Planeet vol spanning - Isaac-aardrijkskunde by die Keure

AARDRIJKSKUNDE

Planeet vol spanning

Inhoud ISAAC-moment

RUIMTE

Een bouwwerk van woorden �� 4

Natuurgeweld 1 Geschokt! �� 6

2 3

4 ISAAC-actie

STUDIEWIJZER

1.1 Seismologie �� 1.2 De opbouw van de aarde �� 1.3 Platentektoniek �� 1.4 Tsunami’s �� Bergen vol vuur �� Weer en windkracht �� 3.1 Wind en neerslag �� 3.2 Koude wind en warm water �� 3.3 Onstuimige windpilaren �� Verwoestend vuur ��

10 12 13 15 16 20 21 22 25 27

Een woelige wereldbol �� 30

�� 32

ISAAC-moment

Een bouwwerk van woorden Wat is een bouwwerk? Volgens het woordenboek is het een algemene naam voor alle soorten van gebouwen, of ze nu nog onder constructie zijn of niet. Het is dus iets tastbaars, iets wat mensen met materialen tot stand hebben gebracht. Denk maar aan een huis, een brug, een kippenhok, een knikkerbaan, een modelbouwbootje, een poppenhuisje ... Bouwwerken of constructies zijn synoniemen. Soms worden deze woorden ook in de figuurlijke zin gebruikt. Dan staat het voor iets met een bepaalde opbouw of structuur. Hieronder vind je bijvoorbeeld een minder tastbare constructie van blokjes en woorden: een kruiswoordraadsel. Vul het kruiswoordraadsel in. De woorden die je nodig hebt, komen allemaal aan bod in deze module. 1

HORIZONTAAL

1 sponzige, witte of roze snoepjes (Eng.) 4 teken, letter of beeld 7 zijkant, zijde (bv. van een berg) 10 dobbelsteen 13 tegengestelde van piepklein 14 helemaal onder de zeespiegel (bn.) 15 In dit gebergte vind je de hoogste berg ter wereld. VERTICAAL

2 planeet of ster 3 Italiaanse pastaslierten 5 niet slagen, mislukken 6 zeer grote ramp 8 ontruimen, in veiligheid brengen 9 ontplofbaar 11 weerlicht 12 sterrenkundige Welk woord kun je maken met de letters uit de gekleurde hokjes?â&#x20AC;&#x201A;

Probeer nu met bouwblokjes (zoals Lego of Clics) het kruiswoordraadsel na te bouwen. Je maakt dus een hoge constructie met 15 horizontaal als basis. Wat stel je vast? Lukt dit?

Natuurgeweld 1 Geschokt! Lees het onderstaande artikel. Markeer de begrippen die je niet begrijpt.

NATUURGEWE LD

Bali opgeschrikt door aardbeving: er vielen geen slachtoffers Het Indonesische eiland Bali is dinsdagochtend opgeschrikt door een aardbeving met een magnitude van 5,7 op de schaal van Richter. Vakantiegangers konden de beving naar verluidt tot in hun hotelkamers voelen. Er vielen geen slachtoffers. Het epicentrum van de onderzeese beving lag op ongeveer 100 kilometer ten zuidwesten van hoofdstad Denpasar, op een diepte van 96 kilometer. Dat zegt het Amerikaanse geologisch instituut USGS. Er werd geen tsunamiwaarschuwing gegeven. Vakantiegangers konden de beving naar verluidt tot in hun hotelkamers voelen. Vanuit Denpasar kwamen er meldingen binnen over schade. Zo zou onder andere een tempel zijn ingestort, maar al bij al bleef de schade vrij beperkt. Slachtoffers vielen er niet. UIT: DE MORGEN, 16 JULI 2019

Zoek de betekenis van je gemarkeerde woorden op en verklaar ze hieronder.

RECHTEN VOORBEHOUDEN. DIT ARTIKEL WERD GEREPRODUCEERD MET TOESTEMMING VAN DE UITGEVER, ALLE VAN DE ELK HERGEBRUIK DIENT HET VOORWERP UIT TE MAKEN VAN EEN SPECIFIEKE TOESTEMMING BEHEERSVENNOOTS CHAP LICENSE2PUBLISH: INFO@LICENSE2PUB LISH.BE

Vul de tabel aan. Gebruik daarvoor het artikel en de filmpjes. Waarover gaat het hier? Waar vindt het plaats?

