Where To by Avigail Surovich

‫שם הפרויקט שאול מספרו של מרדכי זאב פיארברג‪ ,‬אחד הספרים המרכזיים בזרם “הספרות העברית החדשה” שצמח‬

‫* ‬

‫במזרח אירופה במחצית השנייה של המאה התשע‪-‬עשרה‪ .‬גיבוריה של ספרות חילונית זו חווים את הלם המפגש בין החדר והישיבה‪,‬‬

‫סיפורי המדרש והתפילות ובין תרבות אירופה המודרנית והנאורה כביכול‪ .‬כסופרים אחרים בני דורו חיבר פיארברג את “לאן?”‬ ‫בנקודה שבה קרס אלוהי היהודים לתוך העיר האירופית המודרנית‪ .‬תהליכים אלה‪ ,‬שהיום אנו קוראים אותם מבעד לעדשת הלאומיות‬ ‫היהודית‪-‬ישראלית‪ ,‬מעולם לא היו הרואיים‪ .‬לרוב הם הסתיימו באובדן ובשברון לב‪ .‬כזה היה גם סופו של גיבור “לאן?”‪ ,‬נחמן המשוגע‪.‬‬ ‫הבחירה בכותרת “לאן?” מכוונת אפוא‪ ,‬מעבר למקור הספרותי‪ ,‬לאמביוולנטיות כלפי המהלך הציוני‪ ,‬ובה בעת מהווה מעין שאלה‬ ‫וקריאה לעתיד‪.‬‬

‫לאן?‬

‫*‬

‫אודי אדלמן‪ ,‬אייל דנון‪ ,‬רן קסמי‪-‬אילן‬

‫במהלך המאה התשע‪-‬עשרה ובמחצית הראשונה‬

‫פלשתינה‪.‬‬

‫של המאה העשרים התחוללו בקרב יהדות אירופה‬

‫פתרון טריטוריאלי כזה או אחר בדרך כלל לא‬

‫יתרה‬

‫מזאת‪,‬‬

‫המחשבה‬

‫על‬

‫ניסיון לבחון מחדש זרמים‬ ‫אידיאולוגיים ואפשרויות‬ ‫פעולה שצמחו ונדחו‬ ‫במסגרת המהפכה‬ ‫היהודית המודרנית בכלל‬ ‫ובתנועה הציונית בפרט‪,‬‬ ‫ולהתמודד איתם תוך כדי‬ ‫התייחסות לקיום היהודי‬ ‫כיום ולבעיותיו‪.‬‬

‫תמורות מרחיקות לכת‪ ,‬תוך תחרות ערה בין זרמים‬

‫הוציאה מכלל אפשרות חלופה טריטוריאלית‬

‫אידיאולוגיים לאומיים‪ ,‬דתיים‪ ,‬סוציאליסטיים‬

‫אחרת ומקבילה או המשך קיום יהודי כקהי־‬

‫ואחרים‪ .‬הנרטיב שזכה לבסוף בבכורה מבחינה‬

‫לה וכתרבות במדינות אחרות‪ .‬במובן זה‪ ,‬היא‬

‫אידיאולוגית היה של הזרם המזרח‪-‬אירופי‬

‫לא נידונה כפתרון יחיד ומוחלט אלא כצורה של‬

‫בתנועה הציונית‪ ,‬שלפיו הפתרון שיציל את‬

‫קיום בעבור יהודים שאינם מוצאים את מקומם‪,‬‬

‫היהודים מגורלם כמיעוט בסביבה עוינת הוא‬

‫ושאמורה להתגשם לצד אפשרויות אחרות‪ .‬כמעט‬

‫ריכוזם במולדתם ההיסטורית‪ ,‬שבה ייהנו מרוב‬

‫מיותר לציין שעם ניצחון הזרם שדרש את פלשתי־‬

‫ומריבונות‪ .‬יתרה מזאת‪ ,‬השבת היהודים למולדתם‬

‫נה ומיד לאחר הקמת מדינת ישראל נדחקו זרמים‬

‫וקיבוצם בטריטוריה אחת ולא אחרת נתפסו כדרך‬

‫אלה לשוליים עד שנעלמו כליל‪ .‬זיכרון האפשרויות‬

‫להשבתם אל ההיסטוריה‪ ,‬להפיכתם לעם מודרני‬

‫הללו וההיסטוריה שלהן נשכחה והושכחה כמעט‬

‫השולט בגורלו‪ .‬אידיאולוגיה זו התעצבה בהשראת‬

‫לגמרי במסגרת ההגנה והתיקוף של הפתרון הא־‬

‫נקודת המוצא של הפרויקט והתערוכה היא‬

‫הדגם הרווח של הלאומיות המערב‪-‬אירופית‪ ,‬ועל‬

‫רץ‪-‬ישראלי כפתרון אחד ויחיד‪.‬‬

‫דמיון מסוים בין שאלות הקיום היהודי העולות‬

‫במובן זה‪ ,‬קריאה פשוטה להחזרת הדמיון אל‬ ‫הציונות חורגת מעבר לגבולות המותר של ההוויה‬ ‫הציונית העכשווית והמצומצמת‪.‬‬

‫החזרה דרך השדה האמנותי‬ ‫לעניין היסטורי ולשאלות‬ ‫שהטרידו הוגים‪ ,‬סופרים‬ ‫ופוליטיקאים יהודים בראשית‬ ‫דרכה של הציונות מעלה‬ ‫יחס מורכב בין אמנות‪ ,‬דמיון‬ ‫ופוליטיקה‪.‬‬

‫בימינו לבין השאלות שעלו מהמחצית השנייה‬

‫החומרים ההיסטוריים שנבחנו‪ ,‬תוך התבוננות‬

‫של המאה התשעה‪-‬עשרה‪ .‬בשתי התקופות אנו‬

‫מעמיקה בממד החזותי‪ ,‬חשפו עושר יוצא דופן של‬

‫מזהים חרדה‪ .‬בעבר נבעה תחושה זו מכישלון‬

‫דימויים‪ .‬מחוות פוטוגרפיות ועיצוביות‪ ,‬תעודות‬

‫שהובילו‬

‫ואובייקטים נוצרו כמעטפת לאידיאולוגיה וכרכיב‬

‫להגירה המונית‪ ,‬לצד תסיסה אדירה של רעיונות‬

‫מרכזי המבנה זהות‪ ,‬במכלול הפרקטיקות שביקשו‬

‫ותשובות יצירתיות וניסיוניות ל”שאלה היהודית”‪.‬‬

‫לבסס את האפשרויות הפנטסטיות כמציאות ‪-‬‬

‫חרדה דומה מורגשת גם היום נוכח המבוי הסתום‬

‫אירועים רשמיים שהתקיימו ברוב רושם ותועדו‬

‫שאליו נקלעו הציונות בכלל והלאומיות הישראלית‬

‫כתמונות פגישת מחזור; מפות המבקשות לסמן‬

‫בפרט‪ ,‬הזרמים הלאומניים והגזעניים שהולכים‬

‫תוואי טריטוריה; סמלי תנועה; דגלים; המנונים;‬

‫ותופסים מקום מרכזי יותר בחברה הישראלית‬

‫אבני פינה; חותמות; פוסטרים; צילומי מתיישבים;‬

‫המהלך ההיסטורי של המאבק לאמנציפציה‬

‫כדי להבין את ההתנגדות הגורפת לאיראן גרעינית‬

‫ובידודה של ישראל בקהילה הבינלאומית‪ ,‬לצד‬

‫פועלים ומשפחות המבקשים לקיים יישוב; סרטי‬

‫באירופה‪ ,‬הפוגרומים הגדולים ולבסוף השואה‬

‫ואת הנכונות‪ ,‬המוצהרת לפחות‪ ,‬ליטול סיכונים‬

‫שמירת האיום הקיומי התמידי כאמצעי היחיד‬

‫תעמולה; מסמכי סקירה רשמיים; עיתונים;‬

‫לקיום הלכידות הלאומית‪.‬‬

‫כן אימצה בין היתר את המרכיבים האתנוצנטריים‬ ‫שקיבעו והגדירו את מקומם ואת מהותם של‬ ‫היהודים בתפיסה האירופית‪ ,‬תפיסה שיש לה‬ ‫שורשים דתיים‪-‬נוצריים ואף אנטישמיים‪ .‬הציונות‪,‬‬ ‫כתנועה לאומית שנולדה באירופה‪ ,‬אימצה במידה‬ ‫רבה את העמדה התיאולוגית הנוצרית לגבי מצב‬ ‫היהודים ואת הרעיון בדבר חזרתם למולדתם‬ ‫כמבשרת הגאולה‪ .‬כך נוצר פרדוקס שחייב להתיק‬ ‫את היהודים מאירופה ומהציביליזציה המערבית‬

‫על רקע זה‪ ,‬עם הבחירה‬ ‫במדינת לאום אחת‪ ,‬ניתן‬ ‫למשל לראות באור אחר‬ ‫את חששה הנוכחי של‬ ‫מדינת ישראל מיכולת‬ ‫גרעינית איראנית‪.‬‬

‫כדי שיוכלו להתקבל אליה סוף סוף‪.‬‬

‫האמנציפציה‪,‬‬

‫מפוגרומים‬

‫ומדחייה‬

‫הבטיחו את עליונותה של המסקנה הציונית‪-‬‬

‫כבירים על מנת לסכל אפשרות זו‪ ,‬אין די בבחינת‬

‫לאומית‪ ,‬שהקמת מדינת לאום בעלת כוח צבאי‬

‫האיום במונחים צבאיים וממשליים‪ .‬נדמה שגרעין‬

‫דרך העבודות המוצגות בתערוכה והחומרים‬

‫עושר הדימויים ההיסטוריים מצביע גם על‬

‫וריבונות שיהודי העולם יתרכזו בה ‪ -‬כלומר חיסול‬

‫איראני מאיים על ישראל כיוון שהוא שומט את‬

‫ההיסטוריים שנאספו לקראתה‪ ,‬אנו מציעים‬

‫שכפול והדהוד בין תנועות שקידמו אפשרויות‬

‫הגולה והפיכתה למקור של בושה ‪ -‬היא הפתרון‬

‫הקרקע מתחת לטיעון המרכזי של הציונות בדבר‬

‫להעלות לדיון ציבורי מחודש את הזרמים‬

‫שונות‪ ,‬ובעיקר בין הציונות ובין האפשרויות‬

‫יצירת מקלט בטוח ובלעדי ליהודי העולם‪ .‬ישראל‬

‫והרעיונות שהושכחו‪ ,‬להביא למרכז הבמה את‬

‫שנדחו על ידיה‪ .‬הדמיון בשפה הוויזואלית בולט‬

‫עם זאת‪ ,‬באותן שנים עלו מגוון הצעות לפ־‬

‫המתקיימת תחת איום גרעיני כבר לא תוכל לעמוד‬

‫“מפסידי ההיסטוריה”‪ ,‬ולחזור ולהציג את שאלת‬

‫במיוחד בצילומים ההיסטוריים‪ .‬יחס זה למערך‬

‫תרון “השאלה היהודית”‪ ,‬בתוך התנועה הציונית‬

‫ביומרה זו‪ .‬כך מאבדת הציונות הלאומית את מעמד‬

‫הקיום היהודי כבעיה אקטואלית שטרם נמצא לה‬

‫החזותי הציוני עורר את האמנים לתגובות מודעות‬

‫או לצדּה‪ .‬חלקן היו ניסיונות לפתרון טריטוריאלי‬

‫הבכורה‪ ,‬והנרטיב שניצח בוויכוח ההיסטורי נדרש‬

‫פתרון‪.‬‬

‫או מובלעות ברבות מהעבודות שנוצרו במסגרת‬

‫מחוץ לפלשתינה‪ ,‬שנבעו מחוסר אמונה באפשרות‬

‫לעיון מחודש‪.‬‬

‫היחיד שיבטיח את המשך קיומו של העם היהודי‪.‬‬

‫מכתבים אישיים; ועוד חומרים רבים אחרים‪.‬‬

‫אנחנו מבקשים לחזור לשאלה שהזרם המנצח‬

‫התערוכה‪ .‬יצירת האמנות המתייחסת למערך כזה‬

‫להקים בה מדינה יהודית או מהבנה כי קיום יהודי‬

‫תובנה זו דורשת להעמיד שוב לדיון את‬

‫בציונות מבקש להציג כעניין סגור וחתום‪ .‬לפתוח‬

‫נבנית כהתנסות ביצירת מערכים דומים‪ ,‬כהמשך‬

‫במרחב הזה לא יזכה לשלווה ולביטחון הרצויים;‬

‫שאלת עתידו של העם היהודי‪ :‬האם הקיום‬

‫אותה מחדש כשאלה אקטואלית‪ ,‬כמחשבה חיה על‬

‫השרשור של הדימויים‪ ,‬אלא שהמשך זה כבר‬

‫חלקם הציעו לייסד מרכזים יהודיים בתוך מדי־‬

‫היהודי בתפוצות‪ ,‬אשר נשלל והוצג כמסוכן‬

‫ההווה והעתיד היהודי‪ ,‬מחשבה שלא תרה בהכרח‬

‫מתקיים מתוך עניין ייחודי בחזותי ובביקורת עליו‪.‬‬

‫נות קיימות‪ .‬זרמים ופרטים שונים בחנו אתרים‬

‫ורופס‪ ,‬הופך כיום לאופציית הישרדות מתאימה‬

‫אחרי טריטוריה חלופית‪ ,‬שאין לה עניין בדרכון זר‬

‫הדימויים הנוצרים באותם כלים ומחוות מתפקדים‬

‫באפריקה‪ ,‬באלסקה‪ ,‬בדרום אמריקה‪ ,‬באוסטרליה‬

‫יותר? האם ריכוז היהודים בטריטוריה אחת הוא‬

‫או ב”מולדת” אחרת; מחשבה שמבקשת להשתמש‬

‫כסוכני זהות כפולים‪ ,‬מקיימים את הפרקטיקה‬

‫ועוד‪ .‬אליהו בנימיני סוקר בספרו “מדינות ליהו־‬

‫אפשרות בטוחה או דווקא מסוכנת יותר בעולם‬

‫בדמיון כדי לעסוק בבלתי ניתן להכרעה בעניין‬

‫אך בונים תכנים חלופיים‪ ,‬מתחרים ומערבלים‪.‬‬

‫דים” (‪ )1990‬יותר משלושים הצעות היסטוריות‬

‫של נשק להשמדה המונית? האם ישנן חלופות‬

‫היהודי‪ ,‬במקום של היהודי‪ ,‬ומבקשת להחזיר‬

‫ההתייחסות לממד הוויזואלי של רבים מהזרמים‬

‫לפתרון טריטוריאלי‪ ,‬חלקן התקיימו בדמיונם של‬

‫לקיום יהודי בטוח? לחלופין‪ ,‬האם אפשרויות‬

‫לדמיון את מקומו המרכזי בתהליכים אלה‪ .‬הריבוי‬

‫והאידיאולוגיות ממקמת את העבודות בתערוכה‬

‫אחדים בלבד וחלקן קודמו ונחשבו לרגעים אח־‬

‫אחרות לקיום יהודי בארץ ישראל יתבררו‬

‫והאפשרות שלא להכריע הכרעה יחידה וברורה‬

‫בתוך שדה הסמלים והדימויים הקאנונים של‬

‫דים כדרך אפשרית לקיום יהודי במרחבים חד־‬

‫כעדיפות לא רק נוכח האיומים מבחוץ אלא גם‬

‫הם יסוד מרכזי באפשרות לדמיין מחדש ולהציע‬

‫ההיסטוריה הציונית‪ ,‬ומייצרות מצדן דור חדש של‬

‫שים‪ .‬פתרונות אלה לא היו שיגיונות שוליים‪,‬‬

‫נוכח התחזקות הזרמים הלאומניים והגזעניים‬

‫אפשרויות קיום אחרות ליהודים בעת הזאת‪.‬‬

‫דימויים הנשען על ההיסטוריה החזותית ומשתמש‬

‫וכמה אישים מרכזיים מתוככי התנועה הציונית‬

‫בציונות הישראלית?‬

‫והיישוב היהודי בארץ אף תמכו בהם‪ .‬המקרה‬ ‫הידוע ביותר הוא הדרמה שהתחוללה בקונגרס‬ ‫הציוני השישי (‪ )1903‬בזמן הדיון בתוכנית‬ ‫אוגנדה‪ ,‬שהרצל הציג אותה ורוב של ‪295‬‬ ‫צירים מתוך ‪ 600‬תמכו בה‪ .‬מקרה אחר הוא‬ ‫למשל התמיכה המפתיעה של אליעזר בן‪-‬‬ ‫יהודה באפשרות לטריטוריה יהודית שאיננה‬

‫התערוכה לאן? היא‬ ‫החלק האחרון בפרויקט‬ ‫שנתי שהתקיים במרכז‬ ‫הישראלי לאמנות‬ ‫דיגיטלית בחולון‪ .‬זהו‬

‫במובן מסוים‪ ,‬מה שנמצא מעבר לכל דמיון‬

‫בה כדי לערער עליה או לפחות לחזור ולקחת חלק‬

‫היום הוא לא אפשרות קיומה של ישראל אחרת‬

‫במערכי הכוח האחראים ליצירתה ולשימורה‪.‬‬

‫בטריטוריה אחרת‪ ,‬אלא קיומן של אפשרויות‬

‫במובנים רבים‪ ,‬העיסוק בשאלת הבסיס ‪“ -‬לאן?” ‪-‬‬

‫חיים “ישראליות” מרובות‪ ,‬של אפשרויות מחיה‬

‫מאפשרת לאמנים לחזור ולייצר דימויים רלבנטיים‬

‫במקביל‪.‬‬

‫שיכולים להיות פעילים בשדה התרבותי והלאומי‬

‫דמיון כזה‪ ,‬גם אם הוא מבוסס על הצעות מתוככי‬

‫הישראלי‪ ,‬ובכך לבחון מחדש את שאלת התפקיד‬

‫התנועה הציונית‪ ,‬מאיים על הציונות ויכול בקלות‬

‫והרלבנטיות של האמנות תוך כדי גיבוש מחודש של‬

‫יתרה להיקרא אנטי‪-‬ציוני או אפילו אנטישמי‪.‬‬

‫זרמים ומיתוסים אידיאולוגיים‪.‬‬

‫טריטוריאליות‬

‫ולא‪-‬טריטוריאליות‬

‫הלאומי איבד מכוחו‪ .‬ממשלות מאבדות‬ ‫מהאוטונומיה שלהן במערבולת של ארגונים בין‪-‬‬ ‫ממשלתיים‪ ,‬לא‪-‬ממשלתיים‪ ,‬רשתות חברתיות‬ ‫ותאגידים רב‪-‬לאומיים‪ .‬תנאים אלה מייצרים יחס‬ ‫חדש בין המרחב הפיזי ובין הלאומים השוכנים בו‪.‬‬ ‫הפרויקט של מלכית שושן ונירית פלד מבקש‬ ‫לפרק את הקשר בין הטריטוריה לעם‪ ,‬לפזר את הכוח‬ ‫הלאומי מהמקום האחד למקומות מרובים ומתוך כך‬ ‫לבחון את העניין הישראלי כבסיס תרבותי משותף‬ ‫ולא כטריטוריה‪ .‬מהלך זה נעשה באמצעות עבודת‬ ‫מיפוי רחבה ופורטרטים אישיים הבוחנים את‬ ‫הנוכחות הישראלית ואת האינטרסים הישראליים‬ ‫בעולם‪ .‬תרגיל מיפוי זה מציע בחינה מחודשת של‬ ‫המצב הלא‪-‬טריטוריאלי העכשווי של המדינה‪.‬‬

