4652

Page 1

OLGA COSTA (1913 - 1993) Obra: Vendedora de frutas, 1951 ร leo sobre tela, 195 X 245 cm Museo de Arte Moderno, INBA, CNCA

Michoacรกn

portada4652-08.indd 1

10/30/07 5:30:19 PM


NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país. Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.



A^Wgd YZ iZmid Zc aZc\jV ejg eZX]V! B^X]dVX{c# :aVWdgVYd Zc aV 9^gZXX^ c <ZcZgVa YZ :YjXVX^ c >cY \ZcV YZ aV HjWhZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c 7{h^XV YZ aV HZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c E Wa^XV

6jidg EZYgd B{gfjZo ?dVfj c

>ajhigVX^ c n ;did\gV[ V 6gX]^kd >Xdcd\g{ÄXd YZ aV 9^gZXX^ c <ZcZgVa YZ :YjXVX^ c >cY \ZcV

9^hZ d YZ EdgiVYV 8db^h^ c CVX^dcVa YZ A^Wgdh YZ IZmid <gVij^idh! Xdc aV XdaVWdgVX^ c YZ Aj^h 6abZ^YV

>ajhigVX^ c YZ EdgiVYV ¹KZcYZYdgV YZ [gjiVhº! Da\V 8dhiV &.&("&..( ÔaZd hdWgZ iZaV &.*&!&.* m ')* Xb# BjhZd YZ 6giZ BdYZgcd! >C76! 8C86 GZegdYjXX^ c Vjidg^oVYV edg Za >chi^ijid CVX^dcVa YZ 7ZaaVh 6giZh n A^iZgVijgV

;did\gV[ V YZ EdgiVYV ?Vk^Zg =^cd_dhV 9#G# >ajhigVX^ c YZ EdgiVYV/ Da\V 8dhiV$>C76 9#G# HZXgZiVg V YZ :YjXVX^ c E Wa^XV! &..+

6g\Zci^cV Cd# '-

8da# 8Zcigd! 8#E# %+%'.

B m^Xd! 9#;#

>H7C .+-"'.".&'."( ISBN 978-968-29-9129-5 Primera edición 1996 HZmiV gZ^begZh^ c '%%( Décima sexta reimpresión 2013 H ei^bV gZ^begZh^ c '%%) DXiVkV gZ^begZh^ c '%%* Impreso en México CdkZcV gZ^begZh^ c '%%+ 9 X^bV eg^bZgV gZ^begZh^ c '%%- 9 X^bV hZ\jcYV gZ^begZh^ c '%%. >begZhd Zc B m^Xd

pl 4652-09.indd 1

10/24/08 10:41:47 AM



4652 pags 1-32.indd 2

11/13/06 8:30:39 AM


P'urhepecha jimpo Lengua purĂŠpecha MichoacĂĄn Primer grado

4652 pags 1-32.indd 3

11/13/06 8:30:41 AM


PRESENTACIÓN

E

ste libro de texto está dirigido a las niñas y los niños indígenas que cursan la educación primaria, tiene el propósito de favorecer el aprendizaje de la lectura y la escritura de la lengua indígena que se habla en su comunidad. Se espera que este libro sea utilizado en forma creativa, tanto por el profesorado como por las niñas y los niños, en este ciclo escolar y los subsecuentes, para dar respuesta a los problemas particulares que se presenten en el desarrollo de la expresión escrita y la comprensión lectora. En el libro se encuentran diferentes textos, algunos hablan del entorno físico de los alumnos, objetos y cosas que hay en la comunidad, y otros se refieren al entorno social y cultural, pues relatan las costumbres, fiestas y leyendas de la región. Su elaboración estuvo a cargo de profesores indígenas bilingües con experiencia en la enseñanza de su lengua materna así como con profundo conocimiento de la cultura de sus comunidades. Para la redacción, los autores consideran el enfoque comunicativo propuesto en el Plan y Programas de Estudio para la Educación Primaria 1993. Este libro de texto podrá ser enriquecido a partir de las observaciones y consideraciones que profesores, padres de familia, comunidades y organizaciones civiles indígenas realicen acerca del lenguaje utilizado, los contenidos, las ilustraciones, el formato y la presentación.

4652 pags 1-32.indd 5

11/13/06 8:30:41 AM


MITPITARAKUA Takukukata arhintskua p'urhe jimpo karakata, únasti eratsiparini eskaksi sapicha úaka uénatarani jorhenkua p'irani, karani ka arhintani imechari uantakua jimpo.

Jorhenkua enka intsinaka takicha imechari uantakua jimpouati, jimpoka isi úaka sési kurhankuntani iámentu ampe ka no úkua jukani sési p'irani jorhenkuechani ka ísi jimpo sánteru sési marhuatani jorhenkueri ampe. Arini takukukatani karasti jorhentpiri p'urhecha enkaksi mítika anchikuarhini jorhenkueri ampe sapichani jinkuni, enkaksi sési mítika uantakueri ka mímixikuari ampe. Ari úkatesti jimpani jorhenkuani erankuntaparini enka úkata jaka ka marhuauaka iámentu jorhenkuecharhu 1993 uéxurhini uératini, ísi jimpo p'urhechari jorhenkua no tátsepani pakaratini jauati, iámentu ampe jimpanerantskata jarhasti eska néna enka uétarhinchani jaka juchari sapirhaticha. Arini takukukatani úati sánteru ampe kúnarhitani méntku ísi; eska ne na énka uétarhipaka énka ari ánchitanani jauaka ka énka jucha exeaka éskaksi sapicha kueratanchasinka uantakueri ampe ka mimixikuari ampe. Eratsikuecha énkaksi jatsiaka jorhentpiricha, táti jémpecha, iretecha, ka kúnkuarhikua p'urhecha kánikua jukaparhasti ka marhuakuuati arini takukukatani. Tsipisinkachi ka sési p'ikuarherasinkachi jorhentpiri p'urhecha jinkuni, jorhenkuari juramuticha jinkuni ka táti jémpecha jinkuni jimpokaksi jarhup'iska ánchikuarhini, exeni ka sesi úntani arini takukukatani énka uénani jámani unantaka juchari uantakueni jimpo, jorhenkua uénatarakuani, jimpoka imechari eratsikuecha jimpo úska sánteru

4652 pags 1-32.indd 7

11/13/06 8:30:41 AM


Jalisco

Colima

Océano Pacìfico

4652 pags 1-32.indd 8

11/13/06 8:30:43 AM


Guanajuato

La Piedad

Jiquilpan

Zamora Purépero

Zacapu

Morelia Zitácuaro

Pátzcuaro Uruapan

Apatzingán

Michoacán

Guerrero

4652 pags 1-32.indd 9

11/13/06 8:30:44 AM


4652 pags 1-32.indd 10

11/13/06 8:30:47 AM


INDICE Unidad

Título

Página

1

Márku k'umanchikuarhu anapuecha

13

2

Ireta ka k'uiripu

49

3

Néna énka jántika

83

4

P'urheecheri p'intekuecha

117

4652 pags 1-32.indd 11

11/13/06 8:30:47 AM


12 4652 pags 1-32.indd 12

11/13/06 8:30:49 AM


1

Mรกrku k'umanchikuarhu anapuecha. 13 4652 pags 1-32.indd 13

11/13/06 8:30:50 AM


14 4652 pags 1-32.indd 14

11/13/06 8:30:53 AM


Juánueri K'umanchikua Juánu k'umanchikuarhu márku irekasti, náanti jémpa, táati jémpa, tatita jémpa, nanita jémpa pirempa, jerachi jémpa, ka uaua jémpa.

