Arhitektonsko oblikovanje u kontekstu subjektivne stvarnosti by Dragoslav Savanović

Eteričnost prostora i ezoterična sjećanja Arhitektonsko oblikovanje u kontekstu subjektivne stvarnosti mentor: prof. dr Aleksandra Đukić

komentor: Dubravko Aleksić

student: Dragoslav Savanović

studijski program: arhitektura

univerzitet u banjoj luci | arhitektonsko-građevinski fakultet

studijski program: arhitektura | usmjerenje: urbanizam

Banjaluka 2014.

Eteričnost prostora i ezoterična sjećanja Arhitektonsko oblikovanje u kontekstu subjektivne stvarnosti

Beskrajnu zahvalnost dugujem majci Stani, ocu Bošku, bratu Manojlu, Slavku Lalošu, Boletu Vukojeviću, Sofiji, Mirjani, Maji, Jeleni, Šnjegiju i Vokiju Ercegu. Posebne riječi zahvalnosti upućujem prof. Aleksandri Đukić i asistentu Dubravku Aleksiću na podršci i nesebičnoj pomoći, a naročito na dozvoljenoj slobodi u istraživanju i izražavanju.

SADRŽAJ I OPŠTA TEORIJSKA RAZMATRANJA I SPEKULACIJE Uvod prije uvoda Uvod nakon uvoda O čulnosti uopšteno O čulnosti u arhitekturi (o arhitekturi čulnosti) U četiri godišnja doba Kodiranje prostora i poli(n)dimenzionalnost Od agonije do ekstaze (i nazad) Senzualnost ili erotizam prostora i njegov značaj Simulakrum ili duhovi vremena (prostorno-dimenzionalni kontinuum) Ezoterična sjećanja (sistemi unutrašnjih slika i ekspresije nepoznatog) Senzualnost muzike i njene ezoterične karakteristike Sinestezija (4 + avgust + plavo + kvadrat = poljubac veselih borovnica)

9 12 15 18 26 30 38 44 50 58

66 78

II MODELOVANJE URBANOG SKLOPA City - The Mind In The Machine Eksperiment: studija jednog imaginarnog prostora

95 98

III UMJESTO ZAKLjUČKA O upitnim odgovorima i apsolutnoj relativnosti (pledoaje)

IV BIBLIOGRAFIJA

101

I OPŠTA TEORIJSKA RAZMATRANJA I SPEKULACIJE

UVOD PRIJE UVODA Doživljaj prostora izvan „proste“ vizuelne percepcije (ili fizičke percepcije uopšte),

unutrašnjih spoznaja stvarnosti koje samo formalno nazivamo sjećanjem.

ne samo kod onih ljudi kojima je pojam svjetlosti u fizičkom smislu stran, nastala je iz internih dilema i interesovanja za formiranje mišljenja o prostoru koji

Formiranje tih „crtica” spoznaja podrazumjeva sklapanje čitavih mozaika od, na prvi pogled nepovezanih i uopšte nepovezivih raznorodnih elemenata,

na neobične načine i iz neobjašnjivih, potpuno subjektivnih, apstraktnih, spekulativnih i irelevantnih razloga naročito volimo, u kojem se prijatno osjećamo. Izvedena interna definicija tog subjektivnog fenomena koji zaokuplja pažnju, ili šire oblasti istraživanja glasila bi: eteričnost prostora i ezoterična sjećanja. Pod ovim pojmom podrazumjevaju se i oni doživljaji iz prošlosti koji čine tipično sjećanje, o kojima je formirano mišljenje i koji su po važnosti pozicionirani na višem ili nižem podioku skale naše životne hronologije, međutim, kako ćemo kasnije vidjeti, mnogo su važniji složeni mehanizmi

kockica koje su i kao mali detalji posebna beskrajna cjelina vrijedna pažnje; neka sasvim intimna zapažanja koja su, ograničimo li se na prostor ili jedan njegov dio, samo jedan individualan umetnički doživljaj stvarnosti ovjekovječen unutar nas u zagonetnim likovnim formama unutrašnjeg doživljaja u beskrajnoj nedovršenoj slici čija se struktura polidimenzionalno kontinuirano dopunjuje i produbljuje. Šta podrazumjevamo pod pojmom polidimenzionalno (n-dimenzionalno) postaće nam jasnije u kasnijem izlaganju, a sada možemo slobodno reći da je to naša slobodna, intuitivna, umetnička

vizija stvarnosti za koju smo se

Duhovi vremena u hronikama prostora

kvalifikovali samim rođenjem u ljudskom obličju. O umetnosti kao traganju

kroz slojeve dešavanja i unutrašnju spoznaju. Arhitektonski prostor je možda

(približavanju) za višim smislom, Ernst Jinger, njemački filozof, rekao je:

specifičan u tome što ima mogućnost davanja usmjerene inicijacije, što je

„Umetnost bi trebalo, ako je uopšte „značajna“, da bude egzistencija u višem smislu, a istorija umetnosti može među svojim centralnim pitanjima da postavi i pitanje da li je i u kojoj meri približavanje uspelo. Umetnik to zna ili

svakako predmet ovog istraživanja. Identitet prostora je njegova čulnost, erotizam prostora, ono što nas privlači i u čijem „zagrljaju“ se osjećamo neopisivo, neobično prijatno, sigurno, ili pak sve suprotno tome. Omiljena ulica u bojama godišnjih doba različito je

oseća i poznaje strepnju koja je spojena sa umetnošću, muku početka. Oko nje

privlačna, u zavisnosti od ličnih estetskih preferencija, ali to je samo kockica

nema pogađanja, ona, kao nevidljivo jezgro plamena, nema ništa sa delom, već sa njegovim smislom. Tako se objašnjava trema koja još uvek, čak i na vrhuncu slave, obuzima velike mime (imitatore), muzičare, pevače. Oni slute da treba da pruže nešto više i drugačije od puke virtuoznosti.“ 1

mozaika vlastitog sjećanja jer uglavnom govorimo o vizuelnoj cjelini. Prepustimo li se doživljaju posredstvom drugih čula, osjetimo li mirise proljećnog buđenja, zemlje nakon ljetnje kiše, ukus i miris plodova jeseni i šuštanje opalog suvog lišća, ili hladnog zimskog vazduha koji para nozdrve, prostor je na korak vlastitoj polidimenzionalnosti (n-dimenzionalnosti), ali samo na korak od tog beskrajnog uzbudljivog puta. Vidimo li na tim ulicama, mjestima, prostorima, sasvim je nebitno gdje, zanimljive ljude, poznate

Ne razmišljajmo nužno o arhitektonski oblikovanom prostoru, već prostoru kao inicijaciji doživljaja drugačije forme i stvarnosti: pejzaž, morska obala, ili nekakav otpad, napuštena fabrika...

Ernst Jinger: Droge i opijenost (Annäherungen. Drogen und Rausch), Evropa/Pivo i vino/117, str. 170

i nepoznate; mlade, presrećne roditelje koji prijatno ćaskaju gurajući dječija kolica, ili vragolasto dijete sa omiljenom igračkom, i njegovim imaginarnim prijateljem sa kojim vodi zagonetni dijalog, ili izmjenimo pogled sa zavodljivom osobom suprotnog pola privlačnog mirisa, koji prepoznajemo, i za kojom se rado okrenemo ma koliko na ulici to bilo neukusno, vidimo drugaricu ili druga iz škole sa kojim smo proveli nezaboravne trenutke... ili, sa druge strane da vidimo tužne ljude, nesrećne, sa vidljivom životnom dramom i ranama na vlastitom tijelu u vidu nedostatka, ograničenja, zavisnike od alkohola ili droga koji nas presreću ugrožavajući naš integritet, ljude izgubljene u životnom haosu iz kojeg ne vide izlaza... Primjera je beskrajno mnogo... Zaista, primjera jeste beskrajno mnogo, ali jedno im je zajedničko: svaki čovjek sa sobom nosi svoju veoma zanimljivu introvertnu filmsku priču, koja i jeste oblikovana zahvaljujući toj umetničkoj, ili bolje rečeno pesničkoj slobodi unutrašnjih interpretacija simbola relativne stvarnosti. Drugo je pitanje kako otvoriti tu knjigu i započeti avanturu putovanja u središte sebe, upustiti se u beskrajna zadovoljstva introspekcije i uopšte upoznavanja sebe.

UVOD NAKON UVODA Kad razmišljamo, govorimo, ili u

psihologije kao široke, a zbog autoriteta

najkonkretnijem slučaju koristimo prostor, a ne ograničimo se ovom prilikom samo na razmatranje pješačkih putanja već oblikovanih prostora

koji su je gradili i njihovih metodologija istraživanja relativno neujednačene nauke, multidisciplinaran pristup. Pođimo od najjednostavnijih doživljaja

uopšte, najčešće govorimo o tehničkim karakteristikama i detaljima (pješačkih komunikacija): širina staze, sigurnost pješaka, postojanje eventualnih prepreka na tom putu, signalizacija, osvjetljenje, itd. Međutim, kod svakog čovjeka bez izuzetaka probuđuju se specifični unutrašnji osjećaji uzrokovani vizuelnim, ili impresijama posredstvom nekog drugog raspoloživog čula određenim prostorom koji se teško može egzaktno objasniti, a koji su opet, u zavisnosti od percepcije pojedinca različitog intenziteta. To su složeni unutrašnji misaoni procesi, veoma lični, intimni, čije tumačenje zahtjeva i sa stanovišta

i pokušajmo se sjetiti prostora koji su nam značili, ili koji nam još uvijek znače a koje dugo nismo posjetili iako smo svjesni transformacije sjećanja (#VERTIGO), vjerovatno i negativne promjene u unutrašnjem odnosu koju bi ponovna posjeta neminovno prouzrokovala, posebno ako se radi o velikim vremenskim periodima između dva događaja. I među onim ljudima kojima introspekcija ne predstavlja naročitu životnu preokupaciju, povremeno se probuđuju sjećanja inicirna spoljašnjim uticajima okoline kojima, premda efemerno, pridaju značaja.

Spoljašnje uticaje registruju naša čula posredstvom receptora, koje u veoma malim vremenskim periodima kroz periferni nervni sistem kao električne impulse proslijeđuju centralnom nervnom sistemu koji obavlja složeni proces identifikacije, definisanja i klasifikacije nadražaja. Ovaj proces je u sferi neurologije kao medicinske specijalnosti gdje ćemo stati, jer tema ulazi u nekoherentna područja savremenih medicinskih disciplina, relativno kompleksna izlaganja sa tog stanovišta i ambivalentnim rezultatima istraživanja relacije percepcije i doživljaja. Šta uzrokuje osjećaj sigurnosti, prijatnosti, ili straha? Ovi pojmovi su u korelaciji sa prostorom samo jednim njegovim dijelom, ostatak se temelji na našim doživljajima i sjećanjima

koja nosimo u sebi, u palimpsestu naše svijesti koja se ispisujući novim iskustvima pomjera ka formiranju stavova koji bi nas, iako su samo sekundarna kategorija, kao lajtmotiv ipak vodili u potrazi za vlastitim „aksiomima“ stvarnosti. Oblikovanje prostora je širi pojam kojim gradimo njegov identitet kroz čulnost koja je izvjesna kategorija, što je zapravo beskrajan proces promišljanja i unaprijeđenja tog generatora beskrajnih inicijacija, odnosno, u kombinatorici eventualnih situacija i resursima vlastite individualnosti, prostor će postati svojevrsni perpetuum mobile geneze vlastitih sjećanja kroz nadčulne senzacije viših kategorija .

MAYA

O ČULNOSTI UOPŠTENO Kada govorimo o čovjekovim čulima, govorimo o 5 osnovnih čula: čulu vida, sluha, mirisa, okusa i dodira. Ovo mišljenje poteklo je od Aristotela i od tada se nije bitnije mijenjalo sve donedavno. Međutim, novi dometi savremenih naučnih istraživanja dokazuju da je broj čovjekovih čula ipak malo veći od postojećih pet, te prema tome postoje čula ravnoteže i osjećaja ubrzanja (ekvilibriocepcija), bola (noicepcija), položaja tijela i udova (propriocepcija) koji nam omogućavaju da u mraku prstom dodirnemo nos ili bez gledanja hranu prinesemo ustima, osjećaj za vrijeme (hronocepcija)... Tako sa čulima dolazimo do broja 9, a prema nekim teoretičarima i do 20. U ovom razmatranju ponovo ćemo namjerno zaobići neurološki aspekt ovih radnji i fokusirati se na jedan slobodniji, ali i sa naučnog stanovišta dovoljno strog pristup, bar kada je postavljanje pitanja u pitanju.

Dakle, posredstvom čula spoznajemo okolinu, uglavnom empirijski. Zahvaljujući dodiru kao djeca smo shvatili kako je ringla šporeta vruća i kako ubuduće više nećemo neoprezno stavljati ruke na slična mjesta; mraka se plašimo jer u njemu ne vidimo ništa i lako možemo da se spotaknemo i padnemo ako nas prije toga ne ščepa neka karakondžula koja iz mraka vreba, kako nam je luk ljut i ružan i da ga mrzimo zato što širi neprijatan miris, i da još više „mrzimo“ svoje roditelje koji nas tjeraju da ga jedemo za naše vlastito dobro nerijetko uz nesebičnu pomoć pruta. Kako je neprijatno kupati se hladnom vodom, i kako je sladoled iako hladan veoma ukusan. Cvijeće miriše, koprive žare, pčele iako prave med bolno ujedaju, muzika je prijatna, buka je zanimljiva za proizvođenje ali teško podnošljiva za slušanje, itd... Bez čula je, dakle, iskustvo iskustva nemoguće.

U ovom opštem dijelu posvećenom čulima i čulnosti konstatovali smo bar djelimično šta su ista. Ipak, diskusiju bismo mogli proširiti na širok dijapazon mogućnosti zadovoljstava koja su čula u stanju pričiniti, posebno se baveći njihovom stimulacijom kroz čulnu ljubav što bi bila naročito zanimljiva tema za razmišljanje i istraživanje u kontekstu novih formi i prostorne sintakse, čime bi sebe neminovno odveli u predubok ambis 2 vlastitih mračnih i perverznih prostornih intencija, zbog čega ćemo se ipak zadržati u domenu plemenite čulnosti i njenih karakteristika.

Nismo se usudili citirati Markiza de Sada jer misao izvan konteksta njegovog filozofskog opusa ostavlja neprimjereno „čedan“ i zbunjujući utisak.

