Goossen van Vreeswyk - De Roos en Lelye der Koningen, 1689 by gnosisclassics

Over dit boek Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken. Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn. Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u. Richtlijnen voor gebruik Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automatisch zoeken. Verder vragen we u het volgende: + Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden. + Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelheden tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn. + Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet. + Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng. Informatie over Zoeken naar boeken met Google Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken op het web via http://books.google.com

/ /

R O OS en L E LY E. -

D eR

* * * * Ay

KONINGEN, Waar in gehandelt wert de Landinge der Armeé in Engelant.

De Rijkdommen der Metallen,

en de bewerkinge der ſelver door de Konſt des vuyrs, ook de kentekenen der Geſteentens, haere gangen en natuyre, en wat voor Medicyne daar uyt gemaakt kunnen worden - waar van de oude Philo -

ſophen hebben geſprooken.

DooR

GOOSE van VREESWYCK, Bergmeeſter, Mineur en Vuyr-werker van fijn Majeſteyt van Groot-Brittanje. T

In 's Gravenhage, by Harmanus Groenhout, Boeckver kooper op de Cappels brugge, 1689.

5 -

Pſalm 72. vs. 1.

O Godt, geeft den Koningh uwe rechten, ende uwe gerechtigheyt den Soon des Koninghs. N

,--,

r-r

-1.

- --

* --

*-*-

') r

-r

4 - t

V-A

k --

's -

AV-

* * -

r - , A

r ſ-,- J- V

* -

- we

*-*

- - -

-,s

* *

t - - -

--" -

*, e

twt

* .

! A

AAN sYN M A JE S TE Y T

WILHELM de III, Koningh van Engelant, Schotlant

•

Vrankryk en Yerlanidt, Erfſtadthouder van : -

Hollant en Weſtvrieſlant, &c. &c. &c. LA bri C -

- Tr, ºf -- - --

v, "W Y, - Iſ

* * *

Cº .

- r - - # : : : : :' : - : - oh of- er . .to. - . van. u. . . -. Loo ja ! .- ,, . S I R E : - oo' v . -

Y leeſen inde gedenkwaerdige Hiſtorien ,

# #.

hoe dat

Raymundi Boek Li lium beſchreven heeft, by Koning Eduardus, waer in gehandelt wert, hoe dat hy ſooveel Silver en Gout in Enge

lant uyt de Aerden heeft gebracht, dat den Koning daer door een machtige Scheeps Vloot heeft uytgeruſt, waer mede hy Vrankryk heeft ingenomen, ſo al de Weerelt bekent is. Vorderleſen wy in 't Boek der Chronijken, Cap. 19.vs. 27.

dat de Koning Salomondeſe Konſt ook bemint heeft, waer in wert verhaelt, dat dito Koningin Jeruſalem het Silver in over

vloet heeft gemaekt, als de Steene der Straten, als ons in de H. Schrift verhaeltwert. Soo dat deſe Konſt der Berghwerkers

is van alle Koningen, Vorſten en Monarchen voor de grootſte der Wetenſchappen is gehouden. Nu dan, dat ik dit kleyne preſent aen UWE MAJESTEYT voordrage, is, om dat ik met UWE MAJESTEYT in't - O

A 2

Weſten

Weſten van Engelandt zy aengekoomen, en eenige Bergh werken ontdekt, ende bevonden hare rijkdomme van Metal len.

- -

Soo is 't, dat ik UWE MAJESTEYT voordragen deſe ſaeken der Bergh-werken doch in acht te nemen , dewijle het Domeynen SYN MAJESTEYT toebehoorende, om

dat Hy is Koning des Rijcks, en Erfgenaem van dito Domey nen, en wat daer aen dependeert. En hoewel geen menſch volmaekt kan ſijn, om de onderaerdſche Rykdommen der

Berghwerken te ſchryven; ſoo hebbe ik nochtans voorgeno men UWE MAJESTEYT te recommanderen, het Ryk der Minerallen die in Engelant verborgen ſijn. My dan geport en gedwongen vinde, om UWE MAJESTEYT aen te ſpreken in myne Moederlijke tael, en reden van myn werk te ge ven; ſoo hebbe ik het ſelven door den druk aen UWE MAJESTEYT opgedragen, verhoopende dat het ſelve aen genaem ſal ſijn. Godt wil geven dat UW MAJESTEYT

regeeren magh met glorie in nv Rijck, I

U WE - - -- -

j .

.. . . .. . . . . .

| | |

' - ' .

. .

MA J E S TE Y T S

" ,

----.. '. --•

, Onderdanigen Dienaer | | *. .

zº

.- . . . .

. r

. . -

.. . . . .

| c', ' -

, , ' .

- - - --

Goose van vR EEswYCK,

| 4.

J : '

Berghmeeſter. : : : : 3 R'.

Copie.

Copie, YNE H OOG HEYT ordonneert hierme de Gooſe van Vreeswijck, Mr, Berghwercker, omme ſich te laten employeren ontrent het Mine

ren, ende in het ſtuk van het Vuyrwerk, of ande re Occaſien, waer toe hy bequaem zal werden ge

oordeelt voor de aenſtaende Expeditie. Gedaen in's Gravenhageden6 Očtober 1688.

G. H. PRINCE doRANGE. re ordonnantie van syne Hoogheyt

"e"#Ns.

Pag 6 De

Roos en LELIE

KoNINGEN. Et ſchryven der boecken neemt ſelden by Philoſophen een eyn de, om dat ſy de regel der natuur beminnen, en de wercken

der gedane dingen bekent maecken, ſoois't dat ick nu voor

genomen hebbe te beſchryven het geene iny is voorgevallen in

de jaren 1688. en 1689.

Alſoo ick den 9. October in 's Gravenhage 1688. ben voor Mineur, Bergh-meeſter , Secrete Vuurwercker aengenomen van fijn Koninck

lijcke Hoogheydt, om in deſe drie ſaecken der konſt, gebruyckt te wor den, na den tydt mochte voorvallen. Nu dan aengenomen zynde, ben ick met ſijn Hoogheydt na het Weſten van Engelandt gereyſt, met een machtige Vloot van groote Schepen, ontelbaer, weer mede wy zyn gelant in de Torbay, doen is zyn Konincklycke Hoogheydt met het volck dat met#

was, na Exeeſter getrocken,

# de # Stadt ## in het

Weſten van Engelandt gelegen, en aldaer ſijn poſtgevat, waer hyaen ſtonts een

# # heeft in 't Caſteel, van de ſaecken die hy

uyt Hollandt had mede gebracht. - - - Als nu alles in ordre geſtelt zynde, is ſijn Hoogheydt met al fijn volck -

trocken, na het Ooſten, alwaer dat de ſchoonen dageraedt haer oor pronck neemt,ende gevonden hebbende de ſchoone Roos van Aurora, die beſtoocken was met witte Lelien, ſoo is 't dat deſe Roos verwelckt zyn de, door het ſap der Lelien ende haer quaden ſtanck, was genootſaeckt eenige verquickingh te ſoecken, byfoo verre ſyharebladeren wilde hou den, die door de ſtanck der Lelien waren ten dele al verrot. Soois't dat

deſe Roos van Aurora heeft het ſap van Orangie tot haren Koninghuytver waer door de quade ſtanckder

kooren, boven alle ſippen der aerden, : 'J,

der Koningen,

Lelien is verdweenen, en de Inwoonders des Landts ſingen Halelujah, dus veer van de ſaeck.