15 4652 pags 1-32.indd 15

11/13/06 8:30:55 AM


Charhaku Jose charhakuest, Amampa itsukua íntskuxati. Jose tanimu kutsi jatiriisti. Nótki uantasinti Jose. Enka Jose k'arhimaka ka K'arhichani kánikua uerasinti. 16 4652 pags 1-32.indd 16

11/13/06 8:30:57 AM


Unarhiku charhakuni Antisi charhakuecha no uantak'i. NĂŠna uerasini charhaku.

17 4652 pags 1-32.indd 17

11/13/06 8:30:57 AM


Ampeksi Ăşxaki

18 4652 pags 1-32.indd 18

11/13/06 8:30:58 AM


NĂŠenaksi arhisini.

Kikiriii kiii

Kiiiiii kiiiiii

meee meeeee

juau juau juau

miau miau miau

kukuku kuku

19 4652 pags 1-32.indd 19

11/13/06 8:30:59 AM


Tsánarhikua Chúri tukuru jurhasti, ku ku ru ku arhipuni, ka iámintuechani tsínarhitaani, kichichaksi meee meee arhini, uichuechaksi juau juau juau arhini, místu miau, miau, miau arhini, t'arhechu kikiriii kiiii uerani. Ka tsíkata koookoko ko kooo ko ko ko arhini ka uakasicha muu muu muu arhini, ka tukuru chérakuarhini ka níntani juátarhu. 20 4652 pags 1-32.indd 20

11/13/06 8:31:00 AM


Kara jakankurhinkuechani

21 4652 pags 1-32.indd 21

11/13/06 8:31:02 AM


Arhinta

Tatita ka tataka ka tata. Tata ka tataka ka tatita, auati tĂŠkua.

22 4652 pags 1-32.indd 22

11/13/06 8:31:04 AM


Antankuta uantakuechani

_______Kumarha

__________tisi

__________rho

_________natapu

_______mpusi

________pupu akuitse รกtisi anatapu

auanta akampa apupu

________Kuitse

__________xuni

__________uani

_______kampa

________tsimu

_________xuni akumarha arho axuni

akarheni atsimu arame 23

4652 pags 1-32.indd 23

11/13/06 8:31:05 AM


Erentirari mími jémpa xarhinku jauarasinti, xanaru jimpo nirasinti jorhentpekuarhu, anatapu k'érini uanotamasinti anatapurhu akarheni sirusti. Enka atsimu jinkuni ch'anak'a ikichakuani jaxisinti. Xanaru jimpo exesinti akampa, arho, ka axunini átisi pákurhisinti.

¿Na arhinapirini ari arhintskua? jatsiku karhakua.

24 4652 pags 1-32.indd 24

11/13/06 8:31:05 AM


25 4652 pags 1-32.indd 25

11/13/06 8:31:07 AM


Auani Auanituna ma ia T'inkuri anatseni jámani jarhani Ka sentabu xékuarhentani, Ka isi uantani: Ekani ji xaxakua piáaka ióntaka k'amachani. Ekani ji gaieta piáaka sóntkuni k'amachaaka. Ekani ji tékua piáaka sini tereraaka. Tátsekua miántani: Ekani ji sétimu piáska kústani jauakia, chim...chim... kústani jauakia, chim...chim... Kústani jauakia: chim... chim... Kústani jauakia: chim... chim...

26 4652 pags 1-32.indd 26

11/13/06 8:31:08 AM


Tátsekua jiuatsi ma jurhania ka sétimu euakuarheni, ka mák'u chiiimm....ástani, ka uiriani sipakuarheni. Auani uerani jarhania, burru ma jurhania, kurhamarhespti auanini, “amperi úski”. Auani mókukuspti: “jiuatsirini sétima euakuarhesti”. Burru arhini: “nipa ji p'íntani”, ka no úspti euantani. Tátsekua ménteru karichi ma jurhania, ka imat'u isi arhini, auanitu, “Amperi úski”. Imat'una nirani p'íntania, ka imat'u no úni euantani. Tátsekuaksi kolmenecha jurhania ka arhinksina auanini, “amperi úski” Auani mókukuani, “jiuatsirini sétima euakuarhesti”, kolmenechaksi arhini, “jucha niuaka p'íntani”. Nirasptiksina ka jiuatsini t'enarheni, jiuatsi jiák'ani k'oru jurarkuni sétimani.

27 4652 pags 1-32.indd 27

11/13/06 8:31:09 AM


28 4652 pags 1-32.indd 28

11/13/06 8:31:11 AM


Púkini ma tsánarhiska

Pénka Juánu chúri xáni t'irepka jukari no sési tsánarhispti. Tsánarhisti k'esi uéxurhaani ka iauani...iauani...kárani. Púki ma jámani antankuni, Juánu uiriani sipakuarhini. Púki sánteru uiriani, ka Juánu sánteru k'uanapenturhani ka k'uanapeni, ka nóteru úni uiriini. Juánu miáskurhintani ka p'ukurirhu karharani. Enka iámu karharapkia erantskaraspti ka púki ísku jarhani eranchini. Púki mátirku k'eeeri ma tsankuaraspti ka ménku teruk'ani karharerani anatapurhu ka Juánu sánteru uinamu chénia énka tsínarhipka ka tsípintani jimpoka no isispka.

29 4652 pags 1-32.indd 29

11/13/06 8:31:11 AM


Erentira Kamata Ăşxati.

Ireri tiriapu uarhoti uirikaxati 30 4652 pags 1-32.indd 30

11/13/06 8:31:13 AM


iuinksi itsi iurhexati iuiri kuatarastia ikiani ikiaxati ikikurhini ikikurhistiksi Isiru imani Ireri itukua iuinksi Ă­nspikurhini 31 4652 pags 1-32.indd 31

11/13/06 8:31:14 AM


Isiru tsiri jatsiristi. Ireri uirikaxati tiriapu. Ignasio itsimaxati itsi. Ipolitu iuixati urhikueri. Ireri íntskuxati tsitsiki náanti jémpani.

32 4652 pags 1-32.indd 32

11/13/06 8:31:16 AM


Uakusi káraxati Uakusi tuminarhu jukanarhisti Utimio uikixu jimpo karaxati uakasicha t'ireataxati. utusicha áspimuntaxati uchepu uchepu urhaniru jatasti uarhiiti echuskuxati. uarhiiti utusi uarhasi apupuri uánikua uétsentaxati. 33 4652 pags 33-64 33

10/26/06 5:56:44 PM


Kara

_rh_apani

_nasinti

_rhanicha.

_rapich_

anap_icha

_sinti

_axantsik_echani. arhasi

ap_p_n

รกsp_s_nti.