O ČULNOSTI U ARHITEKTURI (O ARHITEKTURI ČULNOSTI) U arhitekturi je čulnost univerzalna kategorija, ono što povezuje, duh objedinjenja komponenata na kojima se temelje inženjerstvo i funkcija. Pojam estetike u ovom slučaju donekle je sporan jer ona svakako pripada čulnom, međutim, distinkcija bi se temeljila u svojim uzrocima. Kauzalna estetika bi pripadala čulnom kao cjelini, dok bi umjetničko promišljanje o komponovanju i geometriji pripadalo artefaktu kao djelu i njegovom autoru kao subjektivan doživljaj pojedinosti. Kauzalna estetika, ili proizvod slučaja, velikim je dijelom izvan percepcije autora i ostavljena je samoostvarenju. Objasnimo kroz primjere napuštenih fabričkih kompleksa ili pojedinačnih zgrada, otpada, ili uopšte mjesta na kojima možda nikada nismo ni bili ali fotografije istih, moguće, u nama izazivaju neobjašnjivu naklonost privlačeći nas ka sebi kao svojevrsna konzerva vremena. Na kamarama hartije ili gvožđa pronalaze se predmeti sa kojima se poistovjećujemo kao kolekcionari ili korisnici, iako upotrebnu vrijednost nemaju, ili je veoma mala i ograničena ako govorimo o predmetu i

njegovoj primarnoj namjeni (ne o njegovoj vrijednosti kao sekundarnoj sirovini), i izvan konteksta, dakle eventualno i u kolekcionarskim prostorima predmet bez kontekstualnosti gubi svoj identitet. Budući da gomila ili stovarište nije skladna forma izabranih predmeta na predviđenim mjestima, već gomila tih istih predmeta potpuno nasumično razbacanih na sve strane gdje tražimo ono što nam zaista treba ili nam prosto posjedovanje toga pruža satisfakciju, osjećaj prijatnosti u svemu tome bila bi čulnost kauzalne estetike. 3 Kasnije će biti definisan još jedan ključan pojam za razumjevanje problematike, duhovi vremena. Međutim, sva razmatranja i raslojavanja, demistifikacija pojmova uvode nas u područja čulne sublimacije, introspekcije, traganja za nečim što nismo sasvim sigurni da li uopšte razumijemo, tragove i znakove na koje nailazimo. A možda nije ni važno

U predgovoru Estetici, u prvoj knjizi, Hegel govori o prirodno lijepom i umetnički lijepom. Kauzalna estetika bila bi prirodna komponenta u umetnički lijepom.

da li i šta čovjek razumije, možda je važnije šta on osjeća, šta osjeća na

zbog mirisa prostora, ili nekih drugih čulnih pridjeva, ili je to naša probuđena

n-dimenzionalnim nivoima (#MOEBIUS) vlastitog postojanja isključujući aksiome o isključivo tri prostorne dimenzije i vremenu kao četvrtoj. Kako razmišljamo o čulnosti prostora?!

intuicija refleksno odreagovala inicirana podsvjesno poznatim nadražajem? Mogu li se čulne senzacije međusobno kompenzovati, svjesnim isljučivanjem jedne mijenjati doživljaj posredstvom

Možemo govoriti o mirisu prostora, njegovoj akustici, osvjetljenosti, nekakvom vizuelnom doživljaju kome se prepuštamo ili koji nas obuzima, ali kako čitati prostor, njegovu simboliku, kako osjećati energiju prostora, kako govoriti o slojevima prošlosti i sjećanjima iz budućnosti u relciji prostor i mi; zašto pojedini prostori iniciraju želju da se stopimo sa njima, da se izgubimo u njihovoj ambijentalnosti, da doživimo fizičko sveprisustvo poput polihromatskog snopa sunčeve svjetlosti ljetnjeg dana?! Šta „opsjeda“ prostor pa nam se čini da ga prepoznajemo oduvijek iako ga možda prvi put vidimo/doživljavamo, i zašto u nekim prostorima osjećamo nelagodu ili strah, a priori, ili pak osjećamo uzbuđenje, napetost (#HZ_MINUTA)? Da li je to

druge?!? Pitanja se redaju u nedogled... Dozvolimo sebi da razmotrimo mogućnosti prostornih percepcija preko stanja izmjenjene svijesti (zlo)upotrebom droga koje vijekovima (ako ne i više) različite kulture upotrebljavaju kroz svoje rituale koji za krajnji cilj imaju spoznaje izvan granica (približavanja) „čiste svijesti i zdrave pameti“. Poslužimo se iskustvima Ernsta Jingera (Ernst Jünger, 1895–1998) i pozovimo se (to smo u ostalom već učinili) na njegovo malo manje poznato djelo Droge i opijenost (Približavanja), zbirku iskustava i eksperimenta sa opijatima u cilju dostizanja viših spoznaja o temama iz opšte istorije, istorije umetnosti, književnosti, koju smo već bili u prilici citirati što ćemo vjerovatno i u nastavku činiti. 4 Jingerova iskustva (zlo)upotrebe

su proizvod nemoći za dostizanjem višeg, gdje su stimulansi samo sredstvo i njihovo dejstvo kao zadovoljstvo nije primarni cilj. Percepciju je moguće i zanimljivo razmatrati sa stanovišta duševnih poremećaja poput paranoidne šizofrenije, ili autizma, premda time razmatranje uveliko uvodimo u jedno, za nauku o oblikovanju prostora prilično mistično područje jer bi se radilo o posrednim iskustvima oboljelih, ali onih ipak svjesnih bolesti koja ih obuzima. Navešćemo neke zanimljive primjere radi ilustracije, malo manje poznate. Žerar de Nerval (Gérard de Nerval, 1808– 1855), jedan od najpoznatijih francuskih književnika epohe romantizma koji je svojim djelom uticao na kasnije simboliste i nadrealiste, a navodno je bolovao od šizofrenije, objašnjavajući manifestacije i sinesteziju koje ga opsjedaju u jednoj od svojih pripovjetki kaže:

„San je drugi život. Ta vrata od slonovače koja nas odvajaju od nevidljivog sveta nisam mogao da probijem a da ne uzdrhtim. Prvi trenuci sva su slika smrti; neka neodređena obamrlost obuzima našu misao i mi nismo u stanju da odredimo tačan trenutak u kome naše JA, u drugom obliku nastavlja da živi. To je izvesno tamno podzemlje koje se postepeno osvetljava i u kome se iz senke i iz mraka izdvajaju blede, ozbiljne i nepomične prilike koje nastanjuju carstvo nestvarnih bića. Zatim se stvara slika, jedna nova svetlost obasjava i pokreće ta čudna priviđenja; svet Duhova se otvara pred nama. Svedenborg 5 je nazvao ta priviđenja Memorabilia; on ih je doživljavao češće pri sanjarenju nego u snu; Apulejev 6 Zlatan magarac i Danteova Božanstvena komedija predstavljaju pesničke uzore tih proučavanja ljudske duše. Pokušaću, po 5

Ograđujemo se ovom prilikom od bilo kakvih popularnih kvazi urbanih stavova o građanskim slobodama.

Emanuel Svedenborg (1688-1772.), švedski filozof, pronalazač i mističar. 6 Apulej iz Madaura u Numidiji (oko 125. godine n.e) i njegovo djelo Zlatni magarac.

ugledu na njih, da iznesem utiske jedne duge bolesti koja se sva odigrala u tajanstvenim kutovima moje duše; i ja se pitam zašto uopšte upotrebljavam tu reč bolest, jer, što se mene lično tiče, nikad se nisam bolje osećao. Ponekad mi se učinilo kao da mi se snaga i preduzimljivosti udvostručavaju, imao sam utisak da sve znam, da sve razumem; maštanje mi je pričinjavalo beskrajno uživanje. Treba li da zažalim što sam ga izgubio kad sam povratio ono što ljudi nazivaju razumom?...“ 7 Nije mali broj likovnih umjetnika koji su stvarali u specifičnim duševnim stanjima izazvanim bolešću, ili pod dejstvom narkotika. Ovom prilikom nećemo se baviti primjerima poput Vinsenta van Goga koji je patio od depresije, mada to stanje spada u kategoriju svjesnog oboljenja. Spomenimo jednog od najvećih strip umjetnika svih vremena, Žana Žiroa (Jean Giraud Mœbius, 1938–2012), koji je pod svojim pravim imenom radio stripove mejnstrim žanrova, dok je pod imenom Mebijus (dao je sebi simbolično ime po njemačkom matematičaru Augustu Ferdinandu Mebijusu (August Ferdinand Möbius, 1790–1868) i njegovom otkriću jednostrane površi, tzv. Mebijusovoj traci) radio stripove vizuelno potpuno drugačijih

Žerar de Nerval: Odabrana dela, San i život, Aurelija, prvi dio

HIPNAGOGIJA

stilskih i tematskih karakteristika naučno-fantastične tematike sa, neupućenom čitaocu potpuno nejasnom činjenicom da se zapravo radi o dvostrukoj ličnosti jednog autora. Elem, Mebijus je tokom svog života eksperimentisao sa drogama, a navodno je i naučna fantastika bila proizvod trajno promijenjene svijesti usljed (zlo)upotrebe LSD-a. Kako god, sa svojim alter egom dao je jedan od najznačajnijih doprinosa pomjeranju granica umjetničkog oblikovanja stvarnosti, stripu osigurao put priznanja kao devetoj umjetnosti, ali i otvorio put za holivudsku produkciju koja je kadrove stripa virtuelno materijalizovala kao prostore neke bliže ili dalje budućnosti, baš kao što su nemjerljiv doprinos vizuelnom identitetu naučno fantastičnih filmova dali Hans Rudolf Giger (H. R. Giger) i Sid Mid (Syd Mead). Na drugi način pak, o stvarnosti ingeniozno razmišljaju Džim Vudring (Jim Woodring), Džo Fenton (Joe Fenton), i Aleksandar Zograf. Zanimljiva je konstatacija psihijatra Vladimira Adamovića koji o svojoj knjizi „Umetnost i bolest“ kaže: „U našoj sredini je još uvreženo mišljenje da veliki umetnik mora da bude osoba bez mana, u skladu sa svojom misijom. Veruju da njega ne odlikuju uobičajene ljudske slabosti: egocentričnost,

agresivnost, nevernost, bizarna seksualna orijentacija i ubeđeni su da je to rezervisano samo za tzv. obične ljude. Nažalost, čitalac se vara: ovde opisane ličnosti su ili manifestno psihotične (Šumanović), ili pate od ozbiljnih neurotičnih smetnji (Tesla), ili poremećaja ličnosti (Crnjanski). Na sreću, to ni malo ne umanjuje njihovu genijalnost. Naprotiv, ono joj daje životnost i autentičnost.“ 8 U narednim redovima nastojaćemo istražiti aspekte poimanja prostora koji su izvan konvencionalnih razmatranja kojima se arhitektura i urbanizam obično služe, a naročiti fokus biće na introspekciji sa ciljem prepoznavanja i postavljanja ključnih pitanja i kasnijeg transponovanja eventualnih odgovora kroz okvire različitih gledišta.

http://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:461878-Geniji-veliki-i-u-bolesti

U ČETIRI GODIŠNJA DOBA Raspoloženje utiče na doživljaj prostora, vrijeme utiče na raspoloženje, godišnje doba ima svoje vremenske karakteristike, vremenske karakteristike utiču na raspoloženje, uopšte, sve je u uzajamnoj korelaciji. Jesen, zima, proljeće, ljeto, jesen... godišnje doba je važna komponenta doživljaja našeg omiljenog prostora koja kroz svoje boje, mirise, zvukove, pa i ukuse formira ambijent koji nas fascinira, nadahnjuje, u kome se osjećamo prijatno i čijoj čulnosti se rado prepuštamo jer prizori mogu biti veoma živopisni i filmični, čak i nestvarni. Vizuelne ekspresije pokreću mehanizam unutrašnjih doživljaja na koje su neke osobe više a neke manje osjetljive, i kojima uspostavljamo balans sa neposredim fizičkim okruženjem. Kasnije ćemo vidjeti da ipak ne govorimo ni o proljeću, ljetu, jeseni ni zimi, već o nečemu od integralnog značaja (#HIPNAGOGIJA) gdje su prethodni

pojmovi samo simboli. Dizajn prostora, otvorenog ili zatvorenog, i njegov uticaj na čovjeka teško je dokučiv iz razloga što je taj uticaj strukturiran od simbola koje dešifrujemo posredstvom naših unutrašnjih mehanizama prepoznavanja i klasifikacije. Jung (Carl Gustav Jung, 1875–1961) kaže: „Istražujući simbol, um je upućen prema idejama koje su izvan domašaja razuma“ i dodaje sljedeće: „Postoji bezbroj stvari izvan dosega ljudskog poimanja, mi stalno upotrebljavamo simboličke nazive kako bismo predočili pojmove koje ne možemo ni odrediti ni potpuno shvatiti.“ 9

Karl G. Jung: Čovjek i njegovi simboli, Važnost snova

Da ne govorimo o opštim čulnim karakteristikama godišnjih doba-o proljeću i buđenju prirode iz zimskog sna, drveću koje cvjeta i blagom povjetaracu koji veselo ćarlija šireći opojne mirise, ljetu i toplini kojom smo okruženi koja nas preplavljuje senzualnošću, jeseni sa svojim živopisnim bojama i zimi sa idilčnim i bajkovitim prizorima koja pokreću maštu dajući nam životni elan, stihovi poezije prirode ne ostavljaju nas ravnodušnim, i sigurni smo da ne razumijemo svu tu magiju kojoj se rado prepuštamo, upuštajući je u sebe. Međutim, postoje aspekti unutrašnjeg doživljaja uzrokovani prirodno lijepim i lijepim uopšte koji bi se mogli okarakterisati kao negativna projekcija vanjštine. Ono što nosimo unutar sebe podložno je izmjenama uzrokovanim spoljašnjim uticajima uključujući i prijatne doživljaje koje upuštamo a koji unutar nas bivaju transformisani u suprotnosti, jer je unutrašnji doživljaj zavisna struktura filtrirana kroz prizmu našeg uma koju kroz raspoloženje „reprojektujemo“ nazad na okolinu. Poremećaji raspoloženja kao što su depresija, anksioznost, melanholija, razne vrste strahova i fobija manifestuju se kod mnogih ljudi, a mogu biti uzrokovani upravo tim motivima lijepog, kada se primarni doživljaj pretoči u svoju suprotnost. Na primjer, u posljednjim danima ljeta i prvim danima jeseni kod ljudi se javlja osjećaj potištenosti, čiji uzrok vjerovatno jedim dijelom jeste i u mirisima zime u jutarnjim časovima, ali zasigurno prave uzroke treba tražiti u nekim dubljim unutrašnjim, intimnim povodima za takve reakcije. One jesu isprovocirane spolja, ali su koncentrisane unutra u slojevima naše

- 13

ličnosti koja nam je najvećim dijelom čitavog života strana. Nas primarno ne zanima ova mračna strana unutrašnjeg doživljaja, ali je moramo uzeti u razmatranje; naša preokupacija jeste scenografija otvorenih prostora posmatrana kaleidoskopom unutrašnjeg integralnog čulnog aparata, sinhronizatora čulnosti i intenzivnog doživljaja koji pruža otvarajući nam široke horizonte beskrajnog zadovoljstva. Možemo slobodno reći i iz vlastitih iskustava da u prostorima, kao u ostalom i mnogo čemu drugom, tražimo osjećaj zadovoljstva, ispunjenja i ostvarenja, gdje je optimalno zadovoljenje tih potreba imperativ. O prostoru je neophodan utisak i vezivanje radi recipročnog prepoznavanja kao važne komponente u kontekstu integralne prostorno vremenske cjeline kojoj pripadamo i kojoj se vraćamo, koju prepoznajemo i koja nas prepoznaje. Dakle, govorimo o godišnjem dobu kao scenografiji koja jeste bitna, ali za introspekciju ona je samo povod.

