Ioannis Valentini Andreae ... vita ab ipso conscripta, ed. F.H. ... Johann Valentin Andreae
Digitized by
IOANNIS VALENTINI ANDREAE THEOLOGI
0.
WURTTEMBERGENSIS
VITA, AB IPSO CONSCRIPTA
EX AUTOGRAPHO,
IN BIBL.
GUELFERBYTANO RECOlNDITO,
ADSUMTIS CODD. STUTTGARTIANIS, SCHORNDORFIENSI, TUBJNGENSI, NUNC PRIMUM EDIDIT i
F. H.
RHEINWALD,
DR.
CUM 1C0NE ET CHIROGRAPH!) AN DIIEANO.
RKROLINI. APUI) IIERM. SCIIUI/IZIILM. 1849.
Digitized by
Vorwort
Der
des Verlegers.
Professor Dr. Rheinwald
mehreren Jahren
Buches
besorgen
den Druck
und
hatte
liefs
bereits
vor
des vorliegenden
dazu
lateinische
Noten und Anmerkungen geschrieben, von denen bereits einige
Bogen gedruckt waren,
Geisteskrankheit
lich
eine
trat,
wodurch
als plOtz-
des Verfassers ein-
die Fortsetzung des
Drucks unter-
brochen wurde.
Das Gericht, welches
die
Vormundschaft
ftir
den Professor Rheinwald iibernomraen hat, gestattete
mir nun vorlaufig das Leben von Jo-
hann Valentin Andreae zu versenden,
welches
uigitizG
Vorwort des Verlegcrs
iv
icb hiermit
dem Publikum
iibcrgebe,
mil deui
Versprechcn, dafs ich auch die Noteu und An-
merkungen
fertig
das vorliegende Berlin, im
drucken lassen werdc, sobald
Werk
einigc
Anerkennuug
findet.
Mai 1849.
Hermann
Schultze.
Digitized by
LIBER PRIMUS.
Fuerimne aliquando inter mortales, et quis homuncionum fuerim, scire, posteritatis fortasse parum refert, cum Dei beneficio vitae ration isque aliquando usum habuisse et a Christo Jesu ad meliorem vitam atque beatam aeternitatem revocatuui esse, interea sacrae et publicae rei pro sancti spiritus donario et
super
coeli
conductu, non defuisse,
terraeque beneticiis
nimis abunde
sit.
humanae sors
sit,
Caeteruni, ut
nera inter superstites
calamumve nacta
est, ita
quod majus,
extenuet;
vixisse,
quod ea memoriae
dum moram
aliquam post fu-
prout interprets linguaui
facit,
obnoxius, quod minus
imfltis in-
oraatum
fidem inveniat, sive amori
est.
extollat;
sive invidiae,
sive luxurians stilus sciens
volensque credulitati humanae imponat: plurimum interesse videtur, ne ea res vel innocentiae cujus-
quam
fraudi sit,
recte secusque
vel culpae blandiatur,
facti,
(si
potiusque
quid recordatione dignum
est) genuina recitatio prostet.
Cum
etiara diversae
religionis odium, aut causae disparatae studium, turn
uigiti
Liber
2
1586-1614.
I.
privatarom etiam simultatum sensus, onini etiam ex-
quantum hinc
cellentiori virttiti sic officiat, ut dis
quisque
dendum
tantum vituporii
,
lau-
utri cre-
illinc ferat,
baud absurde dubitaveris, nialisque
tutius,
Deo
judicium de homine suspendere, atque adeo
arbitrium relinquere, quam ab alieno aflectu pendere.
Haec res odium
fecit,
mentari
quod nonnulli
candidam
et
sibi recte conscii,
indulgentiam vitae suae stamen com-
et
citra
mentis
suae
explicationem
animum induxerint, veriti ne alieno penicillo multum sibi dissimiles exprimerentur, ant ab ea parte, quam abhorruissent, laudati, aut quam studiose secuti fuissent, alieni habiti, forpost se relinquere in
etiam
tasse stili
nulla
mercimonium
nendi.
penitius
Mihi vero ut
persuasit.
tale
Nempe cum
ut permultis
solet,
cogniti,
ad venalis
et
famae streperae forum expo-
in
quid auderem, alia ratio
mihi vita prope omnis non, alveo
recto
profluxerit,
sed
interdum ex-
sinuosis flexibus hinc illincque acta,
undans, interdum desidens, nunc clarior, nunc turbida producta
sit,
visum
est
operae pretium
homuncionis fabula, ab omni affectus aliena, fide
bona
et
,
si
unius
et eloquii fuco
germana exhiberetur.
Ubi non
laudes et vituperium citra meritum congererentur, nec
rem publicam
etiam inagni in retur, sed vitae
cum
omni parte miserae imago tot
officii
memoria
sanci-
brevis, turn lubricae atque ab lectori objiceretur,
ambages, vices, aestus, turn obstacula,
ubi
injurias,
calumnias, insidias, praeter sudores, angores, mor-
bos
et tristes
casus
intueri,
miserari
et
cum suae
digitized
by
Praefatio.
diario conferre quisque possit,
peregrinationis
mirari Dei opetn,
et
qua absque
fiJamentum neutiquam
sed
pensile hoc
sit
duraturum, sed ad singulos
rupturum videatur.
turbines
3
Accessit,
quod cum
studiorumque meorum rationes, qui penitius noverant, lis facile probaverim, qui ignari et ab
vitae
vel aegra
alieno judicio
mente penduli, plurimum
insectati fuerint, praeterea animi, linguae atque ju-
mea, multos pupugerit, adeo ut non-
dicii libertas
nullis
nec religionis, quam ab omni
vita professus
ingenue sum, atque porro profitebor, Lutheranae, fidem fecerim, ac sub aemulationum cavillationum et
ne
lituerim,
ilia
intemperies post
mihi corporc imbecilli et
qui
,
suspicionum,
simultatum fasce obrutus, diu de-
obitum meum,
afflicto
quotidie ob-
versatur, majores vires aususve sumat, et innocentibus et
cineribus insultet, id debere progeniei meae,
fidis
amicis mihi visus
meae
sum, ut incorruptae
et
velut supremae tabulae
apud ipsos deponerentur, quibus vel os quodvis malignum obstruant, et ab injuria innoxios manes vindicent, et
fidei
vitae
vel imperitos rerum, atque
adeo credulitate circum-
ventos melius erudiant, omnino vero, avita
paternaque religione
et
me neque ab
virtute
degenerem,
neque familiae meae qualicunque indecorum neque etiam
rei
christianae
prorsus
inutilem
fuisse
te-
stentur.
Si tamen
infra
spem
exilia et
minutiora subinde
occurrant, aequanimus lector ex hoc aestimabit, viri
amplae
rei,
non
ant praeclarae eruditionis, vel gen-
1*
Digitized by
Liber
4
1586
I.
— 1614.
non itineris longinqui et monstrosi relationem, non rerum memorabilium congeriem proiuitti quamvis, si multorum sonoris insignioris
tis
panegyricuni
,
,
elogiis phaleras et verboruni
ania sceleta passim
pompam
subtrahas, in-
sed hominis plebeji
invenias,
atque obscuri, turn ingenii obtusions stamen expliquern paupertas
cari,
vor exceperit, subsidium
aluerit,
exegerit,
exterorum
fa-
adversans rotarit, studiorum
calumnia depresserit, amicitia suf-
hypo crisis
fulserit,
domo
fort una
candor animarit,
fastidierit,
la-
bor exercuerit, conscientia coercuerit, libertas commendarit, tranquillitas saturarit, corpusculum onerarit,
indoles sublevarit, aula erexerit, ecclesia rece-
perit,
Deus
protexerit, Christus accenderit, spiritus
sanctus conduxerit, res Christiana adhibuerit,
mun-
dus proscripserit, coelum adoptarit, quibus vita mea ponderibus librata
nomm,
suis,
quae Deus
eo provecta
indulgenter
nec malorum, quibus paterne
sit,
ut nec bo-
contulit,
pudere,
castigavit, poenitere,
potius divinum consilium, quo per ambages suas recta ducit et conculcando extollit, scilicet per mortem ad vitam veriorem perducit, aestimare atque
pleno ore extol] ere causa
simplici
sit
necessum.
nunc
satis,
vitae
Sed praelogii in meae narrationem
et bono audiamus, quae sic habet. Johannes Valentinus Andreae natus sum Herren-
ex vero
bergae clesiae
')
Wiirtembergicae, parentibus, Johanne, ec-
ibi
pastore
Jacobi theologi
filio
et 2
),
vicinarum
superintendente,
Jacobi nepote
pronepote, Stephani abnepote,
et
3
),
Stephani
Maria Moseri/i,
Praeceptores.
lnfantia.
Valentini
quondam ibidem
praefecti
5 Baltliasari
filia,
anno
nepte, Balthasari pronepte, Balthasari abnepte, a Christo uato 1586. 17. Augiisti, intra
6. et 7.
ho-
ram matutinam, in aedibus parochial bus baptizatu* eodem die a M. Matthia Hafenreffero ecclesiae turn i
,
Michaele Sclinaiblin Sena-
diacono, susceptoribus tore et Agnete,
vidua Johannis Neuferi
dam cellarii. Primam infantiam non
nisi
hi
runs
habui,
afflictissimam
quon-
ibi
adeo ut
pedes primum erigerer,
in
quam
etiam valetudinis tenuitatem omni vita toleravi, in-
genio
interim
sagaci
festivo,
et
amicis voluptati essoin,
propinquis et
ut
maxime vero Nobili
et
am
plissimo Dn. Burckhardo ab Anweil, superiori ejus loci
praefecto
et
summi
Ludo-
dicasterii praesidi;
vico Neufero, matris sororio aliisque, sed quae res
pene exitium puero
attulit.
Cum
enim
forte in hor-
reo cujusdam civisfoeno, quod inferebatur, injectus
obdormivissem pertransivit, vavit.
,
plaustrum
collega,
deauratum pater
quadrigis iUaesum
Literarum rudimenta a Michaele Beumlero
accepi viro optimo, ptoris
cum
Deique unius potentia incolumem serJacobi Dinckelaggeri praece-
mnemosynon cumque A. 1591. 24. July
a quo teneri amoris
nummum
Abbatiae
tuli,
Regii
fontis
praeficeretur
,
illuc
sum reperique praeceptores idoneos M. Jacobum Schroppium et M. Franciscum etiam
translatus
Rebstockium, inde mutata scholae
gium Oswaldum;
demumque
M. Georomni schola
facie
ablata
Digitized by
VjOOQle
Liber
6
licem Roesch et M.
1586-1614.
1.
Andream Fabri, qui omnes et Interim cum
singuli in^ustria et fide officium fecere.
varik
m orb is
derio
Johannem Mollerum
pater impeteretur, medicae opis desi-
quorum opera cum turn instituendis
in
filiis
maxima
tamen
industria praestitit,
praeceptoribus plurimum
non
potest,
quantum
gistrum discriminis
studiosos
conduxit,
praeparandis medicamentis,
uteretur,
fide probavere, posterius
et
Johannem Hartigium,
et
utriusque medicinae
Silesios,
me
inter
sit.
utrumque sane bona hie,
quam
felicissime
cui etiam prae aliis
debere profiteor.
Dici
aptum ineptumque ma-
Brevior
fuit Hartigii insti-
omnem
aetatem durabilis;
tute, sed exquisita et in
aliorum verius pro conscientia
quam
scientia.
Qui-
bus nequaquam hoc exprobratum velim, omni gratitudine
mea
dignissimis, saltern conqueri,
non mul-
torum, sed oppido paucorum esse pueritiam formare
quae tamen res promiscue ac vLx
et erudire,
imperitissimis concreditur.
rum
et
nisi
Hinc temporis, impensa-
plagarum maximum dispendium, ut
nisi
per
se ingenium velut ex coeno emergat, impeditum se
potius
quam extractum asseverare
possit.
De me
nescio quid pronunciem, sane remorarum impatien-
me
tia
sponte
vii
et
tis
historicis
dedi lectioni Frischlini,
Erasmi, Li-
cosmographiae Miinsteri, quorum delinimenstili
intelligentiam penetravi, ausus
primum, dein sine cortice natare, 4 lutationi me immergere ).
Tandem
et
inclinata patris valetudine,
meo
plurimae vo-
cum
concio-
nandi laboribus sublevandus esset, Johannem Hub-
Digitized by
Googl
Obitus patris.
Condiscipuli.
7
Remlingensem Francum adhibuit filiorumque studiis aduiovit, donee anno 1601. 9. Aug. hydrope ad Deutn evocaretur, cujus exuviae in Mo-
nerum
,
,
teniplo
nasterii
depositae quiescuut,
cum
vixisset
annos 47. m. 3. dies 7, et ministerio ecclesiastico 25. annos magna cum Jaude esset defunctus. Inter haec tyrocinia literarum animum ad mechanics, mathematica et historica sive Michael is Beureri, quon-
dam coenobii inclinatione,
conventualis instigatu, sive
sive
naturae
(ex quibus Johannes
artiheum
Krezmaier alter patriae nostrae Archimedes, et Wilhelmus Meurer organopaeus, facile eminuere) frequenti contubernio diverti, socio Job. Baltasaro FeMichaelis fabricae
selio,
ferrariae inspectors
quern vivum ardenter dilexi et puerili
epitaphio ornavi.
filio,
mortuum 27. Oct. 1604.
Sed
et
reliquorum soda-
lium Johannis Martini Eisengreinii, Johannis et Ja cobi
Bestlinorum, Hectoris Horckaemeri, Johannis
Ulrici Nicolai, Georgii Kneulii, ('hristophori et Mi-
chaelis
Daurii, Johannis Leonhanli Feselii, Jacobi
Wannenwetschii, Thomae Schlofsbergeri et lsaaci
Muese, Laurentii
werseck
et Davidis Steudlini
reticere
nolui.
Abrahami
,
Nestelii, Philippi a
nomina
in
Sper-
memoriam
Translatus Tubingam inclementis-
sima hyeme, iterum ab ingenti periculo parum abfui,
quod cum
frigus
ferre
nequivissem,
currum
pone secutus eundemque post fatigationem insiliens, utrumque crus rotae immittens vertente ea misere tortus, ac
jam confringendus,
subita ac coelesti ope,
objecto sc. saxo, servatus fuerim, cujus vestigium
Digitized by
Liber
8
1586-1614.
I.
cum
vita haerebit. Tubingae quos Professores atque vere lumina literaria repererim, recitare fortasse non indignum est. Fuere autem Stephanus Gerlachius & ), procancellarius, Matthias Hafenrefferus *),
Sigwartus
7
),
Andreas Osiander fer
9
8
Joannes Georgius
quibus paulo post accessit
theologi,
cancellarius et Michael Schae-
),
Jure consult!: Johann. Hochmannus
).
colaus Varenbiilerus
Johann. Halbritter vid Magetrus
1
1
),
et
)
)
1
Ni-
°),
Andreas Laubmaier
1 ,
Johann. Harpprecht
Henricus Bocer
1
),
1
),
1
Da-
),
quibus par1
tim defunctis successere Joh. Valentinus Neuffer
Andreas Baier
18
)
et
), 1
Christophorus Besoldus
Medici: Andreas Planerus
2
°),
).
Daniel Moeglingus
2
)
Sebastianus Blofsius 22 ), quos secuti Joh. Faber 23 ) et Johann. Jacob. Haug 24 ). Liberalium aret
tium doctores: Martinus Crusius 26 ), Georg. Burck-
ardus
2
Erhardus Cellius 27 ), Vitus Miillerus
*),
Michael Maestlinus
2 9 ),
3
ricus Wellingius et Beringerus 33 )
),
3
Michael Zieglerus
Caspar Bucherus
succedanei:
3 2
),
Albertus
°),
2 8 ),
Hen-
Michael
Kuon ac
Zacharias Schaeffer 34 ) et Eusebius Stetter
3
*).
In hac prima academia raea prudenti consilio Georgii
Burckardi, ne quid praecocius exilirem, disci-
pi inae et
et
curae Henrici Wellingii, Casparis Bucheri
Erhardi Cellii traditus sum, virorum dUigentia et
amore in me ac fratres certantium^ sociis Georgio Krumpein, Philippo Eppich, Rudolpho Rieppio, N. Beccero
et
N. Rieckero.
A
quibus
cum
dimissus
essem, successerunt ipse Burckardus, Michael Zieg-
Digitized by
Doctor es.
Academia.
Commilitones.
9
lerus, Martinus Crusius, ac paulo post Vitus Miillerus,
Michael Maestlinus
et
Andreas PJanerus
quo-
;
rum omnium industriae et fidei, quicquid sum, debeo. Privatam opem contulit: Balthasarus Plieningerus, nunc sororius, ut quae ingenii captum excederent, ipse explicaret, cujus conductu disciplinae, ut solet,
absolutae ac delibatae sunt.
Primam laurum
Cellius,
alteram Miillerus imposuit, illam 1603. 12. Sept. 36 20, hanc 1605. 6. Febr. )
quos nominare Primi honoris
Bidembachius
,
cum 34
cum
competitoribus,
libet. :
Joh. Georg. Gerlachius, Wilhelmus
post
me
Joh. Georg. Bohs, Gottfrid
Junius, Antonius Cuccuellus, Joh. Georg Algeer,
Adam Schnur-
Christoph Straufs, Georg Mailand, niius,
Michael Pfalhammer, Joh. Ulricus Rucker, Ja-
cobus a Grab, Lucas Schuler, Ahasverus Wollprett, Melchior Waerter, Caspar Fridericus, Samuel Brust, Johan. Lieb, Matthaeus Negeliu
Bonaker
fuere.
Secundi vero:
et
Otto Henricus
Exul Rumpfius,
Ludovicus Schopff, Martinus Bohemus, Jacobus a Grab, Joh. Ludovicus Moegling, inde post stoff
me
Chri-
Mack, Johann Ulricus Thumm, Georg Henricus Johann Daubenschmid,
Liebler, Matthaeus Schroettlin,
Johann Georg Genth, Daniel Schroettlin, Joh. Jacob Weidner, Christoff Straufs, Jeremias Pistorius, Georgius Negelin, Joh. Lieb, Joh. Ulricus Wolffart, Jac.
Heistung, Philipp Lutz, Johann Wolfgang Schwenck,
Lucas Schuler, Wilhelm Algeer, Johann Lilienfein,
Johann Kiirner, Joachim Keller, Jacob Faber, Elias Schiccart, Samuel Brust, Johann Laitenberger, Wen-
Digitized by
Liber
10
1586
I.
— 1614. Wid-
delinus Vogel, Joh. Jacob Binder, Sebastian
mann et Ahasverus Wollprett Jam a secundo et tertio post
millesimuin sexcen-
tesimum coeperam aliquid exercendi ingenii ergo pangere, cujus facile prima fuere Esther et Hyacinthus 37 ), comoediae ad aeraulationem Anglicorum hi-
strionum juvenili ausu factae, e quibus posterior,
quae mihi
reliqua
est,
pro aetate non
Secuta sunt Veneris detestatio
bus dialogis stea,
et
Lachrymae
tri-
ob infelicem, de quo po-
satis prolixis,
casum meum expressae, quae
rierunt.
displicet.
me
invito
pe-
Superfuerunt e contra Nuptiae Chymicae,
cum monstrorum foecundo explicatum, plane
sorum prodat.
foetu, ludibrium, quod
aestimatum
mireris a nonnullis
futile
et
et
subtili indagine
quod inanitatem curio-
Invenio etiam in chartis meis
titu-
los Julii, sivc Politiae libros tres, Judicium astro-
logicum contra astrologiam, interierint,
quid
Iter,
sed quod dudtim
consignarim, non mcmini.
iis
At-
que haec scriptionum praeludia fuere, quibus iliam variae lectionis ingurgitationem exoneravi.
privatae
familiaritatis
commilttones
Bidembachius
socii Gerlachius,
Boh emus, Moeglingus, ac dreae, Jacobus
Caeterum studiornm
Junius, Rumpftus
praeterea Eberhardus
Georgius
et
,
et
fenrefferus, Erhardus Artner,
Schiitzii,
An-
Samuel Ha-
Heinricus Kuon, Si-
gismundus Rhat, Johann Conradus Machtolph, Matalii
fuere, sed praecipui studiorum
morum
innocentia Burckardus et Mar-
thaeus Hiller et sedulitate et
tinus Riimmelini,
quos mater mea
ut probi
exem-
Digitized by
Primi pli
Socii.
libri.
sodales et sponte invitavit,
versaremur, sedulo hortata
est,
15
et
nos
tit
quo
iis
con-
consilio per-
fecit, ne toto hoc studiorum sexennio vel una mensura a nobis extra aedes suas cum sociis
vini
suis
exhauriretur, sed frugali uierenda libenter acquies-
ceremus.
qua
bera,
Actum
praeter Frischlini
ligata,
omnia sedulo evolvi)
et
tem, Caesaris et Salustii leporem iis
me
immisi, plu-
abreptus et liberali voluptate delibu-
Inde in Lipsii 38 ) acrimoniam fortuito
tus.
cujus quicquid
unquam
nescio annon
voravi,
usu, ut
in
emicuit,
Senecae
bus,
aestimatiouem
et nobiliora alia Bel-
Ex
et Galliae ingenia.
Jovius,
seriam phi-
et
Tacitique
Lambinus, Scaligeri, Heinsius gii,
hoc tamen
corruptela,
stili
incidi,
aviditate de-
Successere Brissonius, Turnebus,
duxerit.
Italiae
magna
antiquitatis cognitionetn
losophiam, turn
manu
li-
Erasmi
in Ciceronis majestatem, Livii floridita-
facilitate™,
rimum ab
(cujus qua
Guicciardinus
historicis Bern-
ex poetis
Sigonius;
,
post Plautum, nimis tritum, quicquid vel prisca vel recentior aetas ingeniosi protulit, eo affectu et imut poetam factum non esse, mirum sit; his superimposui Zvvingeri 39 ) Theatrum, cum methodi
petu,
exquisita ratione turn infinita varietate historica im-
pendio dilectum, Ita
eniin
terdiu
et
quo multum
tempus diviseram, ut
olei est
insumptum.
artiuni disciplinis in—
incumberem. autorum vero
lectioni proftm-
dae noctis lucubrationes adderem, qua intemperie eflfeci,
ut
uiolestiam
et
visus
aciem hebetarim,
mihi conciliarim
,
et
fidae
et
insomniae
memoriae
te-
uigiiiz
Liber
12
1586-1614.
I.
Hinc disciplinarum
uacitatem labefactarim.
non longe
sodalibus
irnpar
peritia
rerum cogni-
factus,
quae res promovit, ut im-
tione multos anteverti,
matura prope aetate juventutis informatio mihi cre-
Primus discipulorum
deretur.
rissimi illius viri,
beck nis
Additi sunt Johan.
affinis.
Marcus Neufferi, Johan. Cunrad Brott-
et
Johan. Erhardt Eckhardt, in cujus pater-
et
aedibus aliquandiu convictus mihi
Leonhardus Essichius
ad
Daniel Widt, cla-
Franc. Rudolphi Ingoltii, Argen-
toratensium Triumviri, Ulricus
fuit
rei
conciliatus.
fuit,
et Joh.
Nullus
horum
ornatum emersit, sive mea, sive
literariae
sua, sive suorum culpa.
Interea mihi et matris 40 )
oeconomiam sublevare (nam
ultra centenos flore-
nos salarium nondum vicennis accipiebam) pariter ac sodaHtium vitare,
discere, ita
ac
in
plurimum
stituente
docendo quotidie
profecit.
Quicquid succisivi
datum
est,
mea
familia supra
nunquam
satis.
sive
Hbrorum,
,
theca supra
et
instru-
sive
sive privatae informatio-
nis, cui accessit Christophori Besoldi
humanitas
sed nuspiam
Suppeditavit etiam plurima Maest-
notae celebritatis niathematicus
mentorum, lis
ma-
et in-
omnes mortales prae-
clare merito, de cujus laudibus alibi,
linus
fuit,
conciliante
Davide Magetro, consummatissimi ingenii
viro et de
et
otium
oculis inspectorum versari ut Jicuit,
elegantiis
thematicis
turn
et
inexhausta beneficentia
et incredibi-
cum
biblio-
privatam sortem instructissima,
cujus
me singula merita omnem ineam commendationem excedunt. Nec praetermittendus est Johannes in
Digitized by
Mathesees
Lindanus, Belga, ex in
iis
quinque linguarum
dum
vir
peritia
meo
ac
in soli turn,
religio-
historica cogni-
et
quicquid visu
aere minime coemen-
Ac
erat cominodato accepi.
teliuni
orthodoxae
cujus ÂŁ bibliopolio,
tione insignis,
audituque
13
qui Albani immanitate pulsi
Germaniam secesserunt,
nis,
studium
et ling, exter.
turn praeter
Or-
Mercatorem, Theatrum urbium, Opus Ge-
nealogicum Henningii, Trophaea Belgica, Indicas navigationes
et
pompam
facta
Merula,
Metellus
quibus
et
vivus interpres et commentator
ille
adfuit, irreparabili satis
volu-
aevi ac orbis nostri descriptors inno-
consimiles tuere,
ad
Meteranus,
hujusmodi
mina, Thuanus,
meo damno
mature ereptus
cum jam
instinctu,
et
citius mihi, etsi sibi
coelo redditus.
Ejusdem
superioribus annis in conver-
tendis Sadoleti Consolatione, Philippi Nicolai Spe-
Excidio Hierosolymitano et
culo aeternae laetitiae, nonnullis
aliis
periculum fecissem, Speculum tragi-
cum, Admiranda Neapolitanos ,
Lipsii,
Jus
lenses praeter alia transtuli, torporis vitamine,
et
praeparatione.
si
Belgici,
Reges
Comites Tiro-
nullo alio usu sane
ad earn qua totus flagrabam
foras excurrendi cupidinem, et
belli
Electores Saxoniae,
Quo
maturiore instructione
etiam
consilio
linguarum
exoticarum studium praemisi, haud exiguo, quod post expertus sum, impensarum et temporis compendio.
Dum
ita
in
flagranti
gratia
apud cunctos prope
academiae proceres essem, Osiandro, HafenreflFero, Mag^iro, Zieglero primis motoribus dentibus,
liberali
in
me propen-
insuper stipendio adjutus,
atra
uigitiz
Liber
14
1586-1614.
I.
qnaedam tempestas me propemodum evertit. Nam (ut ne a somniis quidem abstineam) memini visam mihi dormienti piceam nubem ad inferiora sese demittentem
aedium
et
fenestras
radentem,
transitu
quarum una aperta frustum abstraxerim gelidum admodum, cujus horrore evigilarim. Nec diu ab,
eventus.
fuit
Erant N. Heusser Austrius, Sigismundus Rhat nonnulli et
qui
alii,
insolentes
haud
dubie
scoenitas
et
Veneres
et
temporis nimis
illius
frequentes
petulantius
luderent,
insontes
implicarent.
Ea ob-
etiam
mecum communicata
et mihi fuit
insontes
in
atque poenae.
mox
et
detecta fraudi
Urgebat sive sontes sive
Matthaei Entzlini juris
nostrae patriae turn Seiani justa
satis
periti,
indignatio
sed
et au-
toritas domestioi pudoris exprobratione irritati.
Ex-
omnium maxime vilui. studio me dederam condu-
inde ego vilior habitus mihi
Jam
sacro
theologiae
ctore Michaele Schaeffero, exactae eruditionis et singularis plausus
theologo.
Jam sermones publicos
habueram primum Saxowilae
4
)
in sororii Plienin-
geri patria, dein Hermaringae 42 )
apud Felicem Roe-
schium, pueritiae praeceptorem caudidissimum, frequentiores postea
Derendingae mate.
,
etiam
idque
Poteramque
circa
Facultatis
solitis
Tubingam inprimis theologicae
diplo-
gradibus ascendere,
ma-
me
sive
sponte
ab-
num
quibusque bonis porrigentibus
sors
mea
:
sed
sive rei indignitas expulit.
Itaque vitae dicatis, secessi
studiorumque subsidiis 43 )
Argentoratum comite Christophoro
Digitized by
Theologiae tirocinia.
Itinera.
WeUingio, usus convictu Adami Volcii, ventutis
bonae memoriae
sum Johan. Pappi 44 )
Celebris
theologi benevolen-
tiam, paternae avitaeque amicitiae
Inde
domum
sum tempus
rediens, ac
literariae ju-
Hie expertus
magistri.
non immemorem.
Badam (quae sub
straeque confession! access erat) transiens, inter eos
,
id ip-
Illustr. principi Georgio Friderico no-
nomen
qui plantandae religioni operam locarent,
Durlaci dedi nec locum obtinui.
num Belgam meum
vita
Reversus Linda-
functum amare luxi, nec
minus quod cum ipso Francofurtum iter destinaveram, persecutus sum. Heidelbergae aliquantisper substiti.
Francofurto (cujus nundinis autumnalibus
cum MoguntiNemetenses per occasionem, non
intereram) et Hassiacis oris revocatus,
nos, Vangiones
parum
et
salubri mihi tot
annorum
valetudinario aeris
mutatione, et corporis languidioris motu, invisis-
sem, novae paedagogiae implicitus sum. Andreas Herwartus Esslingensis, quam operam generosi baronis Georgii Andreae Catianeri, (ex illis qui olim Croatiae Dynastiam tenebant oriundi, Vigauni domini)
ftliis
addixerat, in succedaneum deponere sa-
tagebat, quern
me
Sebastianus Heschius consobri-
nus ex Herwarti familiaritate
substituit.
Veni ergo A. 1607 sub anni finemLavingam, quondam nobilem Palatinatus snperioris scholam, sed jam haud parum inclinatam
et disciplina
laxam, ubi jam
Georg. Balthasar filiorum maximus substiterat, opti-
mae indolis et summae modestiae juvenis. Rectorem feperi Georgium Cleminium juris peritum, pro-
Digitized by
Liber
16
1586-1614.
I.
ÂŤ
fessores theologos Philippum Heilbronnerum 45 ) et Georgium Zeaemannum 46 ), disciplinarum Blos-
sium, Orteliuiu, Cellarium, Hiilzamerum.
commodus ab
Convictus
integerrimo sene Heilbronnero, amico
avito et paterno
datus est, cujus etiam occasione
bibliotheca Palatina satis instructa patuit. Habitatio cum Davide Brentelio 47 ) pictore et senatore ad-
modum
candido
Lautum mihi stipendium
fuit.
as-
signatum est, centum quippe philippicorum , prae-
minus
ter liberalem victum, sed
consultum
dam
;
incidi
enim
studiis et
moribus
in corruptores, privatos
quos-
praeceptores , qui et suis alumnis et mihi per-
magno
niciem
Cumque
conciliabant.
Majus
lingenses Jesuitae
frequenter commeassent, amicitiam
simulabant, puduit.
post
alii
quandam
sed cujus lubricitatis
Scriptioni
in confinio Dil-
Heissius et
,
lectionem
mox
ad nos civilein
taeduit et
parum datum,
cujus exequias principis Friderici Wiirtemb., Nobilitatis
et eruditionis
dueJlum 48 ), et libellum suppli-
cem pro impetranda functione ecclesiastica bene longum, et Veritatem religionis cliristianae per compendium comprehendentem memoria utcumque teneo. Cumque preces meae frustra fufssent, immo ,
desperare de loco in patria obtinendo juberer, coepi paulatim theologiae
studium remittere et de rau-
tando vitae genere cogitare.
Profuit tamen postea
banc insolentem repulsam exbibere, ne mea sponte leviter desiliisse a
cum Lavingae habui
primo proposito crederer. Ami-
aliis privatum post Herwartum Jacobum Winterum typographum conterra-
prae
Digitized by
Augurium Heilbrunneri.
Itinera.
17
neum, nec quicquam praeter sedulam institutionem
quam
reeitatione difficile
boni
correctione dignius
est
professores
Hyems
%
frigore
et
Donawerda
ac
notabilis fuit,
opponebant,
se
intentissimo
me Labacum
patronus Catianems ad se
domi
armis
li-
cum
Caraiolae,
probaret,
experientia
strictiore
iter
evocavit,
meae complexion! videre-
difficilius
dissuadente insuper
tur,
arboretorum noxa
turn Bavari
Hujus periculi sive metu sive occasione
fuimus.
quod
necquicquam raodum tenere.
eujus nos spectatores
bertate et religione excidit,
ut
adeo
ibi egi,
cui
lapsante discipJina,
Herwarto
ipso
et
repu-
gnantibus, quibus obsequi fas erat meis, cessi functioni
et
pari, Philippo et
Jacobo Heilbrunneris, una pilento Hie cum utrisque vale dicerem
traductus concessi. et
pro favore
dicerem,
cum avo
te
Nec
oportet te crescere,
abFuit vero tanti viri augurium,
me non
paulo post mortalitatem exuisset, in
ecclesia
mi juvenis, repeto, collatam
minni
cedo
tibi
me
et
vale
quod olim Johannes de Chrime autem nunc plane ominor, 'et ut ratum sit,
adoro.
decoro
annis
paternisque
benedictionem
et avi tui
ac bona fide
gravem ,
par
vestigiis
et
reddo,
impendenti
et sit
,
in-
Idem nunc,
Dei loco reposito.
tempestati accedentem ris
quondam
addidit,
sto vaticinatus est:
cum
tuo, inquit,
qua solebat humanitate optima quae-
ille
que precatus minui, de
agerem, Jacobus pro se
gratias
Fratre locutus:
Deum
theologorum fratrum
Esslingam a nobili
in
et
me cum
ecclesiae
crescere te et avi-
sedibus
inhaerere
ex
2 -
uigiti
Liber
I.
1586-1614.
a#imo opto, atque ominis haud vani spein ex fra tris mei commendattone et indolis tuae indicio conQuod citra jactantiae sensuni ob viri in eccipio. clesia
Dei praestantis memoriam reticere non debui.
Post Tubingae redditus, vitae
conditione
sustentandae
etsi opinia
dejectus,
non
defuit
tamen sub
Dei providentia amicorum favor, qui duorum no-
Truchsessiorum
Milium
ab
Hoefingen
Burckardi institutionem conciliaverant
Henrici ,
mo-
Joh. Conradus, Crespachii Dominus, vir prisci
Tubingae suis aedibus alebat, pa-
ris et Hbertatis,
ter
et
quos avus
Johannes qui Hoefingae degebat, per inter valla
Andreas Osiander cancellarius autoritate &ua dirigebat. Hie: perbiennium substiti, victu tanturn absque oinni stipendio contentus, caetera mihi visebat,
absque
niatris iiupensis,
Nam
ingenio et labore prospi-
quo maternis aedibus egressns sum, toto novennio non nisi 50 florenorum impendio meis consiiti, de quibus postea 20 refudi. Itaqne ciens.
a
parandum sudore arduis precibus ii
et
fuit,
vigiliis,
quod
intelUgant, quibus a patrimonio
Fuit a[utem] post Magetrum neficus Henricus Wellingius
Moserina
affinis,
omnium
sed
raaxiiue
erat necesse, id nescio an
qui singula
in
omnia sunt
parata.
me admodum
ex conjuge stili
be-
sua Eva
exercitia,
quae
facile effiindebani, ftoreno redemit, sive lis deLecta-
retur,
sive
misereretur mei.
Hujus etiam sugge-
commentus sum ideam bonae institutionis sub fictitia Theodosi historia, libris duobus prolixioribus, inventione, ni mihi bland ior, non invenusta
stione
Digitized by
Commoratur Tubingae. et
quae
nisi interiisset,
Idea b. instlt
19
onmes meos juveniles coSed luallem omnia mea
natus raeo judicio anteiret. obliterata
quam plura cum
que et plura nihil
illius
doleo.
In
invidia prostare.
Ita-
temporis schediasmata periisse
hoc vitae gonere
amicos novos
nactus Job. Balthasarum Moseruin, Job. Bernhardt
Unfridum, Job. Becbtoldiim
,
Polycarpum Lyserum,
Job. Martinum Rauscherum, Eberbardum Cleminium,
Anton iu in Varenbiilerum, Antonium Frey et favitores: Thomam Lansium, Antonium Winterum, Zachariam Scbaeferum, iis sub literario commercio vitam nunquam molestia carentem condivi. Matthaeum etiam Loescbium horologiopoeum Christopborum Scbnierlin aurifabrum et Davideiu Ubermannum scriniarium, ob suae quemque artis peri,
tiam familiares babui. Et ne insulsus essem , chely[e] etiam ac testudine ludere Joh. Diirvius docuit, cujus nulla vita
mea
vel puduit, vel poenituit
Hie
quantum per scholasticas operas (quas tamen ob alumnorum duritiem infeliciter impendi) licebat, ad tbeologiae studium redii, doctoribus Osiandro, Hafenreffero
et
Sigwarto, quibus paterni in
me
affe-
ctus landem tribuo.
A. 1609 occasione matrimonii inter Christopho-
rum Wellingium eognatum turn mihi conjunctissimum, et Elisabetham, patritia Rotbiorum familia nobilem, sed pietate et moribus nobiliorem, contract!,
Ulmam, quam biennio ante primum videram, aliquoties revisi, a Johanne Schermario 49 ) jure consulto decrepiti,
sed vivacis senii viro (ut in pane-
2*
uigit
Liber
20
1586-1614.
I.
gyrico meo) memorabili, libera I iter habitus et mul-
torum amicitiae
insertus,
quae res propemoduni con-
compedes
jugii ut ut honorattssimi
injecisset, sed a
quibus Dei providentia alio evocavit, nec enim mihi ut
atque
aliis
aliis
eodem tenore unquam
diversionibus subinde intercisa
aftinis, pa-
innotui Tobiae Hesso 50 ),
nigena rerum cognitione
et
Circa
est.
idem tempus conciliatione Job. Vischeri storis emeriti,
vita
lapsa, sed aliis
viro
om-
fervida pietate incoiu-
parabili et exinde Abrah. Hoelzelio, equiti
Austrio,
quibus rara admodum, sed vere Christiana amicitia
mutuuui connexis, mirum quam malevolentiae bines et
atque
me
calumniarum nimbi
goediam, quoniam jeci,
veo.
non
adversum
in
si
tra-
justam Apologiam 1613 con-
hie iterum velut ingratam
Certe
obstiterint
quam omnem
inprimis exagitarint;
tur-
quidquam
in
vita
camarinam modurum ac mole-
stum mihi accidit, amicitiae Hoelzleniae pretium primarium est, sed cujus etiam remedium
fa-
cile
et
finem Deus tandem invenit.
Anni 1610 initia variis scriptionibus data sunt, quarum nonnulla postea in lucem ab aliis protrusa. Medio, cum unionis primordia ex Juliacensibus motibus emergerent et Alsatia impeteretur, frater Jo-
hann Ludovicus castreusis ecclesiastae munus sub Pleickhardo Helmstettio
Duce
Dachsteinium positis, ego oppugnationi
interfui.
hemio addito,
subiisset,
illuc
excurri
castris ad et
infeliei
Inde occupato loco et Molz-
propemodum pedes domum
coactus sum, qui eques exivi.
Nam quo
redire
locatione
Digitized by
Apologia.
usus eram equo,
21
furto abstulere indeque tri-
socii
ginta minus paratos florenos veterinario solvere coa-
ctus
sum.
In itinere reditu Argentinae Catianeros
quos turn postreuium cum praeceptore Joh. Taufrero 51 ), amicissimo meo, postea
Barones
salutavi,
nisi quod Georgium Balthasarum anno post in patriam redeuntem, cum ad me Tubingae divertisset, unius diei itinere comitatus
celebri theologo vidi,
sum, nec exinde mihi de eorundem sive incrementis
sive decrementis
quicquam
constitit.
Paulo post Mageeri uxor Johanna Graseccia matro-
cum ea omnis Cumque is De-
nalis exempli foemina lue populari ac
prope mariti
felicitas extincta est.
redingam secessisset, ab amicissimis desertus, Christophorum Besoldum at que me prope unos habuit, Cujus occasione inter eundum ami-
qui inviserent.
nos
citia arctior inter
coaluit,
quam Besoldus omni Jam fovit.
postea tempore continuavit et beneficio
Gallicae linguae studium aliquod contuleram ille,
qua
plurimum
i
Ac
auxit.
,
quod
qua librorum commodatione
institution e,
2 in Bartasii * )
poetae princi-
pis septimanis interpretandis ac convertendis aliquid
ausus eram, quod quia ab
aliis
stitum reperi, libens deserui.
theologicae
defendendae
longe
felicius prae-
Interea disputation!
accinctus
eram
et
mate-
riam Veritatem religionis christianae delegeram, conductu Andr. Osiandri, Truchsessiis eram. grassante,
cujus turn
At serpente
convictor
luis contagio et
cum jam
academia secessum meditata, hospitium
Herrenbergae
et
Calvae rcperit.
Ego
Galliae vi-
uigiti
Liber
22 sendae ut
desiderio
me
Nam
colorem inveni,
facile
ex alunmis Henricus jam
nomen
Bad en.si
Marchione
sub
militiae
Burckardus se
accensus
subducerem.
-16U.
1586
1.
dederat,
minus quam eruditionis spem de Itaque bona patris, qui avo patro-
nihil
praebebat.
mutuo atnicitiae pignore, minus tamen posthac omni vita benevolum sensi. Cujus recordatione non abstineo, quin aliquid addam memoratu dignum. Afflixerat Joh. Truchsessium jam inclinata aetate renis unius exulceratio, quae nequicquam adhibitis nus successerat, gratia
me hoc
medicis et
et
ligamine solvi, non
chirurgis,
et
lumborum putrefactionem cum Malum ingens, diuturnum et in
ingens vulnus exarsit, ut corporis penetralia
multa tabe paterent.
summi culo
doloris,
sub quo vivere posse multis mira-
viruin haud
fuit,
sane malum, sed religion is
quod piarum me-
indiligentiorem plane convertit, ut
ditationum et precum instrumenta conciliaverit.
cum de in
et
salute ejus
Deum
omnes desperarent,
fide et arduis precibus
consolari
se
ipsum
Itaque abjecta omni
et
de
ille
Nam
concepta
sustentatus coepit
se
humana ope
melius in
sperare.
Deum
unice
incubuit et incredibili tolerantia auxiliantem exspectavit
tandemque
obtinuit.
Exinde fervidus ab
in-
curio factus, quid religioni solaminis, quid precibus efficaciae et
virium subesset, praedicare non
desiit,
atque in rei memoriam sacellum, quod in arce habebat
satis
ego coram inviserem
incultum, ornari pingique voluit.
Haec
cum virum optimum postremum Crespaci A. 1620 et bonum in longe vidi,
Digitized by
Conversio
J.
Truchsessii.
Adttmhratio Genevae.
uieliorem tnutatum cruets beneficio admirarer,
23 ac
panlo post plaeida niorte amitterem.
Cum
meGallico
itineri inclinato
anno dedissem, per
Imam, Biberacum, Constantiam, Schafhusam, Ber nam, Friburgum apud Nuitiones concessi Lausannam I
ad
Lemanuum lacum, urbem antiquam
et nobili schola
episcopalem,
ornatam, nactus hospitem Danielem
Surienum, Baronem Morantium cum convictoribus Bernatibus, duobus Erlachiis, Negelino, Majo eorundemqne paedagogo, virum integerrimum latiCujus frater, quod arm* nitatis utcunque peritum.
aliis
Wolfgangi principis Bipontini olim secutus
fuisset,
nonnihil germanicae linguae retinuit, et non minori
quam
ille
benevolentia
me complexus
est,
postea
etiam opportuna couimendatione ad Genevenses ju
Hie Fabritium celebrem ilium cbirurgiae re-
vit.
stauratorem aedibus contiguum congerronem habui, et
negligentius aestimatum animadverti.
hyeme
et vere appetente,
Genevam
Transacta
veni, quae ob
novos Sabaudi motus in periculo et Helveticis au* Auspicato Johanni Scaroni ecxiliis juvanda fuit. clesiastae conciliatus
sum
viro germani pectoris et
sanctae oeconomiae, peregrinationibus etiam et diversis giae
linguis
exculto,
minus experto.
caetera sophisticate theolo-
Rcperi eum
in multis dissen-
sionibos nostris peregrin um, a durioribus etiam opt*
nionibus et sententiis alienum. et
Adhttcdum A. Faius
Simon Goulartus vixerant admodum
niores
iis
Jacomotus
et
senes, ju-
Johann Theodatus, 0 qui-
bus hie plurimum florebat.
Jac. etiam Lectium ur-
Digitized by
Liber
24 bis
syndicum novi
et
I.
1586
-1614
perorantem audivi, cum Hen-
Magno, Galliae regi jnsta solveret. Reliquorum non memini. Dum Genevae essem, notavi rem magni raomenti et cujus non tarn memoriam quam desiderium nisi cum vita nunquam posuero. Nam praeter perfectain reipublicae liberae formam atque curam, peculiare ornamentum et disciplinae instrumentum urbs habet censuram, qua in omnes civiuni mores et minutissimos etiam excessus hebdomatim
rico
primum per inspectores
inquiritur,
vicanos, dein se-
niores denique ipsum senatum, prout aut delinquents
rei atrocitas
vel duritia vel pertinacia exegerit.
Hinc prohibentur omnes dejerationes et execrationes, aleae et chartarum lusus, lascivia, petulantia, rixae, odia, doli, fraudes, emulsiones, commessationes
,
luxus
sticitas,
,
protervia, socordia, bilis iinmodica, ru-
nedum majora
nia,
mirum quam
decori
quam conveniens, quam esse atque plane negligi
randum randum. set,
sit
religioni
christianae,
propria, ut earn nobis ab-
omnibus lacrymis deplo-
et ut restituatur, bonis cunctis allabo-
sit,
Me
morum
quae propemodum Quae morum castimo-
flagitia,
inaudita hie sunt et insolita.
sane nisi religionis dissonantia arcuis-
consonantia aeternum devinxisset, adeo-
que omni nisu exinde studui, ut tale quid nostris ecclesiis conciliarem. Sed nec minor quam publica hospitis Scaronis
oeconomiae modestia
erat,
assi-
duis precibus, lectione sacra, dictorum factorumque
verecundia, victus et amictus temperantia ornatis-
Digitized by
Iter in Galliam.
Keditus ad Helvetios.
25
sima, ut innocentius ne in paternis quideiu aedibus
unquam vixerim. Geneva excedens
Theodato theologo, prae-
coniite
ter multas alias linguas germanicae etiam peritissimo,
qui colligendae stipi sacrae omissus erat, veni Lug-
dunum, quadragesimalem
dum solennem
supplicationem admo-
ibi
intuitus, ubi dimissus cursoria pera-
gratione Lutetiam et primaria alia loca vidi, inde deserui et ad penates respexi,
Galliam
flexoque
iterum ad Helvetios itinere Tigurum fama loci tus invisi, literarum cultu
mis prae
rum
aliis
moribusque quani
ornatam reperi
Rauraco-
et Basileae
Innotui Job. Jac. Grassero
substiti.
mo-
rectissi-
* 3
) theo-
logo polyhistori, et Casparo Bauhino celebri ana-
tomico, qui popularis
cum
paucis substiterant, postquam lues
humane
opplevisset.
Ex
iis
saeviisset
unum
et
omnia coemeteria
mortis choream per am-
bitum visendam exhibet opere nobili Johannis Hoibeinii
pictoris
suae aetatis primarii, qualem etiam
Bernae vidisse memini
arte
non
impari.
Plateri
etiam medici elegantias et naturae artisve insolita
non indignum fuit. demum perFriburgum Brisgo[v]iae, Villingam nostra clade nobilem et Rotwilam imperial! di-
tueri,
Redii
casterio insignem,
domum
,
niorum foetu oppletus, etiam
vario Gallicorum ingeliberius in bibliothecam
Besoldianam, ut quae omni talium autorum genere abundaret, admittendus.
A
primum fuit, ut Magetri mei nuptiis cum Margaretha Kielmaennia contractis
reditu
cundis
se-
mi-
Digitized by
Liber
26
1586-1614.
I.
niine secundis interessem Stuttgardiae, cujus infelicitatis
nescio an
non omen
grex porcorum
fuerit
*4 ),
qui hospitutn seriem ad fani sacra procedentera plane
Quicquid ejus
interturbavit.
tuna omnis ab impuro
cum foeminae
eversa est, taminante,
culpam
turn
est,
viri
optimi for-
hominum genere propemodum thorum con-
luxuriantis
vel
tegente
lmo postquam tandem jure agendum
vel
elevante.
esset, hinc
po-
tenti familia adversante, illinc propinquis et amicis-
jam succumbendum annis, imdolore fesso, innocenti erat, nisi Dens
simis deserentibus
pensis
et
patefacto scelere
,
viri custodia,
Non
opportune succurrisset.
men ego cum Besoldo me subduxi,
qua apud amicos em[in]entiores
cessione visus
sum
ta-
sed qua famae
nonnihil opis contulisse,
inter-
ob
id
etiam ab invidis notatus et deteriore loco habitus, didici hujus
exigua
exemplo
literarum
,
gram mat icos Tubingae quartum
prout
in
quantum
vis et jus differant,
transpositione
dissimiles
vitae
restituto
nova subsidia
quaerenda erant, quae supra spem subito obtigere.
Nam
voces,
incidunt.
et optato
conductus sum studiis Philippi Eber-
Doconsum-
hardi Gemmingii, Rappenaviae et Buttenhusae
mini,
filii
quam modestissimi
,
patris qui
matae virtutis vir erat, aemuli. Ad quem missus Rappenaviam in Craichgoiam prope Wimpinam sitarn,
nimis
quam
Hberaliter habitus, et stipendio in
speciem mediocri, re ipsa vero, quam unquam antea acceperam, lautiori devinctus sum.
Omnia
hie
ad nutum erant, patronus praeter raram pietatem
Digitized by
Novum Tubingae paedagogi munus. et
oeconomiae harmoniam, literarum
et
ipse
mo nun in
satis
peritus.
amoeuitate et
hac mea quasi
puit ab
Alumnus
27
et aestimans
indolis
elegantia,
obsequio plane optabilis.
felicitate
me
At
febris tertiana corri-
anno 1604. quo primum impetierat,
absti-
nens, ac iterum novera septimanis duriter exercuit.
morbi lethalis videbatur, sed cura meWimpenensis Ziegleri cohibita, mitius habuit. Invisebat subinde languentem ex eadem vicinia Johann In accessu
dici
Erhardus Cellius
loci pastor,
rissimae eruditionis
exacti judicii
cum magna
civilitate
et ra-
conjunctae
cum quo ut nunquam abs-
theologus, post Esslingam translatus, ante, ita et post arcta familiaritas et
que usu conversatio
Cum
fuit.
mutare aerem va-
letudini conferre videretur, patronus insigni donario
ornatum Tubingam praemisit, dum retur.
Convictus
et
habitatio
filius
subseque-
mea suggestione
et
patron i consensu apud Hafenrefferum eligebatur, et
ipsum admodum auspicate
Non enim
convictorum,
ex quibus quaestus quaeritur, sed filiorum et familiarium loco habebamur, tur.
patronus
quod
cum nemo
Sed etiam equuin, qui me ex
dum venderetur, nihilque non fecit munus mihi commodum redderet Paetiam mecum, ut pro iis, quae extra di-
aluit
vitae
ciscebatur
alius admittere-
Galliis extulerat,
mensum insumerentur, thalerum hebdomatim acciperem. Quae res utrique profuit, nam et nos ordinario cibo potuque propemodum acquiescebamus, nummosque lucri faciebam, et ipse hoc impendio nostram sobrietatem libentissime redimebstt. Tandem
Digitized by
Liber
28
1586-1614.
I.
hospes et pater noster exoratus, Georgium Chri-
stophorum Schallenbergium
equitem Austrium nojuvenem, adjunxit, demum etiam Marcum Paradeiser baronem Carinthium cum prae,
bilissimi ingenii
ceptore Elia Zetschio Misnio, sed non nisi uti patroni jussu convenerat, consentientibus et citra frau-
dem nostram
Nec profecto modestiae
addidit.
et
temperantiae quicquam detractum, liberaliori conversation]
additum tris,
et
est.
vel
tioni fuit.
si
hilaritati etiam haud parum Hospes minime morosus tamen pa-
honestae
mavis philosophi loco nobis venera-
Nulla mensa dictorum factorumque me-
morabilium condimento
caruit,
studiose conquirendae fuere.
quae symbolae nobis
Hae
collationes Tur-
bonem cum Wiis genuere, postea natos. At dum omnia mea quasi in portu sunt, subita tempestas me obruit atque propemodum demersit. Nam- patroni uxor Anna Catharina Rotensteinia matrona tanto marito digna, brevi sed acuto morbo extinguitur 1611. 3. Octob. ingenti incertum,
Ipse contagio
an dolore
post 23 dies sequitur, cujus ex-
equiis interfui, at verius
sortis
meae funus
duxi.
encomio 65 ) de-
Mortuum
veris lacrymis et ingenuo
ploravi.
Caeterum alumni curatores negarunt
licere
quae
in
equum meum,
in
sibi
hebdomadalia extra
alia patroni munificentia concesserat,
et
pupillo
insumere, quod supra nobilis adolescentis sortem esset, itaque
acquiescerem.
40
salarii florenis pactis
Non
cum
convictu
placuit haec insolita tenacitas,
et dissimulato dolore consilia
mecum agitavi,
quibus
Digitized by
E
Turbo.
me
stationo deeessus.
29
Substiti tamen adquo per Andream Baiemm so-
ab hac functione expedirem.
huc per
trimestre, a
omnium, quae patronus promiserat, integra, 1612 mens. Febr. factus sum. Interea con-
lutione liber
cum
versa tio familiarior in
me
Hafenreffero continuata et
privata paterni affectus specimina collata sunt
pluriraa.
Nunquam
intermittebat
avi
pariter pa-
trisque mei virtutes praedicare, sed et merita patris
matrisque in se profiteri minime dubitabat.
bus
stimulis
haud dubio
me
Qui-
promotum
in recti via
suisque (ut aliquando talionis meminissem) conciliatum voluit, cujus colloquia
alia
cum
me reum pia,
sponte agnosco.
Inter
turn erudita recordor mihi
injunctum, tres historias scriptis mandarem, quas a
meis accepisset, indignas quae posteritati perirent.
cum avus adhuc Tubingae diaconatu funadmodum tenui esset, lue popugrassante, quod et ipse cum uxore et liberis
Fuisse,
geretur ac in re lari
aliquot corriperetur, adfuerit.
quibus humanae opis parum
Advenisse tamen Leonhardum Fuchsium
celebrem medicum, qui
mentum
cum per scamna
pavi-
et
prostratam egenam et singultientem turbam
reperiret, nihil salutis aut solarainis praemisisse, sed
diras
omnes
bitu et
avus
et execrationes multo verborum amgestuum vehementia evomuisse ad quae cum :
contremisceret
et
ut misereretur opis suae,
non jurgiorum indigorum, deprecaretur illud est, Fuchsium dixisse, cur scelesta lia
et
trifurciferi
monachi
et
niuin abhorrent et nullo suo
:
sacrificuli
hoc ergo
ilia
anima-
matrimo-
periculo libidinantur,
uigitiz
Liber
30
1586- 161 4.
I.
ne hoc crucis Christianae durum exercitium sub-
At
eant.
illos
vos
est, vivit, regit,
ha-
Enim vero haec domus invisit, digna cui omnes boni
sospitet et servet.
bitat,
quam Ule accurrant et opem Dei
Vos vero
mala crux pessime perdat
Christtis misellos qui inter
sic
est,
versum
lnde ad aegros cou-
conferant.
oiinii huinanitate fovisse
artisque peritia sa-
nos omnes reddidisse, dum vero curaret, opulentiores ad ferendam stipem solicite et magno languentium subsidio conciliasse.
Hiijus ajebat Hafenreffe-
rus, avuin saepe inter amicos
Fuchsii, lneminisse
quam p rod
turn
sit.
Avum cum
perat.
cum
imilto lionore
ac se mirari, cur
Secundam a
Jiteris
nun-
meo
acce-
patre
valetudinem acidulis Ubenhusa-
locum quondam 1559. Christo lucricuraret, exoratum esse, ut ad populum ser-
nis (quern fecit)
i
,
monem
ille
haberet.
le tud in is
Adfuisse etiam patrem
meum
causa) turn Herrenbergae pastorem.
dies dominica venisset,
stum ascendisse pedivisse,
praeuteditatum sugge-
et gravi elegantique oratione se ex-
post patrem
de hac concione
nihil
(va-
Cum
meum
interrogasse ,
sibi videretur.
Cumque
ecquid
pater sive
verecundia sive consctentia laudasset, ilium indigna-
bundum: non
me
te
et haerere,
gam parare non
pudet nugari, dixisse, quasi angi ac prope
modum
animadverteris.
de suggestu fu-
Ego
tot
annorum
Doctor, conventuum et colloquiorum pars, a tot viris
Principibus auditus et in concione eruditorum
variique ordinis innumera versatus, deliquio et stupori plane,
quam
nunquam animi
inter
hos rnsticel*
Digitized by
Quatiior narratiunculae.
31
adeo me omnis divina prope graquod plebem hanc simplicem negligenhaberem et praemeditationis accuratioris non
los propior fui: tia deseruit,
tius
indigani.
Tu
vero
fili
cave et
meo hoc
periculo
ne unquani nisi praevia meditatione et piis
sape,
precibus ad popuJum Christianum verba capitis et tot
facias,
sed
sacrorum membrorum reverentia, an-
xie et circumspecte officium facias, alioquin violati adyti poenas, a quibus ego
Ecquod perpessus petiisse alibi :
tauten
sit
hanc
quam diguam
parum
abfui, incursus.
avus, nemini constitisse, reanimi
consternationem etiam
Hafenrefferus putavit , quae ju-
venilt temeritati, aut profanae etiam
quorundam
se-
curitati objiceretur.
Tertiam ab ipso avo excepisse
retulit,
cum no-
vitios ecclesiastas a uimia confidentia dehortaretur.
Fuisse
quondam juvenem vocatum
ut facinorosi
cujusdam supplicio ob multas caedes destinati solatio adesset, atque in profundum carcerem fune demissum. Post uultos sermoues ultro citroque habitos in
mentionem divinae providentiae
incidisse, cu-
ius voluntate jam morti reus expositus et traditus esset.
Hie latronem torvum videre
circumspicere.
Inde, item tu,
gulam frangerem, sine minis dicere.
si
id providentiae
et in
carcere
quidem jam
tibi
Deine esset, non
Se vero angi, tremere, tandem
animo quasi a Deo reddito mascule respondisse: si quidem ita jam accideret, omnino Dei providenfuturum vero, et id tibi pertiae erit permittendum ;
missurum Deum minime puto.
Qua
animi prae-
*
uigitiz
Liber
32
I.
1586-1614.
sentia conterritiim
manum
terum documento
ipsi
cum
hasce angustias se
suo exemplo ab
aliis
abstinuisse qnidem, cae-
aeterno fuisse, ne porro in desperato committeret, quod observari
velit.
quartam historiam atque mea sponte.
Addam ego Solebat Ha-
matrem meam supra foemineam sortem non nisi viraginem appellitans; plurima hoc non postremum Jaudis habuit.
fenrefferus mirifice
inter
extollere,
Cum
Herrenbergae aliquandiu patri meo convixisset, uxorem duxit Agatham, Magni Johann. Brentii filiam, Spindleri viduam, aliquot orphanis onustam.
Hujus
paulo post juvenem atque eruditionis laude tumi-
diusculum poenituit, quod
alibi
forma comptior
dos amplior, quae neglexisset, exprobraretur.
et
Inde
humanitus quid passus, profundum dolorem animo coquere, uxorem minus aestimare, sordius vivere, solitudinem quaerere.
Non
fefellit
matrem,
quae
primum foeminae patientiam et sanandi mariti moram persuasit, dehinc aegrum animi aggressa nequaquam molliter habuit: tune, ajebat, et sacris addictus et eruditus creditus, tyro adeo es, ut quam Uxorem ex sis fortunam nactus etiamnum nescias. optimis natam, optime educatam, optime quondam nuptam, nondum agnoscas, nedum magni facias? Pudeat ducere, quam nescias pro meritis et ex oeconomiae usu habere, plane indignus, cui ex lis
meis una nubat.
et soceri
ancil-
Prioris conjugii benedictionem
laudem tu jam possides, ingratus, ni Deo meritum tuum moresque crudos ac-
id uni, praeter
ceptum
ferae.
Ilujusmodi
exprobratione
et
turn
Digitized by
Iter in
plurimum pudefactus gatus
Austriam parat
magis dele-
postea longe
et
est Hafenrefferus
postquam uxoris commo-
,
Nec
dissimae virtutem est expertus.
abstinuit, quia
matrimonii sui concordiam et aestus maligni aver-
runcationem post
Deum
matris fortitudini tribueret,
hoc subinde addens, a nullo unquam homine increpitum,
rius fuisse
penitius
Nec
felicius.
desiit
detectum
unquam
libe-
restitutum
et
inter titulos et
honoratum senium suum matris nomen dare, libertatem animi ferre et obnoxium animum palam contestari.
Haec
tum
mecum
turn
thematics
Hafenrefferus*
Praeterea ma-
succisivi
datum
;
astrolabii
nempe,
trientis,
drantis et sciot[h]ericorum fabricae, atque
usibus indagandis.
quas in tati
deliciis
structuram
qua-
eorundem
Turn latinae hebraeaeque linguae,
unice habebat,
plurimum impensum.
chielis
mul-
elegantiis, cujus callentissimus erat,
oculis
ornatui et proprie-
Cum
templi Eze-
etiam
exhibere satageret,
mea
opera in confioienda tabula geographica turn optice sistendis templi delineationibus usus, sibi nobisque
voluptati
Cum
fuit.
in Italiam iter
decrevissem,
cujus linguae
primordia jam Besoldus indefesso studio contulerat,
Austriam etiam perlustrare visum
est.
nummis, quos ex Gemmingiano stipendio liberalitate collegeram, apud Hoelzelium ac ut tantundem vel plusculum etiam,
si
Itaque
et patroni
depositis,
opus
esset,
a creditoribus ejus vicissim reciperem, simul etiam
quas rationes
satis implicatas
acceptorum
et
expen-
>
X uigitiz
Liber
34
I.
1586-1614.
sarum habebat, extricarem, rerum omnium securus sed quae res mihi postea fraudi
abii,
fuit.
Com-
niendarunt etiam de meliore nota proceribus Au-
Magetrus quidem Georgio Acacio Enenke-
striae, 110
5 6
)
,
patriae
non
Hafenrefferus vero Ludovico Hohenfeldero,
suae rarioribus ornamentis, quorum ilium
vidi, hie
vero plurimum profuit.
Ulmae con-
scensa navi Martio mense recto Danubio Lavingam praeterii,
Donawerdae
diverti,
ubi quos convictores
habui milites, mersa navi praeter
unum
in
cunis
vagientem infantem suffocatos Ratisbonae et ad ripas reperi.
Perlustrato Ingolstadiensi Athenaeo et Pas-
cum Lincium venissem
saviensi episcopali 6 7
Daniel Hizlerus dis
ibi
)
affinis,
24. Martii,
diserti oris et recti cor-
Postea
theologus hospitio liberali excepit.
Ludovico Hohenfeldero conciliatus in ipsius fami-
A
liam concessi.
trum Marci
et
quo porro conductus duorum
fra-
Ottonis solennibus lustricis Almeccii
apud hunc etiam aliquandiu Denique ut quod in me receperam expe-
et Aistershemii interfui, substiti.
dtrem, ad WollBPgangum .et Christophorum fratres Peurbachium translatus magna benevolentia acceptus
sum, sed quam paulo post interpellavit, qui Hoelzelio pessimus
Mutato
omnium
igitur
animo
consuluit. et voluntate,
essem, ad Ludovicum redii multum
com
frustra
fratris lentitu-
dini succensentem, et ne aegre ferrem, mitigantem. Qui etiam ne impediretur iter meum spreta Hoelze111 sub mea fide 300 florenos aureae ac Venetae monetae credidit equumque quo commode veherer,
x Digitized by
Austriam et ltaliam.
Iter in
35
insuper de comite Job. Erlmrdo Stengelio
addidit,
a Walenfels circumspexit
Erat
et liberaliter dimisit.
turn ipsi filiolus priinogenitus Ehrenreich festinae*) indolis,
cum
puella in
1619 amplius.
de quo ad annum
cunis,
Egressi Lincio 27. April, per Ca-
rinthiam venimus
ob frequentes
15. Maii Venetias,
molesto
sed et periculoso
pluvias,
satis
itinere.