•

Exceſter is een Plaets ofte Stadt ſeer inwendighberghachtigh van ſtraten, op ende neder gaende, ſoo dat de ſelve ſeer ongemackelijck is om te ge bruycken. Hare gronden daer deſe Stadt op gebouwt is, is niet anders als een roode aerde ofte ſteen, een natuur der mineralen, daer niet aen is te twyffelen, want ick een myle van die Stadt, een Bergh-werck hebbe

ondeckt van Loot, ſeer ryck van metael, foodat het 1oo. pont minerael houdt 6o-pondtgoedt Loot, ende deſe 6o.pondt Loot is dan noch 2.loot Silver in, ſoo dat het ſelve een groot ende ryckwerck is, daer in veele duyſende mede kan voort gebracht worden alle jaren, want ick het ſelve hebbe door de konſt des vuyrs geprobeert, alſoo ick tot Exceſter een Smelt-oven had opgerecht, in 't huys van den Biſſchop van die Stadt, welcke my dat niet mochte weygeren, om dat ick deſaecken voor den Ko ningh in zynedienſt was, om diergelijcke ſaecken in 't werck te brengen. Vorder is er noch een andere plaets 6. mylen van daer, alwaer een Tin bergh-werck is, het ſelvenhout een pondt Tin, 6.ſtuyversaen Silver, ſoo dat het ſelve een rijck bergh-werck is, dat veel duyſenden kan uytge ven voor den Koningh, want het ſijn Domeynen die den Koningh toe

behooren, daer geen andere Heeren over te ſeggen hebben, dewyle hy is Heere des Rycks, ende alle bergh-wercken hem toebehooren. In de Provincie van Cornwal, in 't Weſten van dat Koninckryck, zyn de Loot en Tinbergh-werck in overvloedt van Silver en Gout, want

men ſiet ſelden Silver of 't heeft altydt Gout in, want deſe twee metalen fijn als Man en Vrouw te ſamen in de bergen, alſoo is't met het Yſer en Koper, des gelijcken is 't met het Loot en Tin. Soo is 't occk met de kley ne mineralen, als daer is den Antimonium en Arſenikum, de Vitriool met

de Swavel, de|Salpeter met de Aluyn, de Sal-armoniack met het gemeen Sout, Wynſteen Sal-gemma, dit ſijn nu de overeenkomſte van metalen en mineralen met hare Souten in een natuur, die deſe kent, magh hem wel voor een Meeſter roemen in de konſt der Philoſophie, want hierin is ver

borgen daer veele na ſoecken, ende van duyſent niet een het rechte licht der nature te ſien krygen.

De Stadt Exceſter is de eerſte fondatie, gedaen van de AEgyptenaren, die door het roode Meer waren gekomen, ſoo als my daer is verhaelt van

oude Borgers der ſelverplaetſe, het welck myn geen kleyn geloof gaf, omdat de naem van deſe plaetsjs Exceſter genaemt, ende van de oudtheyt deſe naem heeft bekomen. Deſe

'De Roos en Lelie

Deſe Stadt is veele hondert jaren voor Londen geweeſt, ſoomybe kent is gemaeckt in dito plaets, oock ſoois die plaets gebouwt op heuvel achtige delen, na de natuur der plaetſen, ſoo dat ſulcken Stadt met ge welt niet en is te dwingen, indien de Inwoonders haerſelven niet goedt willigh willen overgeven, want daer ſijn Straten daer qualijckmenſchen konnen opklimmen, ick liet dan ſtaen de Paerden: de koophandel die

daer het meeſte omgaet, beſtaet in Wolle Laeckens, die ſijn daer in over vloedt, ende worden in alle Landen over de Zee geſonden met groote

Schepen, de Revier die beneden de Stadtloopt, neemt zyn uytganck in de groote Zee, het is een aengenaem, luſtigh en berghachtigh Lant, ver ryckt met mineralen.

Onſe Konincklijcke Hoogheydt heeft niet alleen de outſte plaetſe van 't Weſt-Engelandt ingenomen, maer oock het rijckſte der minerale gronden, alwaer de ſchat der ſchatten verborgen is, waer van de oude Philoſophen gehandelt hebben, ſoo dat ick U E. geen fabelen verhale, maer de oprechte waerheyt in dit Boeck. Dit is dat mijn bewogen heeft deſe ſaecken te beſchryven van Engelants reyſe, die ick gedaen hebbe in myn oude dagen, alſoo ick nu ben in mijn 63.jaer mijns ouderdoms, ende met de machtige Scheeps-Vlootuyt Hol landt gereyſt, met ſijn Konincklijcke , ende Engelandt heb

be ingenomen ſonder bloet te vergieten, ſoo is 't dat ick niet en magh voorby gaen de edele Hiſtorie van den Koningh Eduward, dat nu om trent is geleden 16o, jaren, die met een machtige Vloot Schepen in Vrank ryck is gevallen, en heeft dat ſelve Koninckrijck ingenomen, waer van

de ware Hiſtorie getuygen, en dit heeft hy gedaen door de macht van gelt, dat hem ter hant gebracht worde doorden beroemden Philoſooph Raymundus, die hem ſoo veel Gout hadt uyt deraerden voortgebracht, alwaer't dat hy een Vloot van acht hondert Schepen mede heeft uytge ruſt, ende gants Vranckryck heeft ingenomen, en de alſoo van dito Rijck is Heeren Koningh geworden, nu de ſaecken van 't innemen van 't Rijck

van Engelandt te beſchryven, is mijn doen niet, alſoo ick om dierge lijcke ſaecken aldaer niet benaengekomen, maer te verhalen van de ſaec ken der mineralen.

Het Tinbergh-werck is hier vooren verhaelt, hout het pont 6.ſtuy vers aen Silver, ende als 't op de ſmelt-plaetſen wort verkoft ſoomach 't

niet meer gelden met Silver en alles te ſamen dan 7. ſtuyvers. Maer ſoo een konſtigh Meeſter daer over komt, die weet het Silver daer

- *

der Koningen &

daer uyt te , en de Tinte behouden, die dan alle de onkoſten be taelt, en alſoo het Silver voor niet kan hebben, doch hierin is de konſt, dat de ſmeltinge niet gedaen moet worden door de gemene manier, als daer te Lande, maer moet op de Philoſophſe wyſein 't werck geſtelt zijn, namentlijck door 't water van de oude Saturnus, die heeft de macht om

Jupiter te ontleden, en de fijngout geel hert in 't openbaer te brengen, want Jupiter is de eerſte Tafelin't Rijck der mineralen, die door Mercu rius fijn voortgekomen, NB. dat is te verſtaenuyt een reyne &, alſoo dat dat de metalen hebben wel een Mercurius in, maeryder beſonderin de Datuur,

Het is dan waerachtigh dat alle metalen voortkomen uyt Swavel, Sout en #, doch d'een is veel reynder als de andere, alſoo dat men die in acht

moet nemen, in wat natuur die de baer-moeder heeft voortgebracht, want ſoode Vader is, alſoo is oock Moeder van de ſelvenaerdt.