_chep_

tiriap_

p_ch_riristi.

34 4652 pags 33-64 34

10/26/06 5:56:45 PM


Eneu ka Ema Etukuarhu anapuesti. Eneu eperi jukasti Ema ámpe exek'i eperi Eneuri.

Ementa jimpo sesi tsipasinti tsitsikicha. Eneru kutsi jimpo no jámasinti chpiiri etetsi.

Exe inteni chpiiri etetsini étskuxati ch'étini.

35 4652 pags 33-64 35

10/26/06 5:56:46 PM


Antankuta uantakuechani

chpiri _t_tsi

_kuarhu

_rant_pakua

_sku_cha

_chuskuxati. 36 4652 pags 33-64 36

10/26/06 5:56:48 PM


Omari Tsapoku k谩nkataesti nat'uka 贸mekuarhu irekani jaka. Otoni Oponkio K贸nt peranasti oktubri Kutsi jimpo.

Okumichu ireta ju谩tarhu jarhasti.

______mari ______toni ______ponkio k_____ntenasti

tsap__ku ______ktubri ______mekuarhu jimp________ 37

4652 pags 33-64 37

10/26/06 5:56:48 PM


Antankuta uantakuechani _rhu_pan_ J_an_ n__ _ntoni_ Ir_r_ _rap_chu

_nas_nti ni_at__ au_n_chani uir _k_xati un_s_nti

urh_n- cha. T_nak_ ata_sinti. t_ri_p_ uax_ntsku_cha.

Arhinta Ireri uirikaxati tiriapu. Urapichu únasinti uaxantsikuecha. Juánu no niuati Tanaku Antonio auanichani antankuasinti. Urhuapani únasinti urhanicha. 38 4652 pags 33-64 38

10/26/06 5:56:49 PM


Arhinta ka antankuta uantakuechani ireta

ir__ta

pirekua

pir__ku__

k'uiripu

k'u__r__pu

iรกkata

iรกk__t__

karoni

kar__ni

iauarhi

iau__rhi

P'urhepecheo

P'urh__p__ch__o

39 4652 pags 33-64 39

10/26/06 5:56:50 PM


Sikuapu sipakuarhesti sipatenku, sipatenku sipakuarhesti sikuapu.

-Jose ju jinkuni. -je…? -jútkini -ji? -jo, t'u, juíni

40 4652 pags 33-64 40

10/26/06 5:56:51 PM


Ampeski. Enka jótakurhiaka manakurhisintiksi. Enka kueratakurhiaka ískuksi jarhasinti.

Xunápitisti tsikisinti túpu k'éri jukasti chekameparhasti.

Káts'ikuakini p'ikuati ka nóri exeni.

41 4652 pags 33-64 41

10/26/06 5:56:51 PM


tsitsiki

mintsita

janikua

kupanta

xupakata

42 4652 pags 33-64 42

10/26/06 5:56:53 PM


Mar siano Mar ta Mar ia Mar ibeli Mar ina Mar cos Mar tina

Fide lina Caro lina Pau lina

Ma teo Doro teo Timo teo

Ruti lio Emi lio Basi lio

Seles tina Mar tina

43 4652 pags 33-64 43

10/26/06 5:56:54 PM


Luz

Luis

Ana

Jose

Ema

Juan

Julia

Susana

Pedro

Simona

44 4652 pags 33-64 44

10/26/06 5:56:55 PM


Urapichu Arhantsani U

Uรกntsito

A

Okumichu

I

Ankauani

E

Etukuarhu

O

Iurhekuarhu Erentira Isiru

45 4652 pags 33-64 45

10/26/06 5:56:58 PM


i

ia

u

ia

a

ia

iauia ia?

i ia, u ia ka a ia a ia ini auanini

Ji arhikuarhiska __________________________________ _________________________________________________ 46 4652 pags 33-64 46

10/26/06 5:56:59 PM


K'uáki K'uáki…

47 4652 pags 33-64 47

10/26/06 5:57:02 PM


K'uáki

k'uáki, k'uáki, asi akuni ja tiriapu nóri t'u tsikiraska, k'uanari tsikirasti.

- Ka k'uanarianti? - lámu kurhistia. - Ka turhirianti? - lurhekua iámu pástia. - Ka iurhekianti? - tsíkata iámu itsimastia. - ka tsíkatianti - Kuaxanta úni nirasti. - Ka kuaxantianti? - Tata padre iámu arhastía. - Ka tata padreanti? - Misa úni nirasti. - Ka mísianti.? - lámu pákuarhenastia.

48 4652 pags 33-64 48

10/26/06 5:57:02 PM


2

Ireta ka k'uiripu

49 4652 pags 33-64 49

10/26/06 5:57:04 PM


Uantontskuarhe je, ampe ĂŠnkari exeni jaka.

50 4652 pags 33-64 50

10/26/06 5:57:06 PM


Arhintsi UrapĂ­chu

i r e t a e c h a

Arantsani Uantsitu Ankauani Etukuaru Iurhekuarhu Urhuapani Ichani Aratu Ureni

Ihuatsio = jiuatsio

51 4652 pags 33-64 51

10/26/06 5:57:07 PM


Iretaecha

Trintarhu Tanaku Takuru

T'urhikuarhu P'ichatarhu P'urhenchekuarhu P'urheperu P'arhachu

Kapรกkuarhu Kintsio Karhapani

52 4652 pags 33-64 52

10/26/06 5:57:08 PM


k'umach'ueni Uantontskurhi ka arhintsí.

Karhapani

takuro

Eraxamani Eraxamani jarhasti uánikua iretaecha. Karhapani sántiru k'ériisti, máteruesti San Juanu karapani. Ichani pínkurhisti Takuru iretani jinkuni. Ireta Takuru sántiru no k'ésti. karhapani ampakiti itsi uétsexati ka nitamasinti iámentu ireteecharhu enka eraxamani jaka.

53 4652 pags 33-64 53

10/26/06 5:57:09 PM


Arhintskua Japuntarhu Japuntarhu uanamukutini jarhasti uĂĄnikua iretaecha: eska Ichupio, Ukasanastakua, Jiuatsio Tsirontarhu, P'urhenchekuarhu ka Eronarhikuarhu. Japuntarhu inchamitini irenasti Xanichu, Xarhakuarhu, Iunueni ka Pakandani iamintuechaksi mĂ­testi kurucha urapitichani jupiani.

54 4652 pags 33-64 54

10/26/06 5:57:10 PM


Arhintskua.

P'ukumintu Juátarhu jarhasti máteru ireteecha. Jinteestiksi Urapichu, Arhantsani, Tanaku, Ankauani, T'urhikuarhu, Pichatarhu, Kintsio ka uánikuateru. K'uiripu ánchekorhesinti P'ukuri ch'apani, tekani, ka úáani uaxantsikuaechani, Parhats'itakua, kékua, anamarhekuachani úani iámintu inte ampe chkáriri. 55 4652 pags 33-64 55

10/26/06 5:57:12 PM


Arhintskua. Tsirontarhu

Tsirontarhu jarhastiksi máteru ireteecha. Eska na nitamak'a jurhiataecha ka uéxurhinicha tsítaxatiksi sanani arhini juchari mímixekua, ari iretaecha jintestiksi: Tirintarhu, T'arejeru Naranja, ka iretaecha enkaksi jaka Tsakapu pínkurhitini.