‫נורית שרת‬ ‫בהרים השמש מלהטת‬

‫נ‬

‫ורית שרת עוסקת בסיפור משפחתה‪ ,‬המתחיל‬ ‫בהגעה של אבי סבה יעקב צ’רטוק מאוקראינה‬ ‫לפלשתינה‪/‬א”י ב‪ .1882-‬צ’רטוק היה חבר בתנועת‬ ‫ביל”ו‪ ,‬ומשפחתו חיה במשך שנתיים בכפר הפלסטיני‬ ‫עין סינייה בשומרון‪ .‬את אחוזתם חכרו מאיסמעיל‬ ‫בק אלחוסייני‪ ,‬דודו של המופתי של ירושלים חאג’‬ ‫אמין אל חוסייני‪ ,‬אשר בנה בירושלים את הווילה‬ ‫המפוארת שלימים נודעה כ”אוריינט האוס”‪ .‬פרק‬ ‫זמן זה השפיע רבות על צ’רטוק‪ ,‬שהיה אז בן ‪ .12‬הוא‬ ‫ידע ערבית על בוריה וקשר קשרי ידידות עם אנשי‬ ‫הכפר‪ .‬לימים טען שתקופה זו היתה בעבורו חוויה‬ ‫מכוננת ועיצבה את דרכו ואת משנתו הפוליטית‪.‬‬ ‫נוכח התקיפות החוזרות ונשנות של צה”ל‬ ‫ברצועת עזה בתקופתינו‪ ,‬כדאי להזכיר את הוויכוח‬ ‫ההיסטורי בין צ’רטוק‪/‬שרת ובין בן גוריון בנוגע‬ ‫לסוגיית “פעולות התגמול” (שנועדו לייצר הרתעה‬ ‫אך גם להרים את המוראל הלאומי ולבנות את‬ ‫היכולת המבצעית של הצבא החדש)‪ .‬שרת טען כי‬ ‫פעולות מסוג זה רק יחדשו בכל פעם את הלחימה‪.‬‬ ‫פרספקטיבה של יותר משישים שנה חושפת היטב‬ ‫את תוקף טיעונו‪.‬‬ ‫נורית שרת מחברת את הסיפור הפרטי של‬ ‫משפחתה ‪ -‬את זיכרונותיה שלה ושל קרוביה מסבּה‪,‬‬ ‫משה שרת ‪ -‬עם דמותו הציבורית והדרך שבה נחרת‬ ‫בזיכרונם של אנשים שהכירו אותו‪ .‬האם הציונות‬ ‫שייצג היא זיכרון רחוק שנשאר רק בין האנשים‬ ‫שהכירו אותו בחייו‪ ,‬או שהיא רלבנטית לימינו?‬

‫רונן אידלמן ויולי חרומצ’נקו‬‬ ‫ברית שלום‬

‫ב‬

‫]‪[4‬‬

‫אבי פיטשון‬ ‫יפי הבלורית והתואר‬

‫יעל ברתנא‬

‫הרכב המוזיקלי שהקים פיטשון משתמש‬ ‫ב”רטרו‪-‬פרינציפ”‪ ,‬הגישה הפילוסופית‬ ‫והטקטיקה של קולקטיב האמנות הסלובני אן‪-‬‬ ‫אס‪-‬קיי‪ ,‬ומממש אותה בהקשר האסתטי והרעיוני‬ ‫של התנועה הציונית‪ .‬ההרכב מתבסס על עיבודים‬ ‫מחודשים לשירים שהם נכסי צאן ברזל של האתוס‬ ‫הציוני‪ ,‬שירים המקדשים את הלאומיות הישראלית‪,‬‬ ‫לא מעמדה של ויכוח והתנגשות אלא מעמדת‬ ‫ניצחון‪.‬‬ ‫השימוש ב”רטרו‪-‬פרינציפ” מאפשר ביקורת‬ ‫ישירה המבוססת על “הזדהות יתר”‪ ,‬כלומר על‬ ‫הקצנה מכוונת של הערכים שהמדינה מחזיקה‬ ‫בהם כדי לבחון את הציניות של השלטון עצמו‪,‬‬ ‫וכדי להזכיר את ההוד האבוד של רעיון גווע‪.‬‬ ‫בדומה לדרך הפעולה של האן‪-‬אס‪-‬קיי בתקופת‬ ‫הקומוניזם היוגוסלבי הגווע‪ ,‬כך גם בישראל‪,‬‬ ‫השרויה במשבר פרדיגמטי מעמיק והולך‪ ,‬קיימת‬ ‫קרקע פורייה לניסוי שיפגין חזות ציונית טהורה‬ ‫הזוהרת באור יקרות‪ ,‬בטוחה בצדקתה‪ ,‬רגועה‬ ‫בעוצמתה‪ ,‬נקייה לכאורה מכל סממני שפל וניוון‪.‬‬

‫כלים לתנועה פוליטית‬

‫ה‬

‫‪2012‬‬

‫מליסה שיף‪ ,‬לואיס קפלן‬ ‫וג’ון קריג פרימן‬

‫ד‬

‫רך הפרויקט המתמשך וטרילוגיית הסרטים‬ ‫“התנועה להתחדשות יהודית בפולין” של יעל‬ ‫ברתנא‪ ,‬נוצר נרטיב של תנועה פוליטית מדומיינת‬ ‫המבקשת להחזיר ‪ 3.3‬מיליון יהודים לפולין של‬ ‫היום‪ ,‬ודרך כך לחשוב על השאלה הרחבה יותר של‬ ‫מיעוטים באירופה‪ .‬הנרטיב הפיקטיבי של הפרויקט‬ ‫אוסף ומערבב מקורות אידיאולוגיים וויזואליים‪,‬‬ ‫החל בראשית הציונות והמצאת היהודי החדש‪ ,‬עבור‬ ‫בשנאת היהודים האירופית וכלה בהווה הישראלי‪.‬‬ ‫כחלק מהפרויקט יצרה ברתנא מערך גדל והולך של‬ ‫דימויים ואובייקטים המייצרים שפה המהדהדת את‬ ‫ההיסטוריה של הציונות ובו בזמן חותרת תחתיה‬ ‫ומערערת אותה בניסיון לדמיין עתיד אפשרי אחר‪.‬‬ ‫במסגרת התערוכה קובצו ונוצרו רכיבים שונים‬ ‫שמאפשרים לחשוב מחדש על אופן השימוש‬ ‫בדימויים היסטוריים ועל מה שקורה כאשר האמנות‬ ‫מייצרת דימויים לתנועה פוליטית‪.‬‬

‫למפות את אררט‪ :‬פרויקט‬ ‫מולדות יהודיות מדומיינות‬

‫ב‬

‫ספטמבר ‪ 1825‬ייסד מרדכי מנואל נח בטקס רב‬ ‫רושם את אררט‪“ ,‬עיר מקלט ליהודים” בגרנד‬

‫אפי ואמיר‬ ‫]‪[3‬‬

‫איילנר‪ ,‬ניו יורק‪ .‬אולם הקריאה ליהודים נשארה‬ ‫ללא מענה ומהרעיון נותרה רק אבן הפינה ליישוב‬ ‫החדש‪“ .‬למפות את אררט” הוא מחקר היסטורי‬ ‫וחזותי המציג לצופה כלים ויזואליים ווירטואליים‬ ‫כדי להעלות בדמיון היסטוריה אלטרנטיבית ולנווט‬ ‫במולדת המדומיינת שהיתה יכולה להיות‪ .‬באמצעות‬ ‫טכנולוגיה דיגיטלית חדשנית של מיפוי ושיטוט‬ ‫במכשירים סלולריים יוצר הפרויקט הזדמנות להפוך‬ ‫את אררט למולדת היהודית כפי שדמיין אותה‬ ‫מייסדּה לפני יותר ממאה ושמונים שנה‪.‬‬

‫מלכית שושן ונירית פלד‬ ‫איפה ישראל?‬

‫]‪[1‬‬

‫תחקיר הראשוני שערכו אידלמן וחרומצ’נקו‬ ‫במסגרת פרויקט “לאן?” הם התמקדו בברית‬ ‫שלום ‪ -‬ארגון של אנשי רוח והגות יהודים (בעיקר‬ ‫יוצאי גרמניה וצ’כוסלובקיה) שהוקם בפלשתינה‪/‬א”י‬ ‫של שנות השלושים וניסח חזון רעיוני אלטרנטיבי‬ ‫לציונות שיכול להיות רלבנטי היום אולי אף יותר‬ ‫משהיה בעת הקמת התנועה‪ .‬התשתית הרעיונית של‬ ‫ברית שלום יכולה להוות חזון פוליטי חדש ומעודכן‪,‬‬ ‫שיחבר ציבורים גדולים ומגוונים בחברה הישראלית‪,‬‬ ‫ובעיקר ייצור תקווה מחודשת באפשרות למצוא‬ ‫פתרון בר‪-‬קיימא לסכסוך הישראלי‪-‬פלסטיני‪.‬‬ ‫ברית שלום‪ ,‬בהיותה מורכבת מאנשי רוח‬ ‫והגות מבריקים כמו מרטין בובר‪ ,‬יהודה לייב‬ ‫מאגנס‪ ,‬גרשום שלום‪ ,‬עקיבא ארנסט סימון‪ ,‬הנס‬ ‫קאהן ועוד‪ ,‬היא דוגמה למנהיגות מעוררת השראה‪,‬‬ ‫נקייה משחיתות‪ ,‬בעלת שאר רוח‪ ,‬הפועלת באופן‬ ‫מתוכנן ומחושב‪ .‬אלא שלברית שלום‪ ,‬כארגון של‬ ‫אינטלקטואלים יֶ קים שפעל לפני כמעט מאה שנים‪,‬‬ ‫לא היתה ראייה חזותית‪-‬שיווקית של עצמם כמותג‬ ‫פוליטי מוביל‪ .‬לא היו להם קמפיינרים מקצועיים‬ ‫להיוועץ בהם‪ ,‬כותבי נאומים בשכר או מומחי עיצוב‪,‬‬ ‫גרפיקה ומיתוג שהפכו בעשור האחרון לדמויות‬ ‫משפיעות ולשחקנים מרכזיים בעיצוב השדה‬ ‫הפוליטי הישראלי‪.‬‬ ‫כדי להתאים את ברית שלום לשפה החזותית‪,‬‬ ‫התקשורתית והמיתוגית של המאה ה‪ ,21-‬יוצרים‬ ‫אידלמן וחרומצ’נקו תהליך פעיל של מיתוג הארגון‬ ‫ובוחנים את האפשרות ליצור לו “לוק” חדש ומעודכן‬ ‫שיכול להפוך אותו לשחקן רלבנטי בשיח הפוליטי‬ ‫העכשווי‪.‬‬

‫ע‬

‫ם עליית הגלובליזציה‪ ,‬הרעיון שהטריטוריה‬ ‫היא המרכיב העיקרי המגדיר את המשותף‬

‫‪T i p s a n d Tr i c k s‬‬ ‫)‪(Reconstruction‬‬

‫ח‬

‫לק חשוב בהבניית הזהות הציונות לאומית‬ ‫היה שלילתו של הקיום היהודי הגלותי ויצירת‬ ‫ארכיטיפ יהודי חדש‪ .‬לסטריאוטיפ היהודי‪-‬גלותי‬ ‫היו סממנים אנטישמיים ששירתו את היחס הפטרוני‬ ‫של המדינה כלפיו ואת חוסר הלגיטימיות שלו בעיני‬ ‫הממסד‪ .‬הסממן הבולט ביותר בסטריאוטיפ זה הוא‬ ‫האף היהודי ‪ -‬הזיהוי הפיזי של “יהודי” מול “לא‬ ‫יהודי”‪ .‬בווידאו המוקרן‪ ,‬אפיהם של צמד האמנים‬ ‫אפי ואמיר‪ ,‬ישראלים החיים ופועלים באירופה‪,‬‬ ‫עוברים טרנספורמציה והם הולכים ונבנים לנגד‬ ‫עינינו כדי לשוות להם “מראה יהודי”‪ .‬זוהי הקצנת‬ ‫המאפיין האנטישמי אשר דרכו הם מנסים להבנות‬ ‫זהות של “אחרּות” שאבדה‪ .‬אין זה עניין גנטי‬ ‫אלא זהות הנבנית בתהליך מתמשך של בחירות‬ ‫המונעות מרצון‪.‬‬ ‫בה בעת נשמע בחלל מונולוג של צעיר יהודי‬

‫]‪[10‬‬

‫מבריסל‪ .‬קול זה הינו הצעה לקיום יהודי אחר‪ ,‬שאינו‬ ‫מושתת על רגשות הבושה הנלווים לשלילת הגלות‪.‬‬ ‫הוא מחייב את הגלות ואת העמדה המוסרית הנלווית‬ ‫לכמיהה להיות מיעוט‪ ,‬להיות תמיד עם ה”אחר”‪.‬‬ ‫האלטרנטיבה המוצעת אינה של “גלות” או "פזורה”‪,‬‬ ‫ביטויים המכילים בתוכם את המרכז‪ ,‬כי אם קיום‬ ‫דה‪-‬טריטוריאלי‪ .‬משאת הלב של החברה היהודית‬ ‫היתה במשך דורות לחזור למרכז ההיסטוריה‪,‬‬ ‫וכוחה של שאיפה זו היתה בכך שהיא בלתי מושגת‪,‬‬ ‫מדומיינת ‪ -‬אוטופית‪ .‬התגשמות המרכז המחודש‬ ‫ביטלה את אותה כמיהה מאחדת‪ .‬האם אחדות זו‬ ‫יכולה להתקיים רק כאשר המרכז חסר?‬

‫חיה רוקין‬ ‫עמודים זוכרים‬

‫ע‬

‫מודי הבטון שחיה רוקין יוצקת בחלל‬ ‫התערוכה נראים כיסודות הבניין המוכרים‬ ‫מהנוף העירוני ישראלי ‪ -‬בין אם אלה העמודים‬ ‫המופיעים בשלד של מבנה חדש ובין אם אלה‬ ‫עמודי בניין מתפורר שילדים שיחקו תחתיו עד לפני‬ ‫שנים לא רבות‪ .‬החזרה לרכיב היסודי הזה מבקשת‬ ‫לעורר את השאלה בדבר הניסיון לייצר מקום קבוע‬ ‫ויציב לקיום החיים והבית‪ ,‬אך השארת העמודים‬ ‫חשופים ומלאי גידים מותירה את הניכור באוויר‪.‬‬ ‫במבט נוסף העמודים נראים כמשא שאפשר להרים‬

‫מצמיח מן האדמה שיח קיקיון שיצל עליו‪ .‬למחרת‬ ‫שולח אלוהים תולעת המכלה את הקיקיון‪ ,‬וכאשר‬ ‫יונה בוכה על מר גורלו אלוהים מוכיח אותו על‬ ‫שוויתר על בני נינוה‪ .‬רוקין רוכשת בעבודתה את‬ ‫זכויות השימוש של צל הקיקיון הצומח בשטחים‬ ‫נרחבים במיזם כלכלי לאנרגיה ירוקה בברזיל‪.‬‬ ‫בחזרה לקיקיון היא מבקשת לעשות תיקון כפול‬ ‫ביחס לשאלת מקום המחיה והבית‪ ,‬הן בדאגה‬ ‫המבקשת לחרוג מעבר לעניין הפרטי שהקיקיון‬ ‫הבודד מציע ליונה והן בדאגה לשימור האקטיבי‬ ‫של הקיקיון וצלו לאורך זמן רב ככל שניתן‪ .‬הקיקיון‬ ‫מציע מקום מחיה זמני‪ ,‬והטיפול בו מציע את‬ ‫האפשרות להאריך את הזמן שניתן לשהות במקום‬ ‫על ידי גורמים חיצוניים‪.‬‬

‫פטר‬ ‫אֹוטמר ֶה ֶ‬ ‫ָ‬ ‫ג’וזף‬ ‫ניי‪-‬יהודה‬

‫ג‬

‫פטר היה אמן‪ ,‬איש צבא והוגה‬ ‫אֹוטמר ֶה ֶ‬ ‫ָ‬ ‫’וזף‬ ‫דעות אשר כתב בשנת ‪ ,1938‬ממקום מושבו‬ ‫בניו יורק‪ ,‬את החוברת “מקום ליהודי!” (‪Room for‬‬ ‫)!‪ .the Jew‬בחוברת זו פורש הפטר משנה שלמה‬ ‫לפתרון השאלה היהודית ואת הצעתו להקמת‬ ‫“יהודה החדשה” (‪ .)Nai Juda‬הפטר מתאר את‬ ‫חוקיה של המדינה הזאת‪ ,‬את דגלה ואת שפתה‪,‬‬ ‫מציע אפשרויות ממשיות למיקומה‪ ,‬כותב המנון‪,‬‬ ‫יוצר פמפלטים ופוסטרים ומקים צבא חלוץ לעלייה‬ ‫על הקרקע‪ .‬הוא קידם את הצעתו בשנים הקריטיות‬ ‫‪ ,1944-1938‬אך לא נחל הצלחה מרובה ודמותו‬ ‫נמחקה כליל מדפי ההיסטוריה‪ .‬בתערוכה מוצג‬ ‫לראשונה זה עשרות שנים מקבץ מעבודות הצילום‬ ‫והגרפיקה שפיתח סביב התנועה‪ .‬הפטר מציע נקודת‬ ‫מפגש מוקדמת בין אמנות ויצירת דימויים לפעולה‬ ‫פוליטית‪ .‬במובן זה הוא מהווה אב קדמון נעלם‬ ‫של זרם רחב של אמנים‪-‬פעילים העוסקים כיום‬

‫]‪[11‬‬

‫העולם הראשונה‪ ,‬ובשנות חייו המאוחרות הפך‬ ‫לחוקר היסטורי ומתעד גרפי של מדי הצבא‬ ‫המקסיקני במאה ה‪ 19-‬ונחשב למומחה הראשון‬ ‫מסוגו‪ .‬בלום יוצא בעקבותיו ומנסה להשלים‬ ‫מעט מסיפור חייו הפתלתל באירופה‪ ,‬בניו יורק‬ ‫ובמקסיקו‪ ,‬אך הסיפור נותר קטוע‪ ,‬חסר חוט מקשר‬ ‫שייתן פשר לטלטלות העזות ולשינויים בחייו של‬

‫אריאלה אזולאי‬ ‫היסטוריה פוטנציאלית‪,‬‬ ‫מסמכים מצולמים‪ ,‬פלסטין‬ ‫המנדטורית‬ ‫]‪[7‬‬

‫הפטר‪ ,‬המייצרים הלכה למעשה סדרה של זהויות‬ ‫נבדלות בשלבים שונים של חייו‪ .‬הרמזים הנמצאים‬ ‫במהלך החיפוש מייצרים מבנה של התפתחויות‬ ‫בלתי צפויות שרק מעמיקות את המסתורין ולא‬ ‫מספקות בסיס להבנה‪ .‬החידה נותרת פתוחה‬ ‫לארכיון עתידי ולשיקום סיפורו‪ .‬ביחס לפרויקט‬ ‫היהודי מציפה דמותו של הפטר את המתח בין‬ ‫התהילה לכישלון של ההוגה המדיני באמצעות‬ ‫שאלת רישומו בדפי ההיסטוריה‪ ,‬אך סיפור חייו‬ ‫הוא גם סיפור אישי של גלות מתמדת וזרות שלא‬ ‫ניתנת ליישוב‪.‬‬

‫מיכאל ז’ופרנר‬ ‫]‪[8‬‬

‫(גם אם במאמץ רב) ולקחת למקום אחר‪ .‬כשהם‬ ‫מצופים פיסות זהב הם מזכירים את ארון הברית‬ ‫הנישא במדבר‪ .‬הם מעלים את האפשרות להתחיל‬ ‫מחדש עם הבסיס החומרי והצורני הפשוט ביותר‪,‬‬ ‫אך זהו בסיס שגם זוכר את העבר ונושא את‬ ‫התרבות‪ .‬עמודי הבטון הם החלוץ שלפני המחנה‬ ‫כמו גם התהייה איך אפשר לייצר מקום שבו יוכלו‬ ‫החיים להתקיים‪.‬‬

‫סולחה‬

‫ב‬

‫”סולחה” חוזרת חיה רוקין לשאלת הקהילה‬ ‫ומקום המחיה ברגע משבר בסיפור התנ”כי‬ ‫של יונה הנביא‪ .‬בספר יונה פרק ד’ קם יונה שמאס‬ ‫בבני העיר נינוה ובגורלם ומחליט לצאת אל מחוץ‬ ‫לגבולות העיר‪ .‬יונה בונה סוכה במדבר‪ ,‬ואלוהים‬

