukapio anapu kústaticha.
106 4652 pags 97-128.indd 106
10/26/06 6:00:59 PM
Kurhamarhikuecha:
Nani anapueski kĂşstaticha:
Pirericha nani uĂŠratini jurhaski:
Nani anapueski uarharicha:
Kara iretechari jakankurhikuechani:
107 4652 pags 97-128.indd 107
10/26/06 6:00:59 PM
Tsitsiki tsipampiti sesi tsipasti, tsikatecha tsipinichani ka tsitsisichani jupiasinti, tsitsikirhu jantukutini.
Tsakapurhu uéenasti tsántini, tsáki jima tsátsixati, tsápki uékaxati katsarhini. 108 4652 pags 97-128.indd 108
10/26/06 6:01:01 PM
Antankuta eratsykuechani 1. Kupanta tskípu ____________________. 2. Juánu_________________cheni jémpo. 3. Jaiaki késuni ____________________. 4. Juchiiti uaua Kurhinda______________. 5. Tarherichaksi sési __________________.
109 4652 pags 97-128.indd 109
10/26/06 6:01:02 PM
E r a k u a u a n t a k u e c h a n i ka kara kasiperasinti kánekua jukantaska jikuasti tsipampiti charhapiti
l. Tanaxuani ___________________ ikikurhisinti jurhentpekuarhu. 2. Kústatichaksi k'uínchekuarhuechani ______________________. 3. Juánu itsi p'itasti ka _________________ mórhekuarhesti takusi jupakata. 4. K'uínchekuarhu takusi jimpani ____________. 5. Xupakata xunapiti, __________________ka _____________jukasinti.
110 4652 pags 97-128.indd 110
10/26/06 6:01:03 PM
jurhenasti
karani arhintani
Juánu mítesti
sóntku
pireni uarhani
kukumuni tsíparhuni
Tsitsikichaksi no ióntasinti
xanirhuni k'arhini
111 4652 pags 97-128.indd 111
10/26/06 6:01:04 PM
Kutura uantakuechani ka úa eratsikuechani
máskuta Mateu
úati kamata marhisi xamasi
María
auati japumita
Kara eratsikuechani
112 4652 pags 97-128.indd 112
10/26/06 6:01:04 PM
Arhinta karunarhiku ka antankuta karakatani, manarhitaparini uantakuechani
MĂĄrkusi
anapuesti
misiku
muruntakusin Ă
Manuela
auati.
k'uma' chuni
jukasinti
mantsana
uĂchuni
kamata
Okumichu
113 4652 pags 97-128.indd 113
10/26/06 6:01:04 PM
Arhynta uantakuechani ka úa eratsykuechani.
echuskuni xépisinti
kamata úni.
kuatantasinti
jupani
Ireri
sirikuni 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
114 4652 pags 97-128.indd 114
10/26/06 6:01:04 PM
Tataka k'éri ampeecha. 13 jurhitikua septiembriri kutsi, 1847 uéxurhini. Uánikua uéxurhinistia, enka karhakua jakantani (Estados Unidos) anapu uarhipiticha inchaakuchipka juchari k'éri echerintu. Imani inchaakutspikua jimpo, Tumpi k'éri ampeecha kuá'pispti juchari k'éri echeri Méjikuni. Uarhipisptiksi ka uarhisptiksi k'éri K'umanchikuarhu énka arhikuarhika Chapultepek, témpeni tanimu jurhiatikua, septiembriri kutsi, 1847 uéxurhini jimpo.