KODIRANJE PROSTORA I POLI(N)DIMENZIONALNOST Prostor je širok pojam, baš kao što je i pojam ljudske egzistencije još uvijek zagonetan predmet naučnih rasprava i istraživanja kroz različite discipline. Čovjeka intrigira priroda njegovog postojanja i nastoji dokučiti suštinu vlastite suštine od trenutka kada se, ako se ikada, racionalno uzdigao do nivoa koji je stvorio neophodne preduslove za aktivaciju kognitivnih mehanizama shvatanja stvarnosti, jer fundamentalne dileme zaokupljaju njegovu pažnju i očajnički traži odgovore na pitanja esencije vlastitog postojanja težeći nečemu višem od prosto dodirljivog. U najprostijem slučaju govorimo o materijalnom tijelu i fizičkoj egzistenciji u trodimenzionalnom prostoru.

Najrašireniji oblik mišljenja

ništa manje), progonjen, njegove knjige

podrazumjeva dualističnu prirodu čovjeka, nasuprot njegovom fizičkom tijelu nalazi se njegova duša kao protivteža koja obitava u višim sferama

spaljivane, rekao je: „Sva klasična znanja mogu biti pogrešna, tako je sa Kopernikovim savršenim krugovima, Keplerovim

nematerijalne stvarnosti; tipična vjerska dogma kojoj nećemo pridavati mnogo značaja, nećemo se zadržavati ni na toj konstataciji već ćemo krenuti dalje. Nećemo se baviti ordinarnim tvrdnjama, shvatanjima i uvriježenim mišljenjima već ćemo dati sebi potpunu slobodu u interpretaciji stvarnosti oslobođenoj svih konvencija što i jeste naša obaveza kao slobodnomislećih bića ove planete, obaveza prema sebi u iskorišćavanju vlastitih potencijala kreativnog mišljenja. Vilhelm Rajh (Wilhelm Reich, 1897–1957) austrijski a kasnije američki psihijatar, učenik Sigmunda Frojda, zbog stavova osporavan (onda, i danas

elipsama, Ajnštajnovim praznim prostorom, Pasterovim vazdušnim mikrobima, atomskom prirodom univerzuma itd. Vidjeti nove stvari na njihovom početku (možda iskonu), očekivati da nemoguće bude istinito, to je dio duhovne opreme istinskog naučnog pionira. Nećemo se dalje držati okova javnog mišljenja ili nepostojećih autoriteta po pitanju stvari potpuno nepoznatih i čudnih. Mi moramo sami postajati eksperti u usavršavanju znanja koja pripadaju budućnosti.“ 10

Wilhelm Reich’s „Contact With Space“ http://www.gnosticliberationfront.com/Wilhelm%20Reich.htm

Kasnije ćemo se detaljnije pozabaviti nekim shvatanjima i fenomenima percepcije

Ljubav na prvi pogled, iznenadne peripetije nakon rečenice poslije koje ništa neće biti isto

pitanje kako možemo biti sigurni, i u slučaju ljudi i prostora da to već ranije nismo doživjeli a sada

i doživljaja, a sada ćemo hipotetički da iznesemo neke mogućnosti. Jesmo li nekada osjetili, a vrlo je moguće da jesmo, kako u potpuno stranim nam ljudima prepoznajemo nešto, ili nekoga (#SOPHIA)?!

jer naša priča kreće sasvim novim, filmskim tokom zaobilazeći sve protokole i sadržaj klasičnog scenarija upoznavanja i zbližavanja dvoje ljudi u nestvarnoj, bajkovitoj, eteričnoj i ezoteričnoj konstelaciji

samo prepoznali?! Rudolf Štajner (Rudolf Steiner, 1861–1925) se opširno bavio ovom temom o kojoj kaže: „Svi ti čudni procesi što se mogu opažati samo ako imamo čulo za tok koji ima život duše, za

Primjećujemo da susret nije slučajan jer previše je mnogo podudarnosti u konverzaciji i slaganju

(tema kojom ćemo se kasnije podrobnije pozabaviti). Sa istog stanovišta

tok duševnog života u ljudskome biću, svi ti čudni događaji imaju svoje mjesto, ako znamo

mišljenja sa njima da bi se smatrale prostim koincidencijama. Oni govore neke stvari koje smo očekivali da ćemo čuti, jednom, od nekoga, nekad, i to nisu trivijalije (mada mogu biti) na kojima upoznavanje, kroz neobavezno ćaskanje, obično čini svoje prve korake, već odgovori na neka važna interna pitanja koja nas zaokupljaju, a odgovore sami ne nalazimo.

možemo posmatrati prostor; poznati ambijent i frenetične reakcije, opojno dejstvo doživljaja na ivici ekstaze i utisak prolaska kroz kapiju između dvije stvarnosti, objektivne i subjektivne. Prvi susret i utisak nakon njega oblikuju mišljenje o svemu pa i o prostoru; iako ne mora biti ispravan od njega zavisi mnogo toga u kasnijem poimanju viđenog. Kauzalna estetika i

da je to sve u vezi sa ponavljanim zemaljskim i ponavljanim duhovnim životima. U duhovnom svijetu (ovo kažem tek usput), ljudsko biće živi sa duhovnim bićima - ne samo sa drugim ljudskim bićima koja su tijesno povezana sa njime preko sudbine, isto tako su prošla kroz vrata smrti već sa drugim duhovnim bićima sa kojima je on isto onako povezan kao što je na Zemlji

ljudsko biće povezano sa tri carstva:

- to je početak prave težnje

mineralnim, biljnim i životinjskim.“ 11

ka saznanju.“

O tehničkim aspektima prostora Dakle, promnezija ili deža vi, doživljeno

najčešće govorimo kroz mjere koje

iskustvo već viđenog nije nešto naročito strano filozofiji i psihologiji a u današnje vrijeme sve češće i drugim naučnim oblastima i njihovim disciplinama, iako sporenja oko samog pojma i njegove koncepcije i dalje postoje (#SIMULAKRUM #EROTIZAM). Naravno, ne mogu se jednostavno dešifrovati sve konstelacije u kojima smo se našli, nalazili ili ćemo se nalaziti; one bi trebale biti predmet beskrajne potrage inicirane porivom za

ga određuju: dužine, širine, visine, površine, zapremine; zapravo, mi govorimo o „ograničenim“ prostornim percepcijama nižih kategorija jer primarno prostor već postoji i jeste i mi postojimo u njemu (ili njima). Zapravo, između dvije tačke duži, početne i završne, nalazi se beskrajno mnogo tačaka koje su njena suštinska vrijednost, dakle beskonačnost, gdje završnu tačku možemo pomjerati u smjerovima bliže ili dalje početnoj,

iznalaženjem suštinskih odgovora na suštinska pitanja. Štajner je o ovome kazao: „Neko ko nalazi da je sve razumljivo može, naravno, da smatra da je nepotrebno da sazna nešto o dubljim uzrocima, ali misliti da je na svetu sve razumljivo samo je privid i ukazuje na površnost. U stvari, običnoj svesti je ogromna većina stvari na svetu nerazumljiva. Čuditi se pred toliko toga što je nerazumljivo u svakodnevnom životu

rezultat će ponovo biti isti, beskonačan; premda različito beskonačan, zaključićemo relaciju između dvije beskonačnosti kao ∞/∞≠1, što će nam biti od koristi u jednoj od narednih tema. Znači li to da su ograničeni prostori u stvari beskonačni, i da je naše fizičko tijelo beskonačno unutar svojenaše ograničenosti, ili smo samo ograničeni beskrajnim nepoznavanjem matematike?!

Rudolf Štajner: Znanje o nadčulnom (predavanje objavljeno 1966. godine)

Rudolf Štajner: Ezoterna posmatranja karmičkih veza II (predavanje V, Dornah, 27. april 1924. godine)

Hz MINUTA

Na isti način možemo posumnjati u autentičnost stvarnosti oko sebe i ono što čulno doživljavamo relativizovati do samih granica vlastitog shvatanja preko kojih smo sve ono što nismo u stanju razumjeti, skloni nazvati besmislom. Možda samo privid kompleksnog prostornog doživljaja binarno zapisanog, u obliku nula i jedinica koje u kretnjama kroz matrice, kodove i beskrajne nizove, znakove i simbole iz okeana beskonačnog i iracionalnog, algoritmima pneume 13 dekriptovane u prostornu artikulaciju znanih elemenata fizičke čulnosti, u pluralizmu varijabilnih poznatih stvarnosti koje su samo jedan od derivata n-dimenzionalnog kontinuuma sadržanog u našoj DNK klici prepoznatih kao jedan od nepotpunih oblika stvarnog?! Žan Bodrijar (Jean Baudrillard, 1929–2007) u svojoj Simulacija i stvarnost 14 u poglavlju Metafizika koda kaže: „Prostor je čak još linearniji ili jednodimenzionalniji: ćelijski prostor beskonačnog stvaranja istih znakova koji su poput tikova zatvorenika pomahnitalog od samoće i ponavljanja. Takav je genetski kod: zaustavljena, nepomična ploča čije smo mi, nadalje, tek ćelije iščitavanja. Svekoliko ozračje znaka, i samo značenje odlučno je poništeno: sve je pretvoreno u upis i dekodiranje.“ Dakle, ovakvo viđenje stvarnosti i nije naročito novo jer je i samo n-dimenzionalno moguće prevesti u jednodimenzionalno, mon(n)odimenzionalno, što brojevi u ostalom i čine integrišući polistrukture u monostrukture (kao M. C. Ešer kojeg ćemo spomenuti kasnije).

Filozofijski riječnik: Pneuma (grč.), dah, vjetar, životni dah. U grčkoj filozofiji (naročito kod stoika) životni princip vezan za pojam topline pa time predstavlja prasnagu koja elemente unutar prirode međusobno povezuje i oživljuje. Prema drugom riječniku, neimenovanog autora: pneuma - (grč. Πνεύμα = dah), tim se pojmom već kod predsokratika označavala ljudska duša kao životni princip. Kod Stoika pneuma je označavala božanski „duh“, po kome Bog daje život i upravlja stvarima. Aristotel, premda ne poistovjećuje dušu i pneumu, promatra pneumu kao nužan instrument za upravljanje tijelom. Objašnjenje preuteto sa Vikipedije, tema Duh: Platon je uveo pojam pneume (etimološki: „vetar“), koja je na makrokosmičkoj ravni predstavljala „dah univerzuma“ a na mikrokosmičkoj ravni dušu (psihe) ljudskog bića. I Sokrat i Platon su govorili o nadahnuću koje dolazi od univerzalne pneume i proizvodi poeziju i ekstazu. 14

Žan Bodrijar: Simulacija i stvarnost, Metafizika koda

U uvodu poglavlja Metafizika koda Bodrijar citira kanadskog filozofa Maršala Mekluhena (Marshall McLuhan, 1911–1980): „Lajbnic, taj matematički duh, vidio je u tajnovitoj eleganciji binarnog sistema, koji čine jedino nula i broj jedan, samu sliku stvaranja. Jedinstvo Vrhunskog bića, koje djeluje preko binarnih operacija u ništavilu, logično je, vjerovao je on, da odatle proizađu sva bića.“ Tvrdnju: „... kako već sasvim sigurno živimo u kompjuterskoj simulaciji“ koju iznosi švedski filozof Nik Bostrom (Niklas Boström) 15 , sasvim sigurno možemo staviti u kontekst opšte sadašnjosti, savremenim shvatanjima i doživljajima stvarnosti kojoj i sami svjedočimo kroz naučnu fantastiku koju sami pišemo.16 „Sve je broj“, tvrdio je Pitagora prije 2500 godina, a matematičari bi rekli da je prizor oko nas naslikan elementima matematičke analize (#3.14159265359...), i možda su u pravu jer matematika se na nekim univerzitetima izučava na akademijama lijepih umjetnosti. U nastavku bavljenja introspekcijom brojevi će se diskretno pojavljivati u različitim oblicima jedne suštine za kojom predano tragamo, jer je i naša egzistencija zapisana u formi vlastitog transcedentnog (iracionalnog) broja (#-13).

Sarađivao je i sa naučnikom Milanom M. Ćirkovićem (astrofizičar, astrobiolog, filozof ) 16

Constraints on the Universe as a Numerical Simulation, naučni rad na temu „stvarnosti” stvarnoga i simulacije stvarnosti, autori: Silas R. Beane, Zohreh Davoudi, Martin J. Savage (dostupan na internetu).

SOPHIA

OD AGONIJE DO EKSTAZE (I NAZAD) 17

Zanimaju nas specifični prostori naročito izraženog energetskog spektra, pozitivnog ili negativnog, koji izaziva specifične reakcije korisnika u različitim pojavnim oblicima. To može da bude neobjašnjiv i ne potpuno stran osjećaj prijatnosti, ispunjenosti, unutrašnje radosti i zadovoljstva, ali može da bude i potpuna suprotnost: nemir, nezadovoljstvo, destruktivne i autodestruktivne misli koje iznenadno nadolaze. U ovom slučaju, iako ne prepoznajemo prave uzroke takvih unutrašnjih reakcija dijelom smo na pragu viših spoznaja. Pitanje možemo ograničiti na nekoliko specifičnih tipologija prostora najilustrativnijih za objašnjenje, ili kroz nekoliko odabranih primjera koji su inače sveprisutni. Domovi misticizma i okultnog par ekselans, koji su građeni sa namjerom da izazovu osjećaje apriorne inferiornosti i strahopoštovanja ka predmetu obožavanja, sakralni objekti, pojedini, ili prostori namjenjeni nekom specifičnom vidu najčešće ritualne