Ga naar de wereldkaart op pagina 8 en 9. Duid met het symbool uit de legende aan waar deze fenomenen plaatsvonden. Plaats er ook de magnitude bij.

Wat is de oorzaak? Wat zijn de gevolgen in het landschap? voor mens en dier? Kan dat ook bij ons voorkomen?

ja nee

Natuurgeweld op de wereldkaart aardbevingen

orkanen

vulkaanuitbarstingen

tornado’s

bosbranden

180°0'0"

150°0'0"W

120°0'0"W

90°0'0"W

60°0'0"W

30°0'0"W

180°0'0"

150°0'0"W

120°0'0"W

90°0'0"W

60°0'0"W

30°0'0"W

60°0'0"N

30°0'0"N

0°0'0"

30°0'0"S

60°0'0"S

Legende landsgrenzen wereldgradennet keerkringen en poolcirkels

Voer de onderstaande opdrachten uit op de kaart. Markeer de nulmeridiaan met groen. Markeer de evenaar met rood. Zet een kruisje op België. Plaats in de hokjes NH (noordelijk halfrond) of ZH (zuidelijk halfrond). Plaats in de bolletjes OH (oostelijk halfrond) of WH (westelijk halfrond).

0°0'0"

30°0'0"E

60°0'0"E

90°0'0"E

120°0'0"E

150°0'0"E

Arceer de Grote Oceaan met lichtblauw en de Atlantische Oceaan met donkerblauw. Kleur de volgende gebergtes bruin en noteer de naam ervan in het juiste kader: Andes, Rocky Mountains, Himalaya

180°0'0"

60°0'0"N

30°0'0"N

0°0'0"

30°0'0"S

60°0'0"S

0°0'0"

30°0'0"E

60°0'0"E

90°0'0"E

120°0'0"E

1000

150°0'0"E

2000

3000

180°0'0"

4000

5000

6000

7000

8000 km

1.1 Seismologie De wetenschap die aardbevingen bestudeert, noemt men seismologie. De trillingen die deze natuurkracht veroorzaakt, worden gemeten met een seismograaf. Als we over de kracht van aardbevingen spreken, dan gebruiken we vaak de term magnitude. De schaal van Richter is een meetschaal waarbij die magnitude in een getal of een waarde wordt uitgedrukt. Een aardbeving wordt veroorzaakt doordat aardplaten verschuiven. Het hypocentrum is de plaats onder de aardkorst waar de aardbeving ontstaat. Vast materiaal schiet los door ondergronds opgebouwde spanningen. Het epicentrum is de plaats die loodrecht boven het hypocentrum ligt. Daar komen de trillingen van de aardbeving aan het aardoppervlak. Welke termen uit het bovenstaande kader horen bij welke afbeelding? Vul aan.

WIST-JE-DAT

I n de Verenigde Staten registreert en onderzoekt de USGS (United States Geological Survey) aardbevingen. In ons land houdt de Koninklijke Sterrenwacht van BelgiĂŤ aardbevingen bij. Zij hebben een afdeling seismologie.

eem een kijkje op de website van de USGS. N Beantwoord dan de volgende vragen. Hoeveel aardbevingen waren er in de afgelopen 24 uur in de wereld?

Duid de meest recente aardbeving met een groen sterretje aan op de wereldkaart op pagina 8 en 9. Noteer er ook de magnitude (schaal van Richter) bij.

Op welke halfronden komen de recentste aardbevingen voor? Noteer.

De rode lijnen op de kaart (website USGS) bakenen de aardplaten af. Wat valt je op als je de plaatsen van de aardbevingen bekijkt?

WIST-JE-DAT

Meetschalen Naast de schaal van Richter bestaat er nog een meetschaal voor aardbevingen, namelijk de momentmagnitudeschaal (afgekort als MMS, Mw of M). Verder is er ook nog de intensiteitsschaal van Mercalli, die de gevolgen van een aardbeving weergeeft. Bij de zevende schaal spreekt men dan bijvoorbeeld over schade aan veel gebouwen, schoorstenen die afbreken, golven in vijvers, kerkklokken die luiden ...

Misschien niet noodzakelijk om te weten in BelgiĂŤ, maar wel goed voor op reis: wat doe je het best bij een aardbeving? 1

1.2 De opbouw van de aarde Je weet dat verschuivende aardplaten aardbevingen kunnen veroorzaken. Maar hoe gebeurt dat precies? Zoals je weet, is de aarde bolvormig. Het binnenste van onze planeet bestaat uit verschillende lagen. Dat kun je goed zien in het filmpje en op de afbeelding hieronder.