‫בשאלות פוליטיות בכלל ובאפשרות של האמנות‬ ‫להשתתף בפוליטיקה‪.‬‬

‫מייקל בלום‬ ‫פאקטאריז און פעלדער‬

‫מ‬

‫ייקל בלום מתחקה אחר סיפור חייו של‬ ‫פטר‪ .‬בסוף שנות השלושים‬ ‫אֹוטמר ֶה ֶ‬ ‫ָ‬ ‫ג’וזף‬ ‫לחייו פיתח הפטר רעיון להקים מדינה יהודית‬ ‫באלסקה‪ ,‬בדרום אמריקה או באוסטרליה‪ .‬הרעיון‬ ‫נחל כישלון חרוץ‪ ,‬אך חייו של הפטר‪ ,‬כפי שהתגלה‬ ‫בתחקיר המקדים לתערוכה‪ ,‬היו מלאי תהפוכות‬ ‫והבלחות קצרות בהיסטוריה‪ .‬הוא היה שותף‬ ‫לכתיבת הספר הראשון שפורסם בארצות הברית‬ ‫על עיצוב גרפי‪ ,‬לחם בכל רחבי אירופה במלחמת‬

‫סיפורם המובא דרך מאגר הווידיאו של‬ ‫הפרויקט הוא גם סיפורו של מיכאל ז’ופרנר‪ ,‬שהפך‬ ‫בית נטוש ליד ההתנחלות תל רומיידה לביתו‬ ‫ולתחנת השידור ‪ .HEB2‬יחד עם שותפיו מציג‬ ‫ז’ופרנר‪ ,‬באמצעות הבחירה בחיים בחברון‪ ,‬חריגה‬ ‫מהגבולות הפיזיים והמנטליים של האידיאולוגיה‬ ‫הציונית‪ ,‬ובכך הוא ממחיש את האחריות שאמורה‬ ‫להיות לחברה הישראלית על האנשים והטריטוריה‬ ‫הנמצאים תחת שליטתה‪.‬‬

‫‪HEB2‬‬ ‫‪ HEB2‬הוא פרויקט תיעודי מתמשך בצורת ערוץ‬ ‫קהילתי בטלוויזיה שבסיסו בחברון‪ .‬באמצעות‬ ‫שידור דרך האינטרנט‪ HEB2 ,‬מתאר את חיי‬ ‫היומיום של אזור פלסטיני הנמצא תחת שליטה‬ ‫ישראלית המכונה “‪.”H2‬‬ ‫מאז נכבשה ב‪ ,1967-‬חברון היא העיר‬ ‫הפלסטינית היחידה שבלבה התנחלות‪ .‬כדי לגונן על‬ ‫‪ 600‬המתנחלים המתגוררים בכמה מתחמים בחברון‬ ‫הציב הצבא שורה של מגבלות תנועה משתקות‬ ‫על האוכלוסייה הפלסטינית ב‪ :H2-‬איסור תנועה‬ ‫ברחובות הראשיים‪ ,‬סגירת חנויות‪ ,‬חיפושים‬ ‫בבתים ובמחסומים הם חלק ממופעיה של מדיניות‬ ‫אשר הביאה‪ ,‬יחד עם האלימות המתמשכת מצד‬ ‫המתנחלים‪ ,‬לנטישה המונית של פלסטינים‪ .‬המרכז‬ ‫המסחרי הפועם של העיר הפך לעיר רפאים‪ .‬רכוש‬ ‫נטוש החליף ידיים‪ .‬מעט התושבים שנותרו חיים‬ ‫תחת מצור וחייהם מאוימים‪.‬‬

‫ה‬

‫תערוכה של אריאלה אזולאי‪ ,‬המהווה תערוכה‬ ‫בתוך תערוכה‪ ,‬בנויה כמסה חזותית‪ .‬היא‬ ‫מבוססת על המושג “היסטוריה פוטנציאלית”‬ ‫שאזולאי מפתחת אותו ככלי עבודה המשלב בין‬ ‫צילום לאזרחות‪ .‬באמצעות כעשרים תצלומים‬

‫מלווים בטקסטים‪ ,‬אזולאי מתחקה אחר מאוויים‬ ‫ואפשרויות שהתקיימו בפלסטין בעבר ואחר‬ ‫פרקטיקות שהדריכו חלק מהדמויות שפעלו בה‪,‬‬ ‫אפשרויות שגם אם לא התממשו או התמסדו‪,‬‬ ‫הפוטנציאל שלהן נקטע עם היווסדותו של משטר‬ ‫ריבוני שיצר גוף שלטוני פוליטי‪ ,‬דיפרנציאלי‬ ‫וקונפליקטואלי‪.‬‬ ‫במסגרת התערוכה שלה מציגה אזולאי‬ ‫סרט חדש שביימה במיוחד לתערוכה זו ‪“ -‬ברית‬ ‫אזרחית‪ ,‬פלסטין‪ .”47-48 ,‬במרכז הסרט חשיפה‬ ‫של פרק מכריע שנמחק והושכח מן ההיסטוריה‬ ‫המקומית‪ .‬בין החודשים שקדמו להכרזה על תוכנית‬ ‫החלוקה (נובמבר ‪ )1947‬ועד מאי ‪( 1948‬הקמת‬ ‫מדינת ישראל)‪ ,‬יהודים ופלסטינים החלו לשאת‬ ‫ולתת אלה עם אלה כדי לבלום את האלימות‬ ‫שכוחות לאומיים וצבאיים ניסו להצית‪ .‬מדובר‬ ‫בפעילות אזרחית אינטנסיבית שעיקרה מפגשים‬ ‫דחופים ובהולים‪ ,‬חלקם קצרים וספונטניים‪ ,‬אחרים‬ ‫מתוכננים ומוקפדים לפרטי פרטים‪ ,‬שבמהלכם העלו‬ ‫המשתתפים דרישות‪ ,‬חיפשו פשרות‪ ,‬קבעו כללים‪,‬‬ ‫ניסחו הסכמים‪ ,‬הבטיחו הבטחות‪ ,‬ביקשו סליחות‪,‬‬ ‫התאמצו לפצות ולפייס ובלבד שהאלימות לא‬ ‫תשתלט על חייהם‪ .‬הסרט מתרחש סביב מפה של‬ ‫פלסטין המנדטורית המתכסה בנקודות המסמנות‬ ‫את המקומות שבהם נערכו מפגשים מסוג זה‪ .‬כ‪15 -‬‬ ‫נשים וגברים מדווחים‪ ,‬בעברית ובערבית‪ ,‬על כמה‬ ‫עשרות מפגשים כאלה שנשכחו מן ההיסטוריה של‬ ‫המקום‪ ,‬ושבמהלכם הבטיחו יהודים ופלסטינים‬ ‫אלה לאלה שיעשו הכול כדי להמשיך את חייהם‬ ‫המשותפים‪.‬‬

‫]‪[13‬‬

‫והתפרקות מערכות המלווה בקטסטרופה מלחמתית‬ ‫בעורף‪ .‬מאבטח וקופאית מנסים לעצור אותם ללא‬ ‫הצלחה‪ ,‬וכל אחד מהם נכנס לשורת מוצרים אחרת‪.‬‬ ‫באגרסיביות הם לוקחים מוצרי יסוד מן המדפים‬ ‫ודוחפים אותם לתיקים תוך הדיפת מתחרים‬ ‫ומתנגדים‪ .‬המצב של גיבורי הסרט הוא הישרדותי‬ ‫אך אקסטטי‪ ,‬מלא באימה אך גם בהנאה חולנית‬ ‫של פריקת עול ושבירת הכלים‪ .‬נראה כי שבירת‬ ‫הכלים היא בשבילם מצב של הכרת תודה על‬ ‫יכולתם ללכת אחרי היצר והאנרכיה‪ .‬ההתמקדות‬ ‫בפעולת הביזה‪ ,‬סמל של התפרקות וכאוס המוכר‬ ‫לנו ממדינות במשבר ומאזורי אסון‪ ,‬ושיוכה לנוף‬ ‫העירוני הישראלי‪ ,‬למוצרי הצריכה המוכרים לנו‪,‬‬ ‫מייצרת תחושת התמוטטות‪ ,‬התממשות של החרדה‬ ‫הישראלית האולטימטיבית בדבר הסכנה הקיומית‬ ‫שמתממשת סוף‪-‬סוף‪ ,‬ההצדקה לכל פחדינו‪.‬‬

‫פרויקט לאן? התחיל בשלב מחקרי באפריל ‪ 2011‬ומסתיים בתערוכה מסכמת זו‪ .‬השלב הפותח של‬ ‫הפרויקט התקיים בין אפריל ליוני ‪ .2011‬בשלב זה הוקם ארכיון היסטורי וויזואלי בנושאי השאלה‬ ‫היהודית והפתרונות שהוצעו לה בתקופות שונות‪ .‬הארכיון‪ ,‬המשמש בסיס לפרויקט כולו‪ ,‬כלל ספרות‬ ‫וחומרים היסטוריים‪ ,‬מחקרים וחומרים ויזואליים לצד עבודות אמנות‪ .‬חומרי הארכיון נאספו תחילה כהכנה‬ ‫לפרויקט‪ ,‬ובהמשך מוינו והורחבו על ידי קבוצות שונות שעבדו בו‪ .‬הארכיון התקיים כבסיס דינמי וארעי‬ ‫להעלאה של חלופות ובחינה יצירתית של העבר וההווה‪ .‬במהלך זה ניסינו ליצור מערך ידע שיטשטש את‬ ‫ההבחנה בין החומרים השונים של הארכיון ויכיל זה לצד זה תעודות ומחקרים בדבר הניסיונות שהתקיימו‬ ‫בראשית הציונות וניסיונות עכשוויים וחדשים להתמודד עם השאלות הללו‪ ,‬ניסיונות המתקיימים כמעט‬ ‫רק בשדה האמנות‪.‬‬ ‫הארכיון הועמד לרשות שישה צוותי אמנים וחוקרים לתקופות קצובות‪ .‬כל צוות חקר שאלה מרכזית‬ ‫שאותה הגדיר כנקודת מוצא והציע טיפול בארכיון שכלל בחינת החומרים והרחבתם באמצעות חומרים‬

‫יוחאי אברהמי ודורון תבורי‬

‫נוספים‪ ,‬מיונם‪ ,‬סימונם וסידורם בהתאם למחקר‪ .‬תהליך הבחינה והבירור הוצג באמצעות חומרים נבחרים‬ ‫שהתפרשו ברשת גדלה והולכת על גבי הקירות בחלל התצוגה‪ .‬החומרים שמילאו את קירות החלל הציעו‬

‫בארץ הגלעד‬

‫אלעד לרום‬ ‫ביזה‬

‫ב‬

‫יזת פיצוצייה בזמן מתקפת טילים על עיר‬ ‫מרכזית בישראל היא הסיטואציה המרכזית‬ ‫בעבודתו של אלעד לרום‪“ ,‬ביזה”‪ .‬מצלמה נעה‬ ‫עוקבת אחר מסעם של שני גברים המצוידים‬ ‫בתיקים גדולים כאשר ברקע נשמעות לפרקים‬ ‫אזעקת מלחמה ונפילות טילים‪.‬‬ ‫הצעירים באו לבזוז מזון בעת אנרכיה כללית‬

‫ה‬

‫עבודה של דורון תבורי ויוחאי אברהמי בנויה‬ ‫ככנס בן יומיים שבמהלכו ניתנות הרצאות‬ ‫לקהל המבקר‪ .‬המציגים הם מרצים המדברים בשמו‬ ‫של לורנס אוליפנט ושל דמויות נוספות‪ .‬אוליפנט‪,‬‬ ‫כפי שעולה מתוך שלל ספריו ומכתביו‪ ,‬היה סופר‪,‬‬ ‫עיתונאי‪ ,‬הרפתקן‪ ,‬מיסטיקן ואיש עסקים‪ .‬ההרצאות‬ ‫עוסקות בחזונו של אוליפנט בעניין “ארץ הגלעד”‪,‬‬ ‫שאותה הגה עשרים שנה לפני “מדינת היהודים”‬ ‫של הרצל‪ ,‬ובמרכזה הקמת קולוניה לפליטים יהודים‬ ‫בים המלח ובבקעת הירדן על פי המודל הקנדי של‬ ‫זרם המתיישבים על אדמות האינדיאנים ביערות‬ ‫קנדה ואגמיה‪ ,‬שהיה אז בשיא פריחתו הכלכלית‪,‬‬ ‫התעשייתית‪ ,‬הטכנולוגית והתחבורתית‪ .‬ההרצאות‬ ‫בכנס מתמקדות בכתביו ממסעו לפלשתינה‪ ,‬שאותה‬ ‫תר לאורכה ולרוחבה‪ ,‬ומפרטות הן את הפוטנציאל‬ ‫של האזור והן את תוכניותיו של אוליפנט ואת הדרך‬ ‫להגשמת חזונו‪ .‬סדרת ההרצאות המלוות במצגות‬ ‫עוקבת אחר מסכת חייו של אוליפנט‪ ,‬שליווה את‬ ‫הפרויקט הקולוניאלי הבריטי ברחבי העולם‪ .‬מלבד‬ ‫אוליפנט ידברו מרצים ומרצות שייצגו דמויות‬ ‫נוספות הקשורות לפרויקט הקולוניאלי העולמי של‬ ‫המאה התשע‪-‬עשרה ולהשלכותיו על חיינו כיום‪.‬‬ ‫הכנס יתקיים במהלך חודש יוני ‪ .2012‬פרטים יופיעו‬ ‫באתר המרכז לאמנות דיגיטלית‪.‬‬

‫]‪[12‬‬

‫פיזורים וחיבורים מודעים ומקריים כאחד בין חומרים מסוגים שונים‪ ,‬ובאופן זה הזמינו את המבקרים‬ ‫בארכיון לחזור למקורות שמהם נלקחו ולקרוא אותם באור חדש‪ .‬תהליך העבודה על הארכיון היה פתוח‬ ‫לקהל המבקרים המזדמנים במרכז לכל אורך התקופה‪.‬‬ ‫מעבר לשימוש המחקרי בארכיון‪ ,‬צורת הפרישה והיחסים שנוצרו בין החומרים הציעו מחשבה‬ ‫מחודשת על האופן שבו מאגר ידע מתארגן ונאסף‪ .‬שאלה מרכזית בהקשר זה היא כיצד הידע הקיים‬ ‫בארכיון חשוף בפני המעיינים בו‪ .‬השאלה הטכנית כביכול – כיצד אפשר לחפש מידע כלשהו בארכיון? –‬ ‫מגדירה מיד גם את מה שלא ניתן למצוא בו‪ ,‬את מה שהוגדר כ”לא רלבנטי” על ידי הארכיונאי‪ ,‬או שהוגדר‬ ‫כי רק אנשים מסוימים יוכלו לעיין בו‪ .‬הניסיון הצנוע לבנות ארכיון לפרויקט הציע גם לארכיונאים מזדמנים‬ ‫להציע קריאות שונות ואופנים שונים של קטלּוג שיהיה פתוח לכול – מקודד בשיטה משלו‪ ,‬חושף ומסתיר‬ ‫דברים אחרים אבל גם מתערבב בינו ובין הארכיונאים האחרים ומייצר אופני גישה בלתי מודעים לחומרים‬ ‫הקיימים‪.‬‬ ‫האמנים והחוקרים שפעלו בשלב זה וקיימו מחקר בחלל התצוגה הם‪ :‬יוחאי אברהמי ודורון תבורי;‬ ‫רונן אידלמן וגיא ברילר; תנועה ציבורית; אבי פיטשון; מיכאל קסוס גדליוביץ’ ומוטי מזרחי; וצוות האוצרים‪.‬‬ ‫בהמשך לשלב הפותח הוזמנו האמנים שעבדו בו ואחרים לפתח פרויקטים חדשים‪ .‬פרויקטים‬ ‫אלה מתבססים על חומרי הארכיון שנצברו או מגיבים לשאלות שנידונו בו ומוצגים כעת כמרכיב עיקרי‬ ‫בתערוכה‪.‬‬ ‫את תיעוד שלב הארכיון של הפרויקט ניתן לראות כאן‪http://whereto.digitalartlab.org.il :‬‬

‫ במקביל לתערוכה רואה אור גיליון מיוחד‬ ‫היהודית בהיסטוריה והקיום היהודי‬ ‫הגיליון בעברית ובאנגלית אפשר‬

‫של כתב העת “מארב” בנושא “השאלה‬ ‫בזמן הזה”‪ ,‬בעריכת אודי אדלמן‪ .‬את‬ ‫לקרוא כאן‪www.maarav.org.il :‬‬

‫اسم املرشوع مستقى من كتاب مرداخاي زئيف فيادبرغ‪ ،‬احد الكتب املركزية يف تيار " االدب العربي الحديث" الذي نشأ يف رشق‬ ‫ *‬ ‫اوروبا يف النصف الثاين من القرن التاسع عرش‪ .‬أبطال هذا االدب العلامين يشعرون بصدمه املقابلة بني الكتّاب واملدرسه الدينيه‪ ،‬روايات املدرسة‬ ‫والصلوات وبني ثقافة اوروبا الحديثة واملتنورة كام يقال‪ .‬كسائر ادباء جيله استنبط فياردبرغ " اىل اين " يف سياق النقطة التي خر فيها اله‬ ‫اليهود اىل املدينة االوروبية الحديثة‪ .‬هذه االحداث‪ ،‬التي نقرأها اليوم من خالل العدسة القومية اليهودية – االرسائيلية‪ ،‬مل تكن يف يوم من االيام‬ ‫بطولية‪ .‬فعىل الغالب انتهت يف الضياع وانكسار القلب‪ .‬وهذه ايضا كانت نهاية بطل "اىل اين؟"‪ ,‬نحامن املعتوه‪ .‬ان اختيار عنوان " اىل‬ ‫اين ؟" يستهدف‪ ،‬اضافة اىل االصل االديب‪ ،‬التناقض تجاه املسرية الصهيونية‪ ،‬ويف نفس الوقت كسؤال ومناجاة للمستقبل‪.‬‬