Ick ſchryve dit niet als van hooren ſeggen, ofte uyt andere hareSchrif ten geleſen te hebben, maer my is dat bekent door de konſt desvuurs, en niet anders kan men tot deſe hooge wetenſchap komen, want de konſt ende deſtydt maeckt de Meeſter, in myn Boeck genaemt het Cabinet der mineralen, hebbe-iek geſchreven van de natuur der geſteente, ſooickſe

in Weſt-Indien gevonden hebbe, ſoo dat wy hier daer niet van ſullen ſpre ken, maer alleen wat myomtrent in Engelantis voorgevallen doenickdaer ben geweeſt.

** *

In myn Boeck de Goude Leeuw, hebbe ick geſchreven om de Spiri tus # voort te brengen uyt alle metalen, ſonder gewelt van vuur, ':alleen *--- ,

door de konſt der Philoſophie.

In de Roode Leeuw is beſchreven het ſmelten der metalen, van den

grondt of, en ſoo ick daer door figuren hebbe voorgedragen in dat Boeck.

In mijn Boeck de Groene Leeuw, is van de kracht der Souten voor

geſtelt, wat die konnen doen in de komſt der metalen en mineralen, In mijn Boeck het licht der Maen, ofteglans derSonne, is gehandelt van de Slach-roede, om alle mineralen mede te ontdecken, die in 't aerdt

ryck verborgen zyn, en alſoo de ſchatten der onderaertſche gewaſſender mineralen te bekomen.

In 't Boeck genaemt de Silvere Rivier, ofte Koninghs Fonteyn, is ge handelt van het A. Q-van Eſ, het welcke gemaeckt wordt door de goede Jupiter, met ſijnen Broeder die het water maeckt. 1 -

- -

De Reds en Lelie

In mijn Boeck genaemt het vervolgh van de Goude Leeuw, dat in Zee

landt is gedruckt, wordt van de eerſte materie der metalen gehandelt, oock van de natuur der ſelven, ſoo dat ick nu hier daer niet van ſpreecken en ſal, om dat ick daer opentlijck de ſaecken hebbe voorgedragen. NB. Het is inderdaedt alſoo, dat yder minerael heeft oock ſijn beſon

der Swavel en Sout, maer den Roock die van de Philoſophen genoemt wordt # is eenderley, dat is te verſtaen, als ghy een minerael in 't A brenght, ſoo openbaerdt hy fijne geeſt in de gedaente van een wittenne velofte roock, die door de komſt kan gevangen worden, wie deſe heeft ſal hem in eeren houden.

De bergh-wercken ſijn niet eenderley, want daer ſijnder die haar ver toonen als een gemeen aerde, waar in het minerael hem laet vinden in

kleyne ſtucken, deſe noemeick een veerdigh minerael, en geven het beſte Loot ofte Metael.

''E -

. Het Kooper heeft altydt het meeſte deel een vaſte geſteente daer het ge vonden wordt, ende is oock het edele Metael van Coper, het welcke het

meeſten D in heeft, om dat de natuur van 't Disgegeven ſijn banden te ſoecken in het $2, ende het Kooper is genegen tot Luna, en alſoo bemint gelijck met gelijck, want Vrouw met Vrouw geeft een natuur in de komſt der metalen.

•

Het minerael van Yſer wordt wel ſomwylen in harde ſteen gevonden, daer by men oock dan gemeenlijck de natuur des magneets vint, dat is te

ſeggen de Syl-ſteen, waer mede de Compaſſen worden aengeſtreecken, die in Zee op de Schepen gebruyckt worden, dat minerael dat deſe Steen onderworpen is, valt het meeſte Stael, ende vreedt Yſer, de reden is

om dat het Souten & de overhant heeft, en dat den Q het kleynſte deel is aen het korpus. NB. Want de Swavel geeft de buychſaemheyt, ende # de ponden, het Sout is de bant van 't korpus Vorders ſoo wordt veel Yſer minerael gevonden, dat bygedeeltens van groote bollen gevonden wordt in ſwavelachtige grondt, van een ſmerich achtige vette aerde, dit heeft in 't gemeenſchoon Yſer, om Canon van te gieten, de reden is om dat de Swavel en Sout by Mars de overhant heeft, ende Mercurius het kleynſte deel daer in is.

Hier vooren hebbe ick gehandelt van 24 en T5, deſe ſijn ſomwylen in een maſſa , en alſoo dat deſe twee lichamen ſijn contrarie in natuur,

het geen ſal bevonden worden als deſe twee metalen in 't ſmelt-vuyr komen, dan ſal het Loot den Tin van hem wech ſtooten, in -

# ge

a&D (€

der Koningen Gº

daente van een graeuwe afſche, welcke door de konſt desvuurs kan tot

een corpus gebracht worden: ick ſoude de geheele handelinge van dit ſtuck wel beſchrijven, maer om deſeſaeckſoo moet het tot een konſtbly ven, en ſoo is 't de reden niet verder daer van te handelen, oock die geen meeſter is in de kamer houden. " "

van 't vuur,

moe fijnhan en van 't werck #2 en ºoft Ino be they

De ſcheydinge van de metalen, is een van de heerlijckſte konſten, in ſonderheydt het Koper van 't Gout en Silver te ſcheyden, niet door ſterc ke wateren als de Meeſters in gebruyck hebben, maer door een Philo ſoophſche ſcheydinge, door den drogen wegh, als daer is door Loot,

Salpeter, door Swavel, en diergelijcke konſt-ſtucken, waer van ick op een andere tydt ſal handelen. - in To: ti. J rioov. ,

Het Tin-minerael van den Arſenicum te ſcheyden, is een andere ma nier, ende wort gedaen door de komſt desvuurs : -Het minerael van Loot wort van den Arſenicum en de Antimonium ge

ſcheyden door gi, ofte diergelijcke ſaecken ofte ſouten die de natuur van Venus hebben.

,,GZ1 : ' >

iſ, zº

z... 2 :,, . . . . . . . . .