In het deel Aardrijkskunde van de module Te land, ter zee en in de lucht komt de opbouw van de aarde kort aan bod. Hier gaan we meer in detail.

4 6

3 2 1

Bekijk de bovenstaande afbeelding aandachtig. Voer vervolgens de opdrachten uit. Noteer de juiste cijfers bij de woorden. buitenkern

lithosfeer

binnenkern

mantel

asthenosfeer

aardkorst

Kleur de vaste lagen geel. Kleur de vloeibare lagen oranje. Kleur de plastische lagen rood. Markeer telkens het juiste antwoord. De aardkorst is een deel van de lithosfeer / asthenosfeer. De asthenosfeer is een deel van de kern / mantel. Het gesteente boven in de mantel is vloeibaar / plastisch. Op de website van de USGS kon je al zien dat de aardkorst een aaneenschakeling is van aardplaten die als een puzzel in elkaar passen. Deze platen zijn voortdurend in beweging. un je verklaren waarom deze platen bewegen? K Noteer je veronderstelling. HYPOTHESE:

De aarde is uit verschillende lagen opgebouwd. Sommige lagen bevatten vast materiaal, zoals de binnenkern. Andere lagen, zoals de buitenkern, zijn vloeibaar. Onder de lithosfeer (deel van de korst) zit de asthenosfeer (deel van de mantel). De asthenosfeer is een plastische laag. Dat betekent dat het niet echt vloeibaar is, maar toch wat kan bewegen, zoals spaghettislierten in een pot kokend water. De platen van de lithosfeer drijven daardoor als het ware op de asthenosfeer. Op die manier bewegen ze ook ten opzichte van elkaar. Dat noemen we platentektoniek. Klopt je hypothese?

nee

1.3 Platentektoniek Aardbevingen worden veroorzaakt doordat platen in de aardkorst onder invloed van de plastische asthenosfeer in beweging zijn. Deze platentektoniek kan verschillende vormen aannemen. In dit gedeelte bespreken we de manieren waarop de aardplaten ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Noteer het cijfer van de afbeelding telkens bij het juiste begrip.

langs elkaar

uit elkaar

divergente platen

3 naar elkaar toe convergente platen

transforme platen

Op de onderstaande afbeelding zie je de aardplaten op de wereld. De cijfers op de kaart verwijzen naar de bovenstaande afbeeldingen en tonen welke soort tektoniek op die plaats actief is. Bespreek. De wereld, aardplaten

Juan de Fucaplaat

NoordAmerikaanse Plaat

Euraziatische Plaat 1

3 Arabische Plaat

Caribische Pacifische Cocos- Plaat Plaat plaat

Nazcaplaat

ZuidAmerikaanse Plaat

Scotiaplaat

Filipijnse Plaat

Indische Plaat

Pacifische Plaat

Afrikaanse Plaat Australische Plaat Antarctische Plaat 10 000 km

Convergente platen bewegen naar elkaar toe. Zo is bijvoorbeeld de Himalaya ontstaan. Soms duikt de ene plaat onder de andere en dan ontstaat op de oceaanbodem een trog, dat is een nauwe en diepe kloof in de zeebodem. Divergente platen bewegen uit elkaar. Een voorbeeld is de Mid-Atlantische Rug. Dat is een bergketen die grotendeels onder water ligt, in de Atlantische Oceaan. Transforme platen bewegen langs elkaar. Een voorbeeld daarvan is de San Andreas breuk in de Verenigde Staten.

WIST-JE-DAT

Hoog en laag

Mount Everest

Marianentrog 10911 meter

Het hoogste punt van de wereld bevindt zich op 8 848 m: de Mount Everest in de Himalaya. Dit gebergte werd gevormd door de convergentie van twee aardplaten die nog steeds actief zijn. Waarom ‘groeit’ de hoogste berg van de wereld dan niet? Naast de beweging van de platen die de berg doet ‘groeien’, speelt ook erosie een rol. Je kunt het vergelijken met een zandkasteel bij vloed. Als het water er over heen spoelt, neemt de zee zandkorreltjes terug mee. Bij de Mount Everest is het niet de zee, maar wel sneeuw, ijs, water en wind die de berg ‘kleiner’ maken. Regelmatige aardbevingen doen sneeuw, puin en stenen bovendien naar beneden schuiven. Het groeien en weer afbreken van het materiaal is ongeveer gelijk, waardoor de Mount Everest dezelfde hoogte behoudt. Het diepst gekende punt op aarde is de Marianentrog. Die bevindt zich ruim 10 000 m onder de zeespiegel!