Nam
circa Clagenfurtum nobile
cum
a praedonibus quos Banditos vocant, circum-
multum temporis
acti,
et
facile
clausuras Tre-
sive
Venetiis quas
turn Ascensionis
dixeris,
et Villa-
sumptuum perdidimus,
donee per montium angustias yisium penetraremus.
oppidum
Microcosmum
solennia paraban-
tur, quibus mare despondetur rei publicae operosa
pompa, quam vidimus tis
Interea perlustra-
21. Maii.
quae in hoc orbis theatro frequentissima sunt,
inprimis
thesauro
rei publicae
D. Marci palam exposito, mentario et navali, etiam
immenso
palatio
in
vitriariis officinis
fano
arma-
ducali,
Murani,
concessimus Patavium, locum mea opinione longe
Dum
amoeniorem.
illuc iremus,
cum Adamo
sart equite Austrio comitis cognato,
uiersione
abfuimus.
Patavium
studiorum
electum nos aliquandiu habuit in vico putei hospite vidua.
chelyis lusu
*)
in
vir
bonus.
et palaestrica se oblectavit,
equum
Cod. A. B.$
sedes depicti,
Informator linguae contigit Abra-
hamus Copenius Germanus, litas
Flus-
parum a sub-
Comes mihi agi-
subsiliendi corpusque rotandi arri-
festivae.
3*
uigiti
Liber
Dum
sit.
15S6-1614.
I.
essemus patroni urbis Antonii Pa-
liic
qucm Sanctum vocant, encaenia plane
duani,
circumlato.
Certamen
etiam cursus
pedestris jucundissinium
equestris
operis.
Cum
loci
et
Palatium sive
exhibitum.
praetorium hie maxime visendum est,
marmore
re-
multo auri argentique pondere
gia celebrata sunt,
antiqui
taedium cepisset,
ex se-
Nec hie erat Veronam Igitur diverti cur diutius subsisterem. 9. Julii, quae minus strepitus quam Patavium hacessi Vicentiam ubi
non minus
beret, et tamen
rimum
conferret.
ac in hospites
comitem
remisi.
studiis
faveret
Urbs itidem antiqua
et plu-
et spatiosa,
propemodum germanae humanitatis. quam nunc arenam vo-
Hie amphitheatri molem,
non sine stupore saepe contemplatus sum. Sunt etiam Scaligerorum mausolaea, quae sub dio cant,
visuntur,
equos
memoratu
Romam
digna.
20. Julii
Verona per
excurri,
dispositos
ne orbis quon-
dam, nunc scelerum caput videre negligerem.
Sed
eadem
cele-
paucis diebus ingenti aestu repulsus, ritate
recurri.
quuntur,
Quid
me jam
lnde morbo
tenet,
saverat, tus,
at
ibi
videatur, pleni libri lo-
tot
febrili,
spectaculorum fastidium qui etiam Paduae pul-
sed inediae mihi indictae cesserat, terri-
ad reditum in patriam animum appuli,
Tridentum, Brixiam,
Augtistam Vindelicorum
attigi,
et
et
post ingentem calorem canicularum conquievi.
dedita,
Est
admoubi Werneri Seuteri quondam reip.
ea urbs genuinae humanitatis
dum
per
Landspergam ubi velut in umbra
Oenipontem
et
religioni
Digitized by
Googl
Reditus in patriam.
jurisconsulti
Andreanae
fainilia,
hospitaliter habuit; fuisset otiara
contractum, amicis
duduin
cum
connexa,
ea conjugiura
diversum vitae genus separasset.
nisi
et Heilbronnerum meum ultimum salutavi, jam de imminente
Hinc Lavingam
cum
37
pertransii
mutatione solicitum, post tamen placida morte praepraefectum
loci
tingensi
ubi
substiti,
plane in
conciliatus
multum stomachanti,
me
apud sororiuin Brauchium
Heidenheimii
reptum.
Philippo deliciis
Oe-
comiti
habitus sum,
quod a sacro
quo
ordine
anhelare intellexisset, avocare non posset.
verso animo concionibus buit, et aliquoties
manda
in arce Hellenstein adhi-
quam in reforTantum valet
tarn audivit,
solutiore vita obsecutus est.
hujus an electio
non
illius
vox,
plurimum.
Post
animorum consensus atque Delectabatur comes linguarum et
peritia et mathematices
industria,
quibus delinitn-
abstinebat a voluptatum illecebris, quas postea de-
suetudine
tietas ceperat,
ecclesiae duxi.
me
Poteram
abhorrebat.
consulere, sed
nieis
et
etiam
me jam rerum
quod
in Italia
me quam primum
hie
Deo voveram,
cujus
ut
liberandum
sisterem,
Itaque in aulam 'Wiirtembergicam ad
recepi,
rebus
terrenarum sa-
Matrem
princeps Johan. Fridericus
me
coram ac sponte ad suscipiendum aliquod politicum munus invitavit. Sed clementissime complexus
cum
intellexisset
desiderium,
diversum consilium
liberalissime
quod cum me
est
meum
atque
Id
erat,
assensus.
sensissem divagationibus meis a recta
studiorum sacrorum metbodo avocaturr^
et
plera-
Digitized by
Uher (j
ue institutionis
theologicae
ne
excidisse,
stractae
1W-1614.
!.
illotis
memoriae multum dimanibus in ecclesiae
sacraria irruerem, exoravi, ut
dum me
colligerera,
Tubingae aliquandiu principis sustentatione subsiId cum post rev. conexplorationem 5S ), per Christoph. Binderum
mora eoncederetur.
stendi sistorii
insignem theologum factam, ubi laudasset Johann MagÂŁ*rus
me plurimum
col-
tunc praepositus longe
dignissimus, consultissimum esset visum, ita in
collatum est,
ut
in
me
stipendio Augustiniano
illustri
Tubingae libero atque eodem cum Superintendentibus convictu alerer,
dum
ecclesiae locus vacaret.
Etsi vero aliena invidia et fraude
apud Repetentes gnata
milii
tliiae
mensa mutata Magistros
et
assi-
tamen quam pro opinione
felicius
Convictores contigere, quonim meminisse
cessit.
juvat,
est,
inspectores
sive
Johann Jacob Heinlin, David Hafenreffer Matfilms, David Bab, Samuel Martini, Conrad
Kaeiulin, Johann Canstetter, Daniel Osiander, de-
hinc
etiam Johann Spindler
card, ac
cum
dem niecum
iis
et
Wilhelmus Schic-
N. Sattler Wolfenbiitelensis, ejus-
liberalitatis
hospes.
Tubingae quintum constitutus primum erat, locos theologicos
jus occasione cinnata est ac
s 9
)
summa
in ilia
ut
nn'inoriam revocarem, cudoctrinae christianae con-
anno post
edita.
Dein ne publice
perorandi facultas deesset atque usus, Sulzae
ad
Neccarum, ubi sororius Sebastianus Hesch patriae medicus feci,
degebat,
ejus
rei
nec pro populi sensu
frequentius displicui.
periculum
Deerant
in-
Digitized by
Googl
Hospes stipend ii Tub. Summadoctr.christ.concinnatur. 39 terea
ctus
ad vitam honeste degendam haud exigua, viquidem ad satietatem sufficiebat, sed neque
palato sapiebat, nec conducebat debiliori stomacho. Habitatio
cum
Christophoro Wellingio cognato erat
percomraoda, multum
de
id
me cum
piissima uxore
merito, nisi postea aliquot centenorum florenorum
damno hoc beneficium mihi stetisset, quibus me homo perditus an perfidus emunxit. A matre nihil
exspectandum
me
quae
erat,
sibi
officio defuncta,
A
etiam consentiente, videbatur.
proximis et
Deus prospexit. Comitabar Christoph. Besoldum et Abraham Hoel-
amicis
nihil
ergo
opis;
aliunde
zelium in acidulas Griessbaccenses 60 ), sive valetudine sive paupertate poscente.
Cum
ibi
essemus,
aliquot studiosi nobiles Tubinga adveniunt, ex qui-
bus
tres
fratres
Guldensternii
cum
magistro Joh.
Aquivalleno, Nei[d]hard Abenbergius
cum
nis
magistro
ThuroAxeliorum a Gecksholm Sueciae regulorum ma-
Paulo Briicknero, Petrus Falckius, Achatii
gister,
et
qui
omnium
felicissime
et
contigit Wilhel-
6l
Cum iis, ut mus Wensius ) nobilitatis apex. solet, post potum corpus exercebatur acciditque, ut Italicae meae super ligneum caballum equitationis artis
meminissem.
Inde
Hinc juvenes
insilire,
rum pecus premere. ditu
mox equus
confectus
et
meae specimen multis spectatoribus exhibitum.
Tubingam hujus
inutilis
subsilire
Tandem
et
tota
convenit,
die
mise-
ut a re-
non illiberalis, nec Haec ludicra praeiWensius cum animad-
exercitii
palaestram aperirem.
vere, sed successere seria.
Digitized by
Liber
40
me
vertisset
sategit
1586-1614.
non ignarum,
matheseos
peritiam
etiam
I.
eruditioni
pollicitusque
suae socios
est
hanc
ipse
jungere
inultiplici
studiorum plures
Nam
adducere. Accessit et aliud atque religiosum.
cum
Griessbachii turn religioni nostrae interdictum
caeterum
esset,
bam
taeduerit
et
cum
susciperem,
:
nulla
ut
tantae
sacra facere,
perso-
ecclesiastae
concionis autoritate
Erant autem post
praesentia sublevarer.
striss
hospitum tur-
varii ordinis
diebus
mihi persuasum est,
facile
nam
magnam feriatis
illu-
principem Badanam virginem sponsam ejus-
que cognatam comitem Hanovianam,
etiam virgi-
nem, cum aularum comitatu splendido, viri nobieruditione, rerum usu conspicui et multi litate, suo loco percelebre^, cum familia, omnes maximo numero, qui ornatissimam ecclesiam (qualem nunquam post habuisse memini) conficerent. Adfuit etiam diversae religionis Truchsessius Baro Waldtburgius, auditor nequaquam injurius. Ad hos tales sum ausus loqui, atque ut testabantur suffecisse, nunc mihi pudori magis est et admirationi, quam Quid enim non audet et sustiut laudi ducam. net juventus fautoribus subnixa et laudis stimulis acta?
Non tamen
succederent,
qui
poenitet obsequii, sacris
quod inde alii et in hunc
fungerentur
diem obtinuisset, ut nostra sacra hospitibus concederentur.
ut
primum
collegio,
Dimissus tandem licuit,
cujus
cum
eleganti honorario,
exposui operam
meam
lectissimo
membra Johann Henricus
Offen-
burgius dicasterii assessor, Christophorus et Geor-
Digitized by
Collegium mathcmaticum.
Collectanea.
gius Besoldi fratres, Wensius, Falckius nis
cum alum-
Georgius Christophorus Schallenber-
duobus,
Sylvester
gius,
41
Braunschweig
et
Johann Jacob.
Winter, Stubenbergiorum Baronum inspector erant, -
et quicquid curtae suppellectilis mathematicae
meae
erat bona fide communicavi , ex quo mea collectanea 63 aeri incisa, nata sunt. Exinde magna con)
suetudo cum Offenburgio contracta, quae etiaranum Arctissima vero familiaritas Wensii
durat.
ligneum
liation
etiam
illud
cu-
fuit,
Hujus conci-
jus oblivionem nulla aetas adferet.
corpus movendi
et
agile reddendi exercitium institutum est, confluente
magno numero nobili juventute, quae res ludicra, supra omne serium studium proficua mihi fuit. Hie mundi mos. Ego vero jam unde liberaliter viveimo
rem,
quibus in aere fueram,
et
satis
face-
rem atque in fiiturum mihi prospicerem, supra omnem spem meam abunde habui, cujus gratiam admirandae Dei providentiae debeo.
mea opera,
fessa
nobilibus
Fecit inde-
ut plures bene vellent atque ex
Heimburgius,
Miinchhausius,
Egloffstei-
eorundemque conductores, a quibus cum frequentius mensae in illustri collegio adhiberer, uii,
alii
facilius
frugalem illam stipendii toleravi.
Hafenrefferus conversationis pristinae
tidem
convivam
habuit
diam 63 ) defendit. tatem
tuli,
stravisset,
nam me nisi
sustinuisset.
et
contra
febris ardens
Inter haec
cum
et
iden-
Hiemeri invi-
Non tamen impune
Hessi mei fides
Sed
memor banc
felici-
propemodum proet
studiis
peritia
medica
meis sacris in
Digitized by
Liber
42
1585-1614.
I.
gratiam redii nihilque temporis mihi elabi frustra
Addidi
passus sum.
etiatn
praeter Mart. Lutheri
consummatissimam theologiam Patrum
maxime
cibum
Hieronymi
nobiliorem praetermittens ,
fere
solidiorem
nullum
Augustini,
et
non degu-
quern
64 stassem, usus in eo Erasmi et Hyperii ) iudicio
Erant autem mihi propemo-
atque raanuductione.
Ne
dura omnes ex bibliotheca paterna.
quam
Wensii provocatione
vacaret,
rologiopaeo nos dedimus magistro,
Loesch nomen
fuit,
cui
Matthaeo
suae peritissimo, qui hanc
artis
mechanicara industriam conferret, sius
vero quic-
et societate ho-
admodum docilem
reddidit
cujus se
nec
me
Wenoperae
poenituit.
Atque
ita
quiennium
hoc ultimum studiorum meorum
insumptum
viris
juxta
generosis ac autoritate valentibus propitiis,
quorum
principis mei
mihi
et
plurimum
motum venerandum me diutius hae-
consistorium noluit,
rere et obversari
que praecursu
intercessione
ses-
principibus
jam
iis,
annis maturiorem studiorum-
quos longo intervallo post me
noveram, quibus etiam praefueram, priorem, maxime cum Belgicum iter ad illustrem ilium heroem Mauritium nis
cum
Auraicum conciliatione Onolspachini Marchio-
meditari intellexisset,
Vaihingensis
et nihil
ecclesiae
tale cogitantein,
diaconatus Joh. Ulrici
Thummiiquondam commilitonis promotione set,
vocavit,
audivit
65
)
et
autoritate immisit finemque stis
compedibus
voluit.
vacas-
huic stationi principis
errorum imponere
Hie ergo vitae
fau-
vicissitudi-
Digitized by
Lutheri et Patrum lectio.
Diaconatus Vaihingensis.
43
num et varianmi ambagum ad aetatis usque 28. annum terminus esto, cujus puerile spacium morbis obnoxium, adolescentia, quae orphanorum sors, laborious et itineribus impedita
lestis
fuit,
et
mo-
egestati et servituti objecta, juventus variis et
fortuna
plerumque novercali, penatibus quam alienigenis duinrioribus, amicis tamen subinde sublevantibus oblirmato. nisi Quae res caad omnes vices genio lidis precibus et humidis singultibus constare non Gratias autem quam maximas Deo meo potuit. ,
debeo,
qui corporis
afflictione
sobrietatem impo-
animi teneritudine pudicitiam illibatam conser-
suit,
vavit, alieni
sed
expedivit
,
luxum
indigentia
coercuit
amaritudinem immiscuit plurimisque fortunae
mea
et
scopo suo
etiam intempestivi atque a
connubii capistro quater injecto innocenter
periculis
eripuit,
curiositati
,
aliis
vitae
et
cujus conciliationem et
multorum opinione matris meae
piis et ar-
dentibus supplicationibus libens merito tribuo.
Digitized by
44
LIBER SECUNDUS. SEXENNIUM VAIH1NGF.NSK. Vaihingam ad Entium aninem
quo me ex
sitam,
iti-
nere Belgico, quod commendatioue Philippi coinitis Oetingensis ad Joach.
chionem
institueram
,
Erneshini Job.
6fi
cognatus providiis retraxerat, voeatus, tio
Mar-
Onolspachi
Walcluus
)
Director,
stiti
me Mar-
mense, usus convictu Melchioris Bengelii,
pastoris superintendentis
cum
,
viri
propensissimi
,
esset,
mihi per otium
licuit
cui
candidissimi et in
bibliotheca
satis
loci
me
instructa
quod abundabat earn
pervolvere et quod meae deesset suppellectili supplere.
Secuto Augusti secundo nuptias cum Agnete
Elisabetha habui,
nunquam poenitendas Boppenwi-
lae,
Josuae Griiuingeri
cum
bteresset Erasmus Gniningerus, turn coenobii
loci
pastoris
filia
,
quibus
Mulifontani abbas, soceri frater, ab eo tempore fa-
mae meae, quae apud
imperitos rerum ex peregri-
nationibus meis laborabat,
curam suscepit,
et qui
ex profano vitae geuere ad sacrum ordinem subito transiiiisse criminabantur, repulit, aut aliter edocuit.
Digitized by
Nuptiae
Adfuit etiam non vocatus Wilhelmus Bidembachius,
amori nostro
ratus
no
annomm
et tot
consuetudini de-
meae deesset. Fuere et Hernials Wellingins senior, Abrahamus Hoelzelius et Joh. Valentinus Moser cognatus, tiim urbis Vaihingensis beri,
festivitati
legatus consul Joh. Buhlius ornamento,
et
vegeto satisfactum
est.
quorum
summe
socero meo, viro omnium
laritate
Ipsis nuptiis
hi-
tranquillo
nuncium
in-
tervenit de Griiningero ad praepositurae 67 ) apicem evecto, quod inter auspicia mea retuli, et rebus meis
sum
profuisse
expertus.
Inchoata oeconomia primum
fuit, ut matrem ab herae principis Sibyllae 68 ) Anhaltinae libe-
obitu
rude donatam ad me reciperem, quae suaviter Septembrem mecum vixit, quo
rali
ad sequentis anni
tempore ab Anna in
filia, quae in re lauta esset, sedem Heidenhcimium usque ad generi mortem 1620
transtulit
indeque
ad
me
Dein cum post
rediit.
ecclesiae operas plurimum vacaret nec tutum esset
cum hominibus,
qui acerbas inter se lites, conten-
tiones et simultates exercebant, conversari,
animum
ad comraentandum aliquid appuli, et excussis scriniis
meis aliqua interpolavi, aliqua auxi, plura vero
adjeci et praeter lucubrationes
mi lam diem sine
qua scriptione abire passus sum.
I
Jam
in
ali-
lucem Tu-
bingae prodierant Collectanea mathematica,
Summa
doctrinae christianae ex Hafenrefferi mei compendio extracta,
ns
6 9
)
Panegyricus Schermario dictus, Vocatio-
quaedam r[h]ythmica 70 ), quibus Cosmoxenus a Johanne Stoffelio Hericuriae
syntagma
accessit
et
Digitized by
Liber
46 praefecto
11.
me
nobili,
1614-1620.
ignaro, typis
Montispelicardi
commissus, qui cum cordatis non displiceret, socium provocavit Herculem Christianum, inscriptum,
Christ. Besoldo quo Tobiam Hessum quern palam lau-
dare non licebat, per involucra expressi
stianismum genuinum. e
luptati,
quibus Eilhardi Lubini 71
gnus plausus
fuit,
qui
cum me
Chri-
et
ma-
theologi
)
certatim invitarent,
confidentia majora ausus
juvenili
,
Fuit et Hercules eruditis vo
Turbonem
in fo-
fenrefferi
sum, qui pridem in aedibus Haipsoque manuductore natus et nominatus,
hactenus
mecum
rum
abire passus
latitaverat.
mata 72 ) Besoldi
Theca
tlieologica,
demum
liberae
cum
ludibrio
illi
frater-
Rosencru-
plenus invidia 73 ) Menippus,
ille
qui cum tam quam pungeret vecordes, diexceptus est, cum boni inge-
sed innoxiae linguae foetus,
cordatis allubesceret,
versa
inscripta,
unam alteramque ad
post
nitatem Christi Invitationem
ciano oppositam,
mihi
Hesso imputata, plane mea.
gladii Spiritus.
Successit
Prodiere simul Axio-
admodum
sorte
nuam errorum nostrorum confessionem admitterent, mali male sibi conscii ad suam injuriam revocarent. Qui bilem suam contra effuderunt, viri optimi et innocentissimi
,
aliis instincti,
ridiculi
fuerunt,
sed
ii
profecto ab
quibus conscientia trepidabat, ant
li-
calamum commodarunt, quos nihilominus omni posthac vita reverenter habui, uno vebant invidia, os
et
scurra excepto, qui sub alio tegmine laceravit optime
Caeterum quod Deum sancte tenon ea mihi insectandi petulantia fuit, aut no-
de se meritum. stor,
Digitized by
Scripta in forum emissa.
quod
rem
Defensores.
quam de clam itato res
cendi ulJa libido, sed
Insectatores.
47
aggerebant,
christianam causam animo fervide fove-
modo promotam
et quovis
vellem, quod
cum
plana via mihi negaretur, per ambages et cuniculos
persequi conatus sum, non scoptico, quod aliquibus
quam
videbar, genio, sed ea arte,
buerunt, seria Is
ut per lusum
agerem
et
et Christianismi
mihi scopus, id cousilium
circumspectum,
quod
si
non
satis
et tot stimulis
Sane ut priraum multis ae-
incitatoribus imputetur.
gre facere
multi adhi-
amorem propinarem.
fuit,
minus maturae
aetati
pii
ingeniosa allectamenta
morbonim nostrorum
tractationem ani-
madverti, ipse dolui et extinctum volui canem, sed
hoc ipso denuo
qui curiositate obstetrice
aliam
sobolem
cuisset, excitavit
ribus
debent,
74
Wilhelmus
praeses, vir
), cujus gratiam unis obtrectato-
quid
si
Primus autoritate scuit
revixit et
quae profecto aeternum sepulta ja-
,
unquam
sua hos
Remchingius,
morum
gratiae invenerunt.
murmuratores compesupremi
dicasterii
sanctimonia, an eruditione re-
ruroque usu et generis praestantia nobilior, incerturn,
cui Cive
meo
lescunque gratias
Christiano dedicato, ob id quapersolvi,
Peregrinus Besoldo sacer, Christiana
sub
Bona causa set.
biles
ricus ricus
auspiciis
et theologiae
Remchingium
cum annum
ante
jam
oberrasset et Libertas
Hohenfelderianis
comite
Encomio lucem aspexis-
imitati collegae
assessores no-
Burkhardus Wetter, Joh, Henr. Offenburg, HenSchillingius ,
turn
Jacobus Nothatt
et Fride-
Plieningerus duo nobilitatis verae lumina su-
Digitized by
Liber
18
stinuerunt, placeret,
Non
ut
II.
1614-1620.
puderet insectari,
qui
tautis
viris
hoc ipso redderetur coinmendabilior.
et
defuit etiam fides Bidembachii certa et explo-
rebus turbatis, qui quod minus paedagogiae subjectus esset meuin in se periculum facile provora[ta]
Certe
cavit,
et Hafenrefferus ipse
joris animi plures in
ac
culos et flere mulierculas audirent,
solutum aliqui
cum et
cujus et anteceden-
pone sequentia specimina apponere In album amicorum meum. 1.
tia et
Matth. 6.
uiolli-
quo magis amicitiam, hoc strictum bonae no-
tae et sanctae fidei viri ivere,
stitiam
eo ma-
sinum risere cum ringi
libuit.
Quaerite primum regnum Dei et ju-
ejus et haec
Reverendi
et
omnia adjicientur vobis.
clariss. viri
D. Joh. Andreae,
illu-
principp. Wiirtemberg. D. D. Ludovici et D. D. Friderici et consiliarii et monasterii ad Regiumstris
:
fontera praesulis dignissimi rentis
sui
,
Dni. compatris et pa-
reverenter colendi,
optimae spei filio, paternarum avitarunique virtutum studioso aemulo, Johanni Valentino b. artium Baccalaureo, in amoris
contestationem scripsit Matthias Hafenreffer D. 13. April. 1603. 2.
Locos theologicos suos.
Pietate
et
doctrina praestanti juveni D. Johanni
Valentino Andreae, mia, 6. Febr. 1605 ciaretur,
ternasque
cum
in inclyta Tubing, acade-
bonarum artium magister renun-
sincerae gratulationis atque ut avitas pasanctissimas virtutes strenue consectari
Digitized by
Googl
Hafenrefferi constans erga Andr. amor.
devotae
?>ergat,
ura
comprecationis ergo
hunc
49 libel-
offert
Matthias Hafenreffer,
quo supra.
die
Horologium principum
3.
Doctissimo pietate
et
75 ).
doctrina praestantissimo viro
domino M. Johanni Valentino Andreae fratri
suo charissimo,
cum
se Andreanae benignitatis
raemoria
tionem
in
sui
memoriam
affini
et
avitae paternaeque in et
benevolentiae
et grati
animi
grata
testifica-
offert
Matthias Hafenreffer, 8.
4.
Templum
Febr. 1612.
Ezechielis suum.
Venerando pietate et doctrina praestanti juveni viro, dno. M. Joh. Valentino Andreae rev. et cl. viri dm. Joh. abbatis Regiofontani dignissimi dni. compatris mei honorandi et charissimi filio, magni illius theologi Jacob i cancellarii et professoris in academ.
Tubing, celeberrimi nec non ecclesiae ibidem praepositi
nepoti,
vigilantissimi
diacono fidelissimo,
bolum hoc auctor
in
templum
ecclesiae Vaihiugensis
symcommentariorum
amicitiae et affinitatis
Ezechielis
offert
Matthias Hafenreffer D. p.
5.
t.
acad. Rector 30. April, a. 1614.
Testamentum Graeco-latinum suum.
Pietate eruditione et doctrina praestantissimo viro
dom. Johanni Valentino Andreae, sis
ecclesiae Vaihingen-
diacono fidelissimo, dno. amico
affini et in
Chri-
4
Digitized by
Liber
50
II.
1614-1620
hoc N. T. Graeco-latinum
sto fratri dilectissimo
fra-
terno affectu et studio, offert Matthias Hafenreffer D.
Febr. 1619.
1.
Sub id temporis supra omnem meant exspectationem obtigit, ut quern ego ob suirunam ingenii felicitatem et insolitam eruditionem jam din snspexeram, illustris vir Georgius Achacius Enenkelius Baro Hoheneccius, sponte amicitiam suam offerret, meam elegantissimis literis provocaret, quarum haec
verba fuere. S. nihil
p.
Christum.
cum propter
illam
amabilius
esse
Nihil
quod magis homines
eos etiam quos
dimus diligamus, Cicero
ait:
virtute,
ad diligendum,
alliciat
nunquam
vi-
mihi erga te vir
id
doctissime evenisse dicerem, nisi meliorem tui par-
tem, animum inquam, singular! eruditione, judicio,
candore ornatum sem.
in libellis tuis
jam pridem
vidis-
ltaque ut vidi te, ut amavi, et abs te amari
tuam insinuari desideravi. Quod nunc incipere decretum mihi, ita pridem fecissem, nisi nescio quid viam mihi incertam et difficilem reddidisset. Adeo autem ad te per amicum communem, clarissimum inquam Besoldum, quern et in familiaritatem
ut
ut abs te amari scio, ctis
experior.
ita
me
ab
illo
re ipsa et fa-
quod tute aditum jam olim imo omnes admiratione doctri-
Accedit,
omnibus aperuisti, nae pietatisque
eorum numerum
invitasti.
Adsum
igitur
referri peto, qui te
et
me
in
amare, colere
tuaque eruditione et doctrina in melius proficere cupiunt.
Quod
ut unice desidero, ita scripta
tua
Digitized by
Juncta
cum Enenkelio
me
quae quidem ad
comparata esse tibi
amicitia.
51
libri.
pervenerunt, hue tendere, hue
Quorum
intelligo.
pro mea parte ago
cendi
Nascuntur varii
et ut
causa et gratias
porro hoc genus do-
bene merendi excolere pergas meque tui aliquo apud te loco esse patiaris,
et
cupidissimum
etiam atque etiam rogo.
Ex Goldeccio meo
Vale vir doctissime. ,
die 28.
scripsi
Decembr. a. Tui amiciss. Georgius Achacius Enenkel Baro Hoheneccius. 1617.
Huic non accurrere, non totum me tradere vea numine conciliate, religioni fuisset Quern cum insequerentur Tobias Adami 76 ), Michael Piccardus 77 ), N. Marchtenkerus et alii rei literariae pro-
luti
ceres,
jam patronos
ut
numerarem,
ex aequo
Christianopolim Joh. Arndio (qui et ipse
sponte in amicitiam concesserat) insignitam et morialia inter amicos distribute jutus
et
Mythologiam lectionis variae mel-
aurae fidentior, Hficium,
et accusatores
negligentior ad susurrones factus
cum Enenkelianis
78
),
Me-
uno anno, ad-
turn Hohenfeld[er]ianis, qui-
bus amanuenses sustinerem sumptibus, protrusi, quin et r[h]ythmicis sacris
lusibus Besoldi conjugem Barb.
Braitswertiam*) multae lectionis foeminam oblectavi.
Ac ne
patriae
meae ignarus
in
alienis
oberra-
rem, quae a majoribus antiquitatum Wirtembergiae
consignata turn ab et
aliis
inprimis vero Bidembachio
Besoldo comniunicata acceperam
*)
Cod.
A
<Sf
,
adhibitis
in-
B: Braitschwertiam. 4
*
Digitized by
Liber
1614-1620
II.
super Martini Crusii
annalibiis
et
Joh.
Brotbeccii
ac Oswaldi Gabelchoveri commentariis in epitomen redegi et rerum ante actarum niemoriam in usus tantuni bilis
meos revocavi. Quin et privatae ju vent litis noet quos domi habebam convictorura Joh. Wolf
gangi Moeglingi et Johann. Conradi Buhlii, ac qui toto deeennio
mecum
ex fratre nepos, Joh. Jo-
fuit
suae Andreae, institution^ quicquid succisivi
Ne tamen absque
impendi.
ret, ainicitiae sal adhibui.
fuit,
condiraento vita praeteri-
Ac
superior quidem prae-
fectus Franciscus Zornius Bulachius impense, mihi
etiam
qui
favit,
vicum,
omnium
Caeteruni ins tar
misit.
tinctus
et
ante dixi,
et Nicolauin
Ludo-
erudiendos com-
erat liumanitate et
Engelhard, Uteris
liberalitate Joh. Jacob.
nihil
ut paulo
filios
Sebastianum
et
Unguis
exoticarum peritus, cujus conversatione
unquam
dulcius
fuit.
Fratres huic erant Bern-
hardus, Michael et Jodocus, nati matre*) vidua foe-
mina priscae honestatis et devotionis, et sororius unus Jac. Hirschmann pari omnes in me affectu, ,
rerum usu
At propior mihi eo ad vitae liberal quo ia oblectaille, menta opportunior fuit. Cumque mathematicis et singuli
et peritia literata conspicui.
mechanicis elegantiis delectaretur, adjecit arithmeticae
quam
callebat,
me
sive cossicam subtilitatem ,
annis
praeterierat,
avide
conductore
algebricam
ac quae alia studiorom recollegit.
Dum
etiam
Wiirtembergicis annalibus occuparer et in Thuani
verisim. intell: nunc
Digitized by
Incendium Vaihingense.
Antiquitatum studia.
53
suam Postquam vero sacram aedem opulentiorum impensis exornandam sibipropo-
liistoriarum opus Breviariuin pararem, nianuin
libenter commodavit. suis et
suisset, niultuni tis
temporis
rei
ill 1
sub nostra inspectione vacan-
tributuni, sed
runi incendium depavit.
1626.
Duni
hie sum,
repetere visum
di-
cordolio 8. Martii
elegia latino -germanica
7 9
).
exercuit, cujus historiam, qua-
cum
temporis
turn
meo
gemina urbis magnam partem con-
Deus me
flagratione leni
me
Laudatus a
quae omnia paulopost
Obiit
est.
bus Sanctis veterum
amicis
communicavi,
hie
Prima Novembris, quae omniinstituto sacra,
anno post ad-
mirabilem Virginis partum millesimo sexcentesimo
decimo septimo, cum
ilJustri
mandato cives Vai-
hingtnses solenni Jubilaeo ob centenos renati per D. Lutherum evangelii annos instituto sese appa rassent et sacrae synaxeos velut candidati bis cen-
tum quadraginta quinque se
ecclesiae religiosa con-
suetudine exhibuissent, hora inter octavam et no11am vespertinam media visa est flamma ex aedibus
Jobannis
Kieseri
oeconomi
nero Conrado Machtolpho rat,
frumento plenae,
turn et violentiam dabant,
vicinas essent
ita facile
igni
incremen-
proximis terrorem, quod
mediae.
Arserant
illae
quon-
dam anno 1607, sed sine majore damno et ab incendio novae omnino e fundamentis stabant. jam
fatal i
clamatu
ge-
Eae
erumpere, cujus culpa incertum, accensa.
ut erant
inter
quas
Illingensis,
inhabitandas concesse-
illo
At
forsau civium somnolentia tardius et con-
et
campana
periculi
indicium datum
est.
Digitized by
Liber
54
II.
1614-1620.
Interea e specula, quantumvis aequo tardius, bora-
bardae displosione vicini advocantur,
magno
cui Asperga
mox omnes campa-
fragore respondet, ac
At
nae majoris templi lamentabile quid resonant.
jam flamma eheu!
imiuane invaluerat
utrimque
hinc
invaserat,
Aurelii
vicinas
et
nuper
Rhatgebi
vita functi judicis, illinc Michaelis Hemitiingeri viri
consularis splendidas et multa fruge refertas aedes,
quas tamen,
si
minus
vini plus ordinis fuisset ac
commune
auxilium accessisset, servari potuisse opi-
nio
Caeterum quod
est.
in
tanto incendio rebus
suis quisque consultum vellet et in exportandis supellectilibus
singuli
prope occuparentur,
turn
mu-
liercularum et imbellis aetatis clamores et difiugia
undique turbarent; factum est, ut dicto
malum
citius
alia
jam non inter contiguas tantum domos, sed quod in angulo ad duarum platearum intersectionem vis circum loca
ignis imperaret,
plateas transgressa,
pinquiora aedificia involavit. fuit,
nisi
trum,
Nec
undique pro-
satis
miseriarum
etiam adversa fronte, veluti malorum cen-
totam
supra omnia bito
Saeviit ergo
occuparit.
Tom
circumferentiam aggrederetur. infelicia
ventus sive turbo verius su-
exortus favillarum imbre disperso palam uni-
verso oppido interitum est interminatus.
Ita
pro-
perante incendio, hac Sebastiani Sieskindi pharniacopolae, Johannis Machtolphi jam emortui, Johannis Bulii
consulis
ejusque
Alii
cognominis Philippi
Langii consularis, Hieronymi Hechti; albensis
Herren-
iliac
coenobii granarium, Jacobi Wildii
dudum
Digitized by
lncendium Vaihingense. defuncti integra villa;
cum
55
ante Matthiae Stoederi divi-
quondam
Finckii, Michael is
Ben-
deri praefectorii viri binae,
Henrici Weisseri
dum
viveret urbis scribae, juxta Johannis Rappi,
Mi-
sae
chaelis
Laurentii
Hasi requiescentis
urbis praefecti;
,
retro urbis
plurima horrea, turn ad
Tobiae Brackenhaemeri
promptuarium
murum
quam
et
spatiosissima prin-
quae co-
cipis nostri granaria, vinaria, torcularia,
uiitum olim Vaihingensium vetusta et perampla se-
des
erat.
Omnia haec opere et pretio magis connumerum intermixtarum
spicua praeter miseraudum
miuorutn aedium ignis involvit, lamentabili
utique spectaculo,
cursu ac interdum vix aquae saltern
rentur.
sepeliit,
situla effusa,
corporibus omnia flammae
Videre
erat,
sucsalvis
libidini relinque-
quae paulo ante profugis velut
asyla erant et variarum sarcinarum turn et
depavit,
cum desperato
ejulantium pusionum
cunarum
receptacula, intra paucis-
sima momenta horrendo impetu invadi
et trepidan-
tem turbam loco pelli. Eccqua, Deus bone! matrum bajulatio! quae patrum in extrudendis liberis festinatio!
quis tarn iinmaturae aetatis stupor?
discurrentium in tenebris chaos? ter hos cisci
Enituit
promiscuae fugae errores nobilis
Ludovici
Zornii Bulachiensis
quod
tamen viri,
in-
Fran-
urbem guber-
nantis humauitas, qui haud satis ipse extra pericu-
lum, tamen quod sublimiori vertice illustrem arcem inhabitaret ad se veluti
exulem suscepit puellorum
puellarumque multitudinem,
et
integra
nocte pa-
rentes securiores fecit atque restinctioni expeditiores.
â&#x20AC;˘
Digitized by
Liber
5(i
Nam
et
medium
albescebat,
II.
1614â&#x20AC;&#x201D;
jam
noctis
cum noudum
praeterierat
flebiliter
et
qua coelum ingenti Esselingenses,
nonnulli
alii
dies
resonantibus
in-
flamma aliquot perticas
in
orbem
spatio rubebat
ardebatque, vel remotissimos acciverat. sunt
et
spes ulla salutis appareret.
Accursum est campanis numero prope numero, alta,
1620.
Freudenstadiani,
Observati Palatini
ultra sex milliaria hinc positi.
ac
Aquae
tantum effusum, quantum rivo fortasse sufficeret, cum earn ab Entio amne prae caeteris Jodocus Machtolpluis
Johannes
et
V7 lricus
Bengelius per
quinque aut sex depromentium series derivarent. Nec tamen ea cuncta ad cohibendam ignis violenItaque quidquid aedium
tiam suflicere videbantur.
superfuit evacuari coeptae; impleri ecclesia Deipa-
rae Virgini sacra,
nupera civium
Ac
spectabile.
comportatio,
organo
qui
advenerint
priores
aut me-
exitu plane sint interclusi.
terror huic veluti
tamen ex horreorum
ignis
appropinquaverat) omnis
tur.
Unde plurimorum
tiones
certum.
vicinitate
fiducia abscindeba-
cui arx insidet,
majorene confusione an trepidatione,
Ac sane jam
as-
(quo jam
turn tumultuariae exporta-
secutae et fuga in collem,
quaesita,
At
sacrae anchorae admotus,
quae quamvis ex solido lapide usque ad tecta surgeret,
et
et sacris picturis
tanta fuit infinitarum supellectilium
ut
dium occuparint,
mox
vastum nec indecorum opus,
liberalitate
prae oculis
in-
prudentissimo
cuique universi oppidi bustum erat,
quern metum
non
vastitas ejus-
tarn turbinis inipulsus et
flammae
Digitized by
Incendium Vaihingense.
demque ex
tot pabulis
civium consternatio
perpetuum alimentum, quam auxiliantium inter
et
Deus potentiae suae
Martinus Epplinus
aedes
consularis,
quas
suas
cum
specimen
et sapientiae illustre
misericordia edidit.
solita
calores
eunctis prope excitaverat,
et frigora fatigatio
quondam
57
in
vir
foro
anno 1570 incendio cum Eas cum restauraret, peinemor, muro e puro lapide ad tegulas us-
sumptuosas possidebat, aliquibus riculi
aliis
perdiderat.
que, sufficiente densitate vestiit si
cum
dicterio: velle,
posthac ignis accedat, civibus, nepergat, cavere.
Id
ominosum
sive
equidem nunc
omnes corruissent flagraret,
fuit
fuit.
et
sive
gloriosulum,
Nam cum jam
salubre
vicinae aedes
horreum plane contiguum con-
Melchior Wildius juris candidatus,
has
jam suas aedes imperterrito animo defendere aggressus
vix taudem incredibili subsidio
perari
posse
tam invictus
hostis
effecit,
videri
ut su-
coeperit.
Uude animati auxiliares, in mediis flammis Vulcanum baud profligavere quidem, sed fregere aliquantum et muri robur ivere adjutum, unde post diuturnum conflictum horreum concidit et spes aliqua victoriae hac parte obtinendae effulsit. tera
parte granarium (sub quo
sacris
reditibus
destinata)
et cella
ignem
Al-
servandis
conceperat
ac
jam, quotquot subsidio advolarant, intolerabili ar-
Sed cum
ad hoc servandum
ali-
quot cordati se denuo animassent, ac minores
ali-
dore abegerat.
et
quot aedes paratis ad id uncis ferreis tur,
permisit
utique
Deus
hie
dejiceren-
quoque miseriarum
Libcrll.
58
Exinde schola germanae puerinec tamen sine miraculo opi-
emergere.
fiiiem
1614-1620.
tiae tledicata facilius,
nor, liberata.
Nam cum
et
plane negligeretur et
utrumque Jatus assidue feriret, turn magno nisu hominum equorumque esset solo aequanda, nec ignis
igni
nec ferro cessit indeque |ad se| paucissimos
aliquos
quibus Bernhardus Engelhardus
(in
est reticendus)
haud ad se provocavit, ac post exiguum
tempus salutem impetravit.
Voluit
nempe Deus
et
paedagogiae Christianae utrasque palaestras et sacrosancti verbi auditoria, turn qui sacris ministrarent habitationes,
gerentur,
ut constaret,
lum
cum
scintillis
undique consper-
qui aqua perlueret,
nec esset
nondum
religioni,
soiidas:
sed improbitati bel-
Ultimus conflictus et vehe-
e coelis iudictum.
mentissimus commissus est ex Michaelis Beurlini,
Bartholomaei Gebelini
et
Andreae Schmidii aedibus
contra adversas Rudolphi Hamani et Johannis Wildii
chirurgi binas igneas plane douios, quae,
in angiporto
ciebant et
de
summa
jubebant.
quia
ad viarum crucem sese invicem respi-
flammam rei
Nam
et
velut in
punctum coarctabant,
oppidi reliqua salute
concertare
aut hie terminandus erat ignis, aut
nunquam publico consensu, quod aliam quasi urbem nisi reprimeretur hie esset aggressurus. Hie templo supreimim periculum instabat,
hie
propin-
quioribus amplissimis aedibus, inde curiae: et quid
opus
tarn
complecti?
horribilem aliam
incendii
seriem animo
Adfuit enim Deus concurrentibus, con-
clamantibus , collaborantibus , anhelantibus , et post
* Digitized by
Gwgle
Incendium Vaihingense.
diuturnam moram
satis
plane tis
et
chirurgi aedes turn
recentes, turn adusto vino variisque unguen
tandem ah! tandem
oleis delibutae faciebant,
respirare
Audiebatur
a nona
quae
nemo
velit^^
quaerat,
vicinitas
excedit.
nisi
quod
Eheu!
quot
quas flammae ab
nocuit?
delatae
lacrimas
concipiat,
tolerantiam
importuno vento
nisi
animo
quidquam
interea
parietes
permisit.
tardi-
jiumanam prope
unquam
attolJere
quo horrore exspectata, qua
noctis
aedibus
quantumvis
mantis
haec quinta matutini hora,
int< i r
sibi
coeJos
meros clibanos
et
venerit,
nemo
ad
gratas
et
inter prunas
tate
quam
,
53
amplectentes,
aegre nec
absque insigni damno, dimittebant? perforati?
minutae? januae
tecta
et
effracta?
fenestrae
valvae ambustae?
aedium ardebant, jam
Jam
Quot com-
fastigia
jam conclavia ipsa accensa perlucebant, jam mediae domus ignibus occupatae. Quae singula magnam multitudinem fatigare potuissent, in hoc miseriarum cumulo neglected
trabes;
plane habita sunt et suis domesticis derelicta,
quorum
indefesso labore longa
domorum
series, ac
Erasmi Kellini, magni operis HospiAndreae Schmidii, Andreae Machtolphi, Chri-
e praecipuis tale,
stophori
Machtolphi
dudum
vita
functi
splendidis-
simae aedes servatae ac urbis reliquae parti, cujus interitus
cum
horrea triginta dacta; ficia
his
inseparabilis
erat
iutegritas
re-
Perierunt omnino sexaginta et una domus,
tenta.
stabula
octo.
tria,
quae
in
favillas
absumpta novem
penitus
re-
et confracta aedi-
Sunt tamen, qui 116 tecta usitato more
^Digitized
by
Liber
60 numerent.
haud aequalis
Supellectilium
Nam
ditio.
1614-1620.
11.
ut aliqui
multi res suas
omnes
fere
extulere,
vini
Auri
sive amphoris sit aestimatura.
modicum
sive
obrutum
quantae benignitatis graviter
nedum cum
et
saltern
et argenti
doliis
haud
sive
subductum.
Id vero
divinae
habendum,
netnineui
vitae
periculo
Jaesum, unum
alterum leviter vulneratuin
obstructis passim vicis
et
homo
idque
esse,
praeter
trabibus
ignitis
tegularum disiectiones quaqua dispersis. orgius Seuluftus,
tan turn
quadraginta sex
octingentis
ut
ita
tanieu.
ubi minus solicite obstruere cellas licebat,
deperditum,
per-
fuit
prope nudi sunt expulsi,
Uiius Ge-
cum
septuagenarius
hacte-
proximo jam igne erepere coepit, ac repertus extra urbem est depornus aegre animam
unde cum domum
tatus,
die
traxisset,
sive
morbo
sive
quinto post
esset relatus,
terrore ad
Deum
emigravit.
Puerperae perpaucae ac quaedam unius
diei ,fuga
salutem invenerunt; peperit et immaturum foetum gravida,
sed vivum et Christo initiatum.
homines hoc immane incendium
tra in
quod
ejulatibus et publico luctu
Nam
qui planctus
hactenus cohibitus
cum
praesentis erat,
is
Nee
ul-
saeviit nisi
omnia personarent.
periculi
magnitudine
jam palam erumpebat,
ingens multitudo alienas aedes immigraret, suis
aiharum vale diceret.
rum, quos pro supportassent,
Ac molesta
domiciliis,
lectulis,
reimniscebantur
recitatione labovasis
quondam
quotquot in
sorte hoc qnalecunque vitae subsidium
tenui
magno con-
stiterat
Digitized by
Incendium Vaihingeuse. subtristis intuitus erat,
cum
61
magistrates urbis con-
vocatis qui accurrissent humaniter pro pietate graegit
tias
et
pane
vinoque
refectos,
quos procul
venisse constabat, dimisit, propiuquiores ad restin-
guendos etiamnum ardentes focos exoravit, quibus integra dies ita est absumpta,
rumque pretium
ut vix
operae labo-
Hinc excubiae consti-
apparuerit.
tute,
quibus favUIarum acervi curae essent, et a
vicinis
oppidis ac Maulbronnensi coenobio homines
cum
carris submissi,
quorum
ministerio titiones urbe
Adapertae sunt ea die nonnullae
efferrentur.
cellae,
etiamnum ferventis haud modicum, ac suppellectilium non contemnendus numerus ereptus. et vini
moneta multa Caeterum ubi ca-
Sed et vasa ex variis metallis,
turn
jam in massas liquefacta, enita. loris
impatientia fossores non admittebat, cumula-
Nam
identidem damna.
bantur
ex ardore
dissilientibus
dum copia,
ut ad
vinum
,
soliti
circulis
duos pedes cellae implerentur,
cujus nonnihil est exhaustum. remisit
doliorum
effluebat ea inter-
Neque etiam
interea
ventorum vehementia, qui per hos dies
plane
et
furiosi
perflavere
et
in-
latentem sub
cineribus ignem formidabili sane spectaculo per ru-
dera et integras etiamnum aedes dispersere.
minor civibus quies
major vigilum solicitudo, in
illaesis
habitation ibus
erant audaciae, et
ut
Unde
securitas.
Ac
et
pauci ejus
res suas hinc inde per compita
hortos dispersas ad se
multis perditae malitiae
reciperent,
quae mora
hominibus ansam dedit
nas res contrectandi simul et subtrahendi.
alie-
Postera
Liber
62
1614-1620
II.
ut et sequentes purgandis plateis et couipla-
dies
nandis minis datae:
ab
turn submissi
Joh. Friderico
principe
triae
illustriss.
pa-
clariss.
vir
legati,
Johan. Sattlerus a secretioribus et ingeniosissimus
Henricus Schickardus architectus, qui coram tragicae scenae faciem contemplarentur et accurata de-
Quin imo ad vesperas ipse princ. fratre D. Achille
lineatione referrent.
cum
clementiss. priiiceps
advenit exiguo comitatu
miseria intime tristi
tia
coena
est
tactus,
et pervigili
diei
diutius ibi
contestationem
et
similis
discessit.
quorum
sarcinis repleta erat,
scena edita
et
commoratus
meridiem post prolixam clementiae
lugenti
alia
famam
cal&mitatem
nocte memorabili condolen-
neque
prosecutus;
ad sequentis
supra
et spectaculi
popelli sui
ferendi
subsidii
est.
Paulo
Nam
pollicitationem
post
ecclesia
iis
reserata, confusionis
formicarum instar sive
crabronum potius palans populus aut nimio rerum suarum desiderio, aut furum qui frequentissimi si-
mul ac impudentissimi, metu, eo clamore, jurgiis et strepitu tarn multiformia et infiuita prope aedium instrumenta invaserat, ut a seditione parum abesse crederetur, et accusationibus, pernegationibus inde-
Hanc
rei defor-
mitatem ut cohiberet ecclesiae decanus,
Melchior
que
injuriis
omnia perstreperent.
Bengelius, conscenso suggestu gravibus verbis tur-
bam turbidam vilis est
et Christiani
officii et
raodestiae ci-
adhortatus, quae tamen nisi distractis im-
pedimentis (id quod dicto citius factum)
nullorum dispendio
vix acquievit.
cum non-
Purgata sacra
Digitized by
Googl
Concio sacra post incendium habita.
aede,
cum
Mercurii
concionem
S. Davidis
me
afifligi,
discerem statuta tua,
ge-
quo nullo piorum damno universus orbis
,
illius,
aeviternum accensus veritatem,
fuit,
recitata,
trepidantem popellum docui: meminisset
interiturus,
sit
senten-
ex psalmo 119, 71. bono mihi
ut
et
Ulius ignis
convocatis in
illuxisset,
civibus, ego ecclesiae minister,
tia
mentem
dies
63
;
qui profanis et obstinatis
sit
agnosceret supremi judicis se-
qui post crebra verbi sui monita nullis
humanis obstaculis impeditus excandescentiam suarn exequeretur;
negligeret terrenas opes,
animae periculo tarn
quae tanto
corporisque cruciatibus quaesitae
subito et truoulento vultu mancipia sua dese-
rerent; amplecteretur
auream pacem
Dei
et flagella
discordibus et inquietis infligenda reformidaret; aestimaret divinam providentiam
periculo tarn
numerosam
et
,
quae
in
praegrandi
confusam turbaoi
illae-
sam servant; observaret proximum, cujus quondam indigne et sordide habiti afflicto tempore tanta esset
etnecessitas et usus; calefaceret pectora ad S. Spiritus
ignem
et
foveret sacris pabulis;
denique
sic
adhiberet hoc ignis examen, ut nihil impatientiae,
blasphemiae, sacrilegii, sed humilitatem, tolerantiam, ferventiam eliciat purgetque ab
illis
inquinamentis,
quae securos alimentorum, indormientes paci, saturos verbo solent
divino,
amatores sui, familiares mundi
comitari.
Annum
hunc, quern numerali hoc:
sanCtorVM
Vespera arDet Valhlnga, signaveram, excepit non minus
tristis,
alter
quo jam utcunque resurrexisse
Digitized by
UberlL
64
1614-1620.
Vaihinga ex cineribus quasi videbatur e centutii viplus minus
ginti
aedibus
ruderibus,
forma
erectis
quinquaginta
structure
et
circiter
spectabilibus,
unis etiam aut alteris superbis magis et invidiosis
quam
convenientibus.
Contulerat in id communis
patriae pia liberalitas
duodecim prope florenorum
millia, sed solenni
mundi supputatione, subsidio in ut uno me
abundantes quam indigentes largiore:
verbo absolvam, fuerunt, quibus
damnum
profuit,
quantumvis octoginta amplius millibus clades civium aestimata
Primus omnium Michael Hemminge-
sit.
rus vir senatorius horreum
suum
erexit, quern se-
cutus Johannes Wildius chirurgus aedes suas, quas
incendium Inde
alii
diximus, ante omnes inhabitavit.
finiisse
atque
alii
emerserunt, sed maxime specta-
qua ve-
bilis illustrissimi nostri principis structure,
terum Vaihingensium comitum sedem
in alios
usus
Interea operariorum insolentia, sed et
restauravit.
civium indulgentia omnia tripudiis, clamoribus, compotationibus, interdicto etiam tempore, denique fre-
quentibus jurgiis perstrej>ebant, cedente an connivente magistratu.
Nempe cum
octingentas et qua-
dringenta sex amphoras incendium absorpserit
,
minus bibitum
assurrectum.
Aedes
novae multa ebrietate initiabantur, vidisses
et pue-
ros bacchari,
est aut
frustra
citius
ac
cum
nihil
invidia inclamantibus
dtim male ominantur,
dum
ecclesiastis,
qui
sui singulos
admonent, dum bonorum querelas
geminant, male audiunt. bita
Qui
in
officii
iu-
aedes alienas de-
commiseratione recepti erant, jam
iis
violeu-
Digitized by
Posterius Vaihingae incendium.
65
tcr et superbe imperitabant, effringebant, confringe-
bant, additis in terrorem minis, ne quis mutiat.
qui
primum
injuriam
Ulos iniquissimi juris
Nam
suam deplorat, aut secretos meatus accusat, jam perduel-
lionis reus est.
Hac catos
igitur infelicitate hinc tuntidos, illinc concuF-
Deus severus
Veneris die
et Justus
Vaihingenses revisit
Octob. hora 2 et 3
9.
pomeridiana.
lnitium factum in Jacobi Semilleri rustici aedibus, cui
causam dedisse viventem adhuc sub cineribus Inde conce-
favUlam imprudenter abjectam ajunt pto igne
cum
domum
vetustissimam
ret atque is et
facile corripe-
superne et inferne perrumperet, turn
demum maxime men decideret.
noxius
cum
fuit,
in
subjectum stra-
ibi
horreum ac-
censa maximi periculi cives admonuere.
Ciyus tanta
fuit celeritas,
ltaque hie domus,
ut aedis foemina aegerrime per fene-
semet cum
liberis ejectis eripuerit, ita tamen una novennalis Barbara flammis ambusta biduo post mortem non effugerit. Inde malo non tarn utrinque vicinos Casparem Eckersteinium et PhUippum Steinbergium invadente, quam horrei flamma contiguos parietes aliorum horreorum perforante, facile apparuit rem iterum desperatissimo loco esse. Ac ad dextram quidem Jacobi Bissingeri
stras
ut filiola
viri judicis strenuitate intra
cohibitus est.
vertebat servata.
curia exiguo vico
Sed a
Casparis aedes impetus
Nec minus a sinistris
fronte
quam
distincta
maxima
foro ob-
ingenti nisu
infelicitas fuit.
5
Hie
Liber
66
II.
1614-1820
enim occupatis Sebastiani Sieskindi*) pharmacopolae
jam priore incendio
graviter
vis vico terminarentur,
tamen
affiicti
aedibus, quarn-
et Christophori
Hechti
quondam assessoChiliani Hergeri viduae domos
jureconsulti et illustris dicasterii ris et trans victim J.
apprehendit,
quae suae quaeque
et interitum attulere.
vicinitati
damnum
Hechti enim, Johannis Ulrici
Bengelii, qui piscationibus principis praeest, Hergeri
vero longiore serie Agathae decrepiti senii foeminae, Matthiae Haugii, urbis physici
de
Wisefauti
mater loco
D. Johannis Georgii Hambergeri Annae quae Michaelis quondam
re literaria
optime
meriti
hominis
quo in Tergum etiam
domicilia penitissime prostravit,
fuit,
Deo
et
miserante ignis acquievit.
maxime noxium fuit. Id enim aedibus tria numero depopulavit majori periculo quam damno. Nam praeter Conradi Schroppii patentissimam et Johannis Adami Hammi domos, rcliquae ad usum potius quam decorem stabant. Supellectilium tamen non levis jactura dolorem auxit, quae indigentibus durissima esse solet. Reprimi horrei
interraixta horrea
deo ad Hechti
et Bengelii unitas aedes,
quae cum
secum abstulissent, tandem pervagante contiguum horreum et proximam Andreae Lauterhari multennalis olim aeditui domura maximi
pretii supellectilem
clade, irreparabile
damnum
urbi attulerunt.
Nam
templum augustissimae structurae opus Deiparae virgini majorum persuasione sacrum,
cum prope
staret
turris alioquin solido lapide erecta, sed lignea
*) alias
x
py-
Suesskind.
Digitized by
Posterius Vaihingae inccndium.
ramidc
omoe
ignem concepit
fastigiata,
aedificium ejecit.
et
67
in
reliquuni
Cui malo quo minus oc-
curreretur, vitiosissiwae scalae per quas
difficilli-
raus et angustus dabatur ascensus, plurimum impe-
Sed
dierunt. nisi
arctif>simo
id
maxiine detriinentosum, quod non
foramine eoque unico irrependum
quod
superiori templi contabulationi necesse erat:
quia ignis occupaverat
omne
simul
humanum
auxi-
lium excluserat docebatque heu serius! non frustra
olim hunc errorem architectorum fuisse notatum et ut
emendaretur aedilibus ingestum.
Itaque igne in
templi penetralia intromisso ac jam saeviente, miro ajunt fragore ac venti impellentis
horrendum
in
modum
personasse.
murmure omnia Quidquid enim
ex subselliis et scamnis tecto incidenti jungebatur, id
ardentem quasi clibanum
lapides
efficiebat.
quidem ardorem sustinebant, sed
Unde nec in calcem,
scissuras et fragmenta violentia flammae converte-
Lubet hie templi nostri sane aspectabilis
bantur.
figuram rudi circino delineare. Quadrangulum id
fuit,
longum pedes 120, latum 78, altum media area qua maxime assurgebat 70 p. Nam alis suis utrinque additis 36 pedum tantum altitudinem attingebat. Accesserant ad utrumque latus6. concameratae cellulae parum minoris elevationis. Omnis structura 10, robustissimis columnis in 12 partes propemodum aequales dividebatur; illas nunc ignis prope-
modum
exedit.
Etsi enim secto lapide et quadrato
omnis moles fabrefacta esset, non tamen Vulcani diritatem
sustinuit.
Successit hoc amplissimum fa-
5*
Digitized by
Liber
68
num
II.
1614â&#x20AC;&#x201D;1620
locum anno 1513. secundo Augnsti
sacelli in
Grempiorum antiquissima apud nos progenie oriundorum, memorabilibus , Henrici inprimis 1533. 7. Decembris pie defuncti et epita-
sumptibus ut
aliis, ita
phio ob id latino atque germanico laudati,
quem
imitati Dionysius 1534. 11. Jan., Conradus 1531.
Deum
15. Maii et Onophrius 1554. ad
laudabilem memoriam reliquerunt.
Sed
redeuntes, et Bulios,
Langios, Machtolphos aliosque beneficos fuisse ac-
cepimus utinam non exarescente Hberalitatis propagine!
Praeter
tum
nisi
est
illos
parum
hie
memoriae manda-
Johannis Alssmanni 1473,
Johannis
Ulfeshemeri 1440. defunctorum et confraternitatuni
Unus Christophorus a Wolframstorff quondam urbis praefectus, vir sago pariter et toga clarissimus, gratitudinis testem tabulammeSupererat tamen maximae vetustatis lapis ruerat.
monumenta. superior
Vaihingensi comiti Henrico inversis pro more, insignibus et cruce imposita erectus,
quem quiangnis
omnino corrosit, hue hue sua inscriptione restituamus:
MCCC. KAL. OCTOBRIS IN FESTO MATHEI APL1. O. HAINRIC. COMES IN VA1NGEN, RECTOR HUIUS ECCLESIAE.
A. D.
Alia perpauca, scilicet Christophori a Venningen
binae conjuges, Magdalena de Erenberg anno 1540. 3. Junii et Elisabetha
turn stat
Anna
de Caltentel 1545. 16. Martii,
Geilingen de Althun et Reinh.
juvenis 1568.
9. Julii vita functi
perpessa rabiem, vix apparet
deHelm-
memoria, ignis
Caeterum quidquid ad
ornatissimum templum facere poterat neutiquam huic deerat;
nam
et
sumptuosissimo organo recentissime
Digitized by
Conflagrati templi descriptio.
ornatum perque
et sacris picturis
artificioso
turn privatis
Nam cum
69
undique decoratum insu-
horologio instructum tarn publicis
magis impensis
erat,
quam
elegantissime.
Joh. Jacobus Engelhardus et Joh.
Con-
radus Aihinus soceri et patris sui Johannis Aihini, post 37.
annorum
rationes aliquot principibus
subductas, anno 1614. 10. Julii ad
Deum
bene
reversi,
grato animo sui posteritatem recordari vellent, ec-
clesiam ingeniosa Conradi Rotemburgiipictoris
manu
ornatam voluerunt, quos imitatae Anna Maria Thillia Aihini illius,
Anna Wildia
AnnaReut-
Joh. Epplini,
cnechtia Jacobi Wildii, Maria Zieglera Georgii Kellini,
Margarita Schmidia Christophori Machtolphi,
omnes
viduae, ac praeterea Melchior Bengelius de-
canus, Johannes Bulius consul et Sebastianus Sieskindius pharmacopaeus
suo
singuli loco
illustrabant pluresque certatim nisi
prior calamitas pictores deterruisset.
distributa erat pictura, ut in fornicis loco erat creatio
summo
restitutio
Sic autera
tabulato
rerum omnium
ad frontem templi perditio per
parietes
sumptus offerebant,
Adamum, ad
latera
per Christi passionem duodecim tabulis
expressam,
ad tergum dijudicatio per eundem in
nubibus redeuntem.
His supereminebant XII apo-
stoli voluntatis divinae
et fidei nostrae interpretes,
una cum Joh. Baptista Christi praecursore doctore
quod
prostaret,
gentium,
et
Paulo
Substernebantur virtutum chri-
stianarum imagines , fides , spes, charitas, temperantia,
Veritas, innocentia, sedulitas, gratitudo, silen-
tium, liberalitas, prudentia, labor, castitas, humilitas, justitia, fortitudo, patientia,
constantia;
quibusomni-
Liber
70
II.
bus eminebant verbum
1614-1620 et
sacramenta precibus
et
Alae duae sive minores areae
afflictione concomitata.
sex mundi revoluti millenarios exprimebant hac distributione,
ut hinc ecclesiae simplicis,
et ligatae, illinc imperii
faciem ob oculos ponerent.
tichristiani
quidem sua
dissolutae
mundani, Christiani
ovali figura prima
et
Ac
An-
altera
ecclesiam a patriar-
chis institutam monstrabat et Caini protervJtate exa-
gitatam, secunda diluvii poenam, tertia sacrificio-
rum mis
sive tabernaculi institutum, cellis
nempe
quibus in proxi-
tres quaternarii respondebant:
1.
Adami
cultura terrae, 2. Caini fratricidium, 3. Caini
nova respublica,
Nominis Domini concio,
5. TurFoedus cum Abrahamo, ns babyloniae temeritas, 6. 7. Sodomae conflagratio, 8. Hagaris expulsio, 9. Transitus per mare rubrum, 10. Mannae cibus, 11. Hie-
richuntis
ruina et 12. templi Salomonis structura,
omnia versibus
moniam
4.
rhythmis ad novi testamenti har-
et
Altera vero
adducta.
primum
Danielis co-
lossum, quatuor monarchiarum typum, dein Christi in terris vitam,
denique Antichrist! et Mahometis fu-
rores Lutheri exortu mitigatos repraesentabat.
bus sociabantur
belis restauratio, 3.
Maccabaeoruni robur,
dis toparchia, 5. Christi
varia
manus medica,
Qui-
Daniel inter leones, 2. Seruba-
1.
7.
cum
4.
Pharisaeis lucta, 6. ejus
ejusdem crucis sequela,
spiritus sacri distributio, 9.
Hero8.
ac
Turcae truculentia, 10.
Papae contumacia, 11. Haereseon venenum, 12. Jubilaei
gaudium.
Moysen
Utrisque his praeerant legts per
et gratiae
per Mariae filium ministri, addi-
Digitized by
Conflagratarum iconum descriptio. tis
quatuor majoribus proplietis
justitiac et misericor-
Nam
diae divinae praeconibus.
rium occupaverant, quo etiam
evangelistae saera-
Isaaci itumolationem et
Sed
Goliae prostrationem pictor reposuerat. tius sacrae paginae viri
71
et to-
foeminaeque celebriores de-
bitis suis elogiis imitationem
provocabant. Janua una
apostolorum division! destinata erat
et
ad Jimina Joca-
tae, hinc simplicitas, haereseon, illinc sustinentia, ty-
rannidis victores:
Haec
affecta et
aliis
magna
portis spatii nihil supcrfuit.
parte perfecta laudabili civium
promptitudine templum formosissimum reddebant ac
cum tarn
paucissimis circa nos conferendum.