Pavle Ćosić: Rečnik sinonima: Figurativno kao propast, uništenje

upotrebe (npr. tajnih društava). Njihova estetika nije predmet istraživanja, premda nekih savremenih jeste veoma diskutabilna; semiotika korištenih elemenata, njihovo značenje i značaj u oformljenju prostora, i sistem posredstvom kojeg emituje energiju i što je sakralnim i prostorima „posebnih“ namjena zajedničko nas intrigira. Na strah upućuje upravo suženo shvatanje i nezaobilazna indoktrinacija koja je utemeljila put takvom razmišljanju. Za razliku od nepoznatog koje nas intuitivno povlači za sobom pozivajući nas da se prepustimo istraživanju zahvaljujući detaljima koji intrigiraju naš mehanizam unutrašnjeg rasuđivanja, okultno i mistično postavlja barijeru time što je ono, ne mračno, iako jeste, već našem shvatanju koje je dovoljno pomračeno da iz straha (za vlastitu sigurnost) osporava sebi svako pravo da uključi svjetlo razuma. U takvim prostorima rekli bismo da srednji vijek još uvijek traje, premda su sredstva prinude malo drugačija, u principu stvari i dalje funkcionišu isto. Tabu teme rezervisane za odabrane. Sa druge strane, pak, imamo prostore čija su primarna namjena i svrha upravo u probuđivanju i produbljivanju čovjekovih moći fizičke čulnosti i zadovoljenja, ali ne u svom najčešće pogrešno tumačenom profanom obliku budući da takve asocijacije svjesno vezujemo za seksualnost, a seksualnost ponovo za fizički odnos, iako se radi o kompleksnom značenju u širem pojmu ljubavi izvan razmatranja obične TV seksologije. Naravno, umjesto Kloda Nikole Ledua i njegovog hrama posvećenog

ljubavi, prva asocijacija na takav prostor bio bi kvart „crvenih fenjera“ u Amsterdamu, ili u nekoj drugoj liberalnoj evropskoj ili svjetskoj

koncepcija turističke ponude i atrakcije. Ovdje načelno treba razlikovati muška od ženskih turističkih interesovanja. Savremene

takva nakana smatrala neumjesnom ili čak perverznom. Simulakrumi i stvarnost Žana Bodrijara u kojima se ovoga puta

metropoli, ali, možemo govoriti i u širem kontekstu poimanja prostora, o gradu grijeha

(muške) destinacije kao što su Makao (Kina), Tihuana (Meksiko), Pataja (Tajland) nasuprot

bavi fenomenom fabrikovane stvarnosti, hiperrealistične stvarnosti o Diznilendu kaže:

čiji su sadržaji i „estetika“ podređeni čulnom zadovoljenju. Čuveni Las Vegas, ikona moderne plejboj kulture, mačo ideal filmskog načina života 70-ih i 80-ih godina dvadesetog vijeka danas više nije destinacija na prvoj poziciji kod ljubitelja lake zabave i avanturizma. Turistički, egzibicionistički porivi savremenog čovjeka, tj. radnika, uticali su na formiranje novih

ženama atraktivnoj Keniji u Africi koja, u poređenju sa prethodnim destinacijama, spada u turističko podzemlje. Zapravo, licemjerno je porediti turističke intencije muškaraca i žena kroz prethodni primjer. Zaustavimo se ovdje jer posredstvom turizma htjeli smo objasniti nešto sasvim drugo. Ispravnije bi bilo uporediti Diznilend i Las Vegas ma koliko nam se

„Diznilend: prostor za regeneraciju imaginarnog, kao što su drugde, pa i ovde, fabrike za obradu otpada. Svugde danas treba reciklirati otpatke, a snovi, fantazmi, istorijska, bajkovita, legendarna imaginacija dece i odraslih takođe su otpadak, prvo veliko toksifizičko izbacivanje jedne nadstvarne civilizacije. Diznilend je prototip te nove funkcije

na mentalnom planu. Ali iste su prirode instituti za seksualno, psihičko, somatsko obnavljanje kojih je Kalifornija prepuna.“ 18 Možemo se nesložiti sa ovim Bodrijarovim stavom, naročito sa poistovjećivanjem imaginarnog i otpada, ali ovo nam može poslužiti kao polazište za razmatranje programske osnove svakog prostora. U redu, priznajemo da živimo u polivalentnoj stvarnosti i da je nismo sasvim svjesni (#SIMULAKRUM), stoga odlučno krećemo u potragu izabranim putem, uskim, mračnim, trnovitim jer smo svjesni postojanja vlastitog nagona koji nismo u stanju u potpunosti zauzdati. Prepoznajemo manipulaciju i nas kao aktere u proizvedenoj scenografiji za „regeneraciju imaginarnog“ u ambisu agonije kao permanentnog stanja prikrivenog efemernim osjećajem blage euforije iniciranom iz vana i ekstatičkim trenutkom kulminacije nakon kojeg nam se pod nogama ponovo otvara ambis vlastitih istina i laži (#-13). Ono što je predstavljao Diznilend, ili bilo koji lokalni luna park uopšte, preobraziće se u surovu suprotnost uzrkovanu iskustvenom inhibicijom koja će ovaploćenje pronaći u obliku

Žan Bodrijar: Simulakrumi i simulacija, Nadstvarno i imaginarno

bajkovitog Las Vegasa kao obećane zemlje prepune igračaka za odrasle. Plastično rečeno, iz infantilnog stadijuma kada je zahvaljujući imaginaciji sasvim malo potrebno za mnogo, napuštanjem imaginacije i njenom transformacijom u relativno materijalno stvarno dolazi u stadijum „zrelosti“ kada je za veoma malo potrebno veoma mnogo. Radi se tu donekle o obrnuto obrnutim proporcijama. Naše stremljenje ka višim spoznajama ne dozvoljava nam bavljenje suštinom oskrnavljene seksualnosti, ali nas obavezuje na obraćanje pažnje i prepoznavanje zloupotrebe i manipulacije seksualnošću, prostornu pornografsku estetiku u svojim perfidnim dopadljivim oblicima kao dekadentne i destruktivne intencije protivu čovjeka i njegove suštine. Mišel Fuko (Michel Foucault, 1926–1984) u svjoj Istoriji seksualnosti rezignirano zaključuje: „Naša civilizacija, na prvi pogled bar, nema nikakvu ars erotica. Zauzvrat je ona, nesumnjivo, jedina koja primjenjuje izvesnu scientia sexualis.“ 19 Kako je vještina desakralizovala i vulgarizovala seksualnost oduzimajući joj atribute uzvišenosti i stavljajući je u kontekst potrošačke forme i scenografije kojom nagovještava plitku suštinu?!? Možda smo pretenciozni, ali mislimo da postavljamo ozbiljno pitanje u ozbiljnom trenutku.

Mišel Fuko: Istorija seksualnosti, III: Scientia Sexualis

VERTIGO

SENZUALNOST ILI EROTIZAM PROSTORA I NJEGOV ZNAČAJ Postoji li uopšte relevantno istraživanje ove teme ili je ona prepuštena pojedinačnim subjektivnim tumačenjima kroz klasičnu vulgarizaciju seksualnosti!? Senzualan prostor (ili pak senzitivan, senzibilan) ostavlja utisak koji bismo mogli nazvati uzbuđenjem, ne nužno erotskim, ali čulnim. Čulnost prostora i elementi čulnosti koji ga obrazuju pronalaze se u fizičkim atributima upotrebljenih elemenata kojima je „oprostoren“ utisak koji se svjesno ili nesvjesno želio interpretirati. Arhitektonski idiom je autentičan izraz kojem autor pribjegava u izražavanju svog senzibiliteta, ali u izvjesnom smislu i kompromis za ostvarenje koje je u velikom broju slučajeva ograničeno okolnostima, da li tehničkim nedostignućima za realizaciju ili nedovoljno oformljenim stavovima o krajnjem proizvodu, ili bolje reći plodu transformacije i materijalizacije vlastitih beskonačnih misli. U tom procesu obrade podataka i kretanja koroz haos unutrašnjih pejzaža naslikanih brojevima kodiranih u obliku stava, ubjeđenja (mahom

pogrešnog), dok ego manipuliše bacajući nas iz krajnosti u krajnost nevjerovanja i vjerovanja u vlastite mogućnosti, prolazimo

njihova (ne)istinitost potpuno irelevantna kategorija jer je i samo tumačenje ostavljeno beskraju spekulacije uma da se njima igra u trenucima dokolice. Digresija. Univerzitetski profesor Momčilo B. Đorđević, neurohirurg, u Nedeljnim informativnim novinama (NIN) kroz svoje redovno pisanje bavio se najnovijim

kroz neobične predjele kodirane simbolima koje dešifrujemo u tom kretanju, uspješno ili manje uspješno. Nije važno da li je dekriptovanje tačno ili netačno jer nismo u mogućnosti utvrditi ni stanje egzistencije dolaznih informacija, u stvari, njihovu strukturu postojanja, stoga je i

medicinskim dostignućima sa naučno popularnog stanovišta (za čitanje i uživanje), kada internet još nije bio omasovljen medij a novine imale još nekakvog smisla, gdje je jedna od tema bio autizam. Autizam u svom visokofunkcionalnom pojavnom obliku, sindrom savanta (poremećaj) koji karakterišu veoma visoke umne sposobnosti onih koji boluju. Premda postoji dosta nesuglasica u medicinskoj javnosti oko klasifikacija tog poremećaja koji je još uvijek velika misterija, mnogo je poznatih primjera ljudi sa Aspergerovim (visokofunkcionalnim) sindromom. Danijel Temet (Daniel Tammet), mladić iz Velike Britanije sa savant sindromom, prvi koji je opisao

šta se dešava u njegovom mozgu dok je deklamovao broj „pi“ na 22.514 decimala. Navodno, Temet broj „pi“ vidi zapisan u psihodeličnom pejzažu kojim se kreće dešifrujući najljepše boje kojima je naslikan, prema kojem tvrdi da je „pi“ neopisivo lijep broj. Po obliku Temet razlikuje 10.000 brojeva, a stotine grupa brojeva po ukusu i mirisu. Dane u sedmici vidi u bojama (za srijedu tvrdi da je intenzivno plave boje). 20 Ovaj fenomen se zove sinestezija; njome ćemo se još baviti. Inače, postoje teorije o brojevima koje naučnici smatraju najljepšim. 21 Neki od najljepših brojeva prema njima su: • Avogadrov broj (6,0221515 ∙ 1023) • broj pi (π ≈ 3,14159 26535 89793 23846 26433 83279 50288 41971 69399 37510 58209 74944 5923...), • imaginarni broj (imaginarna jedinica √(-1)) • Ojlerov broj (e ≈ 2,71828 18284 59045 23536 02874 71352...) • zlatni presjek (φ ≈ 1.61803 39887 49894 84820 45868 34365 63811) • Plankova konstanta (h = 6.62606957 × 10-34 m2 kg/s) • Grahamov broj (ušao u Ginisovu knjigu rekorda kao najveći broj upotrijebljen u nekom matematičkom dokazu)

NIN (Nedeljne informativne novine, 28.6.2007.), Momčilo B. Đorđević: Plavetnilo jedne srede 21 http://elementarium.cpn.rs/elementi/sedam-najlepsih-brojeva/

Možda ne možemo u potpunosti razumjeti ono što se dešava u Danijelovoj glavi i ljepotu lijepih brojeva, ali možemo povući određene paralele sa vlastitim iskustvima na širem životnom planu. Kada govorimo o estetici govorimo o lijepom, ali rijetko se upuštamo u diskusiju o strukturi lijepog. Zapitamo li se zašto nam je naš partner (ili automobil, komad namještaja) lijep, i šta je to što njega odvaja od svih ostalih osoba koje nas okružuju, makar trenutno? Teško je o tome misliti dok smo u stanju opijenosti zaljubljenošću usljed hormonskog disbalansa unutar našeg tijela, koji slobodno možemo poistovjetiti sa djelovanjem opijata koji mijenjaju našu svijest i percepciju; za to obično koristimo vrijeme nakon što opijenost kreće polako iščezavati vraćajući nas u „normalno“ stanje prije hemijske revolucije koja nas je obuzela, nakon čega se možemo baviti primarnim analizama privlačnosti (#N). Zaljubljenost je kao opijenost, nakon koje nastupa težak mamurluk (ošamućenost). Da se vratimo na lijepo (ili pak nelijepo) i da dekomponujemo pojam interesovanja, da se bavimo najprije elementima kao pojedinačnim nezavisnim cjelinama, potom da ih posmatramo u kontekstu dispozicije i tek na kraju kao integralnu

cjelinu. Ovdje se voma lako možemo prevariti i ući u područje koje možda veoma slabo teorijski poznajemo, matematika na racionalnom nivou (za razliku od intuitivnog poimanja koje nam je svojstveno), u stvari, dovoljno razumljivi i usvojeni

naučna istraživanja su dokumentovala pojavu neobičnih sposobnosti kod ljudi koji su nakon traumatičnih iskustava

principi matematičkih disciplina o kojima bismo diskutovali na ozbiljnom akademskom nivou. Međutim, ne može nam niko oduzeti pravo da se estetikom, posredstvom matematičkih principa,

i kliničke smrti doživjeli unutrašnji preobražaj u vidu nezadržive potrebe, ili bolje rečeno

bavimo na jednom, istina spekulativnom, intuitivnom nivou (na nivou spoznaje) i bez obzira što neke pojmove nećemo nazvati pravim imenom, ili ih uopšte nećemo prepoznati i razumjeti, jer unutar nas i funkcionišu u matricama koje su izvan granica našeg uma ma koliko nas naše znanje, ili „znanje“ posredstvom ega ubjeđivalo u suprotno. Pozvali smo se na Temeta i njegovu darovitost koja prevazilazi granice akademskog jer postoje tvrdnje da ih svaki čovjek nosi u sebi ali su trenutno disfunkcionalni nervni centri pomoću kojih bi se vinuli do neslućenih granica vlastitih supermoći. Vjerovatno svi posjedujemo te „pejzaže“, koji su samo trenutno pejzaži u magli i kao takvi nedovoljno čitljivi za konkretnu upotrebu koja zahtjeva spoljašnju inicijaciju. U ostalom, i

gladi za nekim (za njih) do tada atipčnim interesovanjima: slikarstvo, pisanje tj. skribomanija (nekontrolisano pisanje poezije i proze bez bilo kakvih umetničkih pretenzija), bavljenje matematikom, muzikom, i najzagonetniji slučajevi gdje bi progovarali strani jezik savršenog dijalekta sa kojim do tada nisu bili ni u kakvom doticaju (kroz

interesovanje ili obrazovanje). Naučno je dokazano da u takvim slučajevima dolazi do supstitucije nervnih centara gdje je usljed oštećenja centara jedne hemisfere (lijeve) mozak samoinicijativno izvršio transpoziciju aktivnosti u analgone centre druge (desne hemisfere) probuđujući ih (#SINESTEZIJA #MAYA). No dobro, znamo da imamo uspavane superiorne i paranormalne sposobnosti, ali ipak se prepustimo introspekciji; potražimo senzualnost u jednostavnim stvarima i doživimo uzbuđenje suptilno promišljajući o jedinstvenoj matematičkoj formuli koja nas intrigira. Potražimo senzualan oblik na omiljenom likovnom djelu, prepoznajmo jednu liniju koja je drugačija i koja u nama provocira reakcije ili budi asocijacije na iskustva sa prijatnim pridjevima. Oslobodimo se pritiska i stege, gušenja vlastitih osjećanja drugačijih od uobičajnih i dozvolimo sebi da se dovedemo u stanje podsvjesnog opažanja, ili prepoznavanja objedinjujući animu 22 i animusa 23 (Karl Gustav Jung: Psihološki tipovi) u procesu anamneze 24 (#SEXUS).

