Giuliana Rotondi
• PEKI ama
N E D NE HAYVANLAR Resimleyen: Mirella Mariani Çeviri: Kemal Atakay
KEDİLER NEDEN l SEVER?
kutular K
ediler avcı hayvanlardır: Küçük pusular kurup avlarının üzerine atılmak onlar için gayet normaldir. Dolapların üstünden atlayıp durmalarının nedeni de budur! Kutularsa evin içinde “düşman”dan saklanmak için en uygun yerlerdir. Kedilerin boyutunu düşündüğümüzde yerde duran her şey onların düşmanı olabilir: öylece bırakılmış bir okul çantası, bir kitap ya da yaklaşmakta olan ayağınız! Kutu kediyi sakinleştirir, rahatlamasını ve şöyle demesini sağlar: “Durun bir dakika, burada güvendeyim!” Ama bazı bilim insanları, kedilerdeki bu kutu sevdasının farklı bir açıklaması olabileceğini söylüyor. Bir kedicik için ideal sıcaklık 30-36 derece, yani yaz boyunca şehirlerimize hâkim olan hava sıcaklığıdır. Oysa kışın evlerimizin ısısı 20 derece civarında olur; bu da kediler için çok düşüktür. O yüzden, soğuktan korunacakları bir kutu arar ve genellikle ısıyı daha iyi tutan karton kutuları tercih ederler.
6
KÖPEKBALIKLARI NEDEN SALDIRIR?
insana
İ
nsanın kanını donduran bir görüntü: Düşünün ki denizin ortasında, kıyıdan iyice uzaktasınız ve birden… bir çatırtı: Dev bir balık kolunuzu kapıyor! Peki ama köpekbalığı neden kolumuzu yemek istesin? Öncelikle şunu belirtelim: Ne kadar korkunç olurlarsa olsunlar bu hayvanlar insan eti yemez. Hatta işin doğrusu, bizi pek de lezzetli bulmazlar. Saldırıların çoğu yanlışlıkla olur; nitekim ilk ısırığın ardından genellikle kurbanlarını bırakmaları bir rastlantı değildir. Ama onların bir ısırığı, biz küçük insanlar için çoğu zaman ölümcüldür. Çoğunlukla en riskli grup, sörfçülerdir. Nedeni de son derece basittir: Gerçekten de aşağıdan bakıldığında bir sörfçünün silueti, köpekbalığının bir numaralı avı olan fok balığına çok ama çok benzer.
7
KÖPEKBALIKLARININ NEDEN ÖYLE ADLARI VARDIR?
komik
N
edenlerden biri psikolojik olsa gerek: İnsanlar, korkularını yenmek için olanca yaratıcılıklarını kullanarak köpekbalıklarına en tuhaf adları yakıştırmışlar! Hiç şüphesiz son derece matrak adlar bulmuşuz! Mesela, bir tanesine müzik aletini andırdığı için “kemani” ya da “gitar balığı” (Rhina ancylostoma) denmiş; bir diğerineyse halıya çok benzediği için “halı köpekbalığı” (Eucrossorhinus dasypogon) adı verilmiş. Buna karşılık, Pasifik ve Atlas Okyanusu’nun kuzeyinde rastlanan bir tanesinin adı, “dikburun harhariyas”tır (Lamna nasus). Gene de en gülüncü, bilinen en eski köpekbalıklarından bir tanesi olan “fırfırlı köpekbalığı”dır (Chlamydoselachus anguineus). “Çörek kapan köpekbalığı”na (Isistius brasiliensis) gelince, adı sizi yanıltmasın: Karşınıza çıkacak olsa tir tir titrer, insafına sığınırdınız. Gerçekten de bu hayvanın, balıklar ve memeliler üzerinde adeta pergelle çizilmiş halkaları andıran yara izleri bırakmak gibi bir alışkanlığı vardır!