Deo
placet
ornatus, quae
s.
quam animae devotae
Sed
nihil
cultus et fidei
Trinitati habitationem acceptissimam
efficiunt.
Abhorruit igitur a nostris conatibus dedi-
gnatusque
est or gam nielos
terna pictura referret.
quicquid*) Christum ex-
Sonabat enim
illud divinas
laudes, sed affectu plane profano juventutisque cor-
rupted praesentissima.
Habebat etiam Christi
scentis et a Magis donati et in
nuo
et na-
coelum euntis ac de-
redeuntis picturas, Davidis insuper cytharam et
cantorum ipsius concentus, sed
spiritu minus in Christum propenso. Quicquid jam laudamus, videmusDeo displicuisse, cum animo deformes lapidum lignorumque pictura, animo sordidi templi cultura, pietate egen-
tes
pompa ventosa
et penicilli luxurie
Deum
capi,
imo verius decipi posse in animum duximus. Placent quidem omnino Deo nostro sanctuarii sui ornamenta *) Incend. Vaih. II. imprcssum sic habet: Quicquid Christum externo sono resonaret; abjecitque colores nostros, quicquid Christum externa pictura etc
uigiti
Liber
72
1614-1620.
11.
quo nomine nec animos addidisse amicis
nec medio
poenitet,
illaudatos abire qui sua hue contulerunt, vel
Nec enim
luctu nostro patiar.
mente datum ad se Deus vocavit
periit
quod Candida
memorial i sempi-
et
Deo nosmet
Id tamen discamus,
terno inscripsit.
ipsos vacuare, purgare et christianismi verioris orna-
menta
introtuittere
,
quibus exculti
fucum
rae nitorem,
facile
oranem ter-
aspernabimur.
et iliinimenta
At'ut ad tragoediam nostram 80 ) revertar,
malum oppido ab imminebat.
adytum
sive
defectu
aut
mansit, paucis
Nam
qua parte orieutem
religionis
pedibus
distantes
Engelhardus ordinis
ubi
imperfectus
aedes
laborare
gravissimum p[er]iculum jam a Jac.
turbis
teutonici
ordinis
respicit,
sumptuum opinor
ut vocant chorus,
mutatae
inclyti
triplex
unius templi deplorato incendio
non
nisi
coeperunt.
Id
me nominatus
Joh.
oeconomus
devicit
tarn
suo quam universae propinquitatis commodo.
Al-
tero septentrionali latere paedagogium latinum
cum
proximis et irruentibus flammis dimicavit, strenuo bellatore
M. WUhelmo Cuppelio
tuti praefecto.
simus ex parochialibus aedibus fuit,
quas non
Goeppingeri versante
tarn templi
viri
simul
literariae
juven-
Tertius conflictus sed longe gravis-
senatorii
vento
ego, ami co rum invisioni
meo
turn domicilio
minae quam
vicini Joh.
conflagrantes aedes ad~
Aberam turn maxime vero exoptatissimo
offend ebant.
meo M. Wilhelmo Schickardo diem unum et alterum tribuens. Uxor puerpera et accedentibus aliis morbid afflictior ignem prius vidit quam adesse
Digitized by
Continuatur incendii descriptio.
73
ac vix vestem nocturnam circumvolvit,
audivit,
tempus
fugiendi
fuit.
cum
Convasavit tamen reculas alU
quod praesentissimum erat eriHanc sortem cum quatuor aliis puerperis
quas et periculo puit.
quibus a partu paucissimis diebus respirare
tulit,
In arce illustri asylum iterum
licuit
sima
fuit,
benignis-
hospite D. Elizabetha a Laimingen Francisci
Ludovici Zornii Bulachiensis praefecti majoris con-
quo etiam
juge,
delata Melchioris Bengelii decani
uxor jam multis ante septimanis lectulo gravissime Itaque ut Bulachius maritus in media m
fixa.
us-
que noctem ac ultra strenue monendo, dirigendo,
consulendo
,
ita
ipsa recipiendo, custodiendo foven-
doque omnes nobilissimae pietatis numeros pro se Interim res meae non plane amicorum aliquot inprimis M. Cas-
quisque adimplevere. sunt desertae, sed
pari Dirrii paedagogii nostri collegae,
postea etiam
M. Wolffgangi Moeglingi Lamershaemensium pastoris
ac Martini Rotackeri scriniarii fidelitate quan-
tum tumultuaria festinatione ejectae et in
fieri
potuit dissolutae,
propatulum deportatae tractaeque sunt;
quas quicquid tandem defalcatae sint, miror ad
numero
aliquo
rum potius
rediisse,
multitudine.
scribenti facile
me
furum vel sacrilegoNec enim quisquam mihi
tali
credet earn esse christianorum di-
ritatem,
ut proximos quosque suos
simis
et
aestuante Dei ira spolient ac depraeden-
tur.
Dirrius
cum alii
organi in
rebus
afflictis-
postea laudabilem operam praestitit
musici
horologio
fistulas
igni
resolvendo
subtraxit.
fecerunt
ausu
Idem tarn
Liber
74
1614-1620.
II.
quam perutill Quicquid liberandum fuit, moram non tulit. Nam trihorio praeter vastissinmm templuin viginti tres domus et quinque horrea conciderunt, minore quam prias et aedificioruni perlaudabili
ditorum numero
sed pru-
temporis duratione,
et
dentissimi cujusque aestimatione detrimento majori
Sic enim arbitrantur
atque mali vehementia. rei
adfuerunt,
qui
quidem noctu erupisset malum
si
hominum multorum interitum praesentissimum fuisse futurum, quem die ac vestiti vix effugerunt, dein perditorum pauperiem pensitant, quae uullam omnino respirationis spem admittat; denique supra omnia templi ingentis pretii structuram merito censent,
quinque campanae tautum ignis ardore
eujus vel
non tam renorum
dem
liquefactae
millibus
quam absumptae
non redimuntur.
multis flo-
Finis hac qui-
parte incendio factus in meis et vicinis aedi-
bus, quas adeo ignis obvall[av]erat, ut nisi ex ad-
verso perforatis parietibus aqua intromitti non potuerit.
Alibi Francisci Ferberi
ferreis aequata
non
seriam terminavit. bis
scriba inhabitat
rum momento.
citra
domus
solo hamis
diuturnum negotium mi-
lta et publicae
servatae,
aedes quas ur-
maximo propinquo-
Hie enim cohibendum erat malum,
aut magnae urbis parti itnmittendum.
Unde majo-
ribus animis incubuere ut perdomarent hostem sae-
vum.
Ajunt, universum prope oppidum bonis
et
territis: id
vacuatum fuisse hominibus priore damno vero minus consul te factum, cum occu-
patis
et
supellectile
alibi
dispersis
civibus vis
ignis
citius
et
Digitized by
Continuatur incendii descriptio.
Sed
latius invaluerit.
mus
ei
quam
75
mala nostra debe-
id ut alia
accusavi dissolution!, qua et
initio
imperare et parere de[di]dicinnis neque etiam rebus secundis apparet quam periculose et lubrice viva:
mus, hominibus
inexpertis subjecti, nisi
Nempe
aliquis gravior viros poscit.
cum
nari, dominari, praebibere etiam perfacile
gere cum prudentia
num. Multa tium
Nam cum
optimum
pla-
plurima unius vi-
unius virtus erigit,
destruit.
re-
est,
non aeque
et fortitudine
casus
objurgare, mi-
Vaihingae ad florem
et
una Erinnys optimos quosque ad optima enervavit. Haec sacri reipub. statum
verbi ministerium
fecit
desit,
nihil
abjectum
res nihil vel ausit vel possit: dissolutos
cum
ventri magis
pendant: haec cives
cum
quam
fecit insolentes
patrocinio imperium facile abjiciant: fecit
diffidentes
quam mascula rea vox est
cum
pinguio-
in
haec primores
fecit
reipublicae im-
cum
cujusvis
haec singulos
videant arcanis dolis potius
et aperta dissensione rem|i|geri.
et merito
Au-
nobis repetenda: concordia
parvae res crescunt, discordia magnae dilabuntur.
Nocte imminente, multis vigiliis, multo etiam labore ne revivisceret malum opus fuit, qui in diem usque continuati; quo dum rerum omnium ignarus domum propero, Stutgardiae quidem vir amplissimus D. Erasmus Griiningerus ecclesiae praepositus reverendus, rem non satis explicatam dissimulavit, sed paulo a porta ingeniosiss. meus Joh. Grezmeierus
principis
licitatem aperuit.
architectus
Unde
testis
oculatus infe-
cineribus et focis meis ad-
ÂŤ
Digitized by
Liber
76 volo
ac aedes quidem
liam
vero
reculas
et
1614-1620.
II.
ambustas et laceras famidispersas
Multae
invenio.
civium lacrimantiuDi turmae circumdabant sive solatium petentes
meis
si
infidelis
sive
quos habeo manus.
dolorem dividentes. pepercit,
ignis
Libris
non item
at
nam
In alios saevus fuit;
et D.
Hechti instructissima elegansque bibliotheca
et
Hambergeri praenobiles
Balingeri
quon-
literaria
supel-
dam Weissachiensium
libri
et
ecclesiastae
D.
lex praeter minores alias baud contemnendas de-
Ego
ut primum reliquias meas sum nimium possedisse; minore certe vivimus expeditius, non quod animum unquam oceuparint, sed ne corpori etiam sub hac inutili mole
pasta sunt. intuitus,
sit
cile
didici,
laborandum.
Quisquis Christum possidet
rebus omnibus caret: quisquis se Christo
cum eo impetrat.
res
omnes nostra
Non
discere.
nobilitate dignas facile
ullus liber nobis auferatur, ut post-
hac minus sapiendum
mus
sit:
quin imo sine
libris disce-
Et superesse tamen mihi Deus plu-
rima voluit, ut molesta custodia porro
fatiget sive
verius ut praesentium intuitu admonear, cili
momento
fa-
dat
in
favillas
quam
omnia dispergi
Secuta hoe igneum sabbathum dies dominica lans et fumigans.
Ea cum
Petro sacro lugentes ac
fa-
possint. scintil-
in exequiali sacello D.
pro loci
angustia
com-
pressi convenissemus, decanus ecclesiae occasione
ex evangelio Matth. 9 sumpta
Gergesenorum visentem
turpi
finibus
cives
monuit,
exemplo Christum
omnino
pellerent.
toties
Ea
ne in-
concio
Digitized by
Condones sacrae post incendium
maximo funere
ejulatibus
ct
luctti
excepta
veris
Ego ejusdem
est.
habitae.
veluti
77
publico
textus paraly-
ticum nostris raorbis quantum potui aptavi, durior exinde habitus et siccioribus oculis auditus. Sole-
mus
enim mala nostra deplorare, Dei contra nos
causam dissimulare atque
ferre aegerrime. Templi rudera ut revera lamentabilia sunt omnes percel-
lebant:
animarum ruinae sine honore decanus multum sibi negotii fe-
cordis fragmenta et tot
habebantur minimi.
nomino
ecclesiae
Certe
quem non
ut hoc incendiorum interstitio cives etiam de-
cit,
perditos damni accepti admoneret,
Amosi prophe-
tae locum cap. 4,
et aliquot
v. 4. 5.
Sed parum
cionibus explicans. est conquestus et
camus? Mundus que eum vertas
6 adaptans
alii
proficere
jactitarunt.
incorrigibilis
echini in
est
modum
Quid
con-
et ipse
igitur di-
Nam
quocun-
aculeatus
est.
Verum ut ingenue fatear paucorum culpa plurimos involvit et infamia omnium est quod aliquorum delictum. Nam cum optimos cives quam multos Vaihinga habeat,
pessimi nonnulli
nem, ordinem religionemque iis
tales
cesse.
quos sequi vel
fas
famam omatque
auferunt
est
ex
vel utile vel ne-
Unde non tarn aliorum de confusione noquam nostra etiam ac frequentissima
stra fabulatio
quiritatio est,
deploramus
nos ut nosmet torquemus
et
quos videmus non pacem nostram gcntum.
rum
ita
nosmet
necquicquam consulimus medicos, velle,
sed ar-
Sequentibus diebus quos etiam vindemia-
collectio occupavit, refrigerandis ruderibus dati
Digitized by
Liber
78
1614-
II.
1620.
quod minimo pon-
sunt, et ex turri collectum aes
dere e campanis superfuit; 20. vero Octobris illustriss.
patriae
princeps Joh. Fridericus
celsissimis fratribus
generosissimo
Julio Friderico
heroe
illo
mite templi ruinas
vidit,
et
etc.
cum
Magno ac
Cratone Hohenloio vidit
inquam
et
co-
ingemuit
ac restaurandi excelsum liberalemque animum conejusque initium
cepit
per Henricum Schickarduin
celebrem architectum suura bris
bus, unis columnis et arcubus
maxime
vitiatum ap-
sed et turris qua in deambulaerum desi-
paruit,
et
diffissa
nit
Hinc 26. Octo-
dedit.
area purgata et egestis publico labore lapidi-
corrupta
Et haec altera qui-
hiat.
dem Vaihingae plaga fuit cum ille nimium cultus DlonlsIVs poenaM CIVitatIs repetllt: utraque certe irae divinae plenissima
nis reparabili noxia.
descriptio
fraudi
damnoque baud
exiguis an-
Gemini hujus incendii ex vero
mihi
fuit
obiter ac tecte indigitata
illique
irritati.
quorum culpa
Princeps calum-
niae fuit subpraefectus Tobias Brackenheimer , malis
artibus a ludimagisterio eo
evectus, qui intra-
vit ut vulpes, voravit ut lupus, ejectus
ut
canis
sc.
peculatus
(cum suas aedes igne
est
perdidisset) in diaconales meas
intromiseram biennio hospitem ingratum.
men mox
denique
Et hunc hominein
reus.
Latuit ta-
hoc virus usque ad abitum meum, de quo dicam.
lnterea
veram
cum nondum
libellis
bilis
quam
meis resedisset,
nonnullis moin Griiningeri
etsi
aequanimitate satis praesidii esset, tamen Johannem
<
Digitized by
Googl
Litcra*
Hauberum
J.
Hauberi consolatoriae.
incornipti judicii
79
mirae mansuetudi-
et
theologum eruditissimum adeundum censui, cui cum omnia mea exponerem et famam meam comnis
mendarem,
abest displicuerim , ut an i mum
tan turn
quod me
ctiam addiderit, cujus verba
repetere placet,
rint
enim
ita
molestas animi curas
tu
precum
assiduitate
fultus
in
vera
turn erexe-
post alia:
literis
animi patientia et
spei christianae
anchora
Ego votis atque conatibus meis tibi tua promovebo commoda quantum divina
levabis.
stens
tur
aut invidiam
tibi
conflant,
dudum
elegantia
iis
varietate
habuit exploratos.
stili
Placet mihi in
sententiarum gravitate et rerum
nervosa atque coarctata.
quam a
cendo
nec mirum nec mundi mores per-
id
insolitum videri debet viro, qui
versos
gra-
Si libelli tui obtrectationem patiun-
concesserit.
tia
assi-
sincero virtutis
Libertas in di-
amore
et
odio vi-
tiorum atque scelerum grassantium justo profluere censeo,
non
meritum 81 ) riositatis
displicet.
cum
49 in castris ad
1.
Wormatiam
id temporis afflare
hinga distat,
om-
Octobr. 1620 anno aetatis
cante parochia Ensingensi,
invito
optime
pernicie dedicatione, qui obiit post
nium bonorum luctu
Sub
me
Honoravi virum de
Griiningero syntagmatis de Cu-
me
positis.
favonius visus est va-
quae 5000 passibus Vai-
Sed quam
optima et mihi destinata.
plane consistorio intervertit Johannes Satle-
nis a secretioribus principi 82 ) et agnato
Eberhardo
Vito matris meritis conciliavit, ipso etiam consistorio
insigni contumelia affecto,
qua de re
dum
ipsi
Liber
80
1614-1620.
II.
princeps tandem ita definivit, ut quae prox&ne vacaret decanatus prope Stuttgardiam sedes,
litigant,
mihi crederetur, atque ea Calva
et sagina
ad negotium
sine
ad crucis vexillum traducerer.
Hauberi tetrastichon
dere
optimo sa-
fuit,
pientissimi Dei conductu, ut ab otio
in
Libet ad-
Vitum lusum
non
omine: Invitis
nobis Vitus
fit
pastor, ineptit
Mater et invito plaudit ovatque Deo Inviti quondam gnatus materque videbunt Invito nullum posse vigere
Antequam randa a
me
abii,
Deo.
quae turn prodibant Lipsii Admi-
germanice reddita senatui Vaihingensi
Qui cum affectum munusculo testari vellet, Brackenheimerus ratus tempus adesse quo noceret, non tan turn hoc avertit, sed ut de injuria inscripsi.
qua incendiorum mea recitatione affectus atroci esObset, apud principem conquereretur, incitavit. stitere
boni aliqui etiam Bulachius archipraefectus
pharmacopola, nunc conornamentum urbis primarium: unde factum, ut cum paucorum libidine rem agi princeps edoet Sebastianus Sieskind
sul et
ctus esset pro se quisque jure
obmutescentes ridiculi sori
meo muneri
Cacti
urbi interciderint
Addam nunc
nuptiali cessit,
obiter,
quae
taedioso diverticula fuerint.
dem
librariae
mecum
facti sint.
agere jussi
Pocillum succes-
ne
tanti
alia ingenii
sumptus loco tam
Ac praecipuum
qui-
augmentum coemtis aliac una insigni Johannis quondam
supellectilis
quot bibliothecis
Digitized by
Googl
Andreanorum studiorum multiplicis
Steinlini
minus partium
lectionis
recentiora Bcsoldus
alia
Eadem
bachio
viro
fuit
gacitatis
quae 600 plus
viri,
Suppeditavit subinde alia et
fuit.
pensionis.
fautores.
infatigabilis
negotiatio literaria
apprime erudito,
in me procum Bidem-
magnae
et
sa-
ac rerum historicarum peritiae viro Joh.
Bernhardo
Unfrido, turn Jacobo Heinlino vicinae Bietigheimiae diacono verae pietatis et solidae scientiae studiosissimo et omnis eruditionis com-
plexu Wilhelnio Schiccardo 83 ).
quibuscum
literarum
mis Joh. Kepplerus 84 ) ceps
quem
nius
j.
c.
Linzii
ille
postea
Rostochiensis
plum, cui Turris Babel phus Tassius literatissinrius stili
;
Non
Georg. Tisenius
Fuere etiam
commercium
cum
esset,
ac inpri-
mathematicorum prin-
salutavi:
rarae
Henricus Hei-
devotionis
exem-
Joh. Adol-
inscriptus;
et politissimi ingenii et
socio Melchiore Brelero.
defuere etiam ex his qui invisere
dextras jungere satagebant, quibus
cesses
foris,
alii
et
coram
et alii suc-
velut: Fridericus Lyserus cognatus, Sylve-
ster Bruusivig Tubingae notus, Justus Held, Daniel
Moeglin[gus] , Joh. Benzius, Bonaventura Rei-
hing, Johann. Bucher ac ne impostores quidem taceam Benedictus ille Figulus orbis circumcellio, et Wolfg. Sigismundi nequam poeta, quibus cunctis mensa mea, non nisi bonis et probatis pectus paWilhelmus etiam Wensius nobilitatis apex, tuit.
dum
ill.
Saxoniae Aldenburgensis principum inspe-
ctor esset invisere dignatus est,
quorum
etiam no-
mine honorario ornavit; turn Abrahamus Hoelzelius,
6
Digitized by
Liber
82
1614-1620.
II.
amicorum secretissimus subinde ad me divcrtit, qua etiam occasione tabulam suam geograpbicam confedenique
cit:
Job. Michael Binder
ct
farailiaritate |
Matrimonii munera bic
sua recreavit.
tali
Mariam
1616, 26. Martii, Concordiam 1617, 29. Junii et Agnetem Elisabetbam 1618, 18. Septembris, quas
Deo
duas posteriores ibidem
reddidi.
Superest, ut colophonis loco
addam
Austriacum, quod invitatu Enenckelii
et
iter
alteram,
Hobenfelderi,
pcrmissu principis mei, vergente anno 1619. suscepe-
Namque
ram.
10. Oct.
8 5
)
Ulmae conscensa nave cum
Linzium superioris Austriae nobile oppidum secundo flumine delatus atque a rev. et clariss. viro dn. Daniel Hitzlero perhumaniter exceptus essem, nihil prius ha-
quam quae
bui,
in mandatis
haberem, exponerem
literasque concreditas redderem. est
dominus Hitzlems
quam
dici
vir
Gavisus ex animo
de ecclesia Dei supra
potest solicitus, d.d. theologorum Wiir
tembergensium vigilantiam cum suis desideriis concurrisse ac quae
per
literas
cere,
jamjam
quam cum Calvinianorum
spicientia certare,
dere.
Quidni
efflagitatnrus
Nihil enim aeque nos de-
esset sponte advenisse.
sagacitate
et
I
pro-
imo ut antevertamus eas conten-
enim,
cum
religionis
masculis scriptis abigamus, ejusdem
corruptelas
amplitudinem
et
propagationem quacunque patet via procuremusl
el
rum
1
| ]
illi
per omnes se rimas insinuent, nos
tefactam Dei januam ingrediamur?
Peropportiuinmr
vero hoc tempore adventum meuin esse, quo *) Cod.
L
et
E:
nx.ve,
paS or-
16 ejasdem.
9 Digitized by
Austriacum.
Iter
Hohenfelderus.
dines Super- Anisani conventum
83
indixissent, ot qui
sinceriorem confessionem serio servatam, continua-
tam auctamque
vellent,
inter
se
facilius
ea de re
conferre simulque ex optima atque egregia
illustr.
principis Wiirtembergici voluntate contra clancula-
rios aliquos fiduciam consiliumque capere possint.
Non
deesse enim atque ex primoribus, qui vel aperte
Cinglianorum
credunt acumini faveant, ut eidem
uti
se submittant, ut subtilitatis
in
et
religionis
non
ausint,
cura tepescant,
quibus
aperte contraire ctentur,
que (quod
opponere hominibus tantae
et se
literaturae
velit,
cum plurimum
denique qui
quisquam
si
tenebris dele*
camarinam intempestive moveri
tandem-
religionem sub politicarum commotionum mole, unice velint), obrui.
Superesse vero
aliquos Augustanae incorruptae
confessionis fideles, pietate, genere et ingenio con-
quorum autoritate, zelo et vigilantia hactenus serpens Ula ac sibilans religio cohibita sit, quibus nihil aeque gratum sit futurum quam de Wiir-
spicuos,
consensu
tembergensis
ecclesiae
cognoscere.
Simulque nominavit aliquos optimae
famae
et certissimae
promtitudine
et
in religione fidei viros iisque
veluti praefecit nobiliss.,
religiosiss. et ingeniosiss.
virum dn. Ludovicum Hohenfelderum , tas,
probitas et
maximo
eruditio
non
tan turn
doxos
in
tiueat
limitibusque circumscribat
pretio
sit,
cujus pie-
apud ortbo-
sed et novatores conItaque molestis-
simo scholarchae officio fatigatum multis precibus servari,
ne
locum
forte
cedat ex
eorum genere 6*
Digitized by
Liber
84
1614-1620.
If.
qui innocentenri securamque juventutem dulci
alicui,
veneno
iiificere
non
Hunc sua qua pol-
dubitant.
sapientia atque prudentia effecturum,
leat
mum
principis consilium
et
sit
ut opti-
fructuosissimum at-
que omnino utrique ecclesiae superiori puta feriori
satis
omne tegerem atque ab
mihi
iis
mihi
in-
maxime caverem,
qui religionis plurimum optare velint videri. tulatus
et
multo negotium
Interim silentio
fiat.
Gra-
sum eundem directorem monitorem-
que dari, quern
consistorium elegisset, ad
et rev.
meum
ltaque die uno mutua rei hujus communiratione absumpto, ut primum advenisse dominum Hohenfelderum cognovi, adii virum et qui rev. consistorii
quern
et ipse iter
destinaram.
alteroque
Wiirtembergici in ecclesiam jam velut parturientem affectus esset, exposui:
cor,
sit
unus
in
bris suis dispersa
connecti,
major
sit
ibi
nempe cum
ecclesiae ununi
Christo spiritus, quoquo ea sit
sincero
amore
mem-
et solicitudine
vero sacrum calorem multiplicari, ubi
Satanae impugnatio
et
christianae
mili-
quod si et subsidio consiliove opus Nunc itaque dam sit, omnino accursum deberi. iniquissimum Antichristi jugum insignia aliquot ectiae
labor;
clesiae
membra
excutiant
metuendumque
sit,
ut
qui hue usque terminos suos extendendi nec blauditias nec machinas intermiserunt, nimis in rxcustent et libertati
biis
et
ut
videri
stringant, illam
volunt,
neutiquam
immutabilis
anhelantem ecclesiam novis ? rationabilibus
dormiturire
confessionis
vinculis
con-
Wiirtenibergiam
pervetustam sedem
â&#x20AC;˘
Austriacum.
$5
serenissimuni
principem Johan.
Iter
ejusque
paironiiui
Fridericum, sed potius
inter
exaudire
sibilos Cinglianos
pitus
medios bellorum
uebulasque consiliorum, nescio quos laqueos prospicere, quibus ecclesiae nascent is
tia
Adesse itaque
simplicitas implicetur.
et
tam de pericnlo
fideliter
stre-
interque fumos 'et
re-
infant ia
ac non
nionere quain tuta salu-
briaque
reniedia obicesve intrudentis se Calvinismi
offerre
atque adeo
,
quorum
ceres,
lebrior
ill.
et
generosos Austriae pro-
integritas et religionis linipiditas ce-
et perspectior
sit,
consiliorum societa-
in
tem peranianter invitare, ut quo foedere Vel consensu this,
Bohemis, Ungaris, Moravis, Carin-
saltern
Carniolanis aliisquc vicinis sunt conjuncti, eo-
dem ad suppeditanda verae religionis subsidia in Christi aostri houorem utantur; se certe jam sub laudata directione illustr. pr. Christopliori Ludovici, Friderici
beatorum, ac hodie sui Johan. Friderici
omnem eo operam per suos litatis
gratiam
idem
et
posse,
et ut purior religio
contulisse,
in varias terrae
et laudeni undique reportasse.
valde *)
ex
animo
et
(cujus
sit
Agant itaque -ia ipsis ttritas,
â&#x20AC;&#x201D;
fide-
Nunc
larga benedictione
ut qua salutaribus ad hoc pium negotium
organis abuudet, et principem tales
promulgetur,
oras
ill.
ordines,
unit mis
esl
(|iiae
suum ad emittendos
christiani animi)
amor
et
paratissimum
qui
sciat.
cum Wiirtember-
et cultus divini confor-
etiam ipsorum de fide suorum theolo-
-
*)
,
Cod.
A
et
B:
velle.
Digitized by
1614-1620.
Liber U.
86
gorum ferendi
ea in auxilii
experientia,
communione
conferant
af flirt is
ecclesiis
suo e
principique
contra beuefaciendi, sibi gratias ad posteritatem ha-
pomgere non
bendt occasionem
omne cum
oh raras animi dotes
cui
dubitent.
Id vero
dn. Hohenfeldero voluisse communicare, ill.
princeps optime velit
atque spetn firmam in ejus pro veriori ecclesia curani vigilantiamque reponat indeque prudentia
modaque
rei
tractandae consilia exspectet.
submisso se
dn. HohenfelderUB
dim
principis
illustriss.
pietatem,
cum
haec
animo
et gratissimo
Wiirtemb. solicitudinem excipere testatur
com-
Ad
ecclesiae
adorare-
que toto eorde supremum numen, ut banc mentern,
ad
hunc affectum atque
omnem
in Christo conspirationeni
Se quidcm cum praeconemque benelicioruni ab Wiirtemberg. acceptorum extitisse ac graposteritatem continuet.
Oiimi familia testem ecclesia
tissimum animum porro profiteri, nullis,
non qui
ita
caeterum
non-
quos humana vel ratio, vel error abripiat, videri,
adeo
atque
summis nunc
incommode accidere, ac maxima
officiis sint praefecti
ingonii et eloquii opinione valeant. Praeponderan* tamen Augustanae confessioni addictos, atque inter
eos baud paucos midabiles.
eminere esseque clanculariis for-
Quibus
lium innotescat,
si
christianiss.
multum
et
ipsis
principis consi-
robur animique
additurum,
et
paulatim etiam imbecilliores occupa-
turum, sed
et
quod
rei
caput, ad eos
quorum
terest talium suppeditatione transiturum.
ut
animum omnino paratum commonstrct.
Se
in-
itaqi
gingcdos
Iter Austriacum.
quos
Dictrichsteinius
idoneos certaeque
rei
87
fidei
noscat aditurum
ut
jam omnia expe-
inihique adeo praeparaturum, dite sim reperturus.
Nominavit autem aliquos
quod
cum
mirabar,
plane
apparuerit, optime
tem il
u is
se hoc
in
illis
dn. Hitzlero
ac,
eosdem, ut
inter se convenire.
Ita
au-
negotium suscepit, ut quamvis ar-
cum de sum ma
implicatus
tractationibus
ve-
rei deliberandum decernendumque esset, quasi hoc unum ageret, multum et temporis et laboris
lut
impendent.
ei
primum omnium generosum dn. Bartholomaeum Dietrichsteinium summae autoritatis et Adiit ergo
acutissimi judicii virum,
de religiosa
clesiis
qui et gratulatus est ec-
principis Wiirtemberg.
provi-
sione, et ut ea amicis quos hinc inde haberet nu-
nierosos
innotesceret,
operam
suam
est
pollici-
quam ipse a Calviniana curios ita to horreat, quam Lutheranam simplicitatem contra sidia tores defensam velit, exemplo quam verbis tus.
hide
stari gestiens, et
et aliis
abinte-
animose captiunculis se opposuit?
hoe ipso praeivit meque monuit, pergerem
principis
mei religiosam libertatem
quae non
commodum
nisi
in
aliis
insinuare,
praeclaruin multarum animarum
Se etiam memorem
redundar'e posset.
tantae in tempore oblationis banc prae reliquis re:
gionis officinam et honoraturum et amaturum, quae
annis locisque, tanto
t
etiam
munere operarum
clesiasticarum felicitatem et sinceritatem probasset.
Postea idem
cum generoso
dn. Carolo Joergero
viro multiplicibus fortunae ornamentis decoro actum,
Liber
88
1614-1620.
11.
qui ut iÂŤe ad se vocatum audivit, maximas gratias
turn
ill.
principi pro laudabili
in
egit
ecclesias
de se etiam in hoc negotio,
Austriacas affectu ac honestissinio judicio,
turn ecclesiae et
Wiirtember-
gicae pro
indefessa
curatione,
quae sane hoc tempore quo Calviniani
ilia
sincerioris
religionis pro-
mirifice se efferant et post varias mussitationes
ore minitentur, valde necessaria
sit.
pleno
Curaturum
igi-
quam hucusque inter suos religionem sonare voluerit quamque ipse a parentibus acceptam
tur,
ut
cordi impresserit, Antichristi
eandem
amicis propinquisve suis
oblationem sideriis
obnixe
offerat,
omnibus
quibus
iis
ante sciat magnis de-
amplexuros.
principem, ut
liores ministros
hanc exoptatam principis
quam jam
et gratitudine ill.
et
carceribus exire contingat, propinet et
cum
Oravit
etiam
se olim inter fide-
receptum fuisse meminerit, de ea-
dem sua fide et obsequio ad sanguinem usque porro quam certissimus esse velit. Inde ventum ad nobiliss. virum dn. Ortholfum Geimann hoc tempore nomine equitum ordinarium; is quo est in religionem sanctiorem ferventiore studio, quo a griphis Calvinianis alienior, eo prolixius ill. principis praeclaram mentem collaudavit et conatus suos omnes in ea adjuvanda passimque communicanda promptius addixit. Nempe coelitus dflÂŁ lapsum hoc consilium, quod Calvinianis jam prpr^ *
pemodum paeana
canentibus frena injiciat, et timi-
diores verae religionis asseclas tanti principis in-
terventu et solamine erigat.
Potuisse jam trepidare
Digitized by
Iter
Austriacum.
Polheimius.
Geimannus.
oh praegrandes Germaniae motus,
sy
principum
qui
aiiimos a religionis cura ad terrarum defensiones
Sed superesse qui
avocare possint*).
jam
olini
riae
beneficentiae
erga
Deum animo agnoscendum
offerebat,
cum
ill,
in
varias
ecclesias
heroem,
id
non
vigilet tanti
ac haeredita-
meriti
nisi
esse.
gratissimo
Simul
quae hinc inde inter partes
etiani
agerentur,
principe communicare, sed quod postea in
Langjahr ordinum ad Prr. Noriber-
dn. Zachariam
gae conjunctos legatum rejectum
est.
Interim etiam mihi a solicito et sagacissimo dn.
henfeldero conciliatus erat generosus
Ho-
dn. Weickar-
das baro Polheimius 86 ) variarum rerum usu illustris ac jam honorifica ad serenissimumAlbertum Austriae archiducem legatione perfunctus. dn. Hitzlorum
meeum
Huic visum etiam
vocare atque simul nostris col-
generosum dn. fratrem Georgium Achatium
loquiis
adhibere|m|, ubi
me
aliquanto prolixius explicui viri-
que tantopere experti consilium esset recitare,
quam
ill.
expetivi.
Longum
principis in afflictiores eccle-
sias benignitatem extulerit
ejusdemque theologorum
voluntatem juvandique studium approbarit.
Nam dum tur 8i ),
intra lares a subdolis aliquibus impetan-
dubium non
facturi, si fortuna
ciores esse,
dum
ii
quam
esse, quin id audentius sint alibi
arrideat. Sed omnino pauplenam victoriam sperare ausint,
uspiam ut
qui hue usque maximis periculis laboribusque
ac quatuordecim tonnarum auri snmptibus religionem
*)
Cod. A.
et B.:
possent.
Liber
90
1614-1620.
II.
integriorem sartam tectamque servarint, supersint Inter quos suuni ac familiae nomen profiteri non dubitet,
quam ab
paratus vel niorte contestari,
utraque
haeresi, pontificia et calviniana toto corde dissentiant.
Sod tamen caute hoc negotium tractandum, neque exacerbandos maxinii alioquin ingenii homines, id fortasse
suae mentis professionem adigantur.
usque
que lum
in officio pastores
,
Retentos hue
paedagogos
religionis disseminatio concredita,
quod
vel juventutem ulla parte,
quibuscun-
et
neque popu-
ipse sciat, cor-
Caeterum cum apud
ruptelis inquinatam esse.
nos nova
qui
ambiant, et*) offendantur, ac ad apertam
vici-
libertatis ccclesiasticae spes affulgeat,
se
omnibus quos hinc inde notos habeat mature adfutu-
rum ac
ill.
principis
numquam
laudanduni pectus
satis
coinmendaturum, atque omnino suam erga inclytam doiniim NViirt^mbergieani devotionem et hie et ubi-
cunque
liceat j>lenis officiis
Hunc Super
-
excepit dn.
Anisanae
commonstraturuin.
cumque
Hitzlerus,
puritatis
ad
ununi
ecclesiae
alterumque
ciaudieantem usque egregium testimonium dedisset, censuit
e
re ecclesiarum
reformandarum
videri,
si
aliqui pietate et eruditionc ornati ministri juvenes-
que
in
praeeinctu stent atque interea inter proce-
res sub alio praetextu dispersi ad
casionem depronii possint.
quamcunque
Non enim
Calvinianis vel tantillam nioram,
dam suos
obtrudendos usuri,
quorum
ea
qua sit
oc-
relinqaensint ad versatilis
natura, ut aliquandiu veriorem religionom simulare *) Conj.:
ut offendantur
Digitized by
Googl
%
Iter Anstriacum.
verbisque
et
Staenglimis.
91
ceremoniis exprimere non dubitent.
Id
consilii et laudavit baro Polheimius et quicquid ab
ipso
exigi
possit
paratumque
suo
et
nomine promisit
fratris
ostendit idem aliis proceribus sug-
se
gerere ac oinnino rem christianam strenue procuSnbjecit postea quam duriter hue usque cum actum, quam pacta omnia dissoluta sint, quam jam etiam ambigua verba ex Belgio retulerit. Sed rare. iis
Deo
hactenus
fretos
omnia pertulisse
adjutosque
atque banc ecclesiae faciem multo sudore pensis sustinuisse, quae
pacem probari
possit.
alibi
et
im-
etiam inter flores et
Denique precibus ecclesiae
ac protectioni Dei se uterque fratrum concredunt
summa
ac nos
benevolentia dimittunt
Hohenfelderi consilio adire visum
Exinde dn.
nobiliss.
viruni
Jacobum Staenglin, cujus quondam filiuni dn. Job. Erhardum in Italiam conduxeram, quod et religionis certioris nomine optime audiret et terras dn.
suas
ttohemis vicinas haberet.
gavisus
est
principe
se
eo
loco haberi,
et
Deo
ut salutavi
ut religionis
ametque propagationein adjuvet. debere
Quem
ab ecclesia Wiirtembergica ejusque
Id
et coetui christiano, at
petenti principi, cujus inusitatam*) in
quam colat jam ante
se
nunc denuo
amplificandum
regnum pro summa lege accipiat. Bohemorum periculum suum etiam fuisse cessisseque ad Christi
tempus impetui; nunc rebus mitigatis optare,
)
quam
nihil
magis
ut quos veriorem libertatem aspirare
sc.: proctivitatem.
Digitized by
Liber
92
11.
1614-1620.
noscat, principis munificentiam opportune arripiant.
Cujus se monitorem simulatoremque *) fore tarn libenti aiiimo polliceatur, quam tantae famae virtuttimque principi placere, ac studia sua eeleberriinis theologis Wiirtembergicis approbare contendat.
Idem cum
nobiliss. viris dn.
Paulo Geimann, dn.
Ottoue Hohenfeldero, magni nominis et aut| h oritatis proceribus actum, de quorum approbatione eo mi|
nus ambigendum
fuit,
quod
nae ex animo subscribant
et confessioni
et
Augusta-
Wiirttembergiam velut
alteram patriam suam etiamnum agnoscant, sed etiam opt. principi parate
obsequio in
tarn pia
causa se
conjungant, unde per se quisque hoc apud principem loco haberi petierunt, quo homines evangelicae veritatis avidos tes
et
Wiirttembergicae ecclesiae observan-
ad quodvis laudabile officium praestandum
paratos rej)onat.
Super| er]at inferior Austria,
quam
etiam adireni, ac in ea diu mihi desideratissimum
patronum generosum du. Georg. Achatium Enenckelium baroncm Hoheneccium salutarem: sed cum 87 vis circa Vienuam irrueret atque ob id belli ) 88 convenissent, facta jam ad Vienproceres Ilornae ) uam strage, ac viis ob transfugas milites minus securis,
denique imminente hyeme subsistere ac
ditum maturare necessum
modo Deus remedium lissimus
ac
varia
iustructissimus
*)
vir
fuit.
Sed
et
invenit inopinatum.
eruditione linguarumque dn. Michael Zeller
re-
huic incom-
Nobiperitia
ad ordinum
Cod. A.: stimulatoremque.
'US
'Digitized by
Googl
Iter
Austriarum.
Hitzlerus.
93
Super-Anisanorum conventum cuni
dn. barone Starrenbergio ex inferiore Austria legatus missus, nbi
me
adesse quern dn. Enenckelii commendatione amaverat cognovit, sponte novae amicitiae pararios ct interpretes quaesivit meque facile obtinuit sibique
Cumque
devinxit.
mihi benefacere et affectum con-
ego
ambiret,
nihil inajus exigendum duxi, uieam commissionem acceptis simul ad dn. Enenckelium ea de re literis in se reciperet ejusque sub silentio et fide industriam suam qua ex-
testari
quani
cellit
pietatemque rarissimam addiceret.
libenter admisit,
mihique ex
mam
fecit
tot
non
et plenis promissis
Quod
ad suos
benevolentiae speciminibus spem ]>otuisse
et
rediit fir-
aptiorem negotio diligen-
tioremque exorari.
Quod
reliquum erat,
id
omne
in
dn. Ilitzlerum
cujus in ecclesiam Austriaram merita proceres certatim collaudabant, tia,
rejeci,
cujus prudentia, soler-
vigilantia et taciturnitas tautae sunt, ut huic rei
natae
atque in
ecclesiae
animorum
unum hominem maximo
bono a Deo lenocinia
implicatae
collatae merito dicantur.
Is
edoctus et ingeniis Austriacis
conveniens caetera Wiirttembergicae institutionis tenacissimus praeceptorumque suorum observantissinihil omnino intermisit nec intermittet porro quod ad eludendos Calvinianos laqueos servandam-
mus,
que Lutheranam innocentiam candoremve itaque valedicto actisque pro
Weidenholzium filiumque
faciat.
amico hospitio
dn. Hohenfelderi
Huic
gratiis,
sedem contendo,
suum Elirenreichium maxima
mihi confi-
Digitized by
Liber
94
II.
1614-1620.
dentia eoncreditum faustis omnibus*) recipio, ac felicissimo itinere hue usque 12. diebus eonduco 89 ), tristi Jicet hujus gaudii eventu, Flore juventutis expressi 90 ).
quam
Antequam Vaihinga excederein,
me
Latini
stili
formator exquisitus et sedulus, qui quanti
adolescentem
vel haec inseriptio citra invi-
fecerit,
diam testatnr: V. M. L. Mei finis
Tubingae diem
Wellingius 27. Jan. 1620.
obiit Ilenricus
in
biennio post
e multis carissimi af-
Johan. Valentini Andreae, Johannis
filii
pupilli,
Jacob. Andreani nepotis, ingeniosissimi adolescentis et
paternarum avitarumque laudum aemuli et
se-
amicorum albo hanc memorem amoris notam infero M. Henricus Wellingius latinaetatoris
mm
felicissimi,
literarum
in
Tubingensi
academia professor
24. Jan. 1603.
Postea adultiorem
et hospitalitatis et in-
infinitis
formationis etiam opportuni subsidii beneficiis adeo sibi devinxit,
ut Qui praeceptorum plura humanita-
tis
studia debeani
ut
de re
literaria
non inveniam, ac proinde virum sua patria Tubinga,
et
me
ita
praeclarissime meritum singularem memoriae tabel-
lam grata mente suspendam.
Hie
,
Vaihingensis sexennii, quod fertilitatem turn aetatis et
aestatis
vium
interstitium
discordia,
quenti
mea
*) Conj.:
inde
si
loci
terminus
meae vigorem
morum
et
spectes, veris
dici debuisset;
sed hinc
corruptione,
vexatione, denique diris
esto
amoenitatem
illis
ci-
turn fre-
iteratis in-
ominibus.
Digitized by
Googl
Recensio sexennii Vaihingrensis. ccndiis adeo id
plenum amaritudinis
fuit,
95 ut praecox
etiam senium accelerant et intempestivos canos produxerit. facilis
ac
Dumque animo
reputo,
aliis vita fluxerit,
nibus secus quam plerisque
duriorem
in patria
mea
quam
quam minus
mihi
variis vicissitudi-
intercisa, dolere
sorteni, nisi
me
possem
pleruinque
exterorum humanitas sublevasset, ut peregrinus domi foris patriam
Deo tias
et
penates invenisse mihi videar
et
qui mirabiliter suos ducit ingentes debere gra-
merito libens profitear.
Digitized by
96
LIBER TERTIUS. DECENNIUM CALVENSE PRIMUM. Vaihingae tandem ereptus Calvam translates sum, urbem ad Nagolthum sitam, commerciis ex lanificio nobilem, humanitate et concordia civium
Cujus ecclesiae cum
contrariam. k
tissem
l 2. verba faciente reverendo dn.
,
nunquam
cero abbate Ilirsaugiensi tia
me
illi
plane
5. Martii
sine
sti-
Paulo Rucobservan-
postquam etiam admodum paratu non sine
mihi nominando admotus sum,
ante familiam illuc ludibrio
tentii
Ubi prima cura
transtulissem.
fuit
deces-
sorum maxime Joh. Esthoveri magno proventu per quadraginta circiter annos agrum domini excolentis vestigia retro legere,
et
quae
desiderassem
in aliis
nunc
ipse pro re Christiana conari.
cum
cives
Quam ob rem
meos ad Argentinensem mercatum
ab-
euntes essem comitatus, captata occasione multa de
rerum
in
melius mutandartim rationibus contuli
et
spem etiam collega M. Erhardus
paratissimos juxta aptissimosque supra reperi.
Cui cum accessisset
Machtolpbus
vir
candidus
et
serio
zelo flagrans.
Digitized by
Catechesis exactior. nihil facilius fuit,
quam hoc
quidvis laudabile conari.
97
fido et individuo socio
Interea incidit vexatio non-
nullis civibus iisque melioris
lino loci
Annus funestus.
notae a Jacobo Best-
praefecto per invidiam et
calumniam pa-
qua malae fidei et corruptae monetae accusabantur, non sine summa principis ita per intimos rata,
Quam cum
suos persuasi indignatione. inquisitoris in
communicatione, intellexissem
culpam hanc turn fui
,
pariter ex
hanc rem dati D. Wilhelmi Bidembachii et ipsius delatoris arcanis futilem
non
intermisi,
apud optimos quosque
elevare et amoliri
progressus.
Sub
id
dedecus; nec ultra
tempus de exornanda
simul amplificandaque sacra aede
primum
delibera-
tum, paratis ad id impensis et icone lignea, a
tamen senatus se excusavit. cultum
quo *)
Itaque ad juventutis
conversus, instituto puerili examine longe
quam antehac exactiore, et suppeditatis Quaestionibus Catecheticis, quae typis exscriptae sunt, cuni jam prata Christi vernarent, non diu abfuit a calumnia tempestas; quae postquam livore suo me aliquandiu exercuisset, ubi tandem evanuit, longum tamen et acerbum sui sensum post se reliquit. Erat turn in convictu meo praeter Ehrenricum, Wolfgang Michael, Michaelis Zelleri equitis Austrii exulis
filius,
M. Matthias Gigerus Basileensis, cum famulitio omnes numero circiter duodenario. Et Gigerus quidem ex mutuis nostris colloquiis religioni patriae et
sponte
renunciaverat,
ac praeter hebraeae linguae
institutionem, cujus occasione Johann. Buxtorfius *)
Conj.:
qua.
7
9
')
Liber
98 Celebris
apud Basileenses quondam professor
ille
doniesticae
conciliates est,
Quo
ceperat. legate,
superfuit collega assecla,
curam
disciplinae
ad Ehrenrici patrem
nobilis pueritiae
in
mihi sus-
Austriam ab-
Machtolphus efformandae
cum
inopinato apoplexiae
mihi concussa et prostratus Ehrenricus
domus
ictu
1620-1630.
111.
unicum oeconomiae ornamentum, qua de re in Hunc autem annum plane lugubri libello fusius. est,
funestum habui dilectissimorum mihi mortibus, quod 18. Apr.
sororium Sixtum Brauchium prae-
ante
fectum Heidenheimensem,
trem
nem
Johannem
sequente
pastorem,
5.
Nov.
post
fra-
sectio-
morte, utriusque magno desi-
dira
infelicem
derio relicto,
et
Beilsteini
amiserim;
nec praeter luctum aliud
actum, quam bibliothecae
in usum civium colligenquam successu hactenus feliciore, ini-
dae, consilio
tium factum
de re
viri
Non
est.
praeteribo hie longaevi senis
literaria et pietate
monis Goularti Sylvanectini
praeclare merit
me
in
i
,
Si-
propensionem.
Qui cum opusculorum meorum magnam partem Galloquentem fecisset, aliis atque aliis stimulis, ne manum subtraherem, ab hoc anno ad 27. usque incilice
tavit.
Sequenti anno malorum
inundare coepit,
malum cum
initio
I
lias
terras nostras
a monetaria peste facto.
medicabile etiamnum crederetur,
Quod nec
quicquam profligare ausus vel publico drama te impetii stiti,
;
sed rem majoris molis esse convictus, sic deut multis tamen innoxias
continuerim,
quammeam
piam projectis
in
manus ab hoc scelere
solicitudinem tenebrio quis-
atrium chartis contumeliosissimis
ultus est, quas solo
contemptu vindicavi.
Corrum-
Digitized by
Goulartus compl. script. Andr. in
pebat
gregem me urn turma
etiairi
paulo post ad
Wimpinam
transfer!
99 quae
militaris,
deleta poenas dedit 92 ). Et
annonam Satanae
flagellabant
impunc
ling. Gall,
licentiati,
quibus
sc.
pretia reruin confundere erat concessum, ne
nunc quidem ad priscam aequitatem reducta. Quo taedioso tempore sancieudis civium amicitiis vacabam. Quibus cum Argentinenses nuper accessissent, quippe praeter Matthiam Berneggerum et Joach. Bockenhoferum amicos ante notos, ampliss. vir Pe93 theotrus Storckius consul, D.Johann. Gissenius ) logiae
professor,
laum pastor silii
scriba
et
me
Elias Schadaeus
94
ad D. Nico-
)
TheophilusDachtlerus secretions conadmiserant, mutuis
literis
amorem honestum pronus
me
oble-
meo
ctabam
et in
sedulo
defiingebar. Hac etiam occasione cum Ja96 vir celeberrimus alterum Flori-
nus Gruterus
)
legii
Langiani 96 )
tomum opus vastum
ejus
laboriosa in
classes
si
officio
distributio
adornaret,
mihi contigit,
nullo alio, hoc certe insigni fructu, ut tanti
amicitia literis
et
secuta familiaritas mlhi cesserit,
et colloquiis
qua summa humanitate
viri
quam
fuit ille
GeorNec praetermittendus gius a Windeck, qui cum post Austriae superioris cladem 97 ) Vaihingae lateret, cum fortuito congressu in virum incidissem, adeo animnm in me facile consedulo
excoluit.
verts,
ut
in
est
secretius
colloquium accitum se ba-
ronem ilium Tschernemblium sagacitate
famosum
et nostrae
tanta
emditione et
tragoediae non mi-
nimam personam prodiderit, ac ex in do literarum mecum reciprocatione solitudinis fallimentum quae-
7*
Liber
100
1620â&#x20AC;&#x201D;1690.
111.
Quibus mcrito addo Jobum llartmannuui Enenkelium baroneni Hoheneccium, fratris Achacii
siverit.
(sumino mihi dolore abrepti) amicitiam successioeruditissimis literis deposcentcni
nis jure
aeque dolenda niorte
rasset,
genii
finita
du-
Denique
est.
Schrotenbachius
baro
Balthasar
et
exco-
et
annum 1626. usque
lentem; quae postquam in
politissimi
in-
exemplum, quani Argentinae familiaritatem
ob-
humanissimis
tulit,
literis
continuavit.
fuit, quod sub id tempus adversis casibus opponendum putavi, nempe
Caeterum majoris
nionienti
ex civibus meis Christianam societatem
collectam
superiore anno delineatam aliqua
sumnia
notabili
in
quae deposita
,
praesens pauperum
gentiae succurreret; in futurum vero, ret,
argenti
res
si
indi-
ita fer-
vel occurrentibus necessitatibus subveniret, vel
rectius
posteris
prospiceret et una auiicitiae con-
stantiam servaret moribusque deviis occurreret. Cu-
jus fundamentis
ac
recollectis
Demmlerus
cum
in
pago Scherzich prope Argen-
sub prandio
toratinn
diductis,
vir
fecisset:
et
jac^tis
postquam
summam
secuti sunt
reddidi,
cujus
excreverit,
semper
alii
atque
haud dubio,
si
98 ),
rei sacrae et literariae
22.
circa
alii,
adeo
rationes
eadem magno
mihi concredi-
annos
fide et alacritate post-
posteritatis
profuturum.
pentecosten mater
lit
16000. florenorum
habui auctioresque in
religiose
hac continuetur
Christophoms
magni animi laudabile initium me-
hodie hoc sacrum depositum ad
tas
suburbano meo
in
cum
commodo
Succedente anno filia
Anna
vidua
Digitized by
Societ. Christiana. Alterius societ. idea suspic. movet.
101
familiam hue transtulere, quibus sublevandis pro re
ac supra rem etiam mcaui optima studio adfui et aedium inearum
Caeterum totus
habui. fuit,
lino
hie
fide et indefesso
hospitio
annus
hactenus
operosus mihi
initio dato Augiae stabulo purgando a Besthomine congerendis tantum divitiis per fas et
nefas intento, successori Joh. Kiirnero relicto, qui vir recti studiosus socias diseiplinae
libenter
mauus
contulit.
restituendae civilis
Sed
vir
et
nobilis
Jac. Bernh. Giiltlingius Teuffringae dominus praefecturain
suam superiorem sedulo obibat
et
me
sive
suo impetu
effusissitne
non
piget, vasa
sacri usus ex stanneis argentea meis et
devotorum
haereditaria amieitia,
amabat.
sive
Sin minutiora
etiani scire
impensis reddidi, nunquam magis quam recte invidiae, fato
factis
meo, obuoxius. Accessit aliud patien-
tiae exercitium
christianae olim
ex societatis cujusdam coneeptae ideae
cum
literariae et fidis
paucis-
simis communicatae iniquiore interpretatione, quae
ad Austrios proceres, quos huic
et literas monitorias rei
favere opinio erat, expressit,
quae apud hujus
plane ignaros importunae et ridiculae fuerunt. Eo-
prope tempore cum armata
dein
manu Badensis
terra principi Durlacensi eriperetur et majoris periculi
ab infecto*) milite metus
gelinus
th.
esset,
Thomas We-
doctor, gymnasii Durlaceni rector post
thermarum Cellensium usum ad me per mensem circiter secesserat,
*)
Cod. A. et B.
magno
:
utique ex suavissima con-
infesto.
Liber
111.
meo, quod tamen
versatione beneficio interpretatus
1620â&#x20AC;&#x201D;1630
eleganti carmine
et
sibi
factum
amicus
et
Uteris
Argentina, ubi paulo post sedem fixit") et ad an-
num
1628. usque superfuit, ipsum carmen hoc est:
subinde est testatus;
Felices animae, quas jungit gratia Christi,
Et
pietatis
amor, cana tenaxque fides. morumque modesta venustas,
Hospitiique favor
Et sine
felle
jocus, nec sine melle charis.
Haec quia constringunt nos nostraque, candide Calwigeri
Interea
amoris
finis null us
exercuit
me
)
jam ad
tius
coelites transla-
beatos cineres acerbo calamo turbabant.
inter
cum
mihi
odium
incurri.
ipsa Arndii causa, de
sentiebam,
commune
erat,
Etsi vero ni-
qua tamen mi-
tantum alieno ma-
xime tempore nos mutuum lacerare dolerem
pacem
ecclesiae
fratrem
nondum
tamen cum jam
ne
pertinere, judicio
ausus sum
damnatum
me
necessum
meam palam
foret
et ad
proscribere
liceret,
putarem;
Arndii
et
me
aperte peti
explicare tribus Dialogis
Theophili nomine inscriptis,
orthodoxiam
cuivis
haeretici et infames audirent, quot-
quot non insectarentur Arndium, sentirem:
Quod
bonos moderatosque quosque nec mihi
placuisset, implacabile hil
cum ubique pugna-
laudem sectarentur, praeter Menzerianam igo )
infaustam litem Joh. Arndii
te 0 cum
inhumanitas,
nonnulloruiri
qui decessoribus suis dissimiles citatis
frater,
erit.
quibus id agebam, ut
professus, tamen
exemplo
ecclesiae
quam solutis
moribus deformatae succurrere, multis exponerem,
Digitized by
J.
quod tamen
quam Ita
stros
Arodii manes defenduntur.
ut fervor turn erat,
sanaret, luci datum
annus hie lue extinxit,
non
103
ne potius
irrttaret
est.
etiani populari,
quae 233. no
noxius mi hi exactus, cui finem so-
D. Sebast. Hoeschii Aalensis medici mors Decembr. imposuit. Hunc secutus 23. magis otiosus, uec aiiquo iu ecclesiam opere notabilis, Machtolphum mihi transtulit et M. Casparum Seemannum Weiblingensem substituit, non minus fidum et inrorii
8.
dustrium,
qui
decessoris vestigiis insistens prae-
claram et ipse rebus emendandis opem mihi con-
Nee aliud hujus anni notatu dignum memini, cum Joh. Erhardo Cellio Esslingae imperialis pastore, cum quo arcta mihi multorum annorum familiaritas fuit, querelas de ecclesiae inclinatione commutasse, quam ille qua erat sagacitate dudum praevidit et quemque suo loco distinere potius, quam invalescentem publico prohibere posse censuit. Anno 24. currente actio contra cives meos tulit.
tan turn
ea nonnullorum qui principis
recruduit,
facilitate
abutebantur animi impotentia, ut nihil auditis supplicibus mulcta
innocentia
cum
17670
fl.
imperata
sit.
De quorum
melius vel sperarem, vel certis in-
mihi coustaret, coepi ab omni
humana ope apud virum plane nobilissimum Benjamin num Buwinghausium Walmerodium in principis gra-
diciis
dejectos
tia
florentem, cujus conveniendi facultas ex vicinia
erat 102 ),
primum
verbis, ac
cum
suasissem, etiam Uteris excusare, constructis,
vix aliquid perita
ex composito
ut principi legendas porrigere possit,
Digitized by
Liber
104
quarum summa
1620-1630.
III.
erat,
ne inauditos, ut quererentur,
subditos
suos ex levis hominis delatione perderet,
sed rem
omnem
ipse
ac ut res ampliaretur ac a vi interim ab-
intuitus
stineretur, passus latitabant,
torem
minus obnoxios viros quidem princeps clementer
certius per
Quod
exploraret.
et
est;
me
diro
sed qui sub leonina pelle
fulmine quasi obsequii
nec mi-
aliena invadentem percusserunt ,
nus tamen ulteriorem
Quae cum
facta,
omni tandem metu
qui post
Deum
gentiam,
meo
retrocedebat)
indaginem ferre
rei
sunt.
turba-
coacti
a cordatis et integris viris
esset
et injuria cives liberavit,
principisque innocentissimi
indul-
ausui (qui a Gorgonis capite nihil
plurimam servatae famae
et rei gra-
tiam deberi agnoverunt et palam sunt professi.
dem anno Noribergam
Eo-
occasione nuptiarum sororii
D. Balthasaris Simonii medici
8. Junii
visendae urbis Mercurialis studio.
excurreram
Quam dum
obi-
quam pro spe mea in Paulum Piggelium D. Laurentii, et Johannem Saubertum D. Mariae pastores, turn Christophorum Leibter lustro, meliore fato
nizium D. Sebaldi diaconum,
et
Joh. Schnerrerum
provincialem scribam, praeter alios virtute ac nobilitate
conspicuos incidi, quorum amicitiam brevi
momento contractam
nulla aetas delebit, nulla ae-
quabit vitae alia suavitas; ac Schnerreri quidem Piggelii
consuetudo brevior
fuit, illo
et
1625. Johan-
hoc postridie Cal. Febr. 1628. acerbo vulnere meo extinctis caeterorum ut quam diutissime nis die,
;
duret, Christus faxit.
Hoc
etiam
cum nondum
de-
Digitized by
Apologia.
Apologia breviore inno-
ferbuissent censores mei,
centiam
meam
asserui,
105
cujus
is
usus
fuit,
ut qui-
bus de ea abunde constabat, supervacuam et anxiam nimis censerent; quibus livor pectus obsederat, ne in gratiam redire cogerentur aut fateri inhumanitatem aures obturare et oculos claudere, ,
quam
christiani officii
meminisse maluerint.
Caete-
quod solenne mihi, ea invidia gratiam peperit atque apud 111. religiosissimam principem Ursulam Dorotheam 03 ) viduam Wiirttembergicam. Quae rura,
1
cum
thermisCellensibus inHirsaugiensi coenobio ute-
retur,
me
aliquoties accivit
et,
probata aequanimitate
dissipatisque calumniae nebulis, multis de rebus se-
crete
consuluit ac exinde
exceptum comiter
in
habuisse clementiae plenis
semel
testata
est.
aula sua frequenter
Nec
habuit.
literis
inutilem ministrum
muneribus non
et
Cujus aulae magistram
Mariam Stimmeliam viduam nobilem me meritis annumerem, rara pietate
Ex
dentia meruit. id facilius,
ut
Annam
bene
et virili
de
pru-
prognata et ob
Giiltlingia gente
inde hospitio apud nos sumpto, arctius
mihi conciliata.
Natus mihi hoc anno est Ehren-
reich 10. Julii; ex liberis infelicissimus, cujus ab in-
cunabulis ratio turbata, apoplexiae accessu destructa
plane est: crux domus coelo data et speculum arbitrii
divini,
quod
revereri
semper
deceat.
Annus
1625. inter auspicatiores mihi numerandus Guilhelm.
Ludovicum Stauffeneccii
Freibergium
baronem
dominum mihi
,
Oepfingae
conciliavit, ac
ecclesiae nostrae reconciliavit.
Cum
enim
et
proinde is
ther-
Liber
106
1620
III.
â&#x20AC;&#x201D; 1630.
mis Cellensibus uteretur ac suam amicitiani sponte
humanissimus, sed Schwenckfeldia-
offerret, caetera
nis
erroribus immersus ac
cum
luctans, viam
iis
mutuis colloquiis ac scriptionibus aperuit, quibus propitio Christo eo profectum est, ut opinionibus dc nobis sinistre conceptis liber et nugarum Schwencknobis serio
feldianarum pertaesus se
addixerit
et
fidem suam multis praeclaris speciminibus hactenus
me vero exinde, quod ambitiosum non suum spiritualem perhumaniter copatrem sit, velut luerit. Sopita monetaria peste, quae me etiam 800. probarit,
circiter florenis emunxit, et
rum
pretiis,
cum
iis,
utcunque
re-
omnium penu-
primum mendicabulis om-
ria tenuiores laborarent;
nia compita scatere,
etiam immisceri
restitutis
nihilominus rerum
dein
posita verecundia cives
et ociosissimus juxta flagitiosis-
simusque quisque panem alienum poscere. Cum id oneris paucioribus tanttim incumberet, nec ei fe-
rendo essent, coepi de aequioribus rationibus coquibus alimoniae egentium civium prospi-
gitare,
ceretur, et ignavi fuci abigerentur.
dem
Itaque vix tan-
persuasi, ut collecta ex civibus stipe tenuiorum
xenodochio bis die pascerentur, effoetis et domi aegris eleemosyna porrigeretur et qui scholae
liberi in
aut opificio
idonei
admoverentur.
Nec
persoluto didactro
essent ultra
cum
plura
eo
pertentarem
progredi turn licuit, invito plerumque ad saniora consilia
senatu
promptitudinem
et
civium
rectius
consultorum
avertente.
Ineuute 1626. anno,
ut
simpliciorum
devotioni
Digitized by
Cura pauperum. Concionum succurrerem evangeliorum
Christophori
,
et epistolarum
sacr. delineationes.
Vischeri
expl cat i ones i
dominicalium pueriles,
quarum usum olim domi expertus ravi magno exemplarium numero ducto et
erain, recudi cu-
in urbem Quarum ad normam
viliori divendito.
per biennium sermones ad populum formavi,
domum
ex libellis suis rei
ruminare cuivis
et
107
reversis repetere in proclivi
fuerit.
intro-
etiam sic ut
summam Aestate
vero incalescente, morbo ex aeris intemperie contracto, prostratus aliquantisper, ac post 15. sanitatis
continuatae annos priinum graviter decubui,
gore molesto subter cranium ciatu vexatus.
Ex quo et
fri-
articulorum cru-
convalescens vix sero aeris
temperatioris, nullius tamen
munire caput
et
constrictions patiens,
cervicem diu coactus
fui.
Sub
id
temporis Joh. Walter Scher, puer nobilis meae curae traditus, post convictus
ob
|id|
imperio
annum ad matrem
(cui
diversam religionem ereptus erat) Caesaris rediit.
