Maris Wicks Çeviri: Şiirsel Taş
İnsan Vücudu Tiyatrosu MarIs WIcks Özgün ismi: Human Body Theater © 2015, Maris Wicks Bu kitabın Türkçe yayın hakları Aslı Karasuil Telif Hakları Ajansı aracılığıyla Holtzbrinck Publishing Holdings Limited Partnership’e bağlı Roaring Brook Press’in markası olan First Second’dan alınmıştır. Tüm hakları saklıdır. Türkçe yayın hakları: © 2016 Bkz Yayıncılık Ticaret ve Sanayi Ltd. Şti. Sertifika No: 12746 Domingo, Bkz Yayıncılık markasıdır. Çeviri: Şiirsel Taş Sayfa Uygulama: Bahadır Erşık Türkçeye Uyarlanan İllüstrasyonlar: Duygu Topçu Kapak Uyarlama: Gökçe Türkel ISBN: 978 605 4729 83 8 Baskı: Aralık 2016 Ertem Basım Ltd. Şti. Nasuh Akar Mahallesi 25. Sokak No: 19 Balgat Ankara Tel: (312) 640 16 23 Sertifika No: 26886 Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tümünün veya içeriğinin herhangi bir bölümünün yayıncının yazılı izni olmadan, fotokopi yöntemi dahil, elektronik ya da mekanik herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır.
Bkz Yayıncılık Ticaret ve Sanayi Ltd. Şti. Şahkulu Mah. Büyük Hendek Cad. Brot Apt. No: 4 D: 10 Beyoğlu İstanbul Tel: (212) 245 08 39 e-posta: domingo@domingo.com.tr www.domingo.com.tr
oyunumuz başlıyor GİRİŞ BİRİNCİ PERDE İskelet Sistemi
2 12
İKİNCİ PERDE Kas Sistemi
32
ÜÇÜNCÜ PERDE Solunum Sistemi
46
DÖRDÜNCÜ PERDE Kalp-Damar Sistemi
64
BEŞİNCİ PERDE Sindirim Sistemi
84
ALTINCI PERDE Boşaltım Sistemi
106
ARA YEDİNCİ PERDE Endokrin Sistem
114 118
SEKİZİNCİ PERDE Üreme Sistemi
126
DOKUZUNCU PERDE Bağışıklık Sistemi
144
ONUNCU PERDE Sinir Sistemi
168
ON BİRİNCİ perde Koku, Tat, İşitme, Görme ve Dokunma
184
SÖZLÜK
224
OKUMA ÖNERİLERİ
233
2
Merhaba.
Hepiniz gelmişsiniz.
Ne olduğumu henüz anlayamadıysanız söyleyeyim: Ben bir İSKELETİM.
İyi akşamlar bayanlar baylar!
Evet. Baştan sona KEMİKTEN bir iskelet.
3
Biraz çıplak görünüyor olabilirim ama kafanızı buna takmayın.
Bu...şey... Bu gösterinin sonunda tastamam bir vücudum olacak.
Tastamam görünmem için birkaç ekleme yapmak gerek...
bir KALP!
AKCİĞERLER!
bir BEYİN! KASLAR! Evet, evet ama hepsinden önce...
...sizi emektar sahne görevlilerimizle tanıştırmak isterim:
4
HÜCRELER!
Çünkü hücreler Ne oldu? Onları göremiyor musunuz?
mikroskobiktir.
Ben de göremiyorum.
Parmak ucunuza bakın.
Şimdi 2000 kat büyütelim!
5
Bakın nasıl görünüyor:
Vücudumuzda bir yığın farklı hücre tipi var...
Bu gezegendeki bütün canlılar (organizmalar) HÜCRE denen bu minicik yapılardan oluşmuştur.
akyuvar
kemik hücresi
alyuvar
kas hücresi
sinir hücresi
İÇİNE BAKALIM: HÜCRELER ...ama bu hücrelerin hemen hepsi aynı temel parçalardan oluşur: GOLGİ CİSİMCİĞİ ÇEKİRDEK ENDOPLAZMİK RETİKULUM
MİTOKONDRİ KOFUL
HÜCRE ZARI SİTOPLAZMA
6
SİTOPLAZMA hücrenin içindeki jöle benzeri maddedir.