‫إىل أين؟‬

‫*‬

‫أمناء المعرض‪ :‬أودي إيدلمان‪ ،‬إيال دانون‪ ،‬ران كاسمي ‪ -‬ايالن‬

‫في غضون القرن التاسع عشر والنصف األول‬

‫بل حظيت بت�أي�يد شخصيات مركز ّية بأوساط الحركة‬

‫يهودي آمن؟‬ ‫الشامل؟ هل توجد بدائل لوجود‬ ‫ّ‬

‫الخيال لمعالجة ما ليس بقدرته البت بالمسألة‬

‫من القرن العشري�ن سادت في أوساط يهود‬

‫اليهودي في البالد‪.‬‬ ‫الصهيون ّية واإلستيطان‬ ‫ّ‬

‫وبالمقابل‪ ،‬هل اإلمكانيات األخرى لتواجد اليهود‬

‫اليهودي‪ .‬التعدد وإمكانية عدم‬ ‫اليهود ّية‪ ،‬ومكان‬ ‫ّ‬

‫أوروبا تحوالت بعيدة المدى‪ .‬تجلّت هذه التحوالت‬

‫المثال األكرث ُ‬ ‫شهرة هو الدراما التي سادت في‬

‫كمفضلّة ليس بالضرورة في‬ ‫بأرض إسرائيل ست�تضح ُ‬

‫أحادي واضح هما القاعدة المركز ّية‬ ‫البت بشكل‬ ‫ّ‬

‫بمنافسة يقظة بني تيارات أيدلوج ّية قوم ّية‪ ،‬دين ّية‪،‬‬

‫الصهيوني السادس (‪ )١٩٠٣‬خالل مناقشة‬ ‫المؤتمر‬ ‫ّ‬

‫الخارجي وإنما حيال تزايد قوة التيارات‬ ‫ظل التهديد‬ ‫ّ‬

‫إلمكان ّية إعادة التصور وإقرتاح إمكانيات تواجد‬

‫إشرتاك ّية وغريها‪ .‬اإلتجاه الذي حظي بالنهاية‬

‫مشروع أوغندا‪ ،‬الذي عرضة هرتسل سوية مع ‪٢٩٥‬‬

‫القوم ّية والعنصر ّية في الصهيون ّية اإلسرائيل ّية؟‬

‫أخرى لليهود في هذه األونة‪.‬‬

‫بالغلبة من الناحية األيدلوجية كان التيار الشرق‬

‫مندوب من اصل ‪ ٦٠٠‬أيدوها مثال اخر هو الت�أي�يد‬

‫وبمفهوم معني ما ليس قابال للتصور‬

‫أوروبي للحركة الصهيون ّية‪ ،‬الذي رأى أن الحل‬ ‫–‬ ‫ّ‬

‫المفاجىء الليعيزر بن يهودا إلمكانية إحالل اليهود‬

‫اليوم هو ليس إمكانية وجود إسرائيل أخرى في‬

‫إلنقاذ اليهود‪ ،‬من مصريهم كأقليه تعيش في‬

‫في بقعه جعرافية غري فلسطني‪ .‬وأكرث من ذلك‪،‬‬

‫معرض “الى اين؟" هو الجزء‬

‫بقعه جغرافية أخرى‪ ،‬وإنما وجود إمكانيات عديدة‬

‫محيط معاد‪ ،‬يكمن في تركيزهم في وطنهم‬

‫ّ‬ ‫ُسقط‬ ‫الج‬ ‫فأن ِفكرة‬ ‫غرافي هنا او هناك لم ت ِ‬ ‫ّ‬ ‫الحل ُ‬

‫األخري من مشروع سنوي ُع ِقد في‬

‫لحياة "إسرائيل ّية"‪ ،‬إلمكان ّية معيشه ُجغراف ّية‬

‫التاريخي‪ ،‬الذي يحظون به باألغلب ّية وبالسيادة‪ .‬زد‬

‫إمكان ّية البدائل الجغراف ّية األخرى والمواز ّية او‬

‫اإلسرائيلي للفنون الرقم ّية‬ ‫المركز‬ ‫ّ‬

‫وغري – ُجغراف ّية بالموازي‪ .‬هذا الخيال‪ ،‬حتى وإن‬

‫على ذلك أن إعادة اليهود الى وطنهم وتركيزهم‬

‫سكان ّية‬ ‫إستمرار التواجد‬ ‫اليهودي كمجموعة ُ‬ ‫ّ‬

‫في حولون‪ .‬وهذه محاولة إلختبار‬

‫كان يعتمد على إقرتاحات من أوساط الحركة‬

‫في بقعه بعينها بدت كطري�ق إلرجاعهم الى‬

‫وثقاف ّية في الدول األخرى‪ .‬وبهذا المفهوم فلم‬

‫التيارات األيديولوج ّية مجدد ًا وإمكانيات‬

‫الصهيون ّية‪ ،‬يهدد الصهيون ّية ومن الممكن تعريفه‬

‫حضاري ُيسيطر على‬ ‫التاري�خ‪ ،‬وتحويلهم لشعب‬ ‫ّ‬

‫تُع َتمد كحل وحيد ومطلق وإنما كوضع ّية لتواجد‬

‫مصريه‪ .‬تبلورت هذه األيدلوج ّية بإيحاء من األمثلة‬

‫اليهود الذين ال يجدون مكانهم‪ ،‬والتي من شأنها‬

‫العمل التي نشأت و ُر ِفضت في إطار‬

‫السائدة للقومية الغرب ‪-‬أوروبية‪ ،‬ولهذا فقد تبنّت‬

‫أن ت�تحقق سوية مع إمكانيات أخرى‪ .‬ومن نافل‬

‫وعرفت مكانة‬ ‫المركبات اإلثن ّية المركزية التي ثبتّت‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬

‫القول اإلشارة الى أنه مع غلبة التيار الذي نادى‬

‫الصهيون ّية خاصة‪ ،‬والتعامل معها من‬

‫وماهية اليهود في التفكري االوروبي‪ ،‬هذا التفكري‬

‫بعدت‬ ‫بفلسطني وحاال مع إقامة دولة اسرائيل‪ُ ،‬أ� ِ‬

‫المسيحي بل قل‬ ‫الضاربة جذوره بالفكر الديني‬ ‫ّ‬

‫التيارات األخرى للهامش حتى اضمحلت تماماً‪،‬‬

‫اليهودي‬ ‫خالل التطرق الى التواجد‬ ‫ّ‬ ‫ومشاكله‪.‬‬

‫بالال سامية‪ .‬الصهيونية‪ ،‬كحركة قومية نشأت في‬

‫ُسي تماما‬ ‫ولكن هذه اإلمكانيات وتاريخها غُ ِّيب ون‬ ‫ّ‬

‫الثورة اليهود ّية الحديثة عامة والحركة‬

‫بسهولة كمعاد للصهيونية بل ال سامي‪ .‬وبهذا‬ ‫المفهوم فالدعوة إلعادة التصور في الصهيون ّية‬ ‫تخرج عن حدود المسموح في الصريورة الصهيونية‬ ‫اآلنية والمحدودة‪.‬‬

‫إن العودة الى المجال الفني‬

‫المسيحي‬ ‫الديني‬ ‫أوروبا‪ ،‬تبنت بقدر كبري الموقف‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬

‫في إطار ال ِدفاع والهجوم لخيار أرض‪-‬إسرائيل كحل‬

‫التشابه‬ ‫نقطه إنطالق المشروع والمعرض هي‬ ‫ُ‬

‫وفكرة عودتهم الى موطنهم‬ ‫من وضع اليهود ِ‬

‫واحد ووحيد‪.‬‬

‫المثارة في‬ ‫المعينّ بني مسائل الوجود‬ ‫اليهودي ُ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬

‫تاريخي وطرح األسئلة التي‬ ‫لشأن‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫المفكري�ن‪ ،‬األدباء والسياسي�ني‬ ‫أشغلت ُ‬

‫كبشرى للخالص‪ .‬هكذا نشأ التناقض الذي ألزم‬

‫يومنا هذا وبني القضايا التي ُأ�ثريت بدءا بالنصف‬

‫اليهود في بداية عهد الصهيون ّية‬

‫إبعاد اليهود من أوروبا ومن الحضارة الغرب�يّة لكي‬

‫الثاني من القرن التاسع عشر‪ .‬في الفرتتني‬

‫تُ�ثري عالقة ُمرك ّبة بني الفن‪ ،‬الخيال‬

‫على هذه الخلفية‪ ،‬ومع‬

‫نتلمس الخوف‪ .‬في الماضي نبع هذا الشعور‬

‫والسياسة‪.‬‬

‫األحداث التاريخ ّية للصراع التحري�ري في‬

‫الممكن‬ ‫إختيار دولة قوم ّية واحدة‪ ،‬من ُ‬

‫من فشل التحري�ر‪ ،‬من المجازر والنبذ التي أدت‬

‫أوروبا‪ ،‬المجازر ُ‬ ‫الكربى وفي النهاية الكارثة أدت‬

‫أن نرى مث ً‬ ‫الحالي‬ ‫ال بضوء آخر التوجس‬ ‫ّ‬ ‫لدولة إسرائيل من القدرة النوو ّية‬

‫الى الهجرة الجماع ّية‪ ،‬الى جانب فورة هائلة‬

‫يستطيعوا العودة إليها في النهاية‪.‬‬

‫من األفكار واإلجابات الخالّقة والتجري�بية ل"‬

‫المواد التاريخ ّية التي فُ ِحصت‪ ،‬من خالل التعمق في‬

‫المشابه نشعره‬ ‫المسألة اليهودية"‪ .‬هذا الخوف ُ‬

‫البصري كشفت عن غنى فريد للتشبيهات‬ ‫الجانب‬ ‫ّ‬

‫اليوم ُمقابل الطري�ق المسدود الذي وصلت اليه‬

‫والصور‪ .‬وثائق صور ّية وتصميم ّية‪ ،‬شهادات‬

‫الصهيون ّية عامة والقوم ّية اإلسرائيل ّية خاصة‪،‬‬

‫وكمر ِكب‬ ‫كغالف لأليديولوجية‬ ‫لألجسام صيغت‬ ‫ٍ‬ ‫ُ‬

‫لكي نستوعب اإلعرتاض الجارف إلي�ران نوو ّية‬

‫التيارات القوم ّية والعنصر ّية التي ت�تطور لتست�أثر‬

‫الممارسات‬ ‫مركزي في بناء الهوية‪ ،‬في ُمجمل ُ‬

‫ومع ذلك‪ ،‬ففي تلك السنوات ُطرحت‬

‫لمجابهة مخاطر‬ ‫المعلّن‪ُ ،‬‬ ‫واإلستعداد‪ ،‬على األقل ُ‬

‫مركزي في ُمجتمعنا وعزلة إسرائيل في‬ ‫بمكان‬ ‫ّ‬

‫التي حاولت ت�أـسيس اإلمكانيات الرائعة كواقع –‬

‫ّ‬ ‫لحل “ المسأله اليهود ّية”‪ ،‬في‬ ‫إقرتاحات ُمتنوعه‬

‫هائلة لتعطيل هذه القدرة‪ ،‬ليس من الكافي‬

‫األسرة الدول ّية‪ ،‬الى جانب التلوي�ح بالتهديد‬

‫ووثِقت‬ ‫األحداث الرسم ّية التي جرت بهيبه كبرية ُ‬

‫أوساط الحركة الصهيون ّية او من حولها‪ .‬قسم‬

‫تشخيص هذا الخطر بمعاي�ري عسكر ّية وسياس ّية‪.‬‬

‫الوجودي الدائم كوسيلة وحيدة للحفاظ على‬

‫كصور للقاء لم شمل‪ ،‬الخرائط التي أشارت إلى‬

‫ّ‬ ‫شكلت محاوالت جغراف ّية‬ ‫من هذه اإلقرتاحات‬

‫�راني ُيهدد إسرائيل ألنه يسحب‬ ‫يبدو أن النووي اإلي‬ ‫ّ‬

‫الوحدة القوم ّية‪.‬‬

‫الحدود الجغراف ّية‪ ،‬رموز الحركة‪ ،‬األعالم‪ ،‬األغاني‬

‫الى غلبة النتيجة الصهيون ّية – القوم ّية‪ ،‬إن إقامة‬ ‫دولة قوم ّية ذات قوة عسكر ّية وسيادة لرتكيز‬

‫اإلي�ران ّية‪.‬‬

‫يهود العالم – أي تصف ّية الشتات وتحويله إلى‬ ‫ّ‬ ‫الحل الوحيد الذي يضمن إستمرار‬ ‫مصدر حياء – هي‬ ‫اليهودي‪.‬‬ ‫وجود الشعب‬ ‫ّ‬

‫خارج فلسطني‪ ،‬ونبعت من قلة اإليمان بإمكانية‬

‫البِساط من تحت الفكرة األساس ّية للصهيون ّية‬

‫من خالل األعمال المعروضة في المعرض‬

‫الملصقات‪ ،‬صور‬ ‫الوطنية‪ ،‬أحجار الزاو ّية‪ ،‬األختام‪ُ ،‬‬

‫إقامة دولة يهود ّية فيها او من اإلدراك أن‬

‫وحصري ليهود العالم‪.‬‬ ‫المتمثلة بإنشاء ملجأ آمن‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬

‫م ّعت لإلعداد له‪ ،‬يقرتح‬ ‫والمواد التاريخ ّية التي ُج ِ‬

‫الع َمال والعائالت المنخرطني في‬ ‫المستوطنني‪،‬‬ ‫ُ‬

‫اليهودي في هذه البقعة سوف لن‬ ‫الوجود‬ ‫ّ‬

‫النووي ال‬ ‫إسرائيل التي تعيش تحت التهديد‬ ‫ّ‬

‫المغ ّيبة‪،‬‬ ‫المعرض بحث ًا عاما في التيارات واألفكار ُ‬

‫بناء المستوطنات‪ ،‬أفالم الدعاية‪ ،‬وثائق اإلستطالع‬

‫يحظى باألمن واألمان المطلوبينّ ‪ .‬لذا تم إقرتاح‬

‫تستطيع القيام بتنفيذ هذه المهمة‪ .‬هكذا تفقد‬

‫ويستحضر إلى مركز المنصة "خاسري التاري�خ"‪،‬‬

‫الصحف‪ ،‬الرسائل الشخص ّية‪ ،‬ومواد أخرى‬ ‫الرسم ّية‪ُ ،‬‬

‫ت�أسيس مراكز يهود ّية في الدول القائمة‪ .‬وقامت‬

‫الصهيون ّية القوم ّية مكانة الصدارة‪ ،‬واإلتجاه الذي‬

‫اليهودي‬ ‫والعودة ُمجدد ًا إلثارة قض ّية الوجود‬ ‫ّ‬

‫كثرية‪.‬‬

‫تيارات وأشخاص مختلفه بفحص مواقع في‬

‫التاريخي يتطلب منا‬ ‫كانت له الغلبة في النقاش‬ ‫ّ‬

‫كمشكلة ماثلة لم يوجد لها ّ‬ ‫حل حتى االن‪.‬‬ ‫ُ‬

‫إفريقيا‪ ،‬أالسكا‪ ،‬جنوبي أمرييكا‪ ،‬أسرتاليا وغريها‪.‬‬

‫البحث فيه من جديد‪.‬‬

‫ِغنى اإلستعارات التاريخ ّية ُيشري أيضا الى‬

‫نحن نريد الرجوع الى الخوض في مسألة كون‬

‫إزدواج ّية وأصداء ما بني الحركات التي طورت‬

‫يقوم الياهو بنياميني في كتابه “دول اليهود”‬

‫هذه النظره تُحتّم إعادة النظر ُمجدد ًا بمسألة‬

‫التيار الغالب في الصهيونية يع ِرض ذلك كمسأله‬

‫إمكانيات ُمتباينة‪ ،‬وباألساس بني الصهيون ّية‬

‫بإستعراض أكرث من ثالثني إقرتاحا تاريخيا للحل‬

‫اليهودي‪ :‬هل تواجد اليهود في‬ ‫ُمستقبل الشعب‬ ‫ّ‬

‫نهائ ّية ومحتومة‪ .‬نود أن نثريها مجددا كقضية‬

‫والبدائل التي رفضتها‪ .‬التشا ُبه في اللغة البصر ّية‬

‫الجغرافي‪ .‬قسم من هذه اإلقرتاحات وجدت مكانا‬ ‫ّ‬

‫يتحول‬ ‫وع ِرض كخطر ماحق‪،‬‬ ‫ض‬ ‫الشتات‪ ،‬الذي ُر ِف َ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬

‫اليهودي‪،‬‬ ‫آنية‪ ،‬كفكرة ح ّية للحاضر والمستقبل‬ ‫ّ‬

‫يربز في األساس في الصور التاريخ ّية‪ .‬هذا التوجه‬

‫لها فقط في خيال البعض‪ ،‬وقسم منها قُ ِدمت‬

‫اليوم الى إمكان ّية بقاء أكرث ُمالئمة؟ هل تركيز‬

‫الجغراف ّية‬ ‫هكذا التفكري الذي لم يلهث وراء ال ُبقعة ُ‬

‫للمنظومة البصر ّية الصهيون ّية أثار لدى الفنانني‬

‫واقعي لتواجد اليهود في‬ ‫و ُأ�ع ُتبِرت لوهلة كمنفذ‬ ‫ّ‬

‫اليهود في بقعه جغراف ّية واحدة هو بديل آمن‬

‫البديلة‪ ،‬وليس له شأن بجواز سفر أجنبي او ب‬

‫ردود فعل واع ّية او مخف ّية في ثنايا العديد من‬

‫مواقع جديدة‪ .‬هذه الحلول لم ت�كن فذلكات جانب ّية‬

‫ام أكرث خطورة في عالم يمتلك أسلحة للدمار‬

‫"وطن" اخر‪ ،‬هذا التفكري الذي من شأنه ان ُيح ِرك‬

‫الفني‬ ‫األعمال الموجودة في المعرض‪ .‬اإلبداع‬ ‫ّ‬

‫شارتوك‪ ،‬الذي كان انذاك بسن الثانية عرش‪ .‬لقد‬ ‫عرف اللغة العربيّة بأدق تفاصيلها وإرتبط بعالقات‬ ‫صداقة مع سكان القريّة – والحقا إدعى أن هذه‬ ‫الفرتة تركت بصامتها عليه وبلو ّرت طريقه وفكره‬

‫]‪[1‬‬

‫الذي له صلة بهذه المنظومة يبنى كتجربة في‬ ‫إبداع منظومات مشابهة‪ ،‬كإستمرار ّية لتسلسل‬ ‫الصور‪ ،‬بينما تنشأ هذه االستمرارية من اإلهتمام‬ ‫البصري وبردود األفعال النقد ّية له‪.‬‬ ‫الفريد في‬ ‫ّ‬ ‫المصاغة بذات األدوات واإلطار ت�تصرف‬ ‫التشبيهات ُ‬ ‫الممارسة‬ ‫كوكيلة لهو ّية ُمزدوجة‪ ،‬تُحافظ على‬ ‫ُ‬ ‫ُصمم مضامني بديلة ُمنافسة‬ ‫وفي نفس الوقت ت ِّ‬ ‫ومختلطة‪ .‬التعامل مع الجانب البصري لعديد من‬ ‫ُ‬ ‫التيارات واأليديولوجيات يموضع األعمال الفن ّية‬ ‫في المعرض في مجال الرموز والتشبيهات‬ ‫الصهيوني‪ ،‬ويتيح بدوره جي ً‬ ‫ال جديد ًا‬ ‫الكنس ّية للتاري�خ‬ ‫ّ‬ ‫البصري‬ ‫من التشبيهات التي تستند الى التاري�خ‬ ‫ّ‬

‫السيايس‪ .‬من الجدير أن نذكر‪ ،‬حيال الهجامت‬ ‫ّ‬ ‫امل ُتكرره لجيش الدفاع عىل قطاع غزة يف الفرتة‬ ‫التاريخي الذي دار بينه‬ ‫األخرية‪ ،‬أنه ويف النقاش‬ ‫ّ‬ ‫وبني بن غوريون حول قضية "عمليات الثأر" (‬ ‫التي هدفت لخلق ردع وحاولت رفع املعنويات‬ ‫القوم ّية والقدرة القتالية للجيش الجديد)‪ ،‬إدعى‬ ‫شاريت أن عمل ّيات من هذا النوع شأنها أن ت ُج ِّدد‬ ‫يف كل مرة حالة الحرب‪ .‬مبنظور يربو عىل ستني سنة‬ ‫يتكشف جيدا ً صدق إدعائه‪ .‬نوريت شاريت ترسد‬ ‫القصة الشخصية ألرستها – ذكرياتها هي واقربائها‬ ‫من جدها مويش شاريت – بشخصيته اإلجتامعية‬ ‫وطريقه التي ُح ِفرت بذاكرة كل من عرفه بحياته‪،‬‬ ‫وهل تكون هذه مالمئة أيضا اليامنا؟‬

‫ويستغلها لدحضها او على األقل للعودة الى‬ ‫اخذ دور في أنظمة القوة المسؤولة عن إنتاجها‬ ‫وحفظها‪ .‬وبمفاهيم عديدة‪ ،‬الخوض في القضية‬

‫آفي بيتشون‬

‫النمط امل ُزيّف للمرشوع يجمع وميزج بني‬ ‫مصادر أيديولوجيّة ومرئيّة ‪ُ ،‬منذ بدايّة الصهيونيّة‬ ‫وإستنباط اليهودي الجديد‪ ،‬مرورا بكراهيّة اليهود‬ ‫يف أوروبا ووصوال اىل الحالة اإلرسائيلية كجزء من‬ ‫املرشوع‪ ،‬خلطت بارتانا منظومة اخذة باإلتساع‬ ‫لشخصيّات ومواضيع ت ُنتج لغة تزعزع التاريخ‬ ‫الصهيو ّين ويف نفس الوقت تتآمر عليه وتدحضه يف‬ ‫محاولة لرسم مستقبل بديل ممكن‪.‬‬ ‫يف إطار املعرض جمعت بارتنا وأنتجت‬ ‫مركبات مختلفة تتيح التفكري مجددا بطريقة‬ ‫استعامل الشخوص التاريخية‪ ،‬وحصيلة إنتاج الفن‬ ‫لشخوص يف الحركة سياس ّية‪.‬‬ ‫ميليسا شيف‪ ،‬لويس كابالن‬ ‫وجون كريغ فريمان‬ ‫ترسيم أرارات‪ :‬مشروع اوطان‬