Hoc
etiam anno ad nos ex Austria
exul secessit Lud. Hohenfelderus Weidenholzii do-
minus, jam ante a
me
bertati christianae
omnibus bonis
domicilium Esslingae
honorifice nominatus, et
fixit,
suis
quern solaminibus et
memor
li-
posthabitis fidis
magna feingratara et non duxi licitatis parte ipsi operam meam testibus elegantissimis literis, quarum ille arobsequiis erigere, beneficiorum
tifex
Cum
diversis ad his
me
in
linguis subinde dabat, intellexi.
etiam annis ea esset annonae caritas, ut
passim cohortes non mendicabulorum , SÂŁd familia-
rum fame expulsarum,
turn patria extorrium
obam-
Liber
108
1620-1630
111.
bularent et civiuin sedes*) obsiderent, et
difficili
viritim colligeretur,
quae
civium necessitati suc-
et
curreret et advenas tolerabili
Cujus
magna cura
efformatione id effeci, ut publica stipes
viatico
tandem impetrati
etsi vix
promo veret.
tus fuit, ut ab hoc tempore usque ad 31 piravit
annum,
centies
ultra
proven-
consilii is
quo ex-
decies mille indigeu-
tium paverit, juverit atque transroiserit, baud con-
temnendo ad posteros exemplo, quantum conferri ab exigua civium manu possit, si omnes in caritatem christianam conspirent et rusticam illam nacitatem (quae multorum
fores
claudit)
te-
abigere
indefesso studio contendant.
Qui secutus
pemodum
annus 1627. cum sequenti pro-
est
sacrae majoris turn minoris
totus aedis
etiam in hospitali structurae et exornationi itnpensus est,
cum
sedilibus
distorta
et angustior et
ilia
esset,
haec
minus commodis
plane
destructa
Utrumque majore
situ squalido jaceret.
quae debebatur gratia factum
est,
invidia
cum
et
quam
nullis rei-
publ. impensis, sed civiuin eorumque perpaucorum liberali
collecta
manu
res omnis conficeretur,
nec
diversa sentientibus et praeter architectonicos artem
imperantibus satisfied undique posset.
nunquam tacenda
gotio
munificentia,
cujus
Sane praeter elegantes ÂĽ
)
Cod. A. B. et
in ne-
Demmleri
sumptibus prope dimidium
effectum, constantia vero invidiae virus est.
Quo
est Christophori
a.:
picturas,
rei
suppressum
quae 800.
cir-
aedes.
Digitized by
Kxcursio Norimbcrgam facta. citer florenis stetere, locus
109
1000 hominum capacior
redditiis est, hospitalis vero sacellum habendis (quod
nunquam
Cujus
erat) concionibus aptatum.
quod 4000.
florenis collatum
est
gida aetas neget, posteritas solvet gramma*).
hoc numerale
berti
Ipse est faVtor
est:
A Vtor
et
officii
cum praesens
ri-
Sau-
KaLVVensI teMpLo DeVs ;
quod
lapidi incisum anni
memoriam retinebit.
Artifices adhibui Jacobum Spieglerum et Leonhardum Hagium pictores, quorum ille hoc aevo excelhiit; Michael em Strobelium statuariuni, Jacobum Stahl scriniarium et Georgium Hand-
mannum etiaui
latomum, quos posteros nescire nolui, sed
qua continuandi operis lubido
si
succedat,
iconas quas hodie modellos vocant absolutae structurae
ex
ligno
Hoc anno
fabrefactae propenso
natus
Waremundus
studio
reliqui.
raeus 21. Nov., se-
quenti 6. Febr. in veriorem patriam
rediit.
Proximus ab hoc annus excursione Noribergica altera mihi notabilis est, quae et Sauberto
meo me
Wolffgangum Jacobum Poemerum, Jobum Christophorum Cressium atque incomparabilem amicum Conradum Baierum patricios magis conciliavit. Veni illucAprili mense et per septimanam substiti,
reddidit et
counter et munifice ab urbis aliquot primoribus, ex
quibus Christophorum Furerum et Georgium Chri-
stophorum Volckamerum non nominare tus.
Quam ob rem cum
Ecclesiae
*)
incluto
Cod. A. B. et
senatui
a.:
nefas, habi-
inscriptione Peregrinationis gratias
gratiam.
publice agerem,
Liber
110
novo munere
obstricttis
coactus sum.
fateri
1620 -16110.
III.
imparem me solvendo esse
Inspexi turn obiter Altorffense
Athenaeum, cujus rector
et
senatus, praeter vo-
luptatem desiderati tot eruditione celebrium intuilauto convivio in Joh. Gerhardi Frauenburgii
tus, j. c.
memoriam
aedibus perpetuam
sancivit,
hospes
etiam amico foedere et literario commercio ad mor-
tem, quae 1630. secuta usque obsignavit. haec expatiatio, cui Saubertus fuere,
Peperit
Baierus comites
Verae Unionis specimen Baiero sacrum,
l04 Danielis Schwenteri ) berti
et
viri ingeniosissimi
commendatione absentis
Reditus
licet notitiam.
etiam Onolspachii Laurentium Laelium theologutn Kreilsheimii superintendentem conciliavit. Julius
propemodum
mihi lethalis
Stuttgardiae correpto etlectica
Hanc
abegit
fuit
et
ex Sau-
et
Sequens
febri ardenti
domum aegre
revecto.
fons acidus Tainacensis plurimorum
mea perpetua gratitudine, quam hujus Deo datori debeo. Convalui post tri-
admiration e, salubritatis
mestre, languore tamen ad pleraque munia tardatus, qui ingenii et
virium aciem plurimum hebetavit.
Coepit etiam hoc anno amicitia
hardo
10
*)
auspicia mihi numeranda, et praxi
cum Johanne Ger-
theologo hujus aevi facile principe, inter
quod
vir theoria pariter
consummatissimus desideria
et studia
mea
emendandae rei christianae adeo aspernatus non sit, ut eodem spiritu iisdemque votis et meliorem mentern nostris precari
et
licentiae colluviem detestari
minime dubitarit, secus quam ii, quibus omne devotum suspirium suspectum est, nec quicquam nisi
Digitized by
Vera Unio.
Amicitia
gladiatorium oleat, strae
deest,
nihil
quam
Certe
sapit.
fateri
familiaribus
desiit,
id
\\\
uti religion i
deplorare
et
epistolis
no-
nun-
eruditissimis
Quae cum incendio
persaepe testatus.
facta.
pleraque absunt,
disciplinae
ita
me cum
quod Gerhardus
cum Gerhard o
magno
miiii
quod unum ab arnica manu superest mutui consensus indicium, dono datae pri6 mae partis confessionis catholicae ) inscriptio hie
meo dolore
perierint,
1
quae
sufficiat
Admodum viro raio
sic habet:
reverendo, clariss. et excellentissimo
dno. Johanni Valentino Andreae theologo exi-
de universa
Christi ecclesia praeclare merito, ec-
clesiae Calvensis
reliquarum
in
ducatu Wiirtemb.
vigtlantissimo, dno. fautori tri
suo
antistiti
et
dioeceseos ecclesiarum superintend,
illius
amico
et in Christo fra-
bonorando mittit Johannes Gerhardus D.
plur. dilecto et
Qui decadent hanc claudat 29. nulla propeniore memorabili transmissus est nisi quod Argentinam amicorum causa non sine foenore revisi;
dum
nam cum vel cum quo jam
solius Matth. Berneggeri
diu arcta mihi amicitia
1
07
est
)
V. C.
nomine
amicorum nobile par Joh. Georgium Dorschaeum 109 ) theologos insignes ac ilium quidem pro Dei domo illuc ivissem;
Schmidium zelotem
,
1
addidit
8
)
ac qui animi in
quiis Wegelianis
Sed
et
is
et Joh.
1
°)
me propensionem
palam
testari
academiae rector Froereisius
non
cum
in exe-
erubuit.
aliquibus
insignioris notae professoribus convivio liberali co-
miter habuit.
Denique
et urbis consul Joh. Helle-
Digitized by
Liber
112 rus
1
1
1620-1630
111.
) vir Uteris et probitate
quam coenae suae
citiain,
primus, sponte ami-
hilaritate testatus est de-
Samuel
et cordatis interea Uteris continuavit.
tulit
vero Glonerus 112 ) poeta elegantissimus, quern pri-
dem absens totum
Cumque
impetum conceperat, praesens omni officio testatum esse voluit.
amicitiae
effudit
hie
et
annus plurimos patria extorres faceret
ac inprimis ecclesiae ministris esset ob
difficiles re-
sum ColJoquio trigemino
ceptus durissimus, ausus
nos conversionis, constantiae et condolentiae serio admonere, non aspernando alicubi fructu, ubi hoexulibus sive liberiora sive
spitia
sunt.
trata
luit 3.
Amicitiae
faciliora
impe-
monumentum Saubertus vo-
dodecadis emblematum inscriptionem quae ut
ingenio pollent,
ita
haud dubio fidem apud specta-
tors conjunctionis nostrae invenient habeo Dauielis
Senerti
1
1
)
Pari censu
medici orbe
Celebris
benevolentiam, quam (rarum hoc) causae christianae studium peperit, literarum commercium fovit hactenus et porro continuabit. Nec minus debeo Philippi
Heinhoveri
et officiosum
Augustae nobilis
viri
meum
facilitati,
qua
suum
me
affectum admisit et
in
studium ipso opere prodidit.
Atque
hie
decennii hujus esto inter varios
finis
agones maxime vero ecclesiae meae efformationem Quod etsi absque sudore mihi non stetit, decursi.
haud tamen molestum sed varia voluptate Christiana delibutum et vitae meae prope commodissimum dixerim. tuor,
Collegas
1
1
)
omnes praeclarae
habui
sibi
succedaneos qua-
in ecclesiam
operae, erudi-
Digitized by
Literarum commercium.
Fautores. tionis
moribus
singularis,
probatis
113
mihique con-
junctissimos, Erh. Machtolpli., Caspar Seemann, Joliann.
Bernhard. Wagner
et
Zachariam Greins prae-
fectos tres, Jacob. Bestlinum urbis pestem, Job. Kiir-
nerum recti studiosum et Christophoruni iMajerum. Commendavi ecclesiis 23 ministros. Fautores et manuductores ex vicino Hirsaugiensi coenobio fuere: Albertus Bauhof suprema*) dixi, Ruccerum etiain ut alterum patrem omni vita lugebo. Ex baro Limpurgius, Joh. Henproceribus Philippus ricus ab Offenburg praeter eos quos jam dixi ac
Job. Huzelin, Paulus Ruccerus et abbates, ex quibus
quem nunquam
illis
sine hoi ore nominavero,
Buwinghausius Walmerodius,
vir
Benjamin maximi usus, pro-
pensione sua plurinium sublevarunt; denique exteris negociatio literaria
annonae
flagellis,
pulari et
belli
nionetaria profusione**), lue po-
tempestate funesti essent anni,
rand is excolendisque amicitiis tralisigerentur ,
spem
supra
Lutetiis,
cum
tempus transmisit, ut qui pa-
quae
variae ac saepe praeter expectationem
Geneva, Basilea, Argentorato, Heidelberga,
W'ormatia, Colonia, Luneburgo, Cellis, Rostochio,
Gedano, Stralsundio, Lesna Poloniae, Witteberga, Lipsia,
Hildesia, Jena,
Lincio,
Vienna,
Augusta,
Noriberga, Altorffio obtigere et temporis acerbitatem mitigavere. posui
*)
**)
Quibus animi recreamentis
honestam ex picturarum elegantiis
Cod. A. B. et Cod. A. et B.
a.: :
suprema verba.
confusione.
8
inter-
et artifi-
Liber
114
cum
1620-1630.
111
maxime cum
ingeniosis partibus recreationem ,
ad hanc liberalem voluptatem Noriberga Minervae quasi sedes, qua ampliss. senatus spectabili munere,
qua civium nobiliorum promptitudine conferret, ex quibus Johannis im Hoff senioris donum iconts Dei-
maim Alberti Diireri pictorum em net nullo auro contra
parae Virginis cipis factae,
liberali-
accessit denique illust baronis Eberhardi dyna
;
Ruptspolctani nobile honorarium,
stae
conversioneni Johann. Holbein et ipse
dnstriani
mechanicam
supellectilem
Pauli
olim in-
matheseos fabricas , musaei
et
supplevi
aucupio horas
quo
summus
Quibus praeter variam aliam
artifex expressit.
Id
prinaesti-
i
Succedit Christophori Fiirlegeri
rnandum. tas
facile
et
fortasse
quas
non
vero omnium primum et
venationi
illiberaliter
aut
alii
impendt
unum me coxit, si qua morum innocentia
ratione juvari res Christiana et
doctrinae puritati conjungi possit.
Cui studio
re-
formatae in Galliis ecclesiae ac inprimis Geneven-
stimulum addidit.
sis
Quo nomine passim meiioris cum plerique intra
notae inclamare visum est; sed
vote et consensum subsisterent et compedibus
dem quibus ego siae
curam
quae
alii
devincti haererent, in
totus incubui:
hoc
meae
us-
eccle-
quod
difficilior habitus,
pastores et episcopi admitterent et pro-
barent etiam, ego convellerem, increparem aut sane in
nis
dubium vocarem. opera
bitur, â&#x20AC;˘)
fuit,
Non tamen
inanis haec
cujus sensum posterior aetas
praesens sane*) nisi Cod. A. B. et
a,,
cum
om-
testa-
impietatis patro-
sane non.
Digitized by
Googl
1
Optime de se meriti recapitulantur.
pa lan
cinio
i
improbare ansa non
hactenus docui, gii
viginti
ut
nec
voce
socios
et
gloriam (quam uni
exemplo conduxi,
Deo
deberi profi-
meo plurimum adhuc
teor) affectem et debito
agnoscam, nec tamen
dolens
Sic itaque
est.
sic vixi, sic mini concrediti colle-
unum
ejus
115
ecclesiae
in
deesse Christi
intuitu et poenitere laboris et pudere officii debeat.
Libet nunc velut per saturam recensere, quorum sors
meritis
mea hactenus
steterit,
amicitiis
sub-
nixa creverit, jucunda conversatione fuerit tempe-
Ubi si primas dem avorum honori, ac paterni quidem inclutae famae, materni vero nobilitati, nirata.
hil
Succedit patris candor et multiplex
pecoaverim.
beneficentia,
matris virtus virilis et seria de-
turn
Informationis primae rectioris laudem Joh.
votio.
Hartigius habet, sodalitatis jucundae
Baltbasar Fesel;
ad variam
Johann. Lindanus Belga. simus contigit;
summa
Socer omnium humanis-
uxor convixit; mirus animorum cum
galitate
Omnium
complexum Davides MagÂŁtrus soldus implent;
ille institutione,
uterque effusissima ope fenrefferus,
,
et
et
biis,
*)
fra-
beneficiorum
Christophorus Be-
hie
communicatione:
quos proxime Matthias Ha-
Andreas Osiander, Michael Zieglerus
Henricus Wellingius insequuntur.
amicitia
Joh.
concordia, obsequio et fru-
tre*) concentus perduravit.
tate
memoriam
lectionem inductionis
amico
officio
et
Intima familiari-
Abrah. Hoelzelius
fuit,
arcta
Wilhelmus Bidembachius rebus etiam du-
Tobias Hessus, Matthias Berneggerus Cod. A. et B.
:
et Joh.
fratre Joanne.
8*
Digitized by
r
Uber
116
III.
1620-1630.
Bernhardus Unfrid studiorum consensu.
Patronus
opportunus Erasmus Griiningerus apparuit,
summi Georg. Acacius Euenkelius
res
Hohenfelder.
binghausius et tia
fauto-
Ludovicus
Wen
quos pone secuti Wilhelmus
,
Job. Henricus
sius,
et
Benjamin BuWolffgang. Jac. Poemerus. BeneficenOffenburgius
,
sustinuerunt Henricus Wellingius, Joh. Jac. En
gelhard et Christophorus Demmlerus;
summae
fidei
Wilhelmus Ludovicus Francomontius, Conradus Bajerus et Joh. Saubertus extitere.
sum mo
tolph. in
scopulos
et
Erhardus Mach-
mari, Christophorus Leibnizius inter
Joh. Jacob. Heinlin
1
1
)
ex littore cau-
mecum egerunt. Quibus solvendo cum neutiquam sim, me ipsum debere ingenue profiteor. Aemulum tuli Thomam Lansium 116 ), nulla utriussam
Christi
que culpa,
tan him
ries expertus
ex Hoelzelii amicitia; adversa-
Theodorum Thummium 1
1
et
Lucam
Osi-
indiandrum ) gnos nomine habeo. Bene maleque volentium magnus est numerus recreationum et molestiarum teni-
politico - theologos
corruptores
,
:
peramentum.
Optimis hujus provinciae familiis im-
mixtus
bene
didici,
velle eos, qui
velle nolleque plurimos nec posse,
non male volunt, rerum intervalla
plurimum mutare. Invidiae et calumniae fero, ut quantum domi nocuerint, tantum profuerint foris interea precum inter et conscienet vices
hoc gratum
tiae
anxietatem constricto.
unquam cognovi bonos, feliciter
Ita
majores mei et quos
vitam
causae christianao
impenderunt, probris a praesentibus
,
lau-
dibus absentium et posteritatis juxta cumulati.
Digitized by
117
LIBER QUARTUS. SEQUENS NOVENNIUM CALVENSE. Al trigesimo salutis nostrae post sexcentesimum anno novae telae stamen ordiar, quod is et scalaris
et evangelii renati publicae confessioni jubilaeus
merit.
mihi amicoruin calamitate
Is
et
coenobio-
rum hujus ducatus deformatione tristis redditus est. Nam cum Wilhelmus Bidembachius j. c. nescio quorum importunitate nialae fidei delatus, atque ob id subito abreptus ac Draci custodiae traditus esset,
calumniae mihi
Sed cum nec
fuit.
bachio culpa reperiretur ret:
meum
morsu,
in ipso
autores
facti
Bidempoenite-
etiam periculum, non sine malevolorum
Mox cum baronem Francomon-
evanuit.
tium 118 )
et
durus
et
iniquus pater ob Suenckfeldia-
nismi desertionem vexaret, ac mihi etiam plurimum
succenseret viri
ausus sum brevi Apologia innocentiam
:
testari et
quod solamini tilii
calumnias spiritus subdoli retundere, tarn
tenerae
fuisse deprehendi.
tolphus
et afflictae conscientiae
Porro etiam Erhardus Mach-
postquam quadriennio Durlaci episcopus ge-
Liber IV.
118
magna
neralis
cum tus,
'
insidiis
virtutis
1630- 163^ et
v
innocentiae faraa fuisset,
consiliariorum principi invisus reddi-
monitus nec audita causa,
nihil
inexcusabili
exemplo loco moveretur; magna condolentia a bus meis receptus ac perbenigne habitus jus calamitas majori mihi dolori
fuit,
civi-
Cu-
est.
quod nequic-
quam quos
prius propensos habuisset, auxiliatores
implorarem
et viri innocentia
versaries
undique suppressa ad-
Sed
ejus majores animos adderet.
etiara
Christophori Fiirlegeri Noribergensis immatura mors, quern ob exquisitiorum artificiorum cultum et
rum amoenitatem
dilexeram,
mo-
ex Helenae
tristitiae
Sauberti conjugis conjunctissimae obitu conceptae
aceessionem
uempe
fecit.
Quibus im mixta sunt aliqua
jubilaei passim indicti festivitas,
laeta.
quae ad
sa-
cram synaxin 1486 convivas, et plus minus tesseris totidem diem juventuti et masculae et foemineae memorabilem fecit; dein Eberhardi baronis Rupis - Spoletani
1 1
)
(ex ducibus- Spoletanis oriundi) favor,
quern ejus aulae ecclesiastes Nathanael Dilgerus 12 *)
primum apud heram Agatham comitem Solmensem elegautis et ingenii et formae heroinam, turn he rum etiani
rerum usu principem
in
Cellensibus conciliavit et aedibus
Denique vergente
thermis ferinis
meis
et
introduxit
anno reditus ad me Wilhelmi
Wensii, qui ad principis Bipontini nuptias ab hero principe Luneburgico missus, ad nos declinavit,
et
amicitiae pignus Ludovici Hohenfelderi filium Wolff-
gangum Augusto Luneburgico eruditionis admirandae principi (cujus cum ex ea occasione iimotuis-
Digitized by
Amicorum
sem in
calamitas.
clementes
se
recepit.
FamaAndreana
aliaquc scripta.
119
admodum literas accept) adducendum Nec otiosum mihi hunc annum sivi,
altera Historiae Ecclesiasticae parte quatu Militantem
Fama Andreana iu lucem editis, quameo, haec Weiblingae (quae patria avo Caefuit) senatui inscripta, non ingratae fuerunt. terum quae nos Septemb. mense improviso obruit coenobioruin occupatio et deformatio 12 ), hunc annum plane funestum fecit, expulsis bis centum inscripsi
rum
et
ilia
minus ecclesiaruin
plus
scholarum mi-
et totidem
nistris, extinctis et dispersis sacris seniinariis et pa-
lante miserabili spectaculo exulum grege. Cui cum nuspiam solamen aut subsidium suppeteret, Xenorae et
Philoleae colloquio succurrere
sum
et
promptam undique manuni
conductores nullibi apparerent gratae esseut, frustra
fui.
Cum
miseris
conatus
reperi: sed
quod
et oblatae stipes in-
etiam post
terrorem animis resumptis pastores
ejecti
primum revoca-
rentur, duos mihi concreditorum ecclesiis sub red-
quod supplicationum nostrarum et seriae poenitentiae fructus, morum emendationem et conversionis evidentiam exigerem, morosior ob id
didi.
lnterea
habitus , interventu Buwinghausii aegros animos placavi,
nec minus inspectionem magis solicitam sive
censoriam obtinui. vocant
et
in
Una vipera quam amphisbenam
cauda alterum caput habct molesta
valde fuit et ante hypocrisi, retro erynni capitibus,
qua obstinatione, qua insectatione opus domini tardavit,
cujus
vindicias
exspectat.
Cumque
etiam
dissidiorum semina inter civium meliores sparsa es-
Digitized by
1630- 1639.
Liber IV.
Deo
in
herba suffocavi.
Amicitiae ornamenta tuli Samuelis
Gloneri poetae
sent,
noil
propitio
et
tuli
Argentoratensis eximii paraphrasin elegiacam Pro-
verbiorum Salomonis inscriptam, opus nobile 7000 amplius versibus confectum. Et Johannis Stadii hiusici
oantionum sacrarum
elegantissimi Norici
fasci-
culum dedicatum, atque banc anno coronidem imposui.
Sub finem anni reverendus senex
phorus Schleupnerus
am ore complexus
in
1
* 2
)
Christo-
me
Hofii antistes
paterno
amicorum album intromisit
candidi affectus plenissimis
et
literis beavit.
Qui primus a trigesimo annus successit nihilo vel domesticis commodis vel patriae salute felicior fhit. Februario mense, unico fratre Jacobo l23 ) Birckenfeldensium pastore superstite, latronis
manu an a
le-
muribus incertum, intempesta nocte interempto, cum misere 54 vitae annorum
magnam partem
micos fumos
adulterae
duxisset
dextrum addidit;
et
uxoris
Sequenti Aprili fregit
et
hoc
filiolus
infelicitati
calamitatis in
nos
tra-
Ehrenreich femur suae auctuarium
sed haec tolerabilia sunto.
mense nimbus
inter chy-
imposturas
demum Quo Cae-
Julio
ingruit.
sarianus miles ex Italia redux duce
Egone
Fiirstem-
bergio comite nos inundavit et post plurimam praedara Tubingae sub terroris nobis et nis
accepit
successibus.
jugum
damni
misit.
fecit,
Ea
res
quantum
tantum subito levami-
ex invictissimi herois regis Suecorum
Unde miles Caesarianus jam
in statio-
nes divisus, subito avocatus disparuit, eventu (quem
Deus secundet) etiamnum suspenso.
Annus
hie
Digitized by
Carissimorum mors.
Apap.
omnium frugum velut in
fuit,
cultoribus
121
proventu memorabilis plane
et vini
alimoniam depressis
concessus.
exuctis
et
anno
Inclinato
agri
in famiiiari-
tatem haud aegre concessit Rudolph, baro Dietrichsteinius
Francomontio successor
Celleusi datus, tia,
in praefectura Philo-
cujus toga sagoque explorata peri-
turn exoticarum linguarum usus antecessoris de-
siderium
aliquandiu
tagio
monachorum
lestus nobis fuit,
sed
levavit,
mutatis in alienationem
desiit.
qui Hirsaugiam occuparant
quern tamen
nonnihil mitigavimus,
civili
mo-
conversatione
administratore Andrea Geist
non iniquo, Christophoro
et
Hieronymo conventuaad disserendum
libus fratribus sic satis eruditis et
promptis,
moribus
postea
Hie totus annus con-
maxime vero
Casparo Froisio
ad nos
clanculum propendente, tandem etiam rebus
me
incli-
receptor sed quod
natis
palam profugo
omne
pellentibus armis Suecicis in fugam et disper-
sionem
abiit.
Annus
tum a multis cordatis
ad
et
Apap meum
hie
et eruditis in
qua fortuna dies docebit, nebris
invidiae
morsus
berior aura illucesceret.
meo
certe judicio in te-
distulisset,
Annus fuit.
dum
veritati li-
Christi 1632. varia
calamitate domestica mihi funestus,
cladium vicibus memorabilis
peperit, foe-
lucem petitum
Germaniae etiam
Initium ab
Erasmo
Griiningero factum patrono valde mihi necessario, c
onsultore etiam rebus dubiis opportuno
ius exequiis 12. Jan., et tioni 14. ria
Febr. interfui.
7. Jan.,
cu-
supremae voluntatis execuSecuta est optima mater, Ma-
25. Jan., postquam 19. decubuisset, elata
maximo
Digitized by
1630-1639
Liber IV.
122
luctu nostro 27. Jan., de quibus brevior
nunc esse
possum, quoniam utriusque laudes justaOratione 24 ) 1
Septcmb. quinta abstulit mihi , cum Tu-
explicavi.
bingae essem, festivissimum puellum Joh. Valenti-
num
tabe con fee turn.
In cujus solamen
cum uxor
25. Octobr. filiolam Fatientiam enixa esset, eadem I26 6. Deceinb. ), pugna ilia ad Lit z am Saxouiae
cruenta insignito, jus vulnus
fatis concessit.
tem annum duodeni
Longe tamen ma-
ex familia mea intra verten-
(ut
inflixit
circiter occubuerint) decessus
1 ecclesiae tristisChristophoriLeibnizii
6
Noribergensis, viri in asserenda vita
) ecelesiastae et disciplina
incomparabilis, fratris mei individui, cujus in causa Christi serii conflictus et indefessum juvandi
stu-
dium aeternam memoriam merentur. Quod refricatum est funere religiosae matronae Annae Margarethae Belleriae Bajeri mei individui conjugis electissimae. Non defuere tamen hujus anni oblectamenta, quorum facile primarium judico scbolae Hirsaugiensis cum Bebenhusana restitutionem, rei Christianae plus quam necessariam; longius tamen nescio quorum cunctatione quam par erat protractam.
Successit
111.
principis Friderici Marchio-
nis Badensis clementissima in
me propensio. Qui cum
acidulis Tainacensibus vicinis uteretur, vit,
me
non
dubita-
(quern jam in sacra aede audiverat et men-
sae adhibuerat) invisere 7. Junii et eleganti accu-
ratoque judicio suo
artificum
quas collegi operas
censere atque probare.
Cumque
mium
accitum ad se
expatiatus
essem,
Julii 23. Pforzein
arcem
Digitized by
August. Vind. excurrit. G. Adolphi mors.
iterum in
siti
duin
et liberaliter
et munifice habuit,
ac exqui-
rebus median icis usus cvidentia admirabun-
Paulo ante,
fecit.
conjugalis
nempe
9. Julii
jubilaeus
soceri mei Poppenwilae hilari festivitate
celebratus est, cujus pleniorem description em hie
non repeto
stain
1
7 7 ).
Inclinato
Vindelicorum excurrere,
tolpho et Christophoro
Novemb.
9.
123
Scripta.
in
itinere
sociis
est
Domo
Demmlero.
meam
AuguErhardo Mach-
anno visum
egressus
ad principem vidnam Niir-
tingensem diverti per biduum, 13. Ulmani veni, ubi salutatis et
D. Conrado Dieterico, Balthasare Gockelio
Barbara Constantini Varenbiileri vidua amicis, 15.
Augustam perrexi Joh. Fridericum
morbo, qui
mox
viis
minus
Invisi
tutis.
primuin
principem Palatinum acerbo lethalis fait, conflictantem.
conductu Andreae Reinhardi veteris amici
Conradum Goebelium
cum
Dehinc adii Joh.
urbis antistitem, et Philippum
Heinhoferum aedilem praenobilem, literarum commercio jam conciliatum, cujus favore monstrata nobis
est
ptoria,
ingentis pretii et infiniti artificii cista scri-
munus Augustae
urbis augustissimo regi suo
Gustavo nuper oblatum.
Cui perspiciendo
dum median* diem impendimus,
obruit nos paulo
liberatori
post in Heinhoferianis elegantissimis aedibus luctno-
sissimum de herois invictissimi obitu nuncium, quod urbeni omnem velut de coelo dejecit et 18. post Goebelii indicium in publicum ejulatum et lessum solvit;
17.
senaculum lustravimus,
Germania omnis state,
turn
simile,
ornatus
cum
cui nescio an
operis mole et maje-
elegantia habeat.
Comiter ha-
Digitized by
1630â&#x20AC;&#x201D;1639
Liber IV.
124
buerunt
cum Goebelio
Reinhardo optimus senex
et
Sed
Bernhardiis Albertus.
alumnorum urbis ephorus bilis
et
Perrus Meuderlinus
Michael Miillerus no-
et
mercator ac ipse hospes Georgius Laurentius
Re-
senecio benevolentia et liberalitate certarunt. deunti Ulinam
tem
lapsus
19 equus jnedio foro per
me pene
oppressit
et
lubricita-
dextrum genu
Ludovicum episeopum ecclesiastem, ac in itinere Geisslingae amicum Job. Leonem Rhot patricium Ulmensem loci pastorem post multos annos revisi. Inde Esslingae cum graviter
Salutavi tamen
afflixit.
Ludovico Hohenfeldero aliquandiu de praesenti re-
rum periculosa facie collocutus domum magno damno mactatus, cum Cellis 50 dormienti in lecto excidissent,
hospes repetenti bona
fide
scriptum hoc anno est,
pene
quos tamen postea Nihil autem
reddidit.
nisi
redii,
ducati mihi
pietatis
Germanae ad
regem Sueciae Alloquium et memoria Jubilaei 128 ) conjugialis soceri. Temporis succisivaJosephiDemmleri
ingeniosissimi adolescentis
in lingua Gallica institutioni
quisquam,
hie
annus Germaniae
omne aevum memorabilis victoriis
erit
non
Georgii Walteri
Caeterum
fatalis
perp etuis
etiam improvisa morte,
retro secula sit,
et
impendi.
cui
fuit
et
si
in
tanti herois
parem muJta
viderunt, postera aetas an habitura
in dubio relinquitur.
praefectos Calvae
dedit,
Annum
1633, qui novos
superiorem Philippum Ot-
tonem Gemmingium, inferiorem Johan. Jac. Andlerum, et ipsum, paucis quibusdam Phoebi stricturis albicantem, atrum nominaverim; initio ab aquarum *
Digitized by
Mors
soceri et Melch. Bengelii.
inuudatione, qualem
Plura scripta.
nemo nostrorum
bus Januariis magna structurarum
meminit, ldi-
ct agri
hujusque calamitatis recordatione
|8|
j25
noxa
facto,
Idibus Martii
educto pueritiae bis centum sesqui capitum choro
Secutum
sancita.
baronis Francomontii durum quod dum apud me per octihaud modico doloris sensu comest
crucis exercitium,
duum mune
fecit.
Junii
fuit
substitit,
Inde ipsa Desiderii dies quae 10.
partem maximam
ningerum terrenae meae
felicitatis
abstulit, septidui circiter
morbo post invictam
genariam valetudinem confectum. Cujus ut ad miraculum tranquilla
nis in
cal.
desideratissimum socerum Josuam Grii-
et
jucunda,
octo-
vita ita
ommors
fortis fuit, ut quae propemodum stanambulantem exceperit, cujus exequias qua
exemplum
tem
et
potui fide et gratitudine curavi.
dum
Alterum propemo-
patrem, Melchiorem Bengelium, cui*) an. 1614.
Vaihingae collegam additum dixi, propemodum se-
ptuagenarium, lit.
5.
Octob. pari
meo
desiderio abstu-
Secutae post infelices nostrae expeditiones et ad
Villingam
1
9
)
Augusti finem
ignobile
prop|r|ius Aeolus
oppidum geminae
Septembris
et 1
30 )
initia.
strages sub
In
me
vero
adversos utres semel iterum-
qpe emisit docuitque, se a Griiningeris qui dudum Nocendi sane occasio
obstabant liberiorem esse. quaeritur,
quam
vix
est ut ipsa innocentia declinet.
Hoc ipsum jam maxime nocet ex bonis natum et cum bonis conversatum esse, postquam mali emi*)
Cod. A. et B.: cui me.
Digitized by
Liber IV.
126
Morbus etiam
nent et imminent. brevior
invasit
1630-1639. ut violentior
ita
deseruit 6. ejd. Septemb. Leni-
et
negligcntis vel aversantis fortunae fuere
incnta vel
ad religiosam illam principem Niirtingensem excursio prid.
Non. Febr.
Wiirtembergicorum Danielis Hitzleri
Friderici et Ulrici fratrum pr.
:
3
1
!
)
ad
me
invisio 5. ejd. Julii:
Gri'mingero in
praepositura suc-
dum
cedanei meritissimi familiaritas,
acidulis Taina-
nacensibus valetudinem Junio et Julio mensibus curenovata: conversatio Buwinghausiana a
rat,
tur-
Accessere
binibus hujus praesentis oestri avocans.
muneris diverticula, tres ecclesiae ministri defunctis et
promoto
merum
50.
suffecti,
mecum
qui nunc concreditorum
complent.
nostrae continuatus
,
et si
nu-
Ornatus sacrae aedis
quae
alia araicitiae data.
Ex
scriptionibus prodiit Gratitudo in bene meritos
et
de Restitutione reipubl. Christianae libellornm Hie etiam annus abbates coenobiis com
fasciculus.
expulsos
restituit, turn vita functis substituit.
secuta mira functionum decussatio,
nundinationem suspicabantur. nibus doluit, post
om-
libertatis et ex
strepitum, plurimum ecclesiae
ejusque juri decessisse: tus,
Unde
nonnulli
Id profecto piis
tantum revocatae
vindicta accessionis
quam
quam ego rem,
qua publice cum Sauberto, qua
vatim, minime dissimulavi.
utut invi-
inter fidos pri-
Quae etiam a
theolo-
gis Britannis religionis scissae conciliatio proposita et ut
de ea inter aequanimos dispiceretur, magno
nisu insinuata est, ecclesiastes
earn
mecum
Joh. Duraeus
Scoto - Britannus, amicissimis
literis
1
*)
com-
i
Digitized by
Duraei consiJia henotica.
Quae
municavit. esset,
rum
et
a
me
nisi
Disciplinae impedimenta.
127
quod altioris indaginis quod concordiae studium since-
tauten res,
tutum avide amplecterer, atque minime ne-
dum ma-
gligendam amicam collationem putarem, gis pateret, suspensa est.
calumniatore mihi circa
Injuriam et ab importuno
Majum
rundam civium memorabilis bri, qua
incommodis
officii alacritas
illatam pensavit
liberalitas
quo-
mense Octo-
rei familiaris mitigatis faciendi
rediit.
Cumque
praedandi et Jasci-
viendi licentia ex corrupta castrorum disciplina terrain nostram
cives etiam
admodum
meos
licitudine curavi, satis
pro
ne
difficilior aliis,
rei atrocitate anxius
haec
pestis
magna
sed mihi
so-
nondum
atque importunus cre-
Inde zelo etiam in nimis frequentem
ditus.
nem
affligeret,
vel contagio inficeret,
libidi-
invectus, durius etiam a crudo et supercilioso
officiali exceptus sum, re usque ad curiam delata, quae accusatoribus prona, ad justam defensionem surda esse solet, sepeliendi quam corrigendi major
artifex,
dum
interea sub temporis injuria Christus
patiatur, impietas triumphet, colligati fastidiant, fa-
miliares prodant, socii desciscant, concrediti
omnem
abjiciant,
planum
iter
metum
nimbus adversitatum nunquam ad admissum, semper ad anfractus et con-
omni succu vitali exhauriat. Atque ita livor, hujus anni, si cum astrologis loquendum, dominus, ut cepit ita periodum satis mihi mofragosa adactum
lestam absolvit.
Cujus consUii, an
rationes justissimae constant.
tesimum 34. Calvae funestus,
judicii,
Deo
Opt.
Annus post sexcenpropemodum exitialis
Digitized by
1630-1639.
Liber IV.
12S
mihi factus et qui scio annon peregrinationis meae tcrminalis futurus.
cum
Cujus praeludium erat simultas
jam ante quidem tacite ab eo suscepta, ac nunc demum in nervum erumpens. Causam dederat, quod cum ego strictiori disciplinae ecclesiam meam non sine sudore, sed et juvantibus bonis quibusque jam diu assuefecissem, nee reinittendam earn hoc ambiguo tempore contenderein, praefecto
juvencus plis
ille
et severioris vitae impatiens et exein-
aliorum munitus, laxare hoc jugum palam ce-
quam
societate
roboratis, baud invitis quibusdam civibus,
quorum
pit,
non
tarn impunitate flagitiis data,
familiam Chaerohansus
1
33 )
quidam ducebat, dudum
factiosorum princeps et rectorum consiliorum obex perpetuus, ob id major habitus,
manum
injecisset.
quod
ecclesiae freno
Hinc diversus nobis labor,
sive
verius lucta, mihi licentiam et dissolutionem alieno
maxime tempore reas
et
increpanti et exprobranti;
tripudia ducenti,
commessationes
illi
cho-
in
pro-
fundam noctem cum jubilo producenti, nuptiarum insolentes pompas comitanti, vestium luxu, sed inprimis instrumentorum Veneris contubernio, abjecti jugi ecclesiastici licentiam et potentiam ostentanti, valente quidem apud nonnullos melioris sensu
et
memoria, sed in plerisque deterioris brevicula dulcedtne praevalente. ecclesiae
Postea
nostrae venit,
ubi
dies
inspectionis
praefectus adscitis
in so-
cietatem senatoribus virulenta adraodum, sed vanitatis
plenissima invectiva intemperiem
meam
fucatas laudes) questus et rectitudinis suae
(post
ardorem
Digitized by
Majeri et ColJegae nequitia.
professus a Wilhelmo Gmehlino viro pio et rerum
utrinque gnaro
morum
verior
ratio
lamitatis
sic placatus est,
ut vel noleiiti se-
censura suseipienda
habenda
et praesentis ca-
Ego tamen
fuerit.
antesignanus quidam hujus
manu
deter-
cum
gendis maculis spongiam jam parabam,
ecce
contumeliae Dei
illatae
quod ut socios immane me baud mediocriter re-
tactus subito corruit;
quantum
consternavit,
ita
Ab eo tempore quantumvis cum fremitu quievere aemuli, fecit et
sed
judicium Domini expectare docuit.
mox
excitatum est mihi aliud flagellum Johan-
nes Majerus, lixa potius quam miles,
mae
vitae, et
profligatissi-
quem nec hominem nec beluam, sed
Satanae induvium rectissime dixeris
:
cynaedus, gulo,
scurra, blasphemus, mendax, proditor, atheus
;
tamen, qui eum vino quotidie eluerent
quorum
etiam
Christi
das sibi petiisset,
emendationem fecti iras
cum
sacrosan-
polluto
ore
profanan-
mum
suspensus a
me quam
furorem convertit
atque machinas qua est
publicavit.
annis non
in
epulas
Inter haec flagra,
sum expertus
momenti
debebat
et arcanas prae-
futilitate
undique
qualia viginti abhinc
et cui falsus frater
4
1
) pluri-
contulit, nihil turbatus vitam toleravi,
nihilo in disciplina custodienda remissior,
etiam stimulis hisce incitatior, siae
habuit
Is
delicias impietate sua condiret. etas
et
fortasse
sed etiam in eccle-
ornatum sacras odas vocibus quatuor conci-
nendas
(
suppeditante
modos
elegantiores Daniele
Hitzlero) typis exscribi curavi, irrito conatu, quod
9
Digitized by
1630-1639.
Liber IV.
130
post exempla omnia conflagrarint.
paulo
hoc anno ex
est
sane
aniicis, sibi
quam
Ereptus
tempestive,
Johann. Falkius theologus, vir simplicis pietatis
Recrearunt e contra cum Gerhardi
erat.
logorum coryphaei, stanorum amicorum
mens
eleganti
et a
Schiccardus
literae.
Augu)
etiam
vidnam excurri, religiosam
Germaniae laceratione alienissimam
dynastam Rupis -Spoletanum thermis tudinem cum aula curantem I
36
1
theo-
)
et
quani indignis modis postea habitam.
vah
5
explicatione honoravit,
festi
Martii 17. ad principem illain
1
Noribergensium
turn
Purim
et
quo mundus plane indignus
singularis,
eruditionis
riderico comiti Solmensi 1
invisi,
7
)
sed
,
Junii 17.
ferinis
vale-
ubi et heroi
innotui.
illi
Accessit ami-
mei dilectissimi conciliatione Jo. Chri-
cis Dilgeri
stoph. OnolspacensisJ) medicus
cumbentem morbo domi
refecit
qui paulo 1
38 ).
post
de-
Etiam Conradi
Theodorici 39 ) theologi veterani et de ecclesia Christ meritissimi, dum thermis Cellensibus uteretur, 1
i
conversatio inter auspicata merito
haberetur,
nisi
utrumque infortunio mactasset, quod excellentis sui in Sapientiam commentarii exempla 18. venundanda in
me
quae
recepissem,
tristi
nostra flamma plera-
Elegantias meas princeps Fridericus Wiirtenbergicus ,40 ) in Gal lias abiens flore picto
que
interierunt.
exquisitissimi
fanstum ÂĽ )
(
iter
od
A.
operis condecoravit ,
precatus
et B.
:
sum Phorcemi
cui
altero
3. Junii.
die
Flo^
Jo Christoph. Aircr Onoldini
Digitized by
Variaram rerum jactura. Cladis Calvensis initium. 131 Âť
cum
maximorum
aliis
tabulis
cineres
in
artificum
cum
abiit,
manibus
perfectis
tot variaram artium
decora, exin monimenta ingeniorum antiqua corrupta quae reparari nequeunt apud
Jam
runt.
pis
et majoris molis
debatur,
salvis et
institutum,
negotium mihi perfectum cre-
ut negotiatores nostri tanto tempore
sc.
fortunis
et in-
interie-
erat extinctis obstaculis sti-
pauperum colligendae diu intermissum
sed et
restitutum
me
aucti
et
commode
in
mediis periculis mercibus
divenditis servati
Deo
gratiis fe-
rendis posthac ex singulis mercium parribus aliquid
penderent, quod holocausti vice servandis pagandis
rebus
ecclesiae
gumma annua
serviret.
floreuorum circiter
cella aliqua Sebastiani
et
Fuisset
mille.
prohaec
Cujus bu-
Andreae Birutensis, nominis
similitudine an aliqua agnatione mihi conciliate ho-
noribus
literariis
impetrandis
jam
cesserat.
Nempe
triumphabam hoc perpetrato tandem facinore ac subactis obluctantibus
mora
erat;
quorum caput
solennis
ilia
re-
meditabar etiam praeter studiosos
te-
nuioris fortunae,
,
exulibus stipendium, quo indolis
pariter et innocentiae ratio haberetur: sed ter visum,
rum
in
qui
me
Perigaeum
velut
Deo
ali-
ex Apogaeo rerum mea-
dejecit, ut qui
succurrendis
aliis
omnes rationes circumspexeram, ipse paulo post omnium rerum humanarum atque adeo victus et amictus indigus, alieno labori et curae supersederem.
Cladis nostrae initium adversa ad Nerolingam
pugna
cepit.
1
4
)
Inde paulatim ad nos delata tempe-
9*
Digitized by
1630-1639.
Liber IV.
132 stas,
cum jam
dedita Stuttgardia et Tubinga fuis-
sent, facile diverti a nobis vel sane mitigari potuis-
set,
si
pistrato
quid sanae mentis comptulo nostro et ca-
At
adfuisset.
supercilio suo
is
jam
fasti-
dire collegas, seniores nugis implere, cives minis et
verberibus mulctare, omnibus sufficientiam
suam
abs-
que rerum usu impetratam jactare suetus, inter
ne quid durius dicam, conciliabula
trices et netrices,
agens, hostem susque deque habuit solentia,
sc.
cum
pigmentis corporis, jam aula
praecipua
mo
eadem
postquam
se propere
curia
et fatali
lusibus
princeps noster
apud nos quam par
stitisset,
et
cum
subduxisset.
nobis die Giiltlingius, dolo an
tumultuario et actuoso suo ingenio incertum, tius
in-
qua Dei misellos operarios, subigendum.
Pergitur ergo symphoniacis et choreis,
I
lo-
cum
erat
diu-
tormentis sub-
vino malvatico tantisper medio foro per-
graecari visi sunt,
dum
mina tandem
missum ob
ad portas adveniret.
hostis
Quern nescio annon a somno
sepultis, certe
a foe-
excitis frigidius audi turn et lentius ad-
id implacabiliorem
habuimus; certe pro-
babili aliqua immanitatis contra
nos excusatione
in-
struximus. Ita qui mores prius nostros corrupit et disciplinam solvit,
suo
postea et urbem ipsam perdidit,
quidem magno malo
indelebili dedecore, nostro bili
damno, quibus
irato
semi-vir hicce immissus
Caeterum
historia ipsa
et procacissimae
uxoris
tamen nescio an repara-
Deo
in
perniciem nostram
est.
qualem tunc obker descri-
Digitized by
Molliculorum quorund. incuria urbis calamitas aucta. 133 42
psi
1
die
cum
Appetente cladis nostrae funesta
), haec est: alia
omnia, turn geminus terror panicus prae-
cessit: ille 8. Septembris
rumore
hostis
quenti die
civitas
in sacris
cum ex
incerto advenientis
omnis se portis
effudit; hie se-
aedibus inter publicas preces re-
petitus est, ubi vel effractis fenestris concio turbide diffugit,
Unde ut liberis meis caverem, consilium pagum nee nimis dissitum, nec adeo
cepi eos in
urbi propinquum subducendi. cujus pastor Jeremias
electa,
Atque
Neowila
ita
Rebstock elegantis
ingenii et ex selectioribus amicus fidem egregie probavit.
Decimo Septembris sum mo diluculo nuncium
venit de direpta Stuttgardia et ecclesiasticis
serrime fuit,
qui
meis
quod
habitis;
etsi
vanum,
nondum de
et amicis
fuga cogitaveram, adeo ut earn modis omnibus dissuaserim, quod
locum apud Chri-
in dedititios et supplices saevitiae
stianos esse
cum
mi-
ibi
tamen mihijgk
saluti
nondum
scirem.
Itaque
me
propere
comitem adjungo, cui adhaesit Josephus Oesterlinus nuper Anhusani coenobii abuxore
liberis
bas ejusque conjunx.
Eximus modica caterva
sar-
cinulis utcunque collectis, quibus ferendo essemus,
pone
relicta
omni
suppellectile, cui
sagio ultimum vale diximus.
haud vano prae-
Ubi Neowilam ven-
tum, evocato Wilhelmo Ludovico barone Francomontio Altensteigii archipraefecto de effugii ratio,
nibus
sententias
contulimus,
sed
cum
via
nulla
pateret, interclusis etiam angustiis et claustris, ad
praerupta et deserta ac
propemodum hominibus
in-
Digitized by
Liber IV.
134
1630-1639.
Primum
accessa nos conferre adacti sumus.
hospi-
tium contigit mons ab Aurogalloruin nobili aucupio
nomen
sortitus.
Ubi cum ad raediam
utcunque quievissemus , citans sis
loci villicus
circiter
noctem
nos trepide ex-
convasatis reculis suis, opacis et aufractuo-
silvis
nos albescente die
Jam
abdidit.
conspi-
ciebantur ex hujus montis vertice distincta incendia
de locis tamen nondum liquebat.
Sic etiam alter
dies sub horrore et tremore absumebatur, de an-
nona tamen Rebstockio
Noctu
sic satis prospiciente.
dirum ac ingens incendium apparuit conflagrantis ut prima luce constitit Calvae nostrae, cujus tristes in montium jugis constitimus. jam non sine malo apud nos Fridericus Holzius equitum dux cum turmis aliquot Germanorum et Gallorum ab infausta ilia et fa-
et
anxii spectatores
Transierat quidem
tali
nobis Villinga revocatis.
Successerat Ja. Bernh.
Giiltlingius legatus, cui in mandatis
menta quinque majora
dum
datum, ut tor-
tutum subduceret.
Qui
lentius agit, hostis celeritate praeventus nobis
tempestatem litatis
in
omnem
induxit; ipse vero
cum
nobi-
utriusque sexus fugam capessentis multitudine
praeter aliam turbam apprehensus est Cessit hosti nobilitatis
cum
Neobiirgae.
equitatus et tormenta, turn ingens
gaza et mundus muliebris maximi
Caeterum Calvensis
tragoediae seriem
pretii.
a Christo-
phoro Lucio praeceptore nostro nimis quam rebus ad rogum usque urbis praesente
sic
accepi.
Jo-
hannes Werdanus Bavarici exercitus dux supreinus
Digitized by
Bavarici militis immanitas.
cum ad
portas
iram
sive
135
utcunque impeditus
nostras
esset,
simulans sive decreto effundens, prima
irruptione ferro in obvios quosque saeviit brevique
depracdatione
urbis
Inde remissis copiis, quae
subito deprehendit. i
m man
i
reliqui fecere,
tat is
xiam urbem fauisque
jam im
1
in
quos insequebatur
delinitus,
ita
diris suppliciis exposuit, ut sacris
null is,
minimo
publicis
nihil
miseram atque inno-
privatisque
pro-
quod
mil lis,
sed mil li sexui, nulli aetati,
erat,
ordini, nulli vcl a natura humaniore immuni-
li
concessae parsum,
tati
dini,
verum cuncta
rapinae et crudelitati
plus
Quod abominere!
objecta fuerint.
caedi, libi-
quam Thracicae Decrepiti senii
capulares octogesimum aetatis longe supergressos et
anus tis
delira9 tuni aniniam agentes, insuper et
impotes excarnificare exquisitis tormentis,
idque prima node, qua auri argentique
liciis erat;
sive
signati
sive
fabrefacti,
quod unice
oaptarant,
vim ingentem vel reperere, vel extorsere, etiamnum
menin de-
civibus
ferales epulas, sive suas exequias paran-
tibus et apponentibus.
apparuit, repetita
cum
Ubi lux altera atque funerea variis quaestionibus laniena,
intermissum, quod vel defossas opes erueret vel sanguinem intimum medullasque ipsas imas eliceret.
nihil
Captivis et tortis nullum lytrum fuit
,
nisi
li
<
lieu is I
ab
aliis al
unum
alterum pro-
risque repetitis assuefacti
ad extremam pauperiem aut mortem usque obdurarent.
Fuere, qui nonies deciesque alios tortores su-
stinuere
;
fuere, qui vicies vincula successive subicre.
1630-1639.
Liber IV.
136
Sic dies lente et per vociferationes ejulatusque tracta, elabentibus
tarn en
ut
mea
in
i
in
non contem-
est
vel ad
me
hac die
sylvarum abdita plures confluxerunt, qui mise-
rationi pot us,
vel
opinio
Nam
nendi numeri hominibus.
sed et oneri fuernnt,
quam
succurrendo vel sustinendo essem.
urbe cum
aliis
ut ego
Deprehensi
Johan. Jacob. Andler praefectus,
Ludovicus Kleinbub consul, Georgius Hess actuarius, Job.
ber ex
mod is
Jacob. Doertenbach judex, Job. Jacob. Stu-
primariis civibus, habiti
se lytro redemerunt,
bus extortis aut rus
latae
vir
hostes
erupit
serviliter
et
fortunis
perditis.
nihilo
Christophorus Demmle-
et
hue usque
menti recentius, ni
fallor,
omnem
magnam
distento
quern Suecicae sanitatis 1 43 )
cum humi
pro-
orisque rictu firmato aquae vim
infundunt rursusque stomachi violento im-
pulsu elidunt, quo quicquid quent, ut omnis pietas,
terra defodisse
misisse vel
extor-
secretis-
Hinc
nihil juvit vel
vel muris im-
speluncis aut sylvis
et
est
caritas
et
vel aquis demersisse
naturae sinui
miserorum
abditis
in
fides
sima quaeque credita prodat.
ulli
persequentium
Est genus inter alia tor-
per contumeliam haustum vocant, et
magno
minus omni-
famae a multis petitus per medios
indaginem est frustratus.
strato
ac indignis
qui post vulnera et fiagra
alii,
deposuisse.
abscondisse,
Sic
die
aut
cruciatibus
confringendis supellectilibus sive orna-
tissimis sive artificiosissimis sive pretiosissimis, qui-
bus fortasse barbarae maims parsissent, noctu stupris
foeminarum
et
puellarum etiam immaturarum, qua-
Feritas Croatarum.
rum
137
aliquae parentum incredibili cordolio plagio ab-
ductae, immane quantum indultuin.
Media
circiter
nocte immunitate ab incendio 6000 fl. necquioquam pacta diversis locis cum intra turn extra moenia urbi ignis injicitur
ita
circum circa dispositis excubiis por-
tisque clausis, ne quis civium elabi posset. cruenti consilii erat
quam
inprimis Croato
militi
enim
Id
tardius
volebat praedae supervenienti, ut omnis sexus
et aetas
eodem rogo consumeretur. Sed
mentibus
et ejulantibus
succurrit ge-
Ueus, ut quicquid annitere-
tur nec portis nec moenibus, sed nec etiam ferro diffusam turbam
ita
concluderet, quin se pars prae-
cipitem de muris daret, pars per funes, pars natis abjectibus
incli-
omnes tandem praeter
dimitteret,
perpaucos igne praepeditos
et
haustos
absque
in-
noxa elaberentur. Beneficio fuere montana et arboreta in proximo equiti inaccessa, non ta men haec salus absque vulnere civibus stetit per
signiori
enses
et
sclopeta
penetrantibus
lethale fuisse miraculi
indicium
sit.
et
,
ut
non pJuribus
omnipotentis Dei manus
Perierc autem sive uiedia rabie
post ex vulnere plus minus octoginta eos, quos flam ma depavit, incertos.
?
sive
tres praeter
Vulneratorum
bis centum superfuere, viginti circiter de vita incertis.
Eminuere ex
trucidatis
Marcus Zeschlinus Lauin-
ganus octogenario major, quinquaginta amplius annis
judex jam rude donandus,
morte peremptus.
dudum canus fixus,
cygnaei candoris dira
Martinus Zieglerus
et ipse
jam
ac emeritus judex apoplexia diu domi
sed non minus ad mortem usque cruciatus:
1630-1639.
Liber IV.
138
Georgius Weissalius judex sexagenarius thal i
u n ere an imam diii traxit
\
Mactata
reddidit.
in flic to
le-
tandemque 28. Sept.
I
miserrime est Elisabetha Jo-
etiaui
sephi Biichsensteinii consulis nuper vita functi pro-
pemodum nonagenaria geti corporis senex, ris
conjux,
postea in cineres
Ludovicus Gerber tranquilli animi ac ve-
redacta.
per sexaginta annos unius uxo-
maritus post octogesimum quiiitum aetatis im-
maniter excarnificatus terrae tamen
nes Schauber cui ^refoben
fydtlfy
Johan-
cessit.
cognonientum,
rei
lautae mercator, aniinara ex ujorbo trahens suppli-
cium tanien non
medium
effugit,
quin violenta ac dira morte
tostus interiret.
Sic varia infelicitatis sorte
decern septuagenariis priores viri
quondam
fortunis
et
conspicui, octo vergentis in senium, duodecim
officiis
provectae, decern maturae aetatis praeter anus et matronas honestas aliquot occubuere, quae laniena Cro-
atarum maxime immanitati tributa captis
deliris
et
statutum, ut
non
nullas supplicationes
quin lethum in cruentuni vulnus potius quani
luisse,
a in lias, selli tarn
sit.
Interim
cum
quibus cuniculis, ambagibus et implacabiles
evidenti
quae
aliis
transeundum
manus
eluserint,
art
stupore i
bus mi-
sive
verius
angelorum subsidio plerique subdu-
Hausit
fueriut.
ros,
quam Ajuut,
apparuerit.
geniculationes tantuin va-
et
salutem datam conversum
cti
tantundeiu
tarn Christianae miserationis,
omnis sensus humani oblituni
quam
De mente
est.
ac innoxiis infantibus
tamen
fuerit.
et
cum
profuit, i
k
aqua vadorum ignahinc igne,
iude aqua
Evangelicorum martyrium.
Non
reticendus est
pertenuis
fortunae
tenacissimus
ligionis
inihi hie
Caspar Nicolaus
et
superiorum id
observantissi-
sunima Hinc
pulosa anxietate exequebatur.
vir
sod re-
ac simplicior habitus,
Quicquid injungebatur
mus.
139
fide et scru-
stipis ipsi
pau-
perum in cauponis colligendae et petulaatiae puerilis iu templo coercendae munus commissum, cui Pausolicitudine
lina Is
cum
iu
et
Catoniana
severitate
praefuit.
crueutas manus incidisset interrogans:
auue ex Suecicis nebulonibus esset?
respondit: se
Cum-
Christianum et Suecicae causae asseclam esse.
ob
que
id duriter vapularet,
ille
uihil territus
Sue-
se vivere et mori paratum professus, acce-
ciciun
pts toto corpore numerosis, sed miuus lethalibus vulneribus, inde igne ustulatus ut sentiret se mori,
animo quamdiu lingua paruit, confessione qua coelum sibi cuni Sueco expectandum indubius esset, ad ultiuium ha-
invicto
Christiana et Suecica, rege
litum inter diuturnos cruciatus perseveravit
pioque
martyrio est defunctus, dignus cujus nec nouien insimpliciores Christi interiret,
ter
nec quos
reliquit
orphanorum trium tenellorum oblivio nobis obrepat. Ut primum illuxit et evasisse ignem destinatas victi-
ms
apparuit, turn
apparata est,
demum nova
hominum
tragoediae scena
in sylvis et
venatio ea feritate hostis et pavore
ferarum
lustris
promiscuae mul-
ut brevi intervallo per aliquot miliaria pusionum et imbecillis sexus velut exercitus per suinma
titudinis,
ÂŤt
ima ac vix damis pervia dispersus,
quantum iunotuerit, uuicum caput captum
nec tamen sit.
Cum
Liber IV.
140 enini
1630-163*)
nostra paulo ante desolationem 3821.
civitas
capitibus constiterit, e quibus nisi qui
fugam antici-
parunt plerique numeroso milite cincti et obruti fuerint,
majori admirationi
interemptos tanta hostis
cum
aut
nocendique
diritate vigilantia
quod adscribamus, nulla humana conferamus;
libidine
tantillos laesos
si
superstituni inclusorum nunicro et
media
in
erit,
nisi
divino
umbraculo
ratio assequetur.
Molle
habeatur post carecta alienam calami tat em spec tan -
taediosum sub cuticula et ad secundas men-
tibus,
sas tragoediam nostram audituris singula afflictionis
nostrae
membra
recensere.
bus reticere nefas duxi.
Unum tamen
Cum
ulnis volventium atque ex
infantes
puerperae jam propemodum
ex pluri-
plurimae feminarum
cum
iis
sex recentes
tenellis frigore at-
que fame enectae sive mortem praesentiorem
sive mi-
sericordiam ab immanitate etiam exorare in animuni induxissent,
tribunum
duro necessitatis
numero
adeunt et in brachiis
et
telo adactae equitum
septuagenario
praeter
genua provolutae protensis
pariter
nudulis infantibus miserabili ejulatu
tae necisve arbitrium tradunt.
Tribunus exorari
non idem turmae suae barbarae,
passus,
propter
vi-
se
sive Cossaci,
sive Croatae fuerint, persuasit, quae paratis equis im-
petum
rum
in
supplicem turbam factura ungulisque equo-
conculcatura (quod nisi a Scytha olim perpe-
tratum,
nunquam repetitum memini), nisi rem praecommode miseras a se submovisset.
sentiens tribunus
Hinc fremere eques, tribunum, quod munusculunj etiam
addidisset,
insectari,
rebellium fautorem
et
^tigitizeA^Gopgle
Continuantur evangelicorum persecutiones.
^ociuni clamare
et
141
ad neeem poscere, ut qui paulo
jam periclitaSed ereptus superiore imperio avocataque
ante salutem retur.
aliis
concessit, de sua
propere turma, tempestas superfuit;
caeterum
dcsaeviit vitaque nostris
mantis
latronum paulo
haec
ad Heidelbergam internecione deleta meritodedit. Interea ego nunquam ovilis mei
post
rum poenas desertor,
rum
tantuiu
hostilis
violentiae
evitator inter
rupesque cum imbelli mulierum
clivos
grege interdum plus
ducentario
et
parvulo-
formicarum
inerravimus, ubi coeli favor per hoc totum
instar
mirum quantum profuit. urbem constitit, secessimus
calamitatis tempus insolcns
Postquam conflagrasse
Aichelbergam magis etiam horridum locum
:
ubi
dum
de latibulorum distributione sententiis variamus, etiam proditi hosti ab internecione unius horae quadrante
abfuimus.
colam
opimiorem inimmanes cruciatus cum domo sua
Itaque saevitum in loci
qui post
,
<xematus
Hinc
est.
ceu turbine abrepti Gerspa-
chiura trium miliarium itinere profunda nocte delati
sumus magna civium qui hostem suspicabantur consternatione, quae iteruni est
mox
propemodum
excitantis,
in
indiguationem versa, nobis
exitio fuit.
Audita publice vox
ut Calvenses canes caestibus interi-
merentur. Meliorum tamen, e quibus Johannes Gross iustitor,
prima meritus, sed etiam diversae religionis
beneficentia id quicquid vel terroris vel erroris fuit
rependit,
quae nos biduo quasi
Caeterum
milite
etiam ad
omnem vicinum agrum
illas
populante,
in
securo
refecit.
oras penetrante et
cum propemodum
Liber IV.
142
interclusi essemus,
in praerupta ac
Mine
primum clementiam
hanne, Josua et terbachii ad delitui
victoris ten-
saxosa denuo recondere
fuit neces-
palantes ac in minutiores cohortes
ego quidem solus
visi,
â&#x20AC;&#x201D; 1639
hide oborta consternatione , retro nos
tare visum,
sum.
1630
filio
cum nepote ex
di-
Jo-
fratre
Gottlieb in profunda valle Lan-
Hmpidum rivum in campestri horreo Ea nox summa animi et corporis
15. Sept.
quiete acta, cui et altera addita, sed uiutato in aliud
horreum hospitio, victum suppeditante Petro quodani Schiillio supra sylvestrem fidem a nie ornando.
propemodum fraudi fiiiscum Gerspachium lactati vix hostis casses evitavimus. Jam enim omnibus iis latibulis, ubi OberTertia die credulitas nobis
set,
stenrothi, Hilpolsaviae, Reichenthali, Weissenbach,
Langenbrandi
et hinc inde alibi ingenti
numero
di-
spersi degebamus, insidiae nobis structae erant conductis venatoribus saltuosorum
locorum
canum indagine nos assequerentur.
dam nos
peritis, qui
Quorum
prae-
procul videre luctui simul et documento
Redditus colono meo, cujus uxor parturiebat, fuit. noctem insomnem duxi horisque ante lucem tribns montium fastigia emensus, sublimibus et imis vallibus superatis ad Rebstockium redii, qui cum filiolo
meo
Ehrenreich quern credideram Hoffstetti aeque
exul
egit.
impatiens,
Jam
elanguerat
filiolus frigoris et inediae
quern Christus placide evocatum mentis
et coeli libertati reddidit 20. Sept.,
discessissem.
cum paulo
ante
Revocabantur enim Calvam amicorom
Uteris quasi rebus undique,
quantum tempus
ferret,
Digitized by
Calvae ab hoste deletae descriptio.
eompositis, quod
sibi
compcndio
143
hostis duxit.
Cal-
vae meae bustum intuitus, cadaverum iirbiiini non jam primus spectator, equideni exhorrui, multaanimo volvens atque reputans, quae eloqui
non
est.