1.4 Tsunami’s Ook op de zeebodem kunnen breuken en aardbevingen ontstaan. De energie die daar vrijkomt, zet de hele watermassa in beweging door middel van golven. Bekijk de onderstaande afbeeldingen en noteer het cijfer voor elke afbeelding bij de juiste uitleg.

golfhoogte op open zee: 20 cm

4 km

golfhoogte aan de kust: 10-30 m

Aan de kust wordt de diepte steeds kleiner. Hierdoor neemt de snelheid af en verhoogt ook de watermassa. De golf groeit als het ware.

Wanneer de vloedgolf de kust bereikt, trekt het water soms honderden meters weg. Daarna volgt de allesverwoestende vloedgolf over land.

De energie van een aardbeving op de bodem zet de watermassa in beweging door lange lage golven met een hoge snelheid (tot 800 km/uur).

Tsunami’s kunnen ook ontstaan doordat een bergflank afschuift in zee. Terwijl die enorme massa in zee schuift, moet het water plaats maken en vormen er zich hoge golven. Meestal treffen deze tsunami’s de directe omgeving.

Wat raadt de overheid aan om te doen in geval van tsunami-alarm? Bespreek.

2 Bergen vol vuur Lees het onderstaande artikel. Markeer de begrippen die je niet begrijpt.

NATUURGEWE LD

Vulkaan Stromboli barst opnieuw uit: metershoge rookwolken, maar geen slachtoffers Op het Italiaanse eiland Stromboli is de gelijknamige vulkaan opnieuw uitgebarsten. Begin juli waren er ook al krachtige uitbarstingen. Toen kwam een toerist om het leven en brak er even paniek uit. Ditmaal zijn er geen slachtoffers. De Stromboli op het gelijknamige eiland ten noorden van Sicilië is de actiefste vulkaan van Europa. Er vinden voortdurend kleine erupties plaats. Maar ditmaal was er sprake van een hevige uitbarsting. Deze vond plaats langs de centraal-zuidelijke flank van de krater. Aan het begin van de zomervakantie barstte de Stromboli ook al uit. Toen kwam een wandelaar om het leven. Sinds die vorige eruptie zijn wandelingen naar de krater niet toegestaan, omdat er nog altijd lava naar beneden stroomt. UIT: VRTNWS, 28 AUGUSTUS 2019

Zoek de betekenis van je gemarkeerde woorden op en verklaar ze hieronder.

Vul nu de tabel aan. Gebruik daarvoor het artikel en de filmpjes. Waarover gaat het hier? Waar vindt het plaats?

Ga naar de wereldkaart op pagina 8 en 9. Duid met het symbool uit de legende aan waar deze fenomenen plaatsvonden.

Wat is de oorzaak? Wat zijn de gevolgen in het landschap? voor mens en dier? Kan dat ook bij ons voorkomen?

ja nee

Bestudeer de bronnen aandachtig. Teken daarna in de hokjes de vier types vulkanen. Vermeld er de naam bij en de belangrijkste kenmerken.

naam

kenmerken

naam

kenmerken

Welke soorten vulkanen herken je hier? Noteer de naam bij elke afbeelding.

Vulkaanuitbarstingen en aardbevingen hebben eigenlijk dezelfde oorzaak. Wat is die? Noteer je antwoord hieronder.

Een eruptie is een synoniem voor een (vulkaan)uitbarsting. Magma is het gesmolten gesteente in de asthenosfeer en de lithosfeer. Wanneer het gesmolten gesteente het aardoppervlak of de zeebodem bereikt, noemen we het lava. We onderscheiden vier soorten vulkanen. Een stratovulkaan (samengestelde vulkaan) heeft een typische kegelvorm met steile hellingen. De uitbarstingen zijn vaak explosief. Een spleetvulkaan heeft een duidelijke vorm: een breuklijn waaruit lava stroomt. Deze vulkaan komt voor bij divergente platen. Een schildvulkaan bevat dun, vloeibaar magma waardoor het weinig explosief is. De kegel is minder hoog en bevat weinig steile hellingen. Een calderavulkaan heeft een grote brede krater. Dat komt doordat een deel van de vulkaan is ingestort. Deze vulkaanvorm heeft vaak een kratermeer.