-n

Het minerael van Yſer en Koper, dat van een te ſcheyden, hebben an

dere Meeſters van gehandelt, valſhoick hier daer niet van ſpreeckenſali om dat de ſaecken door ſchrijven ofte leſen van een Boeck niet konnen geleert, worden, meer moeten u onderweſen worden van een getrouw Meeſter der konſt, die ſeer ſelden ſijn te vinden, want die de natuur der minera

len en Bergh-artſen onbekent is, behoeft hem in deſekonſt niet in te laten,

aan- -:

dus verre van die ſaeck. Te:w

.8i Vºſ

Berghſkomſ

Liefhe

Mijn goede Vriend

dºor

bbers der ick.be-, t, en en te:# veele ſich inbeel den dat 'deſe konſt #

worde,n,enſoadatheeft gedach geleertet dragen edtn als t myn 't mytgo voor voldht regele met korte . reden alhier |JE. -

- --

- -

te 2: 31°C t ord

ºr dº

-1- vr

“

- - -- -

- vr

. er - o . : :

e ... ! . ' Toºl is ' - - - - - - tºt 122u - :

: : : 's HET ct. # 1.

. : u ºntw . , , : : La A : dit

tº : ' - ' - - - - - - - - - - - - - - - - .e'.- - - - - -- - - - - - -- " "

-- - - -

a 37e in Honoli,

ai.'s - nove,

- - - - - - - - 'ziºn: nee zz, Bitto: ob 18 zº

"Vis BUR

• r -

De Ross en Lelie

- ---

- - - -

* *

. . . .

. T-T f: : :

:' '

Van de Koleuren en Verruwenaller Metalen, Mi neralen, hare artſen en hare geſteente: oock van kley ne Mineralen, ofte hare gedaente derbaer-moeder van de onderaerdtſe ſchatten der verborgene

gronden, om die tekeeren kennen, yder, , . . . '-

ſijn weſen.

" -

t *

-, tv

NU danyder Minerael ofte Arts, heeft ſijnbyſondere koleur, doch kN altydt tweevoudich in t aenſien, het een is inwendich, en wordt door de komſt voortgebracht in 't openbaer. .t i- tº --

- Het uytwendige dat U Ein't eerſtenia vertoont, ſno het uyt deraer den komt, is door 't vuur verandert, en fijngedaente is voorby, ſoo van van de koleur als geſteente. * . . . . . . 1 º V .. . . - Al is 't ſchoon dat het rouwe corpus der mineralen verſcheyde ſy, met onderſcheyde koleuren, dat is het Gout ſijn geel, NB. maer het minerael is doncker kolear. dº 3 to2 T. sh 126 oX not ( new legt en e *

r: Het mideraet van Silver is gemeenlijckuyt denpairper ofte Gaffer-ko - leur, en de met meerder verruwen.

Zº 2 :o 59stinſſºn tooi, na 22: oh 1th,

Het Koper is gemeenelijckgroen, oſtcdonckergroen, ende meer anº dere koleuren, hierom moet men Venus voor de moeder der koleuren houden in 't minerale Ryck, ende oock inderdaedt is :« 2 ,

NB. Vorders ſijnder noch 3. metalen, waer nk dat alles ſijne loop

volbrenghtig ſooby dehmenſch, alsoockaenden Hemel en e n . "Want #wbight g?, en Venus volgh Q, en Solvolghtd, en Mars volght 21, en Jupitervolghtf5 , en Saturnus volght &# . t...biow 31-22,3 )' Q G) dº 2: fy ſº a 3 En: na 5 2: gc Dit is de Tafel der metalen die haer natuur volgen in de geboorte der aerden, want uyt de Swavel van Koper, ſijn alle metalen voortgeko # in 't Aerdt-rijck, dat de baer-moeder is van alle gewaſſe dingen der aCIGIC.

Welcke moeder onderhouden wordt door het Hemelſe onſichtbare

vuur, dat in 't aerdtrijck een lichaem aen, en dan aen ons komt te ver

tonen, als in ſouten en mineralen, ende in menigerhande Artſen, die door de komſt tot een metael gebracht ſijnde, welcke tot dienſt der menſchen

#ajianentº:

s a

Vor

der Koningen. -

13,

, Vorders het minerael van Loor, is bynaſoo een koleur als de Antimo nium,doch niet ſo ſtreepachtig als dºkmaer als 't Loot-minerael met ſpricke len is vermenght, dan is 't een teycken dat het Silver houdt, ſooickſelver bevonden hebbe in Engelandt. -- Het minerael van den Tin, is een koleur als den Arſenicum, blincken de, doch niet recht klaer, maer wat na den gryſen, deſe valt veel in 't Weſten van Engelant, alwaerick ben geweeſt voor den Koningh Wilhel ,

mus, in den jare 1688. en 1689.

. . . .. . ' ' ,

Vorders van andere kleyne mineralen, en merkaſien ſijnder in over

vloet in dito Koninckrijck.

Van de

# der onderaerdtſche

lichamen, ſoodie gekent worden door haer bewe -

ginge van onderaertſche vuur. .

. .

D# geeſt der mineralen en metalen ſijn in 't gemeen 4 die haer vertoe A7 nen, ſoo # dach 2, ende 2, in der nacht, ofte een mede van de nacht, waer op dat men ſien moet hoe die hem vertoont.

Het eerſte dat voor de hant komt, kan niet beter bekent worden, als dat het ſelve uyt ſijn mineralen geſmolten wort, dan is men verſeeckert -

van de faecken der mineralen.

. .

. . . .

De oude mannen hebben ons 3 koleuren voorgedragen, die ſyuytge vonden hebben in 'tteecken van de Regenboogh, welcke oeck ſomwy len onsaen den Hemel vertoont wort.

n Eeckoleur of verruwen ſijn deſe, als geel, groen, roodt, met een

kleyne wyde ſtreep tuſſchen beydens, dat de onderſcheydt maeckt der koleuren. e arts :::) - " " . . .

'- - - - - - -,

'-s

- -- -

- Tº

Ende deſe koleuren worden van de Philoſophen genoemt de moeder des lichts,2 die doorſijne magneet alle onderaerdtſe geeſten tot hem treckt, ende die deſe kan vangen, en tot een olye ofte ſienelijcke, lichamelijcke zecken kan, die ſal mogelijck geluck roede wel heb

n, daer door hy alle konſten der mineralen wel ſalkonnen uytwinden, en 'deſe koleur ſal in Venus verborgen fijn, omdat haer Swavel is de moe der aller mineralen,

. . . .

(! .. .

| | |T ,, ,

- Nu dan de geeſt is de Swavel der onderaerdtſe geeſten, ſoo'tuyt het minerael voortkomt , 's: - a 'ei. an 2', is t ... . . --

- - - --

B 3.

-- -

De Roos en Lelie

Hy is oock de Mercurius der oude Philoſophen, die van veele geſocht wordt, en van veele niet wort gevonden, rDe witte koleur ofte geeſt, ſooons vertoont wort, wijſt aen de natuur -

van witte metalen, als daer is)2 5 &.

De roode koleur ofte verruwen, vertoont ons dat Glen & voorhan den ſijn.

. . ... . . . . .