115 4652 pags 97-128.indd 115
10/26/06 6:01:05 PM
Independensia Mejiku anapu. 16 Jurhiatikua septiempriri kutsi, 1810 uéxurhini. Kánikua uánikua uéxurhini Juchari k'éri echeri Méjikuni K'uiripu urapinarhicha juramukuxapti. Migueli Idalku ka máteru k'uiripuecha jimak'ani isi anapuecha uékasirampti juramukuarhini. Témpeni kuímu jurhiatikua erantipakua septiempriri kutsi jimpo acha Migueli Idalgu tántaspti k'uiripuni Doloresi iretarhu anapuechani ka p'ímarhiaspti eskaksi nipirinka uarhipini. Isi uéenakuarhispti k'éri uarhiperakua
116 4652 pags 97-128.indd 116
10/26/06 6:01:06 PM
4
P'urheechari p'intekuecha
117 4652 pags 97-128.indd 117
10/26/06 6:01:08 PM
P'urhepecheo anapu anaskukua.
118 4652 pags 97-128.indd 118
10/26/06 6:01:10 PM
Anaskukua Ari anaskukua jintesti ma mínda iámintu p'urheecheri, jurhiata andarakuani eratixati charhapiti míndasinti iretaechani énkaksi jaka tsakapu tsirontarhu, chupipiti míndasinti iretaechani énkaksi japuntarhu uanamukutini ka inchamikuarhu jaka. Tsipampiti míndasinti iretaechani enka eraxamani jaka. Xunapiti míndasinti iretaechani enka p'ukumintu jaka. Teruk'ani jukanarhisti tata jurhiata énka íntspik'a tsípekua, pitokua jataarhasti nka k'uanikunaenka pari míndani echerini. Ts'inapu jintesti ma jananarhikua ixu parhakpeni.
119 4652 pags 97-128.indd 119
10/26/06 6:01:10 PM
Jucha p'urhepeecha Jucha p'urheecha ióntki sánteru k'éri echeri jatsikurhispka. Turhisichats'ini p'akaxati sánkani arhini. Uétarhexati p'ínkuni iámintu p'intekuechani. P'urheecha t'apuru etsakurhitixati; japuntarhu, p'ukumintu, tsirontarhu ka eraxamani.
P'ita uantakuechani enka jukata P'urhecha.
120 4652 pags 97-128.indd 120
10/26/06 6:01:10 PM
K'uĂnchekua
121 4652 pags 97-128.indd 121
10/26/06 6:01:13 PM
Moru Uarhari Tumpiicha ka achatiicha uérasinti móru uarhani. lápuru iretecharhu uéranasinti móru uarharicha, kústakua móru uarhakua kánikua sési kúskasinti.
Chéeti iretarhu Néena uarhanasini moruicha, na játini uarhanasini' na jási uarharicha sánteru jukaparhakueski.
122 4652 pags 97-128.indd 122
10/26/06 6:01:14 PM
ampe uarhakueski' Nani uarhanasinti.
ampe uarhakueski, NĂŠena uarhanasini
123 4652 pags 97-128.indd 123
10/26/06 6:01:16 PM
Kúrhpiticha Janosti jimpane uéxurhini ménteru tumpiicha uéraati uarhani, kúrhpiti uarhakua sési jáxesti. Juchiiti erachi uéraati kúrhpiti uarhariini jirinastia kánarhikua, tánarhikua únarhikukataechani. Karhakua anapu kúrhpiti uarharicha antaperati kétsikua anapuecha jinkuni. Ampe uarhakueski' Nani uarhanasini.
124 4652 pags 97-128.indd 124
10/26/06 6:01:17 PM
Exea ka arhintsi
P'ikukua Pikukua, támu t'ámu ts'ému tsemu Kékua K'ékua K'uímuni Kuímuni
125 4652 pags 97-128.indd 125
10/26/06 6:01:18 PM
K'amukua K'urhunda
t'ununta
P'รกnkua t'atsini
Kara ma eratsekua
126 4652 pags 97-128.indd 126
10/26/06 6:01:19 PM
Erakua kararakuechani ka jatsikua enka uétarhka
Uánekua_ukuri jukasti _umanchekua chkari _arhiristi. _ á m u _ u k u r i c h a _ a p a k a t a j a r h a sti _ámu _ununtaecha terexati tsimani_eritpiricha jámaxati
127 4652 pags 97-128.indd 127
10/26/06 6:01:20 PM
Jatsiku ampe enka kueratak'a tsitsikirhu p'itaaku _óru uarharkuaji _testi _a a_pakiti p'i_tekua. Juchari ui_apikua jarhasti a_askukuorhu é_ka _í_takataeka p'urhepecheo: eska japu_ _tarhu, eraxa_a_i, p'uku_i_tu ka tsiro_tarhu. A_askuarhu jarhastiksi _á_ru kuaiurakua eska: xu_apiti, tsipa_piti, charhapiti ka chupipiti.
