DOLPH KESSLER
Sjoch dizze stĂŞd Zie deze stad Met een inleiding van Auke van der Woud
Sjoch dizze stêd | Zie deze stad Het verzoek van het Historisch Centrum Leeuwarden om een fotoboek van Leeuwarden te maken kon ik natuurlijk niet laten liggen. Ik herinner mij nog goed dat ik mij in 1986 als wethouder Cultuur heb ingezet heb om fotograaf Rob Nypels de opdracht te geven een fotoboek van Leeuwarden te maken. Nooit had ik toen kunnen vermoeden dat ik meer dan 25 jaar later dat zelf nog een keer zou mogen doen. In eerste instantie was ik van plan mij zuiver en alleen op de Nieuwestad te concentreren, zowel op het winkelend publiek als winkeliers. Op de Nieuwestad tref je de bewoners van Fryslân aan en die wilde ik, anno 2012, graag fotograferen. Maar na verloop van tijd moest ik constateren dat dit toch een te beperkt onderwerp was. Ik ben vrijer gaan fotograferen en heb mij laten leiden door situaties die ik in de binnenstad tegenkwam en die mij troffen. Naast de Nieuwestad zijn dat de feesten en de grote evenementen die Leeuwarden telt, zoals bevrijdingsdag, koninginnedag en de bloemenmarkt op Hemelvaartsdag. Daarnaast heb ik ook minder voor de hand liggende situaties gefotografeerd. Laat ik het maar de ‘Achterkant van de stad’ noemen. Daartoe geïnspireerd door een muurtekening die ik op de Tuinen tegenkwam met de tekst van blueszanger Blind Willie: ‘Dark was the night and cold was the ground’. Verder ben ik op een drietal markante gebouwen geklommen – de Oldehove, de Achmeatoren en het nieuwe Provinsjehûs – om Leeuwarden vanuit een vogelvluchtperspectief te fotograferen. Het was elke keer weer een genoegen om de prachtige historische structuur van Leeuwarden van bovenaf te zien. Ook heb ik een aantal foto’s opgenomen van de rustige kant van de Leeuwarder binnenstad waar de hectiek van het koopcentrum ternauwernood wordt opgemerkt; dat deel heb ik ‘Op de terp’ genoemd. Ik sluit af met een drietal foto’s die ik negen jaar geleden (2003) heb genomen tijdens de opening van de ‘nieuwe’ Friesland Bank. Deze foto’s laten treffend zien dat elke stad per definitie aan een permanente verandering onderhevig is. De blik uit het raam van toen leverde beelden op die nu niet meer te maken zijn. Maar ook de Friesland Bank zelf zal als merk en als actieve speler in de Friese economie verdwijnen en ook dat zal ongetwijfeld weer zijn impact hebben op de stad. Dolph Kessler
2 De Waag
3
4
5
De stad als schouwspel, niet als spektakel Nederland verstedelijkt al ruim honderd jaar onophoudelijk. Het wijde platteland is in veel provincies al schaars geworden, je vraagt je wel eens af wat steden zo bijzonder maakt. De gebruikelijke verklaring is dat de stad een breed scala aan banen biedt. Dat is een goede verklaring, maar die zegt lang niet alles. Steden hebben immers veel meer wat mensen naar de stad trekt. Ze zijn de plaatsen waar de samenleving de grootste verscheidenheid creëert en die overal vertoont. Steden zijn een optelsom van goede en kwade zaken, hoogstaand en verdorven gedrag, mooie en lelijke dingen, kostbare en goedkope ondernemingen. In de steden bestaat naast het oude, traditionele en ouderwetse, tegelijk het gloednieuwe, hippe en modieuze. Leeuwarden heeft al die contrasten, en nog iets extra’s. Leeuwarden hoort namelijk bij de mooiste steden van Nederland. De foto’s in dit boek maken dit nog eens goed duidelijk. Dolph Kessler is geen fotograaf die voor ‘hoogtepunten’ kiest, er zijn in dit boek geen stadsbeelden zoals ze op ansichtkaarten en in de architectuurgidsen staan. Dit is geen publicatie die Leeuwarden voor toeristen en andere geldstromen moet ‘vermarkten’. We kennen zulke reclame wel van de populaire stedenreizen die de touroperators aanbieden. Hun folders suggereren dat wie de Eiffeltoren niet heeft bestegen, het graf van Chopin niet heeft bezocht en de Reichstag niet heeft bekeken, Parijs en Berlijn niet heeft ‘gezien’. Marketing voor steden volgt inderdaad altijd hetzelfde patroon: de indruk wordt gewekt dat de stad uit musea, een paar spectaculaire gebouwen en horeca bestaat. Al die ingrediënten zijn in dit boek afwezig. Het boek geeft een totaal ander beeld. Het is de keus van een fotograaf die de opdracht ‘sjoch dizze stêd’ letterlijk nam. Hij keek alleen maar en wil ons alleen maar laten kijken. Dat klinkt simpeler dan het is – waarnemen, scherp observeren zonder meteen een oordeel of mening te fabriceren, is een hele opgave, het vraagt om discipline. Terug naar Kessler: hij ordent zijn beelden, maar vertelt er geen verhaal mee. Leeuwarden is voor hem licht, kleur en vorm, de stad is een schouwspel. Maar geen spektakel. Er zijn namelijk nogal wat foto’s waarop niets of bijna niets gebeurt, en die horen wat mij betreft bij de mooiste. De stad op zondagmorgen, lege straten, kale bomen, met winters licht. De stad op een late najaarsmiddag, het is al donker, de straat glimt van de regen; de mensen zijn donkere silhouetten, de etalages stralen. De fotograaf houdt van etalages, niet om de spullen die daar in worden tentoongesteld, maar om wat etalages in het schouwspel van de stad zijn: ze zijn net zo vrolijk, brutaal, deftig of sjofel als mensen, en altijd smeken ze om aandacht. Daken interesseren Kessler ook. Ik kan dat goed begrijpen, als kind lag ik graag op mijn buik in onze dakgoot aan de Oosterdijk in Sneek. Een zee van daken maakt een stad inderdaad bewonderenswaardig.