Mud
vainmi vatem
exitii
pridem fuisse,
me non
jam
utut
cala-
Accedebat occursus miseri gregis
mitatis socium.
focos et cineres, opilioni tamen suo reditum
inter ot
praesens fas
in
sane vel praecipue doluit,
cum
vitam cum corpore salvam
ejulatu gratu-
Ruimus in mutuos amplexus, illis tantum cnnctantibus, quorum facibus salus publica conflaJam praecesserat biduo collega Zacharias gravit.
lantts.
Greinsius
per
et
ipse
tempestive periculo
ereptus ac
Unde matutinae vesper-
intervalla fugae comes.
tinaeque preces cultus divini
initia
quondam
,
D. Sebastiano sacro
fuere in sacello
sed pietate Job. Ja-
cobi Doertenbachii ex ruderibus quasi
redumque Petri Walteri impensis
restituto hae-
ornato, atque prae-
sepi Christi anno 1627. 26. Decemb. per
me
dedi-
cato, nimis quam pro anhelantium turba angusto, in niagno
tamen rebus nostris
divinae accessu numerando.
arctatis misericordiae
Nam cum
urbs quan-
tum moenibus circumdabatur praetereaque suburbia tria,
aedium
pasta fuisset:
in
universum
circiter
450 flammis de-
aedes sacra major civium atque per-
paucorum promptitudine plus quinquenis florenorum millibus ampliata et ornata, minor extra urbem coemiterio insita et exequiis destinata, senaculum, prae-
torium, domus parocliiales, scholae, pharmacopolium
Reinhardi
Jacobaei
,
officinac
mercatoriae,
1630-1639.
Liber IV.
144 promptuaria
quicquid publicum privatumque
et
que annales,
fasti,
;
iis-
quod unquain ad
ac
ratioues
posteritatis
nicmoriam asservandum
cum omni
supellectile, nisi
fuit, inclusi,
una
quantum Laverna extulit, interierint, ut propemodum ex eorum qui vixerint numero aboliti videamur; hoc sacellum jam uniciint asylum nobis superfuit, quod nasutulis olim .superfluum visum turn
musaei atque
praeter viaticum
domo
men
affligere
vel
sent,
si
maxime
cum
Periit mihi
sorduit.
rei familiaris supellex nihil
abaci,
quod Duo tameam pos-
omnis,
extulissem.
recordationem
quid rebus terrenis et peritoriis tenerer:
unum manuscriptorum mabilis thesaurus
moriae ad
me
stus et meis
irreparabilis juxta et inaesti-
jam ab avo
derivatus,
et patre laudatae
me-
inde multo labore dige-
amicorumque auctionibus multiplicatus
plurimorumque
illustrium
aevi alloquiis ornatus, 144
Andreana mentio
);
celeberrimorum hujus
et
de quo nonnulla in
Fama
alterum tot elegantiarum ab
exquisitissimis varii generis etiam priscae aetatis artificibus
petitarum et qua majorum successione, qua
Magnaturn
munificentia
mihi
submissarum
ries, Diireri, Cranachii, Holbeinii,
ter
recentiores;
autopoea:
conge-
Bockspergii, prae-
organa
et
instrumenta
musica, mathematica, mechanica singulari iudustria confecta; automatum, imaginum, rialium,
sculpturae,
coelaturae,
vatam sortem, sed
cum
cistarum scripto-
chalcographiae et xilographiae insignioris,
et
simplici
acupicturae vis supra pri-
cujus pretium subindicare pudori;
eoque
inviolabili
obsequio cuncta
Bibliotheca Andreana servata.
atque singula haec versi in
et
ilia
redigendi,
cineres
manus Dei
in
memor
consignaverim ,
recipientis
145 dantis et
olim totins uni-
nolo ea de re posthac
Superest tamen mea non contem-
verbum addere.
nenda bibliotheca sub aedis sacrae fornicibus sciturae et posteritatis
tecta,
magnum urbis renacommodum servata sunt. Nunc
ubi etiam auctuarii scrinia
in
pertexenda est calamitatis nostrae
historia.
Vixdura
conveneramus
fidem salvi conductus secuti
,
cum
Johannes Laurentius diversoriorum designator equituin turma invectus pretium pactae ab incendio ur-
Ad-
bis immunitatis extemplo minitabundus exigit.
ditum
ludibrium,
quod
fraudi esse posse, verisimilius
,
sive
periisset militis
incuria,
civiuni desperatione
Poscebantur 6000
fl.
nec
dolori,
sibi
sive
quod
ignis injectus
sit.
nullo dilationis vel unius diei,
sed nec obligations beneficio
relicto.
Hie nova
trepidatio. milite horrendis dejerationibus exitium reliquiis nostris intentante, utut
jam ante 450
fl.
prae-
sentibus redemptis, civibus jam ab omni aere exhaustis,
nec ut mutuo alicubi acciperent,
Tandem muneribus
et
dimissis.
lytro circiter florenos mille
(qui veluti supremae civici sanguinis guttae fuere) in praesens soluto
ad 4000
fl.
Francofurti liberanda,
exustae urbis praemium ad posteritatem nefandum
diminutnm
est,
dies, quae vel
vori non
fuerit,
Ab eo tempore nulla propemodum damno nobis vel certe summo paanimis hominum superterrefactis, u$
non tantum penitus
liquescant,
paucas horas concidant.
sed persaepe intra
Quein heri obambulantem
10
Uber
146
IV.
1630-1639.
hodie tumulari audias.
vidisti,
amictus
inopia
partita,
cui
divitibus
et
Accedit victus
pauperibus
et
ex aequo
ob funestas vias nemo vicinus succurTurn imbellae aetatis humi stratae et injuria nuspiam tectae lenta consumptio et
rere potest.
ab aeris
matrum tremore corrupto succu ve-
lactentium ex lut
veneno
infeetio, insuper
vulneratorum post ex-
tenuem curam
expiratio, quae malorum congeries lue succedente velut examen apuni morbidum concidere nos et per singulas dies
quisitos dolores et per
senis septenis et ultra funeribus attenuari facit
haeremus
in
urbis
pridem
satis
Ita
spaciosae et spe-
humanae vinon tarn exuti, quam tanto exclusi, quod nescio an facile ulli
ciosae velut appendice, rebus omnibus tae subsidio
debitis
jam intervallo locorum desolatorum gentes tenui
et
filo
Hinc mutuum
contigerit.
consolantes tempus trahimus, vita et reculis quantillis
ad
lu-
pendente
omnem
stre-
pitum expositis, omnium tamen minime de superna
ope
et
rerum
afflictarum
restitutione
desperantes.
Stipem quidem lugubri voce pauperibus nostris (quod
unde demus nobis relictum non sit) a vicinis quaesivimus, sed quae in hunc diem inexorabili duritie et apud posteros indelebili macula negata nobis est Ergo vel ex morte malorum finis et melioris vitae initium expectandum est, et solamen nobis ab eo, ad quod alii horrent et contremiscunt petendura: quod cordate adhiberi, ego auritus et oculatus testis esse possum, modo non, quae jam apud nos est ,
omnium
caritatum
facilis oblivio
ac mortis prae vita
Defunctorum tali
etiam
147
in tenere dilectis optio, in
ritiem degeneret.
Jesum
(Âťxequiae.
brutalem du-
Expiati seria contritione et fide
nostrum concepta, sacra synaxi convenimus numero 659. minore quam pro desiderio, cum ingruente turma equestri dispergeremur. in
Fuere
qui obniterentur tanquam mortis viaticum su-
scepturi;
ror.
crucifixuui
in aliis praevaluit
Nemo
nuper
expertae crudelitatis hor-
quantum trepidationis sit in grege exposito, nunc nuspiam clauso et in
credat,
lupis
a return compresso.
Exequias ivimus defunctis
nostris
3. Octob., qui
viri 44, juvenes 5, peregrini 5, foeminae 13, vir-
gines 4, impuberes et infantes 14 recensiti sunt. consumptorum Humerus nondum constat, J minor tamen quam pro rei atrocitate creditur. Nu-
F am mis
merata sunt ante desolationem nostram ficialium 11,
cum
capita of-
quibus decern conjuges, civium 602
572 uxoribus, viduarum 117, adultorum
impuberum liberorum 1845, servorum cum
et
pueris
407, ancillarum 211, in leprosorio 9, exulum Svenningensium 37, ex quibus quot et qui supersint,
Deus novit ac dies docebit, cum in nos mutuum ignoremus. Caeterum divini
fuit,
multos ex
iis,
diversa dispersi evidentis judicii
qui bellum Christo clancu-
lum moverunt caput nivei, pectus atri, diro quasi supplicio interiisse, cum caetera insontes crederentur,
stupra
tulisse,
qui ante pudori minus consu-
luerunt, opes evomuisse peculatus suspicione partas,
ad choreas nudis etiam pedibus et ejulantes adactas, quibus
nunquam
lasciviae
olim
satietas
10*
erat,
ac
1630-1639
Liber IV.
â&#x20AC;˘148
oninino talionis quasi jure repensum, quicquid nu-
per per contumeliani
sum
O
erat.
quod
nos,
et ludibriuin
ne intres Dens
in
ecclesiae obtru
judicium contra
exquisitum est, et ut nosmet
tarn
ipsi
judicemus, animo nimis inter peccata securo sup-
Quae
pedita!
Cum
acciderint,
paucis
datis,
expediam.
de hospitio prospectum
officialibus
mihi uni id est negatum, verbis
esset,
quandiu
cum
post
omnibus
quidem
extra suburbii pomeria propel lerer, postea
militari
ali-
postea animi aegritudine palam ostensa,
contubernio onerarer.
etiani
Accessit criminator,
tonsor quidam Leonhardt Engelhardt,
homo nequam
et ipse factionis anti - ecclesiasticae socius, qui alio-
rum
sensui linguam
subdoli quidam
et
postquam
sunt,
pa
mm
tas
petulantem bilingues
et
commodaret: ferociores
confuso urbis regimine ecclesiae
praesidii esse apparuit.
Civium tamen
pie-
constantia turbidis hisce et afflictissimis re-
et
bus praesto
quam
fuit.
afBatu
Interea lues, quae contagio potius
hactenus nocuerat, grassari immitius
et latins coepit,
depastis
quadringentis capitibus,
jam post 3tium mensem quibus ut reniedio,
stragulis et ministerio succurreretur,
erat ?
sed
redditi
ab omni peculio exutis,
opnlentis
victu,
opus laborque vicinis
in
nos omni saxo durioribus, magistratu nihil minus quam in hanc curam intento, nec jurgiis etiam adigendo.
Itaque velut
quantilla
fuit,
profuit.
Me omnibus
ex silicibus aqua expressa,
solamini tamen et producendae
florenis stetere,
fortunis,
exutum
fidi
vitae
quae 4000 amplius
pariter et perfidi amici
Digitized by
Solamen destituere,
luti,
niilite
ut discerem,
haustum.
149
locorum intervallo, vel obsessis
vel
illi
ab infesto
e Lutheri libris
viis
exclusi,
hi
suo judicio abso-
quantum honestae paupertatis prae-
cepta inter opes concepta usu ipso valerent et quae aequanimitatis satietas adeoque voluptas esset.
jus gratiam
Deo me debere
Cu-
libens profiteor; nihilo
mihi minor, nihilo etiam indiligentior, sed nec per-
ditorum desiderio
aut reparandae fortunae
afflictus
avidus, nec irritorum tot laborum poenitens,
vel
homines extinctae do! ens. Romemoriae bore hoc non ex Stoica aut aliorum Ideistarum penu petito, sed meditatione vanitatis humanae et intuitu quasi inter
perfectissimae vitae Christi acquisito, cujus institutionetn Lutherus noster divino
illo
in ecclesiastem
Salomonis commentario jam dudum suppeditavit,
vi-
vuin exercitium magisque*) conciliavit, Deus ipse incredibili tranquillitatis sensu obsignavit.
trigesimus quintus, test,
paupertatis contubernio,
in
audiat, qua corpus, qua satis
commode
Secutus
qui carceris mei appellari po-
quod paradoxum
animum duabus
est exactus.
Prima
in
tertiis, sic
conducto ha-
bitatio contigit in Mattliaei Hepperi aedibus, quas genero Francisco Ergezingero dotis nomine dedit, hospitibus admodum bene volentibus et officiosis.
Arete quidem habebamus, sed laxavit familiae obsequium, donee publico diversorio locus datus est, cujus strepitu
et militari
potissimum insolentia
in-
vitus secessi in Christopheri Majeri aedes et amplio-
â&#x20AC;&#x201D; *)
-
Cod.
â&#x20AC;&#x201D;
.
A
et
B: magis magisque.
J Digitized by
I
I
Liber IV.
150
1630â&#x20AC;&#x201D;
1639.
propiores minusque turbidas Sed cum (caetera benigne habitus) discerem, quantum intersit suo an alieno foco vivere,
res et sacello nostro 7. April.
coepi de exstruendo qualicunque tuguriolo proprie*) serio
quod etiam perfeci ab 21. Jan. ad quod Deus auspicatum veAugusti, adjutus prima quidem liberalit[at]e
cogitare,
23. Junii, immigravique, 3.
lit,
Benjamini Buwinghausii, dehinc Agathae Solraensk comitis generosissimaeRupispoletanae regulo nuptae,
Joachimi Bokenhoferi et aliorum, quos Nathan
Dil-
gerus in adversis amicorum probatissimus , conci-
florenorum circiter 100 subsidio.
liarat,
Nam
a
propinquis et multiplicibus vinculis conjunctis, quod simul semelque expedivero, obolus non cessit, nisi quod Agnes Griiningeri vidua Varenbiileria beneficentiac omnes numeros opportuno tempore supQuin potius quasi res lauta superesset, ad plevit.
me
reditum et obtrusum, quicquid sordida aliorum
tenacitas excluserat, ut saepe tres familiae alendae
Nihilo tamen minus ad Maji usque initium
fuerint
meo
aere vixi,
cum undique
salarium esset suspen-
sum, a quo magistratus, pudore an aliorum exemplo
motus quaternos mihi hebdomatim florenos mutuos constituit
dum
stipendium rediret, quibus binos
cietas nostra addidit,
quo hactenus
Labores vero majores quam unquam ante vere
ob
cum
luis
ecclesiastici
so-
libenter acquievi.
turn civiles,
ac
illi
accre-
quidem
popularis saevitiem ex superioris anni de>
*)
Cod. A. B. et
a.:
proprio.
Digitized by
Acdes proprias exstruendas curat.
151
cursu ad hujus Martium continuatam, postea remissiorem sed statim in Julio recrudescentem et tit nuper plebi, ita jam opimioribus formidabiliorem, ,
quae jam ad Septembris medietatem 500. capita desecuit, cum pridem in numeroso civium coetu annus centenis circiter funeribus expiaretur; hi vero restituendae politiae plane dissolutae, cicurandis moribus licentia
bus
debiti.
efferatis et alendis
Nam cum,
perditis, tanta
curandisque inopi-
rebus nostris uno excidio
miserorum turba fami,
absque omni humana ope
lution!
sita superfuerit, ut
pridem lanienae,
lui et disso-
medela expo-
et
ita
nunc lentae
et lamentabili morti depascenda: a postremo exor-
sus, ordinem aliquemcunque et politiae
umbram
re-
magistratum officium recapessere non sine
stitui,
fastidio
et invidia hortatus,
civibus
per jurgium ingerens, aequitatem
obsequium vel
in publica furandi
licentia, bacchandi consuetudine abstinentiam,
dinis confusione
pinans, quod tandem supra
tionem frustra non
meam
fuisse voti reus
solandos fovendosque functos,
libi-
pudorem saepe cum % ludibrio pro-
aegros
et
etiam expecta-
sum.
Inde ad
sepeliendos
quorum septingentorum stragem mors
de-
brevi
intervallo fecit, conversus, subsidio vel unius oboli
ab omni etiam turn salva vicinia, nunc justo fortasse supplicio affecta,
et
nobis improbe denegato, a
haud sane ubique promtis exigere cum emulgendo, turn distribuendo plurimum si-
reliquiis
nistri
nostris
judicii
et
Denique alendis
dissonae vocis perferre oportuit. tot famelicis,
maxime vero orpha-
1630-1639
Liber IV.
152 nis plus
quam
centenis, vestiendis plane nudis,
gendis ab omni hospitio exutis,
opus
id
te-
laborque
sed et quera animo invicto superavi atque in hunc usque diem divino raunere produxi. Res haec
fuit,
stetit millenis sit
aliquot nostris florenis, quibus acces-
exterorum commiserans
ralior futura,
et benefica
metuisset,
nisi
publicos praedones esse posse,
mimonstrum et
fundum nostrum
quae saepius lugubri
exercuit,
voce deprecati, frustra
et risui fuimus,
alendis
tot
apud
lnterea nihilo
tius*) nos exactionis belua, praesidii
commeatuum vorago
manus, libe-
id nobis
fraudi
quasi qui
parem improbe nega-
remus, ut nova mihi quasi contentio cum pietate
meorum
exorta
cui subinde
sit,
que machina occurrit, illam
optatam viribus
Deus ex alia aliamessem diu
ut ad laetam et
magis quam passim Deus benedicat! Haec
viris
integris accincti stemus, cui
nempe curandi coetus mei
officia
durius
me quam
omnis fortunarum jactura exercuere, nunquam dejecere,
quod mihi subinde post
in
publicum emis-
sos clamores et recti servandi studium, jam praxin
ipsam atque adeo rhodum
et sal turn
abjicerem**),
Supra vires quorundam ex ordine nostro
ac sicubi languerem***), exprobrarem.
propemodum
incubuit
levitas et perfidia, tatis
*)
anne tempori serviens, au laxiavide amplexa, quibus quia
opportunitatem
Cod. A. et B.: nihilo minus.
**) Cod. A. B. et a.: objicerem.
**) Cod. A. et B.: languescerem.
Digitized by
Ministri vacillantes,
ovile Cbristi proderent*),
constantes.
nihil
nisi
153 hostium
vel
cunctatio obfuit, paratis pessima quaeque et patrare
Nunc
et suis permittere.
ipsi,
suspensam procul
frugeui simulant, ubi
salutein veluti reformidant , mul-
tum ruminante me, quern jam non pluris quam larvam umbratilem habuerunt. Perstitere tainen fratruin plures officio, tide quippe,
patientia,
temperantia,
rectitudine, obsequio, terrenorum neglectu, etiam ad
sanguinem usque porro conservet!
Quod
phaleris propinatur, deerit bonis
quos Christus Jesus
fortitudine, si
pax
nos bona
ilia,
quae multis
fide respiciat,
non
(qui ex magna clade oppido pauci)
praemium, nec malis etiam supplicium.
Redeo ad
eleemosynas nostras, quarum ratioues, praeter 500
fl.
operas fame desidentes et squalentes disper-
inter
sos, indicant
primo trimestri 480
undecim septimanis 416
tibus
fl.
fl.
17
27
sequen-
cr.,
in
cr.
con-
victum egenorum nostrorum collatos, mendicantU bus 7472 stipem datam, aerario sacro 2731 tor.
Quae
conferat,
si
quis
cum
fl.
lega-
sorte nostra et aliorum duritie
non negligenda putarim.
Nam
quae nos
exercuere stativa Bavarica sub Johannis Pukii imperio et Conradi Zelteri ministerio supra plurimam
quam barbaram
contumeliam
et
erodendis et
exugendis reculis nostris jugiter in-
plus
insolentiam,
cumbebant, cujus primaria hirudo Wolffgangus Reutter,
diversoriorum designator mihi et collegis 30. im-
periales extorsit.
Âť)
Cod. A. B.
Discessit ea faex
et a.:
hominum
1. Junii
proderent et perderent.
Digitized by
1
Liber IV. .1630â&#x20AC;&#x201D;1639
54
successitquc excubitor Andreas Schuinaunus vexil-
baud paulo biimanior
lifer
et abstinentior.
His ho-
anno pedem extra inoenia extuli, equnm etiam, si lapidem non primum nisi ad jocari boc luctuoso anno licet, nullum inscendi, solitudini et silentio contra genium meum adeo assuefactus, ut ne in morosum degenerem, conticespitibus
obsessus
toto
scente literario commercio, cavendum mihi putem.
Reliquam agri bujus cladem
et
quis
Wiirttembergici
fundo explicet!
flumine satis deploret? tilior
pars, extinctae
Desolata est nobilior et fer-
hominum
varia peste aliquot
reliqua conflagravit Herrenberga
myriades.
Inter
patria mea,
oppidum venustum,
igne incertum
site
tempestateni
quis lacrymariim
19. Julii,
fortuito afflicto
an compo-
ibi
Heinlino
amicorum primario. Caetera ut publicis ita privatis amicorum stragibus funestum annum babui, quorum facile princeps David Magetrus jam saepe ineo,
a
me, sed nunquam
satis laudatus,
et cui,
vita
si
prorogetur, encomium peculiare debeo, opportune
tempori
et bostibus,
pepererat,
quos
recti et patriae
studium
Abstulit etiam animi
ereptus 13. Junii.
moerore Agnetem Griiningeriam Varenbiilerianam bepostremis
neficiis
prioribus
Quin
socrus malorum finein
et
et
henia matrona supra laudem tre nihilo inferior.
concessisset, qui, et
meam
Quae cum
ubi facultatum
me noUbilem.
in fecit,
Barbara
et
Effer-
genuina ma-
in patriam
Winidam
nonnihil babebat
reli-
a propiuquis urbis primoribus deserta, prodita
militari
insolentiae exposita,
ubi
vexationis
et
Digitized by
Bcsoldi ct Francomontii ad pontificios deccssus.
modum
direptionis
dam
nullum
1
5
prae-
in
ad generum ur-
)
pastorem se recepit, ubi exhausta placide vitam
bis
decenter
et liberaliter
aetate septuagenaria
rum
,
actam Christo reddidit
substantiarum nobis superfuit, proximi sangui-
Omnium
debet esse mors Besoldi
luctuosissima mihi
spiritualis,
sive
religione ad pontificios discessus,
me
nes mortales de stantis 146 ),
viri
nobis
a
supra
om-
praeclare meriti, caetera ne
quid dissimulem, nunquam
rum
2. Sept.,
atque simul quicquid terrena-
nis malignitate interiit.
in
omnibus
vidit,
post se datis, Botowariam
155
in
sibi
religione con-
sed ex inultiplici variarum
sententia-
Qui, aut valde fallor,
lectione sese volutantis.
uec in
his castris habebit. ubi acquiescat, ubi ver-
borum
accepisse plurimum,
dere animadverterit. si
divinare
licet,
D.
Ejecit
insidias
dum
ei
possi-
et super-
togatorum mancipiorum
nostros vitat et odit, in aliorum
casses
et
umbram
Thummii importunitas
cilium, et succolantium
vecordia, ut
rei vix
autem jam fluctuantem,
homo minimc
cautus
incident.
Quern Deus eripiat et postliminio nobis reddat! At potius alio tempore quam sub patriae fatuni discessisset,
credatur.
ne cum fortuna fidem etiam mutasse Minoris momenti apud
comontii apostasia
nus
polypus
cum quod Schwenckfeldia-
quod deploratissima
turn
patienti
quidem
gionis
aliis
Baronis Fran-
nullam non faciem quovis momento
induat ,
et attrito
fuit,
me
et
viri
sors in animo
ma] is assueto, superato tamen
desperationem verius, quam papanae
cultum extorserit.
Huic
si
reli-
quid frontis quavis
Digitized by
etiam (j
1630-1639
Liber IV.
156
superstitione
consiliis,
florenorum impendio rebus ipsius arctioribus
niiJIe
adfuerirmis.
Eat et teterrima*) conscientia sua tan-
tum boluin devoret**). finem est,
gust!
minus fraterna xit
147 )
tum
meminisse poterit, qua molestia sesqui
supererit,
nan to opere, quibus
Translates etiam sub Ausexennii combinatioue
qui totius
opera
fide,
indeque
et
conversatione eonvi-
desiderabiliores fecit: proin,
saepe agones
sia laboraret et mini
interirent,
immane quanquod ob id ecde-
antecessores
tres
praesentia vero
dudum
superati
studia elevarentur aut
gemituum plurimum exnon improbandus, sed et hactenus
everterentur, suspiriorum et pressit; caetera
suspendendus,
dum
ex decoro
palam exponentem coquat recoquat-
que
se
animi cruditatem saepius
et novis somniis
Durum autem
gat.
tim difficillimis,
quam
veterum experimenta conjun-
cum
est
jugum
impari, rebus praeser-
trahere, et id potius hostes,
quam consanguinei conquerantur. Non tulit hie annus multuiri scriptionis, cum et musaeum deesset, et literarum commercium intercedisset***). Datum tamen nonnihil
est querelis,
supplicationibus et ad
militiae praefectos, si qui familiariores erant, inter-
cessionibus, quae
cum
urbi huic
bono
et
levamento
interdum cederent, fecerunt, ut minus haberer (quod
jam ceperat) ÂĽ )
neglectui.
Cod. A. B. et
a.:
Ex
iis
supererunt Threni
tenerrima.
**) Cod. A. B. et a.: devoret, Lutheranosque
operum cassos
bonorum
accuset.
***) Cod. A. B. et a.: intercidisset.
Digitized by
Mors
Threni Calvenses.
cita collesrarum.
mei Calvenses,
et
testes
officii
in
meos
1
57
indefessi
Nunc Polyantlieae Langianae 48 )ad elegantiorem methodum et studiosonim adversis constantiae.
et in
1
conimodiorem lisum efformationeni Bockenhoferi connisi id onme et vitae difficilliiriae filuni mors optata hoc jubilaei mei quinquagenarii initio abrumpat, meque et praesentium molestiis et futurorum minis feliciter eripiat. Quae altera anni me-
ductn molior,
dietas fuit,
tota fere Libitinae
officiis
per agrum Wiirttembergieuni
adeo
impensa
est,
et viciniam hie
majorem hominum partem Sane ex reliquiis nostris Au-
ut
populari saeviente, absnnipsisse credatur.
gusto mense 173, Septembri 193, Octobri 119, No-
vembri 44
ac in universum toto anno 772
capita,
circiter confecit, acciditque perincommode, ut translato
collega Greinsio,
nec ob penuriam ministerii
successore invento, onus omne muneris ecclesiastici mihi per quatrimestre
adversa interim
Quo nua riis
interstitio
et
propemodum
incubuerit
cum
molesta valetudine conflictanti.
430 exequiae
liabitae, iisque conti-
85 sermones funebres dati. Tandem feSimonis et Judae socius datus Joh. Andreas serie
Beutelspacher qui uno tantum mense superfuit, pro-
pera morte extinctus, substitutusque opinione est
citius
Johann. Jacob. Spindler, jam remissa contagii
violentia,
strages
et
riorum edita est,
*)
paucis
ipse
meorum
diebus
extinctus.
Quae
propinquorum sive necessaea vix catalogum facit*). Recen-
sive
Cod. A. B. et
a.:
fert.
J
1630-1639.
Liber IV.
58
sebo tamen paucos.
Sororium utrumque PlieiiinSimonium l50 ) atque ilium cum filio adulto Joh. Conrado b ), lumc cum uxore Regina 152 ). Sororem natu maximam Annam 163 ) ejusque liberos Mariam et Philippum Christophoruni, maximae expectationis juvenem multis mihi impensis educatum et tenere amatum, Tobiam Eisengrein et Joh. Frei medicos, ac Joh. Scweiccardum jure consultum, ex amitis Susanna, Corona et Blandina 4 cognatos fratres. Inter fautores Buwinghausium ), singulari elogio a me laudatum optata, et baronem Francomontium formidabili morte extinctos. Ex
gerum 149 )
et
1
!
1
,
primariis amicis Danielem
Hitzlerum
1
&b )
Argenti-
nae exulantem, solidum theol., cujus suis locis a
me
honorifica mentio facta
han.
Ex
est.
Bernhardum Unfrid reconditae
rarioribus Joeruditionis,
et
Wilhelm. Schiccard ,66 ) illam academiae Tubingen-
nobilem gemmam, viros incomparabiles.
Sed nec Johannem Georgium Stuberum 157 ) magni &8 pretii concivem meum aliumque Jacobum Stalium ) quorum converscriniarii opificii rarum artificem sis
reticebo
1
,
satione*) aegerrime careo.
Hisce modis illud disce
mori mihi perpetuum insonuit fecitque in omnes horas expeditum et vitae tot ictibus labefactatae negligentem, anni
metam
quam tamen sic
leniter
divino
munere ad hujus
effluentem habui,
ut
cum
paucioribus praeteriti temporis conferendam putem,
amore
civibus
et
officiis
certantibus, aemulis vero
i
*) Cod. A. B. et a.: conversatione et opera.
Digitized by
Obitus consanguineorum, fautorum, amicorum.
159
et obtrectatoribus ad mortis horrorem conticescenScriptioni post editos Threnos nihil praeter
tibus.
Justa Buvvinghusiana superfuit. Subsidiis autem in pauperuni levamen et aliinentnm parandis plurimum operae et inolestiae datum, cujus collecta ad 4532 flo-
renos
excrevit,
pares.
Quid de
neutiquam tamen necessitati nostrae studiis,
de agri dominici opera riis, de
scholis et universa ecclesiae herba atque segete post
tantam calamitatem futurum sit, Deus prospexerit, nobis sane divinare non licet. Provisum tamen, ni
idem
prohibeat,
nobis
est,
stitui
utcunque nostris
Sub
de
notabili
aliquo stipendio
1
&9 )
cujus ope res literaria atque sacra rein partibus queat.
anni finem collega, vicarii nomine, optato
contigit Christophorus Zellerus
pridem
cognatus,
Liebensteinii per sexennium, nuper etiam Schlait-
morum amarem christianam impensi
dorfensis pastor , vir subacti ingenii et insignis,
bilitate
studii,
turn
de cujus ope
et evellendis
loliis,
si
in
in
excolendo dominico agro,
recte ex anteacta vita augu-
ror, praeclare*) quaeque mihi spondeo, ac ut liciter
ecclesiae opera nostra
communis
consensus cedat, calido voto annum
et
fe-
mutuus Sedaia
finio.
sequenti anno utcunque tarn saeva patriae tempe-
priraum ad
state, ut
neficio
hoc
licuit,
tristi
ligere,
ac
littus
adnatare divino mihi be-
proximum a
gratiis actis
fuit,
quam
naufragio jacturam fecerim animo recolfort una rum
quidem florenorum
*) Cod. A. et B.* praeclara.
circiter
Liber IV,
160
1630-1639.
hominum vero plane et inaestimae quorum magno et luctuoso
septies millium,
bilem et irreparabilem
;
numero paucos aliquos non praeterire visum, sc. et olea*) Andreana proventus ubertate nuper gravi, surculos Eberhardum et Philippum Jacobi, Jacobum Davidis filios Andreae, Joh. Georgium et Erliardum Erhardi
unum
filios
Cellios, ex Freiis Sebusianis
alterunique et longe desideratissimum
meum
Johannem Josuam Andreae, ex fratre Johanne nepotem toto decennio domi meae alitum et ad spem maximam evectum atque ob ingenii amabilitatem et
morum obsequium,
si
quid humanitus contingat, hae-
redem mihi destinatum. Ex Osiandrina florentissiraa arbore, Joseplumi, Andream**), cancellarii filios, proxima agnatione conjunctos. Pueritiae meae tres ordine formatores, Banzhafium, Roeschium et Fabri candide meritos.
amicorum
Affinium vero et interioris notae
seleetissimos, Blasium Braun, Joh. Bernh.
Varenbiiler,
Davidem Bab, Joh. Ulricum Thunimium, Samuelem iMartini, Fe-
Joh. Sebastian. Wielandum,
licem Gasparum et inexhausti ilium ingenii et eruditionis Joh.
Spindlerum. Reliquos, qui vel commi-
litones, vel collegae, vel cognitione et familiaritate
notabiles fuerint,
cum
recensere, fastidio lectori foret,
quadringenti sacri tantum ordinis viri una hac
charybdi censeantur absorpti.
dum
hie
Quiescant singuli et
haerebo, honesta memoria eorum, qui mei
*) Cod. a.:
ex olea.
**) Cod. A. B. eta.:
Andream etDanielem
fratres Andreae.
Digitized by
Larga aiiucorum beneficentia.
fuerint,
animo meo
navigations
Ego vero nauseans, dum
praesentissimi periculi
et
velut iu
supersit.
ejectus madidus et
littus
161
niolestae
ruminatione
distrahor, nihil invenio, quod vitae continuationem
beatae mortis termino anteponat,
nisi
divinum, cui
obnoxii suinus omues, iniperiuui atque arbitrium.
Nam
viribus animi juxta et corporis fractus, exu-
denuo
tus fortunis et amicitiis, laboribus fatigatus,
scenam et aream quasi revocari, seculi genium intuenti, quam bestiis
in
nihil
mihi aliud
objici videtur.
Tuli hactenus confratres mei collegii nuraero 80*),
paedagogos 15, praefectos 31, cum quibus non dicam luctari, sed pro temporum et casuum vicibus ingenium conferre, labores combinare, noctes diesque conterere, adversa perpetuae nunciare,
equidem,
an
sit
quam
suffectis
quam
expertum talium pro-
tantum vacantes conjicere. Mihi
sibi
subinde recentibus antagonistis,
non tandem exhauriri detur,
etiant dividere, voluptatisne
taedii, nialiin
et deficere majoris roboris vi-
cui ego sufficiam.
Fuit tamen anni hu-
jus post milles. sexcent. et trig, sexti medietas, pro
publica calamitate et vix audita fame 159 ),
morum
si
dissolutissimorum difficilem correctionem et vulturum
domesticorum laniatum excipias,
tolerabilior.
nam primus liberalem an stipem
contulit Schmidius,
Argentinae tlieologorum exemplum. lustriss.
Secuta est
il-
heroina Agatha Rupis - Spoletanae domina
antiqui operis
*)
Stre-
geographico globo argenteo
Cod. A. et B.
:
;
75.
11
non
de-
1630-1639.
Liber IV.
162
etiam ex Noricis optimus Bajerus biennali
fuit
tes et
communitas 271
meam
donario indigentiam
florenis meis tanta
insuperque
tit,
fl.
Nihilo tamen minus quadringentis plus
sublevarunt.
minus
sti-
Cives mei et lautis strenis mutuo certan-
pendio.
salarii
annonae
caritas mihi ste-
maxima
debiti
600
pars,
quippe florenorum, maligni spiritus H. iniquitate terversa periit, ut et 10. Febr. haereditate
in-
aemulorum meoruin collusione. mihi cessit Eva Maria ex so-
rore Regina neptis, trinia festivissima puella, ad-
ditumque auctuarium
Johanna,
sc.
satis lauta,
runcio
ex fratre Jacobo neptis
alia
subito eversa fortuna sororii Simonii
sed incredibilis
meam
sorditiei,
quae
ut
te-
calamitatem non solaretur, suam prae-
Postea properam incauta neutiqtiam provideret. cum aedes meae priores, tumultuario opere constructae debito
angustiores
essent,
meis impensis, quae junctae
utcunquc
et studiis convenirent, coeptas 28. Martii,
absolvi 18. Junii et nuptiis riae
cum Petro Waltero
20. Junii initiavi,
In ecclesiastico
addidi
alteras
et familiam caperent,
filiae
cive
primogenitae Ma-
meo
mercatore
et
quibus omnibus Deus benedicat!
munere Joh. Conradum
Wildpergensibus superintendentem
Zellerum
et Joh.
Eberma-
jerum Zavelsteinensibus pastorem,
caeteris
fectas*) vias et temporis
suspensis
Et quando
nihil
injuriam
ob
in-
stiti.
hujus anni memoratu dignum oc-
currit, justus dolor
meus ex anteactorum
erroribus
*) Cod. A. et B.: infestas.
Digitized by
Misera
ecclesiae et theologiae conditio adumbratur.
163
nostris in nervnm erumpit, ut palam profitear, indignissimis injuriis irritatum Deuin ad nostrum exitiuiii
descendtsse.
erat
cum
Vitiata nanique theologia nostra
scholasticarum opinionuni et rixarum re-
fluxu, turn mystarum
cum
vel inter politico* affrictu, vel
palam improbis contagio, unde
illic
importuna
sed nimis operosa altercatio Menzeriana fi0 ), et exagttatio Arndiana omnium bonorum gemitu exarsere; hinc sacrae frontis et venerandi adyti magna re1
ilia
ligione nobis observatae catarrhactae improviso apertae, et soporata conscientia, genus
admissum chus
sacri seminarii,
gium
priscae
boni
spiritus,
omne malorum
simonia inquam, sacrilegium, molo-
est:
vertumnus concionatorius, plaexorcismus reliquiarum
eruditionis,
aurifodinae spermologicae , paucissi-
malorum fomenta bonorumque suffocamina. De politicis delictis meum non est dicere, quando con-
liris
siliorum
imprudentia,
domus quasque
Hoc novis conqueri
stat.
auxiliorum importunitate
et
illustrissimas
Germaniae eversas con-
liceat,
religionem nostram
hostes magis noxios plerisque reipub. praefectis non habuisse, perio
nihil
extinctum,
quorum quippe nihil
religiosi cultus,
cra concidisse, quae
non qua
Cod. A.
et B.
:
sit.
nihil
religiosum
velut lege lata
Et mirantur*) subito
civilis
dudum
usque corticem secata,
*)
exemplo quam im-
Christo adversum
violenter invectum
qua
tarn
flagitiorum suscitatuui,
administrationis ful-
erosa, aut ad
quicquid etiam
extimam
stabilitatis
mirarur.
11*
1630-1639.
Liber IV.
164
prae se tulerint, hunc tamen concussum minime om-
nium sustinuerunt!
Atque
sic mihi finitus agitatis-
simae vitae quinquagesimus annus, jubilaeus an fnnestus mihi dicendus*incertum recordanti,
me cum
unica sorore Margarita vidua afflictissima ex omni
omnium ex ea ramorum
paterna stirpe superesse, et corporis
imbecillitate et
vexatione
vidiae
solitudinem
ex
fortunae vicibus et in-
desperatissimum;
rationis capitibus
ad octodecim redactam; interesse funeri
ejus
et
quondam amicissimos, nunc omni
vespillones,
tygride efferatio-
insuper calcationem,
religionis
ferre;
familiae
quadraginta tribus secundae gene-
patriae Wiirtenbergiae
res
videre
politiae
chaos, literarum interitum, juventutis pollutionem
subdura servitute comitari, atque parum abest adjuvare: quid mihi vita nisi supplicium
prorogatio lento igne torreri!
supremo numini, per
est tis
(quas nemo
capit) in
fiat
visum
et
mor-
superna valeat, experiri:
voluntas Domini et vel inter lacrymas
Deo nostro
jubilemus.
tationibus
effluxerunt.
Amici
et
Posteriores hujus
anni menses leniter et sub minutis
quod
ambages
nisi qui tulit,
imbecillitate nostra virtus
gemitus
tot vitae
ejusque
ita
numerat aut spem meliorem superesse, et quantum in
species
age!
sit
tamen
Si
in
cum Satana
veli-
officio perstitere,
Wensius Luneburgo et Brunswiga calide Paedagogus quidam ex flagitio loco motus et mea opera servatus, se dignam gratiam est
et
testatus.
retulit
homo improbus
et levissimus;
homini benefacere meleficium
est.
nempe malo
Josepho
Demm-
Digitized by
Vitam
et
hodiernam
et
anteactam
lero juveni lectissimo Galliis
cum
dolore respicit. 165
mihi valde probato,
et
ex
Anglia reduci Italicae etiam et Hispani-
et
cae linguarum qualemcunque cognitionein per suecisiva contuli.
Nunquara vero tacendus mihi
est Joh.
Conradus
Schiizius, Vaihingae in re pertenui patre vitriario
natus, qui
rarum
cum
in triviali,
quae
earum
tunae injuria a pertinaci
mea
arceri posset,
lite-
ne ulla for-
studio
et
amore
Jodoci Machtolphi misera-
fotus et Hirsaugiensibus alumnis
tione susceptus, solicita
et
schola
ibi est,
tyrocuiia satis feliciter fecisset,
commendatione insertus
Unguis, poesi insuper
et
est.
Ubi in tribus-
musica praeter
alias artes
liberales praeclaros profectus fecit, nobilioribus in-
geniis
sedulitate
et
obsequio par, vitae innocentia
probatior, quae ipsum ad diversas ecclesiastici
neris
stationes
loco habitum
comitata,
fecit,
stanter servavit. in
omnibus rebus
et
Quo
familiarem mihi
per 20
circiter
mu-
et
filii
annos con-
etiam amanueuse et conscio
ineis privatis
sum
usus, destinato
contra multiplices calumnias innocentiae meae lido et oculato teste, quern turbato naturae ordine, vix
tricenario majorem, asthmate 9. Nov. Wildbergae mihi
praereptum serio lugeo
men
et desidero:
opportune
ta-
veram libertatem post multiplices aerumnas, domesticas etiam vexationes vindicatum non sibi
in
diffiteor.
Labente anno morbus, qui vitae etiam minari debatur,
me primum,
dein et conjugem
atque huic durior et diuturnior
fuit;
vi-
corripuit,
revaluimus ta-
Digitized by
men
1630-1639.
Liber IV.
166
Ghristo propitio ad ipsius natales
tempore recondidi
ficili
genium domesticuin
cui
ferias,
Galamum hoc
obnoxias grates solvimus.
toto dif-
quod Davidis Magetri
nisi
officioso affectu delineavi.
Au-
sus quidem ex voluntate Augusti Luneburgici et Er1
nesti
6
)
Saxoniae principum
quid de Math. Maifardi
62
1
),
Duraei magni momenti nicare
,
annitente Sauberto,
consiliis sentirem,
comrau-
sed cujus telam liberiore loco et tempore
pertexendam abripui.
De
salario,
post varias cu-
et
plenum
perjurii ac levi-
cullionum ludificationes tatis
,
Sigismundi Evenii et Jo.
monachalis testimonium, solvendo liberalis spes
mihi ab urbis senatu facta est, cui explendae se-
cuturus annus deputatus
armorum concursu vino
beneficio
incertum, ex renovato
est,
qualis futurus.
Hunc quidem
di-
praeterlapsum ex facilioribus meis
numeraverim.
Anni post trigesimum septimi auspicium A. Hoelad amicitiam rediit, animi an extremae indigentiae motu incertum, zelius tulit, qui ex tanto intervallo
quern libenter veteris necessitudinis et
quantum
etiam
alii
in
me
memor
recepi,
Comparuere Ad. Tassius Hamburgo,
fuit opis sublevavi.
post alios amici
J.
M. Berneggerus Argentina fectu nob. Wensiug, qui in
et
prae
meum
aliis
calido af-
subsidium, quic-
quid imperarem, liberaliter obtulit et ad se omni
quod in se quod excurrit stipendium bona exsolverunt, omni laude digni, quicquid etiam
contentione invitavit.
Interea cives mei
receperant, biennii et fide
ex senatus livore
fuit
aspersum.
Cum
vero dere-
Digitized by
Stipendiura theol. sublevare conatur. licti
167
impuberes, qui in orphanotrophio octogenario
numero
circiter
sic satis et
gravibus iinpensis ale-
bantur, corporis et animi neglectu, paedore et situ
corrumperentur, importunis precibus obtiuui, ut inter cives locupletiores vel
servitiis
destinandi
,
vel
opificiis applicandi, vel si teneriores essent, gratuito
educandi, omnino vero
Quae
subjiciendi distribuerentur. paucis, quos
jam putredo
res feliciter cessit,
obsederat, in squalore re-
13. Jan. Tubingam,
lictis.
scholarum cultui
pietatis et
a qua tot annis abfui,
properato itinere revisi, miseratus
tantam viro-
et
rum celebrium cladera, et tristem acaderaiae quondam frequentissimae solitudinem, meam etiam ab orbitatem lugens.
aimcis
Caeterum
etsi
totus in
eo eram, ut sacrarum literarum nimis accisum se-
minarium ex parte sustinerem, atque eo civium meoruui notabilem
stipem ducentorum amplius
flore-
norum annuorum parassem, ejusque pars jam
Jo.
Balthasaro.Plieningero et Jacobo Brotbeccio cesserit,
morositate et supercilio eorum, quibus remedia
malorum turbare, non medicare morbos concessum est, opportunum consilium successu caruit. Martius mensis Davidem Steudlinum magno meo luctu abstulit, veterem contubernalem, de quo mihi aliquando plura
dicenda sunt,
dignum habeat. Natus Steudlinis,
ne hoc semestre is
nihil
lectu
patre Jacobo, avo Johanne
hoc Reutlingensium,
Ne^olingensium
illo
de ecclesia bene
antistite,
utrisque viris eruditis et
meritis.
Pater ob calendarii Gregoriani motus loco
pulsus Heidenheimii susceptus est, ubi
Davidem ge-
nuit sit,
1630-1639.
Liber IV.
168 163 )
(1588), ac vix bimulo relicto vivis exces-
festivo puerulo, ut qui
dum
patris exequiae pa-
rantur, funus arundine longa obequitarit, et pullatis
maxime vero
praesentibus,
stiva alacritate
meo
patri
intempe-
lachrymarum vim expresserit. Cujus
etiam recordatus,
postquara vidua mater dispares 164 vili capite, serrario postea )
nuptias primum cum scriniario melioris
famae praecipitasset, atque in ipso
quo fato incognituin, subito oppressa omni substantia eversa, puerum ad se recepit et pari nobiscum victu, amictu et ingenii cultu per sexennium sustinuit, non vulgaria de se pollicentem et oris venustate utrumque parentem, hanc sponsali thoro, esset;
tamen etiam supra fortunam insolentia bus,
quam
vires essent,
functo patre meo, mater secum
gam conduxit
et
et majori-
ausibus referentem.
cum
Vita
familia Tubin-
eodem quo ante loco nobiscum commendationibus primum fa-
habuit. Inde perpetuis
mnlitio 1
5
) illust.
stipendii subjecit, postea etiam ipsis
alumnis inseruit, ad studiorum ascensus et honores adjuvit,
ecclesiae muniis concilia vit, nuptiis
etiam
ex Sauteriana familia, quacum arcta nobis
optatis
necessitudo erat, coronavit. stitutae fortunae videbatur,
Satis in praesens re-
cum
forte
oblatam Her-
nalsi in inferiore Austria functionem ecclesiasticam
amplexus, relicto Deckenpfrundo l66 ), eo contends, rerumque suarum, qua docendi dexteritate, qua
morum criter
amabilitate, satagens, res suas
auxit et
gressus.
baud medio-
familiae fortunam facile
Amisit tamen
ibi
est super-
primatn conjugem,
alte-
Digitized by
Fata gentis Steudiinianae enarrantur.
ramque
duxit Bernhardi Alberti Celebris
cum
quondam
variae posthac for-
Augtistanornra theologi filiam,
tunae sociam,
169
non
qua, cversa ibi religione et
uos
leviter turbatis rebus suis, ad
rediit,
nec
diffi-
locum honoratum in Backnangensi ecclesia Sed quod Palatinatus caesarei pha-
culter
obtinuit l67 ). leris
insignibus urgeretur,
et equestribus
omnia nostra
ratus,
Campidoni
infra
se
antistitium per ami-
cos assecutus, quod vitae superfuit, inter urbis
ite-
ratas occupationes et direptiones, pro partium studiis
semper tamen male
durius ac initius habitus,
mulctatus et exutus bonis,
extincta
moerore animi
terroribus continuis optima conjuge, ipse nupera 168 ) urbis calamitate numeroso milite obruet
tus, subito nec citra veneni suspicionem extinctus 169 est ), vir longiore vita dignus mihique amicis-
simus, ac revera inter magnos numerandus,
nor esse
sed minus
vitalis,
quid supersit. ctatus,
si
mi-
Pater multae prolis factus
est,
nec scio an ex hoc frutice
ali-
potnisset.
Cum
fortuna variante omni vita lu-
saepe benignam,
expertus
est,
sed subinde malignantem
quasi indomitum alioquin ingenium hoc
Sed
freno coercendum esset.
dignitatis atque existimationis
tuebant,
quos ingenii
utcunque supplevit.
mum domo
emisi,
*) Cod. A. et B.
:
et exactions erudi-
quae majora spirantem et in
tionis nervi deerant,
solertia
gradu positum destiet oris
promtitudine
2. Julii*) filium Gottlieb pri-
et
in
sinum probatissimorum
12. Junii.
Digitized by
Liber IV.
170
Sauberti et Baieri
1630-1639.
meorum
tradidi,
qui porro Jo-
hanni Gravio, Aegidianae scholae quae Noribergae rectori credidcrunt, cujus eveutuiu et succes-
est,
sum Deus ad
morum cotem
me
pietatis
disciplinam, dirigat.
potissimum cultuni,
postremum
Sequentis Julii
deinde
ingenii et literarum 4.
die
Argentoratum
principem ineum exulem salutatum
contuli,
et
de reditus ad suos spe certiore percontatum, ciyus aliquantulum mihi diducenda
consilii causa
est.
Jam
ab anno 1628 Saubertus , Jacob. Wolfgaug. Poemerus, Baierus
et
fautorum
hoc moliebantur,
alii
me
suae ecclesiae cooperarium
ut
Ten-
conciliarent.
tatumque hoc post Piggelii Divo - Laurentiani pastoris
obitum haud frustra opinor
borum moles humeris meis ibi
nisi
fuisset,
gravior
et
nimia servitus terruisset, patriae etiam
et libertas,
quae
collapsis,
cum
la-
felicitas
Nunc
turn erant, tenuissent.
immani ruina
mitigatis, his
me
ministerii
illis
etiam Jo.
Fabricius Sebaldinae ecclesiae antistes gravi senio extingueretur, resumpta consilia majore animi con-
tentione ultro
citroque
agitata
sunt,
lapidem Sauberto movente, ut operam deferrem
et
nullum nou
meam
sponte
propensos undique fautores experirer.
Quod cum nisi desperata patriae salute ac statione mea ejectus, turn etiam neutiquam inscio et invito principe meo, etsi nullo peculiari vinculo obstrictus,
mihi faciendum putarem, bono ni fallor auspicio con-
sensum
meum
suspendi, hunc vero 13. Julii submisse
conveni, a quo clementer ÂĽ )
Cod. A.
et B.;
admodum
susceptus*).
e^reptus.
Digitized by
Excursio Argentoratensis
Cum
serio affectu et
tertia.
171
humanissimis verbis dolorem,
quern a discessu ineo praesentiret, esset testatus, ut
me
patriae resurgenti et emendandis tristioribus fa-
tis
reservarem, tandem persuasit, cujus aleam in
nianum Dei consignavi,
illustriss.
domui Wiirtem-
omni mea
bergiae, tarn praeclare de
familia meri-
tae, patriae post afflictionem respiraturae,
et eccle-
siae Calvensi sub melioris disciplinae spe vitam porro
Dum
niortemque impensurus.
ibi
haereo,
[illust.
et
Annam Annam Sa-
princ. Julii Frid. Wiirt.
viduam hu-
principes Fridericum Marchionem Badensem,
Catharinam mei principis conjugem
binam Holsatam
Dynastam Rupis-Spoleti Eberhardum, Agatham Solmensem ejus conjugem, Georgium Fleckensteinium baronem solito propitios et inili
officio
liberates
invisi.
sum
Amicos post tantam
expertus.
cala-
mitatem et diram tempestatem revisere ingentis voluptatis fuit: Johannem Schmidium', palmare theologorum decus, Berneggerum senio et morbis propemodum confectum, Glonerum fortunis et honoribus auctum, Mockelium magnis negotiis conspicuum,
quern nunquam sine amoris minavero, Dilgerum
meum
et gratitudinis
sensu no-
in patriam abitura ad revi-
sendum patrem senem Danielem parantem. Accesserunt amici novi magno numero, e quibus Jo. Henricus
Boecklerus 170 ) orator disertissimus,
et
Johan. Freinsheimius 171 ) gener Berneggeri florentissimus
serio
affectu
vero mihi spectaculum
eminere fuit,
visi.
cum
Memorandum
a reverendo totius
Digitized by
Liber IV.
172
urbis ministerio
1630-1639.
convivio in Frid. Heupelii ad D,
Wilhelm. pastoris aedibus exciperer, ubi praeter Jo. Georg. Dorschaeum l7a ) magni nominis theologum et Jo.
Petrum Pistorium Divi Nicolai pastorem du-
duin familiariter cognitos, Jo. Conrad. Danhauerum 173 ) et Jacobum Schallerum celebres professo174 venerandum senem, Samuelem res, Schallerum )
Schallesium et reliquos sacri collegii symmistas dignissimo tueri
praeside
ab
et
iis
tromitti licuit. petii
et
in
ltu
mutuae amicitiae societatem redituque felix
domum
studio
et
in-
16. re-
Noricae expectationi nuncium remisi,
tamen, ut pro sedulo Sauberti et
cum
Schmidio unanimi corona in-
sic
amicorurn officio
aeternas gratias debeam.
Fabricio Sau-
bertus successit, huic Cornelius Marci, nec scio, qui
alii
sint secuti,
plerumque mihi
raensis, qui
dum
fuit,
diem
mus
quibus Deus aspiret.
cujus*) natali et
obiit, reliquit.
fatalis,
Augustus
funestus
admo-
meo soror Margaretha
me ultimum liberorum paternae doEx cujus angusta re filiarum minima
annorum haereditate mihi cessit, ut jam topropemodum familiae egestas unis meis jam ante rtus Paulo ante nempe fatigatis humeris incumbant **). Sibylla 12
8.
Aug. vix mille ab urbe passibus in manipulum me male raulctatum, tan-
latronum incideram, qui
demque bombardae ciuin, dimisit.
nec
nisi
in pectus violento
impactu sau-
praepotenti dextera Dei servatum
Hinc secuti punctionum exquisitissimi cru-
*) Cod, A. B. et a.: cujus 17.
**) Codd.: incurobat.
Digitized by
Valentinus incidit in latrones.
ciatus,
et
anhelitus
difficultas
prostrarunt, deprehensaque
nens
Qui cum utcunque
se
per aliquot dies
est costa pectori
confracta, eventu, quern
Durior etiam sors
rit.
me
173
Deus
immi-
propitius vide-
civibus meis sequenti 15. Aug.
turmae armenta
et
pecudes abigenti
armati opposuissent, impares viribus, tres
statim conciderunt, secutus ex vuluere quartus ho-
nestae
rei mercator,
demum
etiam quiutus ingentes
cruciatus per sesquimensem perpessus, capti non-
magno
nulli et citer
amnum
lytro redempti, sauciati graviter cir-
ex quibus tres incerta spe vitae
viginfi,
luctantur.
mille amplius florenis sionis injuria
est.
tristissimus nobis
turn
numero
et
Annus
Adelbergae
eti-
civitati
3.
exprobrata insuper defenhie
procerum patriae clade
Naln Argentinae ex
fuit.
et Elias Zeiterus
quondam
et Alpirspachii
Sebastianus Hormoldus
ordinum
damnum
autisti-
brevi intervallo Henricus Wielandus,
Jo. Jacobus Albichius, sii,
hoc
Stetit
consiliarius,
1
b
)
et Jo.
Fabri
et meritis
vene-
director,
annis graves
Bebenhu-
abbates, turn
randi occubuere; Stuttgardiae vero Jacobus Grab aedis
animi,
cathedralis et
ecclesiastes,
candidi et tranquilli
Erhardus Weinmann aulae ante principis
exilium concionator, rarae et multiplicis eruditionis theologi, consistorii collegae,
tristem vitam absol-
verunt, omnes mihi familiariter cogniti. affinis,
Albichius
Grabius commilito atque jucundissimus
fuit.
Weinmannus, quern ob eximias animi dotes plurimi habebam, postquam per plures annos amicissimum et studiorum socium possedissem, simulta-
Liber IV.
174
1630-1639.
quam cumGriiningero quondam exercuerat, post mortem in me innoxium derivavit animumque
tem, ejus
alienum atque adeo infestum palam ostendit,
cum et
vir
paucis comparand us , nisi internata morositate
simoniae suspicione pro aestimatione odium
hominum
contraxisset.
Hiller, qui
Hunc secutus
sibi
est Henricus
ex re mediocri ad maximas fortunas sub
principe Johanne Friderico, in cujus flagrante gra176 tia vigebat, evectus, post ejus mortem ) vero
sub administratoribus neglectus, denuo principe Eberhardo
bricavit et ampliss. quaesturae
mihi
affinis et
vensi causa,
mus
munus
mox
fa-
obtinuit.
quondam amicissimus, post ex
Is
Cal-
de qua ad annum 24. dixi, infensissi-
factus ac nocere paratus, a
hibitus,
sibi exule
ex patriae ruinis fortunam
Buwingbausio co-
etiam eversa potentia sua repressus
est.
Ostendit tamen aegrum animum, cum Gruningerianas magnas opes a nobis legitimis haeredibus suis
machinamentis in filium suum derivasset, vir indumultis
stria
in
superior,
coutaminasset.
siti
me
nisi
earn
inexhausta
opum
Labente anno, quod Argentinae
receperam, principis Eberhardi
cum
caesare
reconciliationem, 1200 imperialibus mutua ope quorundam meorum datis, promotum ivi, lentiore tamen
quam pro spe aliis
ex
in
filia
effectu,
aula objectis.
remoris subinde 21.
aliis
Novemb. nata
atque
est mihi
Maria neptis prima, cui Mariae Elisabeth
nomen, surculus ex paterna arbore 3tiae generationis primus, sed qui 10 post die emarcuit. Sub id temporis amplificatio sacelli nostri, quod decen-
Digitized by
Neptis prima.
nio ante sacro
175
cultui restitueram, absoluta est,
quae
tamen res in meam contuineliam vertit, cum senatus hac occasione oblata, paucorum insolentia impuisus, omnem ecclesiasticam oeconomiam ad se unde
raperet,
cujus
nos acerba
inter
altercatio
exorta,
reditum principis est suspensa,
dijudicatio in
lntervenit etiam Jo. Wolffg, Vogel in exercitu Ba-
varico velitum dux, qui sit,
ex
ad
summa
in tis
in
hyberna ad nos conces-
omnes
sordidis natalibus per
emersus; unde
immensum
eventu, quern sequens annus Heinlinus,
Dantiscanus.
Joh. Hohenfelderus et
taedium
Ludovici
Daniel Zwickerus
mathematicarum
disciplinarum ruminatione mitigavi atque sic contrivi,
ut
eo
Amici per
indicabit.
Machtolphus
Temporis
moni-
coercere incipiunt,
cessit,
intervalla inviserunt
gradus
et exactiones
auctae, luxuriam nostram quae
nullis hactenus
filius,
militiae
vectigalia
annum
commodis atque incommodis utrinque
compensatis, cur Deo optimo gratias debeam, plu-
rimum
supersit.
Succedens trigesimus octavus an-
nus,
qui liberationis nostrae futurus passim audie-
bat,
novae
servitutis ac
propemodum
internecionis
factus est, cujus initia moderatiora fuere, hybernis
nobis non
Wolffio omni humanitatis ge-
infestis et
nere nobiscum certante. ducis Vinariensis
1
77
Cum
etiam ex superiore
) clade centurionem
quendam
nobilem Galium, qui Jo. Augustus Danotus vocari voluit,
captivum, primum liberaliter,
post exorta
hominem
elegantis in-
simultate,
servilius haberet,
genii, multiplicis
usus
et
exoticarum linguarum pe-
1630-1639.
Liber IV.
176
meam
ritum, isque in
familiaritatem
venisset, ju-
cunda admodum ejus conversatio aliquantisper fuit. At postquam dux Bernhardus ex improviso Rheno superato citeriorem ejus partem occupasset, tumultuarie
ipsi
sed infeliciore Marte 25.
occursuin,
12. Cal. Febr. ad Rheinfeldam
capitibusque
exercitu,
fligate
et
puguatum, ubi proex
captis,
quibus
Wolffius noster post octimestre demuin libertatem recepit,
omnis
Cumque
Vinariensis in nos nihil hostile moliretur,
tantum
commeatum
persequeretur; et
fecit,
belli
caperet et
exinde
reos
caesarianas
principis
Eberhardi
Non. Martii, qui Friderici, que non tam frater Fridericus 3.
cium ex aula caesaris dus adventasset,
ferret,
partes
nos quasi defectionis
plurimam nobis deinceps cladem
enim jam
Etsi
moles nobis subito incubuit.
destinata erat, 1 78 )
intulit.
restitutio
ad
adeo-
ejuslaetum nun-
quam
ipse Eberhar-
uterque tamen Stuttgardia contu-
meliose exclusi, hie etiam in suis agris prope Blo-
chingam a praedonum globo equis
magni
pretii
et
impedimentis
exutus, vix pernici equo se eripuit.
Rhenum afflictis restituendis submiscum ingenti exercitu Johannes comes Gezius summus imperator, nihil prius habuit, quam a noInde rebus ad sus
bis ut stili
poenas atque durissimas exigeret, vastato ho-
more agro, urbibus
generis
immanitate
direptis,
saeviens,
ut
caede et omnis
prima
prae hac revisione arnica plurimis visa
occupatio sit.
Quic-
quid enim ex quadriennii hujus calamitate superfuit,
omne haec vorago
absorpsit.
Atqui jam Casparus
Digitized by
Calva iterum direpta.
177
Dambergius Philippoburgi praesidio praefectus et merces mercatorum nostroruni magni pretii interceperat, et manum praedonum 10. Cal. Maji nobis immiserat, a quibus Calva iterum direpta incredibile
damnum
accepit,
quae
dura sors
corpore tamen per fugam salvo
tamen minus Gezius, qui
sem rem* baud
me
corripuit.
etiam Nihilo
contra Vinarien-
et ipse
profugo suo exer-
felicius fecerat,
citu nobis incubuit, excidium etiam,
fama fere-
ut
bat, interminatus, quod tamen propitius Deus probibuit.
Ita
annum
inter perpetuos
angores
et ter-
rores, ac gravissimas exactiones, quae genero
nonnunquam 100 hebdomatim ximus, sub Job. Lebensteinio
serviliter,
Schweikhelio commissariis
fridio
meo
florenis stetere, tra-
postea Gott-
liberalius
vitae tamen subsidiis civium benevolentia
habiti,
nunquam
lnterea fato concessere ex amicis inte-
subductis.
atque nobiliores Joh. Gerhardus palmare deous 16. Cal. Septemb. anni superioris rioribus
aliqui,
Lucas
irreparabili ecclesiae jactura extinctus,
ander
1
9
),
summi
OsU
ingenii et multiplicis eruditionis,
moribus tamen dispar theologus 10. Aug. Erhardus Machtolphus tanti a me aestimatus, olim ago,
niarum socius 27. et orator
Sept., Zacharias Schaefferus poeta
admodum
Geer alumnorum
disertus 5. Martii,
principis
per multos annos rector, lebris 3. Sept.
bacb
et
Ex
in
et
Georgius
Hirsaugiensi schola
libertate et liberalitate Ce-
civibus Johann. Jacob. Doerten-
Christophorus Demmlerus,
majoris animi et judicii, ac mihi,
supra vidgum
dum
res nostrae
12
Digitized by
1630-1639.
Liber IV.
178
ad
praecipui
starent,
emendandas usus,
res
Noribergae, hie Canstadii, duin aliud agerent,
Apr. et
uterque luculento
8. Cal. Sept. praerepti,
Sed
elogio a ine laudati.
brevem periodum bricitatis
Besoldus apostasiac
et
majore
absolvit Ingolstadii,
an perfidiae
in religione,
mumque Wiirtembergicam
in
virulenti odii infamia et
nosae niorae, quam armatorum totae aeies
que milleni nobis
intultt,
detestabilis
posteritatem habendus.
sors
stissima
exuti
et
fuit,
qui
ut
lu-
patriam do-
certum, ut qui venenato calamo plus cladis
nem
Hie
3. Cal.
ob
Pastorum aut
dam-
gladii-
ad om-
in pagis
omni re
ab
alimentis denegatis
id
in-
palantes
tri-
familiari
mendi-
cabant, aut in urbibus esuriebant, plebe paulatim
ad oranem inhumanitatem obrigescente, quorum
quos utcunque hie fovimus, sustinuimus. terris
mis
suis
licet
Octobri
conditionibus
dum
ali-
ad spem meliorum
demum mense
desideratissimus
patriae ordinibus,
et
princeps Eberh.
restitutus est,
devinctus,
qui
durissi-
convocatis
rebus congerendis vectigal
suam culpam et necessitaactus spem multorum frustravit, plausum-
insolitum imponit citra tis
telo
que populi amaricavit suis
labefactata
et imminuit.
municipalia
et
Reddidit tamen
ecclesiae
jura,
in
qua grassatoribus et cuniculariis officialibus quibusdam frenum injecit. Cujus occasione et ego ere-
ptum mihi aut dejectum regiminis nus vindicavi,
cum
et
ecclesiastici
mu-
solenni transaction e ad 26. Nov.
senatu mutui consensus et concordis admini-
strationis capita sancivi,
quae
Cliristus rata habeat
Digitized by
Obitus Besoldi.
et successor
dem
anno,
Eberhardi
meus nullus
179
restitutio.