4652 pags 97-128.indd 128
10/26/06 6:01:21 PM
tuma ka Erentira mintsikurhixatiksi anatapurhu jantukutini, kánikua kuatarasti kuímu k'uákicha klarapuxati exeani. 129 4652 pags 129-152 129
10/26/06 6:03:52 PM
Andankuta uantakuechani
_isitu
itsi_axati
_ítakua
_arhisi
_áskuta
_íkua
130 4652 pags 129-152 130
10/26/06 6:03:54 PM
Kara ampe enka uarhakueka
131 4652 pags 129-152 131
10/26/06 6:03:56 PM
Antankuta eratsikuechani
Ari nanaka _________________________arhinasinti jurhenkurhixati takusi _____________________________ ______________ anapuesti. Kánikua jatsikusti ___________________________ pári úni sési kúruani _______________jatiristia. Nótku axanasinti jorhentpekuarhu jimpoka sapichueska. 132 4652 pags 129-152 132
10/26/06 6:03:57 PM
Exe anaxurhikua arhintskuarhu Tsitsikichaksi s é s i kuaurasinti iámintu ampe. Urhetku kukumusinti ka tátsekua tsïpani. Sési kasiperasinti ka sési p'untsumeni, jimposi piriranantat'i k'uínchikuarhu jimpo.
Jatsikua anaxurhikuechani Tsitsikichaksi sési kuaiurasinti iámintu ampe Urhetku kukumusinti ka tátsekua tsipani Sési kasiperasinti ka sési p'untsumeni jimposi piriranantat'i k'uínchikuarhu jimpo Tsitsikichaksi sesi kuaiurasinti iámintu ampe urhetku kukumusinti ka tátsekua tsïpani
133 4652 pags 129-152 133
10/26/06 6:03:57 PM
Miántarini Sani Asirini jama jintini jurak'uni para no xáni mále sántaru p'intenarhperani ka no ji tátsikua uéparini jámoka chaari uantakuechani no na mirikurini ménkari t'u temunkurhirini jauaka. Pauani níntasinka ia ji ka t'urini mióntaka nakini sáni ióni jimpo isi ai juchiti mále axachirini chaari retratu pa jíkini male inteni eranaskani nóchkani ji iauani anapueskia. Taurino Murillo Chátarhu anapu.
134 4652 pags 129-152 134
10/26/06 6:03:58 PM
Kústaticha
Ju je jámani ch'anani. Táchani erakuati kústakua. Eranaskaparini kústaati penchumikua Jimpo… Tamporu tum tum tum. arhiati Platiu: tsin tsin tsin. arhiati trompeta ta ta ta arhiati klarinete pi pi pi arhiati K'eri.. jon jon jon arhiati Ka isi táchani. Eraku je ma uarhakua ka kústa je.
135 4652 pags 129-152 135
10/26/06 6:03:59 PM
Kara eratsikua kĂşstatichari
KĂşstaticha
136 4652 pags 129-152 136
10/26/06 6:04:00 PM
Únarhiku juchari anaskukuani
Para úni anaskukuani uétarhesinti: Siranta t'ámu jási. tsipampiti, xunapiti, chupipiti ka charhapiti. Charhapiti ka chupipiti karhakua jatsiku charhapiti uikixkantani ka chupipiti t'ireskantani. Tsipampiti ka xunapiti kétsekua jatsiku tsipampiti uikixkantani ka xunapiti t'ireskantani. 137 4652 pags 129-152 137
10/26/06 6:04:00 PM
Kara chiiti eratsikua anaskukuari
anaskukua
138 4652 pags 129-152 138
10/26/06 6:04:02 PM
Menonanta eratsikuani
1. Kuakari 2. ts'irapiti 3. K'umanta 4. chĂşrekua 5. Kuatapiti 6. ikukurhi 7. sapichu 8. tepari 9. aspiti 10. t'ireskanta 11. kĂŠtsekua 139 4652 pags 129-152 139
10/26/06 6:04:02 PM
Pireje: erakunta kĂşstakua mot'akuni uantakuechani
ka
140 4652 pags 129-152 140
10/26/06 6:04:03 PM
Arhinta.