56 4652 pags 33-64 56

10/26/06 5:57:13 PM


Kuirunarhiku ixu, ampe enka jaka chĂŠeti iretarhu.

57 4652 pags 33-64 57

10/26/06 5:57:16 PM


Ireta K'uiripuecha enka márku irenaka K'ératicha ka sapirhaticha, k'uiripu enka jarhop'erak'a ánchikorhetarhu isi. Ampokutaechani úaani para uanarurhani. Kópekua pari tánkurhinani, Jorhentpekuani pari jorhenkurhinani. Tiosta pari uantatsekurhinani. Juramuticha enka Urhekutiuaka ánchikurhita ampe. Jintesinti ma ampakiti ireta. K'uiripu ka juramuticha jámaati jirinani eska intsinaka erak'ukua, itsi, uantap'etarakua, atarentskua ampe, jorhentperakua ka tsinap'ekua. Chiiti iretarhu ne juramutiiski: _____________________ _________________________________________________ Ampe jatsikurhiski ireta. úa kuiruntskaparini...

58 4652 pags 33-64 58

10/26/06 5:57:16 PM


Ampeeski Náki iretarhu únaskiksi. k'uírakua

Situpu

Xumatakua

iurhesi

k'uanintikua Tsúntsu

59 4652 pags 33-64 59

10/26/06 5:57:18 PM


Ampeeski Náki ireta jimpo únaski neena únaski. k'uáts'itakua

Sétima Purhechi

Jukats'ikua

Uaxantsikua

Ch'anarakua

Kánarhikua

60 4652 pags 33-64 60

10/26/06 5:57:19 PM


Kararakuaecha

a……………apupu

ch………chekakua

ch'....Ch' anarakua

e………….eskua

i...................itsi

j……………janikua

k...............kantsiri

k’………..k’ereri

m………….mintsita

n………….napisi

o…………omekua

p…………purhu

p'………….p' atamu

r………..parakata

rh…………..urhani

s…………..sikuapu

t……………..tikuini

t'……….t'arhechu

ts……………tsikiata

ts'………..ts'éritpiri

u…………….uni

x…………..xerekua 61

4652 pags 33-64 61

10/26/06 5:57:20 PM


Kararakua sapirhaticha.-

Kararakua k'ĂŠraticha.-

Kararakua ch'ĂŠti jukaricha.-

62 4652 pags 33-64 62

10/26/06 5:57:20 PM


Arhukuantsi Kararakuaechani. Eronarhykuarhu

Ua mĂĄteru uantakuaechani Ăşraparini inte Kararakuaechani

63 4652 pags 33-64 63

10/26/06 5:57:20 PM


Iretaecha Tanaku Tirintarhu Takuru

Tarekuatu Terementu Turikuarhu

_anaku

_arekua_u.

_irintaru

_eremen_u.

_akurhu.

_urikuarhu.

64 4652 pags 33-64 64

10/26/06 5:57:21 PM


Eraku nĂĄki enka sĂŠsi jaka

4 t'ĂĄmu / tamu

tinti / t'inti

tokeri /t'okeri

t'arhechu / tarhechu

tununta /t'ununta

ikuini / t'ikuini 65

4652 pags 65-96.indd 65

10/26/06 6:01:53 PM


Enka tatita ikiapka Tatita juchiti no jurhendaspti ikiani. Peru tsípku' ma jimpo, péenka ikiani jápka, jimposi iámintu ampe ikiatinku arhiinti juchiti taatini, ísi arhispti: “a ta inteni tatakani” “á ta kamata urapiti” “ú ta ma jánchperata ka sóntku nirani” “i ta ini sintari ka sóntku jótani” Náki uantakuechani jimpo mítespi eska tatita ikiaxapka

ta

te

ti

to

tu

66 4652 pags 65-96.indd 66

10/26/06 6:01:53 PM


Antankuta uantakuaechani. terekua

tikuini

tukuru

tataka

t'ununta

t'arhechu

_ _ka

_rhechu

_kuini

_nunta

_kuru

_rekua

67 4652 pags 65-96.indd 67

10/26/06 6:01:54 PM


Exe ka arhintsi

Kaapani

Kintsio

Kukuchu

K'ápakuarhu

Kurupu

Chéeti iretaeri kópekua

68 4652 pags 65-96.indd 68

10/26/06 6:01:55 PM


Arhintsi k'upanta kupanta kuíni k'uíni

k'arhatani karhatani kauasi k'auasi

kúni k'úni káni k'áni

69 4652 pags 65-96.indd 69

10/26/06 6:01:57 PM


Kara enka kueratak'a 1.-_ani _urhuntarhu jukaparhasinti. 2.-_ueramu _ánikua _amesti. 3.-_upanta _amu_uarhu sési ninisinti. 4.-_uanisinti _ua_ichani _uap'eani jimpo_a_si _amakurhixaka.

Arhintskua -Kupanta k'amukuarhu sesi ninisinti. -K'ani k'urhuntarhu jukaparhasinti. -K'uanisinti k'uákichani kuáp'eani jimpokaksi k'amakurhixaka. -K'ueramu kánikua k'amesti.

70 4652 pags 65-96.indd 70

10/26/06 6:01:57 PM


Kara ampe enka kueratsakua. ___uatasi jรณskua ___รกts'ikua

Karichi para___ata

Parakata

kuatasi

___antsiri

A ____ampa

Kรกts'ikua

Kรณki ___o___i Kantsiri ___arichi Akampa jรณs___ua

71 4652 pags 65-96.indd 71

10/26/06 6:01:58 PM


U a n t o n t s k u a r h e je.

72 4652 pags 65-96.indd 72

10/26/06 6:02:01 PM


Arhintsi Kuaraki ka koki Méni, xanary jimpo exep'eraspti kuaraki ma kókini jinkuni. Kuaraki kurhamarhispti kókini: “Naniri nirasini juchiti pámpiri?” Kóki mókukuspti: “Nirasinka ji níntani jimpokani kánikua k'uínchaxaka, chúri no k'uíska, jucha chúri tánkuarhiska”. Ka tátsekua kurhamarhispti: ka t'u nani nirasini? “jít'uni niraxaka níntani juchinio” ka kóki ménteru kurhamarhispti: “Naniri niraspi? “Kuaraki sipatenku mókukuarhini: “Níraspka ji arini tiriapu sipaatatspeni” peroni nipa kókuani jimpokarini kuári jurhaxaka chúxapani” Kóki arhisti: “Erokichka…..Erok….. Nena k'amaraski uantantskua...