„Spoljašnji stav, spoljašnji karakter, obeležavam kao personu, unutrašnji stav obeležavam kao animu (anima), kao dušu.“ 23

„To su crte muške prirode, koje su, izdvojene iz ženskoga spoljašnjega stava, postale osobine duše. Ako zato govorimo o nekoj animi kod muškarca, morali bismo, sledstveno, govoriti o nekom animu (animus) kod žene, da duši žene damo pravo ime.“ Filozofijski riječnik: (grč. ἀνάμνησις = sjećanje). Pojam koji je u filozofiju uveo Platon (u Menonu) i njime označio prepoznavanje ideja što ih je ljudska duša, živeći prije ovoga stvarnog tjelesnog života u svijetu ideja, neposredno gledala. 24

SIMULAKRUM 26 ILI DUHOVI VREMENA (PROSTORNO-DIMENZIONALNI KONTINUUM) 25

Od Cicerona (Marcus Tullius Cicero) je ostalo zapisano: „Historia est testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis.“ ili u prevodu: „Istorija je svjedok vremena, svjetlost istine, život uspomene, učiteljica života, vjesnica starine.“ 27

Naše tumačenje simulakruma koje iznosimo u ovom slučaju načelno se razlikuje od Bodrijarovog iznesenog u knjizi Simulakrumi i simulacija, zapravo, i sam pojam simulakrum smo uslovno upotrijebili u vlastitom kontekstu značenja prošlosti u relativnoj sadašnjosti. 26

„Duh“ vremena je Hegelova istorijska fraza.

Klajn I. i Šipka M.: Veliki rečnik stranih reči i izraza

Istoriji nas uče od malih nogu, što kroz obrazovanje ili usmeno predanje naših roditelja, baka, djedova, i drugih ljudi od autoriteta u našoj neposrednoj blizini koji imaju posebno znanje ili naročito sjećanje na neka prošla vremena kojih su bili izravni akteri, ili, posredno kroz obrazovni program na TV kanalima i autoritete prezentere različitih istorijskih disciplina (npr. Jovan Ćirilov, Raša Popov, Momčilo Rajin); nezaobilazna je i rubrika u dnevnim i nedeljnim novinama kroz različite forme tekstova: članke, komentare, feljtone (tekstove u nastavcima). Istorijske teme su i nepresušan izvor ideja za umjetnike i scenariste koji se bave stripom, filmom, i ostalim umjetničkim formama (slikarstvo, skulptura, muzika itd.). Specifična polja istraživanja temeljena na antropologiji i opštoj istoriji vode nas do posebnih disciplina naučno istorijskog istraživanja filozofije, umjetnosti (ili samo jedne njene forme), književnosti (ili samo određenog žanra), muzike, filma... Pomoćne istorijske discipline bave se temama čiji kontekst je usko vezan za istoriju ali je predmet analize dosta širok u svojim specifičnostima i

korelacijama sa drugim naukama. Tako imamo heraldiku (nauku o porijeklu i značenju grbova), onomastiku (porjeklo i značenje imena), egdotiku (bavi se proučavanjem isprava), sfragistiku (pečati na poveljama i spisima) itd. Uopšte, kako su točkovi napretka čovječanstva počeli rapidno da se okreću tako je i tematski dijapazon počeo da se proširuje neslućenom brzinom sa tendencijom stalnog širenja i ubrzanja. Tako danas možemo izučavati istoriju automobilizma, avijacije, ili samo istoriju nastanka i razvoja njihovih pogonskih jedinica i sistema. Možemo izučavati istoriju računarskih tehnologija, a možemo se baviti i istorijom video igara. Svjedočimo i sami a nismo još svjesni mnogih istorija koje se trenutno uveliko pišu i čiji smo aktivni sudionici. I geologija kao nauka koja se bavi proučavanjem Zemlje, njenog nastanka i procesa koji su je oblikovali, njenog sastava i strukture 28, mogla bi se nazvati svojevrsnom istorijom, doduše materije, ali ako težimo univerzalnoj

Prema definiciji.

definiciji nema razloga da i ovaj aspekt ne uključimo u integralni zaključak koji ovom prilikom želimo da izvedemo i kome smo, umjesto uvoda, možda već dali svojevrsni pledoaje!? Dakle, istorija je hronologija vezana za vremenski kontekst prolaznosti (prošlosti u sadašnjosti), a duh sveprisustva u svakom aspektu nečovjekovog i čovjekovog djelovanja mora se pripisati jednom složenijem pojmu i drugačijem karakteru te hronologije, u odnosu na koga veličanstvena istorija djeluje veoma trivijalno. Hronologija evolucije zapisana u beskonačno malim, infitezimalnim mjernim jedinicama, ne nužno vremenskim koje su kao činjenice još uvijek teorija mističnih svojstava izvan naše percepcije. Ta hronologija nečovjekovog (prirodnog) svojom formom i suštinom nadilazi sve ovo što možemo pripisati evoluciji sa čovjekom u glavnoj ulozi. Nakon ovog kraćeg uvoda pripremili smo se, zapravo, inicirali smo se u podrobniju analizu apsolutne sadašnjosti (apsolutnog sada). Jesmo li nekada posjetili prostor, mjesto posebnog pijeteta, mjesto nekakvog važnog istorijskog događaja koji je preokrenuo točak istorije i ispisao njene krvave stranice koje podsjećaju i opominju?! Ta mjesta velikih stradanja ljudi, na žalost, naročito su ilustrativna za shvatanje onoga o čemu želimo govoriti. Koncentracioni logor Dahau u blizini Minhena otvoren je 1933. godine, prvi je u nizu koncentracionih logora u Njemačkoj kroz čiju torturu je prošlo prema nekim procjenama preko 200.000 zatvorenika. Logor je oslobođen i raspušten 1945. godine. Oni koji su posjetili logor

tvrde da se i danas, gotovo sedamdeset godina nakon oslobođenja i dalje osjeća neprijatan miris spaljenog ljudskog mesa iz sačuvanih krematorijuma. Duhovi vremena su hronologija prostora (#SIMULAKRUM #ORGON), vremenska linija na kojoj je zapisan svaki pokret koji je načinjen u prostorno-vremenskoj jedinici. To je kategorija koja objedinjuje sva dešavanja u jednom prostornom polidimenzionalnom (n-dimenzionalnom) sistemu koja je u beskonačnosti počela i u beskonačnost odlazi, a slojevi pripadaju beskonačno malim prostorno-vremenskim pomjeranjima. O istoriji sa početka razmišljajmo kao o paralelnim procesima pojednostavljenim zbog ograničenosti čovjekove sposobnosti integralnog sagledavanja kompleksnih slika koje je preveo u ograničen medij fizičkog konteksta. Jednostavnije rečeno, uporedimo to sa filmskom trakom i okom kao organom čula vida, zapravo mozgom jer oko je recipijent i posrednik u tom procesu transmisije nadražaja. Za kontinuiranu sekvencu nepohodno je minimalno 24 fotografije (frejma) u sekundi, ispod tog broja dobijamo ubrzano dešavanje, a broj iznad tog oko može a i ne mora da registruje, što sliku čini i dalje samo ujednačenom. Tehnički gledano, postoje specijalne kamere koje snimaju pet, ili više hiljada frejmova u sekundi, i ta slika u kontinuitetu nije toliko atraktivna našim nesavršeno savršenim receptorima za vid koliko je usporen snimak nekoliko desetina puta zanimljiviji sa stanovišta prirodne pojave i fenomena, iako se radi o sasvim „običnim“ stvarima, naši resursi su ipak ograničeni za tako detaljna opažanja.

Zahvaljujući tome možemo vidjeti koliko su obično kapanje vode, bokserski udarac u lice protivnika, ili voće u blenderu veličanstveni prizori o čijoj strukturalnoj ljepoti inače rijetko ili nikako ne razmišljamo. Jer mi njih jednostavno fizički nismo u mogućnosti vidjeti (zahvaljujući savršenoj nesavršenosti naših vizuelnih receptora). Sada, zamislimo da je svaki naš pokret koji smo učinili tokom života ostao binarno zabilježen u prostorno vremenskom kontinuumu kao frejm u beskonačno maloj prostorno-vremenskoj jedinici. To je beskonačna traka sa beskonačnim brojem identičnih frejmova koji se redaju i formiraju životnu liniju, a koja se dalje prelama sa linijama iz paralelnih prostornodimenzionalnih cjelina nižih i viših nivoa naših paralelnih egzistencija. Naše prostorno-vremenske linije paralelno se sijeku (oksimoron) sa beskonačno mnogo drugih prostorno-vremenskih linija koje pripadaju onima koji su obitavali na izvjesnom mjestu prije nas, takođe u različitim polidimenzionalnim (n-dimenzionalnim) egzistencijama (#MOEBIUS), kao i sa onima čije obitavanje se tek očekuje. Kada bismo kojim slučajem objedinili sve te nivoe, ili slojeve u jednu integralnu cjelinu vjerovatno bi dobili apsolutno crnu mrlju beskonačnog sadržaja koja bi nas nesumnjivo dovela u stanje permanentne konfuzije i katatonije, tj. cijepanja uma. Da pojednostavimo. Ako se krećemo našom omiljenom ulicom u kasnim večernjim ili ranim jutarnjim časovima, iako smo na nivou sužene svijesti potpuno sami, tj. fizički nema nikoga u neposrednoj blizini, u stvari nije tako. Tu su najprije

naše vlastite bezbrojne projekcije (#-13) koje smo načinili u prethodnim prolascima i koje sa prostornom projekcijom nosimo unutar sebe, i ne samo one nego i beskrajno mnogo identičnih drugih koje su raspoređene u slojevima prostorno-vremenskog kontinuuma. Šire posmatrano, sama projekcija i ne pripada samo nama, nama pripada samo naš vlastiti kodirani entitet koji je jedan od aktera iz čije perspektive iščitavamo kontekst jer dijelimo ga sa svima onima koji su se u toj beskonačno maloj vremenskoj jedinici ikada nalazili (a sa nama će ga dijeliti oni koji će se tek nalaziti). Ukoliko bi imali sposobnost kretanja kroz takve prostore, mogli bi i čitati i ponovo prolaziti kroz proživljena iskustva, vlastita bi doživljavali a u iskustvima drugih bili bismo pasivni posmatrači jer je integritet vlastite prostorno-vremenske linije neprikosnoven zbog njene jedinstvene formule egzistencije. Prema tome, i dalje smo u pelenama, još smo u osnovnoj školi i učimo da pišemo i čitamo, i dalje smo na klupi i udvaramo se djevojci sa kojom već dugo nismo zajedno, na isti način kao što smo pišući i čitajući ove redove napravili beskrajno mnogo vlastitih fotografija... Zapravo, sve su to projekcije naše vlastite hologramske strukture u kojoj su zapisana iskustva svih naših prošlosti, sadašnjosti i budućnosti u binarnoj matrici našeg jedinstvenog najljepšeg broja. Uporedimo vizuelno takav doživljaj donekle sa radovima holandskog grafičara M. C. Ešera (Maurits Cornelis Escher, 1898–1972) u kojima je kroz 3D iluzionizam ispitivao relativnost geometrijskih formi i prostorno-vremenske paradokse kroz matematički složene crteže (Metamorphosis I II III, Another World, Prentententoonstelling).

Pol Valeri: „Vrijeme je - vječita sadašnjost.“ 29

Možemo postaviti jedno neobično pitanje za koje je čak i u fantazmagoriji teško pronaći odgovarajući koncept komutacije. Recimo, da sa nekom osobom zamjenimo kompletnu egzistenciju, da doživimo stvarnost drugačijom percepcijom i da imamo sposobnost uporediti rezultate sa vlastitim stavovima o objektivnoj i subjektivnoj stvarnosti!? To bi značilo da moramo ipak uključiti paralelan mod kao paradigmu jer kojim bismo mehanizmom iskustvo prenijeli u našu egzistenciju radi poređenja? Iako je na prvi pogled zbunjujuće, zanima nas da li je iz drugačije percepcije stvarnost u svojim pojavnim oblicima bez obzira na sve svoje konvencionalne fizičke čulne osobine (dimenzija, oblik, tekstura, boja, itd.) ipak samo subjektivni privid u okvirima konvencija ili se ona manifestuje u beskonačno mnogo interpretacija koje bi u svim svojim pojavnim oblicima bili neupitno tačni? Apriorno tačni jer ne možemo dokazati njihovu netačnost iz razloga što ne možemo da ih odgovarajuće premjerimo i uporedimo!? Šta smo primjerom implicirali? Na osnovu iznesenog stava o prostorno vremenskim linijama možemo zaključiti da ono što se dešavalo na tom mjestu i na svim drugim sličnim mjestima (ili bilo kakavim prostorima, jer svaki posjeduje svoju priču u složenim slikama), u principu i dalje traje (#SIMULAKRUM

Pol Valeri: Sveske br. 5, Vreme

#HIPNAGOGIJA). I ta nevidljiva strahota (Holokaust) je itekako prisutna i bez obzira što je naše oči ne detektuju, ne znači da ne postoji. Iako takva mjesta mogu biti nepoznata, neobilježena, ona moraju biti tretirana na odgovarajući način u skladu sa svojom kompleksnom hologramskom strukturom. Najprije moraju biti iščitana i dešifrovana, za šta je neophodno znanje koje je na granici magijskog i okultnog, a koje zvanična nauka svrstava u pseudonaučne discipline. Upućeni će shvatiti da ovdje tragamo za eufemizmima pokušavajući implicitno objasniti jedan pojam koji je na granici između nauke i pseudonauke, iako su se veliki autoriteti akademske misli bavili istraživanjem i dokazivanjem postojanja istina sa druge strane vjerovatnog, radimo to da izbjegnemo osude i stigmatizaciju koju takva misao obavezno sa sobom nosi. Pomenućemo Vilijema Džejmsa (William James, 1842–1910) profesora filozofije na univerzitetu Harvard kao jednog od pionira, zatim Iana Stivensona (Ian Stevenson, 1918–2007), psihijatra i profesora univerziteta Virdžinija i Rejmonda Mudija (Raymond Moody, 1944–) psihologa, koji su se bavili (Mudi se i danas bavi) parapsihologijom, teorijom ponovnog rađanja i seansama povratka u prethodne živote (#ORGON). U ovim pomalo opskurnim aspektima analize nastojimo pronaći motiv za jedno podrobnije formirano mišljenje o prostoru; zapravo, pokušavamo proniknuti u osjećaj koji nam se ponekad podsvjesno nameće sa razlogom a koji često svjesno negiramo i odbacujemo kao neosnovan. Energija prostora; šta nas privlači a šta i zašto odbacuje, i šta je to energija prostora, odakle dolazi i šta je generiše (#EROTIZAM #HZ_MINUTA)? Odgovor na ovo jednostavno pitanje i nije tako jednostavan, ali od Cicerona i njegove izreke sa početka možemo zaključiti da istorija i dalje traje, i da on i dalje piše svoju misao sa početka, možda!?