Deficiente tan-
negligat.
duni princeps rebus ecclesiae restau-
randis serio incumbit, mei etiam meminisse
bus ad animuin lino 180
nem
et re-
pristinam faciem revocandis praeponere in induxit.
Ergo cum Johanne Joachimo Schiie-
Canstadiensi antistite ad se vocavit,
)
animi propensionem exhibiturus.
Sed
om-
interces-
calumnia Tubinga prorepens auribusque prin-
sit
aliquid venenati susurri
cipis
181
Per-
) insinuans.
tamen principis magnaninia fiducia, ut ad 16. Decemb. cum fratre UJrico, omni aula, curia, patriae
vtcit
me locum
ordinibus, et numerosa plebe
man. IX.
v.
Esavi odio explicautem et
admodum
festa,
in
approbaret.
et laudatus est,
tus
Pauli
Ro-
13 de gemellorum, Jacobi dilectione
qua post
primum sacrarium
Vesperi Schuelinus audi-
fuitque
triste
et
aulae sacrario audiret
haec dies solennis et
principis
est et puriori
Altera die principis sententia
exilium reclusum cultui
restiiutum.
primum privatim au-
lae ecclesiastae, academicae professionis theologicae et
summi
optio
templi Stuttgardiae
datur,
pastoratus muneris
quae singula cum humeris meis gra-
sum deprecatus. lncum postremam functionem in Schiielinum et ipsum admodum reluctantem contulisset, ut ex prioribus duabus unam eligerem per
viora agnoscerem, humiliter stitit
tamen princeps,
et
sanctiorem senatum vehementer contendit. divit
defectu, meis,
Exau-
tamen querelas meas de ingenii corporisque et
cum
quod
in votis
unicum
erat,
mihi atque
clementiae singularis luculenta significa-
12*
â&#x20AC;&#x201D; 1639
180
Liber IV.
tione reliquit,
animumque suum
1630
Chr. Zellerum
in
collegam meum, quern suggesseram, convertit.
Jam-
cum
amici
que adeo doimmi ovans properabam, conscientiam
vellicant,
consulerem,
mihi
quam saueiarem,
aemulis meis risum facerem, imo
me*) animi
mollitie cederem.
arena, vel tantisper, et
et
dum larvam
plene
liberassem.
ut virium mea-
corpusculi in aulae ministerio
ad semestre pericultim facerem,
mea
interea vacaret
rus
cum bonae notae
ut qui
in
livori detraxissem,
Fecit profecto conscientiae angor, et
et
triumphum de
Consisterem potius
principem ab omni scrupulo
rum, ingenii juxta
(him
si
causam desererem,
ecclesiae
quidem sedes
si
eique curandae collega Zellesocio
adhiberetur,
aliquo
unus jam per triennium fidem atque con-
cordiam supra omnes priores mihi probasset,
ac
ne quid detrimenti ecclesia mea
tot
qui caveret,
sudoribus meis composita caperet, judicaretur,
post
mihi cederet, tnisit
et
a
me
idoneus
si
de mea debilitate constitisset,
in
aulae officio succederet.
condttionem indulgentissimus princeps,
quam
tusque nolle se mihi magis esse gravem, neficum,
librare
hanc provinciam
cum
Adtesta-
be-
viribus in
sequentem annum permisit, eo eventu, quem do-
minus providebit
diesque
docebit.
Res
privatae,
qua corporis valetudinem, qua fortunae munera saMinor filia Agnes Elisatis commode habuerunt. betha
ÂĽ
)
viro
Codd.:
honesto
mea
Joh.
Rielino
feliciter
nupsit
animi.
Digitized by
Vocatio Stuttgartiana. 7. Oct.
Fil.
Agnetis nuptiae.
Major alteram sobolein
tulit
1S1
Novemb.,
28.
nomen Mariae Barbarae ipse dedi, quibus Christus adspiret. Nec reticenda est civium quorundam meorum liberalitas, quod hoc communis calamitatis quadriennio mil!e plus minus cui ad
lustricuni
fontem
florenorum supra justum salarium contulerint, qui-
bus quingenti
circiter
accesserunt et rem
foris
fa-
miliarem accisam hand mediocriter refecerunt, cujus gratiam nulla aetas apud
me
delebit, et omnis mea Calamus mens hoc toto
familia habebit obnoxiam.
anno ad Babylonis salices suspensus haesit, nec commercio nisi cum Ludovico literario quidem Hohenfeldero sene languente, Sauberto, Schmidio, Meuderlino,
Glonero paucisque
Luca Schiccarto,
cum aliud nisi mutire et singultire non liceat, ubi armorum strepitus omnem huinanitatis sensum juxta atque usum obtundunt. Nunc
aliis
exercitus,
etiam Calvensis novendecennii
meae pars, atque tudine,
,
inter fortunae
reique familiaris
quo major vices,
incrementis,
vero christiani studii profectu, inter 80 n is collegas
maxime commoda exacta
Gratia vero, laus et gloria
Deo
aetatis
stata vale-
potissimum eccl. ordi-
est,
terminus.
triuni, sospitatori,
servatori et vindici esto.
Digitized by
1S2
LIBER ftUINTUS STUTGARDIAN A. t^Hutgardiam ergo atque
aulam, a quibus omni
in
vita abhorrui, infeliciter traductus, compositis
que
utcun-
societatis nostrae Christianae rebus, Felicis qui-
dem
die,
qui 14. Januarii, postquam 6. Calvae
valedixissem
,
tristis
quam
ecclesiae plus ratis
ut nebulas ferini
dici
)
nihil
quodam sensus homine quae
prius fuit,
quam
integerrimo theologo D. Nicolai a
gitantius sparsas dissiparem. instituta,
et
potest disjectis et deplo-
humeros submisi, ubi 182
meae
comparui, rebusque patriae
in
offusas, et hinc incoLiticula
certiorem,
cum hoc
arnica
ac aeternam opinor
amicitiam et innocentiae meae evidens lumen desiit,
Tobia Wagnero Esslingensi tiae
et
rectae conscientiae
ultra citraque
satagente,
antistite,
viro
magnae
pro conciliatione
cum quo
exinde arcdor
animorumque consensus coaluit. stem confessionis meae tabulam inserendam
necessitudo
quae
scien-
Teduxi,
sic habet.
Testor S. S. Triadem ejusque immaculatam spon-
sam ecclesiam Evangelico
-
Lutheranam
Christiana
Digitized by
Munus aulicum. Confessio
183
fidei.
fide, me Augustanae invariatae confessioFormula Concordiae declaratae assert|at|orem et jam per 25 annos praecouem publicum semper fuisse, esse, et juvaute sac. spir. porro futurum, e contra repudiare omnia ei adversa dogmata
Germana
et
nis,
abominari Papatus tyrannidem, Calvi-
et speciatim
nianorum supercilium,
Anabaptistarum hypocrisin,
Schwenckfeldii sycophantias,
Weigelii furorem et
Neo - Photinianorum praestigias. sae-Crucianam los
183
fabulam,
et
semper Ro~ fratercu-
Non deformandae
) fuisse insectatum.
quam rectissimam
gioni,
Risisse
curiositatis
et
reli-
unicam ad salutem sciam,
sed conformandae vitae Christianae, non bonis
lite-
earundemque ordinibus et ornamentis, sed revalescenti barbariei adversum tot annorum calami ris
impendium dedisse,
et calumniae
mam
omnia mea
et
ad hanc nor-
dicta scriptaque intelligi,
vel rejici etiam velle, qua in
fide,
corrigi,
studio et conatu
ut ad extremum usque spiritus superne animer, fovear et conserver,
Hoc ctus,
negotiolo, ut fidem de
toto pectore precari.
me
facerem, defun-
curam accinctus, jam
et in patriae
deprehendi, nihil
Jesum Christum
in limine
qui rebus restituendis admoti
minus quam
restitutas
velle
essent,
adeoque corru-
ptions maximam partem esse, utpote quibus ex hac tempestate screretur metereturque, et si quid ab ,84 damni accidisset, ex reliquiis nostris sarexilio )
ciendum videretur. Sed concredita erat, tae reperi,
ita
et
quibus religionis sumnia
supinae religionis et laxae vi-
ut a serio
Dei cultu morumque cen-
Digitized by
Liber V.
184
sura tanquam haeresi ot
factum
flagellis
abhorrerent.
Quo
ut aegre obtineretur blasphemiarum, pro-
est,
miscuae
1639-1642.
profanationis
libidinis,
dierum feriatarum,
variaeque dissolutionis ex belli contagio contractae interdictum, sic tamen, ne nos et malorum sedehi 185 ) obligaret, ubi luxui 186 ), commessationibus, rapinae, et nefandis cunctis sceleribus lex data
non
ut
est,
peccatum
optare,
fusionis giuin,
exemplum a
priraatibus firmatum.
irreiriissibile est,
ecclesiae
popelli
tabem,
modum
dissipationem
omnium
Unum
ingluviei et protransfu-
et
exitium misereri,
Dei, prudentum et posteritatis sensum et judicium
Una contra ad gratiam
revereri.
pecus,
servire
voluptatibus,
via,
deglubere
conscientiam,
sopire
oblivionem malorum inducere, quae omnia, ne prolixior sim, in haec rytbmica
lemmata
inclusi
Imperium crudum,
Regnum nudum,
Consilium mutum,
Satellitium brutum,
Curiae viscus,
Aulae discus,
Cleri tabes,
Fori labes,
Ordo
Sudor profusus,
confusus,
Fundi luxus,
Aridi fluxus,
Religio pulla,
Conscientia nulla,
Tristes lusus,
Noxii usus,
Columbae censura, Corvi usura, Mali precium, Boni snpplicium, Sunt nostrum exitium.
Meam
sortem vero
sic expressi:
Assiduus clamor,
Irritus labor,
Religionis luctus,
Aulae ructus,
Digitized by
Cynosura
Onus
Jugum
impar,
185
ecclesiastica.
dispar,
Stoinachus debilis,
Memoria
Panis defectus,
Frequens despectus,
Praecox senium,
Nausea rerum,
labilis,
Contagii periculum, Coeli desiderium
urgent meuni abrtum.
Ne
vero
agerem,
nihil
in aluinnorurn studti theo-
logici restitution em et subsidinm, cunctanttbus ipsis
Musagetis, totus incubui, qutbus in exemplum et spein patriae 5. Junii Gottlieb
filium
inserui 187 ).
Dehinc ut superesset post tantam vastitatem, quod ecclesiastarum mores vel fonnaret vel coerceret, re-
gulam ex rescriptis majorum, quam cynosuram oeconomiae ecclesiasticae appellare visum est, concinnatam publici juris feci, baud dubio in futurum usu, cum nos symmetriae Wiirtembergicae gnari
Nam
a mille quadraginta sex capitibus,
siae
dedicata
atq.
adhibita
ad 338 redacti sumus.
Cum
defecerint.
quae eccle-
apud nos erant, jam patria clade hoc quin-
quennio 518 varia peste absumpta sunt, (ut de tortus populi clade,
dam
fuit,
qui
345,237' 88 ) capitum quon-
conjecturam praeteream) quae mihi reccn-
senti plane horrori fuerunt,
praeceptores rorios 2,
cum
inter ea patronos 2,
competitors 11, concreditos 30, so-
3,
cognatos 9, affines 15, sodales 5, intimae
notae amicos 5 communioris 33 numerarem et orbitatem meam atque solitudinem deplorarem. Vix
*
,
quindecim ab omni aevo meo supersunt, quibuscum vitae fabula acta est, et amicitiae vestigia agnoscunt.
Sed
et hie
Martii
annus saevus mihi funeribus
Conrado Theodorico mag no
fuit,ablatis 22.
theologo, l89 )
Digitized by
Liber V.
186
1639-1642.
21. Sept. Johanue Harprechto, et 30. Febr.
1
90
)
Mat-
thaeo Hillero juris consultis nobilibus, hoc cognato
11 April. Jo. David Moe-
et commilitone, illo affine,
Decemb. Jo. Leporino medicis, 28 Maji Samuele Gerlachio compatre et affine nivei glingo affine, et 14.
pectoris, 18. April. Jo. Martino tis,
29
et
ecclesiastis
Andreae rectae men-
Zacharia Greinsio
April.
difficilioris anirai
posterioribus proximo
,
junctis, sed
et
8 Mart.
sanguine con-
Michaele Feselio agnato,
olim discipulo, et 16 Jun. Christophoro Lucio Cal-
vensium paedonomo, turn
foris
quem Saubertus
conciliaverat,
clesiae intento:
imo
morum
juvene,
filii
restituendae rei ec-
meo quondam
ipso
amoeni ingenii
Deramlero
Josepho
Sigismundo Evenio,
et
deliciolo
lacteorum
loco ex domestica consuetudine
dum ad me invisendum venit, cum incredibili meo desiderio 2. April, extincto. Aulam infra metum meum hac quidem rerum anmihi semper habito,
subito
gustia tractabiliorem expertus sum, nisi
dico
venationis
studio
quam
de hujus
verim, quos
abripiebatur,
qua immofaciliusque
curiae moribus corrigendis spera-
ilia
velut jus
suum mordicus
tenet,
prostitutos interdum, ridiculos et viris tarn gravi-
bus indignos.
De
aulae hospitibus illustrioribus quid
opus est dicere ? quos ipsa non minus quam stagna pisces habent.
Fuere autem,
si
quid ad rem, hu-
jus anni eminentiores Christianus Palatums,
Erne-
stus Jaegerndorfius, Wilhelm. Badensis, Marchiones, Zollerensis, Illustris
duo Ebersteinii
et Leostejuius comites.
gynaecei Susanna Palatina, Auna Wirtemb.
principes,
Anna Amelia
Freibergia Rheni,
Anna
Auie-
Digitized by
Tres Gratiae Wirtembergenses. lia
Stolbergi, Barbara Maria
187
Ebersteini,
Elisabeth a Leosteini comites,
et
Anna
turn Martis pulli pri-
mores: Mercius, Glenius, Golzius,
et sccundarii: Unquo gradarium equum dono accepi, Holzius aliique magno nuinero, in quos inquirerc non libuit, potius quid condimenti inter hos
gelter, Wolffius, a
strepitus
fuerit,
rum
Cujus
annotandum.
rium conversatio cum Antonia, Anna Joanna
prima-
facile
illustribus virginibus nostris et Sibilla,
Wirtemb. Gratia-
triade, pietatis, innocentiae et
concordiae raris-
omnem
fidem superante,
simo speculo
et
specimine
qualeque vidisse omni
cum
musicis
temporis quillitate,
sensu
et
vita
mea non memini. Hae
instruments
et
probatissimis
libris
suae sortis taedium fallerent, animi tran-
adversorum patientia
praeter
morum
et
voluntatum con-
amabilitatem
et facilitates,
saepe in aegritudine mea solatio, vel potius exprobrationi fuerunt, ut ad me post animi deliquia et fraeni morsus citius redierim. Cujus indicem 10.
trigeminum annulum honorarium omnibus
Oct
aliis illu-
stribus donariis contrahabendum accepi, jucundissi-
raae
conversationis et familiaritatis
turum.
Stetit turn aula praeter
tantum capitibus nobilioribus
Ludovico a Janowiz siliariis,
et Jo.
6 :
doco Henrico
a Lente
a Goelniz venationi
,
turn
fu-
personas 24
Jo. Jac. a Reischach,
Alberto a Welwart cou-
Ascanio a Borcken
principis, Johann. Baltas.
monumento
illustres
juventuti
quondam
Buochenavio domui, Jostabulo,
et
Jo.
Henrico
Ludovico Guth a Sulz
et
Ulrico Alberto a Geisberg gynaeceo praefectis, porro
Liber V.
188
1639-1642.
Benjamin a .Munchingen,
Frid.
Cro-
et Mauritio a
nek cnbiculariis, Philipp. Ludov. Schilling a Caustat structore, quibus
nuper accessit Henricus Wezelius
de Marsilia famulitio exemptus,
in
quo Georg. Wolf-
gang. Zorn a Plopsheim, Philippus Carolus ab Helnistadt,
ses
Magnus
a
Gemmingen,
ab Hoeffingen et
Jo.
Jo. Eberhardus Tnick-
Ludovicus
Sainctbange
Gynaeceum vero Barbara Maria coinite Ebersteinia, Theodora Stetenbergia nata Nervia persistant.
praefecta,
Dorothea Elisabeth ab Uttenhofen, Agatha
Margaretha a Ninem, Catharina Langmantlin
Maria Hallweilia absolvebatur.
billa
universum considerandis plura
et Si
quibus
In
in
pietatis, eruditionis,
prndentiae, experience, comitatis atque temperantiae
ornamenta commendanda, quam aulae inquina-
menta culpanda, hactenus deprehendi. Quae
acces-
soria hujus anni fuerint, paucis expediam, quoruoi
primariuni Wensii incorruptus amor, quo denuo
ad se lauto stipendio vocavit.
Principis
me
Ludovici
Friderici tenelli, 18. Jan. vita functi, exequiis
adftii
Mausoleum Wirtemb.princip. Morbi duo me exercuerunt 15. Febr.
22. Jan., postetiam24. introspexi.
et 27. Julii, sed breviores et tolerabiliores, difficilius
uxorem 2. Sept. ac cum trimestri mora. Ho duo fuerunt, unum in Moserianis, alteruni
spitia
principis aedibus, quas 8. Martii et 17. Sept. iinmigravi. 5.
Bis Esslingam exspatiatus
Aug. salutatum de
Hohenfelderum cum
vam
16. April.
me
sum
25. Febr.
et
optime meritum sen em Lud. luctantem,
semel Cal-
Johannem Schiibelium
a pietate et
delirio
Digitized by
Descriptio nulae Wiirttemb.
189
domi meae a Eundemque liberum ac-
ÂŤÂťruditione divitem, caetera egentem,
14 Marti i ad 11 Jimii
cessum Paulo
alui.
Jenischio
Christi nee ignoto nec
gnam jacturam
feci,
decoctione, turn
1
1
)
octogenario,
inutili, dedi.
cum ex
Christophori
salarii defectu,
ecclesiae
Facilitating
ma-
D em mien
quae mihi plus mille
florenorura exhauserunt. Amici novi pauciores contigerunt, ex quibus supra
mas Lansius
Wagnerum
indicavi.
Tho-
reconciliari visus est 26. Julii, niajoris
quam
alii habendus, si perstiterit. Ecquod operae precium hoc tolo anno fecerim, sane non memini, nisi quod Calvae meae omni studio et fide qua po-
tui
intercedendo
et
communicando
Quod cum
adfui.
liberius in secreto principis consilio 20. Febr. face-
rem, animos plurimum a
et fid
em
gratia
me
alienos reddidi,
quam praedam spe conceptam
nescio
datam poscere confidentius viderer. Adeo
omnis
fert, sita
quod
intervertere
obsequio, jure an injuria, non re-
in
est, cui
obligare conscientiam, aut excidere
necessum. Natalibus principis Christian! Eberhardi co-
ram adfui30.Nov.primumque plausum
munus 60
cujus gratia
flor.
et
votum
dedi,
alumnis Tubingensibus
me non poenitet quod cum promovere bona minus
Si quicquam superest, cujus
tuli.
et piget, id
Hcnerit,
esto,
mala cum collega conjunctissimo Schiielino
impeditum omni nisu
et
contentione iverim; caetera
ad Titi dicterium allusione facile dixerim
num
:
amici an-
perdidi.
Quadragesimus a seculo decimo sexto annus, qua corpus, fastidio
plenus
scalaris
qua animum vexationibus
fuit, initio
a febri tcrtiana facto,
et
quae
Liber V.
190
me
exequiis illustriss. Julii Friderici Wiir-
in ipsis
cum
tembergici, lis
qualis
,
1639- 1B42
eijusta facerem, corripuit 18.Apri-
jam a 28. Januarii conjugem
exercuerat,
ad 15. Martii propemodum neci dederat.
et
abigendae uterque
cum
familia
dulas Thainacenses adivimus,
Cui
Calvam indeque et
aci-
beneficio
divino
domo 28. Apr., Eodem munere
saluberrimas experti sumus. Egressus reus 3. Junii
voti
domum
redii.
paulo post revaluit Gottlieb ex maligna tabe, quam in stipendii Tubingensis convictu contraxit, qui post-
hac
mecum
vixit,
cmia prima
et ecclesiasticae functionis tyro-
fecit 2.
Aug.
in
92
Heslaco 1
vicino
).
Post nobili pueritiae Reischachianae prolis praeceptor admotus, 10 Aug. in ipsius convictum
Dum
Calvae essem, antiquum
tionis recruduit, irritatoribus
illud ulcus
Andlero
et
transiit.
aemula-
Hesso,
illo
praefecto, hoc actuario, verius utroque urbis peste
nocentissima,
quod utut parum noxae
luptatem tameft,
quam ex
dederit, vo-
revisione ecclesiae mihi
amantissimae animo praeceperam, amarulentam fecit
Andlerus etiam sumptus curandae valetudini meae a principe concessos nequitia sua intervertit.
Domum
reversum acerbior contentio excepit. Theologaster
quidam A. F. 1
3
)
petulantius et insolentius
quam
dignitate in acidulis Thainacensibus egerat
bonis omnibus ac mihi displicuisset
sim male in
iaudiret,
visum
est
me potissimum impetum
jactantiae et bilis plena ad
juriarum reum
agit.
homini
et
pro
Cum
ob id
id
pas-
effronti et efireni
facere. Invectiva itaque
me
Nec hoc
14. August, data,
satiatus
in-
pro suggestn
Digitized by
Inimioorum insidiae in
me
et
191
collegam Schiielinum debacchari ausus, in
conviviis etiam et circulis inter suae farinae socios
contumeliosus criminationum
modum
Qua de
4
re
cum apud synodum
)
nullum
fecit.
theologicam 7. Sept.
infidorum fratrum nostro-
literque questi essemus,
rum
1
lubricitate et factionis
Epicureae collu-
illius
sione effectum est, ne poenas impudentium facino-
rum
meritissimas daret et veniam a nobis impetra-
ret.
Quod
'
suam
ipse victoriam
dentius adhuc in
me
interpretatus,
Wagnerum
et D.
impu-
exarsit,
quos
Weigelianismi et sycophantias insimulavit, sed ob id increpitus dira sua mendacia 22. Sept. resorbuit, testatus tota actione tis
virum loquentiae multae, pieta-
toga sacra,
nullius,
mente profanum,
perfrictae, oris putidissimi, secta
frontis
Epicureum, opere
rei summopere formidandum. Magna pars anni molestissima hac contentione
simoniacum, ecclesiasticae
acta est, cujus materiam scire posteritatis interest.
Fuere, quorum pars ego, qui choreas insolentes, profusissimumque
commessationes
frequentes
stium luxum in
patriae excidio et
ve-
incolarum hinc
inde angustiis maximis intempestiva et legibus co-
ercenda judicarent.
Alii
non
1
tarn
toleranda et in
solatium miseris dan da, quam, quasi religione tenerentur, stabilienda, ipsis
majoribus
et
interdicto
etiam diebus solennibus
concedenda contendernnt,
quicquid etiam coelum prodigio, 14. Maji, terra elu-
vione 28. Junii, partus etiam monstrosissimi Winne-
dae tur.
4.
Septemb.
et
mali
Caput horum se Vulcanus
nobis
fecit,
minaren-
ipse
quidem
4
Digitized by
1639-
Liber V.
192
claudus, sed cui procacissima
tes,
tuni
nobis
Fauni
spiritus laxitati carnis
tis
et capri
iis,
ubi mica verae pieta-
tant-um
conscientiam
abest his
cesserint,
delinimentis
His nempe conductoribus
soporare est necessuni. exitii
mox
cuin angustiae
nee quicquam opponerentur.
superesse credebatur,
barathrum
qui
petulci,
faciebant,
etiam ab
si mi us
quibus facinorosam
in
saltatrix, docta
et Priapi sacerdotes alii, vitulan-
tauri pingues
pugnam ambiguam
Explosi
Venus
caput praemium auferre; hunc se-
aliud Johannis cuti Satyri,
1642.
Interea nihil
properatur.
est
omissum, quod vel ad formandas vel sublevandas, aut reforuiandas res ecclesiae faceret, cui fini syno-
dus jam per sexennium intermissa magno nisu impetrata,
quae coepit 26. Aug. erectis animis,
que
dejectis 11. Sept. et in
cet
in
Paulo
dolore
capitis
ante
cum
spongiam
medicina
princeps
desiit-
incidit, scili-
pedibus
adhibita.
manum
male consultus
bonis ecclesiasticis sub novalium nomine injiceret, intercessit consistorium cipis colloquio,
,
et petito
ad
6. Julii prin-
quo cum conscientiae periculo
et
Dei anathemate haec res conjuncta, ac quam a principum antecessorum sancitis, testamentis ac publicis protestationibus
aliena
esset,
prolixe ostendit,
quae perbenigne princeps respondit, testatus:
quaquam hoc siliarii
fraudi ecclesiae fore,
secretiores
lingua
sublesta fide confirmarunt.
factiosi,
ad ne-
quod idem coninertes
opera,
Artibus tamen curiae
et
harpyiarum ingluvic effectum, ut vix dimidia pars praedae, quasi
dono
et gratia,
ad ecclesiam
redierit,
Digitized by
Cura
rei ecclesiasticae sustinendae.
unde ea secuta
est
193
redituum sacroruui angustia, ut
per universum Wiirtembergiae agrum non praeter
sesquimenstruum stipendiuni suppetierit,
quibus
nisi
vel stipe aliena, vel agricolatione sua paulo liberacura interim equisonibus, ludio-
lius vivere licuit,
nibus,
unde
Julii interpellaremus,
theologus de
alendo
et
ministerio
facti;
aliis,
re
cum
Melchior Nico-
publicam contulisset, bilem movimus struments, ludibrium
genus
id
Qua de
luxuriarentur, abunde esset.
iterum 26. lai
venatoribus et
gulonibus,
dissertationem iniquitatis in-
sed nec hoc absterriti,
importunis precibus et verbi divini minis obtinui-
mus, ut communi omnium curiae ordinum sublevandi ministerii et restituendi
quae
inirentur,
12. articulis
collatio
cum
ad
principi,
rationes
illnstris stipendii
9. et 14.
Nov.
instituta,
turn provincialibus ordi-
nibus comitia agentibus, expeditam profecto et
gratam sustinendae
quae
tavit,
gionum
in
rei ecclesiasticae
speciem accepta, sed
Deo
viam suppedi-
mox
hybernis ingruentibus eversa,
trium le-
baud dubio
solutae fidei tacita voluptate praedones Christi perfudit,
nobis vero heu quantum nisus,
taedii
quantum, sed
riit,
laboris
et
et spei ac pollicitationum pe-
ac inprimis pacis Ratisbonae reducendae fama
quod ad tribunal Christi referimus. Caeparum rei ecclesiasticae est consultum, contu-
evanuit,
tera
macious
factis
ipsis
tibus,
quasi inopia
culum
solveret.
rnachinis
pseudo-ministris et lascivien-
omne
honestatis et decori vin-
Wagnero, ut Anti-Besoldum
impeditum eniteretur,
obstetricatus
13
variis
sum.
Liber V.
194
Qua eadem ope nunc
1639-1642.
parturit Nicolai
malleum
quam
trepide adinittat politica ratio
lani veritatis professionem.
heroes
tuque
coufessores,
O
virtus
9& )
Credi non
perfringenteni vitreum speculum vanitatis.
potest,
1
mascu-
germana, o princeps
Christophore
quondam noster, quantum a nobis recessistis! Addamnuncaliquaannihujus delinimenta. Neptes Dei dono ex utraque filia accepi, Annam Mariam 1. Apr. et Mariam Elisabetham 25.Maji, quas eidem 23. et 9. Junii non invitus reddidi. Lud. Hohenfeld. senem pendentis valetudinis invisi 7. Jan. et 5. Aug. Augustum Luneburg. principem propiEsslingae. tium, Wensium et Mockelium beneficos sum expertus. Saubertus, Schmidius, Heinhofer, Meuderlinus, Freinsheimius
,
Glonerus
et
Reinhardus dul-
cibus alloquiis solatio et recreationi fuerunt
Novi
amici accesserunt Poemerus*) et Laz. HaUerus patricii
Norici, rarissimae eruditionis, pietatis et mo-
destiae viri,
Berchelmannus Theodori theologi
ad paternas virtutes assurgens innotuit. cissimoruni, sed instar
quocum
multorum Mat. Berneggerus,
34. annis arcta necessitudo
rei literariae
damno diem
obiit.
nisi
quod maximae
spei
fuit, 5.
Febr. 1
â&#x20AC;˘)
Bidembachius 197 )
idem ex veteribus amicis 16. Julii fortuna nihil animo mutatus. Aula tulit,
filius
Unus ami-
in lauta
revisit,
nihil
memorabile
puerum principem
Christ. Eberhard. 12. Jan. renatum, 23, Martii dena-
tum, sequenti 30. extulimus , *)
quern
felix
natalis
Cod. A. et B.: Joannes Abrahamus Poemerus.
Digitized by
Praediolum paratur.
195
Eberhardi 12. Dec. supplevit, quern
fratris principis
Christus sibi 1. Jan. insertum diu Accessit
ministerio
magna
virtutis
sospitem
velit.
dudum probatae
expectatione Jo. Caspar Lerchenfelderus Napurgius,
camerae buit
Hospites ha-
quaesturae praefectus.
sive
Wilh. Badens. Marchionem, Leuchtenberg Land-
grav.
cum
conjuge Helfensteinia comite, principem
Wurtemb. viduam cum illustri utriusque sexus prole, Jacobum Rappolst. dynastam, ejusque conjugem herae nostrae sororem, praeter inferioris sortis alios. Res familiaris suspenso diu tandemque acciso stipendio ad incitas prope acta Holsatam
est,
Julii
paucissimis munusculis,
cipis
poculum
jaspis
affabre
et trium
quibus herae prin-
e
Wirtembergiae Gratiarum eminent,
sculpta,
Frid,
furcillata.
Casimirus Canofzgius vir nobilis testudinem ebur-
neam dono dedit, ob id non praetereundus. Pueros tamen in herbam rei literariae domi alui Erhardum Machtolphum a 3 Febr.^ Johannem Ergezingerum a 24. Oct., et Frideric. Hellerum a 2. Decemb. ilium ;
qaidem paternae amicitiae intuitu precio. adfiii.
Amicis ope, pauperibus
Addam
denique,
quod
gratis,
hos tenui
quoad
stipe,
licuit,
vel Democrito splenem,
Heraclyto lacrymas, vel Momo bilem moveat. Praedium l9S ) emi, cui nomen Kiirchpachium , e
vel
patriae ruinis in
spem
potius renasciturae salutis,
quam praesenti ullo usu 137 pascui agri, jugerum una cum mario
280
Sebastiano
cum
villa et
florenis praesentibus.
Hornmoldo
l
")
cerealis
gemino po-
Fuit id
Bietigheimii
13*
turn
quondam praefecto,
quo
<le
1639-1642.
Liber V.
196
denda,
principe
1534 2 00 ) ab ouini
fama Andreana a
in
a
fol.
Christoph.
in
26 usque 35 vifeudum datum
17. Febr., postea princ. Friderici beneficio
civili
onere ethomagio ipso liberatuin 1604
2. Jan., aliquot florenoruin inillibus
pridem aestima-
Desipuerim, nec ne, posteritas
tum.
cum*) Jeremia de videri
gustissimis
patria
nolui.
Schneuberus Roetelensis,
Annum
Sane
dicat.
rebus an-
desperasse,
Tobias
claudat
homo utramque
militiam
quod passim obarabulans cordate facit, poenitentiam et pacem nostris inclamavit, aestimaexpertus, qui
tione an miseratione dignior
Angustas principis
domi
res
in incerto relicto.
sit,
ampliores
Luneburgici munificentia,
fecit
qui
Augusti
cum
cle-
manu eleganter scriaddidit prorsus consolatus, munus esset ptis me imperialium, qui cum Wenillustre ducentorum mentissimis aliquot
sianis
literis
centum conjunct!
cujus memoria
cum
sancta esse debet.
sum hoc xit,
sua
2. Junii
mihi numerati sunt,
Hum meis posthac sacroMe sane jam alieuo aere oppresmihi,
adeo
coelitus conciliatum beneficium
ut veluti tenebris hactenus obsitus,
rem lucem jam iterum
reviserim.
ere-
liberalio-
Praecessit strena
principis herae scyphus argenteus elegantis formae,
Gratiarum cymiliae, secutaque a
et trium illustrium ....
Rosa tribuno aureus nummus Lusitanus, quae**)
labascentem
*)
domum
Cod. A. et B.
") Cod.
:
utcunque sustinuere. Nec enim
cum Jeremia
cap. 32,
v. 43.
A. et B.: dona, quae,
Digitized by
Augusti Brunsvicensis dementia.
197
a salario hoc toto triennio quicquam opis sufficients erat, quod centenos florenos et quadragenos vix excesserat, non unius oboli accidentaria liberalitate suffultum, id quod vix alibi fidem inveniat, tantillo precio tantos ac prope immensos labores fuisse locatos. Non minus tamen aedes meae quasi publicum hospitium ambientium, negotiantiura, solicitantium exspectantiumque clientum fuere, quibus
meorum humanitas plurimum cum in sublevando illustri sti-
fovendis generorum Interea
contulit.
pendio, turn alendo fatiscente ministerio plurimum est atque strenue laboratum eo eventu, ut collecta
omnem ducatum
per
victui,
2500
3000
stipe
alumnorum connumero cir3000 fl, alio, ut sofl.
egestati ministrorum, qui
citer
600
let,
abierint.
fuere, cesserint,
alii
Imperatutn tamen agricolis est, ut
fundos jam ubique sylvescentes et publicos,
quique loco, pastori certo numero lerent,
nus
quod nonnullis bene
solitudinis et jun|ti|ceti
Majoris vero contentionis
simonia bacchante
vertit, scilicet
ubi mi-
expublica clade factum*
fuit,
quod
ecclesiamque
stante, turn facinorosis
suo
et ratione co-
aliquoties
cum ambitu
cum infe-
haud paucis obtrudepdis ma-
culante, acriter atque singulari duello 25. Maji et 6.
Augusti
fuit
ut
jam
dentia, dis
confligendum , cujus
esset locus,
verteretur.
fuit
impu-
bonis innocentia ipsa in culpam
Quibus arcendis quid obtinuerim, non
ausim pronunciare, cum etiamnum deliteat,
ea
vix nisi nihili hominibus atque cru-
in
prima quaque occasione, Apap
herba anguis
20
) annitente
Digitized by
1639-1642.
Liber V.
198
Me
et sufflaminante, vires resumptura.
tamen sole-
tur recte facti conscientia, ipse vero ringatur lupus,
quam animo praecepe-
qui saepe ab ovilibus secus rat, est abactus.
Atque
anni major pars peracta,
sic
geminato propemodum muneris onere, collega Heerbrando 20 *) vel aegrotante, vel principem herum con-
cum
sectante,
mihi saluber fuerit, nec valetudinem,
a 16. Martii ad finem ejus, qua pedem dexte-
nisi
amicis tamen meis noxius
rum,
afflixerit;
mum
Ludovico Janowizio virtute sanctioris
bili,
bonae
et
fuit,
pri-
natalibus no-
nostri senatus primario,
qui Ratis-
Germaniae amnistiae
in comitiis, quibus toti
larva impositum*) est, legatus diem obiit 31. Maji
magno nostro damno, ut qui patrii juris consultissimus rectique custos integerrimus, rebus nostris restituendis unice obversabatur mihi per triginta am,
plius annos amicus invariabilis. nii
Noribergae Susanna
radi Baieri patricii Norici
prior,
et
4.
ilia
Secutae sunt 8. Ju-
Aug* Belleria Con-
conjunx, haec socrus
ob conjunctissimi mihi in Christo
amici probatissimi luctum dolendae.
fratris
et
Turn omnium
acerbissimo et insanabili vulnere Wensii Luneburgici,
Wjlhelmus
Wensius
ille
Wensius, heu quondam mens,
nobilitatis unio,
jam ab anno 1612
fidissi-
mus Achates, toties in hac rapsodia mea nec unquam nisi honorifice nominatus, 4. Augusti durissi-
mo
mortis
contritus,
genere
suis
in
aedibus
molari
rota
de quo sive ingenti dolore praepeditus,
*) Cod. A. et B.
:
larva imposita est.
Digitized by
Doctoratus occasio.
Obitus Wensii.
sive
quod
199
solenni parentatione virtutes viri incom-
parabiles exequi in animum induxi, plura hie addere
At nunc actus mihi referendus est rejectus, nunc demum vero hac
supersedeo.
jam diu animo meo aetatis
et
virium juxta atque ingenii inclinatione,
praepostere utique,
sed tamen amicarum rationum
Veni Tubingam
persuasione susceptus.
pupillorum sororis Reginae
9.
Aug., ut
tutorum perfidia
reculis
Hie Melchior Nicolai acade-
eversis succurrerem.
miae procancellarius, theologus qua calami vigore, qua vitae innocentia e paucis, nihil tale cogitantem adoritur, et ut ultro oblatum doctoris theologi no-
men
assumerem, adductis
in
medium
rationibus, con-
mecum ipse hac de re domi Quod cum in utramque partem libra-
tendit, obtinuitque ut
deliberarem*
rem, tandem
nem
sic statui, nihil fore
bestiam*
0 8
),
me
quae
ad jugulandam
effre-
superiore anno sub aliena
suum per complices non noxam disseminasset praesentius, quam so-
pelle impetiisset virusque citra
,
lenni hoc testimonio innocentiam
orbi christiano probare.
et
orthodoxiam
Cui cum principis etiam
heri faciilimus consensus et amicorum stimuli accessissent literisque suis D. Nicolai denuo animasset,
dedi victas manus,
alienum de
me
ac
propemodum pudens
judicium admisi.
Placet vero
et
Nicolai ipsius literas, et ineas, quibus honorandis
meis collegis
consilii
mei rationes bona
municavi , inserere, quae
Admodum
reverende
et frater in Christo
illae sic
fide
com-
habent
et praeclarissime vir,
amice
honorande!
Digitized by
Uber
200
v 1639-1642. -
quam
Nihil jnagis in votis habeo,
nos actum
inter
re
cum
que sis
sic
meo D.
collega
Joh. Ulric. Pregizero, uter-
consensimus, quia sexagesimum
imminet, e re publica fore,
mors
et valentibus nobis aliqui
decorarentur
quod verbis Egi ea de
ut
comprobetur.
re
est,
annum egressi
viventibus
summo Doctoratus honore
qui nobis fato functis vel succedere,
,
vel alios successuros
eodem honore ornare possent.
Tibi quern praeferamus, aut aequiparemus, neininem habemus. Deum rogamus uterque, ut de *) 1
avo tuo D. Jacobo Andreae, praepos. et cancellario quondam nostro Tubingensi, viro de ecclesia et schola nostra praeclare merito, autoritate et fructu
non minorem
in ecclesiam redundaturo, te
commendamus,
nostris
salutem plurimam
et
collegis tuis,
faciat,
nostris verbis nuuciari
meo musaeo
cui
fratribus
cupi-
pridie Bartholomaei,
mus. Dabam in anno 1641. V, R. D. addictissimus
procancellarius.
Melchior Nicolai D.
Meae vero ad Schiielinum S. P. C. viri,
Willi.
Heerbrandum
et Jo. Joach.
ita:
Admodum
fautores
reverendi et praeclarissimi
honoratissimi
et
in
Christo
nostro
fratres amantissimi.
Si quis forte miretur,
quid
mentem veChristi munerum
raihi in
annorum ac in ecclesia quod florente aetate et facultatibus integris praetermisissem nunc demum Doctoratus in theo-
nerit,
ut
satur,
,
*) Cod. B. et a.;
Te avo
tuo.
Digitized by
Doctoratus progressio, excusatio.
201
logia titulum assumendura putarim; ejus ratiouibus,
aut etiam reprehensioni minime refragabor.
Nam
meis undique accisis, nee honorum acces-
rebus
sione ulla mihi sive optanda sive exspectanda, unius tituli
auctuarium, paulo post terra sepeliendum
citari,
quam boni
potius
negligentis
indicium appellari posse baud
Etsi
diffiteor.
meum
quibusdam rationibus institutum hoc
li-
patrisfamilias
enim
illustris-
simo principi hero nostro quasi approbasse videor,
non tamen dissimulo, posse que majorem culpam mihi labascentem
Quid
ret?
meam
ris
nedum
Quid enim
nomen fati,
furcilla-
quod
tot
plebejas evertit, ac etiam-
contra omnes ordines impetu grassatur, doctoobniteretur?
larva
nec
tale
Quod
etiam
cum per
non
ambienti,
quid cogitanti oblata sponte haec dignatio
amori potius quam judicio
est,
res
familiam inane
violentiae infelicis patriae
illustres familias,
num
eas facile refelli adeoimputari.
tribui potest;
cui
effoetum ingenium et dejectas corporis vi-
minime respondeam, evidentiore, quam unquam a me factum est, ab hoc onere ratione excusari
alias
potuissem,
cum
a scopo suo Tubingenses theologi,
qui senio suo suppedaneos merito et prudenter quae-
runt, in meae personae delectu plurimum aberrarint.
Caeterum
alia
admodum reverendi ratio, quam foris premo,
mihi est,
et coiyunctissimi collegae,
apud vos vero, quod per fidem fraternam debeo, ingenue depromo. Meministis, quae heu mala bestia potiorem vitae studiorumque meorum partem insectata
sit,
quam
virtutis et fortunae
comitem nut
y Digitized by
1639-1642.
Liber V.
202
umbram
dicunt,
livido ore,
diu est,
nempe
cum me
instar alata est,
virnlento corde,
jam
exercet, nec quia vespertilionis
uno loco
sed calumnias
consistit,
Cui
suas procul disseminat. integritatem,
Ea
invidia.
lingua manibusque uncinatis
trifida
licet
quam muneris per
non tam vitae
triginta circiter
an-
nos publice et conspicue in ecclesia exerciti fidem,
minus pedo meo creditorum collegarum testimonium dudum opposuissem, non tamen evitavi, quin, cum ab ill. principe nostro ad turn octoginta plus
restaurandas res ecclesiae dejectas vobis sociandus
forem, sequioris
me
de religione nostra orthodoxa
cum
sensus reum adeo detulerit, ut vel
non confessione,
culpae
si
certe suspicione mihi recedere, vel
mea
molestissima hac statione, a qua omni vita horrui, subsistere invitissimo necesse
fuerit.
ab-
Quern
violentum ictum postquam animi juxta et corporis praesentia sic satis excussi fidemque meam vobis potissimum, reverendi fratres, approbavi, quis alius, quern minime
omnium hoc
scitis ipsi,
decebat, mihi
a fanaticismi exprobratione infamiam fabricarit, quam contumeliam , utut in herba suffocatam, ego sic accepi,
ut ab eo tempore publicum aliquod et so-
lenne innocentiae meae specimen edendum funusque meum integerrimorum theologorum elogio coronan-
dum
in
animum induxerim.
Cui
rei
peragendae
quern alium locum nisi Tubingam, aliam scenam, nisi auditorium theologicum, religionis nempe nostrae sacrarium eligerem,
profecto
non
habui.
Ibi
quam macum materno
intervalla fidem,
enitn per 13 annorum jorum opera et celebri fama sancitam
Digitized by
Honores
doct. aegre, sed consulto suscepti.
suxeram, bonis
lacte
203
Osiandrum,
lachium,
Hie
literis et artibus firmavi.
praeceptores meos sanotae memoriae heroas:
Hafenrefferum
Ger-
Sigwartum,
,
Schaefferum, quos vel paterno affectu, vel domestica
propensissimos habui,
familiaritate
adeoque cineres de sincera
et inviolabili
consensu sancte protestari
et
calumniam,
si
audivi,
Ad quorum
bavi et imitandos mihi proposui.
et
tius
me
fide
animus meus ad amicissimam pro-
aliquid
theologi,
in-
theologicae liberalitatem, to-
facultatis
universitatis
fateor
mea
jugulare effrenem
cancellarii Tubingensis probatae fidei
vitationem,
appropulpita
applausum non aegre consensit,
humani passum
vos (quibus interna
culpam apud
et
mea vulnera nota
sunt) teme-
deprecor, paratus,
vestra
ritatis
vel ambitionis
etiam
approbatione hoc supremo bonae meae fa-
mae contra obtrectatores curandae functus,
mutuae stri
nunquam majore animi certitudine,
bonorum malorumve
officio fuero de-
fiducia et strictiore
caritatis devinctione, turn
me
in
si
amoris etiam ve-
communibus
studiis, actibus,
participation!
adesse,
quos
Christus ipse dirigat , sospitet et beet, cui vos, ad-
modum
reverendi fratres, seriis precibus commendo.
V. Eid. Sept *) A. 1641.
RR. VV. DD. omni ob-
servantia et fraterno officio addictissimus
Job. Valen
:
Andreae.
Rebus ergo ad hunc modum constitutis, cum bono Deo 20. Sept. Tubingam redii, officioque ex legibus academiae defunctus* 04 ), sermonem ad concionem *)
Vide quae notae 204 sunt
inserta.
* Digitized by
Liber
204
v
-
1639-1642.
publicam de gratitudine Deo rebus etiam hisce afhabui 26. Sept., posteraque solenni
flictissimis debita
inauguration, in
illustri
domus Wirteinb.
aulae, curiae, patriae et academiae
et ampl.
ordinum contuitu
applausu, orthodoxae Lutheranae religionis theologi nomen non jam primum, sed evidentius jurata et
contestatum assumsi, simulque, quid me in resed parura religiose ligionis nostrae integerrimae
fide
,
jam dudum torsisset atque etiamnum exerceret, palam sum professus. Qua de re 0 omni actus ipse doctoreus publico judicio* *) expoSumptus feci 100 circiter imperiasitus loquatur.
custoditae lapsu
lium ex Augusta
ilia
manu 206 ),
lerunt principum, dynastarum
quibus vicem retu-
et civitatis Calvensis
honoraria, ut honoris strepitum
aliis
oneris partes aequo animo servem,
debeam,
aliis
judicii
bertatem juxta bonis malisve libens relinquam steritati
vero bonae
fidei
mihi
,
li-
po-
recitatione inexspectatae
Fortuita hujos hiyus rei gestae rationem reddam. Eberhardi quarto principis auspicatus anni fuerunt, geniti
domicelli sacer natalis Calendis Januarii so-
lennis , qui secuto ad 24. Febr. funere et exequiis Cal. Martii brevioris gaudii vidi praeter
fuit.
Hospites in aula
minores regis Daniae legatum 20.
Apr.,
ducem famosum 4. Maji, Albertum Onoldinum principem cum HeinMarch. Brandeb. Frid. filia sponsalia facientem Lud. rica Wurtemb.
Hasium
exerc.
11. Nov., comitem Loewensteinium, barones Rupis-
Spoletanum, Moersburgios, Welzium et Geizigkofferum, de quo postremo mox plura dicenda venient
Digitized by
Inauguratio.
Nepos primus.
Perexigua hujus anni recreanienta
205
fuerunt, mole-
stiae ininiuierae, una alteraque expatiatione
animum
serenavi, cum Esslingae generos. Hohenfelderum se-
nem
inviserem l.Sept., ct praedium
bachium, quod Bietingae proximum coram intuerer sane quam bellonae
matum.
Ex
auspicatis fuit nepotis
meum est,
Kirch-
25. Aug.
injuria defor-
ex
filia
Agnete
Elisabetha, mihi cognominis natalis 4, Aug., et neptis
Mariae Barbarae nio nostro in crae
festivitas,
deliciis
et literariae
domi
quae per trimestre se-
Ecquid in
fuit.
rei sa-
subsidium libellorum contulerim,
proximum annum, ubi lucem videbunt, referetur. Sub anni finem Ferdinandus, Zachariae Geizigkofferi 207 ) illius, qui magna virtute fortunam ad immensos honorum et opum gradus sibi propitiam fecit, filius et felicitatis haeres nostris rebus omnibus cum summo imperio praefectus est; gratis,
in
ut ad populum spargebatur, nobis consulturus, sed
quo
carius
bantur.
nihil
constiturum,
nasutiores
18. Nov. ab ipso principe solenni inaugu-
ratione Proprinceps pronunciatus. scio
augura-
quo omine
siliarios,
egit,
Hoc primum necum con-
ut mensa principis
turn ecclesiastas ac veteres
quosque fidos
ministros excluderet, in speciem ut contractius et parcius, re
tamen vera
licentiosius, remotis arbitris,
quod ab eo tempore luxus et commessationes in nervum erumperent. Post ordinum provincialium comitia indicta, quae ab 8. Decemb. ad 24. usque Febr. sequentis durarunt, magno rerum emendandarum hiatu, exiguo, si stipem in ecclesiae
viveretur,
Digitized by
Liber V.
206
1639-1642.
ob pacis jam expecta-
ministros collatam excipias,
tae suspensioneni et bellonae contra coDtinuatam vo-
onere in provinciales non
raginein profectu, culo.
levi-
Crevit interea Proprincipis dominatus, qui
legum, jurium, itnmunitatuni, consuetudinum pacto-
rumque in sacra est,
pariter et profaua cuncta instar factus
ringentibus,
quorum
admissus,
facilitate esset
mordentibus frenum, quos pridem suinmi natales aut
amplae fortunae, aut paulo ante pares prope dignitates
Mihi quadra
a servitute exemerant.
mea
vi-
vere et ab aulae ministerio Hberari, lautitiarum negligenti, et servilis officii impatienti,
plane optatum
accidit 11. Nov., ut qui id temporis,
quod aula de-
pavisset,
magis seria et ecclesiae proficua con-
in
vertendum judicavi. Augustum
annum Augusti
principis
si
dicam succedaneum
BRUNSV.
et
Luneburg. du-
cis munificentia et propensione, rectissime dixero,
Praecesserunt ea
cui is etiam totus dedicatus esto.
cum
illustres
ab aula nostra strenae
3. Jan., turn or-
dinum prov. munus* 08 ) ob inauguralia mea 28. Jan. et Chanofzgii humanitas.
tur subsidia rei christianae
et literariae
stam Genii
209
illustris trigemini
noxio animo meo dedicanda,
)
inscripta,
Interea paraban-
ad augu-
aram grato
ad quae
ille
et ob-
majore
etiam magnificentia 10. Maji 300 imperialibus re-
sponds, sua tate
munus
scilicet
metitus,
capsam scriptoriam
magnitndine, non
affabre
gust. Vind. fieri volui; fecit,
nisi etiam
in
mea
exili-
meos monumentum factam magno pretio Au-
cujus ad
nec hoc quidem
sibi satis-
sanctions consilii sui partem
Digitized by
1
Rei
Vox
cbriat. tubsidia.
libera.
207
ascisceret die Michaele sacro 29. Septemb. stipendio
annuo 400 imperialium constituto, quo totum me suum, quantum res patriae meae sinerent, faceret, profecto habet, id quod ingenue et sancta fide
uti
Exigui sane et jucundissimi laboris ma-
profiteor.
ximum stri
animo
pangit lido
pretium,
2
,
°),
jam
quae in rem ecclesiae
sc. ut
illu-
jndicio exacto et solertia incredibili ipse
ego
facto
lapillo
meo exiguo approbarem. Va-
dominate 2
1
) novo,
Simon etiam vana
spe altius emergendi brachium hoc amplexus, genu flectit
cum
simulque ecclesiae jura proditor perdidit,
quo idibus Martiis acerba mihi altercatio indicium
Vox
libera emissa et
cujus
fuit,
apud Aug. principem
Ab
eo
tamen tempore labascere res ecclesiae nostrae
et
deposita, fidei
meae testamentum
supererit.
retro verti, unius quippe arbitrio sine regula et resubjectae, sed nec ab aliis ordinibus matemperatum ; nam cum nescio quis tenebrio fa-
ligione gis
moso libello, sed obsignate, novam rerum nostrarum faciem perstrinxisse ferretur, magna contumelia in omnes cujuscunque honoris, conditionis et famae viros inquisitum est, majore arrogantiae an incogitantiae
argumento,
cum de
libellis
occlusis
nemo
pronunckre posset, nedum veUet. Mihi sub Aprilis initium, ut pastorali Calvae
me tic
muneri hucusque suspensae renuaciarem, injunctum est 212 illuc ergo me contuli et 17. Apr. cum gregi );
meo post 21 ledixi, turn
custodiae
annum mutuis
lacrymis va-
successorem pastorem jam probatae
fidei
Christophorum Zellerum inauguravi, praesente prin-
Digitized by
1639-1642.
laber V.
208 cipe Eberhardo
hero
plurimum favente, a quo sed quae
et
lautia ultro citroque data et accepta sunt,
res vitio
mihi a Proprincipe versa
Simone
supparasitante
est,
exprobrata
et
et ecclesiae
navem, quae
una paulo post demergatur, perforante. Interea AJbertus Onoldinus Marchio principum deliciae spon-
sam
2
lis et
1
morae taedium, dura nostri acidu-
) invisit, ut
thermis valetudinem curant,
fall ere t;
cum quo
conferre ejusdemque mirara humanitatem experiri da-
tum
est,
cum
alias,
turn 5. Junii potissinium,
abstineo, quin ex ore ratione repetam,
suorum
et constanti
nec
asseve-
omni naevo insigniore vacare hunc
principem, quod contrariis juxta se positis stupo-
rem quasi nobis virtutis
certe admirationem tantae
intulit,
Sed
merito excitavit.
et
hoc
interstitio in
res ecclesiae incubitum, prodigiis nonnullis duriora
cordapraecedentibus*),
cum adjutore collega
Schiie-
mores quaesita diu censura diuque impedita in lucem producta
lino in petulantiores
ec-
clesiastica
est,
exemplo statim tia
in adulterum edito,
sua suffocetur, corvis
metus**) non
levis est.
2
1
)
Sed
quae ne in infan-
censuram eludentibus, et leges
sumptuarias
contra vestium et comessationum luxum parturie-
bamus, quae nondum lucinam propitiam exorarunt, Apap undique increments christianis officiente. Secutae sunt demum nuptiae Onoldinae 21. Aug. pompa pro temporis ratione contractiore, praesentibus***) *) Cod. A. et B.: percellentibus.
**) Cod. A. et B. metus mihi non levis ***) Cod. A. et B.: praesentibus tamen. :
fuit.
Digitized by
Funera amicorum monimentis condecorata. Fr. utriusque sexus principibus
209
12, comitibus 6,
altera dies lustrico sacro infantis principis Sophiae
Ludovicae 18. Febr. superioris natae ob illustrium patrinoruin praesentiam data , omnesque orgiac qua-
Ejus
triduo absolutae. cata est
media 20.
obtentu ad nos revo-
quae apud materteram Mariam Eleo-
Junii,
noram Ludov. Octob.
rei
Anna Johanna trium nostrarum Gratiarnm conjugem jam a
Philipp. Palatini
superioris
anni
multis
Cum
Meisenheimii substiterat.
blanditiis
6.
pellecta
enim, caetera coun-
ter et liberaliter habita, Calvinianam sublestam fidem,
turn
horrendas
in
Christi in
num
esset,
odium experta
Uteris ad
me
o run praesentiam
carnis
i
nos calumniam
voces ac petulantem
et
Vatinia-
anxie reditum ad nos
repetitis quaesivit
meoque
ministerio
obtinuit, haud dubio posthac per vitam Calvinianam
perfidiam abhorritura.
dum
Inter multas
magnam
collega Heerbraridus
occupationes,
anni partem aeger
vel absens esset, aliquid tamen scriptioni surripui, inprimis Jonathanem bilis
meum Wensianum
hausii, D.
MagÂŤm,
Johannis Andreae ex fratre ne-
potis alumni, et Josephi stici
incompara-
cum Benjamiui Buwing-
amici luctum, quern
Demmleri quondam dome-
funebribus conjunctum elegantibus Sterniorum
Luneburgensium
linianae chronologiae
dendum
dedi.
Metrezati de
quorum
typis, 2
b
)
Converti ex
dum. Promovi
in
2
fi
)
epitome Maest-
periculum feceram, excultalico in
Communione cum
insidiosum libellum
in
ad
La tin urn Joh.
Christo in eucharistia
veritatis
fidem aprican-
lucem Cytharam IVIaicklerianam 2
")
14
Digitized by
Liber V.
210 et
1639-1642
Virgam divmam Calvensem Luzianam, cum An-
gustaeo plausu, privatisque mcditationibus, quae cordatis olim cordi
Et hactenus lata est
,
vecordibus cfhjordae esse queant.
me domi
continueram,
cnm
Noricos amicos, quod jam din
subito ob-
in votis erat,
revisendi occasio, Mauritio Croneccio rarae nobilitatis
exemplo, principis heri cubiculario gratulatum
novis episcopis Herbipolem qui
et
Ambergam ab legato,
me Noribergam percommode
Hospitium dudum obtulcrat
deduxit 12. Sept.
et liberaliter
deditConra-
dus Baierus amicorum choragus, cujus duo ricus Martinus et Georgius Stephanus,
filii
cum
Hen-
Georgio
Sigifrido Colero et Christophoro Pfinzingio eorun-
demque praeceptore M. Johanne Mauckio 11. ad
me
Julii
ex itinere diverterant. Inde ainplexus inthnum
Saubertum meum, post amicis veteribus Cressio, Poemero, C. Marci* 18 ) redditus, novos conciliavi Baieri generos duos Lazarum Hallerum et Wolfgang. Jacobum Finne[ru]m, Oelhafium 2 ) et Brauniuni*) 1
juris doctores, et singularis
Forstenheuserum. cognituui,
notae virum Georgium
Vidi etiam praeter
tunc vero primum visum
literis
quidem
desideratissi-
mum Joh. Abr. Poemerum, Johann.Michaelem rum 2 * 0 ) theologum, magnam vim eruditionis
Dilherstudio-
saejuvenruti conciliandae pollicentem, atqueLeibnizii
quondam mei
filium,
vivam optimi
patris imagined).
Salutavi ex officio principem Susannam Palatinam
*) Cod. A. et B.
Tobiam Oelhafium
et
Michaelem
Braunium
Digitized by
Googl
Exenrsio Norira
tertia
211
mice gementem solamine acceptissimo, et quod minime exspectaveram, ab illustribus Stiriae proce-
sub
ribus exulibus perhumaniter invitatus, generosos vi-
Galium baronem
ros,
Racknizium
et
Franciscum
Christophorum Teufenbachium munificos
quorum
tales expertus suni,
hie
et
hospi-
in Vogelii
jucun-
cum
dissimi senis horto suburbano
baronibus Her-
bersteinio, Windischgrazio, Joebstelio
eorundemque
conjugibus lautia dedit 19. Sept., quod idem postridie
iuiitatus
Sauberto
et
Bajerus in Suabianis hortis praesente
Marci cum suis
D. Braunio
et
hilari-
non minore praestitit. Abii inde Onolspachium 23. Sept. magna spe nuper nuptos principes submisse invisendi et amicos, veterem quidem Tobiam Apoldum j. c. principi a consiliis, novum verum
tate
Joh. Berchtoldum a secretis epistolis egregiae virtutis
et eruditionis
virum salutandi, sed quod aula
oranis abesset, frustra j.
c.
et
fui.
Unicum
vidi
Majerum*)
ipsum consiliarium cognatae Rosinae Har-
prechtiae maritum, post etiam Christophorum Meelfu-
rerum 221 ), patris
me
loci et ducatus antistitem prinium,
aemulum, qui quod domo
insecutus, perhumaniter in amicitiam ulteriorem
admisit.
Ergo Rotteburgum ad Tubarim contendi
24. Sept., ubi in Stirzelii rui,
magni
abfuisset, veredis
amplexus diu optatos Joh. Georgii
consulis,
polyhistoris
insolitaeque humanitatis et
*)
Cod. A. B.
et a.
.
et
philologi
eximii
comitatis virum re-
Georgium Majerum.
14*
Digitized by
L Âť ber v -
212
â&#x20AC;&#x201D; 1642
obsecranti dies data, collega consule*)
cui
peri,
1ÂŤ39
Josaphato Weinlino medico atque imisico
et affine
omnes
excellente
numeros
hospitalitatis
implenti-
bus, quod idem expertus est Croneccius,
ad
me
profecti, tristi
Unde
ex itinere redierat. felici
sane
reditu
domum
Hallas
qui hue
Suevicas
26. Sept. pertigimus,
quaqua viamm ob
terrae vastitatem
locorum desolationem spectaculo, jucundissima
et ta-
men amicae passim conversationis memoria, quae cum desiderium amicorum restinguere debuisset, quod in
ardore febris post aquas potas
rem etiam
sitim excitavit.
fieri solet,
majo-
Post 10. Octob, Bracken-
heimium ablegatus sum, ut de principum juventuJulii Peregrinatii et Suenonis Martial is Edeltis 22 nolphi, Julii Wirtemb. filiorum* ) profectibus
quos sub magistro NicoJ. Cunaeo
starer, literis
te-
in pietate et
minime vulgares reperi, matrem vero Annam
Sabinam viduam, domo Holsatam, principem cordatarn et sagacem, sortem suam indignam et domus Wirtemb. fatum deplorantem,
tristi
quantum
utique,
fortuna etiam excelsis locis illudat imperetque, do-
cumento.
Concessit paulo post 30. Oct. ad nos
filiorum secundo genitus Sylvius Nimbroth, princeps
ad amussim factus, et genuinum cognati principis Ernesti
ducis Saxonis Vinariensis,
Gothae domini
cum inspectore Scholzio**) v. cl. qui non tam spem de Ernesti principis in me propenspeculum,
*) Cod. A. B. et a. lacunam Msti Christophoro Hohenbergero. **) Odd.: Matthaeo vSoholzio.
sic explent
:
consuls
Digitized by
munas
Gottlieb films
sione confirmavit,
quam
213
eccl. subit.
salutationis clementissimae
nuncio vadem se subsecuturae propioris connexio-
ns
interposuit.
Qua
mihi post Augusti niei peren-
neni favorem accessio in terris nulla felicior et voti
mei periodus
felicior
absolutiorque contingere po-
Emortualem adsit. hunc annum habuerunt Johannes Jacobus Reischatent,
chius
Christus
cui
propitius
Christophorus Engelbronnerus 17. Jan.,
8. Jan.,
Anna Buwinghausia
Danielis
filia
16. Jan.
Joh. Ja-
,
cob. Zellerus magnae expectationis juvenis, ecclenostrae vicarius
siae
Novembris, sed
3.
Samuel
et
Glonerus poeta nobilis Argentinae, cum paucis ami-
corum comparandus, in quo officiosi hominis et amore constant is magnam jacturam feci. Domestica parum mutarunt. Gottlieb filius ad*) ecclesiae nostrae admissus primam concionem in hospitali templo habuit 11. April.
Anna Maria Morbus
cis.
turbatione
Neptis ex
6. Julii
is
Ag.
mi) Ins familiam affiixit,
magnam partem
ctus Joh. Ab. Poemeri
alium
filia
Elis.
nata est
matrinis Gratiis Wirttembergi-
liber vixi.
ab aninji per-
Amicum
na-
conciliatione Joh. Reistium,
adduxit Joh. Bermaierum 223 ) Arndiani novi
operis speciosissime solicitum excudendi curatorem
Honorarunt inscriptionibus Jo. Marti-
Francoforti.
nus Eisengrein cognatus Jogiae, et
philosophiae studiosi. iniae
,
juris,
Jacobus Roth theo-
Wilhelmus Eberhardus Speidelius
steriles
*) Codd.
:
fuere,
affinis,
Messis uberrima, sed vinde-
unde salarium
ad vicariatum.
illinc
auctius,
1639-1642.
Liber V.