73 4652 pags 65-96.indd 73

10/26/06 6:02:01 PM


K ara kararakuaechani

Tanaku

_____anaku

Kinseo

_____inseo

Kapakuarhu Takuru Ichani

_____apakuaru _____akuru _____chani _____nkauani

Ankauani Uรกntsitu Tirintarhu

______รกntsitu _____irintarhu _____arapani

Karhapani

_____tukuaru

Etukuarhu

_____rapichu

Urapichu

_____ichataru

Pichataru

74 4652 pags 65-96.indd 74

10/26/06 6:02:03 PM


Mirikurhinaxati

Eliseo Kinseo anapuesti, niuati K'uíncheni Anita jinkuni, Ankauani niáran i Ankauani irékasti Tomasa. Eliseo, Anita ka Tomasa mítesti p'urhe pecha jimpo uantani jimpoka Kinseo, ka An kauani

k'uy ripu uantasinka p'urhe. Picha tarhu, Tirintarhu ka máruteruiretaecharchu mirikurhinaxati p'urhrepecha k'éra tíi cha nóteru jurhendasinti sapirhatichani. Antiksi no arhistakuak'i.

75 4652 pags 65-96.indd 75

10/26/06 6:02:04 PM


Mitetarakuaecha eranarhikua

uantakua p'ikutarakua

arhintskua

uantakua aiankpiri

76 4652 pags 65-96.indd 76

10/26/06 6:02:06 PM


Uantontskuarhi kararakuaeri ampe Tata Juramuti, niraspti nórte ka uékaspti uantonstkuarheni t'émpani jinkuni, enka uékapka karani uánikua ampe uétarhesiramti, eska

Ka enka na axapkia karakatani ka témpani janokunia no mítespti arhintani ka niraspti jinkunekuani siranta arhirantani ka kurhats'itani arhintskatani.

Kararakua

Kararakua

Karanarhikukua

arhintskua

antakua aiankpiri

parhats'itakua 77

4652 pags 65-96.indd 77

10/26/06 6:02:08 PM


Arhukuntsi ka atanta tรกchani jรกsi

78 4652 pags 65-96.indd 78

10/26/06 6:02:09 PM


pa

ta

ka

po

te

ku

pi

tu

ke

pu

to

ki

pe

ti

ko

pi to ku

a ta pa kua a po pu

79 4652 pags 65-96.indd 79

10/26/06 6:02:09 PM


______ kánikua áspisti

______ k'amakurhistia.

______ jurhenkuarhixati

Piruakua ______ úkuarhestia.

______ áspirantasinti akua ampe.

80 4652 pags 65-96.indd 80

10/26/06 6:02:11 PM


_____tรกnkuarhenasinti.

Kurucha__________ รกspesti

nanaka__________ jukasti.

__________Kachukuxati

81 4652 pags 65-96.indd 81

10/26/06 6:02:12 PM


Kara ixu eska na uantaaka jorhentpiri.

82 4652 pags 65-96.indd 82

10/26/06 6:02:13 PM


3

NĂŠena enka jantika 83 4652 pags 65-96.indd 83

10/26/06 6:02:14 PM


Exe ka uanta ampe enka jaka.

84 4652 pags 65-96.indd 84

10/26/06 6:02:17 PM


85 4652 pags 65-96.indd 85

10/26/06 6:02:19 PM


Néena enka jántika

Neena enka jántika juchari iretecharhu Mámaru járhati k'umanchikuaecha máruksi iauarhi úkataeristi ka teja jukats'isti. Máruteruksi chkáriristi ka tasampani óts'ini. Máruksi tiámu tsurhumpu jukari ótakurhisti ka máruteru no ótakurhisti. Anatapurhu jukasinti anech'akua. Mámaru tsitsiki tsipaxati. Ementa jimpo terekua jukasinti k'uíripuechaksi tsíri jatsisinti pari tátsekua tiriapu akuni ka xanini p'ikuntani. Máteru ampe jarhaski?

86 4652 pags 65-96.indd 86

10/26/06 6:02:19 PM


Jirinantsi ari uantakuaechani K'umanchikuaecha chkáriristi K'uíripuechaksi anech'akua juchari tsurhumpu tsitsiki tsipaxati tsíri jatsisinti tátsekua

kara ménteru

87 4652 pags 65-96.indd 87

10/26/06 6:02:20 PM


Uantonstkuarhi je

88 4652 pags 65-96.indd 88

10/26/06 6:02:22 PM


únarhiku ixu néena énka jantika ch'iiti iretarhu

89 4652 pags 65-96.indd 89

10/26/06 6:02:22 PM


Antankutaa uantakuechani

K'uman_ikua

_are

_akanta

_íkutarakua

janikua

i___i

_ukuri

_arakata

ch p p p’ ts p’ p’ 90 4652 pags 65-96.indd 90

10/26/06 6:02:24 PM


K'umanchikua Ăşkuari ampe.

91 4652 pags 65-96.indd 91

10/26/06 6:02:26 PM


Kararakuecha janisti

i

ko e i

ka

tsu

ko

o po

ta ki

a u

tsu

che chu

ku pe

pa

i

te

a

ke

e

pi

tsi

Ementa jimpo k'ĂŠrati xanoasti, xanoataecha kararakua jataarhastiksi. Jaue jucha k'arhaantaani xanoataechani ka uantakuaechani Ăşani.

92 4652 pags 65-96.indd 92

10/26/06 6:02:27 PM


Exe ka arhinta pare

parakata tsipata

kukumuta

tsitsiki

uitsakua

1. tsitsiki urheta_______________úkuarhesinti ka tátsekua_______________. 2. _________sési kuaupatasinti iámintu tsitsikichani.

iámintu

3. Xunapitisti, tsurhumpu ó chekamekua jukasinti. ka kuenteri uérhusinti. Ampeski______________.

93 4652 pags 65-96.indd 93

10/26/06 6:02:28 PM


Tsíri

lápuru iretecharchu tsíri jatsinasinti. Mámaru jási tsíri jukasinti: tsipampiti, urapiti, turhipiti, chóchu o charhapiti, uarhoti o chupipiti, uachasi ka tsiranki. Tsíri tsimpampitini no sóntku arhasinti seperi. Tsíri urapiti sánteru áspisinti. Tsíri chóchuni ka uachasi no iámintuecha jaiapanentasinti. Echuskuta tsíri uarhotiri sési áspesinti.

94 4652 pags 65-96.indd 94

10/26/06 6:02:29 PM


Kara

_urhinkua

_pĂ­ri

_ekakua

e_uskuta

_Ă­ri

_arhuku

Kara eratsikuechani pa

ts'a

tsa

p'a

cha

ch'u

ka

t'a

ch'a

k'a

ta

95 4652 pags 65-96.indd 95

10/26/06 6:02:30 PM


Arhita

ichuskuta

tsíri

Echuskuta uarhoti sesi tsírí áspesiniti

áspisinti

jen____ekua xerentasti _____ umanchekuani

juáta kurhi___eketa

ui_u sapi_u

96 4652 pags 65-96.indd 96

10/26/06 6:02:32 PM


Andaperakua

ichuskuta

isĂ­ri

uachasi 97 4652 pags 97-128.indd 97

10/26/06 6:00:44 PM


Pire jae Uarha

uarha

tokot'a

exe

exe

Kurha

kurha

Kústa

kústa_________________________

michinarhi.

kánti.

98 4652 pags 97-128.indd 98

10/26/06 6:00:45 PM


U a n t o n t s k u a r h e j e k a ch' a n a j e MĂ­tiskiri ch'anani.?