Ts'iueata Ts'iueraticha ts'inapu juátarhu nirasti ts'iueata p'ikuni tsípku eka ts'irakuarhipka, ts'inkuitku p'ikunasti jacha ts'irimpimu jimpo, ts'irimu tsipatatini ts'intsuni itsuxapi. Ts'iueata ts'iriri sési ts'eritanasti ts'erikua jimpo ka ts'emunani, Ts'intsuntsani panaati intspikuarhinani. Karasti: Valente Soto Bravo Angahuan anapu.
141 4652 pags 129-152 141
10/26/06 6:04:04 PM
Kuirunarhiku ka kúnta karakata únarhikukata jinkuni nani énka k'uaniaka. Ts'iueata no jatasti tskípu.
Ts'énkua jintesti ma ts'eritarakua.
Ts'ame sési ts'emusinti tsikatani.
Ts'inapu ts'irimpiti kánikua ts'iumpirhusti.
Ts'irupsi tsírku no sési ts'emunasinti.
142 4652 pags 129-152 142
10/26/06 6:04:05 PM
Na énka uénakuarhipka revolusioni Méjikana. 20 Nobiempri kutsi, 1910 uéxurhini jimpo. Méjiku jarhaspti ma k'éri juramuti enka arhikuarhipka Porfirio Diasi, ima juramuspti ma ekuatsi ka tempeni uéxurhini. Uánikua k'uiripuecha Mejiku anapuecha isi eratsispti eska no nema jurhimpikua jatsispka xáni ióni juramuni. Fransisku I. Maderu, jarhuataspti uánikua Méjiku anapu k'uiripuechani, ka uénaspti k'éri uarhiperakua ma ka isi jimpo úspti kéntitani juramukuarhu Porfiriu Díasini, ka iauanikua isi axani.
143 4652 pags 129-152 143
10/26/06 6:04:06 PM
Juramukuecha 1917 jimpo anapuecha lúmu inchamani febreruri kutsi, 1917 uéxurhini jimpo anapu. Juramukuecha énka uaxastanaka 1917 uéxurhini jimpo karakata jarhasti juchari jurhimpikuecha. Enka xani kánikua ampe karakata jaka, inteni juramukuecharhu arhisinti eskari t'u, ka iámentu tatakecha ka nanakecha Méjiku anapuecha jurhimpikua jatsiska jorhenkuecharhu nirani jorhenkuarhini karani ka arhintani ka iamentu jasi ampakiti jorhenkuechani p'irani.
144 4652 pags 129-152 144
10/26/06 6:04:07 PM
Anatsekuari k'uínchikua Ma ekuatsi ka t'ámu jurhiatikua febreruni jimpo. Anatsekua juchari k'éri echerini xarhatasinti; iamentu k'uiripuechani, iámentu echerichani, iurhekuechani ka japuntechani, jimpochisi isi uantak'a eska ima jinteska juchari k'éri ampe. Ma ekuatsi ka t'ámu inchamani jurhiatikua, febreruri kutsi jimpo jucha Méjiku anapuecha k'uínchikusinka juchari anatsekuani.