" , " >

Vorders de geele ſwivel vertoont ons dat het Gout voor de hant is. : ,'' Soo de geeſt-moeder kleyn is, ſoo is men verſeeckert dat de mineralen goetſijn, is deſegeeſt ſuptiel, dus tereynderisoock het minerael. Maer ſoo deſe geeſt grof is, dat is een teecken dat de metalen oock grof ſullen ſijn, ſooick bevonden hebbe. Is de moeder wel geſlooten, ſoo is men verſeeckert dat er oock goede vruchten voor handen ſijn, alste ſien is aen de vrouw, de welcke het zaedt ontfanght van de man, even al eens is 't oock in 't Ri ckdermineralen, -

want de Swavel is de man, de Bergen ſijn de moeders die ons de vruchten voortbrenght, verſtaet ghy dat wel gy groote Heere Doctoren en Bergh meeſters die haer ſoo veel beroemen in deſe konſt. | | 75' Want doordeſe Swavelachtige damp, machfijn ſobhy wil, hy wijſt

ons aen dataen er den mineralen handen ſijn, hy alle de 7e Planeten, Hemel voor ons vertoont." #?.t!alſoo 22 ary , teeekens 2, 3, 12F * *

* *

is 's ºf r. - - - -u zº : : :: 1t4

's. - - - - - - -

Regelen en natuyr, ſoo tot het ſcheyden der "' -

mineralen, en hoeſe gebruykt worden in deſe konſt-,onov, - ,

H## der Bergh-mineralen,

er -

| E

o al

die uyt het geberghte gehonºren

'fijn, endeaen de Meeſter gebracht moet worden, om door de komſt des vuyrs te proberen, ſoo worden deſe navolgende ſtuckendaer toegen bruyckt als volght. - - Ten eerſten, 't koocken door ſcherpe Logen. ''z. Door Smelt poe ders; 3. Door de Metalen. - 4. Door Souten van Alckaly. 5. Door 't Libor-gelito 6. Door geſmolteSout. 27. Door Glas-galle. 8. Door -

't SoutGemma. 9. Door d'Antimonium. ro." Door Swavel. 11. Door

Wijn-ſteen. - 12. Door Sout van Kalck. In de natte weghis dit als volgt, 13. Door A. Q. Forten.

14. Door A. QS Regius. 15. Door geeſt

van Souten. * 16. Door geeſt van Vitriool, ende meer andere ſmelt

ſaecken die door de mineralen voortgebracht worden, konnen de mines .

rale

der Koningen, 3 75 rale Artſen gehandelt worden, en tot een reyne torpusgebracht worden. Door een geeſt van Souten kan men deſe 3. Q X) Oyder beſonderon derſcheyden, oock uyt Sant trecken, ſoo datyder beſonder is, als Q en ), deſe moeten dan door 't water geſcheyden worden, door harreygen natuur, dat is, als een minerael daer ſy Gout, Silver en Koper, deſe dan in een Sout-geeſt geopent, het Silver en Koper in de Sout-geeſt is, ende het Gout valt op den bodem van 't het Silver en Koper blyft in 't water, en als ghy dan het Silver uyt het water hebben wilt, ſoomoet ghy ſtucken van Koper in leggen, dan valt het Silver uyt het water op de gront van het glas, en het Koper is dan in de Sout-geeſt, die dan door

Yſer daer uyt gebracht wordt, welcke dan door een wint, of en tot een metaelkont ſmelten, en 't is het alderbeſte metael van 't Koper. *

Om het Gout en Silver te ſcheyden door een D

Philoſoophſe manier, is dit volgende,

A# ghy hebt Gout en Silver dat onder een is,

en de wilt dat van mal

** kanderen hebben, ſoo gebruyckt deſe navolgende manier, ſoldeert

U metalen in een A. Q. van Sout-geeſten gemaeckt, ende ſooſal het Sil ver uyt het water vallen, ende het Gout ſalin de Sout-geeſt ſijn, dat dan door een gecalſeneert Sout van Wyn-ſteen daer uyt kan gebracht worden, dat ſelve moet dan wel afgewaſſen fijn met Regen-water, en dan geſmol ten, NB. by ſoo verre het ſelve niet ter degen was afgewaſſen, ſoo fout ghy daer door ſchade lijden. Om 't Loot van Tin, en de Tin van 't Silver te ſcheyden, is een heer lijcke konſt, en de geſchiet door de kracht des vuyrs, en niet anders, want

die geen Meeſter is van Fulcanus, moet deſe mineralen met al met vreden laten, want ſy verbranden lichtin't ſmelt-vuyr, ſoo dat er niet veel van te voorſchijn komt, deſe ſcheydinge wort gedaen door calfeneringe des

vuyrs, dat bedeckt is, ſoo bekomt men aſſche van Tin, ende het Loot heeft dan al't Silver in, dat men dan op de teeſte kan aflaten gaen, ſoo blyft het Silver klaet en reyu ſtaen, tot een goet metael. Noch is er een andere ſcheyding, die door de Souten geſchiet als volgt, -

dat ghy tot het minerael neemt, ſooghy ſoeckt te ſmelten Salpeter, Wyn

ſteen, Glas-ſout, deſe onder een gevreven, gelijcke deelen de Souten, van deſe neemt 3 deelen, een deel Tin-mineraelende ſmelt het onder “# --

'De Roos en Lelie

't 6

in de Wint-oven, ſooſal daer een ſcheydinge komen, en het Tinſalreyn ſijn: tot een Gout metaelluſtigh om te ſien, dit ſelve metael wort op de

voorige manier dan gehanteert, om het Silver daer uyt te brengen, tot een goet metael. C. a. Soo men 2j wil ſmelten in de Sticht-oven, voor 't geblaes, ſoo moet men de Swavel eerſt daer aftrecken door een ſoet vuyr, ende als ghy dat niet en doet, ſooſal u minerael in 't vuyr vergaen doorſijneygen Swavel, die hem verbrant tot glas ofte ſlacken.

Het minerael van Yſer, daer Koper onder is, ſijn ſeer moeyelijckte ſcheyden door de gemene wegh , ſoe dat deſe metalen ſijn als Man en Vrouw die malkanderen beminnen, deſe moeten door een Sout, ofte

Soute-loogh van malkanderen geſcheyden worden , dat yder beſonder blyft, waer van ick in mijn Boeck het Cabinet gehandelt hebbe, hoe dat ghy dat in 't werck ſult ſtellen na de konſt.

'Nu ick ben handelende van Mars, ſoo moetick noch voordragehop wat voor een manier dat ghy de Solverdaer uytkont krygen, die in vele kranekheden dienen kan, ſijn bereydingh is als volght. Neemt Yſer-vyl en beſtrijkt det met A. Q. van Sout, en laet langh leggen tot alles is verroeſt, dat ſelveſal in gediſteleerde Aſyn geſol veert worden, dan door een papier gediſteleert, hier in ſal Sal-armoniack geſolvcert ſijn, en dan teſamen gediſteleert, tot alle de vochtigheytisaf getrocken, tot alles is droogh, daer na geeft ſterck vuyr, ſoo ſubtiel

werdt de Solver op ſoo geel als een gemene Swavel, met veele koleuren, dat 't een luſt is om te aenſchouwen, hier naſolveert dit op gedreve Sout in gemeen water, ſoo ſal de Swavel ſich van 't Yſer ſcheyden, die ghy

dan ſult vinden op de gront van 't glas, deſedan# ende in da Medecine gebruyckt, voor die met de roode-loopſijn gequelt, NB. oock is dit een ſchoone Medecin tegens de vloedt der vrouwen, ende hare moeder-ſpel. L

NB. Dit Solver van Yſer kan door een geeſt van Wyn noch hooger gebracht worden, ſoo dat die ſijne krachten noch breder vertoont in vele

ſaecken, waer van ick op een andere tydt ſal handelen, als ickſeggen ſal wat in dit metael verborgen is.