99 4652 pags 97-128.indd 99

10/26/06 6:00:48 PM


P'itaranĂ­

tsankuarani t'auach'akuni k'uanikuni tsĂ­p'ani jurhistakuni p'itarani ch'anani Petani pakapeni

P'itaranĂ­

100 4652 pags 97-128.indd 100

10/26/06 6:00:51 PM


uekorhekata

a uekop

4652 pags 97-128.indd 101

kata

101

10/26/06 6:00:53 PM

Jurhistakuni

P'itarani

Tsip'ani

Tsankuerani T'auach'akuni

Petani

Ch'anani Petani Pakapeni K’uanikuni


ma

Parakata

uรกnikua

Parakataecha

102 4652 pags 97-128.indd 102

10/26/06 6:00:54 PM


Tata Moisesi Kánarhikua

Anita

k'uanintikua teperhukusinti

Chúchi sétimu

Sapi tsúntsuni

tsíkata

úsinti

kuaxanta

kústasinti

kakasti

ústi

103 4652 pags 97-128.indd 103

10/26/06 6:00:56 PM


Uá ni ku a es ti k s i

________echani

a – ua

104 4652 pags 97-128.indd 104

10/26/06 6:00:57 PM


Eraku arhintaparini tsakapu

takapu

sakapu

tisiki

sitsiki

tsitsiki

tsuntu

tuntsu

tsĂşntsu

akuise

akuĂ­tse

akuite

jiuati

jiuasi

jiuatsi

t'ame

same

ts'ame

105 4652 pags 97-128.indd 105

10/26/06 6:00:58 PM


Tsakani anapu k'uínchikua Tsakani iretarhu úkuarhisinti K'uínc hikua, Tsapoku ka Tsirio anapu pirericha jurhasti, Tsakapu ka Tsirostu anapu uarharicha ka Tsirontarhu, kintsiu ka Tsurhumu jukapio anapu kústaticha.

106 4652 pags 97-128.indd 106

10/26/06 6:00:59 PM


Kurhamarhikuecha:

Nani anapueski kĂşstaticha:

Pirericha nani uĂŠratini jurhaski:

Nani anapueski uarharicha:

Kara iretechari jakankurhikuechani:

107 4652 pags 97-128.indd 107

10/26/06 6:00:59 PM


Tsitsiki tsipampiti sesi tsipasti, tsikatecha tsipinichani ka tsitsisichani jupiasinti, tsitsikirhu jantukutini.

Tsakapurhu uéenasti tsántini, tsáki jima tsátsixati, tsápki uékaxati katsarhini. 108 4652 pags 97-128.indd 108

10/26/06 6:01:01 PM


Antankuta eratsykuechani 1. Kupanta tskípu ____________________. 2. Juánu_________________cheni jémpo. 3. Jaiaki késuni ____________________. 4. Juchiiti uaua Kurhinda______________. 5. Tarherichaksi sési __________________.

109 4652 pags 97-128.indd 109

10/26/06 6:01:02 PM


E r a k u a u a n t a k u e c h a n i ka kara kasiperasinti kánekua jukantaska jikuasti tsipampiti charhapiti

l. Tanaxuani ___________________ ikikurhisinti jurhentpekuarhu. 2. Kústatichaksi k'uínchekuarhuechani ______________________. 3. Juánu itsi p'itasti ka _________________ mórhekuarhesti takusi jupakata. 4. K'uínchekuarhu takusi jimpani ____________. 5. Xupakata xunapiti, __________________ka _____________jukasinti.

110 4652 pags 97-128.indd 110

10/26/06 6:01:03 PM


jurhenasti

karani arhintani

Juánu mítesti

sóntku

pireni uarhani

kukumuni tsíparhuni

Tsitsikichaksi no ióntasinti

xanirhuni k'arhini

111 4652 pags 97-128.indd 111

10/26/06 6:01:04 PM


Kutura uantakuechani ka úa eratsikuechani

máskuta Mateu

úati kamata marhisi xamasi

María

auati japumita

Kara eratsikuechani

112 4652 pags 97-128.indd 112

10/26/06 6:01:04 PM


Arhinta karunarhiku ka antankuta karakatani, manarhitaparini uantakuechani

MĂĄrkusi

anapuesti

misiku

muruntakusin Ă­

Manuela

auati.

k'uma' chuni

jukasinti

mantsana

uĂ­chuni

kamata

Okumichu

113 4652 pags 97-128.indd 113

10/26/06 6:01:04 PM


Arhynta uantakuechani ka úa eratsykuechani.

echuskuni xépisinti

kamata úni.

kuatantasinti

jupani

Ireri

sirikuni 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

114 4652 pags 97-128.indd 114

10/26/06 6:01:04 PM


Tataka k'éri ampeecha. 13 jurhitikua septiembriri kutsi, 1847 uéxurhini. Uánikua uéxurhinistia, enka karhakua jakantani (Estados Unidos) anapu uarhipiticha inchaakuchipka juchari k'éri echerintu. Imani inchaakutspikua jimpo, Tumpi k'éri ampeecha kuá'pispti juchari k'éri echeri Méjikuni. Uarhipisptiksi ka uarhisptiksi k'éri K'umanchikuarhu énka arhikuarhika Chapultepek, témpeni tanimu jurhiatikua, septiembriri kutsi, 1847 uéxurhini jimpo.

115 4652 pags 97-128.indd 115

10/26/06 6:01:05 PM


Independensia Mejiku anapu. 16 Jurhiatikua septiempriri kutsi, 1810 uéxurhini. Kánikua uánikua uéxurhini Juchari k'éri echeri Méjikuni K'uiripu urapinarhicha juramukuxapti. Migueli Idalku ka máteru k'uiripuecha jimak'ani isi anapuecha uékasirampti juramukuarhini. Témpeni kuímu jurhiatikua erantipakua septiempriri kutsi jimpo acha Migueli Idalgu tántaspti k'uiripuni Doloresi iretarhu anapuechani ka p'ímarhiaspti eskaksi nipirinka uarhipini. Isi uéenakuarhispti k'éri uarhiperakua

116 4652 pags 97-128.indd 116

10/26/06 6:01:06 PM


4

P'urheechari p'intekuecha

117 4652 pags 97-128.indd 117

10/26/06 6:01:08 PM


P'urhepecheo anapu anaskukua.

118 4652 pags 97-128.indd 118

10/26/06 6:01:10 PM


Anaskukua Ari anaskukua jintesti ma mínda iámintu p'urheecheri, jurhiata andarakuani eratixati charhapiti míndasinti iretaechani énkaksi jaka tsakapu tsirontarhu, chupipiti míndasinti iretaechani énkaksi japuntarhu uanamukutini ka inchamikuarhu jaka. Tsipampiti míndasinti iretaechani enka eraxamani jaka. Xunapiti míndasinti iretaechani enka p'ukumintu jaka. Teruk'ani jukanarhisti tata jurhiata énka íntspik'a tsípekua, pitokua jataarhasti nka k'uanikunaenka pari míndani echerini. Ts'inapu jintesti ma jananarhikua ixu parhakpeni.