ENDOPLAZMİK RETİKULUM proteinleri (örneğin enzimleri) üretir.
ÇEKİRDEK hücrenin genetik yönergelerini (DNA) içerir.
MİTOKONDRİ hücreye gereken enerjiyi sağlar.
GOLGİ CİSİMCİKLERİ proteinleri kofullar halinde paketler.
KOFULLAR hücre tarafından üretilen maddeleri hücre dışına taşır.
Sağ ol dostum.
Burada sözü eski dostum Golgi Cisimciği’ne bırakıyorum.
BÜTÜN canlılar hücrelerden oluşur dedik, peki...
7
Görmek için hücreyi 100.000.000 kat büyütelim...
...hücreler neden yapılmıştır?
ATOMLAR!
Etrafınızda gördüğünüz her şey –eliniz, bu kitap– atomlardan oluşur. Hey! Buradayız! Ama bizi görebilmeniz için süper güçlü bir elektron mikroskobu gerek size!
ATOMLAR maddenin yapıtaşlarıdır. Önemliyim yani!
Pek çok farklı atom türü vardır; bunlara ELEMENTLER denir.
Aslında bütün canlılar büyük oranda 4 elementten yapılmıştır. Oksijen!
Azot…
Hidrojen.
8
...ve karbon.
Ama bu, bacaklarınızın oksijenden yapıldığı anlamına gelmez elbette.
İnsanların yapısını oluşturan elementlere bakalım: diğer t azo
diğer azot hidrojen
hid ro jen
karbon
Bütün bu elementler karışıp kendi aralarında bağ kurar.
karbon
oksijen
oksijen
Hmmm... Bir dilim grafik!
Moleküller 3 farklı HALDE bulunabilir:
İki ya da daha fazla atom bir araya gelerek bir MOLEKÜL oluşturur. İşte hepinizin bildiği bir molekül. N’aber?
H2O (su)
İşte size tanıdık gelebilecek birkaç molekül daha: O2
(oksijen gazı)
CO2
karbondioksit (gazlı içeceklerdeki baloncuklar)
C
karbon grafit (kurşunkaleminizin yazan kısmı)
NaCl
sodyum klorür (sofra tuzu)
9
Molekül yapısı her zaman bu kadar basit değildir – bazen pek çok atom bir araya gelip bir molekül oluşturur:
C6H12O6 (glikoz)
(Glikoz meyvede bulunan bir basit şekerdir.)
...ve ENERJİ üretebilmek için bu elementleri dışarıdan almamız gerekir.
Glikoz molekülündeki elementleri tanıdınız mı? Vücudumuz hidrojen, oksijen, azot ve karbondan oluşur...
İddiaya varım, bundan sonra yemek yeme meselesine başka bir gözle bakacaksınız.
10
Sözün özü çıplak gözle HÜCRELERİ...
Teşekkürler Golgi. ŞEKERLER, KARBONHİDRATLAR, YAĞLAR ve PROTEİNLER gibi belli moleküller özellikle önemli ama bu konuya daha sonra geleceğiz.
…ya da ATOMLARI
…MOLEKÜLLERİ…
...onlar sahnede, gösteriye devam ediyor.
göremiyor olsak da…
Ve “gösteri” demişken, sanırım artık hepimiz hazırız. Lafı fazla uzatmayayım. İşte huzurlarınızda...
11
STARRING:
BİRİNCİ PERDE: İSKELET SİSTEMİ
Bildiğiniz gibi ben bir insan iskeletiyim.
Teşekkürler. Teşekkürler.
Ama bu gösteride değil de “gerçek hayatta” olsaydık böyle değil, daha çok...
...ŞÖYLE görünürdüm!!
Gösteri boyunca böyle görünseydim, bu kitabı okumak ister miydiniz gerçekten?
13