145 4652 pags 129-152 145
10/26/06 6:04:08 PM
Petroleo euap'intskua 18 jurhiatikua marsuri kutsi jimpo, 1938 uéxurhini. Témpeni ka iúmu tanimu jurhiatikua inchamani marsuri kutsi jimpo, jucha míantasinka enka juchari k'éri juramuti Acha Lásaro Kardenasi, k'uiripuechani jinkuni jarhuatakuarhiparini ixu Méjiku anapuecha, úspti eua'pintani inteni k'éri ampe jatsikuarhikuani enka arhikuarhika petroleo, ka enka jinteka iámentu mejikanuecharini.
146 4652 pags 129-152 146
10/26/06 6:04:09 PM
Benito Juaresiri kóntperakua 21 jurhiatikua marsuri kutsi, 1806 uéxurhini. Ma ekuatsi ka ma jurhiatikua, marsuri kutsi jimpo, k'uínchisinkachi kóntperakua ma k'éri juramuti Méjiku anapueri: Benito Juáresiri. Benito Juáresi jankuarhispti eskaksi iámentu iretecha ka iámentu k'uiripuecha jananarhinapirinka.
147 4652 pags 129-152 147
10/26/06 6:04:10 PM
Anchikuarhikuari jurhiatikua Ma jurhiatikua, maiu kutsi jimpo. Anchikuarhiticha jurhimpikuechani jatsiasti. Juramukuecha arhisinti eska ma ánchikuarhita no úaka jukari iúmu tanimu ora ionini ka eska jauaka ma jurhiatikua mintsikuarhikua ma semana jimpo. Ma jurhiatikua inchamani maiu kutsi jimpo, ánchikuarhiri jurhimpikuechari k'uínchinantasinti, uanikua k'érati iretecharhu ixu parhakpeni.
148 4652 pags 129-152 148
10/26/06 6:04:11 PM
Juchari míntecha Méjiku jintesti k'eri irekua iamentu Mejikanuechari. Minta k'eri ireta uaxastakueri, anatsekua ka Juchari ampakiti pirekua, jintesti juchari k'erati míntecha. Jukaparhasinti juchari ampe enka jucha sánteru ueka'ka, juchari echerichani ka juchari tsípikua pauani pauani anapu.
149 4652 pags 129-152 149
10/26/06 6:04:12 PM
Puebla anapu uarhiperakua 5 Jurhiatikua maiuri kutsi, 1862 uéxurhini jimpo. 1862 uéxurhini jimpo, Fransia anapu uarhipiticha inchakuchisptit'sini juchari k'éri echeri Méjiku. Juchari uarhipiticha kuap'intaspti juchari k'éri echerini ka chérantaspti Fransesichani uarhiperakua Puebla anapu jimpo.
150 4652 pags 129-152 150
10/26/06 6:04:13 PM
Tenochtitlani anapu uaxastakua K'uiusi énka jukanarhika juchari anatsekuarhu míatantasintsini énka uaxastanapka k'éri ireta Tenochtitlani anapu, japuntarhu echeru anapu jimpo. Isi uantasinti tua anapu uantantskua éskaksi astekecha ísku jámasiranka ixu ka ixu, jirinantani mínta énka íntskuapka imechari kuerap'iri uitsilopochtli, nani énkaksi uaxastapirinka ka úapirinka tiosuechani ka k'umanchikuechani. Niarasptiksi kukuri japuntarhu, ka jima, omekua sapichurhu, exesptiksi ma k'uiusini enka anaxurhipka parearhu énka jima jukapka. Arhaxapti ma akuitsini. Astekecha mítitixapti éska ima jintespka mínta enkaksi erokuarhini jápka. Tsípintasptiksi, jimaksi anaxurhispti ka uénasptiksi uaxastani imechari iretani.
151 4652 pags 129-152 151
10/26/06 6:04:14 PM
Lengua pur茅pecha, Michoac谩n Primer grado Se imprimi贸 por encargo de la Comisi贸n de Libros de Texto Gratuitos, En los talleres de
4652 pags 129-152 152
10/26/06 6:04:14 PM
NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA
GRUPO
POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA
Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país. Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:
COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.
Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.