119 4652 pags 97-128.indd 119

10/26/06 6:01:10 PM


Jucha p'urhepeecha Jucha p'urheecha ióntki sánteru k'éri echeri jatsikurhispka. Turhisichats'ini p'akaxati sánkani arhini. Uétarhexati p'ínkuni iámintu p'intekuechani. P'urheecha t'apuru etsakurhitixati; japuntarhu, p'ukumintu, tsirontarhu ka eraxamani.

P'ita uantakuechani enka jukata P'urhecha.

120 4652 pags 97-128.indd 120

10/26/06 6:01:10 PM


K'uĂ­nchekua

121 4652 pags 97-128.indd 121

10/26/06 6:01:13 PM


Moru Uarhari Tumpiicha ka achatiicha uérasinti móru uarhani. lápuru iretecharhu uéranasinti móru uarharicha, kústakua móru uarhakua kánikua sési kúskasinti.

Chéeti iretarhu Néena uarhanasini moruicha, na játini uarhanasini' na jási uarharicha sánteru jukaparhakueski.

122 4652 pags 97-128.indd 122

10/26/06 6:01:14 PM


ampe uarhakueski' Nani uarhanasinti.

ampe uarhakueski, NĂŠena uarhanasini

123 4652 pags 97-128.indd 123

10/26/06 6:01:16 PM


Kúrhpiticha Janosti jimpane uéxurhini ménteru tumpiicha uéraati uarhani, kúrhpiti uarhakua sési jáxesti. Juchiiti erachi uéraati kúrhpiti uarhariini jirinastia kánarhikua, tánarhikua únarhikukataechani. Karhakua anapu kúrhpiti uarharicha antaperati kétsikua anapuecha jinkuni. Ampe uarhakueski' Nani uarhanasini.

124 4652 pags 97-128.indd 124

10/26/06 6:01:17 PM


Exea ka arhintsi

P'ikukua Pikukua, támu t'ámu ts'ému tsemu Kékua K'ékua K'uímuni Kuímuni

125 4652 pags 97-128.indd 125

10/26/06 6:01:18 PM


K'amukua K'urhunda

t'ununta

P'รกnkua t'atsini

Kara ma eratsekua

126 4652 pags 97-128.indd 126

10/26/06 6:01:19 PM


Erakua kararakuechani ka jatsikua enka uétarhka

Uánekua_ukuri jukasti _umanchekua chkari _arhiristi. _ á m u _ u k u r i c h a _ a p a k a t a j a r h a sti _ámu _ununtaecha terexati tsimani_eritpiricha jámaxati

127 4652 pags 97-128.indd 127

10/26/06 6:01:20 PM


Jatsiku ampe enka kueratak'a tsitsikirhu p'itaaku _óru uarharkuaji _testi _a a_pakiti p'i_tekua. Juchari ui_apikua jarhasti a_askukuorhu é_ka _í_takataeka p'urhepecheo: eska japu_ _tarhu, eraxa_a_i, p'uku_i_tu ka tsiro_tarhu. A_askuarhu jarhastiksi _á_ru kuaiurakua eska: xu_apiti, tsipa_piti, charhapiti ka chupipiti.

4652 pags 97-128.indd 128

10/26/06 6:01:21 PM


tuma ka Erentira mintsikurhixatiksi anatapurhu jantukutini, kánikua kuatarasti kuímu k'uákicha klarapuxati exeani. 129 4652 pags 129-152 129

10/26/06 6:03:52 PM


Andankuta uantakuechani

_isitu

itsi_axati

_ítakua

_arhisi

_áskuta

_íkua

130 4652 pags 129-152 130

10/26/06 6:03:54 PM


Kara ampe enka uarhakueka

131 4652 pags 129-152 131

10/26/06 6:03:56 PM


Antankuta eratsikuechani

Ari nanaka _________________________arhinasinti jurhenkurhixati takusi _____________________________ ______________ anapuesti. Kánikua jatsikusti ___________________________ pári úni sési kúruani _______________jatiristia. Nótku axanasinti jorhentpekuarhu jimpoka sapichueska. 132 4652 pags 129-152 132

10/26/06 6:03:57 PM


Exe anaxurhikua arhintskuarhu Tsitsikichaksi s é s i kuaurasinti iámintu ampe. Urhetku kukumusinti ka tátsekua tsïpani. Sési kasiperasinti ka sési p'untsumeni, jimposi piriranantat'i k'uínchikuarhu jimpo.

Jatsikua anaxurhikuechani Tsitsikichaksi sési kuaiurasinti iámintu ampe Urhetku kukumusinti ka tátsekua tsipani Sési kasiperasinti ka sési p'untsumeni jimposi piriranantat'i k'uínchikuarhu jimpo Tsitsikichaksi sesi kuaiurasinti iámintu ampe urhetku kukumusinti ka tátsekua tsïpani

133 4652 pags 129-152 133

10/26/06 6:03:57 PM


Miántarini Sani Asirini jama jintini jurak'uni para no xáni mále sántaru p'intenarhperani ka no ji tátsikua uéparini jámoka chaari uantakuechani no na mirikurini ménkari t'u temunkurhirini jauaka. Pauani níntasinka ia ji ka t'urini mióntaka nakini sáni ióni jimpo isi ai juchiti mále axachirini chaari retratu pa jíkini male inteni eranaskani nóchkani ji iauani anapueskia. Taurino Murillo Chátarhu anapu.

134 4652 pags 129-152 134

10/26/06 6:03:58 PM


Kústaticha

Ju je jámani ch'anani. Táchani erakuati kústakua. Eranaskaparini kústaati penchumikua Jimpo… Tamporu tum tum tum. arhiati Platiu: tsin tsin tsin. arhiati trompeta ta ta ta arhiati klarinete pi pi pi arhiati K'eri.. jon jon jon arhiati Ka isi táchani. Eraku je ma uarhakua ka kústa je.

135 4652 pags 129-152 135

10/26/06 6:03:59 PM


Kara eratsikua kĂşstatichari

KĂşstaticha

136 4652 pags 129-152 136

10/26/06 6:04:00 PM


Únarhiku juchari anaskukuani

Para úni anaskukuani uétarhesinti: Siranta t'ámu jási. tsipampiti, xunapiti, chupipiti ka charhapiti. Charhapiti ka chupipiti karhakua jatsiku charhapiti uikixkantani ka chupipiti t'ireskantani. Tsipampiti ka xunapiti kétsekua jatsiku tsipampiti uikixkantani ka xunapiti t'ireskantani. 137 4652 pags 129-152 137

10/26/06 6:04:00 PM


Kara chiiti eratsikua anaskukuari

anaskukua

138 4652 pags 129-152 138

10/26/06 6:04:02 PM


Menonanta eratsikuani

1. Kuakari 2. ts'irapiti 3. K'umanta 4. chĂşrekua 5. Kuatapiti 6. ikukurhi 7. sapichu 8. tepari 9. aspiti 10. t'ireskanta 11. kĂŠtsekua 139 4652 pags 129-152 139

10/26/06 6:04:02 PM


Pireje: erakunta kĂşstakua mot'akuni uantakuechani

ka

140 4652 pags 129-152 140

10/26/06 6:04:03 PM


Arhinta.