EZOTERIČNA SJEĆANJA (SISTEMI UNUTRAŠNJIH SLIKA I EKSPRESIJE NEPOZNATOG) Ove teme moramo se dotaći iz posebnog razloga, a sve u vezi prostora i valorizacije percepcije kroz vrijeme. Naime, sjećanja su naša vlastita istorija, interna i intimna hronologija koju čine naša iskustva i doživljaji kao interpretacija događaja kojima smo svjedočili i u kojima smo sudjelovali. Za sjećanje ne možemo tvrditi da je potpuno objektivno iako je, ne nužno, bazirano na konkretnim stvarima, jer je sjećanje oblikovano zahvaljujući emocijama. Zašto nas neki događaji i doživljaji ostavljaju ravnodušnim i njihov trag u našoj svijesti nakon određenog vremena blijedi dok potpuno ne iščezne kao da nije ni postojalo, a drugi nas, pak, fasciniraju iako nam je sam predmet fascinacije prilično nejasan, za nas su iz iracionalnih razloga (što je opet ispravno) veoma važni i kao takve ih njegujemo. Ovdje možemo govoriti i o drugačijim sistemima formiranja sjećanja kojih ima bezbroj, ali koji su opet bazirani na imaginarnim elementima. Dakle, prva podjela bila bi na efemerna i permanentna sjećanja (#MAYA #SIMULAKRUM #N #SOPHIA). I jedna i druga mogu dobiti relativne atribute prijatnog, neprijatnog i neutralnog. Nas zanimaju ona sjećanja koja su formirana u prostornom sistemu, odnosno inicirana prostornim senzacijama, mada je ta

kategorija, kako smo konstatovali ranije, veoma kompleksne sadržine da bi se raščlanjivala na pojedinačne faktore. Govorimo o svjesnom, ne o nesvjesnom jer njegov je sadržaj pretežno neupotrebljiv u granicama fizičke percepcije, mada postoje dodirne tačke i površine između jednog i drugog. Bio bi to revolucionaran pomak za nas kad bismo sihronizovali svoje unutrašnje entitete. Konačno bi sveobuhvatno sagledali problematiku postojanja i tada nam vjerovatno pitanja čulnosti ne bi više bila primarna jer bi „oprostorili“ relativnu individualnu stvarnost, tj. bili bismo kreatori vlastitog univerzuma

beskrajnih suština i formi (#EROTIZAM). Pokušajmo razumjeti razliku između sjećanja i zaborava, i zaborav kao disfunkcionalnu kategoriju revalorizovati u pogledu pronalaženja njegovog strukturalnog značaja u našem životu. Zaborav je, takođe, nekada bio sjećanje, možda i vrlo intenzivno, emotivno, što je vremenom potisnuto najprije na margine sentimentalnih prioriteta, da bi se potom izmjestilo izvan margine i papira (svjesnog) na kojem su zapisana.

Rudolf Štajner kaže: „Čovjekovo duševno biće, njegov vlastiti unutrašnji svijet, različit je od njegove tjelesnosti. Ta se vlastitost pokazuje čim skrenemo pažnju na najjednostavniji čulni utisak. Niko ne može odmah znati da li neko drugi takav jednostavni čulni nadražaj doživljava na isti način kao i on sam.“

U oblikovanju prostora vodimo se pretežno uobičajenim principima, mislimo o dimenzijama, materijalima, imamo lajtmotiv, inicijalnu ideju koja nas vodi u naredne korake prostornog zahvata koji konstantno direktno i indirektno dopunjujemo novim mislima tragajući za optimalnim rješenjem „problema“. U stvari, u oblikovanju prostora problem je odavno prestao da postoji. Čim je (čovjek) ovladao osnovnim tehnikama i tehnologijama gradnje, čim je obezbjedio sebi krov nad glavom siguran od predatora i prirodnih nepogoda, problem je prestao sa svojim postojanjem, a sve ostalo je proširenje kapaciteta i ugođaja koji je poželio sebi da priušti u skladu sa svojim novim evolucijskim statusom u prirodi. Dakle, govorimo o drugorazrednim i trećerazrednim problemima koji su predmet rješavanja, jer primarni problemi su problemi sa staništem i vlastitom egzistencijom, fizički problemi. Sa prosto fizičkog, egzistencijalnog stanovišta estetika i naši predmeti istraživanja pripadaju sekundarnim i tercijarnim problemima arhitekture i oblikovanja prostora, međutim, obrnutom logikom nematerijalni aspekti funkcionisanja su daleko

Rudolf Štajner: Teozofija , Čovjekovo duševno biće (Štajner u svojim radovima govori o tri nivoa egzistencije: tijelo, duša i duh)

fundamentalniji u smislu čovjekove n-dimenzionalne strukture i egzistencije, dok je isključivo fizički aspekt potpuno zanemarljiv. Zapravo, ne možemo ni jednu izvjesnu komponentu zanemariti koliko god nam se ona činila nebitnom u svojoj eventualnoj ulozi, jer „zanemarljivost“ je kategorija proistekla iz našeg neznanja kao trenutnog stanja duha, iako ne znači da se sa njom (njima, komponentama) do tada nismo sretali. Takvi stavovi nisu prošli kroz sistem i proces unutrašnjeg preispitivanja potencijala te kao takvi nisu usvojeni kao svrsishodni. Možemo, recimo, govoriti o prostornoj polifoniji, ugođaju na nekoliko različitih nivoa egzistencije!? Zapitaćemo se tada, da li se arhitektura bavi prevashodno fizičkim aspektom percepcije, da li se poigrava isključivo sa čulima našeg fizičkog tijela, ili pokušava posredstvom njih da ostvari kontakte sa područjima unutrašnjih vrtova transcendentalnih plodova? Ezoterična sjećanja su plodovi transcendentalnih klica oformljena u nadvizuelne i uopšte nadčulne predmete unutrašnjih polidimenzionalnih (n-dimenzionalnih) korespondencija. Sinhronizovani entiteti n-dimenzionalnosti, odnosno egzistencije višeg nivoa i njihovo djelovanje u sazvučju dovode nas u mogućnost dodira sa kriptovanim porukama fundamentalnih spoznaja (#SOPHIA #SEXUS #EROTIZAM). To su naročita stanja, ne samo duboke meditacije, kliničke smrti, ili lucidnog sna. U tu kategoriju spada i hipnagogičko stanje i vizije između svjesnosti i prvih trenutaka uplovljavanja (#HIPNAGOGIJA) u snove koje dotičemo veoma često kroz neobične doživljaje. Premda su

veoma jasni u tom specifičnom stanju sinhronizacije, manifestuju se ekstenzivnim doživljajem u varijabilnom antagonizmu veoma stranog i veoma poznatog, više ili manje prijatnim, bez jasnih „memorabilija“ suštine ostavljene u kriptovanim matricama unutrašnjih ekspresija. 31 Dakle, takve vizije postoje i nesumnjivo ukazuju na nešto što racionalno nismo u stanju percipirati. Međutim, koji je njihov značaj za naše suženo poimanje stvarnosti? Šta su ezoterična sjećanja? Kakve veze imaju sa prostorom?! Ezoterija, ezoteričan, ezoterički (grč.) unutrašnji, tajni, namjenjen samo odabranima, u suštini nekog učenja. Ezoterična sjećanja su ona koja nosimo sa sobom a čije porjeklo nismo u mogućnosti utvrditi a koja su ukorijenjena u svjesno, odnosno, u proširenoj definiciji, sjećanja čija je struktura znatno modifikovana od svojih uzročnih faktora, ili čak sjećanja koja dijelimo sa nekim bliskim, iako je prostor dešavanja potpuno

Pol Valeri kaže: „Budnost je mogućnost osjećanja uporednog postojanja više nezavisnih oblasti.“

nepoznat jer u životu (fizički) na takvom mjestu nikada nismo ni bili. U tu kategoriju možemo staviti i „obična“ sjećanja koja su modifikovana filterima vremena, tj. životnim iskustvom i promjenama koje život neizostavno prate. To se naročito odnosi na sjećanja čija je vremenska distanca od nastanka i potvrđivanja dosta velika, u čemu ta unutrašnja reinterpretacija može izazvati i osjećaj razočaranja iz razloga što shvatamo da je to ipak bio samo naš fantazam. Tu naročito mislimo na periode djetinjstva u kojima se stvarnost dobrim dijelom prelama sa maštom, koja nesavršenu stvarnost dopunjuje detaljima i bojama oblika našeg senzibiliteta. Zanimljiv je fenomen koji se nerijetko javlja kod djece mlađeg uzrasta (do sedme godine, otprilike) poznat kao „imaginarni prijatelj“ u kome dijete u nedostatku adekvatne osobe u svojoj blizini formira poseban unutrašnji entitet kome dodjeljuje sve osobine osobe za kojom čezne u svojoj relativnoj stvarnosti. Stvarnost je za njih relativna upravo zbog te fleksibilne granice stvarnog i imaginarnog. Osvrnimo se ovdje još jednom na zanimljiv detalj o kojem smo govorili na početku u Kodiranju prostora i polidimenzionalnosti i koji smo zasigurno doživjeli bar jednom (u skorije vrijeme) u životu. Naime, da li nam se desilo da prepoznajemo ljude koje ne poznajemo? Neko nam je fizički potpuno stran, međutim gestovi su nam zagonetno poznati i očekivani, osjećamo neobičnu bliskost i protokol upoznavanja je u mnogo čemu drugačiji od tipičnih susreta sa ljudima (#N #SOPHIA). Vjerovatno smo skloni upotrebi

nepotpunih definicija tog fenomena, i nismo u mogućnosti objasniti te slučajnosti, ako one to uopšte i jesu. Jedno je sigurno, ulice su mjesta ne slučajnih susreta čiji bi dublji smisao (aktere) trebalo tražiti i prepoznavati u unutrašnjim matricama i pejzažima (u magli). Vratimo se sada na razlike između sjećanja i zaborava, zapravo, uvedimo te kategorije u arhitekturu i oblikovanje prostora. Govorili smo prethodno o doživljaju sakralnih prostora i osjećaju koji misticizam izaziva u nama, osjećaju koji možemo primarno determinisati kao strah iz kojeg proističu sva ostala osjećanja (uzbuđenje, divljenje), i vjera koja je na kraju posljedica straha. Žorž Bataj (Georges Bataille, 1897–1962) uvodi pojam

„sakralnog erotizma“ 32, koji se pored „erotizma tijela i

3.14159265359...

erotizma srca“, koji takođe nose pridjeve sakralnog (Bataju je inače svaki erotizam sakralan), odnosi na zapadno shvatanje (kojem i mi pripadamo) traganja za bogom i ljubavlju prema bogu što su korespondentni pojmovi, praveći distinkciju između zapadnog i istočnog shvatanja sakralnog i erotizma. Međutim, nas zanima pitanje desakralizacije opštih prostora (javnih prostora) demistifikacija njihove čulnosti na principima muškog i ženskog kao polnog i seksualnog, dva ključna principa vice versa u strukturalnom jedinstvu. Sjećanja jesu naša pinakoteka, uslovno rečeno, jer sjećanja su više od slika i bilo kakvih standardnih vizuelnih formi koje poznajemo, a arhitektura i polivalentnost našeg unutrašenjeg bića izazivaju frenetične emocije ili frivolne doživljaje koje valorizacijom vremenom postavljamo na odgovarajuće mjesto u koordinatnom sistemu naših vlastitih vrijednosti. Opšte i isključivo vizuelne karakteristike prostora su ipak „trivijalne“ kategorije u odnosu na subjektivne doživljaje koji nas obizimaju kada im se prepustimo, naravno, ne mislimo samo na memento prostore i arhitekturu; zapravo trivijalnim ih čine nesposobnost potpunog kontekstualnog polidimenzionalnog (n-dimenzionalnog) pecipiranja kroz prostornu melodiju (elemente) i harmoniju (energiju) koja ih objedinjuje. P.S. Ostala je ipak jedna interna dilema, di li je možda poželjno razmišljati o prostoru koji primarno fabrikuje zaborav!?

Žorž Bataj: Erotizam (prvo poglavlje)

SENZUALNOST MUZIKE I NJENE EZOTERIČNE KARAKTERISTIKE Na početku muzičkog školovanja obavezno nas nauče sljedeće: „Muzika je umjetnost koja se služi tonovima kao sredstvom svoga izražaja.“ Ova opšta definicija muzike primjerena je za mlađi školski uzrast mada nama u predmetnoj raspravi zvuči dosta skromno. U stvari, čak nam ni kompleksnija definicija nije važna jer nastojimo prepoznati univerzalnu harmoniju, ženski princip projekcije androgine forme suštine. Kad govorimo o Duhu, njemu ne možemo dodijeliti rodni predznak (ono, ona, on) i ne pokušavamo uopšte da dokučimo apsolutnu suštinu zvuka i njegov metafizki značaj iako ćemo navesti neke zanimljive primjere i oglede; mi samo želimo da istražimo mogućnosti muzike, ustvari muzičkih elemenata i harmonije (muškog i ženskog) kao likovnog medija. Dakle, nećemo se ovdje detaljno baviti teorijom muzike, harmonije, ni muzičkih simbola i obilježja. Naša je namjera da istražimo prostorne strukture muzike, odnosno prostorne elemente transformisane u audio senzaciju, da prepoznamo geometriju univerzalnosti.