214
Sanguine hie pluisse 15. Nov.,
hinc contractus.
et
sequenti 18. terrain inotam esse, testis ipse sum: quo
Ab
oiuuie, dies docebit.
hybernis jam satis raalorum
est et frequentibus incursionibus ,
Deus
clenientissimus.
deteriora avertat
Aulafm] Stuttgardia Kircho-
Tecciuin*) transactam recto ausinistro consilio, even-
Atque hie octavi
tus rei probabit.
tunae
vices eluctaiitis scptenarii
vitae
meae per
for-
terminus esto, quem
Augusti nominis auspicio consigno, ut
cum
fatale
mihi hoc ut plurimum fuerit, albo natal is et matrimonialis
mei atro emortualium
meorum
dieruni
calculo notandum, id porro Augusti principis, heri
mei memorabili ad posteritatem felix
faustumque
sydus
liberalitate,
familiac
meae
tauquam inseratur,
quod piis precibus rectisque officiis ipsa veneretur. Jesum vero Christum Dei et Mariae filium vitae meae regulam et rotam, ut, quod fuit, tegat, quod erit posthac, regat ad sui uominis gloriam et meam aeternam salutem, toto auimo precor.
Amicos dum a
me
sum, ex aula et curia nemo amicorum plena sunt omnia, sed
hie
requirat, ubi
eorum, qui blanditiis primi, veris officiis ultimi sunt Si quid tamen mihi odori sensus inest Ascanium Borckium, Stramelium Fomeranum quondam principis heri ephorum, et Mauritium Croneccium Carintium, principis cubicularium, prisca
germana
et virtute, hunc etiam Christiana, sed et
*) Codd.:
Decemb.
Aulam
Stuttgardia Kircho -
fide
coll. J.
J.
Teccium 15â&#x20AC;&#x201D;22.
translatam. 4
Digitized by
Amicitiae
Sch.*) cis,
si
cum
215
aulicis initae.
quantum habet boni sensus
et
sonorae vo-
tantum cordati ausus adderet, et pub] cam rem i
privatae etiam periculo juvaret, omnibus tulerim.
aliis
prae-
Denique cum privata scribainus, ut etiam
de corporis prohibebit.
ribus tamen
temperamento aliquid
Quod
addam, nemo
tenue et frigoris impatiens
sufficit,
et sine
medica ope
in
;
labo-
hos an-
nos, temperantiae et exercitationis subsidio paucis ac
brevibus morbis impolitum**), stomacho aromatibus suffulto,
productum
est,
cum jam
a viginti aunis
lixi-
venam non nisi semel in ardenti febri secassem, cucurbitulis nunquam, purgationibus vix decimo quoque anno usus fuissem somni parcus, litem in foro nullam omni vita expertus, vio
et balneis abstiuuissem,
;
picturarum
et
elegantiarum
appetens,
fortunarum
negligens, frugi et hospital i mensa, animo defoecato, tranquillo et libero.
*) Voces: Coll. J. J. Sen., serius a Valentino et qui-
dem
alio
omittunt.
calamo inscrtas, Codd. plane, lacuna relicta, Conjiciraus, voces illas cxplicandas: collegam
Johanncm Joachimum Schuelinum. **) Codd.:
[p. 179.]
impetitum.
Digitized by
216
LIBER SEXTUS. STUTGARDIANCM SEQUENS SEPTENN1UM. CjuÂť> primum animum ad scribendam
vitae
meae
rhapsodiam appulissem, longe alhid ac nunc consiIhmi
fuit.
vidiae
et
Nam quod
cum morum sererem
hoc unum agerem, ut ab
in-
calumniae morsibus orthodoxiam rueam rectitudine et libertate conjunctam as-
reliquos vitae actus et casus in alias char-
,
postquam Calvensi busto cum reruui omnis praeteritarum memoria meis
tas conjicerem, tameii scriniis periit,
coepi omnia, quae post accidissent, his etiam
usum meuin morosum mo-
tabulis inserere, et quasi peculiares iu
ephemerides conficere.
nendum
tela,
lectoreui
putavi, ne sibi minutias hasce obtrudi que-
ruletur, quas tat,
Quod
tantum relinqui mihi,
peto, separare
Quam
liberrimum relinquo.
pertexere
cum bono Deo
dum
vita suppe-
a difficilima vitae meae
cuivis
veniam precatus,
pergo.
Annus ergo quadragesimus
tertius patriae
meae
nestissimus, mihi serenus et tranquillus, paucis
busque maculis interspersus
,
effluxit.
Nam
fii-
levi-
et indi-
Digitized by
Epistolarum
cum
August. Brunsv. commercium.
2iT
guatio apud praepotentes plurimnm resedit, inter ae-
quales livor remisit, quos inferiores secuti ab inju-
Valetudo firma
riis abstinuere.
fuit et res familiaris
Augusti principi9 mei mumficentia plurimum aucta. Soboles etiamgemino nepote Joanne Ludovico etAuIpse dux Augustus
j^usto 25. Aug. et 3. Oct. accrevit.
totum hunc annum propemodum occupavit, cum quo Hterarium commercium, quod sitigulo septiduo reciprocaretur, mgressus, laboris et voluptatis paria
feci,
semper vero quod mirarer in principe viro habur. Nam quicquid mole tractationum de arcis Guelferby224
) suae restitutione, repetitis subinde elusionibus, distineretur, tamen in Harmoniae 22V ) evangelicae confectionem totus incubuit, quod opus olim
tae
posteritas, satscio, stupebit, magis etiam si sciat,
qua
Ac
re-
diligentia, sagacitate et iudagine excreverit.
stitutio
tandem
et ipsa die exaltatae
miraculo secuta
est,
cum
226 )
crucis quasi
nasutiores plerique despe-
rassent, ipse solus fiducia in
Deum,
et patientia obduratus perstitisset.
fide in
Caesarem
Cujus memoriam
227 tribus minimis cusis sancivit ), campanam sine pistillo, pistillum sine campana, campanam denique inserto pistillo
exprimentibus
,
cui
sonantem quar-
tam addidi, aureosque totos cum cataphracto equite maximr pretri dono accepi. Unica mihi alicujus momenti lucta fuit, quam memorare non abs re fuerit.
Philippus Kielmann prostituti pudoris homo,
cnm iterum duas ancillas atque sponsus uno propemodum tempore gravidas fecisset, qui ab ecclesia corriperetur
atque eidem reconciliaretur, dignus
Digitized by
1643-1649
Liber VI.
218
ne quae magno nisu in usuni nu-
nobis visus est,
per reducta esset ecclesiae eensura, in capita et
vilia tantinn
columbas valere, indemnibus corvis, vide-
retur. Sed intercessit familia, occupavitque in tautum virum caetera integerrimum Fridericum Richardunt Mockelium meum, ut et civili poenae et eccle-
siasticae censurae praepotenti vi eximeretur.
Eoque
impudentiae progressa est politica fraus atque violenut principem episcopum
tia,
stitueret, cujus
in
manu
2 2 8
esset,
novo exemplo coninvito ministerio, reum )
absolvere, quin imo absolution em rei flagitiosissimi sine poenitentiae specimine jure suo iniperare. Quid 22 9 ) turbato reipub. et oppresso
non audet dominatus ecclesiae
statu occupatus,
dum
sceleribus suis im-
munitatem quaerit Deumque ipsum judicem exclu dit?
Sed
frustra est,
nam
et hie
Deus severum
se
vindicem monstravit, ipsumque facinorosum homi-
nem
vixdum maritum factum,
ecclesiae insultantem,
omnibusque membris miserandum in modum tortis, ita ut se mori sentiret et manum Dei experiretur, extinxit, terrore an stupore auxUiaridejecit,
bus suis
relicto, incertum.
magnae meae partes successu ,
sonam
cum
cum
Hoc nempe
Jmo
et
reus judicis et executoris per-
Stabit
tamen ecclesiae jus suum,
princeps tandem
et indignatus
,
in negotio
invidia fuerunt, exiguo
tyrannidis insolentia sub
derit. sit
scilicet ubi
sibi sumit.
et
principis larva cecisibi
se sceleris alieni
impositum sen^
operculum
fieri.
Rectius consultus, veniam adulter ii daudi consilium juxta et
improbam petitiouem repudiavit
16. et
19,No-
Digitized by
Disciplina ecclesiae elusa.
219
vembr., quod non absque divino suggestu factum cre-
Hanc nebulani sereniora cum antecesserunt, turn pone sequuta sunt, ac filii quidein Gottliebii munus ecclesiasticum ordinarium diaconatus Canstadiensis 23. Februar., qui et mihi bis eodem nomine fatalis fuit, quod 12. Martii primum aggressus, 19 sequente me coram cum benedictione subiit. Postea uxor etiam lectissima contigit Barbara Sauberti mei filia annos vigiuti nata 18. Julii 1623. didcrim.
Quibus nuptias ab
feci 19. Junii contractas
quidem, sed
convivarum 230 ) corona, quam sponsi cotriplex ab amicis nexa exprimit, baud paulo cou-
illustri
rolia
Auspicatioribus merito Ernesti Saxoniae
spectiores.
Ducis 231 stri
), principis incomparabilis literas
munere
cum
illu-
29. April, acceptas praeposuerim, cujus
pro ecclesia et re literaria actus, ut vix ulla aetas in
hoc ordine
vidit,
ita
nostra nisi
met, ingratissima dicenda veniret.
quium cuin Frid. Wiirtemb. nostro
maxime
aesti-
Accessit collofontitudinis
et
cum humanitate conjunctae principe adniirabili 18. Februar. et continuata cum principe Silvio Nimrod lacteae innocentiae et excelsae indolis propemodum dixerim familiaritas, perpetuaque trium
prudentiae
nostrarum Gratiarum gratia, cujus absentiae impa-
dum
tientiam, illuc lii,
aula Kirchhemii haereret, excursione
27. April, lenii ; rediit
relicto.
autem hue aula 27. Juin medio
an reditus commodo vel damno,
abitus
At qui praeteream
iJ
lustre
donum
pretiosi
adamantis et elegantes literas Sophiae Elisabethae Augustae 232 conjugis, quae una virili ingenio, litera)
Digitized by
Liber V!.
220 rum, nuisices gusto jungi
1643
poeseos
ct
- 1649
peritia instructissiiuo
Au-
foeminis nostri seculi
inseri
chorumque ducere meruit, ad prorogaudam
et ex-
claris
et
hilarandam
literatissimi
Ex muneris
inei partibus
praecipua
Quod cum
pendii inspectio.
vitam
principis
aptissima.
fuit illnstris sti-
laborare praecoci
saque graduum literariorum collatione, turn mationis
mathematicae
etiam
et
effu-
infor-
hebraeae penuria
videretur, utrique
recte consultum:
norum cautum
13. Junii didactro etiam in duos
est,
professores annuo per
meus 30
collecto,
ege-
cui Augustus
produx Geizigkoffer 10,
florenos,
pro fortunis suis
me
suiritibus
alii alios
Nubem cum mors,
humanitate contulere.
et
vero atram serenitati hujus anni induxit
quae amicorum selectiorum ternionem
absttilit Jo-
annem Conradum (*oebelium pcculiari elogio lau dandum 8. Julii, Joannem Conradum Brodbeccium olim discipulum 18. Octobr. et Fridericum Richar-
dum Mockeltum non tum
7.
Dec.
in
,
sine lionore saepius nomina-
cujus solamen Joannes Beermajer
Austrius, novus amicus in notitiam concessit, gentius explorandus
quam impune
visa,
;
omnium vero
tristissima Sueco-
Vinariensium in agrum nostrum irruptio cessu, sed hostili egressu
malorum
blaudo
,
lliada
hujus exitiosissimi prima
initia
tts
,
arboretis
,
belli
unquam perpessi
mns, non hominibus, sed oppidis, pagis,
imo etiam pecudibus
et
ac-
per infestos
nostros auxiliares nobis ducens, quanta post
ploranda.
dili-
turn coeli cruenta prodigia nun-
su-
villis, vine-
jumentis de-
Cujus pretium ridiculum juxta
et
puden-
Digitized by
Siimm*.
Genralogia.
221
Oum Duttlingae 14. Novemb. 2 3 * ) una
cavea conclusi,
primis capitibus in carcerem ductis 23
minis infamia
indelebili.
Sed
inter molesta numeraverim.
vulpibus ex
si
Summa
no-
Jiictatn
nun-
cuniculis abstinentes,
Cui consilium nostrum saltern territandis
nostra debiturfl.
perexigua viderunt,
mei
satellitibus, qui
minus expellendis,
fide
tulere,
),
et Sauberti
cum Philippophtlis, Apap 2 * 5 ) quam Luthero fidi, nunquam a opposuimus,
4
lucem
Literaria
sc. religionis christianae
trigemina, cui splendorem Augusti praefatio contulit,
et
Genealogia familiae meae, quam liberorum
meorum
informationi,
quod unus
dita et oblita poteram, dedi.
inter tot deper-
Anti-Forero 23 ") etiam
D. Nicolai nostri perficiendo fidam operam et diligentem lectionem contuli. Comitia provincialia 5. Nov. coepta, et in Martium sequentis anni per interval J a protracta, quid rebus calamitosissimis remedii attuJerint, dies docebit.
ricum Bajeri mei
Hospitem habui Martinum Hen-
filium 24. Junii, Argentina a
mo-
roso paedagogo Mauckio, Orbilio|ne| plagoso profu-
gum, per sesquimestre, placidissimum juvenem, quem 1. Sept. Tnbingam ablegavi. Salutavit29. Apr. Georgius Ulricus Philippi Heinhoferi mei
paternae aemulus.
filius,
amicitiae
Joann. Sebast. Tresch in famuli-
tium adscivi 4. Febr. Liceat etiam rebus familiaribus
addere catellos duos delicatissimos, Corculum tunatam,
Adamantis mei datos, quibus
catelli
fidissimi
lap^u perditi
annum, quo muneris
matrimonii trigesimum
attigi et
Forlocum
et
elegantis formae ab Heinhofero in
dono
ecclesiastici et
festivum
feci, finiam.
Digitized by
222
'
Sequens
munere
iber V1
quadragesimo quartus
a
leniter
afflictionibus
1643-1649.
-
paucis animi eorporisque
effluxit,
interspersus,
duni revisendis Augusti
mentissimi Harmonicis
quern to turn propemo-
phia et
cle-
evangelicis jucundissiiua 63
conjux
Nimrod
Sylvius
mei
principis et heri
literarum reciprocatione impendi. Elisabetha
et ipse divino
3.
noster
Febr. in
Addidit
et
So-
suas
elegantias,
aulam
Augustam
mea conciliatione admissus idem literarum commercium
Nec
iniit.
leve
momentum
Joh. Stellae 237 )
bibliopolae et typographi Luneburgensis, nobilis in
rem christianam impensissimi
Domi
contulit.
omnia impedita
amicitia
contra pro loci genio et
viri
rebus meis et
lentore
suspensa haesere, sacro consilio
(contra quae 2. Jan. solenni protesta238 (quern et ipsum ) tione insurrexi) et politico typho 15. Martii impetii) laborante, quibus haec lemmata
simoniae
vitiis
8 opposui:
1) Simonia domestica exesto.
2) Cur-
rentes et ambitores abiguntor. 3) Suffragiorum li4) Plura sententiam ferunto. bertas relinquitor.
5) Dissentire citra injuriam permittitor. 6) Uni solvere latam sententiam fas non esto. 7) Diversarum pari numero sententiarum optio principi defertor. jurgia intermit8) Frivola colloquia, scommata et tuntor.
Praeterea
iDominatus
{Collegium ^|
Nulla vocatiolibi nullum estJConsistorium Teniulentia
|
|
Consilium.
Digitized by
Procorem
223
prosternit.
Ergo: Collegium
~ ~
.
( ...
.
J
non possum.
I
...
Consilium
ego interessc
lbi
ConsistornmiK
Ubi nullum
^
Ecclesiae igitur muniis potius intentus, renti
quam
tor-
aza^iag obversus, cum adversa saepe collega
valetudine teneretur, frequentiores conciones habui,
primamque ad Cor. Pauli epistolam post quinquennium 205 homiliis 9. Aug. absolvi. Non minus impeditam Goebelianae parentationis editionem habui,
primum Joannem Stroelinum
cujus gratia
16. Apr.,
Joannem Zellerum 2 3 9 ) 4. Junii, demum Joannem Gauckenmajerum 49. Aug. omnes principis alumnos conduxi, nec nisi post octavum mensem magnis iuipost
pensis
eluctari
valui,
Roeslino post gravem
Una
utinam
actio,
homine, tartara salutis
cujus
usque
typographo Joanne Wirich.
morbum
tarn felix,
seria fuit
cum
nominari non patitur, ad
dignitas
et
14. Sept. defuncto.
quam
Vejovis commercium
cum
publicae
cum qui poppysmo
periculo perdito. Quern ferocientem,
a re publica justi erant, adire nisi molli
detrectarent, ego divino robore 4. April, aggressus duriter
fulmineque
increpui,
agno tractabiliorem suae profectu, nisi
sacro perterrefactum
non levi profecto salutis humana consilia ipsum ad devia feci,
seculi hujus indulgentia reduxissent.
nitentiam. mihi
officii
facti
sub longa toga histrioncs sufficit
a4w ).
Successit alia
majoris acerbitatis
cum
Simularit poe-
conscientia et repertos
homines
nihili,
abunde
minoris inomenti, sed
hypocrita cornupeta, qui in
Digitized by
Uber
224
VI.
1643-1649.
omnem cum
amicitia subinde lubricus, tandem bilem
ingenti supercilio et petulantia infami 17. Sept. evo-
quem
irmit,
fuisset,
vir
coercere et prostituere
cum
in proclivi
multisque cordatis tecneritas haec doluerit,
tamen summae dignationis intervenit, mahiitque
publicae tranquiilitati privatam iujuriam condonari,
quani ecclesiae insidiatores et cunicularios ex mutua collisione risum lucrumque capere.
23. Octobr.
est composita,
ita
varium hominem omni vitandum mini censeam.
ut ego
Unde res morosum et
posthac vita cavendura
Addam
sed
et tertiam,
sacro pariter el justitiae collegio communerru
dolphus Schalterus
2 4
et
cum Ru-
mei alumnus, hoc
) principis
Campidonensi minister additus ex privata causa publicam fecerat, totamque urbetn ita turbarat, ut exitio proxima videretur. Ejus coerecclesiae
inscio
cum
cendi arte
varia consilia agitarentur,
lis
contraria
tenipus subinde est protractutn,
elusis
et qui
autores fuissent principi in seditionis faces animadvertendi, increpiti.
Tandem
niissi
ab urbe
legati, pre-
cibus ut exaudirentur enixissimis pervicerunt.
gotium
cum
legatis tractandi mihi et
Planero 29. Nov. est commissum ctum, ut spe salutis pJenissima
,
illi
Ne-
O. Bernhardo
atque
ita
confe-
abierint, eventu,
de quo posteriore anno videbimus, lucta sane ea, quae Apapi mysterium totum prodidcrit Dum enim viget ejus dominatus,
nea sunt,
idem
in
nisi
omnia recta
consilia frustra-
Christo vindice praevaleant.
Quod
legibus sumptuariis (pro quibus impetran-
dis tanto nisu iaboravimus) eludendis vidimus,
cum
I
Digitized by
Synodus vituperatur.
225 â&#x20AC;˘
patrii succi
heluones luxus sui exprobrationem aegre exuccuni gelidumque ministerium om-
in
ferentes,
nem contumeliam
effunderent vestesque, quibus pa-
randis annuum, ut hoc
majore
sufficeret,
fert
tempus, stipendium vix
petulantia an
incertum,
injuria
fumum
imperarent, quod tamen et ipsum postea in abiit.
Ex
hujus anni publica fuerunt natalis
laetis
puellae principis Christianae Fridericae 28. Febr., et nuptialis
Friderici Ludovici comitis Leosteinii
lii,
filia
cum
Tieffenbachiis baronibus orta24. Ju-
Anna Sidonia ex
quibus benedixi, privata neptes duae, natae ex Agnete, Elisab. Margaretha 29. Sept.,
Gottlieb, Christiana Patientia 23.
etiam Georgii Walteri,
filio
Decemb.
Petri generi mei
vero
Nuptiae
cum
filii,
Maria Christophori Demmleri amicissimi quondam mei
filia,
quibus,
tunderet, Calvae licias
fecerunt
dum synodus meae lubens
aquam
nostra
pistillo
De-
interfui 15. Maji.
nepos Johannes Valent. Riielin
et
Maria Barbara Walteria neptis per quinquemestre.
Ludovicum Hohenfelderum
,
de
ultimum vidi Esslingae 31. Jan.
Nimrod
quo
paulo
post,
Hospites honorifici 11. Martii,
Odoar-
dus Stroza comes Italus ob religionem exul
5. Julii,
fuerunt: princeps Sylvius
Heinhoferi mei jeri filius
filius
Georgius Ulricas 23. Febr., Ba-
Henricus Martinus 29. Maji, Josephus Je-
nischius et Franciscus gati
Koenig Campidonensium
29. Nov. praeter variam turbam.
praetulerim
invitationi
honorificentissimae
benignissimi heri principis mei, qua
sideratum
et
suae
aulae
le-
Ecquid vero Augusti
me dudum
ecclesiasten
expetiit
deet
15
/ Digitized by
1643-1649.
Liber VI.
226 abbatiae
destinavit
12.
Novemb., de cujus
consilii
eventu sequens opinor annus prominciabit.
Cuni-
que idem ad suae aulae diaconatuni
meum
filium
Gottlieb vocaret, nec id res nostrae ferrent, Theo
dorum Flemmichium substitui 1. Decemb. Tristem horum vicem fecere funera ex propinquis Jo. Jacobi Andreae nepotis ex fratre Joanne 9. Jan.
cum
exequias
iret vitricus
cui
,
Georgius Esenwein uxo-
meae sororius, lapsus momento extinctus
ris
est
12. Jan., vir eruditus et in ecclesia sua Botwariensi
Maria etiam Greinsia vidua cognata. Ex amicis Henricus Wezelius de Marsilia eques, sclovigilans;
peto fortuito an destinato incertum perfossus 7. Maji, cui sequenti
9
in
illustri
corona parentavi, Johan-
nes Reischius Austrius 10. April, et Jo.
Castolus
Hunnius ex Tubingensibus commilitonibus veteranu? 8.
Decemb.
Ex
patronis vero facile princeps Lu-
dovicus Hohenfelder jam saepe a
quam vero laudandus, tate,
si
eximia
me
laudatus, nun-
bona spectem
animi
satis
planeque incomparabilis , qui seria
excellenti et multipliei
eruditione,
linguarum usu, admirabili tranquillitate,
pie-
variarum incredibili
humanitate, oeconomiae frugalitate et harmonia, praeter summam prudentiae et experientiae laudem summum bonae famae fastigium ascendit, senio
men
et
ad ta
apoplexia debilitates, vitam difficulter pro-
ductam tandem finiit 6. Octob. Esslingae, ubi constantis exilii sedem fixerat, septuagenario major, vir mihi aeternum
memorandus
et
salutis
meae
auto-
ribus ex primis inserendus, cujus nomini et familiae
Digitized by
Hohenfelderi mors.
me obnoxium
profiteor
242
227
Publica patriae meae
).
calamitosissima fuere, Gallicis armis post Friburgen4 3
sem 2
)
memorabilein pugnam Bavarica ad nos pro-
trudentibus 14. Aug., quae post Philippopolin 30. Aug. deditani diductiora, ingenti tamen nobis relicto
ad Rheni ripas custodiendas secessere.
damno
Comitia in-
coepta et subinde re-
terim
provincialia
petita
totum propemodum annum absumpsere, sed, Bellonae injuria consiliis et con-
elusis ant eversis
stitutionibus
,
8. Aprilis
parum
Res dome-
salutis contulere.
cum numerato stipendto, turn Augustan a munincentia satis commode habuerunt et creverunt, sticae
unde hortum mihi animi laxandi et corporis movendi gratia emere 600 florenis et asturconem alere
ausus
sum
18. et 20. Nov., quibus cacochymiae, quae
sub finem anni sedentarii importuna mihi pJurimum fuit,
occurrerem.
Honorarunt hoc
et
superiore
anno inscriptionibus D. Melchior Nicolai Tubingae,
Tobias Wagner
D.
Gailndorfi stensis
antistites,
244
),
Esslingap
Helwag, lius
,
Majer
Ludovicus Schweizer
theologiae,
Joannes Conradus
Joannes Spalt,
medicinae,
phiae studiosi.
et
Joannes
Anastasius Cel-
ac Joannes Bernh. Wibel philosc-
Dimisi
domo Johannem
schium*) puerum lentum et
Joannes
Henricus Martinus Bajer et Johannes
Christophorus Harpprecht juris
Brodbeckius
et
Levi Sutor pastor Kornwe-
5. Junii
Seb. Fret-
suscepique alacrem
ingeniosum Joannem Eberh. Knollium
6.
Sept.
*) Cod. B. et a.: Treschiom.
15*
Digitized by
Liber VI.
Casu
1643
â&#x20AC;&#x201D; 1649
notabiliore periemnt incendio Roteburguin ad
domus Griiningeriorum
Nicratn 9. Aug.,
dae 24. Julii
fulmine
et
Speidelii affinis Canstadii 7. Aug. conflagravit.
avita Wini-
factum horreum
Ausimne adders ad
cum
Davidis
aliis
aedibus
calceni domestica,
columbum meum decennem
ex Calvensi
incendio
elapsum, mirae
audaciae, ut
cum
festivitatis et
ca-
nibus et catis congrederetur, senio l.Martii, et Cor-
culum Augustanum catellum blandissimum 30. Nov. extinctos, tolerabili totius domus et
lapsu
,
liae
infelicitatis
(si
fami-
fas est dicere) piaculo.
Quintus post quadragesimum corporis Janguore torpore difficilis mihi magnam partem fuit; nam quae me sub finem superioris anni cachexia corripuit, in Majum usque mensem duriter exercuit, et ingenii
ea tamen alternation e
,
boras
ut antemeridianas
la-
borious, pomeridianas torminibus impenderim, qui-
bus
abigendis
cum
medicorum
acidulas
consilio
Tainacenses 20.Maji 245 ) adtissem frustraque essem,
domum
Calva 18. Junii revertens lapsu equi
domique sub doloribus ad 23 usque Julii delitui quo
strum genu graviter
afflixi
,
stomachi vitium utcunque
mense
remisit,
quod malum, cum
recruduit,
jus anni tempus
iter
sini-
exquisitis interstitio
Octobri tamen in
vernum
ad August urn principem
hu-
meum
animo destinassem, omnem meam spem et conceptum gaudium intervertit, sed vicissim incommo-
dum, quod ex infructuosa Initio
legatione
haud
dubio
Campidonensi milii
infelici
imminebat,
et
avertit.
tamen anni, ut consistorii res magis fulciren-
Digitized by
Gymnasio
Stuttg. et stipendio theol. prospicit.
quartus collega
tur et
isque Zeilerus
nobis adde-
retur, sedulo incubui, indefessoque studio
quod
lucta,
fectum
12. Jan.
probatum
28. Sept. absolutum
et
229
erat, 24.
nee
facili
Aug. con-
Postea gym-
vidi.
Stutgardiani res confusas et accisas suppletis
nasii
paedagogis auctisque stipendiis
restitui 19.
Aug., ac
31. Octobr., barbarie obnitente, in ordinem redegt.
Deraum ahimnis
theologici collegii denario
numero
auctis et victum liberaliorem et inspectionem rectio-
rem
invitis, qui contra sentiebant, impetravi,
tria
quicquid*) mea suggestione procurata, tamen
producis ausus
pune
tuli
me
in
nostri autoritati,
perfregit,
a Satana primum cane rabido
August.
suam
bilem
,
cujus
resorbuit,
Nov.
dum
cordatis rei
im-
J.
J.B. 12. Febr.,
qui tamen uterque duriter increpitus
contemtus, quin
flaret,
Non tamen
de quo superiore anno, cornupeta
illo,
se relictis 28. tio
improbos contra
unice debentur.
hanc ecclesiae navatam operam, immisso
deinde bove 24.
quae
quae
maligni animi maculis post
Sibilavit etiam coluber, silenet
Aeolus ipse, cum adversus
consiliis
et
monitis cohibitus
scenam hoc aenigmate expressam
est,
volui,
liberior aura detur:
Vespasiani nundinatio, Sejani participatio, Adyti dominatio,
Curiae altercatio,
Arae exinanitio,
Aratri exuctio,
Legum
Damni
annihilatio,
extenuatio,
Meliorum praesumtio,
Confusionis continuation
Populi abalienatio,
Est publici status destructio.
*)
Cod. B. et
a.,
quanquam.
Liber VI.
230 Caeteruua rii
et
trium
â&#x20AC;&#x201D; 1649.
pacis conciliandae consilia Monaste-
Osnabrugae aguntur,
ciliatio
irrito
dum
1643
et
Thornae Poloniae cod-
diversissimaruni
se
inter
religionura
conatu tentatur 24fi ), patriae raeae res
calainito-
sissimae Gallicis et Bavaricis intense adversis factae sunt,
maxime post
2 Gallis ad Nerolingani
les
in
modum
cruentam vero pugnam, a qua uterque mi-
infelicem Bavaris, 4 7 )
nos effusus, immanitatis fecit.
nullum
et perfidiae
Cui malo utut remedium nullum
ordines provinciales
vernis
et
coacti
hybernis mensibus
invenerint, oonstitit tamen, supplicationem 15. Maji
indictam
opem supra humanam
coelestein
prope miraculosara
in
tam ubertatem, quae ret,
messis
vindemiaeque
tot alendis
spem insoli-
myriadibus suffice-
exorasse ipsumque jam oculis obversans ex-
cidium evitasse.
Natalis hie annus fuit Christianae
Charlottae Wiirtemb. principi puellae 21. Octob.,
et
Rudolpho Augusto ex filia Ag. Elis. nepoti 5. Oct, cui patronum exoravi Rudolphum Augustum Brunovicensem principem juventutis, quocum et Sylvio Nimrodo frequens literarum sub id temporis commercium fuit, fatalis vero Julio Peregrinatio Wiirtemb. excellentis indolis principi, cujus ad annum 42. memini,
Gothae; Matthiae Hoe 248 ) magnae
autoritatis et celebritatis theologo 5. Martii,
Jacobo Bernhardo
et
Saxonico Dresdae
Giiltlingio turbini
illi,
cujus in his commentariis non semel mentio facta.
Wittebergae,
Erasmo baroni Croneccio
gardiae et Christianae Patientiae
ex
hie
filio
Stut-
Gottlieb
nepti Canstadii 3. Jan., ex quibus mihi luctus supra
v Digitized by
Paulum Jenisium alia funera fuit.
ex
fratre
231
Annae Elisabethae
Nuptialis etiani
Jacobo nepti cum Jacobo Hakio, quae
patre orbata totis 14
meae
annis familiae
funestus autem
haesit 10. Octobr.,
quae
adjuvat.
inserta
thermis ferinis,
jam tertium propemoAulam nostram inviserunt
fortuito igne 21. April,
dum
totae conflagrarunt.
Christianas Palatinus sis 26. Jan.,
29. Aug.
Maximilianus
Wilhelmus Baden-
,
Adamus Leuchtenbergius
3. Aug., Rodericus Wiirtembergicus
Susanna PaHanovius 15. Aug., Ulricus Wiirtembergicus 20. Novembr., turn duces et tri. . .
. ,
iatina 7. Sept., Fridericus
buni
inilitiae varii.
letudo indixit, et hero savi.
meo
Scriptionis vacationem mihi inva
quam epistolarum cum Augusto duce
indulgentissimo reciprocatione compen-
Pauli tamen Jenischii 249 ) senili labori ultimae
parti Thesauri
animae sui 17 abhinc annis impenso
tenebrisque obsito, lucem contuli, inagno rei suae
angustae subsidio.
Suas vero lucubrationes Produx
Cornelii, D. Tobias
Wagnerus Nuclei
theologici
1*0 ),
Henricus Efferen Miscellaneorum metricorum 2b l ); Job. Conradus Brodbeckius 262 Triphili theoso)
phici inscriptione mihi communicarunt. ultro
in
Metsch
in
amicitiam humanissimis
Reichenbach
et
Concessere
Uteris Fridericus
Friesen Saxonis septemviri
consiliarius intimus nobilissimus, et Georgius
dius juris consultus, procancellarius Saxo
-
Mun-
Coburgo-
Isnacensis. Goebeliani etiam haeredes cista scriptoria elegantis operis citiae
num
memoriam claudere,
nec
pretii exigui paternae
obsignarunt.
admissum
ami
Liceat domesticis an-
in familiam
Johannem Lud.
Digitized by
Liber VI.
232
Andreae cognatom
1643-1649 indeque Knoliium 27.
10. Jan.
Martii diruissum et aluinnis principis msertutn, succes-
Mariam Barthiam
sisse ancillatri
Augusta missos tii:
Amorem
et
29. Oct., sed et
....
Venereui catellos 20. Mar-
quae nugae privatis meis rebus signaudis, quas
fastidiosus lector facile rejiciat, tribuendae fuerunt.
Quod nunquam exspectabam
sperare vix pote-
,
ram, hoc quadragesimo sexto currentis aerae anno,
ego sexagesimum
qui a Lutheri obitu ceutesimus, aetatis
annum
iraplevi,
baud quidem insolitum ro-
bustae complexionis viris
mihi tenerrimae et saepius
mini
et
quern
et
statae
intenipestiva
canicies
mortis candidatum pronunciasset
sed
sanitatis,
valetudinis ho-
afflictae
jam
dudum
inter rariora Dei
,
numerandum. Caeterum quod molesta ilia cachexia per biennium, et quod excurrit,. continuet
beneficia
et a
civili
societate
propemodum
tae
rebus
acidulae Tainacenses et thermae Philocellenses
Majo
et
Junio mensibus iterum frustra fuere,
seponendis gravioribus sarcinis serio mihi cogitandum venit, stitutione tratio
ducta
meo
excludat,
postquam adhibi-
insuper agendis inutilem reddat,
aliquid
spei
de
rude ambienda
et
cujus
etsi
a pacis re-
et subsidii affulgeret,
impe-
tamen cum ipso pacis munere hactenus proest.
Videor autem mihi illam jure
poscere, ut qui, quod
recensere licet, jam
in his
unum supra
aliquo
annalibus meis
quadraginta an-
nos reipub. non perfunctorie impenderim, ex quibus 8 formandae juventuti generosae, 6 ecclesiae servitiis,
19 ejus inspectioni
et
hos postremos 8
Digitized by
Missioncm ab
officio petit.
233
aniios aulae curiaeque muniis longe gravissimis con-
nunquam
tuli,
quasi
ineta
bitus.
Nec
clarissimis
quibus
serviJius et iniquius
mea ab
quam hac
vitae
quos niinime decebat, ha-
iis,
cum
interim a scriptionibus et iiterario
commercio immunis ant
viris
vel
insuaves
invidiae
bolos,
otiosus,
adversae
veJ
sum
valetudinis et insomniae molestias condire
so-
Utinam vero, quam indefessum animum nul-
litus.
lisque periculis infractum ad restituendas res ecclesiae
vel
attuli,
profectum vel jam experiri,
ejus
tarn
sperare posthac
per eos licuisset,
hanc operam dederunt, ne quid recte quam, aut male non fieret, dummodo suae
et
commodorum
simulacra,
qui unice
un-
fieret
autoritatis
caetera
nudi et
egeni, sarta tectaque conservarent, oujus profecto
poenam Deo, infamiam vero
posteritati
Ergo rerum confusissimarum
et
debebunt.
turpissimi manci-
patus taedio affectus, ingravescente insuper animi
morbo, totus
abjecta
incubui,
impetrarem rem.
ac
rerum corrigendarum spe, in hoc ut honestam ab officio missionem porro
Movebant
tot
liberius
egregia
Deo mihique
vive-
laudatissimorum
ex
omni hominum ordine virorum exempla, qui coronas,
infulas,
tiaras,
sceptra, fasces, trabeas, pur-
puram, pedum pulpita, gazas et quicquid humanae pompae et phalerarum est, sponte sua generosissime posuissent, tioni,
ut
religioni,
tranquillitati
,
contempla-
lectioni vacarent et post tot laboriosae vitae
annos vivere
demum
vel scirent vel discerent.
Vi-
debar mihi hoc debere, emeritis jam stipendiis, pro-
Digitized by
Liber VI.
234 aetate,
fligata
debere
cum
quae circa
ei,
rum, commilitonuin
corpusculo meo,
effoeto
memoriae ac
deficienti
1643-1610.
vacillantibus animi
me
agnatorum,
est,
turn
viribus,
et familiarium solitudini
aniico-
quon-
dam numerosissimorum; debere senio meo, jam visendis audiendisque, nedum tractandis vanitatibus et humanis
debere per-
ludibriis saturo et nauseanti;
quam per tot annos*) fabulae terrenae non indecenter quondam egerim, mutata scena subransonae,
eidae, lieri
exoletae et invisae;
mei Augusti principis munificentiae
nee fames
et
milii,
secederem,
iis
debere induigentissimi ,
per quam
nec infamia metuenda esset, ut ab quibus jam ante
exosus onerique
ad mala peragenda impedimento essem.
semper benignissimum
patriae principem
simum
milii adii,
ac
si
nondum plenam
Itaque
et aequis-
earn,
tamen
liberalem missionem rescripto impetravi 3. Aug. sem-
per
milii fatali,
sermonibus
et consiliis,
ris
ut
quantum per
vires liceret, sacris
defungerer,
a Curiae vero cu-
in aula
quoties aegritudo
sem, monitis saltern
Quod
etsi in
piis
posceret,
et salubribus
abes-
non deessem.
praesentia mihi levamento contigit, quin
tamen ad scopum animo meo fixum**) pertingam atque in plenam libertatem sine torpido otio me
nunquam desinam, ne sub onere quam incipiam, desinam. nec segnem proinde vitam agam inveniam cum Deo. asseram, pertentare
jam
fatiscens vivere citius,
:
*) Cod. B. et a.:
**) Cod. B. et a.:
tot actus.
meo
profixuni
Digitized by
Missionem liberalem impetrat.
quemadmoduin plus mea quies discursus et sudor.
ptior res publica est,
esse secessum?
quam
cum
virtutes,
ubi corru-
ut adjuvari possit, quis
ubi provehendis bo-
emeriti senis requirat?
arcendisque malis,
nis,
quam aliorum
prosit
Ubi invidia opprimit
ecquis neget honestum
operam
235
ill is
virtus fraudi, his
scelus pretio est, reliquus locus mil Ins, frustra niti
nonne
insaniae
species
vatim absorbetur,
est?
favor omnis pri-
socium
quis foricarius esse solus amet?
tnr,
ecclesiae nulla cura,
damnorum sensus vix ullns, est, an nomen suum
commodare bonus quisquam
velit? ubi segete Chri-
neglecta lolium triste excolitur,
quam messem
fidus agri dominici colonus exspectet?
ore
et
rejici-
ubi profectus
perpetuum colluctamen
futilium
sti
ubi
invidia publica in
corde regii psaltae identidem
hoc ergo
est:
in
desiste a
me, ut recreem me, antequam abeam, nunquam ad hanc vitam reversurus. Aulae nostrae facies hoc anno non parum immutata est Reichardo stabuli
quod diu minatus
praefecto,
Croneccius cubicularius est, dicasterio praefectus
,
erat, 4. Jan. vita functo.
summo, quod Tubingae cum tribus praefecturis suo
merito datus, magno sui desiderio mihi relicto, ac in
illius
nizius
quidem locum Miinchingins, hujus GoelProdux Geizigkofferus invidioso
successit.
inunere se sponte 2. April, abdicavit, vir magni inindustriae, sed varius ac proinde nunc nunc iniquus, qui tamen res ecclesiae non aequus parum cum voluit juvit, at demum acerbam sui genii
et
memoriam
...
Martii* 53 ) post se reliquit.
Rerum
Digitized by
1643-1649.
Liber VI.
236
morum
gratiam Miin-
flagrantem
potitus est Liizelburgius,
chingius denuo fundavit.
Principi Johanni Friderico
magister Fridericus Berchtoldus datus nobis
Hospites
fuere
illustres
cum Jo ban.
est.
PYideri-
cus comes Ebersteinius, Georgius Fridericus et Jo-
annes Jacobus Rupis-Spoletani reguli fratres,
hie
principis nostrae sororius, turn vel inprimis Leopol-
dus Fridericus tres,
Georgius Wiirtemb. Duces,
et
Ludov. Frid.
ligardi
filii,
dominus Sibyllam nostram incomparabileni
heroinam sponsam
sibi faustis auspiciis
mus Wiirtembergiae redunioni
elegit,
et religionis
diae insolubilibus haud dubie profuturam 2
ab omni eruditione
his
fra-
ex quibus major Montisbe-
et
5
do-
concor-
*).
Cum
rerum usu instructissimis
principibus familiare mihi colloquium Julio, Augusto et
Octobri mensibus non semel
vius
Foris vero Svl-
fuit.
Nimrod princeps Mariam Elisab. Caroli
sterbergii
2
55
)
Ducis
filiam
duxit resque suas pridem arctiores pliavit.
fuisset,
non parum am-
Quae utinam meta studiorum
fratri ipsius
majori
p.
et
consiliorum
Roderico nunc hospiti nostro
nec inexplebilem illam ingenii
cum operosae
Frid. Miin-
unicam propitia fortuna
et judicii
vim
institutionis jactura, nescio quis raor
bus turbasset, quern dolens coram 27. Octob. sum intuitus.
Natal is hie annus est Harmoniae evangelicae
Augustaeae gemina forma singulari industria Sternio-
rum Luneburgensium
eleganter excusae, quae ad po-
steritatem ostentationi aliquando
erit.
Vindelicorum dura a confoederatis difficilem habuit,
alvei,
Augusta vero
2 5 6
)
obsidione
qui pomeria ab urbe divi-
Digitized by
Sauberti mors.
Taucheri amicitia rediviva.
237
obstructione fame civibus et colonis, uiolendinis
dit,
et fabricis cessantibns
Privata mihi fuere
indueta.
,
optata quidem et laeta Christophori Forstneri pelfgard.] cancellarii
2 6 7
Mom-
) amicitia 28. April, contracta,
Josephi Furtenbachii 258 ) insignis architect! opus no-
dono datum
biJe
13. April., et Ludovici Pleicardi Frei-
bergeri generosi adolescentis opera adjuti
eodem
gratitudo
die
mea
in
Sed
testata.
et
studiis
aedes
geminae contiguae Stuttgardiae 426 praesentibus emtae
renis
13.
flo-
Dura vero
sunt.
et
nepotis mei Augusti Walteri tota vita
tristia obitus
cum morte
Aug. mihi
conflictantis occubitus 25. Martii, in cu-
jus locum nepos Job. Valent. Andreae 17. Martii
At longe atrociore adeoque
natus jam concesserat. insanabili
vulnere
meo
finis
agonum Joannis Sau-
berti antistitis Noribergensis Sebaldini in
uno quot
2.
Nov., quo
arnica nomina perdiderim, vix charta
haec ceperit.
Coaluimus 1624. mense Junio No-
ribergae, parario Andrea
olim Tubingae amico.
Tauchero
juris
consulto
Inde ingenii excellentia mo-
rumque suavitate adeo ille mihi se probavit, ut cum animorum studiorumque consensus accederet, in intioiam amicitiam intromiserim,
dem in
officiis
cultam, sed
aliis
atque
rem christianam operis radicatam
tandem etiam liberorum Gottliebi barae
filiae
aliis
qui-
quam maxime communibus filii
et
firmatam,
mei, et Bar-
suae conjugio aeterno foedere et com-
muni sanguine anno 43. 19. Junii sancitam. Fuere autem in hoc viro cuncta admirabilia et rara: eruditio
nulli
secunda, vita inculpatissima, ardor rei
Digitized by
1643-1649.
Liber VI.
238
labor perficiendis ne-
christianae curandae ingens,
improbus, patientia
gotiis
adversis incredibilis,
in
quibus ob invidiam et fatigabatur ipse, et fatigabat
aemulos
alios,
potissimum fratres et pseu-
falsos
Corpus tamen quanttimvis
dopoliticos.
omnium
perantissimus gerebat
podagrae,
quae
morborum
fere
calculo
torminibus
nephritidi,
et
lent, fidiculis, quibus posterioribus annis
)
sed
omnium maxima
phet,
cum nondum
fama producturus. est, in ea
,
majore
scriptis
audet,
quic-
et trium-
excessisset, nobilibus
vitam haud dubio
cum
Mihi sane supervivere molestum
maxime cavea, ubi cum quod per se sive non
sus invidia, illis
rei litera-
sinum rideat
54
aetatis
tamen atque duraturis
Nov. sub vespe-
2.
ecclesiae jactura,
in
etiam
pridem adhibuisset,
ram, magna urbis Noribergensis quid etiam invidia nunc
cum aquas
est,
2 6 9
recte secusne, medici dixerint,
riae,
potiorem
et doloris castro figeba-
Confectus tamen diarrhaea
famosissimas Hornhusanas
et
usu accedere so-
aliae ex frequenti medicinae
temporis partem grabato suo tur.
car-
cephalaeae, cardiae, chiragrae
nificinae expositum, et
victu tem-
bestiis
tamen vel armandis vel
subornandis vel saginandis
vel
commis-
potest sive irritandis
cum Deo tandem coercendam
munis hie annus ab
vita positura videtur,
relinquo.
ictibus
Christi insidiantibus, repente
vel
fovendis vel excu-
sandis et tegendis ludos suos perpetuos facit,
indignationem nisi
non
â&#x20AC;&#x201D;
Non
serpentinis
cum
nec
quam
fuit im-
calcaneo
in aulis, turn re-
bus publicis, nescio quo episcopatu Constantiniano
Digitized by
Tyramiis ecclesiastica impugnata.
novum
aliquem
ctorum
tatum
ut venalis venialisque
artibus,
essent, etiam nauci
fieret,
officio esset
coluber
ten-
dissuasum,
absolutum
et
quibus
iis,
hominibus ea
Quod cum pro
est.
intumescere
turn
insigniorum deli-
publica deprecatio in ecclesia instituta esset,
politicis
nu in mi
pseudo- evangelicuni
antichristum
Nam cum vixdum
parturiente.
239
in
eccle-
siam imperium jactare, cversionem etiam jurium iminunitatumque ejus minitari 2. Martii et 4. Deeemb.,
de quibus Christus ipse viderit. Et haec praeludia sunt nostrae in Christum voluntatis, officii et gratitudinis,
tanto
dum
nisu,
de recuperandis bonis ecclesiasticis
impendio
et
tempore Monasterii
nabrugae laboratur, ut dum conflictandum
infamia
et
iis
ejus
et
Os-
cum fame
caremus, ministris,
receptis
vero, sub impotenti dominatu nova tristisque servitus
tus
metuenda
Aug.
et
sit.
Sept.
Ordinum nostrorum convenmense habitus itertim in fumum
abiit Martis crepitaculis dissipatus.
nobis
quam
aliis
fuit,
Mitior tamen
barbarae
ubi
is
immanitatis
exempla Isnae, Leutkirchae, Kaufbeurae alibique ad aeternum dedecus duratura,
quaedam
edita sunt.
Supersunt
quorum veniam ab aequanimo lectore peto: nempe adlectus sum in ordinem fructiferae societatis, jam ab anno 1617. auspiciis Luprivata,
dovici principis Anhaltini illustrissimi institutum et
ad numerum 433 sociorum 6.
2 6
°)
successive auctum,
Nov. satagente Augusto principe
et
nomenque accepi Fracidi senio meo et veniens, cum emblemate Musci effoetae
hero meo, rudi con-
arbori ad-
Digitized by
Liber VI. 1643-1649.
240 haerentis
Etiamnum
svinbolo:
et
Convivas
viret.
habui Gratias nostras et Calvae in aedibus generi
Walteri
me nepos
domi
et hie
1. Julii
Joh. Valent. Andreae puer amabilis 7. Sept.
Salarium ex publica ubertate vilitate,
amphora
vini
26
l
) 5. et
et incredibili
6
florenis,
ris i. floren. aestiniatis, satis liberaliter
liqua ut in rebus luxatis, inter
tolerataque
in
Dum
sunt.
hominum
inos
Rediit ad
15. Maji.
solutum,
et
pacis
lenta
am-
rudis petita
movendo promoveri
potuit.
re-
metnni acta
tractatio
ineae etiam
suspendit,
partu haesit, nec
hoc anno 47
spem
annonae
modio ado-
difficilimo
Paravi tamen mihi in eventum
hospitium aliquanto laxius 26. Jan., quod Selenia-
num 2 62 )
appellare libuit et munificentiae Augustae
merito decuit, florenis circiter mille, ubi res meas, ut et
primum pax componam,
sior et plus
negotiis
,
cum bono Deo seponam
nemini,
mihi certe minus onero-
affulserit si
utilior.
parum
Itaque hoc toto
contuli,
sine defectu solvi, collega
anno curiae pensum
tamen
ecclesiae
meo inajorem anni
par-
tem (a 28. Febr. usque 19. Martii et 11. August usque 12. Decemb.) curandae valetudini suae impendenti, et
mea quantumvis
abstinentiae cura
afflictiore in sustinentiae
relicta.
praeterquam epistolicae
et
Nec
etiam ?>criptioni
privatae
commentationi
multum datum. Una Sauberti mei 2 6 3 ) Umbra theologica luci exposita, pari amicorum assensu et aemulorum
invidia,
quae tamen recusionem,
tissimos Sterniorum typos
nus
repetitis
comitiis,
meruit.
eogendo
et
et elegan-
Totus hie ancorradendo aere
Digitized by
Sauberti Umbra.
241
alieno consumtus est, rebus ecclesiae rejectis am-
pliusque vulneratis (quod a medicis sive imperitis, sive alienis
mum
fieri
omnino necessum
inde laborarunt.
Illud
est)
quae pluri-
enim praeter Bellonae
voraginem domus Wiirtemb. incrementa et hymenaea poscebant, quae post felicem natal em principis Wilhelmi Ludovici 7. Jan. nati et 15. renati, trina,
bonis opinor auspiciis, uno vertente anno confecta sunt:
Nimrodi Sylvii W. cum Miinsterbergia 21. quam superiore anno sibi desponderat, p. W. cum Sophia Dorothea Henrici Wilhelmi
p.
April., Ulrici
Solmensis
et
Mariae Magdalenae Oetingensis
co-
mitum filia 10. Octobr. et p. Leopoldi Friderici W. Mompelg. cum Sibylla nostra Gratiarum Wiirtemb. minima 21. Nov. vinculis utique ad sanciendam et formandam concordiam mutuam opportunis et quod Sed et ex gynaeceo illufaxit Deus efficacibus. stri
virgines
duae nobiles elocatae
sunt:
Agatha
Margaretha a Ninem Ludovico Sperwerseccio,
et
Dorothea Elisabetha Utenhofia Wolfg. Theodorico Megezero 11. Octobr., unde hospitum in aula illustrium plena fuere omnia, tia
abundantiam mentiente
(quam
tarn en
digente.
anni
fertilitas
summa et
nostra indigen-
annonae pauperiem
utcunque sustinuit) pro-
Praeter enim domesticos et agnatos ho-
spites Juliades,
Rodericum, Manfredum et Floriamatre Anna Sabina, Ann am
nam Ernestam cum
Wirtembergicam, Palatinas duas, Hohenloios, Solmenses, Rupispoletanos aliosque familiares, Turrenius
30. Mart.,
Rosa Trassius 28. Mart., Schonbeccius 16 .A
Digitized by
1643â&#x20AC;&#x201D;1649
Liber VI.
242
Holzius 7. Maji, alii12. April, Buwinghausius magno nucenturiones et tribuni que belli duces,
mero nos cum
suo inviserunt, quibus ac-
satellitio
cesserunt varii legati Lunaeburgici 2. Febr. pelgartenses 26. Sept., sufficiat.
pauca
laeta,
alii,
quos
privata potius veniamus,
Ad
tristia
Mom-
,
indigitasse hie loci
plura obtigere.
quae
inihi
natales
111a,
Catharinae Riielinae trinae propaginis meae: Annae Mariae Margaextinctae, Junii post 20. sed 12. April.,
Andreanae rethae Walteriae 19. Julii, et Gottliebiae magni et pretii frequentiora funera , 3. Nov. , haec et
amoris
et
commodi
familiaritatis
et
capitum:
nempe Christiani comitis Oldenburgii Delmenhorstii suae ultimi, Augusti mei ex sorore Sibylla stirpis
Elisabetha nepotis 23. Martii jactura, PhilippiHeinhoferi
,
364
magna domus
) amici ultra
regiae
vicennium
exoptatissimi 13. Julii, Johannis Wilhelmi Menlinsintegerrimi 29. Jan., hofii et ipsius nobilis affinis, viri
Dorotheae Stettenbergiae gynaecei illustris magimuliebris industriae foestrae, rarae et sacrorum et Wiirtemb. meritae, domo de praeclare minae, anus cancellarii Georgii Mundii jure consulti, clarissimi NerolinAlberti Georgii affinis, Saxo-Coburgici
gensis antistitis
quam
foris
minoris, tarn domi vir-
fama meritoque majoris theologi, aetat. Maicleri poe47. 17. Novembr., Georgii Conradi
tutis et pietatis
plus tae nobilis contubernalis et commilitonis suavissimi 27. Martii,
quam P. F.
quinquagenarii longe Raumaieri immature nimis ecclesiae rebus erepti 19. 66 pictoris familiaris ) Martii, et Joannis Altermanni*
Digitized by
Heinhoferum
mei
nunquam
9. Martii
insigni doloris
plangit.
sine profundo
vulnere et
ablatorum,
mihi
sensu
243
quae
sive
mea privata clades non potuit non graviter animum raeum percellere, reputantem, quam pauci quam multum, quam contra multi quam parum ad vitae societatis liberaliorem usum, ju-
publica sive
cunditatem et tutelam
faciant, et
inter hos vero versari diutius
quam
tristissimum ,
ab
longe acerbissimum.
enim vel
hofero jacturam fecerim, non
quo
viro
praeter plurium
perdere,
illos
vero destitui
illis
Quam
quos
quam durum
sit
in solo
Hein â&#x20AC;˘
facile explicavero, in
hominum
linguarum
et
notitiam multiplicemque artium mechanicarum
nisque elegantiae
et
et orbari
et subtilitatis peritiam,
om-
qua prin-
cipum multorum amicitias meruit, ea in me fides, is amor idque studium et officium fuit vel chiliade epistolarum testatum, ut cum quo alio amicorum conferam, non habeam, ereptum mihi serio lugeam et desiderem. Sed et morbus, qui eonjugem meam a 7. August, ad 6. usque Novemb. non
meam haud Annam Justinam
sine vitae periculo exercuit, familiam
parum
cui
affiixit,
sublevandae
Majerinam Noriberg. per trimestre conduxi, etiam Mariam
et
solatium adhibui.
Agnetem Elisabetham
in
Alias
matris
Lenimenta temporis fuere amicae
collationes
me domi
illustris viri
Gallibaronis Racknizii, familiae Sauberti-
invisentium, ac vel inprimis
nae patroni primarii 12. Aug.,
cum Ulmensi
[qui,]
dum
civitate debitore creditor
plusculum apud nos cum conjuge,
res hie suas
componeret,
filiis
duobus
et
16*
Digitized by
filia
1643-1649.
Liber VI.
244 versatur,
nec aestimatione mihi minorum Geproducis Mompel-
Christophori Sternenfelsii
orgii
gartensis, et Christophori Forstneri cancellarii, viri
quam
sane neccii
mihi lis
probi,
pridem
in
acuti
aula
et
Cro-
Mauritii
diserti,
contubernalis
Augusta
turn
,
commendatorum studiosorum juvenum, Danie
Goebelii, Johannis Conradi amicissimi olini mihi
theologi ,
Joannis Bernhardi Zechii
.
.
.
.
Herwarti
,
Joannis Matthaei Fabri, Joannis Henrici Bernharti, Georgii Alberti filiorum,
ac vel inprimis M.
Leonhardi Laurentii jam diu mihi perofficiosi paternae sive suae amicitiae fructus apud
gentium, quos, qua potui fide, utcunque solvi. Burger 266 artis supputandi et
sive
,
me
le-
Sed
veteranus hie Adamus ) cum sua Barbara Angerina, uterque viridi
magister
exacto matrimonii 49 anno jubilaeum festivum suaso
meo
et
conductu habuit, jnsolito multis et jucun-
dissimo spectaculo, hoc tamen
nullam ex se sobolem, filia
aliis inferiore,
unum tantum
generum comitem habuerint.
quod
ex vita functa
Munera
elegan-
tiora tuli praeter solenne Augustale principis herae
meae strenam,
principis Ulrici et nobilis
Megezeri
sponsalia, principis Sibyllae valedictorium ,
Racknizii et Tieffenbachii honoraria,
baronis
singula grata
mente ad posteritatem exponenda. Invidia, insidiosum mihi monstrum, semel tantum virus suum palam 15. April, exseruit, domi caetera id vel exspuens vel resorbens.
nem Ludovicum quondam mei
,
Dimisi ex
domo mea Joan-
Joannis Martini Andreae patruelis
perdilecti filium,
famulitio
apud me
Digitized by
Stuttgartianae
sesquitriennio amplius
morae taedium.
probe defunctum
fortunae interea apparatum sit
245
3.
August,
Eberhardus Kopp rustico ingenio
et meliori
cui succes-
et duris
mo-
20. Dec. rediit ad parent es nepos nieus co-
ribus.
gnominis Riielinus lepidus puer
menses
deliciis;
21.
Nov.
factis
mihi per 15.
discessit peregre honestis-
matrona nobilis Juliana Elisabetha Reichavii
sima vidua,
viciua longe humanissima et eo aegrius di-
Nec aliud quid tabulis dignum annum hunc consignem, media fere
missa 17. Septenibr. occurrit, quo sui
parte in grabato confectum,
nisi
hoc addam,
novennium jam una mihi Stutgardiae serviliter exactum, quo, quam unquam alias in tota vita mea, nec uspiam
alibi
directionem minus directam, con-
silium minus consnltum, societatem minus socialem,
religionem minus religantem, regulam minus regu-
larem, pretium minus pretiosum, amicitiam minus
amicam
et
operam meam minus operantem fuerim
expertus et perpessus, quo etiam toto tempore nec
quenquam bene meritum admovere,
suffragio
meo
ecclesiae
nec facinorosum ullum criminis sui in-
dicio meo arcere mihi fuerit concessum. Clausit annum 28. Decemb. Paulus Jenischius Antwerpiae
1555*) 17. Junii natus, variarum artium et linguarum ac inprimis musices peritia excultus, Thesauri animarum vernacula lingua primus compila'tor, post ,
per
annorum
alienae culpae
")
intervalla
autor,
cujus invidiam
poenam, exilium, ut
Cod. B. et
a.:
et
sibi videbatur,
1558.
Digitized by
Liber VI.
246 aroplius
quinquagenarium Augusta, aequo animo
lit,
Lavingae
hac
cum musico
et
1643â&#x20AC;&#x201D;1649
et Stutgardiae
stipendio,
hospitio turn
fixo,
rude
tu-
quo
in
satis liberali
amicorum subsidio adjutus, vitam, omnis morbi
expers
,
continua orexi et somni
minime otiosam produxit ad nonagesiaetatis annum, 19. liberorum, quorum
lam,
sed
mum
usque
non
facilitate tranquil-
nisi 4.
post se reliquit, pater, amicus mihi
et
jam a quadraginta annis plane familiaris et jucundus; quem mense uno antecessit Michael Laminit coaevus, Memmingensis quondam antistes affinis
11. Nov.
amicus,
et ipse
nonagenarius,
mihi a
septennio
hoc nomine minus praetereundus,
olim A. 1585. hunc nostrum
quod
cum Maria Boscharda
prima conjuge publice copularit, qua defuncta
is
Helenam Kellerinam A. 1604. 17. Sept. itidem Memmingae duxit. Die Thomae ad D. Leonhardum aedibus suis proximum honestis exequiis sepultus, vidua hac in re angusta et ob apoplexiae morbuin valde
afflicta
post se relicta,
quae sequentis anni
23. Octob. ad mariti latus est deposita.
Annus 48, qui
climacterici
mei magni
initiator,
qua
animi aegritudines, paucis atratis calculis notatus,
le-
unde mitior etiam invaletudo fuit, quam curatum Calvam cum secessissem, magis etiam irriniter effluxit,
tavi, evidenti
magis quam
men
ibi
argumento, quiete mihi
et abstinentia
medicina opus esse.
Perstiti ta-
civium humanitate delectatus
a 29. Maji
alia
usque 28. Junii,
dum
interim gener Walterus aedes,
quas pridem construxeram, laxiores redderet.
Col-
Digitized by
Joannis Keilii praestigiae.
247
lega Heerbrandus hemiplexia sinistrum latus leviter tactus
vacationem ab
officio
hoc toto anno quam
Zellerus egit niihique
astitit,
qui hoc decennio ab-
quos duos hebdo-
solute 1040. sermones sacros,
matim debui,
cujus vices
impendit, dorai habuit,
revalescentiae
in aula habui, certa probatione,
interea temporis per invaletudinem aut
sunt praetermissa,
Fabulam egit
interea
diligentia
alia
magno plausu
4.
Joannes Keilius 267 ) Geerlingensis
protervus,
apparitionem
angeli
repensa.
fuisse et
quae
alia negotia
7.
Februar.
vinitor,
homo
geminam mentitus
et quinis vitibus cruentatis praestigias faciens, plu-
ribusque non obesae naris ob diras quas minabatur imponens,
cum
qui saepius examinatus et auditus,
lubrice ageret in vincula conjectus et fraudis
post alios atque alios lusus convictus, virgis caesus 23. Sept. et ejectus, risu terrorem et absurda
multorum judicia
finiit.
Caeterum pacem
quaesitam
tot annis
hie annus et tandem peperit 14. Oct. 268 ) nobis nunciatam
optatam
2.
Nov. solenni
difficilimo
festivitate eucharistica in
aulae templis publicatam.
nixu
21., et
summo dum
Cui adornandae
et
in
curiam contendo, lubrico pede lapsus 269 ), femore afflicto inter
dolores domi 18 diebus 28. Octobr. us-
Colligendae vero peque 12. Nov. detentus sum. cuniae, qua pax redimeretur, rationes hunc totum
annum occuparunt,
coactis subinde
comitiis
et
a
14. Jan. usque 25. Mart., 16. August, usque 8. Oct.,
12. Nov.
duces,
usque 12. Februar. sequentis anni pro-
ubi et obiter de augendo
alumnorum
prin-
r
Digitized by
Liber VI. 1643-1649.
248
cipis nuniero 20. Jul.
gust,
actum, et
communicatum
cum
ordinibus 25. Au-
vix tandem post semestre ef-
,
duo
Effloruere hoc anno
fectum habuit.
temberg. palmites
Wur-
vitis
Sept. Maria Catharina Charlotta
7.
Ulrico principi ex Sophia Dorothea Solmensi,
quae biduo post uiatrem multae octidua exaruit,
27.
et
virtutis
sed
principem
Novembr. Anna Catharina
Eberhardo principi hero quinto post die, 1. Dec. sacro fonte per me tincta, vivacior. Fatalem porro
annum habuerunt ex Agatha comes vidua,
jam saepius
laudata,
praeter oris speciem et virtutibus
qui apud
iis,
Solmensis Rupis
me
in pretio:
Spoletani
me
elegantiam multis
prosperis et adversis
rebus meis praeclare merita, climactericum supergressa,
reguli
14. Novembr., heroina,
ingenii
conspicua, de
-
magnum
Fridericus Casimirus Chanofzkius
Job Heimant Lente* 70 )
nobiles, ille hie
quidem
et
Stut-
gardiae 12. Julii, hie vero in aula Augusti Guelpherbiitana 23. Decembr.
,
uterque amicitiae fide
et
longa consuetudine probati, turn Joh. Martin. Eisengrein cognatus
et
primi tyrocinii ad Regiofon-
Nec praeteribo tem sodalis Esslingae 26. April. Rosinam quondam Francisci Erhardi, et thori et fidelissimam quod de juvennonagesimum usque aetatis an-
ludi literarii sociam
tute Christiana ad
num et
,
egregie meruerit, 24. Martii Calvae defunctam;
Saram Joannis Jacobi Andleri uxorem,
nam
honestissimam
,
tinctam, ac ex curia
vicinam
meam
foemi-
25. August, ex-
Joannem Georgium Schmiere-
rum, quern 21.* April, mors
abstulit.
Ex
casibus
Digitized by
Narrat de rebus domesticis.
249
notabilioribus incendium Aspergi fuit 30. Julii, conflagratio Wilae 47 imperialis, quae olim
ct
Calvae
*)
vicinae insultavit, contumacia sua supra vires accita 20. Octobr.