Ts'iueata Ts'iueraticha ts'inapu juátarhu nirasti ts'iueata p'ikuni tsípku eka ts'irakuarhipka, ts'inkuitku p'ikunasti jacha ts'irimpimu jimpo, ts'irimu tsipatatini ts'intsuni itsuxapi. Ts'iueata ts'iriri sési ts'eritanasti ts'erikua jimpo ka ts'emunani, Ts'intsuntsani panaati intspikuarhinani. Karasti: Valente Soto Bravo Angahuan anapu.

141 4652 pags 129-152 141

10/26/06 6:04:04 PM


Kuirunarhiku ka kúnta karakata únarhikukata jinkuni nani énka k'uaniaka. Ts'iueata no jatasti tskípu.

Ts'énkua jintesti ma ts'eritarakua.

Ts'ame sési ts'emusinti tsikatani.

Ts'inapu ts'irimpiti kánikua ts'iumpirhusti.

Ts'irupsi tsírku no sési ts'emunasinti.

142 4652 pags 129-152 142

10/26/06 6:04:05 PM


Na énka uénakuarhipka revolusioni Méjikana. 20 Nobiempri kutsi, 1910 uéxurhini jimpo. Méjiku jarhaspti ma k'éri juramuti enka arhikuarhipka Porfirio Diasi, ima juramuspti ma ekuatsi ka tempeni uéxurhini. Uánikua k'uiripuecha Mejiku anapuecha isi eratsispti eska no nema jurhimpikua jatsispka xáni ióni juramuni. Fransisku I. Maderu, jarhuataspti uánikua Méjiku anapu k'uiripuechani, ka uénaspti k'éri uarhiperakua ma ka isi jimpo úspti kéntitani juramukuarhu Porfiriu Díasini, ka iauanikua isi axani.

143 4652 pags 129-152 143

10/26/06 6:04:06 PM


Juramukuecha 1917 jimpo anapuecha lúmu inchamani febreruri kutsi, 1917 uéxurhini jimpo anapu. Juramukuecha énka uaxastanaka 1917 uéxurhini jimpo karakata jarhasti juchari jurhimpikuecha. Enka xani kánikua ampe karakata jaka, inteni juramukuecharhu arhisinti eskari t'u, ka iámentu tatakecha ka nanakecha Méjiku anapuecha jurhimpikua jatsiska jorhenkuecharhu nirani jorhenkuarhini karani ka arhintani ka iamentu jasi ampakiti jorhenkuechani p'irani.

144 4652 pags 129-152 144

10/26/06 6:04:07 PM


Anatsekuari k'uínchikua Ma ekuatsi ka t'ámu jurhiatikua febreruni jimpo. Anatsekua juchari k'éri echerini xarhatasinti; iamentu k'uiripuechani, iámentu echerichani, iurhekuechani ka japuntechani, jimpochisi isi uantak'a eska ima jinteska juchari k'éri ampe. Ma ekuatsi ka t'ámu inchamani jurhiatikua, febreruri kutsi jimpo jucha Méjiku anapuecha k'uínchikusinka juchari anatsekuani.

145 4652 pags 129-152 145

10/26/06 6:04:08 PM


Petroleo euap'intskua 18 jurhiatikua marsuri kutsi jimpo, 1938 uéxurhini. Témpeni ka iúmu tanimu jurhiatikua inchamani marsuri kutsi jimpo, jucha míantasinka enka juchari k'éri juramuti Acha Lásaro Kardenasi, k'uiripuechani jinkuni jarhuatakuarhiparini ixu Méjiku anapuecha, úspti eua'pintani inteni k'éri ampe jatsikuarhikuani enka arhikuarhika petroleo, ka enka jinteka iámentu mejikanuecharini.

146 4652 pags 129-152 146

10/26/06 6:04:09 PM


Benito Juaresiri kóntperakua 21 jurhiatikua marsuri kutsi, 1806 uéxurhini. Ma ekuatsi ka ma jurhiatikua, marsuri kutsi jimpo, k'uínchisinkachi kóntperakua ma k'éri juramuti Méjiku anapueri: Benito Juáresiri. Benito Juáresi jankuarhispti eskaksi iámentu iretecha ka iámentu k'uiripuecha jananarhinapirinka.

147 4652 pags 129-152 147

10/26/06 6:04:10 PM


Anchikuarhikuari jurhiatikua Ma jurhiatikua, maiu kutsi jimpo. Anchikuarhiticha jurhimpikuechani jatsiasti. Juramukuecha arhisinti eska ma ánchikuarhita no úaka jukari iúmu tanimu ora ionini ka eska jauaka ma jurhiatikua mintsikuarhikua ma semana jimpo. Ma jurhiatikua inchamani maiu kutsi jimpo, ánchikuarhiri jurhimpikuechari k'uínchinantasinti, uanikua k'érati iretecharhu ixu parhakpeni.

148 4652 pags 129-152 148

10/26/06 6:04:11 PM


Juchari míntecha Méjiku jintesti k'eri irekua iamentu Mejikanuechari. Minta k'eri ireta uaxastakueri, anatsekua ka Juchari ampakiti pirekua, jintesti juchari k'erati míntecha. Jukaparhasinti juchari ampe enka jucha sánteru ueka'ka, juchari echerichani ka juchari tsípikua pauani pauani anapu.

149 4652 pags 129-152 149

10/26/06 6:04:12 PM


Puebla anapu uarhiperakua 5 Jurhiatikua maiuri kutsi, 1862 uéxurhini jimpo. 1862 uéxurhini jimpo, Fransia anapu uarhipiticha inchakuchisptit'sini juchari k'éri echeri Méjiku. Juchari uarhipiticha kuap'intaspti juchari k'éri echerini ka chérantaspti Fransesichani uarhiperakua Puebla anapu jimpo.

150 4652 pags 129-152 150

10/26/06 6:04:13 PM


Tenochtitlani anapu uaxastakua K'uiusi énka jukanarhika juchari anatsekuarhu míatantasintsini énka uaxastanapka k'éri ireta Tenochtitlani anapu, japuntarhu echeru anapu jimpo. Isi uantasinti tua anapu uantantskua éskaksi astekecha ísku jámasiranka ixu ka ixu, jirinantani mínta énka íntskuapka imechari kuerap'iri uitsilopochtli, nani énkaksi uaxastapirinka ka úapirinka tiosuechani ka k'umanchikuechani. Niarasptiksi kukuri japuntarhu, ka jima, omekua sapichurhu, exesptiksi ma k'uiusini enka anaxurhipka parearhu énka jima jukapka. Arhaxapti ma akuitsini. Astekecha mítitixapti éska ima jintespka mínta enkaksi erokuarhini jápka. Tsípintasptiksi, jimaksi anaxurhispti ka uénasptiksi uaxastani imechari iretani.

151 4652 pags 129-152 151

10/26/06 6:04:14 PM


Lengua pur茅pecha, Michoac谩n Primer grado Se imprimi贸 por encargo de la Comisi贸n de Libros de Texto Gratuitos, En los talleres de

4652 pags 129-152 152

10/26/06 6:04:14 PM


NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país. Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTO GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.