‫يف شهر أيلول ‪ّ ،١٨٢٥‬أسس ُمردخاي مانويل ناح يف‬ ‫حفل مثري للتقدير‪ ،‬أرارات "مدينة ملجأ لليهود" يف‬ ‫جراند آيالند‪ ،‬نيويورك‪ .‬ولكن دعوة اليهود مل تلق‬ ‫بقي فقط حجر األساس‬ ‫اذانا صاغ ّية ومن الفكرة ّ‬ ‫للمستوطنة الجديدة‪" .‬ترسيم أرارات" هو بحث‬ ‫تاريخي وبرصي يعرض للمشاهد أدوات مرئ ّية‬ ‫ّ‬ ‫التاريخي البديل والتوجيه اىل الوطن‬ ‫ّل‬ ‫ا‬ ‫الخي‬ ‫إلثارة‬ ‫ّ‬ ‫الخيا ّيل الذي كان من املمكن أن يتحقق‪ .‬بوسائل‬ ‫تكنولوجيّة رقميّة حديثة للرتسيم والتخطيط‬ ‫وباجهزة خلويّة‪ ،‬يُتيح املرشوع فرصة لتحويل‬ ‫يهودي كام راها مؤسسها منذ ما‬ ‫أرارات اىل وط ّن‬ ‫ّ‬ ‫ينيف عن مئة ومثانني عاماً‪.‬‬

‫اإلسرائيلي – وبهذا‬ ‫والقومي‬ ‫الثقافي‬ ‫المجال‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫للفن من‬ ‫يعاد النظر في مسألة الدور والضرورة‬ ‫ّ‬ ‫خالل إعادة صياغة التيارات والرموز األيديولوجية‪.‬‬

‫‪‬‬

‫نوريت شاريت‬ ‫الشمس ملتهبه في الجبال‬

‫نوريت شاريت تتعامل مع قصة عائلتها – التي تبدأ‬ ‫يف وصول والد جدها يعقوب شارتوك من أكرانيا‬ ‫اىل فلسطني\ أرض إرسائيل سنة ‪ .١٨٨٢‬وقد كان‬ ‫شارتوك عضوا يف حركة بيلو‪ ،‬وعاشت أرسته عىل‬ ‫مدار عامينّ يف القريّة الفلسطين ّية عني سينيا يف‬ ‫السامرة‪ .‬وقد استأجروا ضيعتهم من إسامعيل بيك‬ ‫الحسيني‪،‬‬ ‫الحسيني‪ ،‬ع ّم مفتي القدس الحاج أمني‬ ‫ّ‬ ‫الذي بنى يف القدس الفيال الفاخرة التي ُعرفت فيام‬ ‫الرشقي"‪ .‬هذه الفرتة أث ّرت كثريا ً عىل‬ ‫بعد " بالبيت‬ ‫ّ‬

‫حسناوات الغرة والوجه الحسن‬ ‫ملكيت شوشان ونرييت بيليد‬

‫الفرقه املوسيقية التي أقامها بيتشون تتعامل مع "‬ ‫الفلسفي والتكتيك الخاص‬ ‫ريرتو برنسيب"‪ ،‬التوجه‬ ‫ّ‬ ‫ُمبج َمع الف ّن السلوفاين ان ‪ -‬إس – يك‪ ،‬وتستثمره‬ ‫بالوضع ّية الجامل ّية والفكريّة للحركة الصهيون ّية‪.‬‬ ‫الفرقة تعت ِمد عىل إعادة توزيع األغاين التي ت ُعترب‬ ‫كنزا مثيناً للمقولة الصهيون ّية‪ ،‬أغاين ت ِ‬ ‫ُقدس القوم ّية‬ ‫اإلرسائيليّة‪ ،‬ليس من موقف النقاش والتصادم وإمنا‬ ‫من موقف اإلنتصار‪.‬‬ ‫إستعامل " ريرتو برنسيب" يتيح نقدا مبارشا‬ ‫يعتمد عىل " التامثل املفرط"‪ ،‬اي التطرف املتعمد‬ ‫للقيم التي تقوم الدولة بإمتالكها ملعاينة صهيونيّة‬ ‫السلطة نفسها‪ ،‬وللتذكري بالسمو البائد لفكرة‬ ‫ُم رِ‬ ‫حتضة‪ .‬وبطرق مشابهة لترصفات ال إن – إس –‬ ‫يك يف عهد الشيوع ّية اليوغسالف ّية البائدة‪ ،‬هكذا هو‬ ‫األمر يف إرسائ ّيل – املوجودة يف أزمة منوذج ّية آخذه‬ ‫بالتأصل امل ُست ِمر‪ُ ،‬هناك تُربة خصبه لتجربة تكشف‬ ‫الصهيون ّية بصورتها الطاهرة املتالقة‪ ،‬الواثقة من‬ ‫عدالتها‪ ،‬الهادئة بعظمتها‪ ،‬والنق ّية من كل سامت‬ ‫الحضيض واإلضمحالل‪.‬‬

‫رونني إيديلمان وي�ولي خروميشنكو‬ ‫ميثاق السالم ‪2102‬‬

‫يف بحثهم األويل يف إطار مرشوع "اىل أين؟" تركّز‬ ‫إيديلامن وخروميشنكو يف ميثاق السالم – ُمنظمة‬ ‫ل ُكتّاب ومفكرين يهود (باألساس من ُمهاجري‬ ‫أملانيا وتشيكوسلوفاكيا) التي أقيمت يف فلسطني‪/‬‬ ‫أرض إرسائيل يف الثالثينيات وصاغت نظرة فكريّة‬

‫يهود ّية خيال ّية‬

‫الجوهرية – " الى اين؟" يتيح للفنانني إعادة إنتاج‬ ‫التشبيهات التي تستطيع أن ت�كون فاعلة في‬

‫اإلرسائيل ّية كقض ّية ثقاف ّية ُمشرتكة وليست قض ّية‬ ‫ُجغرافيّة‪ .‬هذه الخطوة تدار بواسطة عمليّة‬ ‫تخطيط واسعة وتفصيلية شخصيّة تتعامل مع‬ ‫يل واملصالح اإلرسائيليّة يف العامل‪.‬‬ ‫الوجود اإلرسائي ّ‬ ‫هذا التخطيط يثري فحصا مجددا للوضع الغري‪-‬‬ ‫جغرايف اآلين للدولة‪.‬‬

‫اين اسرائيل؟‬

‫مع ظهور العوملة‪ ،‬إضمحلّت ِفكرة ال ُبقعة‬ ‫أسايس لتعريف الهويّة القوم ّية‪.‬‬ ‫ال ُجغراف ّية كُعنرص‬ ‫ّ‬ ‫يف ِخضَ م حوامة امل ُنظامت الغري حكوم ّية‪ ،‬والبني‪-‬‬ ‫حكوميّة‪ ،‬والشبكات اإلجتامعية والرشكات‬ ‫متعددة القوميّات – تخرس الحكومات من‬ ‫استقالليتها وت ُن ِتج هذه الظروف عالقة جديدة بني‬

‫]‪[2‬‬

‫بديلة للصهيونيّة من شأنها أن تكون اليوم أكرث‬ ‫ُمالمئة مام كانت عند تأسيس الحركة‪ .‬القاعدة‬ ‫الفكريّة مليثاق السالم تستطيع أن تكون رؤية‬ ‫سياسية جديدة و ُمع ّدلَة‪ ،‬ومن شأنها أن تربط‬ ‫بني رشائح كبرية ومتنوعة يف املجتمع االرسائييل‪،‬‬ ‫وخصوصا إشاعة األمل املتجدد بإمكانية إيجاد‬ ‫ائييل‪-‬الفلسطيني‪.‬‬ ‫واقعي للرصاع اإلرس‬ ‫حل‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ميثاق السالم كونه مؤلفا من ِقبل ُمفكرين‬ ‫وكتاب كبار مثل مارتني بوبر‪ ،‬يهودا اليف ماغنس‪،‬‬ ‫جرشوم شالوم‪ ،‬عكيفا ارنست سيمون‪ ،‬هانس‬ ‫حي لقيادة عظيمة‪،‬‬ ‫كاهن وغريهم‪ ،‬هو مثال ّ‬ ‫نظيفه من الفساد‪ ،‬متلك روحاّ سامية‪ ،‬وتعمل‬ ‫بشكل منظم ومخطط‪ .‬ولكن مليثاق السالم‪،‬‬

‫ياعيل برتانا‬ ‫ادوات للحركة السياسية‬

‫عن طريق املرشوع املتواصل وثالثية األفالم "الحركة‬ ‫للتجديد اليهودي يف بولندا" لياعيل برتانا‪ ،‬نشأ منط‬ ‫للحركة السياس ّية املطالبه بإرجاع ‪ 3.3‬مليون يهودي‬ ‫اىل بولوندا امل ُعارصة ‪ -‬وعن طريق ذلك إتاحة‬ ‫التفكري باملسألة األوسع لألقليات يف أوروبا‪.‬‬

‫]‪[3‬‬

‫املادي وبني القوم ّيات التي تحيا يف مجاله‪.‬‬ ‫الفضاء‬ ‫ّ‬ ‫مرشوع ملكيت شوشان ونرييت بيليد‬ ‫يقوم بفصل العالقة بني البقعة الجغراف ّية وبني‬ ‫الشعب‪ ،‬بتوزيع القوة القوم ّية من مكان واحد اىل‬ ‫أماكن عديدة‪ ،‬ومن خالل ذلك النظر اىل املسألة‬

‫كمنظمه مفكرين ذوي ثقافة أملانيه عملوا منذ‬ ‫ما يقارب مئة عام‪ ،‬مل تتوفر الرؤية البرصية‪-‬‬ ‫التسويقية ألنفسهم كعالمة تجارية سياسية رائدة‪.‬‬ ‫مل يكن لديهم مروجون مهرة إلسداء النصائح‪،‬‬ ‫كتاب خطابات أجريين او محرتيف تصميم جرافيكا‬

‫وماركات تجاريه الذين تحولوا يف العقد األخري‬ ‫اىل شخصيات مؤثرة والعبني مركزيني يف تصميم‬ ‫يل‪.‬‬ ‫وبلورة الحقل‬ ‫السيايس االرسائي ّ‬ ‫ّ‬ ‫من اجل مالمئة ميثاق السالم لللغه البرصيّة‬ ‫واإلعالم ّية والتجاريّة السائدة يف القرن الواحد‬ ‫والعرشين يقوم إيديلامن وخروميشنكو بعملية‬ ‫تثبيت عالمات تجارية للمنظمة وبفحص إمكان ّية‬ ‫إضفاء صبغة "لوك" جديد من شأنه تحويله اىل‬ ‫العب مهم يف الحلبة السياس ّية اآلن ّية‪.‬‬ ‫ايفي وامري‬ ‫نصائح وح ّيل (إعادة)‬

‫حايا روكني‬ ‫اعمدة ت�تذكر‬

‫أعمدة الباطون التي تص ّبها حايا روكني يف فضاء‬ ‫املعرض تظهر كأساسات األبن ّية املألوفة يف امل ُدن‬ ‫اإلرسائيل ّية ‪ -‬سواء كانت هذه األعمدة تظهر يف‬ ‫هيكل البناية الجديدة او اعمدة لبنايات ُمتآكلة‪،‬‬ ‫لعب االوالد تحتها منذ سنوات غري بعيدة‪.‬‬ ‫األسايس تستهدف إثارة‬ ‫العودة اىل هذا امل ُركّب‬ ‫ّ‬ ‫املسألة بشأن ُمحاولة خلق مكان ثابت ومستقر‬ ‫لوجود الحياة والبيت‪ ،‬ولكن إبقاء االعمدة‬ ‫مكشوفة ومفعمة بالرشايني تحفظ الغربة ماثلة‬ ‫يف الفضاء‪ .‬وبنظرة إضاف ّية‪ ،‬تبدو األعمدة كثقِّل‬ ‫ممكن حمله (حتى ولو مبجهود كبري) ونقله اىل‬ ‫مكان آخر‪ .‬كونها مطل ّية برقائق الذهب فانها‬ ‫تُذِّكر بخزانه العهد املحمولة يف الصحراء‪ .‬إنها‬ ‫تثري إمكانية الرشوع مجددا ً ببناء األُسس املاديّة‬ ‫والشكل ّية األبسط‪ ،‬ولكن عوضاً عن هذا فهي ت ُذكِّر‬ ‫باملايض وتثري موضوع الثقافة‪ .‬أعمدة الباطون‬ ‫تبدو كالطالئع التي تتصدر املعسكر ناهيك عن‬ ‫التسائل حول إمكانيّة إيجاد مكان تستطيع فيه‬ ‫الحياة ان تتحقق‪.‬‬

‫جزء هام من بناء الهويّة الصهيون ّية القوم ّية‬ ‫إعتمد عىل إنكار الوجود اليهودي الشتا ّيت وخلق‬ ‫لليهودي‪ .‬كانت هناك عالمات‬ ‫يل جديد‬ ‫ّ‬ ‫منوذج أص ّ‬ ‫ال سام ّية للصورة النمط ّية اليهوديّة الشتات ّية‬ ‫والتي خدمت بدورها التوجه اإلستعال ّيئ للدولة‬ ‫تجاهه (أي الوجود الشتايتّ)‪ .‬وعدم رشعيته بأعني‬ ‫املؤسسة‪ ،‬العالمة األكرث وضوحا يف هذه الصورة‬ ‫الجسدي‬ ‫النمطيّة هي األنف اليهودي‪ -‬التشخيص‬ ‫ّ‬ ‫"لليهودي" مقابل ال"ال يهودي"‪ .‬يف الفيديو‬ ‫املعروض‪ ،‬متر أنوف الفنانينّ ايفي وأمري‪ ،‬إرسائيليني‬ ‫يعيشان ويعمالن يف أوروبا‪ ،‬مت ّر بتحول وتُص ّمم‬ ‫اليهودي"‪.‬‬ ‫امام أعيننا ليك نطابق لها "املرأى‬ ‫ّ‬ ‫الال‪-‬سامي والتي من‬ ‫هذه مبالغة مت ّيز الترصف‬ ‫ّ‬ ‫خاللها يحاول الفنانان خلق هويّة "غرييّة" فُ ِقدت‪.‬‬ ‫ليس هذا باالمر الورايث وامنا هويّة تصاغ بعملية‬ ‫مستمرة من الخيارات اإلرادية‪.‬‬ ‫يف الوقت ذاته ت ُسمع يف الفضاء حوارات‬ ‫قصرية لشُ بان يهود من بريسل‪ .‬هذه األصوات هي‬

‫يف "صلحة" ترجع حايا روكني اىل قضيه املجتمع‬ ‫ومكان اإلقامة يف لحظة متأزمة يف القصة التوراتيه‬ ‫للنبي يونا‪ .‬يف كتاب يونا الفصل "د" يقرر يونا‪ ،‬الذي‬ ‫ّ‬

‫مؤسس عىل الشعور‬ ‫اقرتاح لوجود‬ ‫ّ‬ ‫يهودي آخر‪ ،‬غري َّ‬ ‫بالعار املُرا ِفق إلنكار الشتات‪ .‬إنها ت ُلزم الشتات‬ ‫واملوقف األخالقي املرافقني للتوق ألن تكون أقلية‬ ‫وان تكون دامئا مع "اآلخر"‪ .‬البديل الذي يقرتحونه‬ ‫ليس ُمتمثل "بالشتات" او "املنفى"‪ ,‬تعابري تحتوي‬ ‫بداخلها عىل املركز‪ ،‬حتى وإن كان وجود خارج‬ ‫اليهودي كانت‬ ‫البقعة الجغراف ّية‪ .‬أمنيات املجتمع‬ ‫ّ‬ ‫عىل م ّر األجيال الرجوع اىل مركز التاريخ‪ ،‬وقوة هذا‬ ‫التطلع متثلت يف كونها غري قابلة للتحقق‪ ،‬خيال ّية‬ ‫جسد املركِز امل ُتج ِّدد إبطاال للتوق‬ ‫وغري واقعيّة‪ .‬يُ ِّ‬ ‫املو ِّحد‪ .‬هل تستطيع هذه الوحدة ان تتحقق فقط‬ ‫بغياب املركز؟‬

‫سئم من ابناء مدينة نينوى ومصريهم‪ ،‬الخروج‬ ‫خارج حدود املدينة‪ .‬يقوم يونا ببناء عريشة يف‬ ‫الصحراء‪ ،‬ويخرج الله من األرض شجرية الخروع‬ ‫ليظلل عليه‪ .‬ويف الغداة يرسل الله دودة لتأيت عىل‬ ‫شجرة الخروع وحينام يجهش يونا بالبكاء نادبا‬ ‫مصريه امل ّر يقوم الله بتقريعه عىل تنازله عن أبناء‬ ‫ظل‬ ‫نينوى‪ .‬يف عملها تنال روكني حقوق إستعامل ّ‬ ‫شجرة الخروع النابتة يف مساحات شاسعة ملرشوع‬ ‫اقتصادي للطاقة الخرضاء يف الربازيل‪ .‬يف العودة‬ ‫اىل الخروع تحاول اجراء ترميم مضاعف حول‬ ‫مسألة مكان املعيشة والبيت‪ ،‬سواءا بالحرص‬ ‫الخارج عن اطار القضية الشخصية الذي مينحه‬

‫الخروع الوحيد ليونا وكذلك باملحافظة الف ّعالة‬ ‫عىل الخروع وظله الطول فرتة ممكنة‪ .‬الخروع‬ ‫يعرض مكان اقامة مؤقت‪ ،‬ورعايته متنحنا إمكانية‬ ‫إطالة الزمن الذي نحظى فيه للمكوث يف املكان‬ ‫عن طريق مؤثرات خارجية‪.‬‬ ‫جوزيف اطمار هيبتري‬ ‫ناي يهودا‬

‫]‪[8‬‬

‫حايا روكني‬ ‫صلحة‬

‫عسكري ومفكر‬ ‫كان جوزيف هيبتري أطامر فنان‪ ،‬رجل‬ ‫ّ‬ ‫حيثُ الّف سنه ‪ ١٩٣٨‬يف نيويورك مكان إقامته كُت ِّيب‬ ‫"مكان لليهودي" (‪ ،)ROOM FOR THE JEW‬يف‬ ‫هذا الكتيب يعرض هيبتري نظرية كاملة لحل املسألة‬ ‫اليهودية وكذلك إقرتاحه إلقامة “ يهودا الجديدة”‬ ‫يصف هيبتري قوانني الدولة‪ ،‬علمها‬ ‫(‪ُ .)NUI JUDA‬‬