Možda bi bilo korisnije usvojiti odgovarajući opšti termin za taj harmonični fluid jer muziku u opštem smislu povezujemo sa muzičkom kompozicijom, a gravitiramo nadčulnim diskursima vlastitog doživljaja subjektivne spoljašnjosti. Hegel (Georg Wilhelm Friedrich Hegel 1770–1831) u svojoj Estetici, u poglavlju posvećenom muzici (prvi pasus) koje dolazi iza poglavnja o likovnim umetnostima kaže: „Ako bacimo pogled na naš dosadašnji rad u kome smo izlagali razvoj pojedinih umetnosti, videćemo da smo počeli sa proučavanjem arhitekture.33 Pri tom smo uvideli da arhitektura predstavlja najnepotpuniju umetnost, jer smo našli da je ona nesposobna da predstavi duhovnu sadržinu na prikladan, odgovarajući način, služeći se u tome cilju samo teškom materijom koju iskrišćuje kao svoj čulni element i koju obrađuje prema zakonima teže, te smo je morali ograničiti samo na to da iz duha proizvede za duh u njegovom živom, stvarnom, određenom biću izvesnu spoljašnju okolinu koja odgovara propisima umetnosti.“ 34

Prim. aut. Arhitektura je u knjizi obrađena kao prvo poglavlje likovnih umjetnosti iza koje slijede skulptura i slikarstvo što je možda Hegelova valorizacija po značaju? 34 Georg Vilhelm Fridrih Hegel: Estetika, knjiga III, Druga glava MUZIKA

Ne upuštajmo se u rasprave o ispravnosti njegovog stava izvan šireg konteksta njegove filozofije da ne bi pokazali objektivnu količinu vlastitog neznanja, ali relativizujmo ovu misao sa stanovišta vremena u kojem je nastala, arhitekture i inženjerstva uopšte. Na temelju narednog citata koji takođe pripada njemu zaključićemo šta je to nedostajalo vremenu u kojem su nastajala predavanja iz estetike koja je držao između 1817. i 1829. godine: „Ali ako zaista treba da se ono što je unutrašnje ispolji kao subjektivna unutrašnjost, kao što taj slučaj već imamo u principu slikarstva, onda materijal koji tome zaista odgovara ne sme da bude po svojoj prirodi trajan i da kao takav postoji još samostalno. Time dobijamo jedan način izražavanja i saopštavanja u čiji čulni element ne ulazi objektivnost kao prostorni oblik da bi se u njemu održao, te nam je potreban takav materijal koji je u svome biću za nešto drugo nepostojan i koji tek što je postao i dobio određeno biće već ponovo iščezava. To iskorenjivanje ne samo jedne dimenzije prostora već celokupne prostornosti uopšte, to potpuno povlačenje u subjektivnost kako unutrašnje sadržine tako i njenog ispoljavanja izvršuje druga romantičarska umetnost - muzika.“ 35

Georg Vilhelm Fridrih Hegel: Estetika, knjiga III, Druga glava MUZIKA

To je dakle vrijeme romantizma, istoricizma i eklekticizma. Karl Fridrih Šinkel (Karl Friedrich Schinkel, 1781–1841) i Leo fon Klence (Leo von Klenze, 1784–1864) bili su arhitekti u punom zamahu vlastitog stvaralaštva u vrijeme intelektualne kulminacije Hegela sa svojom mišlju u Njemačkoj tog vremena. Očarani (bolje reći opterećeni) klasičnim umjetničkim nasljeđem antike i srednjvjekovnih stilova, neoklasicizam nije ostavljao prostora za neke ekstaravagantne vizije budućnosti. U stvari, razmišljanje o budućnosti tada kao razmišljanje o budućnosti danas ni teoretski nije za poređenje. Ipak, francuz Etjen Luj Bule (Étienne-Louis Boullée, 1728–1799) u okvirima neoklasicizma razmišljao je futuristički pet ili šest decenija prije njih. No dobro, tako je filozofirao Hegel, a nama preostaje da promislimo kako bi se Georg Vilhelm Fridrih (Hegel) snašao danas u eri mas-medija, multimedijalnosti i interdiscpilinarnosti u arhitekturi koja je iz dana u dan sve progresivnija, i kakav bi njegov stav u tom slučaju bio. Vratimo se muzici, tj. zvuku. U Bibliji piše: 1. 2. 3. 4. 5.

U početku bješe Riječ, i Riječ bješe u Boga, i Bog bješe Riječ. Ona bješe u početku u Boga. Sve je kroz nju postalo, i bez nje ništa nije postalo što je postalo. U njoj bješe život, i život bješe vidjelo ljudima. I vidjelo se svijetli u tami, i tama ga ne obuze. 36

Novi zavjet: Jevanđelje po Jovanu

MOEBIUS

Šta su pisci htjeli da nam saopšte ostaje da nagađamo, ali naučnici koji se trude pomiriti vječiti antagonizam između nauke i vjere tvrde da se riječju „Riječ“ zapravo misli na zvuk, i kako se materija ne sastoji od čvrstih čestica nego jednodimenzionalnih oscilijućih linija (struna) koje je formiraju, i kako smo zapravo u jednim „kosmičkim orguljama“ u kojima sve funkcioniše na tom principu, uopšte kroz subatomske i elementarne čestice. Ova teorija, teorija struna, potencijalna „teorija svega“ je još uvijek predmet spora u stručnoj javnosti i više u domenu popularne nauke, ali je svakako zanimljiva. Zanimljiv doprinos istraživanju relacije zvuk-materija dali su Nils Bor (Niels Henrik David Bohr, 1885–1962) danski fizičar i Hans Ženi (Hans Jenny, 1904–1972) švajcarski fizičar. Ženi je izučavao antropozofiju Rudolfa Štajnera (predavao je u Cirihu u školi baziranoj na Štajnerovoj valdorfskoj pedagoškoj metodologiji) i empirijski je nastojao objasniti uticaj zvuka na materiju, i smatra se ocem kimatike (grčki: „κῦμα“(kuma) znači „talasati“ ili „talas“), koja proučava uticaj zvukova i vibracija na materiju. 37 Kad razmislimo malo bolje, riječ i sami možemo nazvati muzikom jer može imati svoju posebnu metriku, ritmičnost, melodičnost, a naročito ako je izgovara neko čiji nam je glas naročito prijatan, ugodan, eufoničan. Izgovarali smo

http://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Jenny_(cymatics)

bezbroj puta glasno ime drage osobe tražeći kroz melodiju produbljenije značenje njenog imena i time našeg uzajamnog odnosa. „Maja, Vesna, Adrijana, Sofija, Nina...“ magična su svojstva eufonije ukoliko pronađemo odgovarajući frekventni opseg za izgovor, što je svakako njen preduslov u svakom smislu. Elem, zvuk je mehanički talas određen jačinom (amplituda oscilacija izvora), visinom (frekvencija oscilacija), i bojom koja zavisi od komponenata koje ga proizvode. Zvukovi se dijele na artikulisane ili određene (ton muzičkog instrumenta, zvono, pevanje) i neartikulisane ili neodređene (lupa, škripa, šumovi...). Granice ljudskog uha u raspoznavanju muzičkih tonova su od 16Hz do 16KHz (2C do c7) a u muzičkoj praksi upotrebljavaju se tonovi od 16Hz do aproksimativno 5KHz. Savremeni kamerton (štim) je zvuk frekvencije 440Hz prema ISO 16 standardu, i odgovara tonu a1 (nekada je bio 435Hz). Iako smo ovaj pasus napisali zahvaljujući knjizi Osnovna teorija muzike 38 jednu rečenicu prepisaćemo doslovno: „Svaki muzički ton predstavlja složenu zvučnu pojavu, jer se sastoji od glavnog tona (tj. onog koji stvarno čujemo) i niza u njemu sadržanih „harmonskih gornjih tonova“ ili alikvotnih tonova.“ Mi ćemo nastaviti o alikvotnim tonovima. Spomenuli smo Hansa Ženija i kimatiku, tj. praktične oglede kojima je istraživao uticaj zvuka na materiju, a radeći eksperimente sa vedskim jantrama (Yantra, sanskrit: mehanizam ili instrument)39 dokazao je da ti simboli (mandale) nisu nastali igrom slučaja zahvaljujući darovitosti nečijeg umetničkog genija, već da je njihova savršena geometrija i simetrija proizvod zvuka određene frekvencije. U tome se možda krije zagonetka svemira (#EROTIZAM)!? Odavno je utvrđeno blagotvorno dejstvo muzike 38 39

Marko Tajčević: Osnovna teorija muzike Karl Gustav Jung: Psihologija i alhemija, O mandali, str. 103

na organizme. Biljke vole Betovena i uz njegovu muziku rastu brže, krave daju više mlijeka, a i mi se uz omiljene note osjećamo ljepše, prijatnije, ispunjenije i sveukupno bolje. Poznato je da naše tijelo vibrira određenom frekvencijom, tj. svaka ćelija vibrira određenom frekvencijom izvodeći autentičnu melodiju od čije harmonije zavisi naše ukupno psiho-fizičko stanje. Da li smo ikada osjetili božanstveni zvuk harfe u sebi, da li smo sebi to nekada dozvolili?! Bavili smo se zvukom a sada se bavimo muzikom, komponovanom muzikom ali ne klasičnom, dakle, nećemo analizirati genijalne Bahove fuge i tokate (premda bi „Tokata i fuga u de-molu, BWV 565“ savršeno odgovarala dijelu posvećenom analizi sakralnih prostora), Betovenove sonate, ni bajkovite opere Čajkovskog, a ni nedokučivog Rahmanjinova. Pozabavićemo se specifičnim, veoma kompleksnim muzičkim žanrom, istorijskim muzičkim otkrovenjem koji je nastao na početku HH vijeka u Sjedinjenim Američkim Državama, umjetnošću beskrajne improvizacije i instrumentalne virtuoznosti zvanom džez! Od sinkopiranog ritma regtajma s kraja 19. i početka 20. vijeka, zatim muzike bola i patnje crnih ljudi, robova na poljima pamuka-bluza, ranog džeza-diksilenda, plesnog svinga, revolucionarnog bi-bapa, do potpuno slobodnih i eksperimentalnih fri-džez formi oslobođenih svih teorijskih načela. Predstavnici dva posljednja žanra naročito su zanimljivi sa svojim muzičkim sentencijama, i pokušaćemo sada kroz njihove muzičke ideje pronaći univerzalne elemente koje možemo prepoznati kroz prostorni doživljaj. Kompozicijama avangardnog džeza koje uzimamo za primjer bavićemo se sasvim slobodno, bez mnogo teorije i filozofije, kroz prve asocijacije i slobodne crteže, što je uvod u zaključak istraživanja sa našom narednom temom, sinestezijom.

Odabrali smo sljedeće kompozicije: • „Colors“ Pharoah Sanders (Karma, 1969.) • „The Pan Piper” Miles Davis & Gil Evans (Sketches of Spain, 1960.) • „Acknowledgement“ John Coltrane (A Love Supreme, 1964.) • „Ancient Aiethopia“ Sun Ra (Jazz in Silhouette, 1959.) • „Ghosts“ Albert Ayler (Spiritual Unity, 1964.)

COLORS Vječnost u trenucima razgovora unutar sebe, divergentne misli u geometriji nepravilnih oblika koje tvore neprepoznatljivi mozaik nadčulnog zadovoljstva. Ulazak u savršenu muziku tišine, ništavilo n-dimenzionalne strukture objedinjene u jednoj beskonačno maloj tački.

THE PAN PIPER

Osjećamo dah nesnosne ljetnje vrućine, zrake sunca koji se prelamaju preko pustinjskog pijeska od kojeg je formiran psihodelični pejzaž, čijim bespućima se krećemo u potrazi za nečim potpuno stranim ali očekivanim. Prvi dio kompozicije je prostorna impresija izmučenog tijela pred blok autom, posljednji trenutak svjesnosti u stanju defetizma. U trenutku, ispred nas se pojavljuje kapija koja nam otvara svoja vrata i u koju ulazimo iako ne znamo šta se nalazi iza, očekujući očekivanje. Prizor je neobičan, osjećanja su ambivalentna usljed iznenadne euforije izazvane poznatim osjećanjem prisustva lucidnog sna.

„Panova flauta“ ili siringa je antički instrument koji svoje porjeklo vezuje za jednu od priča iz bogate grčke mitologije.

ORGON

ACKNOWLEDGEMENT Novi svijet. Iskrivljena stvarnost, na prvi pogled neprepoznatljiva, ali sa dominantnim nadčulnim asocijacijama linijske strukture. Otvorena knjiga, žuta hartija, mistični simboli koji nam recituju poznate stihove kroz ugodan zvuk, melodija nepoznatih znakova u procesu permanentnih permutacija. Unutar konfuznog teksta prepoznajemo minimalističku formu koja nas obasjava prijatnim osjećajem sigurnosti i topline.

ANCIENT AIETHOPIA Statično kretanje. Entiteti eteričnih fizionomija u koju prelazimo i mi. Osjećaj sveprisustva i sveznanja sa ipak blagom nesigurnošću. Ulazimo u okean iznenađenja u kome pronalazimo davno izgubljeno stanje zadovoljstva koje smo udahnuli iz sebe.

GHOSTS Ljubičasto. Vertigo u ljubičastom predgrađu i tajanstveni prizor na nebu. Rituali nebeskih tijela koja nam se velikim brzinama primiču i svojim astronomskim dimenzijama staju kao zrno pasulja na naš dlan koji posmatramo sa nevjericom u obrnutim disproporcijama. Ne osjećamo strah od hipnagogičkih vizija i silaska sa one strane svijesti.

Ovim malim i ograničenim internim

(ukoliko bilo kakav akt protiv sebe osim

eksperimentom pokušali smo, posredstvom muzike preći na jedan, uslovno rečeno, meditativni način iskazivanja misli. Muzika i služi za probuđenje različitih stanja, a ovu smo naročito odabrali kako bismo pronalazili analogiju između prostornog doživljaja i kompozicije, čemu su u ostalom i sami umjetnici pribjegavali. Na žalost, odlazili su mnogi u krajnosti i dekadenciju neumjerenom upotrebom droga i alkohola. Ali, možemo postaviti pitanje opravdanosti ovakvih eksperimenata u oblasti zloupotreba zakonom sankcionisanih, bez namjere da počinioce amnestiramo odgovornosti

individualne, prema sebi, zahtjeva bilo kakvu drugu odgovornost!?), možemo se ponovo pozvati na njemačkog filozofa Ernsta Jingera i Droge i opijenost koje je u vrijeme svog nastanka pripadalo na neki način misli filozofskog podzemlja. Naime, iz Jingerovog pisanja moguće je otkriti pravi motiv (zlo)upotrebe droga i opijata, a to su iscrpljene mogućnosti racionalne misli i želja za dodirom novih mističnih područja izvan mogućnosti stvarnog ljudskog iskustva, i oblastima beskrajnih spekulacija.

O relaciji užitak-umjetnost, Jinger kaže: „Kod susreta eufonije i harmonije, koje smemo da nazovemo slaganjem, vreme više ne igra nikakvu ulogu. Pa ipak, nema nikakvog zadržavanja u užitku, jer bi inače prestala umetnost.“ 41 Opet se vraćamo na početak, na teoriju muzike i nešto što se u teoriji zove alikvotni ton42 koji smo spomenuli i koji nećemo objašnjavati već samo reći da od njih zavisi oštrina i mekoća tona, i na melodiju i harmoniju kao muški i ženski princip, Julius Evola (Barone Giulio Cesare Andrea Evola, 1898–1974) nas podsjeća na Platonove i Šopenhaureove stavove o polnoj komplementarnosti43, od čijeg uzajamnog odnosa zavisi sama kompozicija. Tijelo kao paradigma muzičkom instrumentu, muzički instrument kao paradigma arhitektonskom djelu, arhitektonsko djelo i čovjek kao rezonatorska kutija savršenog muzičkog instrumenta plemenitog zvuka u beskrajnim oktavama, prostori sa odgovarajućim sazvučjem i čovjek u polifoniji različitih percepcija relativne stvarnosti, i realnih fantazama (#SEXUS). Možda ovo i nije nedodirljivi poetski ideal savršenog prostora i čulne sublimacije?

