Giuliana Rotondi
• PEKI ama
N E D NE BİLİM ve TEKNİK Resimleyen: Mirella Mariani Çeviri: Kemal Atakay
DENİZALTI NEDEN l GİDER?
suyun alt ndan D
enizaltılar normalde gün ışığında yol alırlar ama gerekirse deniz veya okyanusun sularına da dalabilirler. Bunu genellikle askeri nedenlerle yaparlar: Örneğin, görülmeden hücum etmek veya birine gizli bir haber ulaştırmak için! Denizaltının su altında gidebilmesi için özel bölmeler açılıp deniz suyu ile doldurulur. Su, aracın ağırlığını artırır, denizaltı da buna bağlı olarak batmaya başlar. Yeniden su yüzüne çıkması için bu bölmelerin birinden suyu boşaltıp yerine hava tanklarından alınan basınçlı havayı doldurmak yeterli olur.
6
NEDEN HAVAALANINDA VALİZLER l GEÇİRİLİR?
x-ray cihaz ndan H
avaalanına ne zaman gitsek, uçağa binmeden önce valizlerimizi ya da sırt çantalarımızı, “süper güçleri olan” özel bir cihazdan geçiririz. Peki, bu cihaz nasıl çalışır? Şöyle: Aygıt, yüksek enerji seviyelerinde röntgen ışınları yayar ve valizin içine girebilecek güçteki bu ışınlar, ekrana sinyaller yollayarak valizin içinde ne bulunduğunu gösterir. Peki ama NEDEN bu görevlilerin tatile götürdüğümüz şeyleri görmesi gerekir? Uçuştan sorumlu kişiler, meraklı insanlar değildirler. Yalnızca uçağa kötü niyetli birinin (belki sırt çantasında silah bulunan bir “tetikçi”nin ya da yanında tehlikeli nesneler bulunduran bir suçlunun) binip binmediğinden emin olmak isterler.
7
DALGIÇLARIN NEDEN VARDIR?
paletleri
B
alıkların NEDEN yüzgeçleri varsa dalgıçların da aynı nedenden ötürü paletleri vardır: Suda daha iyi hareket edebilmek için! Yüzen kişi, paletler sayesinde daha rahat ilerler ve denizin derinliklerine daha rahat dalar. Sualtına dalanların, yüzenlerin aksine kollarını fazla hareket ettirmediklerini, dolayısıyla bacaklarının daha güçlü itişine ihtiyaç duyduğunu göz önünde bulundurmak gerekir. Paletlerin bu açıdan çok yararı olur. Bunların değişik modelleri vardır: zıpkıncı paleti, şnorkelle dalış paleti ve havuz paleti. Bu sonuncusu, diğerlerinden çok daha küçüktür ve sadece yüzmek için de kullanılır.
8
9
NEDEN
parasüt KULLANIRIZ? ' K
işi uçak ya da helikopterden (askeri veya sportif amaçla) aşağı atlarken, düşüşü yavaşlatmak ve yere güvenli inmek için paraşüt kullanır. 15. yüzyılın sonunda, paraşütle atlama fikrini ilk düşünen, dâhi sanatçı Leonardo da Vinci’dir. Keten bezinden, piramit biçiminde, tabanı kare bir paraşüt tasarlamıştır. Bu oldukça uygulanabilir bir tasarım olsa da tekniğinin geliştirilmesi gerekmiştir. Nitekim ilk paraşüt yüzyıllar sonra, Birinci Dünya Savaşı sırasında üretilmiştir. O zamandan bu yana paraşüt, maceraperestlerin gün geçtikçe daha çok tercih ettiği bir spor dalı haline gelmiştir.
10
Tekerleg˜in İCADI NEDEN ÇOK ÖNEMLİDİR?
H
ayatı kolaylaştırdığı için elbette! Tekerlek başlangıçta çanak çömlek yapımını kolaylaştırmak için icat edilmişti. Sonralarıysa tarlaları sürmek ve ağır nesneleri taşımak için de yararlı olduğu fark edildi. Düşünsenize, bu buluştan önce insanlar büyük nesneleri taşımak için kol gücünden yararlanıyor, en iyi ihtimalle ağaç kütüklerinden elde ettikleri kızak ya da silindirleri kullanıyorlardı. O yüzden bütün işler zor, yavaş ve son derece zahmetli oluyordu. Oysa tekerleğin icat edilmesi, örneğin öküzlerin çektiği arabaların kullanılmasını sağladı. Binlerce yıl boyunca tekerlekler, bilinen yegâne ulaşım ve iş aracı oldular. Tekerleğin bulunuşu ile ilgili ilk belgeler, MÖ 5000 yılına uzanır: Tekerleğin tasvir edildiği yazıtlar Mezopotamya’da, o dönemde Sümerlerin yaşadığı Ur şehrinde bulunmuştur.
11
NEDEN PLAJDA KALE YAPMAK İÇİN l KUM KULLANILIR?
slak
D
eniz kıyısında, kuru kum kullanarak kale yapmayı deneyenler parmak kaldırsın! Bunu kimsenin başaramamış olmasına şaşmamak gerekir çünkü imkânsızdır! Oysa ıslak kumla çok güzel yapılar inşa edebilirsiniz. Üstelik, dalgalar alıp götürmediği sürece yıkılmadan ayakta kalabilirler. Peki ama su NEDEN bu kadar önemli? Kalenin sağlam olmasını sağlayan şey sudur. Su, tek tek her kum tanesinin etrafını sarar. Su molekülleri birbirini çekerken kumu da çekip yoğunluğunu artırır. Denizdeki tuz bu etkiyi daha da güçlendirir, belli açılardan tutkal vazifesi görüp tüm yapının sağlamlaşmasına neden olur.
Karatahta
NEDEN KARADIR?
BU GÜ N Ö DE V YO K
Ç
ünkü karatahtanın yapımında kullanılan madde, yani arduvaz siyahtır. Romalılar, kolay işlenebilen bir kaya olan arduvazı evlerinin çatılarını yapmak ve duvarlarını süslemek için kullanıyorlardı. Yüzyıllar sonra, 19. yüzyılda, Amerikalı bir öğretmen bu taşı öğrencilerine dersleri anlatırken de kullanabileceğini, önemli sözcükleri taşın üzerine yazabileceğini fark etti, böylece ilk karatahtalar boy göstermeye başladı.
13