‫مايكل بلوم‬ ‫فاكتاري�ز اون فعلدعر‬

‫يتتبع مايكل بلوم سرية حياة جوزيف اوطامر‬ ‫هيبتري‪ .‬يف نهاية الثالثينات من حياته ط ّور هيبتري‬ ‫فكرة إقامة دولة يهوديّة يف اآلسكا‪ ،‬جنويب امريكا‬ ‫او يف أسرتاليا‪ .‬فشلت هذه الفكرو فشال ذريعا‪،‬‬ ‫بينام كانت حياة هيبتري كام سيتضح من البحث‬ ‫املقدم للمعرض‪ُ ،‬مفعمة بالتحوالت والتناقضات‬ ‫والشطحات القصرية يف لجج التاريخ‪.‬‬ ‫كان رشيكا يف تأليف الكتاب األول الذي نُشرِ‬ ‫يف الواليات املتحدة حول التصميم الجرافييك‪ ،‬خاض‬ ‫الحرب يف أنحاء أوروبا خالل الحرب العامل ّية األوىل‪،‬‬ ‫ويف السنوات األخرية من حياته تح ّول اىل باحث‬ ‫يك‬ ‫العسكري املكسي ّ‬ ‫للزي‬ ‫ّ‬ ‫تاريخي وموث ِّق جرافييك ّ‬ ‫ّ‬ ‫يف القرن التاسع عرش وأعترب كمختص فريد من‬ ‫نوعه‪.‬‬ ‫يقوم بلوم بإقتفاء أثر هيبتري محاوال إستكامل‬ ‫القليل مام تبقى من سرية حياته يف أوروبا‪ ،‬نيويورك‬ ‫واملكسيك‪ .‬لكن هذه السرية بقيت مبتورة ينقصها‬ ‫الخيط الرابط الذي يفرس التقلبات والزعزعات‬ ‫القوية بحياة هيبتري‪ ،‬التي متثل عمليا امناط هويات‬ ‫متغايرة يف املراحل املختلفه يف حياته‪ .‬وبقي اللغز‬ ‫ماثال ألرشيف مستقبيل ولرتميم سريته‪.‬‬ ‫اليهودي يقرتح هيبتري‬ ‫فيام يخص املرشوع‬ ‫ّ‬ ‫نقطه إلتقاء ُمسبقة ومحفزة للتفكري بني الفن‬ ‫وخلق امثلة للعمل السيايس‪ ،‬ولكن شخصيته تثري‬ ‫اكرث من اي يشء اخر التوتر بني الشهرة والفشل‬ ‫للمفكر السيايس بواسطة مسألة تخليده عىل‬ ‫صفحات التاريخ‪.‬‬ ‫ميخائيل زوبرانري‬ ‫‪HEB2‬‬

‫]‪[10‬‬

‫ولغتها‪ ،‬ويقرتح إمكانيّات واقعيّة إلنشائها‪ ،‬يكتب‬ ‫نشيدا ً وطنياً‪ ،‬ينتج ملصقات ولوائح ويقيم وينظم‬ ‫جيشا طالئعيا للسيطرة عىل األرض‪ .‬قام هيبتري‬ ‫بتسويق إقرتاحه يف السنوات الحرجة ‪،١٩٤٤ - ١٩٣٨‬‬ ‫ولكن مل يحظ بنجاح يف ذلك كثريا وطمست شخصيته‬ ‫نهائيا من صفحات التاريخ‪ .‬الول مرة ومنذ عرشات‬ ‫السنني ت ُعرض عينات من أعامل التصوير والجرافيكا‬ ‫التي طورها حول الحركة‪ .‬يقرتح هيبتري نقاط التقاء‬ ‫مسبقة بني الفن وخلق الشخصيات للفعاليات‬ ‫السياسية‪ .‬وبهذا املفهوم فهو يعترب مؤسسا مغمورا‬ ‫لتيار واسع لفنانني‪-‬عاملني يعالجون القضايا السياسية‬ ‫عموما وامكانيات إندماج الف ّن بالسياسة‪.‬‬

‫وثائقي متواصل عىل هيئة قناة‬ ‫‪ HEB2‬هو مرشوع‬ ‫ّ‬ ‫جامهرييّة قاعدتها يف الخليل‪ .‬وبالبث عن طريق‬ ‫االنرتنت تقوم ‪ HEB2‬بوصف الحياة اليوميّة‬ ‫للمنطقة الفلسطين ّية الواقعه تحت السيطرة‬ ‫اإلرسائيلية واملسامة “‪.”H2‬‬ ‫ومنذ إحتالل عام ‪ ١٩٦٧‬الخليل هي املدينة‬ ‫الوحيدة التي يتواجد اإلستيطان يف قلبها‪ .‬من اجل‬ ‫الدفاع عن ‪ُ ٦٠٠‬مستوطن يسكنون بعدة بؤر يف‬ ‫الخليل يفرض الجيش مجموعة من أوامر تحديد‬ ‫الحركة التامة عىل السكان الفلسطينني مبناطق ‪:H2‬‬ ‫منع الحركة يف الشوارع الرئيس ّية‪ ،‬إغالق الحوانيت‪،‬‬ ‫حمالت التفتيش يف البيوت ونقاط التفتيش هي‬ ‫جزء من املامرسات السياسية التي ادت‪ ،‬إذافة‬ ‫إىل العنف املتواصل من قبل املستوطنني‪ ،‬اىل‬

‫]‪[11‬‬

‫النزوح الجامعي للفلسطينيني‪ .‬وتح ّول املركز‬ ‫التجاري النابض للمدينة اىل مدينة أشباح‪ .‬وتبادل‬ ‫ّ‬

‫املستوطنون األمالك املرتوكة‪ .‬والبعض القليل من‬ ‫السكان الذين بقوا اصبحت حياتهم مهددة تحت‬ ‫الحصار الدائم‪.‬‬ ‫روايته املعروضة ضمن مستودع الفيديو‬ ‫الخاص باملرشوع هي ايضا رواية ميخائيل زوبرانري‪،‬‬ ‫الذي ح ّول بيتاً مرتوكاً قرب مستوطنة تل روميدة‬ ‫لبيته وملحطة بث اتش‪ .‬أي‪ .‬يب ‪ .2‬سوية مع رشكائه‬ ‫يعرض زوبرانري‪ ،‬من خالل إختيار السكن يف الخليل‬ ‫الشذوذ عن الحدود املاديّة واملعنويّة لأليديولوج ّيا‬ ‫جسد املسؤول ّية التي تقع‬ ‫الصهيون ّية‪ ،‬وبهذا فهو يُ ِّ‬ ‫يل تجاه الناس والبقعه‬ ‫عىل كاهل املجتمع اإلرسائي ّ‬ ‫الجغرافيّة املتواجدين تحت سلطتها‪.‬‬ ‫اريئيال ازوالي‬ ‫مصورة‪،‬‬ ‫تاري�خ محتمل‪ ،‬وثائق‬ ‫ّ‬ ‫فلسطني اإلنتداب ّية‬

‫معرض أريئيال أزوالي‪ ،‬الذي يعترب معرضا داخل‬ ‫معرض‪ ،‬مبني ككتلة برصيّة‪ .‬وهي مرتكزه عىل‬ ‫املصطلح "التاريخ املحتمل" والذي تطوره أزوالي‬ ‫ليصبح اداة عمل تجمع ما بني التصوير واملواطنة‪.‬‬ ‫بواسطة حوايل عرشين صورة مرفقة بنصوص‬

‫]‪[12‬‬

‫مكتوبة‪ ،‬تُفتش أزوالي عن اإلمكان ّيات والوقائع التي‬ ‫حصلت يف فلسطني يف املايض‪ ،‬ومامرسات أرشدت‬ ‫جزءا من الشخصيّات العاملة فيها‪ ،‬هذه اإلمكانيّات‬ ‫حتى وان مل تتحقق او تتأمسس‪ ،‬إالّ أن ُمستقبلها‬ ‫بُترِ مع تأسيس ُسلطة سياديّة أنتجت جسام سلطويا‬ ‫سياسيا تفاضليا ومتصارعا‪.‬‬ ‫يف إطار املعرض تعرض أزوالي فيلام جديدا‬ ‫اخرجته خصيصا لهذا املعرض "ميثاق مدين‪،‬‬ ‫فلسطني ‪ ."٤٨-٤٧‬يسلط الفيلم الضوء عىل حقبة‬ ‫زمن ّية هامة تم تغييبها ومحوها من التاريخ املحيل‪.‬‬ ‫يف األشهر التي سبقت اإلعالن عن قرار التقسيم‬ ‫(ترشين الثاين ‪ ١٩٤٧‬وحتى شهر ايار ‪ -١٩٤٨‬تاريخ‬ ‫إقامة دولة إرسائيل)‪ ،‬رشع اليهود والفلسطينيون‬ ‫بالتفاوض معا لكبح موجة العنف التي حاولت‬ ‫تأجيجها قوى قوم ّية وعسكريّة‪ .‬يدور الحديث عن‬ ‫مساع مدنيّة حثيثة يف لُبها كانت لقاءات عاجلة‬ ‫وملّحة‪ ،‬بعضها كان قصريا ً وإرتجايل والبعض اآلخر‬ ‫مخطط ومدروس حتى ادق التفاصيل‪ ،‬رفع خاللها‬ ‫املشاركون طلباتهم‪ ،‬فتشوا عن الحلول الوسط‪ ،‬ثبتوا‬ ‫قواعد‪ ،‬صاغوا االتفاقيات‪ ،‬أخذوا عهودا ً‪ ،‬طالبوا‬ ‫بالعفو‪ ،‬بذلوا جهدا بالتعويض واملصالحة – كل‬ ‫ذلك لقطع دابر العنف املسترشي يف حياتهم‪ .‬تدور‬ ‫احداث الفيلم حول خارطة لفلسطني االنتدابية‬ ‫املغطاة بنقاط تشري اىل االماكن التي اقيمت فيها‬ ‫هذه اللقاءات‪ .‬ويقوم ‪ ١٥‬رجال وامرأة بالتبليغ‬ ‫بالعربيّة والعرب ّية‪ ،‬عن عرشات اللقاءات التي‬ ‫نُس ّيت من تاريخ املكان‪ ،‬والتي وعد خاللها اليهود‬ ‫والفلسطينيون كال لالخر ببذل كل الجهود لالستمرار‬ ‫يف حياتهم املشرتكة‪.‬‬

‫]‪[13‬‬

‫إلعاد لروم‬ ‫النهب‬

‫نهب مقصف يف وقت هجوم صاروخي عىل مدينة‬ ‫مركزيّة يف إرسائيل هي القصة التي يدور حولها عمل‬ ‫إلعاد لروم " النهب"‪ .‬كامريا متحركة تتابع حركات‬ ‫رجلينّ مزوديّن بشنط كبرية ويف الخلفيّة ت ُسمع‬ ‫أصوات صفارات اإلنذار للحرب ووقوع الصواريخ‪.‬‬ ‫لقد جاء هذان الشابان لنهب املواد التموينية‬ ‫يف حالة من الفوىض العارمة وإنسياب أمني كحالة‬ ‫ُمرافقة لكارثة الحرب يف الجبهة الداخلية‪ .‬يحاول‬ ‫حارس وأمينة صندوق ايقافهم لكن دون نجاح‪ ،‬وكل‬ ‫واحد منهام يتجه إىل رفوف مختلفة‪ .‬وبطريقه عنيفة‬ ‫يأخذان منتجات أساس ّية من الرفوف ويزجونها يف‬ ‫شنطهم من خالل الدفع جانبا باملنافسني واملعرتضني‪.‬‬ ‫ابطال الفيلم يظهران يف حالة من رصاع البقاء مفعم‬ ‫بالذعر ويف نفس الوقت باللذه يف تفريغ للضغط‬ ‫والخروج عن املألوف‪ .‬حتى يخال ان الخروج عن‬ ‫املألوف لديهم هو حالة من العرفان إلستطاعتهم‬ ‫اللهاث وراء الغريزة والفوىض‪ .‬التامدي يف عملية‬ ‫النهب‪ ،‬هي رمز للتفريغ النفيس والفوىض املعروفة‬ ‫لدينا من دول متأزمة ومن مناطق تعمها املصائب‬ ‫يل‪ ،‬اىل املنتجات‬ ‫ونسبها اىل املجال املد ّين اإلرسائي ّ‬ ‫اإلستهالك ّية املعروفة لنا‪ ،‬يثري إحساسا باإلنهيار‪،‬‬ ‫تحقق الرعب اإلرسائييل املاثل تجاه الخطر الوجودي‬ ‫الذي يتحقق اخريا‪ .‬هو ترشيع لكل مخاوفنا‪.‬‬

‫بدأ مشروع‪" -‬الى اين؟" بمرحلة البحث في نيسان ‪ ٢٠١١‬وينتهي في هذا المعرض‪.‬‬ ‫المرحلة اإلفت�تاحية للمشروع أقيمت بني نيسان الى حزي�ران ‪ .٢٠١١‬في هذه المرحلة اقيم أرشيف‬ ‫وبصري حول المسألة اليهود ّية والحلول التي ُأ�قرتحت لحلّها في فرتات مختلفة‪ .‬األرشيف‪ ،‬الذي‬ ‫تاريخي‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ُي ّ‬ ‫شكل قاعدة للمشروع كلّه‪ ،‬إشتمل على أدب ّيات ومواد تاريخ ّية‪ ،‬أبحاث ومواد بصر ّية الى جانب األعمال‬ ‫ووسعت على يد مجموعات‬ ‫م َعت مواد األرشيف في البداية كتحضري للمشروع وبعد ذلك ُصنّفت‬ ‫الفن ّية‪ُ .‬ج ِ‬ ‫ّ‬ ‫مختلفة عملت بها‪ .‬اقيم االرشيف كقاعدة دينام ّية ومرحل ّية لعرض بدائل وفحص ابداعي للماضي والحاضر‪.‬‬ ‫المختلفة لألرشيف‬ ‫من خالل هذا األرشيف‪ ،‬حاولنا إنشاء نظام معرفة لمحو الخالف بني المواد ُ‬ ‫ويحوي جنب ًا الى جنب شهادات وأبحاث حول التجارب التي حصلت في بداية الصهيونية ومحاوالت آن ّية‬ ‫الفن‪.‬‬ ‫وجديدة للتعامل مع تلك المسائل‪ ،‬محاوالت ت�تالحق فقط في مجال‬ ‫ّ‬ ‫تصرف ستة طواقم وباحثينّ لفرتات محددة‪ .‬وقام كل طاقم ببحث مسألة مركز ّية‬ ‫وضع األرشيف تحت‬ ‫ّ‬ ‫عرفها كنقطة انطالقة واقرتح معالجتها في ارشيف شمل بحث المواد وتوسيعها بواسطة مواد اخرى‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫تصنيفها‪ ،‬تحديدها وترتيبها طبقا للبحث‪ .‬عمل ّية الفحص واالستيضاح ُعرضت بواسطة مواد مختارة ُبسطت‬ ‫على شبكة آخذة بالتوسع على جدران فضاء المعرض‪ .‬المواد التي مألت جدران الفضاء اقرتحت نرث وتجميع‬ ‫واع وعشوائي في نفس الوقت للمواد المختلفة‪ ،‬وبهذا دعوا الزائري�ن لالرشيف الرجوع الى المصادر‬ ‫التي اخذت منها وقراءتها بمنظار جديد‪ .‬طريقة العمل على االرشيف كانت متاحة لجمهور الزائري�ن للمركز‬ ‫على مدار تلك الفرتة‪.‬‬ ‫البحثي في المعرض‪ ،‬طريقة العرض والعالقات التي نشأت بني المواد اتاحت‬ ‫اإلنتقال الى اإلستعمال‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫�جمع‪ .‬قضية مركزية في هذا الشأن‬ ‫التفكري المتجدد بالطريقة التي‬ ‫ينظم بها مستودع المعلومات وي ّ‬ ‫هي‪ -‬كيفية كشف المعلومات الموجودة في المعرض للمعني�ني‪ .‬القضية الفن ّية‪ -‬حول كيفية التفتيش‬ ‫عرف على انه (غري ذي صلة‬ ‫تعرف ايضا ما ليس من شأنه ان نجد به ما ّ‬ ‫عن معلومة مع ّينة في المعرض؟ ‪ّ -‬‬ ‫عرف على ان اناس مع ّينني يستطيعون معاينته‪ .‬المحاولة المتواضعة لبناء ارشيف للمشروع‬ ‫باالرشيف)‪ ،‬او ّ‬

‫يوحاي ابراهيمي ودورون تبوري‬ ‫في ارض جلعاد‬

‫عمل دورون تبوري ويوحاي ابراهيمي هو‬ ‫عبارة عن مؤمتر عىل مدى يومني متتاليني القيت‬ ‫خالله محارضات لجمهور الزوار‪ .‬العارضون هم‬ ‫محارضون يتكلمون باسم لورنس اوليفانت‬ ‫وشخصيات اخرى‪ .‬اوليفانت كام يبدو من حصيلة‬ ‫كتبه ورسائله‪ ،‬كان اديبا‪ ،‬صحفيا‪ ،‬مغامرا‪ ،‬عاملا‬ ‫بالغيب ورجل اعامل‪ .‬تتعامل املحارضات مع‬ ‫رؤيته يف مسألة "ارض جلعاد"‪ ،‬التي اثارها عرشين‬ ‫سنة قبل " دولة اليهود" لهرتسل‪ ،‬ومبركزها اقامة‬ ‫مستعمرة للالجئني اليهود يف البحر امليت وغور‬ ‫االردن عىل غرار النموذج الكندي لتيار املهاجرين‬ ‫عىل ارايض الهنود يف غابات كندا واجاميا‪ ،‬حينام‬ ‫كان انذاك يف اوج ازدهاره االقتصادي‪ ،‬الصناعي‪،‬‬ ‫التكنولوجي ويف مجال املواصالت‪ .‬املحارضات يف‬ ‫املؤمتر تتمحور حول كتاباته بعد رحلته لفلسطني‪،‬‬ ‫ُفصل ُمقد ّرات البِالد‬ ‫حيث قطعها طوال وعرضا‪ ،‬وت ِّ‬ ‫ومخططات اوليفانت والسبيل اىل تنفيذ حلمه‪.‬‬ ‫سلسلة املحارضات املرفقة بعرض صوري تتتبع حياة‬ ‫اوليفانت‪ ،‬الذي رافق املرشوع الكولونيايل الربيطاين‬ ‫يف شتى ارجاء املعمورة‪ .‬وباالضافة اىل اوليفانت‬ ‫يتكلم محارضون ومحارضات ميثلون شخصيات‬ ‫اخرى ذات صلة باملرشوع الكولونيايل العاملي للقرن‬ ‫التاسع عرش والبعاده عىل حياتنا اىل اليوم‬

‫اتاحت ايضا لمن يتعاملون باالرشيفات ان يقرتحوا قراءات مختلفة وطرق مختلفة لالرشفة ت�كون متاحة‬ ‫يشفروا‬ ‫للجميع ‪ -‬ان‬ ‫ّ‬ ‫بطريقتهم الخاصة‪ ،‬يكشف ويخفي اشياء اخرى ولكن في نفس الوقت يمتزج مع االرشيفات االخرى‬ ‫وينتج طرق تعامل غري واعية للمواد القائمة‪ .‬الفنانون والباحثون الذين عملوا في هذه المرحلة واقاموا‬ ‫بحثا في فضاء المعرض هم‪ :‬يوحاي ابراهيمي‪ ,‬دورون تبوري‪ ,‬رونني ايديلمان وجاي بريلري‪ ،‬الحركة‬ ‫المجمعني‪.‬‬ ‫الجماهريية‪ ،‬افي بيتشون‪ ،‬ميخائيل كاسوس جادليوفيتش وموتي مزراحي‪ ،‬وطاقم‬ ‫ّ‬ ‫استمرارا للمرحلة االفت�تاحية دعي الفنانون الذين عملوا مع اخري�ن جدد لتطوي�ر مشاريع اخرى‪ .‬هذه‬ ‫ّ‬ ‫كمركب‬ ‫المشاريع تعتمد على مواد االرشيف التي جمعت او يردوا على القضايا التي اثريت وتعرض االن‬ ‫اساسي في المعرض‪.‬‬ ‫توثيق ارشيف المعرض ممكن رؤيته في‪http://whereto.digitalartlab.org.il :‬‬ ‫بموازاة المعرض تم اصدار عددا خاصا من‬ ‫في التاري�خ والوجود اليهودي المعاصر”‬ ‫هذه المجلة في اللغة العربية‬

‫مجلة “مأراف” بموضوع “المسألة اليهودية‬ ‫بتحري�ر اودي ايدلمان‪ .‬من الممكن قراءة‬ ‫واالنجليزية في‪www.maarav.org.il :‬‬

the establishment of the state of Israel

Yochai Avrahami and Doron Tavori

(May 1948), Jews and Palestinians began negotiating in order to put an end to the violence that national and military forces were attempting to incite. This intensive civil activity consisted mainly of urgent meetings, some short and spontaneous, others well-planned to the smallest detail, in which participants raised demands,

In the Land of Gilead

ochai Avrahami and Doron Tavori’s work

structured

two-

day conference of public lectures, in

rules,

which the speakers appear on behalf of

formulated agreements, made promises,

Laurence Oliphant and other historical

asked for forgiveness, and exercised efforts

figures. Oliphant, as his many books and

to compensate and pacify, all in order to

letters suggest, was a writer, journalist,

keep the violence from taking over their

adventurer, mystic, and businessman. The

lives. The film takes place around a map

lectures deal with his idea of the “Land of

of mandatory Palestine, which is covered

Gilead,” which he envisioned twenty years

in dots that mark the places in which such

prior to Theodor Herzl’s Der Judenstaat

meetings took place. Some 15 women and

(The Jewish State): a colony for Jewish

men report, in Hebrew and Arabic, on

refugees in the Dead Sea and the Jordan

several dozens of such meetings, which

Valley, based on the Canadian model of

local history has forgotten: meetings in

a stream of settlers settling on Indian

The “Where to?” project began with a research phase in April 2011 and ends with this

which Jews and Palestinians promised each

lands covered with forests and lakes—a

concluding exhibition.

other they would do everything in order to

model which was then at the height of its

The initial, research phase, took place between April and June 2011, during which a

sustain their common life.

economic, industrial, and technological

historic-visual archive, dealing with the Jewish question and with the solutions that

bloom. The lectures and presentations

were offered in different times, was built. The archive, which serves as a basis for the

focus on Oliphant’s writings from his trip

entire project, includes literary texts, historical materials, studies, and visual materials,

to Palestine, in which he toured across the

along with works of art. The materials were initially gathered in preparation for

land, describing the potential he saw in the

the project, and later on sorted and expanded by its different groups. The archive

area, and the plans he made for realizing his

served as a dynamic and temporary basis for raising alternatives, and for a creative

sought

compromises,

set

Elad Larom Looting

vision. They follow the life Oliphant, who

reexamination of the past and present. Through this move we have attempted to

he Looting of a convenience store

accompanied the British colonial enterprise

generate an array of knowledge that would blur the distinctions between the archive’s

during a missile attack on one of

around

Oliphant,

different materials, and would contain documents and studies regarding Zionism’s

Israel’s major cities is the scenario around

lectures also present other historical figures

the

world.