3 Weer en windkracht

NATUURGEWE LD

Tyfoon Hagibis raast over Japan: 19 doden en 120 gewonden De krachtige tyfoon Hagibis heeft huis gehouden in grote delen van Japan, incluis de hoofdstad Tokio. Daarbij zijn al 19 doden en 120 gewonden gevallen. Zeker 16 mensen worden nog vermist. Door de hevige regenval zijn rivieren rond Tokio overstroomd. Ook zijn rond de hoofdstad modderstromen ontstaan. Op beelden is te zien dat helikopters worden ingezet om mensen te redden van daken en uit ondergelopen gebieden. Het leger heeft 27 000 manschappen ingezet om mensen te helpen die als gevolg van overstromingen vastzitten. UIT: DE MORGEN, 13 OKTOBER 2019

Zoek de betekenis van je gemarkeerde woorden op en verklaar ze hieronder.

Vul nu de tabel aan. Gebruik daarvoor het artikel en het filmpje. Waarover gaat het hier? QR

Waar vindt het plaats?

Ga naar de wereldkaart op pagina 8 en 9. Duid met het symbool uit de legende aan waar deze fenomenen plaatsvonden.

Wat is de oorzaak? Wat zijn de gevolgen in het landschap? voor mens en dier? Kan dat ook bij ons voorkomen?

ja nee

Lees het onderstaande artikel. Markeer de begrippen die je niet begrijpt.

3.1 Wind en neerslag Het weer op aarde, waaronder dus ook wind, wordt sterk bepaald door de zon. Onder invloed van de zon wordt lucht warmer, waardoor het stijgt en zo een lage luchtddruk aan de grond veroorzaakt. Dit tekort aan luchtdruk aan de grond wordt opgelost door het aanzuigen van lucht uit gebieden met een hoge luchtdruk. Het is die circulatie die wind creĂŤert. Lucht verplaatst zich altijd van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied. Onweer kennen we vooral na enkele dagen warm zomerweer. Dan onstaan vaak torenhoge onweerswolken, zoals je hier op de foto ziet. Een ander woord hiervoor is cumulonimbus. Heel vaak gaan zulke wolken gepaard met donder, bliksem, wind en veel regen op een korte tijd. Soms komt daar ook hagel aan te pas.

Bekijk de volgende afbeelding en het bijhorende filmpje. Noteer vervolgens hieronder hoe hagel wordt gevormd.

3.2 Koude wind en warm water Orkanen, de meest krachtige stormen op aarde, stoelen op hetzelfde principe als hiervoor beschreven, maar hebben nog een ander ingrediënt nodig om tot ontwikkeling te komen, namelijk grote wateroppervlaktes van 27°C of meer. Orkanen ontstaan dus boven tropische wateren. Waar komen die tropische wateren voor op aarde? Bekijk de website en arceer die zone op de wereldkaart op pagina 8 en 9. Wat stel je vast? Bespreek. Je weet nu hoe wind ontstaat en waar orkanen voorkomen. Kun je dan nu zelf bedenken hoe orkanen ontstaan? Noteer je veronderstelling. HYPOTHESE:

Bekijk het filmpje over orkanen, samen met de afbeelding hieronder.

Het oceaanwater is minstens 27°C. Het water verdampt en de warme, vochtige lucht stijgt op. De bovenste luchtlagen zijn koud. Er ontstaan onweerswolken.

Klopt je hypothese?

Meer water verdampt. Er ontstaan dus ook meer onweerswolken. Het hele systeem begint ook te draaien door de rotatie van de aarde.

nee

Er ontstaan hoge wind snelheden en veel neerslag. In het oog van de orkaan is het windstil. Zoals de orkaan boven het warme water hangt, wordt het gevoed en kan het groter worden.

Plaats de cijfers op de afbeelding bij de juiste begrippen hieronder.

4 5 2

warme, opstijgende lucht

koude, dalende lucht

het oog

stortregens

lage druk

aarom komen orkanen op het noordelijk halfrond meestal voor in de late zomer of in de W herfstmaanden? Kruis het juiste antwoord aan. Het water van de oceaan is al wat afgekoeld en dat maakt de lucht onstabiel. Orkanen komen niet voor op het noordelijk halfrond. De aarde heeft op dat moment een snellere draaibeweging. Het water van de oceaan heeft tijd gekregen om voldoende op te warmen.