NB. Soo het inwendigh vuyr van Salpeter, by het vuyr van Mars komt, en dan de Swavel van G), ſoo komt daer uyt een materie die alles aen ſtucken ſlaet, ſoo ick bevonden hebbe met ſchade, dit ſtuck is een

van de grootſte konſt-ſtucken in alle vuyr-wercken om alles omverrete Were

der Koningen.

werpen, want het is veel krachtiger als het gemeene Bus-kruyt, om dat men de geeſten heeft van 3 en G) met het koude vuyr van Salpeter, die een tegenſtrijdende nature is van 't G) en d', ickſoude noch veel meer van deſe ſaecken handelen, maer om het quaet dat daer door kan uytge werckt worden, moet ick ophouden van deſe ſaecken verder te ſpreken.

Om g vand' te ſcheyden, is 't volgende deel. NB. Koperminerael daer onder cſ is een Gallenus, deſe ſal met gemeen Sout geſmolten worden, ſootreckt het Sout het Yſer en Gallenus, en het Koper is dan reyn, ende in de ſlacken is dan het Yſer en Calmus, die dan door gemeen water konnen geſcheyden worden van 't Sout, ſoo dat ghy dan het Yſer beſonder hebben komt tot u gebruyck.

Van't Silver en Koper te ſcheydenuyt hare mineralen. Door A. Q. Forte worden deſe twee metalen uyt de mineralen ge bracht, en yder een beſonder beſcheyden na de konſt, dan tot een cor

pus geſmolten, waer van in mijne andere Schriften is te leſen. Door gemeen Sout, dat met een geeſt van Souten is aengemaeckt, ſcheydt het Silver van 't Koper, dat gy dan met gemeen water kont ſchey den, ſooick bevonden hebbe.

Van 't Gout, ſoo men fijn Sant, ofte mineralen door de natte wegh heeft getrocken, is deſe handelingh. Sant ofte Steene, het ſy mineralen, worden door een geeſt van ſoutenaenden dagh gebracht, en met geſolveert Loot wort het Goutuyt A. Q. geſcheyden, deſe Kalck van de metalen afgewaſſen, met gemeen water, en dan gedroocht tot een poeder, dit dan op een Capelle afge dreven tot dat u Goutreyn ſy, en dit is een van de bequaemſte konſten om het Goutuyt Sant ofte Steen te ſcheyden.

De geeſt van Salpeter isſuur, ende heeft de macht om alle metalen me de te openen,welcke andere de Sout-geeſten niet doen, want deſe geeſt wort een Leeuw genoemt, omdat het is de ſleutel allermineralen. -

ZDe Roos en Lelie

De Feyckxſe Salpeter opent alle ſwavelachtige mineralen, als te ſienis aen de Q.

# van de Salpeter, maeckt alleſolverende dingen tot een ficxſe

De Medecin.

Door 't ſtof van Houts-kolen wort de Salpeter getempert, en tot een

ſteen, die aen de Lucht tot een Olie loopt, deſe Olie heeft de macht om alle ſure dingen in een ſoete ſmaeckte brengen.

Oock is deſe Olie een Remedie tegen 't graveel, daer veele menſchen mede gequelt ſijn, oock drijft het de urine af, ſeer aengenaemſonder pijn, oock door de tydt ſolveert fy de ſteen der blaes der menſchen, als die met ofte Wijn alle dagen gebruyckt wordt, want deor de tydt overwint

y alles.

De ſcheydinge der mineralen door Mercurius. Lle metalen konnen door de Mercurius van haer mineralen geſchey den worden, want eerſt treckt de Mercurius het Gout, en hier na

het Silver, daer na het Koper, dan het Tin, hier na het Loot, en ten laetſten het Yſer, ſoo dat de Mercurius het edelſte metael eerſt aenneemt,

om datſe van gelijcke natuur, gelijck bemint gelijck, want het Goutis

anders niet als een feyckſe Mercurius, en hierom is 't dat # met #gevan en wordt.

8 Als dan deſe minerale ſtoffen door Mercurius ſijn uytgetrocken, dan moet die tot een corpus ſmelten, dat dan een gebruyckſaem metaelis. NB. Dit is te verſtaen van die mineralen die vluchtigh ſijn, en in 't ge mene vuyr niet konnen geſmolten worden, maer moet door Mercurius aenden dagh gebracht worden, en dan door flos-poeder van Wijn-ſteen,

Salpeter, Glas-ſout en Yſer fiel en gemeen Sout te ſamen gedaen, hier

mede worden alle metalen en mineralen geſayvert, en tot een metael ge bracht, in de kleyne proeven, waer nadat men ſijn reynigingh maecken kan, om dan in de groote Smelt-oven zijn ſtaet tekonnen maecken wat het minerael kan uytgeven. "

Ghy moet dit weten, dat totyder minerael een beſondere Smelt-oven

ſijn moet, want het minerael van Yſer wordt door groot geblaes der balc ken gedreven, met gewelt van vuyr, daer en tegen het Looten Tin met middelmaticheydt van vuyr, het Koper moet geſmolten worden in een Oven die daertoe beſonder is gemaeckt, als alle de andere voorige, want -

het

* ---- --

der Koningen.

het meerder vuyr moet hebben als Tin en Loot, oock is't met meerder aerdicheyt beſet als Tin, ſoo dat de konſt de Meeſter maeckt, en niet de reden.

Daer is in de natuur geen hooger konſt te vinden, dan dat men de on deraerdtſche ſchatten kan in 't licht brengen, waer van Jobhandelt in ſijn 28. Cap. waer ons voorgedragen wort, Silver en Gout ſijn uytganck heeft, en op wat manier dat Yſer en Koper wordt voortgebracht uyt deraerden, door de natuurlijcke konſt der Philoſophie, ende die deſe manckeren, ſal niet veel meeſter konnen ſijn in de ſmelt-konſt der metalen, noch de

gronden der mineralen konnen begrypen, waerom dat het een minerael tegens het ander is, de reden is, omdat de delen van 't een meerder Sol ver heeft, het ander meer Mercurius, het derde heeft te veel Sout, en

niet veel Swavel, en daerom is 't oock licht ſmeltende in 't vuyr, als te

ſien is aen f5 die met een kleyn vuyr licht ſmelt, oock van gelijcken 2, de rode is om die ſijn lief is't meeſte deel #ende & is, een gequalificeert Sout water door de onderaertſe geeſten kout, het Yſer is een grof Sout, met aerdtachtige Swavel, het Koper heeft een reyne Solver, maer ſijn Sout is onreyn. - Nu ick ſchrijve van de natuur der metalen, ſoo heeft my goedt gedacht

eenige reden der oude Bergh-meeſters, waerom de Philoſophen hare Spreucken ſijn by te brengen, die eendrachtigh handelen, en overeenko men in de natuur der metalen en mineralen.