7
Dolph Kessler laat in zijn boek ook vaak mensen zien. Mensen zijn overal, ze zijn geen karakteristieke eigenschap van een stad. Of nee, ik vergis me. Leeuwarden onderscheidt zich met zijn mensen. Mode en individualistische brillen en kapsels kleuren het straatbeeld hier meer dan waar ook in Noord-Nederland. Zo houdt Leeuwarden het recalcitrante en zelfbewuste van Greetje Zelle in ere, beter bekend als Mata Hari, een van de meest vrijgevochten dames uit de vaderlandse geschiedenis, en van Pieter Jelles Troelstra, de enige Nederlandse politicus die een revolutie wilde. Maar ik dwaal af. ‘Sjoch dizze stêd’ gaat niet over een stad met een grijs verleden, maar over een stad die licht, vorm en kleur uitstraalt. Leeuwarden is door de jaren heen zo mooi gebleven, omdat er in de stad veel onwil is om straten en grachten te moderniseren. Ook hier is natuurlijk in naam van de vooruitgang gesloopt en zogenaamd verbeterd. Maar dat gebeurde in het stadscentrum niet op grote schaal. Met één uitzondering, namelijk op de plek waar geen gebouw maar een compleet plein verdween. Het gaat om de gedaanteverwisseling van het Zaailand, het Ruiterskwartier en het Wilhelminaplein. ‘Transformatie’ is een van de thema’s in dit boek, en het Zaailand speelt er de hoofdrol. Ik herinner me het plein nog goed, als een uitzonderlijk lange lege ruimte (alweer geschiedenis: dertig, veertig jaar geleden). De kale leegte is verdwenen, er is nu veel nieuwbouw die even goed (misschien beter) in een buitenwijk of langs de snelweg had kunnen staan. Elke keer dat ik hier rondloop mis ik het stenen weiland dat het Zaailand ooit was. De winderige vlakte werd toen streng in de gaten gehouden. Aan het ene eind door het Paleis van Justitie, en aan het andere door de Beurs – twee trotse gebouwen van de negentiende-eeuwse stadsbouwmeester Thomas Romein. Die twee sieraden van de stad staan er nog, maar ze zijn hun positie en allure kwijt: ze krijgen geen ruimte meer, ze zijn aan de kant gezet. Maar er is geen reden om in mineur te eindigen. Er is hier ook een nieuwkomer die de regie in het schouwspel gaat overnemen, het nieuwe Fries Museum. De prachtige dunne houten kolommen die op de foto’s door het steigerwerk schemeren, beloven dat er op dit zaailand weer iets imposants aan het groeien is. Auke van der Woud (Emeritus) hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis aan de universiteit van Groningen. Auteur van onder meer ‘Het Lege Land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798 - 1848’ en ‘Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Nederland’.
9
Nieuwestad
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Van bovenaf het Provinsjeh没s
34
35
36
37
38
39
40
41
Donker was de nacht. Koud was de grond.
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
Van bovenaf de Achmea-toren
56
57
58
59
60
61
62
63
Veranderingen indestad
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
Van bovenaf de Oldehove
78
79
80
81
82
83
Feesten in de stad 30 april 2012 - Koninginnedag 5 mei 2012 - Bevrijdingsdag en festivals 14 maart 2012 - Tekeningen wedstrijd War Child 17 mei 2012 - Bloemenmarkt op Hemelsvaartsdag
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
Op en rondom de terp
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
Van bovenaf de Friesland Bank (those where the days - juni 2003)
124
125
126
127
Op initiatief van het Historisch Centrum Leeuwarden kregen verschillende fotografen de opdracht de rijke fotocollectie van het HCL aan te vullen en Leeuwarden en zijn inwoners ĂŠn bezoekers op een eigenzinnige manier te laten zien. Deze serie foto's van Dolph Kessler is de derde van deze reeks fotoprojecten waarin onverwachte kanten van de Friese hoofdstad worden getoond.
Š 2012 Dolph Kessler / Friese Pers Boekerij bv, Leeuwarden
ISBN 978 90 330 0272 4 NUR 520 / 653
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, internet of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Fotografie en vormgeving: Dolph Kessler Inleiding: Auke van der Woud
W W W. F R I E S E PE R S BO E K E R IJ . N L | W W W. D O L PH K E SS L E R . N L