Tropische cyclonen of orkanen worden ook wel hurricanes (Atlantische Oceaan - oosten van de Grote Oceaan) of tyfoons (westelijk deel van de Grote Oceaan) genoemd. Een orkaan ontstaat doordat warm zeewater (van minstens 27Â°C) verdampt. In de hogere en koudere luchtlagen condenseert de waterdamp en zo vormen zich onweerswolken. Het ontwikkelen van onweerswolken blijft doorgaan en maakt de orkaan steeds groter in omvang. Door de rotatie van de aarde, draait het hele systeem rond het oog van de orkaan.

Bekijk de onderstaande afbeelding. Noteer de gevolgen van een tropische cycloon bij de juiste cijfers.

4 1

WIST-JE-DAT

Matthew Hier zie je ‘hurricane Matthew’ uit 2016, een categorie 5. Orkanen krijgen namen omdat het dan in de berichtgeving steeds duidelijk is over welke storm het precies gaat. Sinds 1969 spreekt men ook over categorieën. Wanneer een orkaan bijvoorbeeld type S5 krijgt, heeft die de hoogste windsnelheden en brengt die de meeste schade aan. De ‘S’ verwijst naar de Saffir-Simpsonschaal die een inschatting maakt van de schade die een orkaan zal aanrichten wanneer deze de kust bereikt. Orkanen kunnen tussen de 300 en 1000 km groot zijn en windsnelheden van meer dan 118 km/uur bereiken. Matthew behaalde op zijn piek een snelheid van 250 km/u (!), had een diameter van 400 km, maakte 603 slachtoffers en richtte enorm veel schade aan.

3.3 Onstuimige windpilaren Bekijk de onderstaande afbeeldingen. Hoe noemen we dit natuurfenomeen? Kruis aan.

een tornado

een cycloon

een zandstorm

Noteer aan de hand van de afbeeldingen de kenmerken van dit natuurfenomeen. Bekijk het filmpje en zet het cijfer van elke afbeelding bij de juiste uitleg.

Zeer plotse veranderingen in windsnelheid en windrichting ontstaan op verschillende hoogten. Dat noemen we windschering. Zo ontstaat een draaiende luchtstroom rond een horizontale as.

De warme lucht tegen het aardoppervlak laat de horizontale wervelende wind draaien. De wervelwind staat nu verticaal.

Een tornado ontstaat altijd uit een onweerswolk. Het temperatuurverschil tussen de koude lucht op grote hoogte en de warme lucht aan de grond is groot.

Neerslag uit de onweersbui zorgt dan weer voor koude lucht en afkoeling. Hierdoor kan de trechtervormige slurf tot aan het aardoppervlak reiken.

J e weet nu welke elementen een tornado kunnen veroorzaken. Kan zo’n wervelwind dan ook bij ons voorkomen? Noteer.

WIST-JE-DAT

Fujitaschaal Ook tornado’s worden in categorieën verdeeld. Daarvoor gebruiken ze de Fujitaschaal. De lichtste tornado behoort tot de categorie F0. Een tornado met windsnelheden van 400 km/uur krijgt de notatie F5.

Een tornado is een zeer snel rondtollende en trechtervormige draaikolk van lucht, ook wel wervelwind of windhoos genoemd. Dit natuurfenomeen ontstaat uit een onweerswolk en wordt meestal pas een tornado genoemd wanneer er contact met de grond wordt gemaakt. Dat is ook het grote verschil met een orkaan die boven de oceaan ontstaat. Een tornado krijgt vorm wanneer warme, opstijgende lucht tegen de koudere lucht erboven botst. Door plotse, harde wind die uit verschillende richtingen komt (windschering), wordt een luchtkolom gevormd die een verticale vorm aanneemt.