8
ATLAR NEDEN UYUR?
ayakta E
minim içinizde deneyenler olmuştur ama ne yaparsak yapalım bunu başaramayız. Ayakta uyumak bizim için imkânsızdır. Uyuyabilmek için bir yatağa, bir divana, hiç olmazsa bir okul sırasına (ama bu hoş karşılanmayabilir, ona göre!) ihtiyaç duyarız. Peki ya atlar nasıl oluyor da ayakta dikilip güzelce uyuyabiliyorlar? Atlar oldukça kaslı olmalarına karşın kemikleri narin olduğundan ve yattıklarında iç organları baskı altında kaldığından büyüdükçe ayakta uyumayı tercih ederler. Uyurken de sırasıyla bir ayaklarını dinlendirip diğer ayakları üzerine ağırlıklarını verirler. Bu duruşu seçmelerinin nedeni, doğuştan av olmalarıdır. Başka bir deyişle atlar, saldırılara uğrayabilen hayvanlardır. O yüzden, her an tetikte ve kaçmaya hazır olmaları gerekir! Gene de hep bu pozisyonda uyumazlar: İçinde bulundukları ortamda rahat ve güvende olduklarını hissederlerse, huzurla yere bırakırlar kendilerini.
10 10
SİVRİSİNEKLER NEDEN l l l DİBİNDE VIZILDAR?
kulag˜ m z n
B
ir yaz akşamı düşünün: Hava çok sıcak, durmadan terliyorsunuz… Bu yetmezmiş gibi, kulağınızın etrafında, az sonra ısırılacağınızı haber veren bir ses beliriveriyor: vızzzzz! Sivrisineklerin özellikle kulakları hedef aldıklarını düşünebilirsiniz ama bu doğru değildir. Öyleyse neden hep kulağımızın çevresinde dolaşırlar? Oldukça komik bir bilimsel ada (Culex pipiens: “cırlak böcek”) sahip olan ev sivrisineği, akşamları ve sabahın erken saatlerinde daha faaldir. Asya kaplan sivrisineği ise öğleden sonranın ilk saatlerini yeğler. Bu iki sivrisinek de bedenimizin çevresinde vızıldayarak dolaşır ama çıkardıkları ses o kadar hafiftir ki kulağımızın dibinde bitiverdikleri ana kadar işitmeyiz!
11
anaç TAVUK”
NEDEN “ DERİZ?
Ç
ünkü tavuklar “çok hassas” hayvanlardır! Yavruları ile empati kurabilirler. Başka bir deyişle, kendilerini yavrularının yerine koyup onlarla aynı hisleri yaşayabilirler. Bu, insanlar için de son derece önemli bir yetenektir. Araştırmacılar şöyle bir deney yapmış: Bir grup tavuğa ve yavrularına rahatsız edici uyaranlar vermişler. Amaç, annelerin nasıl tepki verdiğini görmekmiş. Ama öyle kötü bir şey yaptıklarını düşünmeyin, yalnızca civciv ve tavukların üzerine hava püskürtmüşler. Sonuç ne mi olmuş? Anne tavuk, hava kendi üzerine püskürtüldüğünde sadece dikkat kesilmekle yetinmiş ama civcivlerinin üzerine püskürtüldüğünde çok sinirlenmiş, onları korumak için çığlıklar atmaya başlamış. Büyük bir ihtimalle “tavukça”da şöyle demek istiyormuş: “Bana baksanıza siz! Çekin ellerinizi yavrularımın üzerinden!”
12
NEDEN KUŞLAR DALLARDA UYUDUKLARI HALDE ?
yere düsmez ’
B
ahse girerim, hiçbirimiz bir ağacın dalına tüneyip uyumaya cesaret edemeyiz! Ama kuşlar bunu becerir ve neredeyse hiç düşmezler! Peki ama NEDEN? Doğa, onları karmaşık bir tutunma mekanizması ile donatmıştır. Bunu siz de görebilirsiniz: Ele gelmeye alışkın bir muhabbet kuşuna parmağınızı uzatın, küçük pençelerinin parmağınıza tutunduğunu fark edeceksiniz. Kuşlar da üzerinde uyudukları dalda aynı şeyi yaparlar. Bu tutunma bütünüyle edilgen olup herhangi bir kas gücü gerektirmez, o yüzden kuşlar uyurken de bu şekilde tutunabilirler. Bu da onların aşağı düşmesini engeller.