Besides

early experiments, alongside contemporary attempts to deal with these questions—

which Elad Larom’s Looting revolves. A

related to the nineteenth century world-

attempts that take place almost entirely in the field of art.

moving camera follows the journey of two

colonial project, and its implications for

The archive was put to the service of six teams of artists and researchers for set periods.

men carrying large bags, with war sirens

our contemporary lives.

Each team studied a question that was defined as a starting point, and suggested

and missile strikes occasionally heard in the background. The youngsters seek to loot food during a time of general anarchy and

a way of handling the archive, which included examining the materials, expanding

The conference will take place during June

upon them, marking, and sorting them according to the study. The examination

2012. Details will be available on the web

process was presented through selected materials that were spread across the walls of

site of the Center for Digital Art.

the exhibition hall, generating an expanding web. The materials that filled the walls

system breakdown, following a wartime

suggested both conscious and random ways of connecting and dispersing different

catastrophe. A security guard and a cashier

kinds of materials, inviting visitors to return to the places from which these were

try to stop them and fail, as the two move

taken, in order to re-read them in a different light. The process of working on the

into different aisles, aggressively grabbing

archive was open to the public

throughout that period.

Over and above the use of the

archive for research, the manner

in which the materials were

spread,

that formed between them,

suggested a renewed thinking

and

the

relations

about the way knowledge is

gathered and organized. One

of the central questions in this

context, is how does existing

archival

knowledge

become

exposed to those leafing through

it. The apparently technical question of how one can search for a piece of information in an archive immediately defines that which cannot be found in the archive: that which the archivist defined as irrelevant or as accessible only to certain people. The modest attempt to build an archive for this project was also a suggestion

[13]

for chance archivists to offer different readings and different modes of cataloging that would be publically accessible: encoded in their own manner, hiding and revealing

foodstuff from the shelves, shoving them

certain things, but also admixing with other archives and archivists, generating

into their bags while pushing aside their

unconscious modes of access to existing materials.

rivals. The protagonists’ condition is one

The artists and researchers who took part in that phase, and who conducted research

of survival, but also an ecstatic one; full

in the exhibition hall, were Yochai Avrahami and Doron Tavori, Ronen Eidelman and

of horror, but also of the sick pleasure of

Guy Briller, Public Movement, Avi Pitchon, Michael Kessus Gedalyovich and Motti

breaking loose and violating all rules. They

Mizrahi, and the team of curators.

seem to be grateful for the ability to follow

Following the opening phase, the participating as well as other artists were invited to

their desires and sense of anarchy. Focusing

develop new projects, based on the collected archival materials or responding to the

on the act of Looting, a symbol of chaotic

questions discussed in relation to them. These are now displayed as a central part of

breakdown, and a familiar feature of crisis

the exhibition.

states and disaster areas, and associating it with the Israeli urban landscape and its

A record of the final archival phase of the project can be viewed at:

familiar consumer products, generates a

http://whereto.digitalartlab.org.il

sense of collapse: a materialization of the

Along with the exhibition, the online magazine Maarav is coming out with a special

ultimate Israeli fear of the existential threat

issue on “The History of the Jewish Question and Contemporary Jewish Existence,”

to its survival. The justification of all our

edited by Udi Edelman. The journal is accessible in both English and Hebrew at:

fears is finally turned real.

www.maarav.org.il

military has placed a series of stifling

can be lifted up (albeit with great effort)

Joseph Otmar Hefter

and transported elsewhere. Covered in

movement restrictions on the Palestinian population

pieces of gold, they remind one of the Ark

Nai Juda

of the Covenant being carried through the desert. They conjure up the possibility of

H2.

Prohibition

travelling the main streets, shutting down of stores, house searches, and roadblocks

oseph Otmar Hefter was an artist,

are some of the instances of a policy that

military person, and thinker, who in

has led, together with the continuous

that remembers the past and carries a

1938 in New York wrote the pamphlet

violence on the part of the settlers, to

cultural baggage with it. The concrete

“Room for the Jew!” The pamphlet

the mass deserting of Palestinians. The

columns are the pioneering spearhead, and

contains a detailed plan for resolving the

city’s vibrant commercial center turned

the wonderment as to how to create a place

Jewish question, described as a “New

in which life can be lived.

Judea” (nai juda). Hefter describes the

starting again with the simplest formal and material foundation, albeit a foundation

Reconciliation Ceremony

into a ghost town, abandoned property

[7]

switched hands, and the few inhabitants

new state’s laws, flag and language, makes

He took part in writing the first book on

who remained are living under siege and

practical suggestion for its location, writes

graphic design published in the US, fought

threat.

its hymn, designs pamphlets and posters

all across Europe during World War I, and

Their story, told through the project’s

for it, and establishes a pioneering force for

in his late years became a historian, and the

video archive, is also the story of Michael

Chaya

establishing it. During the critical period

first expert visual documenter of nineteenth

Zupraner, who turned an abandoned

Ruckin goes back to the question of

Reconciliation Ceremony,

of 1938–44 he promoted the suggestion,

century Mexican army uniforms. Blum

house near the Tel Rumeida settlement

the community and the place of living at

which

and

follows in Hefter’s footsteps, in an attempt

into his home, and the broadcasting

the moment of crisis in the Biblical story

eventually erased from the pages of history.

to fill-in the gaps of his winding biography

station

of Jonah. The Book of Jonah (chapter 4)

For the first time in decades, the exhibition

across Europe, New York and Mexico. Yet

partners, and through the choice to live

describes how the prophet, having grown

presents a selection of the graphic and

the story remains interrupted, lacking a

in Hebron, Zupraner presents a deviation

sick of the people of Nineveh and of the

photographic works he developed around

guiding threat that could give meaning to

from the physical and mental borders of

fate awaiting them, decides to leave that

his proposed movement. Hefter suggests

the major upheavals and transformations

Zionist ideology, thereby demonstrating

in Hefter’s story, which in fact amount to a

the responsibility Israeli society ought to

series of different identities during different

have for the people and territory under its

stages of his lifetime. The clues discovered

rule.

was

not

very

successful

Heb2.

Together

with

his

during the research generate a structure of unforeseen developments, which only

Ariella Azoulay

deepen the mystery without providing a basis for understanding. The riddle remains open to a future archive that would recover this biography. With respect to the Jewish project, Hefter’s figure surfaces the tension between the glory and failure

P o t e n t i a l H i s t o r y, Photographic Documents, Mandatory Palestine

of political thinkers, through the question of their place in the annals of history. Yet Hefter’s biography is also a personal story of permanent exile and foreignness that cannot be reconciled.

Michael Zupraner HEB2

EB2 is a continuous documentary project in the form of a community

TV station based in Hebron. Through

[8]

internet broadcasting, HEB2 describes the daily life of a Palestinian area under Israeli control called “H2.”

[12]

riella Azoulay’s exhibition within the larger exhibition is constructed as

a visual essay. It relies on the concept of

city. After Jonah builds a desert booth,

an early point of contact between art

God grows a gourd plant out of the ground

and image-making on the one hand and

“potential history,” developed by Azoulay as

to shade him. The next day God sends

political activism on the other. In this sense

a working tool that combines photography

a worm who eats the gourd. As Jonah

he makes up an absent primordial father

and

bemoans his destiny, God rebukes him for

of a wide range of contemporary artists

photographs accompanied by texts, Azoulay

giving up on the people of Nineveh. In her

dealing with political questions in general

traces desires and possibilities that existed

work, Ruckin buys the usage rights for the

and with the possibility of art participating

in Palestine in the past, and the practices

shade of the gourd, which is widespread

in politics.

that guided some of its figures. Possibilities

citizenship.

Using

some

twenty

across a vast territory used by a green

which, even if they were not realized or

energy enterprise in Brazil. Returning to the

institutionalized, carried a potential that

Michael Blum

gourd, Ruckin seeks a double amendment

was interrupted with the establishment of a sovereign regime that created a political

with respect to the question of the home or place of dwelling: both through a concern for transcending the private interest the single gourd offers Jonah, and through the concern for the active preservation of the

Faktories und Felder

ruling body of a differential and conflictual nature.

ichael Blum traces the life story

Azoulay presents a new film she

of Joseph Otmar Hefter, who,

directed for this exhibition, titled “Civil

[11]

gourd and its shade for as long as possible.

in the late thirties, developed the idea

The gourd offers a temporary place of

of establishing a Jewish state in Alaska,

Since its occupation in 1967, Hebron

centers around the exposure of a crucial

living, and caring for it suggests the option

South America or Australia. The idea was

is the only Palestinian city at the center

episode in the local history that has been

of prolonging the period one can reside in

a complete failure, yet Hefter’s life, as the

of which is an Israeli settlement. In order

effaced from memory. Between the months

a certain place through the use of external

pre-exhibition research has revealed, were

to defend the 600 settlers living in several

preceding the United Nations Partition

factors.

full of turns and of short entries into history.

compounds within that city, the Israeli

Plan for Palestine (November 1947) and

Alliance,

Palestine

47–48.”

The

film

days of Yugoslavian communism, Israel,

of the idea was the cornerstone for this new

and

world—an

being gradually transformed before our

which finds itself in a deepening crisis,

city. “Mapping Ararat” is a historic-visual

exercise that offers a reexamination of the

eyes so as to give them a “Jewish look,”

serves as fertile ground for an experience

study, providing the viewer with virtual

contemporary, non-territorial state of the

taking the antisemitic trait to an extreme

that displays a pure and shiny Zionist

tools for imagining an alternative history,

nation.

in an attempt to construct a lost identity

façade, certain of its own righteousness,

and for navigating the imagined homeland

confident about its might, and apparently

that

clean of any marks of degradation or

innovative digital technology of mapping

degeneration.

and cellular navigation, the project creates

might

have

come

true.

interests

around

the

of “otherness.” This is not a genetic

Using

matter, but one of an identity that is being

Ronen Eidelman and Yulie Khromchenco

constructed in a continuous process of willful choices.

an opportunity for turning Ararat into the

At the same time, a monologue of a

Brit Shalom 2012

Jewish homeland its founder imagined it to be over 180 years ago.

young Jew from Brussels can be heard in the background. This voice suggests a different

n the preliminary research conducted by

Jewish existence: one that is not based on

Eidelman and Khromchenco as part of

the feelings of shame that accompany the

the “Where to?” project, the two focused

denial of the diaspora. Instead they affirm

on Brit Shalom: an organization of Jewish

the diaspora, and the moral standing

intellectuals (mainly of German and Czech

that accompanies the yearning to be a

origin) established in 1930s Palestine/

minority, to always side with the “other.”

Israel, which suggested an alternative

The alternative they propose is not one of

vision to Zionism that might be relevant

galut (Hebrew for diaspora), which is an

even more today than it was at the time.

expression that contains an idea of center,

Brit Shalom’s ideological framework might

but rather a de-territorialized existence.

serve as an updated political horizon,

For generations, Jewish society desired to

which would bring together large and

return to the center-stage of history. Yet the

diverse publics within Israeli society, and more importantly, generate renewed hope in the possibility of finding a sustainable solution to the Israeli-Palestinian conflict. Consisting of such brilliant authors and thinkers as Martin Buber, Judah Leon

[4]

Magnes, Gershom Scholem, Akiva Ernst Simon, Hans Kohn, and others, Brit Shalom

Yael Bartana

is as an example of an inspiring, corruption[3]

free, and resourceful leadership, acting in a

To o l s f o r P o l i t i c a l Movement

planned and calculated manner. And yet, seeing as this was a group of intellectuals

Malkit Shoshan and Nirit Peled hrough the ongoing project and movie trilogy

Movement

“The in

Jewish

Poland

Yael

Bartana generates the narrative of an imagined

political

possess the kind of visual, “marketing-

W h e r e ’s I s r a e l ?

Renaissance

(JRMiP),”

movement,

which

who acted almost a century ago, it did not

oriented” self-image of a leading political brand-name: it didn’t employ the kind of

ith the rise of globalization, the

professional campaign managers, speech-

idea that territory is the central

writers, graphic designers, and branding

component that defines what is common

experts who became central players in the

today’s Poland, and thereby to rethink the

to a nation has lost its power. Governments

Israeli political field over the recent decade.

wider question of minorities in Europe.

increasingly lose their autonomy in a

This fictive narrative collects and mixes

stream of cross-governmental and non-

seeks to bring back 3.3 million Jews to

In order to adapt Brit Shalom to the visual,

media,

and

branding-oriented

ideological and visual sources, starting with

language

early Zionism and the invention of the new

Eidelman and Khromchenco offer an active

Jew, moving to European antisemitism,

process of branding the organization,

and ending in the Israeli present. As part of

examining the possibility of giving it a

power of this yearning stemmed from being

the project, Bartana created an increasing

new and updated “look” that can turn it

unattainable, imagined, a utopia. The

array of images and objects, which form a

into a relevant player in the contemporary

realization of a renewed center cancelled

language that echoes the history of Zionism

political landscape.

this uniting sense of yearning. Can such

the

twenty-first

century,

while also undermining it, in an attempt

[10]

unity exist only when the center is absent?

to imagine a different possible future. The

Effi and Amir

exhibition collected and generated different

Chaya Ruckin

elements that allow us to rethink the use

T i p s a n d Tr i c k s (Reconstruction)

of historic images, and what happens when art generates images for political movements.

[6] governmental

organizations,

social

networks, and multi-national corporations.

Melissa Shiff, Louis Kaplan, and John Craig Freeman Mapping Ararat: An Imaginary Jewish Homelands Project

These conditions generate a new relation

Remembering Columns

n important part of the construction of national Zionist identity was the

negation of diasporic Jewish existence, and

he concrete columns Chaya Ruckin molds in the exhibition hall look like

the familiar building foundations of the

between physical space and the nations

the formation of a new Jewish archetype.

urban Israeli landscape: be they the kind of

that occupy it.

The

was

columns that can be seen in frames of new

Malkit Shoshan and Nirit Peled’s

characterized by antisemitic traits, which

diasporic

Jewish

stereotype

buildings in building sites, or those of old

project seeks to untie the knot between

served the state’s patronizing attitude

and crumbling buildings children used to

territory and people, to scatter national

towards Jews, and their illegitimate status

play under until recent years. Returning to

power from a single location to multiple

in the eyes of the establishment. The most

this foundational element raises questions

n a glorious ceremony on September

ones, thereby examining Israeli existence

obvious of these traits is the Jewish nose,

regarding the attempt to create a solid and

1825, Mordecai Manuel Noah founded

as a shared cultural basis rather than a

the physical hallmark distinguishing the

steady home. Yet the fact the columns

Ararat, a “city of refuge” for Jews in Grand

territory. This move takes place through

“Jew” from the “non-Jew.” In this video,

are left bear with their tendons exposed

Island, New York. Yet his call for Jews

an extensive mapmaking effort and a series

the noses of artist duo Effi and Amir,

leaves a sense of alienation in the air. On

remained unanswered, and all that was left

of portraits that examine Israeli presence

Israelis living and working in Europe, are

second look, it appears as if the columns

from the Ukraine to Palestine/Israel in 1882. Chertok was a member of the Bilu pioneer movement, and his family spent two years living in the Palestinian village of Ein Siniya in near Ramallah. They rented their estate from Ismail Bak al-Husseini, uncle of Grand Mufti of Jerusalem Haj Amin al-Husseini, who built the famous villa later to be known as Jerusalem’s “Orient House.” This period had a strong effect on the then-twelve year old Chertok, who learned fluent Arabic and befriended the villagers. He would later recall this as a formative period, which shaped his political agenda and activity. It is worth recalling the historic debate between Sharett (Chertok) and Ben Gurion regarding the Israeli army’s recurring “retaliation acts” in the Gaza

politicians in the early days of Zionism, brings to light the complex relation between art, imagination, and politics.

exhibition, we suggest reintroducing these forgotten currents and ideas to the public discourse, bringing the “historical losers” to the center of the stage, and once again presenting the question of Jewish existence as a current problem that remains unsolved. Our aim is to return to the question

and disorienting, contents. The reference

strip (operations that were meant to create

to the visual dimension, shared by many

deterrence, but also to raise the nation’s

ideological

moral, and to build the new army’s

currents,

positions

these

artworks within Zionist history’s canonic

operational

capacities).

Sharett

argued

field of symbols and images. At the same

that such acts would only reignite the

time, they form a new generation of

fighting time and again—and a sixty-odd

images that, while relying on this visual

year perspective reveals the strength of his

history, uses this history in order to

argument well.

undermine it, or at least to once again take

Nurit Sharett connects her private

aims to present as a closed and sealed

The historical materials that have been

part in the power formations responsible

family history—the memories she and her

business; to re-open it as a contemporary

examined, while paying close attention

for its creation and preservation. In many

relatives have of her grandfather—with his

question, and a vivid thought about

revealed

ways, the engagement with the question

public image, and the way in which he is

Jewish present and future: a thought

an extraordinary plethora of images.

“Where to?” allows the artist to go back

remembered by those who knew him. Is the

that

Photographic and design gestures, along

to forming relevant images, which can

Zionism represented by Moshe Sharett a

alternative territory; that has no interest

with documents and other objects, all

operate within the Israeli cultural and

faraway memory that remains only among

in obtaining a foreign passport or a

served as an envelope for an ideology,

national

those who knew him during his lifetime, or

different “homeland”; a thought that

and as central elements in the formation

the role and relevance of art, while

wishes to utilize the imagination in

of a new identity. They formed part of

reestablishing ideological currents and

order to deal with what is un-decidable

an array of practices that sought to turn

myths.

about the Jew, about the place of the

phantasmatic possibilities into a reality:

Jew; a thought which seeks to give back

official

to the imagination its central place in

events that were recorded in the form

such processes. The equivocality, the

of yearbook photographs, maps that

option of not making a single, clear-cut

marked territorial outlines, emblems and

decision, are central to the possibility of

flags of various movements; anthems,

re-imagination, and of coming up with

cornerstones,

alternative forms of existence for Jews in

photographs of workers and families

this day and age.

starting a new settlement; propaganda

to the aesthetic and ideological context

films,

that the triumphant branch of Zionism

does

not

necessarily

seek

their

visual

dimension,

gatherings

and

seals,

field,

thereby

reexamining

is it still relevant for today?