Privata roea satis
commode
habuerunt,
vacatione concessa ab otiosis juxta et odiosis negotiis,
gunt
quae ut animum percellunt,
et
nere aureo,
quorum
illud
cum emblemate Expendentis 23.
Decemb. idem
corpus
23. Octob.
affli-
imago sua
hoc 300 fiorenorum Gener Ruelimis
sive Cogitabundi,
ipse cataphractus
pretii*) suffulsit, cui infinita gratia. filiolo
ita
Augustus gemino augusto mu-
dejiciunt.
Joanne Ludovico familiam auxit 25. Maji.
Nuptiis Eberhardi Anwilii et Mariae Marthae Ber-
non sine quod ad animi recreationem facit, in notitiam venit, imo amicitiam concessit perillustr. vir Joli. Septimius Joerger baro, plurimarum rerum ac pictoriae artis peritissimus comite D. Joh. Gabstettinae praesente aula benedixi 3. April,
munere,
et
,
lero jure
consulto Norico percelebri,
sare Heidenreichio equite Austrio,
Quo
me
etiam tempore ad
Gottfrid
Pfinzing,
nuus adolescens,
morum modestiam
patr.
qui
et
Baltha-
mense Augusto.
confugit Christophorus
Noricus 20. August, inge-
praeter
excellens ingenium
singularem mihi per semestre ap-
probavit, 14. Jan. sequentis anni dimissus.
Mutavi
Mariam Barthiam cum Catharina Schede3. Januar.; alui Benedictum Stroelinum per men-
ancillam lina
sem
et scholasticae functioni
*) Cod. B. et a.:
pretii
rem
Herrenbergae admovi.
famiJiarero.
Digitized by
Liber VI. 1643-1649.
250 Recepi ad
me nepotem
Joannein Valent. Rtielimira
22. Sept., quae ut lectori fastidiosa,
memoriam
Aula hospituui
faciunt.
ita
illustr.
ad
mihi
turba fre-
quentissime perstrepuit, ex quibus praeter faiuiliares
Wiirtemb. et Palatinos primarii Turrenius, Duglassius
cum
tribunis et centurionibus varii ordinis fuere,
de quorum hospitalitate sequens annus testabitur. Annum Christ. 1649, qui Caroli Britanniarum regis indigno
supplicio 31. Jan. atratus factus
est,
spes et actiones refulgentis pacis absumsere, quo mihi nis
63. aetat. afflictione,
exactus,
est
animi
remissiore
aliquanto
et olidus hircus J. J. B. impetiit
F. K. trisulca lingua per tulenta J. H. C.
me
filii
cum
Nam
18. Febr., et aspis
latus feriit, et sus lu-
commaculavit, omnes impune,
nec ullo mei miserescente Ps. 69, abierunt
valetudi-
acerbiore.
Jesuitae
v. 21.
a nobis,
9. Jan.
Interea turn
ex
coenobiis monachi legatorum Bambergensium et Cu-
lembacensium jussu abacti, non sine
maleficii in-
famia, ne quis credat cucullo fidem subesse posse.
Mihi vero in lucem nata sunt
et
gustalia et Theophilus per 26.
cum
minutiis
aliis,
pressa.
annos peregre erro
maxime vero
dreae vita a Levino
avi
mei Jacobi An-
sutore eleganti
carmine ex-
Transtuli etiam in Latium passionis Christi
Harmoniam Selenianam, lucem visuram.
Seleniana 272 ) Au-
Perstiti
fortassis
aliquando
interea in ecclesiastae aulici of-
ficio, multis illustribus hospitibus
praesentibus non
tan turn Wiirtembergicae domus, Friderico et Ulrico nostris,
Leopoldo Friderico
et
Georgio Mompel-
Digitized by
Seleniana.
Theopbilus.
251
gartensibus, Roderico, Manfredo et Martiale Juliadis, turn viduis Ludovici et Julii, ac Susanna Pa-
Anna Wiirtemb.
latina et
nostra, atque duabus vir-
ginibus Floriana et Faustina Juliadis, sed et Carolo
Megapolitano duce,
....
marchione Durlachio, Chri-
stiano Palatiuo Birkenfeldensi
cum
tota illustr. fa-
milia, et Cratonis Hohenloii vidua, Duglassio, Rosa,
et tribunorum praeter illustres comites turba, Gallo
etiam Racknizio, Miinzingio
,
Forstnero cancellario
Mompelgartensi, Lansio, ordinibus provincialibus nostris et
numerosis ad componendas restituendasque
res nostras
et
transigendum inter Eberhardum et
Fridericum fratres Wiirtemberg. convocatis
cum quorum
scriptis,
con-
et
plerisque familiares sermones
Secessi tamen per aliquot dies a 17. Julii
miscui.
usque 30. Calvam, animi potius quam corporis gratia,
ubi in thermis Cellensibus curanti valetudinem
Sibyllae Mompelgartensi ejusque marito Leop. Fri-
derico frequenter adfui.
Invisi etiam Esslingae cla-
ram Hohenfelderi mei viduam vivaci seuio superstitem 20. August., et nuptiis Franc. Reinhardi Bettendorfii
XII.
personarum aulaeque
in
ministerii
corona bene-
Luctuosa vero mihi fuerunt cum maxime
dixi. stis
cum Anna Margar. Sternenfelsia
illustr.
Henrici Hattingii
j. d.
et
Antonii Roesleri
nium meorum prope Oettingam
in
triaffi-
amne Egra sub-
Maji, turn ex aulae contubernio Conradus Schavelizkius* 7S ) 6. Julii, curiae et studiorum olim
mersio
9.
socius. Joannes Hiller
Wilhelmus Kraus 17.
Julii,
Marcus
cognatus in aetatis flore 11. Martii, Engel-
Digitized by
1643-1619.
Liber VI.
252
Fridericus Krezmajer 374 ) pa-
ex notis
hart] us
ternae amicitiae haeres 12. Junii, Gottfried Kuhorst
longe jucundissinius 20. Nov., Nico-
filius spiritualis
laus
Idler vicinus optimus 21. Octobr., quibus Cal-
vae accensendi Josephus Geisel compater 25. Junii, et
duo nepotes
Riielini
Joannes Ludovicus
nes Georgius 11. Martii
et
Maji ante praecipiti post incussos natus fuisset)
denati.
et
(cum
17. Julii
Joan-
hie 25.
terrores
partu
Salutantium et invisentiuni
non exiguus fuit hujus anni proventus; ex notaquidem praeter Forstnerum, Lansium, Hau-
bilioribus
giuni et consimiles viciniores:
Rumpler ex
Isaacus
nobil. Marehionis Badensis familia 22. April., Joachi-
mus
Christianus
cipis heri
hospes
New.
j. d.
mei receptus, per
22. Maji.,
inter 6.
consiliarios
prin-
septimanas jucundus
Andreas Berger
Ulmanae
reip.
actuarius 2. August., Petrus Meuderlinus amicus ve-
teranus fama sua Celebris 3. August, Daniel Hoser
Augustanus Lyserus F.
3.
August.; ex studiosis vero Wilhelmus
filius,
Alexan-
theol. licent. 20. Octobr.,
der et Joh. Jacobus Mundii, Georgii
filii
23. Mart.,
Joh. Frid. Gruber pictor post aliquot annos redux,
quatuor
hi
sanguine juncti, turn duo fratres Agri-
colae 3. April., Dietherrus, Picardus, Sax, Norici,
Hammerschmid 23. Martii, Silemannus
vembr.
et alii,
quibus accensendus Valentinus Roe-
ther musicus excellentissimus 6. Nov.
mittendi
omnes No-
14.
Joannes
Henricus
,
nec praeter-
Schorkius
carmelita,
Georgius Zapler, Mathaeus Entel Augustin.,
et Joh.
Digitized by
Neptis Valentini a fratre seducta.
Anton,
a Popper*)
253
cum Martin Ronnawer
ejurata
religione ad nos transfugae, turn inprimis Ludovi-
cns de Maji
linguamm plura
eximiae eruditionis et
nobilis Gallus,
peritiae,
de quo tamen 27
sequens annus
vero eonvenerunt Georgius
Literis
docebit.
5
rarae et multiplicis scientiae exeuiplum, Job. Michael Moscherosch 27 6 ) et Joannes
Philippusllarstorfer
)
Joachimus Franzius, nunquam a
quibus
facie noti,
his illisve post Guelpherbytanum literarum solenne
commercium, sive coram sive foras quantum impensum, non est cujusvis otiosi vel judicare, intelligere; sane
quod vegetioribus lusus
ris fallimpntum dici posset,
oneri est
et
sit
vel
tempo-
et
Fracido mihi et elumbi
temporis maximae frustillationi
,
ut de
fovendis, negotiis seponendis
quam colligendis et quam conglomerandis
rationes mihi ineundas putem.
Res domesticae Au-
amicitiis potius dissidendis**)
gusta manu etiamnum suffultae stetere, cui mi Ham
parem gratiam retulero. Neptis ex sorore Regina, quae domi meae per 14. totos annos filiae loco habita cultaque fuit, a nequam fratre Jacobo Balthas.
men
Simonio abducta mihi facti
est
13. Aug.
terea vices
Anna Maria Burgia probe
Catharina Schedelin viro nupsit, cui rin
,
rediit ta-
poenitens post 15. hebdomadas, cujus in-
successit
11. Junii.
Et hae
egit.
sint
ÂĽ ) Cod. B.: Poppcn cum M. Konawer. pen cum M. Kornnawer. Âť*) Cod. B. et a. dissuendis.
Ancilla
Anna Vische hujus etiam
Cod.
a.:
Pop-
:
Digitized by
Liber VI.
254 periodi
inaniae:
quisquiliae, lestissimi
1643-1649.
quid aliud
quam
gratiae,
et simulati
spei
illudentis
insidiantis Hvoris argutiae,
oneris
mo-
anions offuciae, qui-
bus ut fin em imponat, Deum ex animo precor, cui res spesque meas omnes, fidem atque innocentiam in
solidum commendo, certus, nec fallere hunc, nec
falli
sub
fallacia.
eo
unquam posse,
Atque
hie
caetera cuncta esse
undecennii Stutgardiae
exacti
terminus esto.
Digitized by
'255
LIBER SEPTIMUS BEBENHUSANA.
c
(I.)
inn mihi ad portum optatae mdis appellere
sumquc jam
littus
subiturum.
me in aequor egit, novam Anno namque 1650. jubi-
cum tandem de
senatu consistoriali consti-
aqiiilone ventus agitationeni
laeo,
tuendo serio
ip-
legere viderer, nescio quis ab
retro
et integrando, scholisque coenobialibus esset
Heerbrando
decretum,
deliberatum et
sane
rudis ex voto concessa, mihi ab aula et curia missio
quidem data, sed onus aliud abbatiae Bebenest, spe facta, si minus suffi-
husanae impositum
ciant humeri, ejus in Hirsaugiensem
cessuin
commutandi,
quod
in
amoeniorem
me
animi
se-
dubius
suscepi 22. Febr. Melchiori Nicolai vero Tubinga accito praepositurae raunustoto undecennio 277 sus)
pensum commissum, Badero
et altero
ecclesiastae creditum
quam abirem,
demum anno Georgio est.
Caeterum ante-
Caroli Christophori principis infantis,
quern 28. Jan. natum proximo 30. sacro fonte ablui,
institutis
insolitis
solennibus
pompis
et
orgiis
inauguralibus, 19. Martii confectis,
defungendum
Digitized by
Liber VII.
256
sed quas subito turbavit improvisa mors so-
fuit,
roris
Dorotheae Amaliae jam
3. April,
et
1650.
in
7.
annos natae 27. Mart
mausoleo depositae,
geminatusque
dolor parentibus ipsius Caroli Christophori paulo post absentibus abrepti 2. Junii et 10. sequente fratribus adpositi, insanabili vulnere matri relicto, sed
documento
certo,
maximos
tus
immodica gaudia
luctus
et
et
profusos sum-
poenitudinem pone sequi.
Inde data in aula ultima concione, quae numero 1170. fuit
15. April, et sequenti vale Illustrissimo priva-
,
tim dicto, Bebenhusium abii 25. April, primamque
concionem 28. post habui. Nactus eoenobii procuratorem Leonhardum Waldensberger, collegas vero
Georgium Lindenum
mum
et
etiam juventutis
quillioris
an
Jacobum Rothium, oeconoJoannem Schmiderum tran-
turbulentioris
vitae
instrumentis
et
machinis futuris incertum et a tempore exspectan-
dum,
initiis
sane
quam pro opinione durioribus. numero 34., quos nominare
Discipuli crediti sunt libet
:
Wolfgangus Henricus Majer, Joannes Jacobus
Kiirner,
Georgius Conrad. Scbliesnecker,
Jacobus Beck Stutgardiani
,
Kegel, Philippus Burkart,
Joannes
Joannes Christophorus qui primus
diem
31. Jan. 51., Georgius Simon Weitprett,
Georgius Laux, Joannes Jacobus
Lang,
obiit
Joannes Gabriel
Braun, Joannes Georgius Aichelen, Joan. Jacob. Sennier*) Tubingenses, Christophorus Zeller, Joannes Leonhardus Stuber, Joannes Jacobus Hess, *) Cod. B. et a.: Somnier.
Digitized by
Mora Bebenhusana.
Calvenses,
lsaacus Alber, Jos. Elenheinz, Joannes
Joacbimus Angelin, Georgius Griesinger Niirtingenses, Adamus Salomon Laufensis, Philippus Henricus Hiller Saxenheimensis naviensis,
Georgius
holzensis,
Joannes
,
Martin Sigwart Lust-
Wilhelmus Moseter BreitenAndreas Hochstetter Kircho-
Teccensis, Joannes Jacobus Zeller Wildbergensis,
Andreas Srbinid Haselmajer
Moeckmiiblensis,
Joannes
Oetlingensis,
Neobiirgensis Elisaeus
Gerlacb
Clsaesser
Goeppingensis,
Georgius Frider. Weinmar Scbmidensis Frid. Rorbacber
Conrad.
Abrabauius
,
Brettensis,
Andreas
Joannes
,
Carolus
et
Joannes Conradus Rapp Oeringenses, quibus superior locus et institutio concessa
est,
caeteris pari
numero alumnis Blabyrensi coenobio sub abbate Pbilippo
Jacobo Hiittstock
et
praeceptoribus Mi-
chaele Knollio et Joanne Ruffio receptis,
omnium increments pitius benedicat.
in
quorum usum Deus pro-
ecclesiae
Fostquam
bic
consedi amici Tu-
bingenses salutatum advolarunt: Croneccius, Glosnerus, Hoelzelius, Heinlinus, Haugius, Wormserus, Hafenrefferus, Rauscherus, Schmidius, Brodbeckius, Griphius, revisi,
alii,
turn
quos recitare minis
et
quos vicissim Tubingae per
intervalla
peregre accesserunt numerosi hospites, sit
fimeto
ingratum, resurgentis ex pulvere, monasterii olim
tarn
Celebris
et
ducatus bujus primarii faciem contuituri, inter quae
ego
cum
Stutgardiam 27. Maji negotiorum caussa,
Calvam meam animi recreandi 4. Junii concessi, atque in proximo Tbainachio principem berum turn
17
Digitized by
Liber VJ1.
cum
post 19. Junii Eremtim nobilem
aula salutavi,
Eberhardi Wiirtemb.
memoriam villain
et
1650.
I.
ducis,
majorem
posteritatis
culturam meritam, non sine voluptate, 7 8
vero Herbstii*
)
voluptuariam olioi mihi inha-
sum mo cum dolore 25. Maji inspexi. antiqua turri operis non invemisti ve-
bitatam vastatam
quidem
Ulic
stigia
in
modo ATEMPTO 2 7 9 ), decimo demum anno successit
temporis vidi incisa hoc
inceptum 1X82, cui
:
80 Schonbuchiani XIII. fimdatio coenobii S. Petri* )
canonicorum nobilium Suevicorum, totidemque ex plebe ad
numerum
sc. Christi et
apostolorum,
ubi
anno 1492. 281 ) usque 1538. sepultus quievit, hinc Tubingam translatus, rubo canine* 8 2 ), qui per ambitum 52. ulnis, 40. columnis inni-
ipse fundator ab
tens est dilatatus, ut fama est, Hierosolymis advecto, in vit
memoriam usque hodiernam relicto. Conflagrapotiorem partem A. 1580 6. Jan., nec restaura-
tionem sperat,
filia
Collegio
rede in vicem substituta.
illustri
Tubingensi hae
Haud procul inde
ignobilia
83 paucis tuguriolis tesqua veteris urbis Steinbeis* ) et
unico lapide cui 1X21. inscriptum indice,
perstitibus, rudera monstrantur,
num memoriae
penitus
mihi visa
Jam
est.
jam
su-
quae cum homi-
exciderit,
memoranda
quae hoc anno mihi signanda
veniant, paucis perstringam.
Ac
laeta
quidem
prae-
ter crebra illustrium colloquia 17. 27. 28. Jan., 14.
16. 17. Apr., 6. Maji, 7. 8. Junii fuerunt vel inpri-
mis
:
nuptiae p. Rudolphi Augusti Brunovicensis com
Christiana Elisabetha Alberti Friderici comitis Barbii
f.
temperatis pompis habitae
10.
Nov.,
soteria
Digitized by
Origines Eremi enarrat et eucharistica
Aug. publice terra
pro confectae pacis 284 ) beneficio 11.
soluta,
inovisset,
eximiae
cum
5. ante,
post etiam 18. Oct.
Du May
Ludovici
nobilis
Galli,
virtutis, experientiae et eruditionis viri,
ad
12. Maji
et
nostram
religionem
plenior
accessio
hinc contracta arctior conjunctio, Christiani Cassii*) nobilis ex Holsatia multiplici reruni peritia clari legati notitia 17. April., strenui illius tribuni
Widerholdi
18
Conradi
*) per fortunae vices traducta diutur-
mutuo amplexu renovata 12. Jan., duorum nepotum Joannis Eberhardi ex
nior amicitia nataiis
Agnete Elisab. lieb 3. Sept.
Ludovici
;
tristia
Erasmi ex
vero in vicem
Alberti
f. ,
luctuosus
23., et Jacobi
raarchionis
obitus 24. Aug.,
:
quam
f.
filia
Gott-
Henricae Wiirt.
Onoldini
acidulis Thainacensibus salutaveram,
temb. Frid.
filio
turn
7. Junii
conjugis
ante in
Annaeque Wiir-
per 53^ annos innuptae,
Ulraae ex-
Novemb. Stutgardiae deut quaterna funera Wurtembergicae domus
spirantis 25. Octob., et 5.
positae,
unus annus exceperit, turn Alberti Weileri nobilis ex aulicis amicis constantioris ... Decemb., Joannis maximi in rem literaGloeckleri paedagogarchae ,
riam meriti 30. Aug., privata necessitudine et ani-
morum
ac
contentione,
Stephani
Neopurgens. pastoris, compatris nere
conjunctiorum ,
sed
et
Geeri
10. Jan.
et ecclesiastico
neptis
mu-
Margarethae
Riieliniae amabilis puellae sexennis 15. Junii, etiam
cognatae ex Enzingerio sanguine Rosinae Birenman-
*) Cod. B. et
a.
:
Classii.
17*
Digitized by
^ber
260
1650.
VII.
*
Domestica etiam
nin, virginis 31. Octobr.
usum
meum
in
Filius Gottlieb sub iniquo censore
attexam.
multumque perpessusWangheimiuin 2 **) est Koppium famuJuni inter alum translates 29. Jan.
dura
diii
,
nos principis receptum dimisi 25. April.
ex Krezmaieria
cessit
nos
conjunctissima
mihi
additus Joh. Jacob. Stuberi
Anna
ancilla
Rei
familiari
oeconomiam,
et translatam
lem parum accessit
nisi
Friderici
omnem succum
et
cum Anna
turn dispersam supellecti-
ex principis herae munere munificentia,
fomitem poster] tas
familiaris mihi inducias
mea
cui
debet.
subinde mecuoi
ex aeris temperie sive victns mutatione
sive
f.,
ob mutatam sedem
indefessa Augusti
valedictorio et
sue
cui
29. Junii, mutata etiam
Vischerin sponsa 14. Junii
Maria Erboserina.
Morbus jam
Balthaserus f.
,
per 50. amplius an-
fatnilia
fecit
firmioremque valetudinem concessit omnibus fortunes
praeponendam.
Stutgardia
gressus,
infra
tavi, nonnullis
vero demersus.
tionem
meam
habui, nulla,
nec
factis,
Atque hunc quidem
quam 1639. 14. metum commodius
exivi,
in
modum
Jan. trepide
in
et tutius inhabi-
quidem procellis jactatus, nunquam Ac aulam quidem supra exspecta-
faventiorem, fideliorem et faciliorem
quod sancte
testari
possum, nec
dictis,
apertiore (tectas enim quis evitare
spe-
ret) injuria, multis contra benefices affectus, quibus
me
debitorem et
praeconem
profiteor.
At
curia
quam spem omnem meam, amoremque destituit, quam innocentiae meae
ejusque sanctior pars, fidem
conscia contra contumelias et obtrectationes demit,
4
Digitized by
Aulam laude, curiam vituperio prosequitur.
261
quod ab imo malorum archttecto infernal i face proin sinu Dei vindicis repositum, aequiore
fectum,
amnio tulissem,
unum
hoc ut
nisi
id
cum
rei christianae
et
ec-
detrimento subinde fuisset conjunctum,
clesiasticae
satana satagente,
ne,
cum
tanto studio,
disciplina Christiana religio*) combinaretur ,
in-
cumbebat **), obtinerem, sed virulentis sycophantiis supprimeretur, simonia vero, hypocrisis, luxus, dissolution
dem
lucrum triumpharet, adeo ut
nihil
manis vero
nihil
propius ferino, in alenda et cu-
randa etiam ecdesia
nihil sacrilegio similius
apparuerit, quae conjunctis
mis,
in divinis qui-
humanius sive inhumanius verius, in hu-
malorum usque ad
bonorum
subinde
calidis lacry-
Christi judicium tripudia
hie deposita volo.
*) Cod. B.:
ut disciplina
Cod.
combinaretur.
a.:
Christiana
cum
religione
ut disc, christ. religioni combi-
naretur.
**) Cod. B.
:
incumbebam.
Digitized by
LIBER OCTAVUS. BEBENHUSANA. Proximus annus
(II.)
visus est mihi faventioribus Ze-
phyris abblandirt remissione laborum et solitudinis
cum ad
amoenitate,
anion tranquillitatem turn cor-
poris valetudinem plurimum conducente,
quam pro opinione gaudium hoc
vius
que solidum.
non tamen
Nam
sed bre-
fuit
rainus-
quicquid etiam tuta*) timerem,
cavi simoni[ac]as artes, sub anni demura
finem retectas,
verumque sum expertus, in cam-
pestribus armenta et pecudes, in desertis feras bestiasque inveniri.
Interim principes,
herum atque
heram, filiumque Joannem Frid. Tubingae salutavi Genera2. Febr. et 12. Martii ac propitios habui.
lem etiam ecclesiarum inspection em, quam diu
de-
clinaveram, admisi 27. Febr. atque inde Tubingen-
sem vicinam
30. Julii
primum
invisi.
At
indictis
ad 29. April. Stutgardiae comitiis , qualia ab hominum memoria visa non sunt, nempe 120. capitum,
cum
eo
me
contulissem,
qua animum qua corpus
*) Cod. B.: vocabulo tuta superscriptum habet: fad; cod. a.: etiam fati timerem.
i
Digitized by
Incurrit in suspicionem syncretist. haereseos.
sum atque
labefactatus
deject us
tristissimae
263
sortis
patriae meae, cui periculum parari palam videba tur, intuitu, et mutata victus ratione, quibus senilis
languor fuere.
corporis
debilior
et
tamen
Substiti
Seleniano ad
3. Junii,
ris circuli adlectus 5.
domum moles
impares
constitutio
meis primum aedibus, sive
in
post inter selectiores majo-
usque
Julii
18 ),
ubiredireme
morbus, publici convictus impatiens, ac ipsa
patriae calamitatis
immensa, de qua postedCujus cum deli-
tas liberius pronunciabit, coegit.
nimentum per
vindemiales ferias Calvae quaererem,
30. Sept.
afflictior
comitiis,
cum
ad lares
me
nulla
ad matris communis parui quidem
3.
recrudescente morbo
aegram
15. ad
pulerit,
Repetitis postea
meum
et
funus accitus, com-
Nov., hospitio n obi] is matronae Ro-
sinae Reischiae viduae
verti
redii.
invaletudo excusaret, quasi
hospitis
exercitus et tortus, ut re-
et
ipsam conjugem
filio
quondam cognominis
percommodo exceptus, sed
ita
Joanne Jacobo
memoriam
amici
in
me comob
patris
convictum
familiam suscepto 28. Novembr. Paulo vero antequam abiissem , erupit ulcus a venenato G. L. et J. R. 288 ) aspidum morsu (quo nihil astutius, perfidius, et
insolentius
et
virulentius
concUiatum, quod leto ris
sanatum
non quod nio
sit,
baud dubio tanti
perstringi,
ficia et
etsi
excogitari
potuit)
mihi
praesenti et subitaneo
amu-
memoriam tamen longam sit
et
subdoli facino-
inextinctam relinquet;
a servili et pulverulento inge-
aut insolitum pro beneficiis male-
amicitiae officiis hostilia recipere, sed quia
Digitized by
Liber Mil.
cum
talibus
supplicium
eombinari Mezentianuui 28
videatur
*)
hominum corporibus cum
ubi vivis
.
- 1653.
1651
daveribus colligatis una computrescere
fuit
ca-
necesse,
quod ad alienam libidinem, livorem, proritandumque implacabrle odium hoc viperanim genimen mihi sit immissum, cujus vindex Deus esto. Funestus cae-
doluitque hoc magis, et
oblectandum
tectum
tera hie annus mihi fuit sociorum variae aetatis
amicorum puerilis
vitrico
selectiorum
fuit
Daniel
clade
notabili
illata;
et
nam
Moerlin sub uno praeceptore
suo Georgio Oswaldo Regiofonti, qui no-
vercante for tun a miser
vero Jaco-
Juvenilis
obiit.
bus Zellerus, vir immobilis, 74 annos natus, 17. Decembr., Philipp. Jacobus Hiittstock abbas Blabyren-
quadriennio minor 27. Aug.
sis
24. Julii, provectioris
,
et Joh,
Crusianus 12. Sept., privatae insuper et
literarii
commercii
facile
famiJiaritatis
primus Andreas Rein-
hardus Augustae actuarius, magnae 19. Oct.,
MeuderJin
autem Joh. Martinus Majer
in
me
vir fidei
proxrmus hnic Petrus Meuderlin* 90 ) de
literaria meritissimus 21. Maji;
re
dehinc Joannes Geor-
gius Wibelius Haltensium anttstes, insignis theolo-
gus 25. Octobr.
gno
fratri
inde Lucas Schickart ingenio maWilhelmo non dispar 24. Sept. Ex pri,
mariis fautoribus sublati mihi sunt: Franciscus Christoph. baro Tieffenbachius, ultro ia amicitiam
Noribergae pellectus 20. Maji, dius
magnus quaestor Wiirtembergiae 20.
dreas Burkhardus
mira
morum
meam
Caspar LerchenfelMaji, An-
cancellarras noster 24. Junii,
facilitate
seniique ad
80.
annum
et
pro-
Digitized by
Iter
Brunovicense diu exoptatum retardatur.
265
Marcus Dolmetsch 14. Maji, quiomnibus praeferrem Abrahamuin Hoel/elium septuagenario majorem, saepe in his commentariis notatum, utriusque fortunae nobile speculum, nisi ducti tranquillitate
bus
simulatam vita amicitiam saepeque variatam Jubri-
Addam duas
20. Maji.
exitu finiisset
ciore
Irone-
stissimas matronas Barbarain Brentianam, Felicis Bi-
dembachii viduam octogesimuna quinquennio super-
Magdalenam Orthiam 20. Fefcr., cum nepote meo Jacobo Erasmo Gott-
gressani 26. Aug. et
notas mihi,
mei
liebii
27. Martu
filiolo
Augustae
extinctas.
Planus quidam cum Deo hominibusque din set,
illusis-
plura hujusmodr machinatus, morte, cui
ponere non potuit, interceptus
cum proterve
alastorem aliquem,
6. Julii;
rai-
cujtis
mihi oppederet,
Goeppingae etiam vipera sibikre
oppido contrivi. desiit
est
Recreationum omnium instar
30. Oct.
Augusti, solis mei,
ininum serenitas
et illustrium
et
fuit
Brunonii coeli hi-
calor 75. epistolis y quae
jam
ad numerum 900. accedunt, lautiisque testata, qoibus patriae meae frigidas nubes temperavi atque
adeo trato,
in
procinctu
jam eram a priacipe meo impe-
ut toties invitatus, sisterem
beneficis astris*
91 ),
cum me
casu morbus inopinato utrinque nobis detinuit.
me tandem tam
sive fortuito sive fatal
dejecit,
domique
Lenknen
turn;
invitissimts
desiderii
mei
accepi imagines Augusti senii, et virginalis ventistatis
filiae
Sibyllae
Ursulae
ad justam
corporis
staturam affabre depictas, inter cimelia habendas, 11. August, et 7. Septembr.
Nata etiam Wiirtemb.
Digitized by
Liber
1551
Ylll.
- 1653.
princeps Eberhardina Catharina** a )
12. Aprilis
et
ejusdem 17. renata, ac uiea neptis 21. Anna Margaretha Rhiielina 5. Aug. inter laeta
numeranda ve-
niunt, reliquum perillustris comitis Castelli Wolfg. Georgii inagni, curiae nostrae 293 ) magistri saepius
perspecto favori, et invisentibus amicis atque stu diosis,
quos numerare longum
Augustanis Miillero,
legatis
turn
Thoniae
foret, inprimis vero
Hopfero,
et
me
divertentibus 26. Octobr. et 8. August.,
Stuttgardiae
profiteor.
solenni
Turcicae puellae**) lubens
rum
Michaeli
adolescentibus 8. ad*)
ingenuis
me
deb.ere
pompae lustricae Renatam biblio-
interfui.
Paraphrasin L. Osiandri germanicam typis Stel-
larum Luneburg. elegantioribus exscriptam,
cujus
hortator et obstetrix fui, laetus aspexi, plausu foris
exceptain , domi, ubi habita, frigidius
late
primum nata
admissam.
Tubingam Carolo,
et tenere olim
In schola nostra trans-
Weininario,
Weitbretto,
Kegelio, Lauxio, Mosetero, Braunio, Hochstettero,
Gerlachio, Elenheinzio,
Schliessneckero
,
Griesin-
gero, Rappio, Stubero et Sigwarto successere
:
Bal-
thasar Daur, Joannes Wolfg. Dieterich, Joannes Sebastian Feurbach, Hieronymus Braun, et Joannes
Bernhardus Beurlin Tubingens., Joannes Christophorus Stierlin Walpachens., Michael Schlaich Lindaviensis,
Lud. Ehinger Kirchheraensis ,
Gustavus
*) Cod. B. et a: 5. ad.
**) Cod. B. et a.; puellae: cui Cbristinae Catharinae
nomen datum
est.
Digitized by
Googl
Valentinus vitae taedio fatigatur.
267
Bernhardtis Weinlin et Joannes Michael Hofmann Neostadienses.
,
Joannes Georgius Habelshover Bah-
lingens., Georgius Christophorus Geer Bulacensis,
Samuel Justus Biberstein Oberessling. Joannes Jacobus Bub*) Wildperg., UJricus Polycarpus Steudlin ,
Backnangens., Joannes Balthasarus Schubin Marpac.,
Joannes Georgius Biirker Wermbrechthusanus et Feurbachio apud suos raorte praevento Fridericus Jacobus Merxlin Nellingensis substitutes. In fa,
mea pamm est mutatum, restitutum parentibus nepotem Joannem Val. Riielinuni 7. April, recepi, 18. Octobr. famulum Stuberum post annum et
milia
quadrantem ejus niutavi cum Antonio Jenischio. De insolita et ominosa aquarum elavione mense Januario,
tenet**)
et
anni
imparibus et indignis
ubi in caveam conjecto et
vincere
Nam
sit
inglorium
,
cum
vinci
bestiis
vero
luctis,
commisso
dedecorosum.
ubi judex est obnoxius, laedentis nequitiam
laude et
in
me taedium
fertilitate alii dicant,
toties iteratis
artificio
poni, laesi vero innocentiam
haberi deridiculo, et quicquid ob tin eat,
maculari,
ut semper aliquid haereat, experimento didtci; unde
mihi in votis supremis, ut rude impetrata inter vitae
negotia et mortis diem spacium aliquod inter-
cedeâ&#x201E;˘
possit.
Horret animus, reminisci eorum, quae annus se-
quens 1652. dura diraque mihi
intulerit,
ubi caveae
inclusus et subjectus ferulae ab insolenti supercilio
*) Cod. a.: Buob.
**)Cod. B. et
a.:
tenet ex.
Digitized by
Liber Mil.
-
lingua misere vapulavi
et petulanti hostili
ItiM
,
tacito
livore,
odio et turpi ingrataque desertione*) sata-
gentibus et banc fabulam potissinium ludentibus, duravitque haec rabies usque ad 22. Martii, qua sese in
cavea ad insidias recondidit, per occasionem quo-
ties libuerit,
eruptura, apparuitque sine etiam haere-
seos culpa bona opera leficia
esse exosa, qui per ma-
iis
non ad coelum, sed occupanda terraruui
bernacula contendunt et grassantur, ubi bonis civibus,
et
brationi,
exilium.
morbo
quorum
paratum
formidini et expro-
virtus est
certumque vel
est
Aeger ergo animi,
totus dejicerer,
cum
secessi
valetudinis causa 4. April.
,
guviris
exitimn
corporis
vel
etiam
Tubingam curandae
exceptus liberali hospi-
niatronae**) Joamiae a Mundelsheim a tribus
tio
successive Giiltlingiis viduatae, ubi in Apollinis sede
(quod mireris) nec medicum nec medicinam
reperi,
domumque re infecta 13. ejusdem redii, indeque cum difficili morbo luctatus, vitam inter intensions et remissionis vices
utcunque protraxi.
demiae Tubingensis 2
9
magno molimine
)
suscepta,
suppletis aliquibus pro-
fessoribus sacri potissimum ordinis, ral!
inauguration!
dux ipse cum
aula interfuit 4. Junii, in
Interea aca-
sive reformatio sive restitutio
quorum docto-
illustr.
gynaeceo
et
remotisque nonnullis, adlecto
rectorem principe Joanne Friderico 9. Maji, con-
stitutisque salariis
*) Cod. B.
:
et
nomine Eberhardinae acade-
desertione rerum suarum.
*) Cod. B. et
a*:
nobilis matronae.
Digitized by
Googl
Academiae Tubingensis
miae renovato,
res
restitutio
mense typisque
Junto
finita
2ti9
Quaesivt et ipse ab hisce Jegatis
publicata est. malorum, quae claustruui hoc premebant, remedium, frustra fui et remtssus eo, ubi in ulcere potis-
^imiiui anguis haerebat,
communi causae
29 vocatus ad synodum ex
niensis
sane
destruxi,
Aug.
officio infelici,
sive violenta corporis jacta-
,
morbum meum adeo
letudinem
intererat
eomparui. ubi sive aeris sive
fato Stutgardiac
victus ratione nmtata
tione
quorum
caeteris,
cavere, altum stertentibus.
exacerbavi,
domum
ut
redux
oiiiuem vaSept.
9.
in
hunc usque diem, qui 18. Januar. est, vires resumere minime potis, aut sacris vacare muniis per natalitia solennia fuerint.
Miseruni profecto est ab
omni propemodum humano nutrimento paucisque de die horis
abstinere,
sibi et laboribus vivere, ce-
tera per dium per noctenique cruciari, solitariuin et
non
nisi
ab observatoribus septum, nulla sive animi
ab arnica conversatione vel artificum operis, quibus
sum
innutritus,
recreatione nec solita mihi exspa-
tiatione reliqua.
nes
et
Fuere tamen mihi aliquot
honorificae
principis Antoniae
et
295
)
jucundae, Wiirtemb.
ac
vel
invisio-
inprimis
cum comite
Stoll-
bergia et nobili comitatu, cut etiam Widerholdii
buni uxor interfuit
5. Junii;
Anglus
Mandevilius
secuti
tri-
Robertus comes
cum Hieronymo
Heinhofero
conductore 25. Junii, Miinchingius 11. Martii, Goelnizius senior 2. Mart, et 27. Maji,
vius 4. Junii, Junii,
Bork
Welwartus
Flemmingius Mo-
13. Junii, Croneccius 21.
17. Octobr., Goelniz junior 28, Octob.
Digitized by
Liber VII!.
270
1651-1653.
Dec. et Giiltlingia 25. April,, nobiles; Uteris
et 11.
vero et
aliis
ornamentis
Freinsheimius meus
clari:
Argentinam revisurus cum Berneggero Schmidius magni patris
nii,
Scheler
21. Junii,
mei
filius
Schoenemann 9. Junii, Bensperger 1. August, Lotter
2. Maji,
Kirchher 12. Junii, 19. Augusti,
affine 4. Ju-
intimique
studiosi,
Schimelius Asiatica peregri-
natione notabilis 31.Martii,
Widmannus
diu notus
et probatus 11. Martii, Rottnerus cognatus 14. Aprilis, Rothius affinis 6. Octobr., Gerlachius Gedano
redux 16. Octobr.
,
Schwarzius
et Speidelius Stutt-
gardiae et Canstadii consules 19. Maji et 19. Aprilis
nii
;
Megenhardtus multorum annorum amicus 29. Juet 28.
siliarii
Nov.
17.
Nov.
,
D.
New
et Miillerus principis con-
et 13. Junii,
Krezmajer
architecti 7. Febr. et 15. Julii. gius,
et principis
Turn ex vicinia Hau-
Wormserus, Brotbeccius doctores, ac pro
of-
ficio D. Philgus caeterique superintendentes concrediti: Lyserus, Abelus, Helwagius, Honoldus pa-
storesque
alii
cum numerosa
studiosae juventutis
quibuscum multum fastidiosi temporis est Angorum tamen dolorumque leniconsumptum. turba,
mentum juxta levamentumque summum atque unicum fuit Augusti mei perennans gratia literariae reciprocationis nunquam interruptae ad 527 usque ep is to lam raanu sua,
invitis
etiam caligantibus ocu-
lis, pertinaci continuatione, munificentia incredibili,
comitate inaudita, condita ope etiam medicam per
suum D. Wendelinum Sybelistam testata, quorum illud animum recreavit, ista focum a parce,
archiatrum
Digitized by
Googl
Desperatione conteritur.
271
lente et sordide soluto stipendio frigidum instruxit,
haec corpori non
infeliciter consuluit.
Addidit dono
elegantis formae et mirae agilitatis cantherium 16.
Sept. et contra uiolossura anglicum a principe hero
meo
26. Maji
Accessere
dono
datum
perhumaniter accepit.
principuni
etiam
juventutis
utriusque sexus indxilgentissimae
Brunoniae
jam ad
literae,
duas novas centurias una cum Wiirtemb. brevi
eem
progressae, cujus ingentis et
visuras,
favoris
nutrimentum*) cimelium aureum
floren. in
mea cum
familia
Nec
defuit etiam
ris perill ustr. Castelli
pretii
360
nobili unione principis
Sibyllae Ursulae donativo extare volui et 7. Maji.
lu-
insoliti
3.
cum coram
Octobr.
turn lite-
comes magnus, curiae nostrae
magister, favore autoritateque sua, etiam de natali
meo
67. humanissime niihi gratulatus 24. Aug.
Vi-
derat etiam pro munere suo afflictiones nostras et querelas audivit praepositusStutgardianus 29
"),
aeger
turn ipse corpore, suasque partes interpositurum in
se recepit, nullo hactenus nostro allevamento, irritatis
vero magis magisque animis alienis malorumque
fabricatoribus.
arida
tesqua,
Ac mihi quidem haec ubi
claustra
coelum iratum omnes
et
injurias
exonerat, averno persimilia videntur, ubi sub truci
immobilique Rhadamanto
et latrante
lent Furiae, Sisyphus rotet saxum,
Cerbero
vulturem, Tantalus vero epuletur, nemini toribus bene sit,
*)
Cod.
a.:
et
flagel-
Prometheus pascat
impune agere
liceat,
nisi tor-
sed de
munimentum.
Digitized by
Liber
272
1651-1653.
VIII.
rebus suis turpiter interversis lamitate
J.
et familiao
suae ca
C. vindex ipse viderit Ps. 2. v. 5 et
Inter haec suppleto illustr. stipendio in
locum
nostrorum
Zelleri
1.
Stutg.
9.
alumnorum 2.
,
Angelini,
3. Zelleri Wildb., 4. Aichelini, 5. Langii, 6. Beckii.
7. Hilleri
,
8. Hessi,
Schmidii,
9.
10.
Salomons
11. Kiirneri, 12. Somnieri, 13. Elsaesseri, 14. Haselmajeri, 15. Andleri, 16. Rohrbacheri, 17. Majeri,
IS. Oaurii, 19. Dicterici
22. Schlaichii,
20. Stierlini, 21. Ehingeri,
,
23. Bibersteinii
24. Weinlini,
,
25.
Geeri, 26. Steudlini, 27. Bninnii, 28. Biirkeri, 29. Ha-
bdshoveri
et
quidam
Eberhardus Kapp*),
1.
30. Schubi,
substituti
liug, 3.
Wolfgangius Hermann,
Hn,
Joannes Petrus Biber,
5.
Pfaff,
7.
4.
sunt Blabyrae
Balthasar Sehel-
2.
Abrahamus Breun-
6.
Joannes Andreas
Joannes Christophorus Lieb,
8.
Georgius
Fridericus Bub**), 9. EJias Banzer, 10. Theophilus
Wolf, 11. Wilh. Christ. Stein, 12. Daniel Bretming, 13.
Theodorus
Sattler, 14.
Joannes Jacobus Bader,
15. Georgius Christophorus Schneider, 16. Philipp.
Wolfg. Henr. Schuppart, 17. Joannes Jacobus Niet-
hammer,
18.
Antonius Datrin, 19. Alexander Hoel-
derlin, 20. Gottfried Niethammer, 21. Lucas Osian-
der, 22. Joannes Conradus Zeller et 23. Jo. Ulricus
Mohr;
aliunde vero
1.
Theodos. Goebel,
nes Ulricus Brastberger,
mar,
4.
Salomon Meier,
amies David. Wagner
*)
Cod. B.
et a.:
et
Kopp.
3.
5. 7.
2. Joan-
Joannes Jacobus Vol-
Thomas
Richter, 6. Jo
Andreas Kreideninanii, **) Cod.
a.:
Buob
Digitized by
GoogI
L.
quorum
in
pietate
olim auspicates
Wagneri filii memoriam et
Sutoris mors. studiis
et
esse
ac
profectus
ecclesiae
Christus
salubres
faxit.
occasions pater Joannes Jacobus in amicitiam
rediit 19. August.,
triginta
abhinc annis Ch. Besoldi tunc mei amanuensis, comitum Hoenloensium Pfedelbachensium curiae director, a quo D. Christoph. Assumi cancellarii Hohenloici diem emortualem 5. Nov. superioris anni, vitamque a filio Cratone erudite depictam accepi, viri ingenii incomparabilis et mihi amicissimi; Krei-
denmanni vero, quod pronepos ex
fratre esset
Joannis Conradi Kreidenmanni venerandi
et
D.
magna
laude meriti senis,
syndici Esslingens. integerrimi
amor ad
45. annos protensus renovatus
et
notitia
est, crebrioribus inde Uteris et animorum desideriorumque consensu cultus, quibus in cumulum acFrischcessere Nob. Harstorferi, Moscheroschii manni praeter summatum theolog. Dilgeri, Hiilsemanni* 97 ), Calovii* 98 ) literas et Furtenbachii, Mar,
stalleri,
aliorumque dulcia alloquia gratissimae ele-
gantiae; nec tacenda venit generosa virgo Margaretha
Maria Buwinghausia Sappho nostra 399 ), quae
jam
cum
sermone vernaculo de palma contendit, meque olim patris amicum, alteram patrem habere minime dedignatur. Funera hujus anni familiaria infrequentiora fuere minusque acerba. viris
Unum
in luce libero ligatoque
prae caeteris luctuosissimum
et
memorandum
Lev. Sutoris, cujus incredibilis ingenii vis tiplex eruditio
suo,
sive
ferme semper
quod surdaster
latuit,
esset
et
mul-
sive infelici fato et
cum
adversa
18
Digitized by
Liber
274
1651-1653.
VIII.
quem, postquara mihi inAugusto meo, cujus harmoniam
valetudine conflictaretur, notuit, conciliavi
evangelicam in latiunm transtulit,
addiditque psalte-
rhim vario carminis genere, qua poll eb at vena,
ele-
ganter expressum liberali stipendio, unde e rebus angustis emersit, a principe adjutus.
meo dolore giore et
mitiore
fortuna
dignissimus,
ante de inani nuncio mortis
mihique gratulatus.
Vir de
Versus
praeclare meritus.
Jam semestre Andreium
Obiit
maximo
25. Febroar. annos 55. natus, vita lon-
fuit,
meae
me
cum
esset
et familia
paulo
gavisus
Andreana
libet adscribere:
cum de TE fama
ferebat,
fato decubuisse suo.
Moerebam dictisque fidem nunquam aegrius hausi, Fama tamen mendax haec Tibi vita fuit. Hoc est, quod festa hac gaudemus luce Valentis, Proque Tua laeti vota salute damus. longum, mihi crede, valebis, longum saepe valere mibi.
Si quid vota valent,
Qui volo
TE
Lividuli valeant, procul o procul inde facessant,
Fingentes capiti saepe maligna TUO. At Tu vive vale, sed non quo nomine manes, Quorum hac in vita porro nec usus erit. Vive aquilae senium semperque valentior exi, Robur et ex annis sume vigore novo! Sera mihi de TE sit fama aut falsa fuisse, Idque det aeternum qui fuit, est et erit 300 ).
Fatum implevere
alii:
Fridericus Losetus*)
Febr., Joannes Frid. Sellinger 5. Maji,
Kleinbub 31.
Julii,
19.
Ludovicus
Marcus Imlin 31. Aug., Daniel
*) Cod. B.: Loshetus,
Cod.
a.:
Lohetus.
Digitized by
Prodigia anni LII. narrantur.
Hauff
4.
275
Octob., Jacobus Schill 19. Decemb., Abra-
hamus Schwarz
31.
Decemb.
amieitia, necessitudine,
affinitate conjuncti, diversis elogiis
cognatis Lucretia Gruberia
nuncupandi, ex
cum nuru
31. Decemb.,
ex domesticis Maria Barbara Rtielinia neptis 23. 11. Aug. nata, 1. Sept, cum 22, neptis Maria Barbara Elisabetha Andreana 13. April, ante lucis usu-
ram
accepisset.
Publica fuere praeter messis et vin-
demiae insolitam ubertatem, tas,
unde nimia annonae
vili-
incrementa domus Wiirtemb. ex 13 palmite foe-
cundae arboris felicissimo Frid. Carolo 12. Sept. 80 ) nato, et 13. ejusdem renato, nuptiisque auspicatis
principis
cum
Manfredi Wiirt.
Juliana
comite
Oldenburgensi Delmenhorstia 31. Octobr. consumprincipis vero Friderici
matis,
cum Clara Augusta
in
ver proximum magno
utrinque desiderio destinatis.
Eluvies aquarum no-
Augusti mei
filia
secunda
xia 2. Julii exundans ecquid mali portenderit,
an impune dinis per Dec. mens, coelym pervolitans,
et
spectata stella nubila insolitae magnitucertius
tempus quam astrologorum divinationes et rixae edocebunt 302 ). Nos, comitiis Ratisbonae indictis, ad quae patriae princeps Decembr. cum illustri comitatu concessit, pacata consilia et bonae fidei parta
cum
religionis firmamento et incremento piis
votis precemur, caetera duriuscula facile toleraturi.
Addam
privata mea, sed quae vel delicatus lector pertranseat. morosus Inspexi pro officio ecvel Tubingensem 20. Julii, arcem vero ibi post clesiam illatam
cladem penitius
5. April., salutavi in
occursu
18*
Digitized by
1051-1653
Liber VIII.
276
Susannaui
principem
Palatinam
me
in
beneficam
Joannem Jacobum Reischium nobil. 1. Martii suscepique in locum Davidem Speidelium 12. Maji et Joannem Pflegerura, Dimisi
11. Maji.
e
convictu
quem parentes Augustani quem tamen 15. Nov. in
adduxerunt
ipsi
aliam
domum
1. Julii,
transtuli.
Antonium etiam Jenischium hactenus famuluin patri suo reddidi 12. Mart., Annam Mariam Erbserinam ancillam
domo emissam
6.
Februar.
Schnauferina 2. Junii permutavi.
cum Elisabetha Nepotem Joan-
nem
Val. Riielinum triviali scholae Tubingensi cre-
didi,
praeceptori Schabhardo
hinc D.
Wormsero
praebentibus.
30. Junii,
Delicias
mihi
primum
4. April.,
de-
hospitium victumque fecere
duae
neptes
Walterinae, major Barbara Maria 23. Julii per
12.,
minor Maria Margaretha lepidissima puella a 7. AuCistam scriptoriam emi gust, per 8. septimanas. rarissimae
artis
magnique
pretii,
aliamque capsam
minoris formae a virgine Buwinghausia dono accepi,
quod
de
eleganti translation^ libelli
animi 30
)
obstetricatus
rum crebra invisio, ctutis stillae
fuit
fuerim.
tranquillitate
Liberi
mei,
per hunc annum morbidum
quo-
officiosa
scipionem argenteum dono dederunt sene-
fulcimentum, nec tacendum est
emblematicae Saubertinae a
munus Poad me
familia
missum et larga Dei benedictio, qua res familiaris non mediocriter crevit, quae obiter indicasse mihi meisque ephemeridum loco sufficiat, fastidioso lectori facile
rum
praetereunda. satis eluat
Ecquis vero imber lacryma-
dolorem,
quem ex metu
calamitatis
Digitized by
Valent. infausta ominatur.
277
nostra^ cervicibus incumbentis merito
posteritatis
concipimus, cui ex contagio ferrei, in quo viximus, friga
seculi tutis
malorum atheismi,
barbariei
bello se involutam
pacatis et restitutis internecino
religione juxta
et
et servi-
bipatentibus portis immittitur, ut rebus quasi
regioneque destitutam brevi
sit
immani luxu intima viscera depascente. lode tam faciles illustr. personarum crebraeque ad Babyvisura,
lonem defectiones 304 ), intempestivae acerbae theologorum rixae curiosaeque velitationes, machinationes pro asserenda
ejusque
vinculis
unde
tyrannide,
bona sub hasta,
ecclesia
patriae
in
moenia
dejecta,
aggeres perfossi sepimentaque rupta, aes
immane
alienura
contractum
in
superioris
accisas
devolutum, leges militares loco,
seculi
improbo luxu
exutas nepotum reliquias
et
et exactiones dirae,
formulaeque forensium turn
usurae execrabiles
atque nundinationes nocentissimae palam immissae, ut
jam de
religione
nostra evangelica sive Luthe-
rana quid dicamus, vel potius non dicam, invenire
non
sit
facile,
cujus theoria quidem limpidissima,
praxis vero lutulentissima
rima, vita corruptissima. ctior,
usu
culpatior,
est,
doctrina
Praeceptis
integer-
non
alia
re-
distortior, institutis innocentior, delictis
nulla forma elegantior, tritu aeque ru-
gosa, legibus comta magis, consuetudine aeque maculata, regulis est liberalis.
ligiose,
maxime
stricta,
indulgentia nimis
Verbis sacra confert, iisque abstinet re-
opere ea aufert,
compositissima
omnium,
iisque involat
laudatissima,
sacrilege, dissolutis-
Digitized by
Liber
278 sima,
1651
Vlll.
undique infamis,
- 1653.
confessione
professione turpiter vecors,
cordatissima,
cum qua
credere tu-
tum jucundumque sit et salutare, vivere periculosum, triste et conscientiae durissimum, cujus culpam omnium praesentissiniam infictitiam earn fidem nullibi
fructificantem
(non vivificam illam,
quae
Christi merito nixa sine ullo opere et justificat et salvat)
sacramentorumque profanum
usum rejiciendum putandum
et
meritorium
maxime ubi
est,
coeci
Sam. V. v. 6.) et personata idola sunt murorum Hierosolymae custodes et defensores aut pro lucello privato modico publica res et universa et claudi (2.
negligitur, deseritur, proditur et traditur, salvis in-
terim rebus pactis et juribus, admirabili plane et audito privilegio, ut,
quam
in-
salva pietatc violare sacra,
salva vita interimere obvios, salva pudicitia vitiare virgines , salva sobrietate
mero
inebriari, salva reve-
rentia furere et debacchari, salva libertate mancipari carceri, salvis fortunis ire ita
aeque bonum
suis et
et
nudum
exlegem vivere atque agere
Restat,
ut
in exilium liceat,
honestum censeatur privare bonis
annum
hunc
salvis privilegiis.
mihi
animum
qua
qua corpus calamitosissimum Augusti Phoebi mei laudibus
meritissimis
sine
fuco
et
fastu
finiam,
utpote cujus luce resplendens, calore fotus, virtute vegetatus,
et
imbre irrigatus,
pertulerim et mitigaverim, lectatio,
adversa cuncta
quod mihi oculorum
aurium modulatio, cordis recreatio,
rituum resuscitatio refocillatio,
,
servitutis retributio,
angustiarum
e
obspi-
agoniarum
dilatatio, indigentiae susten-
Digitized by
Conditio ecdesiae teterrima. solitudinis
tatio,
contemplatio ,
desertionis suffla-
depressions sub-
disgratiae compensation
minatio, levatio,
pervigilii
et
279
doloruin mitigatio,
meditatio,
suspiriorum consolatio, desideriorum impletio fuerit praemiis
aeternis
coronandus,
a posteritate vero
mea immortaiibus encomiis praedicandus 30 *). Heu quam invitus accedo ad describendam Iliada malorum hoc carceris mei anno quarto exantlatorum, quo animo aeger et corporis cruciatu afflictissimus ea tuli, quae nisi in insulas deportatus, aut ad remos vel metalla damnatus, vel cum bestiis in
nemo
di-
emergentium novorum hominum
in-
cavea commissus, intelligere aut misereri dicit,
scilicet
aemulorum
solentiam,
tionem,
vindicias,
amicorum deser-
sociorum perfidiam, clientum oblivionem,
ministrantium fraudem et supra omnia sordidissimi
hominis impotens imperium.
'
Hinc a 25. Decembr.
superioris anni ad 27. Mart, sequentis obeundis ecclesiae muniis luctatus.
impar, domi inter vitam mortemque
Nam cum
clesiam Christi
Constantini
in
hoc unum agat Apap, ut ec-
evangelicam,
mutata
tione scilicet in impietatem enervet, culcet,
L.
dominatione
episcopatum Constantini,
supersti-
exuat et con-
egregium hujus arcani mintetrum hie invenit
W.* 06 ) procuratorem,
juvencum
et
scriniarii filium,
crudum, sed ex
fallaciis,
hominem
mendaciis et
aucupiis totum quantum consutum et compositum, cui
uxor
cultrarii filia,
vere novacula, vel verius
vipera, quae 18. Septemb. in furorem erupit,
quos omne
iniquitatis
mysterium
est
per
abunde exse-
Liber VIII.
'280
Accessit paedagogicus fastus et astus, cui
cutus. in
1651-1653.
turbanda societate humana et tranquil! itate men-
tis
nihil
par est neque secundum.
Calvam 19.
Julii
Secessi igitur
medicae opis quaerendae
et
animi
quam Augustus
roeus
levandi ergo,
lectica vectus,
spe, ut ea ad
ipsum demigrarem, munifice submisit
8. Julii,
sed
quam heu
atque distortam reperi. simultates et partes,
aliam et nimis deformatam
Nam
in
coucordiae locum
modestiae luxus et insolentia,
laborisque otium et fastus successere, pietas vero,
obsequium dii
ergo
et juventutis
cura palam elanguere.
ultimuraque valedixi
Re-
31. August, animo
juxta corporeque nihil recreates, postquam tamen 25. Julii repetitas nuptias semiseculares essem comitatus, ipseque 2. August, anniversarium matrirao-
nialem 40.
cum meis
alumni
in
stipendium Tubingense 25.
tique Blabyra terlin,
fecissem festivum.
Mutata
est
nostrae facies, et translati omnes
interea scholae
Julii,
substitu-
quidem 20.: Joannes Jacobus Ket-
Joannes Henricus Oelmajer, Joannes Thomas
Schmid, Christianus Fridericus ab Hausen
et
Joan-
nes Fridericus Schwele Stutgardiani, Joannes Daniel
Reinhard
et
Joannes Bantel Schorndorfenses,
Joannes Frid. Hochstetter Kircho-Teccensis, Joannes Michael Silcher et Joannes Conradus Rieger
Winnedenses, Christophorus Caspar Haupt Elias chael Braitmajer Herrenbergenses ,
Niirtingensis,
et
Mi-
Zeiter
Joannes Gerhard Ramsler Werthei-
mensis, Joannes Philippus Zais Canstadiensis, Joan-
nes Jacob Doeruer Nagoltensis, Elias Zeiter Bah-
Digitized by
Matrimonii dies anniversarius
XL
lingensis, Michael Miiller Wildbergensis ,
Jacobus Woelfing Moeckmiilensis
Geer
Sindelfingensis.
Ex
281
celcbratur.
Philippus
et Joan.
Wolfg.
paedagogiis vero
14.:
Joannes Lud. Neuffer Tubingensis, Joannes Werner Fleck
Georgius, Balthas. Kuetaisch
Stutt.,
et
Joannes Dettinger Kircho-Teccenses, Joannes Klopfer Herrenbergensis , sis,
Andreas Buiel Canstadien-
Joannes Christoph. Denzel Backnangens., Joan-
Mewe
nes Jacob.
Jacobus
Henricus
Vaihingens.,
Miiller Neostainensis, Joannes
Jacobus Siglin Leon-
berg., Joannes Michael Dosselius Lipsiensis, Jose-
phus Stahl Loechgoviensis , Wolfg. Christoph. Flemming Dachsbacensis et Joannes Melchior Kausler ,
Quae
Haibacens., quos in fldem recepi 6. Sept. acta sunt,
foris
in
hoc Trophonii antro meo
me
quae in comitiis Ratisbonensibus con-
praeteriere,
fecta sint, supra
me
fuere 307 ).
Eucharistica tamen
pro Romanorum rege creato Ferdinancfo 4 diximus 31. Julii.
Anni
vilitas posteritati
fertilitas insolita,
et hinc
3 admirationi erit
).
0 8
Ex
annonae
laetis
mihi
fuere nuptiae Friderici Ducis Wiirtemb. 7. Junii solenni filio
pompa
absolutae, et
17. Jan.*).
Dux Eberhardus
nae venationi tu
3
non
domus Augusta nepte ex
principe Rudolpho 30 9 ) Dorothea Sophia aucta
°)
ad nos
vacat,
herus noster,
illustrium
dum
apri-
numeroso comita-
tamen lecto dejectus adesse aegrum princeps, virgo Anna
divertit, cui
potui, sed in visit
Johanna cum comite Stolbergia,
et
perhumaniter est
*) Cod. B. superscriptum habet: Febr.
Digitized by
Liber V1U.
282
1651-1653.
Novemb. Qui alii ex studiosa juventute amice convenerint, quorum memini, ex pere-
solata 22.
me
grinis
(nam
licet)
paucis perstringam.
vicinos
numerare non Fuere autem comes baro
et conterraneos
Polhemius, Borkius nobilis, Finxius,
Gravii duo,
Fromannus, Wolfartus, Probstingius, Mollius, Graftius,
Metzgerus, Floeterus, Micrelius, Eppsteinius,
Rautensteinius , Majerus, et quern multis praetule3 rim, Adrianus Stodartus
aliis,
juvenis lectissimus
quorum nomina mihi non
innotuere.
baro Stubenberg, Johannes Wilhelmus, cui
cognomen
cis
cum
infeli-
felicitate ingenii
paucis comparandus, Uteris humanissimis ultro
in amicitiam in
inter carpophoros,
cum
lllustris
meam
pretio habendus.
magno posthac mihi Nec praetereundus mihi est
concessit
Matthias Gigerus, Basiliensis 32. abhinc annis familiaris
meus,
et
generosae adolescentiae informa-
tor domestifcus, qui cessisset,
postquam
et sacro ministerio
religioni nostrae ac-
nomen
dedisset, post
Ulysseos plane errores variis muniis defunctus,
dum
herciscundae familiae causa ex tanto intervallo in patriam redit, ad
mortuo
me
concessit 15.
Sept dudum pro
habitus, posthac fortassis, si res succedat, no-
non inutilis futurus, hoc enim conPomeraniam uxorem cum 8 liberis adducturus, denuo abiit. Fata sua subiere ex notis et familiaribus Ferdinandus Geizigkoffer, noster quondam Panurgus, Ratisbonae 2. Febr., Ludovicus Guth 8 l2 ) a Sulz aulae nostrae Tiraon Stutg. ac hie quidem strae ecclesiae
silio in
morte quam
vita
utilior,
nobili
stipendio literario
Digitized by
postremoingeritamicorumetcognatoram mentionem. 283 post se relicto, Petrus Ernestus im
Hof Kirchen-
D. Henricus Schmid, D. Bal-
thaelinsfurti 13. Maji.,
D. Joachimus Wibel juris
thas. Philgus theologi, et
consultus tres professoresTubingenses, iste 22. Maji,
Joannes Bernhardus Wagner
quondam
ille
23.Febr.,
Maximo vulnere
hie 6. Junii.
affecit
antistes Goeppingens.,
cognatus, collega et compater per 27 an-
Addam duas foeminei sexus Annam Magdalenam Hellerin innuptam 11. April. Stutg., et Annam Mariam Ergezingerinam Calvae nos
in deliciis habitus.
21. April, defunctas, hanc
loco jam a Cal-
filiae
vensi clade ob hospitii beneficium habitam.
Venio nunc ad domestica mea, quae nasutus lector, curiosus atque morosus praetereat, meis enim tantum haec scribo.
Stipendio dispensatoris nequitia tena-
citer soluto,
superfudit larga Augusti
omnia, quae possideo, debeo. tenuiter crevit.
operis,
artificii
rici Sellingeri
Emi
manus, cui
Unde abacus non
etiam horologia duo speciosi
Habrechtiani
,
ex haereditate Fride-
a successore matrimonii Joanne Bran-
dio exinde amico facto, sed et poculum argenteum
quondam ab imperatore Maximiliano 2 avo meo D. Jacobo per Richardum baronem Streinium 3 1 ) in clementiae signum dono datum redemi, familiae
monumentum
futurum.
Famulum
alui
a
15. Jan.
ad 13. Decembr. Joannem Frid. Mauchium non
in-
commodum. Nequam vero puellam Elisab. Schnauferin commutavi 12. Maji cum Anna Catharina Mauchii sorore parum feliciter, cui successit 14. Junii Anna vidua bonae fidei et operae foemina, dum
Digitized by
Liber VIII.
284
conducerem
maennin
accessit.
1651â&#x20AC;&#x201D;1653.
quae 14. Nov., Elisabetha Hart-
,
8. Sept.
gemina prole auctus sum
Clara Augusta Riielinia nepte et Gottesfrido*) Andreae nepote, numero 25. pinarias artes
malae
fidei
Caetera quid inter vulsocio rum
et
viperinam
progeniem pertulerim, sequentis anni, quo retectae sunt fraudes, ephemerides,
Summae
si
demum
sinat
Deus,
quod non sumus absumti, quod non finiuntur miserationes ejus, novae sunt singulis matutinis, amplissima est fides ejus (Lament. 3. v. 22) cui sit laus, honor referent.
benignitatis est Jehovae,
et gloria.
*) Cod. a.: Gottofredo.
Berollni
>
typis fratrum
Ungor.
Digitized by
-1
Digitized by
£
i~c
f
r
ci
cum,
Au^H^tAn*. wsjjfcty
a>
n+f/rPf
f
*
/ / Im^tc
mm4.cift+
tm*
Con.
JnurxruftA, }
fn >4iift i-i+mt cement m*tt* „
Aufa,
c+*fiyj
fr
Cu ri&, Ac a*)
,
,
,
J
u
jfzejrfczcr f
r
ci
J* /
Digitized by
Digitized by
Digitized by
Digitized by