Ick ſegge noch eens, ſoo ghy de natuur der Artſen niet en kent, gy ſult in de konſt des vuyrs niet uytrechten, leert dan de onderaerdtſe ge waſſen kennen, waer in de ſchat der Medecinen verborgen is, is 't niet een wondere ſaeck dat men het quade bemint, dat is te verſtaen, de ydele

glorie van de gemene menſch, die meerder ſin op de ſtaet van de werelt, als op de Goddelijcke natuur, die Godt voor den menſch heeft ge maeckt, om tot de begonne ſaecken te komen, ſoo hebbe ickdeſe geleer de Mannen hare reden hier bygebracht, als nu volght. -

De Spreucken der oude wijſe Mannen. Aracelſus ſpreeckt van den Hemel, f5 is 5 )deſe f5 is anders niet als

P de regel van #, die voort is gekomen door het vuyr van den 5 en ſonder het A van den 5 kan men het Auyt de metalen en Souten niet be komen, want de 5 is de eerſte ende laetſte, hierom is die met het tº: C 2 -

& IT

De Roos en Lelie

der Monarchie van de werelt uytgebeelt, en voor een Koningh der mi neralen gehouden, om dat door hem alle mineralen, en oock alle meta len mede konnen geopent worden, op dat men alſoo de oprechte Medi cin kan bekomen voor de menſchen, en andere ſaecken in de konſt, waer

van ick in dit vervolgh noch ſal handelen.

Wie ſal my bediſputeren of de Antimonium niet is de ware materie

van de groote Medecin, ende of er in hem niet is wat wy van nooden heb ben in onſe konſt, want als ick die geopent hebbe, ſoo wordt het een deel tot onſe Luna, en het andere tot een groene A. Q: dat daer na in een rode

verandert, als een Crokusvandº. - Hierom wordt geſproocken, dat in de 5 is de koleur van 't Yſer van wegens ſijne verruwen, die in de openinge haer vertonen, als groen wort hy genoemt GB., om de geele koleur wordt hy genoemt G), om ſijne. witte koleur is hy voor O-ogehouden, om ſijne ſterre wordt hy #en) om doncker groen wordt hy Q genoemt, om ſijne ſwarte is hy f5, om ſijne glinſterende ſtralen, die in 't minerael fijn, wordtſe de hairen van de kuyſſche Jonck-vrouw van Venus genoemt. Ende deſe openinge wort anders niet gedaen als door twee vuyren, -

'teen is drooch, ende inwendich vochtig, van deſe vuyrenſalick nu niet ſpreecken.

Maer om de vrienden deſer konſt te dienen, ſoo is 't dat ghy door e en HR de openinge kont doen, waer van ick in mijne andere Boecken ge handelt hebbe.

Nu ick ſchrijvende ben van den 5, ſoo moet ick noch een wondere miſſlagh verhalen van mijne voortganck in 't werck, te weten, om hem te kalſeneren ſonder eenigh toedoen van eenige Souten, ofte andere ma terie, de labores is nu alſoo

NB. 5 kleyn gevreven op een Vryf ſteen,dan door Seve geſift,ſoo fijn als ghy ſtof en aſſchen, als 't nu ſoo kleyn gevreven is, ſoo neemt een vlacke aerde Braet-pan, en doet u poeder daer in, en calſeneert het op ſoet A, ghy moet in 't calſeneren altydt u poeder met een yſere Lepelom roeren, en als 't tot bollen begint te loopen, ſoo neemt het van 't vuyr, ende ſtampt het kleyn, ende dan al wederom gecalſeneert, tot driemael toe, tot dat de materie begint graeuw te ſchijnen, en niet meer en roockt, ende dan is die wel gecalſeneert. NB. Als ick deſe materie nu alſoo gehanteert hadde, na de leer der

oude wyſe Mannen, die leeren dat men daer uyt een glas konde maec ken,

der Koningen.

21'

ken, ſoo hebbe ick dat ſelve voor een Smits Blaes-balck gebracht, ende 't heeft niet willen ſmelten, alſoo ick beſpeure dat in de 5 een geeſt is,

die ſijn eygen corpusbeſtendighkan maecken, dit komt door de geeſt des , ſoo in den 5 verborgen is, en dat de baer moeder is van alle minerale

en bergh gewaſſen der onder aerdtſe geeſten, ſoo in Souten als andere Mercurieuſe delen. -

Het is dan ſeecker datyder minerael heeft ſijn geeſt, daer door dat ſy behouden worden, want de geeſt daer door Q is voortgekomen, kan de

konſt geen O noch Duytmaecken, maer als 't metaleis omgekeert, ſoo wordt dat ſelve door ſijn geeſt verbetert, endedeſe geeſt wort genoemt, ten andere mael gebooren 5.

De Philoſoophſe geeſt ofte & is een ander, als deſe hier vooren, dan het is de korren der minerale, dat door de ſmelt-konſt is geworden tot een

metael,hierna komt dan de GB en fijn Solver, dit is van den 4 ſoomen uyt den Ongerſe ofte Roomſe (B is ge-exſtraeert door onse, Baſiliusſpreeckt

van 9 endeſijn V dat deſenſe is een minerael weſen, ende daer 't ë in ſijn krachten verborgen is, NB. ſy noemen het Vvan 2, endedite heeft 2. geeſten, de een is wit, en de ander is roodt, de witte geeſt is de witte Q, ende de roode is de roode 4e, wie ooren heeft die hoort: NB. deſe-a-ſijn

alle beyde ſuur van reuck en Imaeck, NBºuyt de witte geeſt kan door de

& van (een Lunapatabile gemaeckt worden,

NB. door de roode al met

65 vereenicht, kan een dingh van gemaeckt worden, daer veele Boec

ken van geſchreven hebbe: NB. deſe geeſten moeten van alle Coreſijve geſcheyden ſijn: NB. de ſoete geeſt wort uyt ſijn ſegemaeckt, dan die aller wyſen merckt wel, want dit ſoete Olie is nu de Eſſenia INB. het Sout wortuyt het Q getrocken, ende in de witte ofte rood

geeft

opgelooft, NB. die beyde opgelooſt, ende dan wederom gediſteleert, NB. dan gefermenteert met ( ſoo is 't een Tinctuur op # om diein (te maecken, NB. ſoo het met GD gedaen wort, ſoo is op de metalen in Gºte maecken. den Q door d -

doorſterkleynis. den % omvangenis, denNB. geenSoo ſijn &dendieQdoch genis, ſoo toe wortſe

opge pgedreven,

NB. Deſen # moet van den % wederom vry gemaeckt fijn, ſoo kan door Brandewijn een Medecin gemaeckt worden, daer van veelmalen

gehandelt hebbe. NB. Men kan door een Loogh van Bucken-iſſen, ofte door

den # die á uyt den 9 bekomen ,

# die door den % is voort C 3

'De Roos en Lelie

2,2

gebracht, is de beeſten, welcke het corpus van den G9, opent, NB. alhier kan ick niet anders ſien als dat de GB in de Lucht, ofte op een ſoete warm te, moet tot een witte ſtofſijn gedrooght, ende hieronder moet dan den % gedaen worden, en alſoo ten Hemel opklimmen, NB. de Roomſe GB, is uyt de Q geeſt, NB. de gemene groene is uyt dºſijn geeſt. Deſen geeſt des (D is een vierigen -a-, ende ſeer heet van nature om an

dere geeſten uyt te koocken, ſoomen den 4 van den Q met den Q van 't G) in de konſt te ſamen componeert, ſoo heeft men een tinctuur op de metalen, in de Medecin der menſchen.