Avi Pitchon

ceremonial

and

The Handsome and t h e F a i r- H a i re d



posters;

itchon’s musical ensemble applies the retro-prinzip, the philosophy and

tactic of the Slovenian art collective NSK,

surveys,

of Zionism. The ensemble present new

completely unimaginable today is not

newspapers, personal letters, and many

arrangements to songs from the classical

the possible existence of a different

other kinds of materials.

canon of the Zionist ethos: songs that glorify

Israel in a different territory, but the

This wealth of historical images also

Israeli nationalism, from a standpoint not

existence of multiple forms of “Israeli”

suggests the mutual correspondence and

life; of territorial and non-territorial ways

echoing between different movements

of being that exist in parallel. Such an

that promoted different alternatives—

imaginative horizon, even when based

especially between mainstream Zionism

on suggestions emerging from within

and those alternatives it rejected. Such

the Zionist movement, poses a threat to

similarities, at the level of the visual

Zionism, and can easily be regarded as

language, are particularly pronounced

anti-Zionist or even antisemitic. In this

in photographs. This feature of Zionism’s

sense, the simple call for bringing back

visual

imaginative thinking into Zionism goes

conscious and latent responses in many

beyond the narrow legitimate bounds of

of the works created for the exhibition.

the contemporary Zionist being.

A work of art that addresses such a

In a certain sense, what seems

official

reports

repository

and

encouraged

Nurit Sharett

of debate and disagreement but of triumph. The use of the retro-prinzip allows

The Sun Glows over the Mountains

for a direct critique based on “overidentification”: an intended exaggeration of state values in order to examine the

both

repository amounts to experimenting with the creation of similar repositories,

This return, via the field of art, to the historic

thereby continuing the chain of images , a continuation, however, which is already based on a unique interest in the visual

interests and questions

and in its critique. Images generated

that have been on

through the same tools and gestures

the mind of Jewish thinkers, authors, and

function as “double agents” of identity: they carry on the same practice, while injecting it with alternative, competing

[1]

urit Sharett deals with the story of

regime’s own cynicism, and to remind us

her family, which begins with her

of the lost glory of a dying idea. Similarly to

great-grandfather, Ya’acov Chertok’s arrival

NSK’s mode of operation during the dying

The project's name is borrowed from the title of a book by Mordecai Zeev Feuerberg, one of the most

important in the Modern Hebrew Literature genre that emerged in Eastern Europe in the latter half of the 19th century. The protagonists of this secular literature experience the traumatic clash between the Heder and Yeshiva, the Talmud and Jewish prayer book on the one hand, and the supposedly enlightened modern Europe on the other. Like other authors of this genre, Feuerberg wrote Where to? at a point where the God of Jews collapsed into the modern European metropolis. These processes, which we now read through the prism of Jewish-Israeli nationalism, have never been heroic, and tended to end in loss and misery. Such was also the fate of Crazy Nachman, the book's protagonist. Thus, the choice of this title is connotative, beyond its literary source of inspiration, of an ambivalence regarding the Zionist endeavor and is simultaneously a question and a call for the future.

Where to?

U D I E D E L M A N , E YA L D A N O N , R A N K A S M Y- I L A N

Throughout the nineteenth century

Jewish Problem” emerged both within

The memory of these alternatives, along

and the first half of the twentieth,

and outside the Zionist movement. Some

with their history, was forgotten, erased

European

far-

were attempts for a territorial solution

almost entirely as part of defending and

reaching transformations, characterized

outside of Palestine, based either on

validating the land of Israel as the one

by fierce competition between national,

the doubt regarding the possibility of

and only viable solution.

religious, socialist, and various other

establishing a state there, or on the

ideological currents. In the end, the

view that Jewish existence in that part

ideological

of the world would not enjoy peace and

Jewry

underwent

narrative

that

achieved

security.

branch of the Zionist movement, which

establishing

argued that the solution for rescuing Jews

existing states, with various movements

from the fate of being a minority living in

and

a hostile environment, was to concentrate

options

them in their historic homeland, where

America,

they would be the majority and enjoy

Eliyahu Binyamini, in his book States

their

the

for Jews (Medinot la’yehudim, 1990),

return of Jews to their homeland, and

reviews more than thirty such historic

their gathering in one particular territory

suggestions for a territorial resolution.

rather than another, was perceived as

Some of these existed only in the

a means for bringing them back into

dreams of a handful of people; some

In order to understand Israel’s fierce

history: of turning them into a modern

received enough support so that for a

objection to the Iranian program, and

people that controls its destiny. As this

few moments they were seen as viable

its willingness (at least at the level of

ideology was inspired by the dominant

options

Such

statements) to take great risks in order

model of Western European nationalism,

suggestions were not marginal fancies,

to undermine such development, we

it adopted, among other things, certain

and they enjoyed the support of several

have to analyze this threat not only in

ethnocentric elements that were used

dominant figures within the Zionist

militaristic or statist terms. A nuclear

to define the place and essence of Jews

movement and the Jewish settlement

Iran appears to threaten Israel by

in European consciousness, elements

in Palestine. The most well-known of

pulling the rug from under Zionism’s

The point of departure for the project

that have Christian and even antisemitic

these involves the drama that took

main argument regarding the formation

and

roots. As a European-born national

place during the Sixth Zionist Congress

of a singular safe haven for world Jews,

similarity between questions regarding

movement,

Furthermore,

Jewish

individuals in

proposals

The background of this choice of a single nation-state solution allows us to view such phenomena as Israel’s fear of Iran’s nuclear program in a different light.

hegemonic status was that of the eastern

sovereignty.

Other

for

centers

were

Africa,

Australia,

Jewish

suggested

The exhibition Where to? is the final stage of an annual project taking place at the Israeli Center for Digital Art in Holon. It is an attempt to reexamine ideological currents and modes of activity within the framework of the modern Jewish revolution in general, and the Zionist movement in particular, which emerged and then rejected, and to engage them in reference to contemporary Jewish existence and its problems.

within

looking Alaska,

and

into South

elsewhere.

existence.

the

current

exhibition

the

of 1903, with the debate over the

a promise that an Israel existing under

Jewish existence that emerge in the

large extent the Christian-theological

Uganda Plan. The plan was presented by

nuclear threat could no longer live

contemporary context and those that

standpoint regarding the status of the

Theodor Herzl, receiving the support of

emerged in the context of the second

Jews, and the idea of their return to their

295 out of 600 delegates. Another case is

looses

homeland being a sign of redemption.

Eliezer Ben Yehuda’s surprising support

reevaluation

This generated a paradox according to

for a Jewish territory outside Palestine.

triumphed

which Jews had to be displaced from

Furthermore, the idea of some or other

historical debate.

Europe and from Western civilization, in

territorial solution did not exclude the

order that they could finally be accepted into it.

Zionism

adopted

to.

Zionism

primacy, of in

the the

thereby

calling

for

half of the nineteenth century. In both

that

periods we detect a sense of anxiety.

aforementioned

In the past, this sense arose out of the

narrative

failure of Jewish emancipation, the to

Pogroms, and social rejection, all of

option of a different, parallel territorial

reexamine the question of the future

which led to mass migration, alongside

alternative,

Jewish

an incredible ferment of creative ideas

nor

the

option

This

Nationalist its

the

realization Jewish

requires

people.

for

ongoing cultural and communal Jewish

diasporic existence, previously rejected

and experimental, creative answers to

great

existence within other states. In this

“The Jewish Question.” A similar anxiety

Pogroms, and finally the Holocaust,

sense, such proposals were discussed

appropriate

survival

is felt nowadays with respect to the

secured

not as a single, absolute solution, but

nowadays? Is the concentration of Jews

deadlock reached by Zionism in general

The

historical

emancipation the

struggles

Europe,

status

the the

Zionist-

precarious

and

feeble,

alternative

for

the

as a form of existence for Jews who

in a single territory a safer or perhaps

and Israeli nationalism in particular—

establishment of a sovereign nation-

could not find their place: one that was

more dangerous alternative, in a world

including the way nationalist and racist

state with its own military power, in

supposed to be implemented alongside

destruction?

trends occupy an increasingly central role

which the Jews of the world would

other alternatives. It is almost needless

Are there alternatives for a secured

in Israeli society, Israel’s isolation from

concentrate, thereby putting an end to

to say that, with the triumph of the

Jewish existence? And could certain

the international community, and its

their shameful, diasporic existence, is the

movement that demanded a solution in

alternative forms of Jewish existence

maintaining a sense of permanent threat

only solution that could guarantee their

Palestine, and in the period immediately

within Israel be preferable, in light not

as the only means for guaranteeing

continued existence.

following the establishment of the

only of external threats, but also of the

national cohesion.

And yet, during the same period, a

state of Israel, these alternatives were

strengthening

variety of suggestions for solving “the

marginalized to the point of extinction.

currents within Israeli Zionism?

Nationalist

conclusion:

That

weapons

mass

nationalist

and

racist

Through the exhibited works and the historical materials gathered for the

‫]‪[1‬‬ ‫נורית שרת‬

‫]‪[1‬‬ ‫نوريت شاريت‬

‫]‪[1‬‬ ‫‪Nurit Sharett‬‬

‫בהרים השמש מלהטת‪2012 ,‬‬

‫الشمس ملتهبه يف الجبال ‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪The Sun is Glowing over the Mountains, 2012‬‬

‫]‪[2‬‬

‫ר ו נ ן א י ד ל מ ן ו י ו ל י ח ר ו מ צ ' נ ק ו‬‬

‫رونني إيديلمان و ي�ولي خروميشنكو‬

‫‪Av i P i t c h o n‬‬

‫ميثاق السالم‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪The Handsome and the Fair-Haired, 2012‬‬

‫]‪[3‬‬

‫מליסה שיף‪ ,‬לואיס קפלן‬

‫ميليسا شيف‪ ،‬لويس كابالن‬

‫‪Ya e l B a r t a n a‬‬

‫וג'ון קריג פרימן‬

‫وجون كريغ فريمان‬

‫‪Tools for Political Movement, 2012‬‬

‫ברית שלום ‪2012 -‬‬

‫למפות את אררט‪:‬‬ ‫פרויקט מולדות יהודיות מדומיינות‪2012 ,‬‬

‫ترسيم أرارات ‪:‬‬ ‫مرشوع اوطان يهوديّة خيال ّية‪٢٠١٢ ,‬‬

‫]‪[4‬‬

‫יעל ברתנא‬

‫ياعيل برتانا‬

‫]‪[4‬‬ ‫‪Melissa Shiff, Louis Kaplan,‬‬ ‫‪and John Craig Freeman‬‬

‫‪Mapping Ararat‬‬

‫כלים לתנועה פוליטית‪2012 ,‬‬

‫ادوات للحركة السياسية‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪An Imaginary Jewish Homelands Project, 2012‬‬

‫]‪[5‬‬

‫אבי פיטשון‬

‫آفي بيتشون‬

‫‪Malkit Shoshan and Nirit Peled‬‬

‫יפי הבלורית והתואר‪2012 ,‬‬

‫حسناوات الغرة والوجه الحسن‪٢٠١٢ ,‬‬

‫?‪Where’s Israel‬‬

‫]‪[6‬‬

‫מלכית שושן ונירית פלד‬

‫ملكيت شوشان ونرييت بيليد‬

‫‪R o n e n E i d e l m a n a n d Yu l i e K h r o m c h e n c o‬‬

‫איפה ישראל?‪2012 ,‬‬ ‫]‪[7‬‬ ‫מייקל בלום‬

‫اين ارسائيل؟ ‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪Brit Shalom 2012‬‬

‫]‪[7‬‬

‫مايكل بلوم‬

‫‪Effi and Amir‬‬

‫פאקטאריז און פעלדער‪2012 ,‬‬

‫فاكتاريز اون فعلدعر‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪Tips and Tricks (Reconstruction), 2012‬‬

‫]‪[8‬‬

‫ג ' ו ז ף א ֹו ט ָמ ר ֶה פ ֶט ר‬

‫جوزيف اطمار هيبتري‬

‫‪Chaya Ruckin‬‬

‫ניי‪-‬יהודה‪1938 ,‬‬ ‫]‪[9‬‬ ‫חיה רוקין‬

‫עמודים זוכרים‪2012 ,‬‬ ‫סולחה‪2012 ,‬‬

‫ناي يهودا‪١٩٣٨ ,‬‬

‫‪Remembering Columns, 2012‬‬ ‫‪Reconciliation Ceremony, 2012‬‬

‫]‪[9‬‬ ‫حايا روكني‬

‫اعمدة تتذكر‪٢٠١٢ ,‬‬ ‫صلحة‪٢٠١٢ ,‬‬

‫]‪[9‬‬ ‫‪Joseph Otmar Hefter‬‬

‫‪Nai Juda, 1938‬‬

‫]‪[10‬‬

‫אפי ואמיר‬

‫ايفي وامري‬

‫‪Michael Blum‬‬

‫‪Tips and Tricks (Reconstruction), 2012‬‬

‫‪Faktories und Felder, 2012‬‬

‫]‪[11‬‬

‫מיכאל ז'ופרנר‬

‫ميخائيل زوبرانري‬

‫‪Michael Zupraner‬‬

‫‪HEB2, 2012‬‬

‫]‪[12‬‬

‫אריאלה אזולאי‬

‫اريئيال ازوالي‬

‫‪Ariella Azoulay‬‬

‫היסטוריה פוטנציאלית‪ ,‬מסמכים מצולמים‪,‬‬ ‫פלסטין המנדטורית‪2012 ,‬‬

‫تاريخ محتمل‪ ،‬وثائق مص ّورة‪،‬‬ ‫فلسطني اإلنتداب ّية‪٢٠١٢ ,‬‬

‫]‪[13‬‬

‫אלעד לרום‬

‫إلعاد لروم‬

‫‪Potential History, Photographic Documents,‬‬ ‫‪Mandatory Palestine, 2012‬‬ ‫]‪[13‬‬ ‫‪Elad Larom‬‬

‫النهب‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪Looting, 2012‬‬

‫]‪[14‬‬

‫יוחאי אברהמי ודורון תבורי‬

‫يوحاي ابراهيمي ودورون تبوري‬

‫‪Yo c h a i Av r a h a m i a n d D o r o n Ta v o r i‬‬

‫ביזה‪2012 ,‬‬

‫בארץ הגלעד‪2012 ,‬‬

‫يف ارض جلعاد‪٢٠١٢ ,‬‬

‫‪In the Land of Gilead, 2012‬‬

‫[‪ ]1‬נורית שרת‬

‫‪[1] Nurit Sharett‬‬

‫[‪ ]2‬רונן אידלמן ויולי חרומצ'נקו‬‬

‫‪[2] Ronen Eidelman and Yulie Khromchenco‬‬

‫[‪ ]3‬מליסה שיף‪ ,‬לואיס קפלן וג'ון קריג פרימן‬

‫‪[3] Melissa Shiff, Louis Kaplan, and John Craig Freeman‬‬

‫[‪ ]4‬יעל ברתנא‬

‫‪[4] Yael Bartana‬‬

‫[‪ ]5‬אבי פיטשון‬

‫‪[5] Avi Pitchon‬‬

‫[‪ ]6‬מלכית שושן ונירית פלד‬

‫‪[6] Malkit Shoshan and Nirit Peled‬‬

‫[‪ ]7‬מייקל בלום‬

‫‪[7] Michael Blum‬‬

‫פטר‬ ‫אֹוטמר ֶה ֶ‬ ‫ָ‬ ‫[‪ ]8‬ג'וזף‬

‫‪[8] Joseph Otmar Hefter‬‬

‫[‪ ]9‬חיה רוקין‬

‫‪[9] Chaya Ruckin‬‬

‫[‪ ]1‬نوريت شاريت‬ ‫[‪ ]2‬رونني إيديلامن ويويل خروميشنكو‬ ‫[‪ ]3‬ميليسا شيف‪ ،‬لويس كابالن وجون كريغ فرميان‬ ‫[‪ ]4‬ياعيل برتانا‬ ‫[‪ ]5‬آيف بيتشون‬ ‫[‪ ]6‬ملكيت شوشان ونرييت بيليد‬ ‫[‪ ]7‬مايكل بلوم‬ ‫[‪ ]8‬جوزيف اطامر هيبتري‬ ‫[‪ ]9‬حايا روكني‬ ‫[‪ ]10‬ايفي وامري‬ ‫[‪ ]11‬ميخائيل زوبرانري‬ ‫[‪ ]12‬اريئيال ازوالي‬ ‫[‪ ]13‬إلعاد لروم‬

‫[‪ ]10‬אפי ואמיר‬

‫‪[10] Effi and Amir‬‬

‫[‪ ]11‬מיכאל ז'ופרנר‬

‫‪[11] Michael Zupraner‬‬

‫[‪ ]12‬אריאלה אזולאי‬

‫‪[12] Ariella Azoulay‬‬

‫[‪ ]13‬אלעד לרום‬

‫‪[13] Elad Larom‬‬

‫אוצרים‪ :‬אודי אדלמן‪ ,‬אייל דנון‪ ,‬רן קסמי‪-‬אילן‬

‫‪Curators: Udi Edelman, Eyal Danon, Ran Kasmy-Ilan‬‬

‫סיוע מחקרי‪ :‬הגר אופיר‬

‫‪Research Assistant: Hagar Ophir‬‬

‫أمناء املعرض‪ :‬أودي إيدملان‪ ،‬إيال دانون‪ ،‬ران كاسمي‪-‬ايالن‬ ‫مساعدة بحث‪ :‬هاجر أوفري‬ ‫ترجمة للعربية‪ :‬ياسمني ظاهر‬ ‫ترجمة لإلنجليزية‪ :‬نافيه فرومري‬ ‫تحرير لغوي للعربية‪ :‬ياسمني هليفي‬ ‫دعم جرايف وتصميم‪:‬‬ ‫جاي سجي‪ ،‬افيحاي مزراحي‪Shual.com -‬‬

‫תרגום לאנגלית‪ :‬נווה פרומר‬

‫‪English Translation: Naveh Frumer‬‬

‫תרגום לערבית‪ :‬יסמין דאהר‬

‫‪Arabic Translation: Yasmeen Daher‬‬

‫עורכת לשונית עברית‪ :‬יסמין הלוי‬

‫‪Hebrew Editing: Yasmine Halevi‬‬

‫תפישה גרפית ועיצוב‪:‬‬

‫‪Graphic Design & Concept:‬‬

‫גיא שגיא‪ ,‬אביחי מזרחי ‪Shual.com -‬‬

‫‪Guy Saggee, Avihai Mizrahi – Shual.com‬‬

‫‪‬‬

‫המרכז הישראלי לאמנות דיגיטלית‬

‫‪The Israeli Center for Digital Art‬‬

‫רחוב ירמיהו ‪ ,16‬חולון ‪03-5568792 /‬‬

‫‪16 Yirmiyahu St. Holon / 03-5568792‬‬

‫שעות פתיחה‪ :‬ג'‪ ,‬ד' ‪20:00-16:00‬‬

‫‪Gallery hours: Tue, Wed 16:00-20:00‬‬

‫ה' ‪ 14:00-10:00‬ו'‪ ,‬ש' ‪15:00-10:00‬‬

‫‪Thu 10:00-14:00 Fri, Sat 10:00-15:00‬‬

‫املركز اإلرسائييل للفنون الرقمية‬ ‫شارع يرمياهو ‪ ،16‬حولون ‪03-5568792 /‬‬ ‫ساعات االفتتاح‪ :‬الثالثاء واألربعاء ‪,20:00-16:00‬‬ ‫الخميس ‪ ،14:00-10:00‬الجمعة والسبت ‪15:00-10:00‬‬

‫‪www.digitalartlab.org.il‬‬ ‫‪info@digitalartlab.org.il‬‬