GERÇEKÇI˙LER I˙ÇI˙N ÜTOPYA
George ve Jane Sizi George ve Jane Jetgil’le tanıştırayım. Kendileri iki çocuklarıyla Yörünge Kent’te, geniş bir dairede yaşayan, saygın bir çift. George büyük bir şirkette ‘dijital endeks operatörü’ olarak çalışıyor, Jane ise geleneksel bir Amerikan ev hanımı. George bir ara işiyle ilgili kabuslar görüyor. Haksız da sayılmaz hani. Görevi belli aralıklarla bir düğmeye basmak. Patronu Bay Spacely ise –kısa boylu, tombul ve göz alıcı bıyıklı– tam bir despot. George sayısız kabuslarından birinin ardından, “Dün tamı tamına iki saat çalışmak zorunda kaldım!” diye yakınıyor. Karısı Jane ise afallıyor. “Bu Spacely nasıl bir yer işlettiğini sanıyor? Köle dükkânı mı?!”13 Yörünge Kent’te haftalık ortalama iş saati dokuz. Ne yazık ki tüm bunlar sadece televizyonda, “20. yüzyıl fütürizminin şüphesiz en önemli eseri,” Jetgiller ’de mevcut.14 İlk kez 1962’de yayınlanan çizgi dizi 2062’de geçiyordu; yani Çakmaktaşlar ’ın gelecekte geçeni. Bu çizgi dizinin tekrar tekrar gösterimi sayesinde birkaç nesil Jetgiller ’le büyüdü. Elli yıl sonra görünen o ki çizgi dizi yaratıcılarının 2062 yılı için tahminlerinin çoğu şimdiden gerçekleşti. Ev işleri yapan robot mu? Artık var. Solaryum mu? Halloldu. Dokunmatik ekran mı? Tamamdır. Videolu konuşma? Elbette ki. Ancak başka bazı yönlerden Yörünge Kent’le aramızda halen dağlar var. Şu uçan arabalar ne zaman havalanacak? Yürüyen kaldırımlardan da henüz bir işaret yok. En büyük hayal kırıklığı mı? Boş vakitte artış. IV
HAFTADA ON BEŞ SAATLİK ÇALIŞMA
Unutulan Hayal 1980’lerde haftalık çalışma saatlerinde azaltmaya gitme konusunda ani bir duraksama oldu. Ekonomik büyüme ifadesini boş vakitte değil, daha çok malda buluyordu. Avustralya, Avusturya, Norveç, İspanya ve İngiltere gibi ülkelerde haftalık çalışma saatlerinde azalma tamamen durdu.15 ABD’de saatlerde artış bile oldu. Ülkenin haftada kırk saatlik çalışmayı yasalaştırmasından yetmiş yıl sonra işgücü haftada kırk saatten fazlasını ortaya koyuyordu.16 Bu kadar da değil. Haftalık bireysel çalışma saatlerinde azalma görülen ülkelerde bile aileler zaman açısından daha büyük baskı altına girmişti. Neden mi? Son yıllarda kaydedilen en önemli gelişme yüzünden: Feminist devrim. Fütüristler işte bunu tahmin edememişlerdi. Ne de olsa 2062 yılının Jane Jetgil’i hâlâ itaatkâr bir ev kadınıydı. 1967’de Wall Street Journal robotlar sayesinde yirmi birinci yüzyıl erkeğinin evinde eşiyle kanepe keyfi yapma olanağına kavuşacağını düşünmüştü.17 2010 Ocak’ına gelindiğinde ABD işgücünü, II. Dünya Savaşı için erkeklerin askere çağrılışından beri ilk kez ağırlıklı olarak kadınların oluşturacağı ise kimselerin aklına gelmemişti. Kadınlar 1970’te aile gelirine %2-6 katkı sağlarken, rakam şimdi %40’lara ulaşmıştı.18 Devrimin hızı baş döndürücüydü. Ücretsiz emeği de katarsak bugün Avrupa ve Kuzey Amerika’da kadınlar erkeklerden çok çalışıyor.19 Hollandalı komedyenin çarpıcı biçimde özetlediği gibi, “Büyükannemin oy hakkı yoktu, annemin doğum kontrol hapı yoktu, benimse vaktim yok.” V