Soo ghy een oprechte Lief-hebber bent in deſe Hermetiſe Konſt der Medecine, ſoo ſult ghy deſe mijne voorſtellen niet geringhachten, hoe welick geen oordeel kan geven dat alle menſchenſoude behagen. Wie is er doch in ſijn ſaeckenſoo volmaeckt, oftein ſijn ommegangh ſoo geleert, die alle menſchen ſal behagen, want men heeft maer eene quade geeſt van noden, die alle de werelt kan afſchilderen , dus verre

van deſeſaeck. # 5 O )

s L U Y T - R E D E N, "

Aen den

- S

ME Heer,

alſoo ick in 't voorgaende van dit Boeck gehandelt heb be van 't Landen onſer Vloot, die ontelbaer is geweeſt, ſoo van gro

te als kleyne Schepen, die de Maeght van Hollant heeft uytgeruſt, en door 't mede ſtemmen der Hollantſe Sonne, is die geladen met een mach

tige Armée van Krijghs-volckeren ſoo te voet als tepaerdt, ende verſien met allerley Ammonitie van Oorlogh in overvloet, dat by menſchen ge dencken Ioo een machtige Vloot in ons Vaderlant is toegeruſt, als deſe in den jare 1688. waer mede onſen Koningh gants Engelant heeft inge nomen, daer de rijkdommen van dito Koninghrijcken leggen, als van Gout , Silver, Kop r, Tin, Loot, Yſer en andere mineralen in overvloer.

Mijn Vrient, is 't niet een wondere ſaeck, dat Godt ons in -

'w: eeft

der Koningen. -

heeft doen Landen, alwaer de ſchat der ſchatten verborgen is, als voo ren is verhaelt, ſoo ick door de konſt des vuyrs bevonden hebbe in dat Rijck. -

Ick ſegge noch dat het Koninckrijck van Engelant, manqueert niet aen mineralen, maer aen een ervaren Bergh-meeſter, die de komſt be

kent is, ende niet door het ſpreecken van een Boeck teleſen, maer een Meeſter te ſijn in 't vuyr. . . . .. . . . . . . En om deſe dingen uyt te voeren, moet hy niet alleen fijn die verſtant heeft om een kuyl te doen maecken in 't geberghte, maer moet hier by oock verſtant hebben in de Philoſophie, om alle minerale geſteente teken -

nen, na het oordeel van de natuur, hier van handelt oock Paracelſus.

Vorders ſoo een Bergh meeſter het geſteente ofte mineralen niet kent, foo ſal hy het inwendich aerts niet te voorſchijn brengen, dat Godt door de natuur heeft voortgebracht in 't binnenſte van 't aerdtrijck, tot dienſt der menſchen.

Het is een wondere ſaeck, dat men op 't voordeel van 't gemene beſt niet en acht, maer altydt tracht na Oorlogh, om bloedt te vergieten, en het Gout en Silver laght om den menſch, dat nochtans in Engelandt overvloedigh is.

.. . .

. . .

| - ,

Ick ſegge UE hier de gronde om, gy ſult vinden waerom dat gymal kander doodtſlaet ende ombrenght.

Godt heeft de menſchen de mineralen om niet gegeven, tot onderhout van onſe Bontgenoten, ende tot lof van den name Godts, maer niet te gebruycken om Hoeren daer mede te onderhouden, als nu ten dage in ſwangh gaet byveeleaenſienelijcke menſchen. Vorder tot voldoeninge van alle oprechte vrienden deſer konſt, ſoo

heb ick goedt gedacht eenige redenen der oude Berg-meeſters werck, die handelen van de mineralen en metalen hier vooren in dit werck doen druc

ken, om des te beter tot de gronden der waerheyt van deſe konſt te komen.

Ick ſegge noch, daer de nyt en leugens de overhandt heeft, daer ſal de konſt en geleertheydt geen plaetſe vinden, want het ſchouw-ſpel van den Duyvel, ſal meerder toeloop hebben als de waerheyt.

Ick hebbe voor deſen in mijne andere Schriften gehandelt van de over natuurlijcke dingen der onder aerdtſe geeſtelijcke lichamen, ſoo van de mineralen als van hare ſouten, verhoopende dat de konſtrijcke vrienden daer in ſullen vinden hare vergenoeginghindeſe Goddelijcke konſt.

Vorders is dit mijn beſluyt, ſoo men het Koninghrijck van Engelant Wil

'De Roos en Lelie wil onderſoecken, men ſal daer Gout en Silver in overvloedt bekomen, ſonder in andere Landen na te loopen, want Godt heeft dat Landt daer mede verrijckt boven andere Landen, alſoo dat de manier van dat Rijck

ons de waerheydt doet blijcken, als ick door de konſt der Philoſophie be vonden hebbe.

Het proberen der metalen is by vele genoeghſaem bekent, maereen aerts ofte minerael om te keren, ſal by haer wel verborgen blyven, ſoo langh als ſy geen vrientſchap maecken met het vuyrder naturen: wilt dit ten goeden van my nemen, tot dat Godt my vergunne meer te ſchrijven van deſe Goddelijcke konſt.

Hier volgen de Teeckens die in dit Boeck ſijn voorgedragen.

O 6( g? d"

Aurum, Gout. Luna, Silver. . . . Venus, Koper. .

. . . | A Vuyr, . . . VP Sterck-water. . . . . . . V Pomp-water.

2, Jupiter, Tin. -

. -

Ha- Geeſt.

# Mercurius, Quick-ſilver.

| 3% Gediſteleerde Aſijn:

Vitriool, Koper-root.

e GemeenSout.

H of Spaens-groen. .

R5 Antimonium. EK Aſijn. "

CD Salpeter.

oo Rottekruyt. F

1 JJ Kalck.

| Q Feſe, ofte Dode-kop.

. >

; ; ; ; ; | VR A. Q. Fortis,

i5 Saturnus, Loot.

% Salarmoniack.

)

> ' I :: - Water.

Mars, Yſer.

#w# ſê Swavel.