4 Verwoestend vuur Lees het onderstaande artikel. Markeer de begrippen die je niet begrijpt.

NATUURGEWE LD

Griekenland wordt geteisterd door diverse bosbranden Op verschillende plaatsen in Griekenland zijn vandaag bosbranden uitgebroken door de aanhoudende droogte en de hevige wind. Daarbij viel zeker al één dode. Dit melden Griekse media. Er woeden onder meer bosbranden op het schiereiland Peloponnesos, ten oosten van Athene en de Griekse eilanden Kreta en Chios. Op Peloponnesos stierf een vrijwillige brandweerman door rookvergiftiging. In de toeristische badplaats Saronida, ten zuiden van de hoofdstad, werden tientallen vakantiehuizen geëvacueerd. In juli 2018 kwamen meer dan honderd mensen om het leven door bosbranden. Die worden in Griekenland vaak veroorzaakt door verkeerd gedrag, zoals het weggooien van een brandende sigaret of het verbranden van tuinafval. UIT: HET LAATSTE NIEUWS, 13 SEPTEMBER 2019

Zoek de betekenis van je gemarkeerde woorden op en verklaar ze hieronder.

Vul de tabel aan. Gebruik daarvoor het artikel. Waarover gaat het hier? Waar vindt het plaats?

Ga naar de wereldkaart op pagina 8 en 9. Duid met het symbool uit de legende aan waar deze fenomenen plaatsvonden.

Wat is de oorzaak? Wat zijn de gevolgen in het landschap? voor mens en dier?

Kan dat ook bij ons voorkomen?

ja nee

Natuurbranden verspreiden zich vaak heel gemakkelijk en zijn moeilijk te doven. Hoe komt dat eigenlijk? Bekijk de afbeelding en noteer in puntjes het verloop van een bosbrand.

onweer wolk

afkoelende rookpluim

bliksem lage druk

rookpluim

Van november 2019 tot midden januari 2020 werd Australië geteisterd door hevige en langdurige bosbranden. Zo’n catastrofe komt daar jammer genoeg vaak voor. Het land staat dan ook bekend om de vele bosbranden. Bekijk Australië op een aantal wereldkaarten in je atlas. Wat is de oorzaak van de vele bosbranden in Australië, denk je? Noteer hier je antwoord.

Bekijk aandachtig de website. Hoeveel bosbranden werden er gemeld in de afgelopen week in de wereld? En in België? Bespreek.

Lees het artikel via de link, bekijk er ook het filmpje en bestudeer de afbeeldingen hieronder. Welke methodes past men toe om bosbranden te blussen? Noteer.

Een natuurbrand is een verzamelnaam voor bos-, heide-, veen- en duinbranden. Deze branden onstaan voornamelijk in zeer droge gebieden en kunnen zich snel verspreiden door de aanwezigheid van wind. Droge bladeren die langs elkaar wrijven of een blikseminslag in een droog gebied kan het begin van een (nieuwe) brand betekenen. Jammer genoeg is ook de mens soms verantwoordelijk, door nalatigheid bij het doven van een kampvuur bijvoorbeeld, maar ook door kwaad opzet.

ISAAC-actie

Een woelige wereldbol

STUDIEWIJZER

RUIMTE Ik kan de oorzaken en gevolgen van aardbevingen, orkanen, vulkaanuitbarstingen, tornado’s en natuurbranden uitleggen. Ik kan de evenaar, de nulmeridiaan, de vier halfronden, de Grote Oceaan en de Atlantische Oceaan, de Andes, de Rocky Mountains en de Himalaya situeren op een wereldkaart. Ik kan de opbouw van de aarde voorstellen in een schema en deze elementen benoemen: binnenkern, buitenkern, mantel, aardkorst, asthenosfeer en lithosfeer. Ik kan deze begrippen uitleggen: seismograaf, epicentrum, hypocentrum, de schaal van Richter, platentektoniek, divergente platen, transforme platen, convergente platen, tsnunami, eruptie, magma en lava. Ik weet hoe een stratovulkaan, spleetvulkaan, schildvulkaan en calderavulkaan er uit zien en ken het verschil tussen de vier soorten. Ik begrijp de woorden cumulonimbus, tropische cycloon, hurricane en tyfoon in een context.

COLOFON Auteurs Solange Goossens, Tine Simoens, Kris Verbouw Met advies van Julie Deweirdt, Pieter Gurdebeke Illustrators Lieven Vandenberghe, Martijn van der Voo Eerste druk 2020 SO 2020/819 Bestelnummer 90 8080 272 ISBN 978 90 4863 967 0 KB D/2020/0147/355 NUR 126/136 Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Deze uitgave is dan ook gedrukt op papier dat het FSC®-label draagt. Dat is het keurmerk van de Forest Stewardship Council®.

789048 639670