Ernst Jinger: Droge i opijenost, Orijent/Opijum/176 str. 246 Marko Tajčević: Osnovna teorija muzike 43 Julius Evola: Metafizika seksa I (Metafisica del sesso), 10. Stepeni polarizacije 42

SINESTEZIJA (4 + AVGUST + PLAVO + KVADRAT = POLJUBAC VESELIH BOROVNICA)

Rekli smo kako Daniel Temet tvrdi da je srijeda intenzivno plave boje; osoba koja ima ovakvu sposobnost naziva se sinestetom, a fenomen sinestezija, što smo već ranije kazali. Ali, šta je zapravo sinestezija, ustanovićemo uskoro. Naziv sinestezija nastao je od dvije riječi grčkog porjekla: „syn“ što znači zajedno, i „aistesis“ percepcija ili opažanje 44, u prevodu, jedinstvo čula. Sinestete, ljudi koji posjeduju ovaj fenomen u sposobnosti su da kombinuju čula: dodir sa ukusom, zvuk sa bojom, boje sa crno-bijelim vizijama. U mogućnosti su da brojeve i slova u knjigama vide kroz karakteristične boje, posebne riječi imaju svoju boju, dani u sedmici su imenovani zvukovima i bojama, mogu osjetiti ukus plave boje, mogu osjetiti boje zvukova. Fenomen suprotan sinesteziji kojim vizuelni entiteti bivaju transformisani u zvukove naziva se fonizam. Postoje i iskustva u kojima sinestete tvrde da mogu osjetiti međusobna dodirivanja dugih ljudi kao taktilne nadražaje na vlastitom tijelu, na istom mjestu kao kod osoba koje su dodirnute 45, ili glas drugih kao nadražaj u grlu i plućima kao da ih sami izgovaraju. Dva ili tri čula mogu biti objedinjena jednim, jedno može biti percipirano kroz četiri... beskrajne su mogućnosti sinestezije jer je doživljaj za svakog ko posjeduje ovu sposobnost jedinstven.

Mike May: Sensation And Perception, Synesthesia, str. 86 Mike May: Sensation And Perception, Neurons That Respond to Vision and Touch, str. 92 45

Sinestezija (#SINESTEZIJA) je još uvijek zagonetan fenomen kojim se naučnici intenzivno bave, i opšte karakteristike sinestezije, osim različitosti, praktično uopšte ne postoje. Svaki sinesteta ima svoju „šifru“ kodiranja čula koju samo on razumije i koja je apsolutno jedinstvena jer radi se o veoma složenim asocijacijama. Procentualno, broj sinesteta se prema stručnim procjenama kreće od 1:100.000 do 1:200, što su svakako nepotpune vrijednosti jer smatra se da postoji veliki broj ljudi koji ne govore o svojoj sposobnosti smatrajući da je ona sasvim uobičajna i da je posjeduje svako, međutim, postoje i oni koji izbjegavaju da govore, prije svega zbog neprijatnosti i stigmatizacije koja dolazi iz okoline, i koja je uzrokovana neznanjem i sklonošću da se netipične osobine povezuju sa psihičkim poremećajima, iako se radi o zdravim osobama. Istina, sinestezija se češće vezuje za osobe sa autizmom. Istraživanja pokazuju da sinesteta ima više među ženama nego među muškarcima, ljevoruke osobe češće imaju sposobnost sinestezije od dešnjaka, da je sama sposobnost nasljedna, dakle u porodici ili familiji nerijetko ima više osoba sa ovom sposobnošću. Naučnici procjenjuju da je sinestezija oko sedam puta uobičajnija kod pesnika, pisaca i umetnika, nego kod ostatka populacije. 46 Od samih početaka naučnog istraživanja 1880. godine sinestezija je prošla kroz različite statuse u stručnoj javnosti; najprije je zaokupljala pažnju naučnih radnika, da bi neki kasnije tvrdili da je sam fenomen i svjedočanstvo sinesteta najobičnija laž, do povezivanja sa drogama i stanjem opijenosti. Sredinom

Richard E. Cytowic, David M. Eagleman: Wednesday Is Indigo Blue, Discovering the Brain of Synesthesia, Afterword, str. 250

SEXUS

EROTIZAM

70-ih godina dvadesetog vijeka dolazi do preokreta, postavlja se pitanje da li je fenomen stvaran i kreće se u istraživanje sa ljudima koji su imali sposobnost sinestezije. Kasnijim analizama utvrđene su aktivnosti pojedinih zona u mozgu koje fabrikuju kompleksne senzacije, veze između boja, zvukova, ukusa i mirisa, i uopšte složenih ekspresija koje karakterišu ovu sposobnost. Istraživanja su dala veoma zanimljive rezultate i sa ljudima slijepim od rođenja, ali niko još ne zna tačan uzrok sinestezije. Pretpostavka je da se radi o specifičnim relacijama između neurona u procesu komunikacije posredstvom transmitera koji omogućavaju preklapanje čula. Naučnici se pitaju da li se možda mozak sinesteta razvija drugačije nego kod onih koji nemaju tu sposobnost, i da li možda imaju više neurona koji im omogućavaju uživanje u tim specifičnim internim doživljajima periferne stvarnosti. 47

Mike May: Sensation And Perception, PROCESSING IN SYNESTHESIA, str. 92

Mnogo je poznatih ličnosti imalo ovu sposobnost, i smatra se da su iskustva sinestezije dodatno oplemenila njihov rad. Književnik Vladimir Nabokov vidio je boje nekih slova, fizičar Ričard Fajnman (Richard Feynman, 1918–1988) u svojoj autobiografiji (What Do You Care What Other People Think?) napisao je kako u jednačinama vidi slova u bojama, a Beselovu funkciju kao svijetlu ljubičasto plavkastu preplanulost i braon boju koja je okružuje.48 Nabokov je sa 19 godina (1918.) napisao pesmu49 posvećenu sinesteziji. U slobodnom prevodu, dio: Znanju nevidljiv postoji dar, boje vidiš slušajući zvuke, strune tvog srca duha dodir ruke, muzika nije već eho kao čar od svjetlosti zdani, obojeni zvuci, upućen je tebi sonet zagonetni, svjetlosti parče Remboove pesme svjetlucavi stihovi neznani i znani.

Mike May: Sensation And Perception, FAMOUS SYNESTHETES, str. 93 Richard E. Cytowic, David M. Eagleman: Wednesday Is Indigo Blue, Discovering the Brain of Synesthesia, Metaphor, Art, and Creativity, str. 176 49

Od sinestezije je „patio“ i čuveni Vasilij Kandinski. Opisao je svoj doživljaj slušanja Vagnerove opere Loengrin: „Vidio sam sve svoje boje u vlastitom umu; stajale su pred mojim očima. Divlje, gotovo lude linije skicirale su se ispred mene.“ 50 U tome vjerovatno i jeste ključ njegove apstraktne umetnosti. U svojoj sinesteziji Kandinski je kombinovao četiri čula: „boju, sluh, dodir i miris“, a za boje je tvrdio da imaju teksturu i senzualnost. U grupi umjetnika sinesteta poznati su i Dejvid Hokni (David Hockney, 1937–), važan akter pop arta 60-ih godina, zatim kompozitori Ejmi Bič (Amy Marcy Cheney Beach) i Olivije Mesiion (Olivier Eugène Charles Prosper Messiaen).

SINESTEZIJA

Richard E. Cytowic, David M. Eagleman: Wednesday Is Indigo Blue, Discovering the Brain of Synesthesia, Beyond Color, str. 98

Sinestezija nije jezik metafora, mada postoji

kao stilska figura u književnosti (npr. poezija Šarla Bodlera). Sinestezija nije živopisna mašta; sinesteta jednostavno vidi, ništa ne kreira, samo što su predmeti njegovog viđenja stvarnosti u mehanizmu čulne supstitucije; slušajući muziku sinesteta mimo svoje volje posmatra ono što sluša kroz obojene linije i pomjerene geometrijske oblike. U zavisnosti od ličnih, u ovom slučaju muzičkih preferencija, zavisi i ono što je vidljivo, a zanimljivo je to što je auditivno „vidljivo“ kroz takvu jedinstvenu matricu na isti je način i zapamćeno, dakle kroz sliku, ili miris, ukus, brojeve... Kratko ćemo se osvrnuti na jedno istraživanje i jedan noviji pojam u istraživanju sinestezije, a to je termin ideastezija. 51 Najkraće rečeno, ideastezija predstavlja sposobnost osjećanja koncepta, zapravo, sposobnost razvijanja novih oblika sinestezija; induktor sinestezije je čulo, odnosno ideastezije semantika (značenje). 52

Termin je uveo dr. Danko Nikolić (Max-Planck Institute for Brain Research, Frankfurt Institute for Advanced Studies) 52 Uta Maria Jürgens, Danko Nikolić: Synaesthesia as an Ideasthesia - cognitive implications, str. 12, 13

Preostaje nam sada da utvrdimo i zaključimo šta je to što sinestezija može da nam pruži, odnosno, postoji li mehanizam aktivacije tog fenomena kod ljudi koji nisu prirodno predodređeni da stvarnost sagledavaju sa tog čulno uzbudljivijeg i dinamičnijeg aspekta; postoji li mogućnost, u kontekstu oblikovanja prostora, da se simulacijom sinestezije imanentno pripadanje prostoru transformiše u intuitivni doživljaj na granici čulne apstrakcije (#HIPNAGOGIJA). Primjer koji možda neposredno nema mnogo veze sa sinestezijom, ali ima sa prostornom percepcijom i doživljajem: gluva soba sa 99.99% apsorpcione moći Orfield Labs-a, američke kompanije koja se bavi ozvučavanjem koncertnih dvorana, u kojoj je nemoguće boraviti

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2124581/ The-worlds-quietest-place-chamber-Orfield-Laboratories.html

duže od 45 minuta 53 jer se javljaju halucinacije usljed dezorjentacije uzrokovane nepostojanjem okolnih zvukova, i kada zvukovi vlastitog tijela postaju dominantni (otkucaji vlastitog srca, kretanje tekućina kroz želudac, vazduh u plućima...). Naravno, ovo je ekstremni primjer koji služi ispitivanjima i eksperimentima, ali nameće nam pitanje o sredstvima manipulacije čulima i njihovim balansiranjem u cilju specifičnijeg doživljaja prostora. Može li postojati arhitektura bez svog prepoznatljivog vizuelnog vokabulara koji je obično čini?! Nematerijalna arhitektura, u stvari, netipično materijalna arhitektura jer u čulnom prostornom poretku nama najbližem materija je sveprisutna kroz tri agregatna stanja u kojem čvrsta (materija) drži lidersku poziciju, iza koje slijedi tečno, dok je gasovito stanje izvan svakog vida razmatranja u kontekstu oblikovanja prostora (izuzev tehničke primjene). Nas ne zanima uspon hemijske industrije i zloupotrebe u виду

gasnih otrova koji su proizvođeni, mi se bavimo sveprisutnom smješom gasova koju udišemo; da li je moguće oblikovati prostor strujanjem vazduha, kako vazduh oplemeniti u cilju stimulacije čula mirisa, jer mirise najduže pamtimo i asocijacije koje pobuđuju su veoma intenzivne. Poznati mirisi aktiviraju sjećanja omogućujući nam da kroz svojevrsnu vremensku mašinu otputujemo direktno u omiljene prostore djetinjstva, npr. tetkinu kuhinju u kojoj ponovo osjećamo miris egzotičnih začina i kolača, ili u školsku klupu i miris zaoštrene drvene olovke, jer iz nama neznanih razloga nisu podložni izmjenama kroz vrijeme, kao što je to slučaj sa vizuelnim slajdovima, tj. sjećanjima (#MAYA #MOEBIUS #EROTIZAM).

SIMULAKRUM

Vizuelne impresije čine preko 80% utisaka spoljne okoline, a opšte je poznato da isuviše lako vjerujemo onome što vidimo, jer o tome najmanje moramo kritički da mislimo. Ukoliko bismo proširili svoju sposobnost neposrednog opažanja posredstvom ostalih čula, naš doživljaj stvarnosti bio bi nesumnjivo kompleksniji i sadržajniji. Ali, možda je to samo povod za naše samostalno dublje istraživanje, sinhronizaciju unutrašnjih entiteta širokog dijapazona stranih elemenata, simbola i znakova, brojeva, i formiranje okoline prema jedinstvenim parametrima koji nas određuju kao strukturalno kompleksan i jedinstven konvergentno divergentni spektar različitih podcjelina objedinjenih u prividno ljudskom obličju, odnosno konačne fuzije u vidu sveprisustva i sveznanja? Možda!?

II MODELOVANJE URBANOG SKLOPA

HIPERSEKSUALNOST

SEKSUALNOST

ASEKSUALNOST

DIJAGRAM PROSTORNO-VREMENSKIH RELACIJA

ДИЈАГРАМ

CITY - THE MIND IN THE MACHINE Ilustracije sa svojim nazivima, kao integralni dio teorijske eksplikacije rada jesu introspektivne asocijacije kojima ostvarujemo kontakt sa podsvjesnim i nadsvjesnim elementima, onim što je izvan praga fizičke čulnosti, te kao takve predstavljaju uvod u modelski proces komponenata subjektivne stvarnosti. Kimatička tablica 8x8 sa karakterističnim simbolima je frekventni opseg ezistencije individuuma (jedinstveni kod). U tonalitetu predstavlja tipološku pripadnost, dok je ton vlastita jedinstvena karakteristična matrica (Hans Ženi, kimatika). Prostorna programska mašina je mehanizam (de)šifrovanja prostora kojom se u slojevima oblikuju prostorni i arhitektonski elementi, makro i mikro cjeline. Proces je u stalnom pokretu oblikovan stalnim prilivom novih asocijacija. Modelske opcije su prva prostorna ekspresija vlastite introspekcije. U narednim koracima prostorni utisak se usložnjava i ujedno konkretizuje kroz eksploziju beskonačnog niza asocijacija.

SOPHIA (#12)

3.14159265359... (#5)

MOEBIUS (#4)

PROSTORNA ASOCIJACIJA #11

#10

f #8

#14 #2

d c1

TONALITET VLASTITOG ENERGETSKOG SPEKTRA (tiploška pripadnost)

EROTIZAM (#14)

CITY - THE MIND IN THE MACHINE

N (#11)

ORGON (#8)

model

MODELSKE OPCIJE

HZ MINUTA (#9)

VERTIGO (#1)

MAYA (#2)

HIPNAGOGIJA (#7)

SEXUS (#6)

PROGRAMSKA MAŠINA PROSTORA c6

#12

SEKSUALNOST

-13 (#3)

FREKVENCIJA SPECIFIČNOG ZVUKA (kimatika) c

RELACIJA ZVUK-OBLIK

SINESTEZIJA (#13)

MODELOVANJE URBANOG SKLOPA “COLORS” PHAROAH SANDERS

#4 #12 LUNA PARK

“THE PAN PIPER” MILES DAVIS & GIL EVANS

#1 #8 SUN CITY

“ACKNOWLEDGEMENT” JOHN COLTRANE

#5 #6 QUAD

“ANCIENT AIETHOPIA” SUN RA

#2 #9 LOW

“GHOSTS” ALBERT AYLER

#7 #8 DELOREAN

EKSPERIMENT: STUDIJA JEDNOG IMAGINARNOG PROSTORA

REGULACIONI PLAN PREMA MODELU SUN CITY, R 1:1000

pješaci: a ≥ 4m zeleni pojas: b ≥ 3m bicikli: c ≥ 3m kolovozna traka: d = 3,5m bicikli: e ≥ 2m zelena površina: f ≥ 30m pješačka komunikacija: g = 4m

presjek А - А

MUZEJ

BANKA

MUZEJ

KNJIŽARA

C - nisko rastinje i hortikultura

5 x 0.6m

BUTIK

PRAVILNIK URBANE DISPOZICIJE I ARHITEKTONSKOG OBLIKOVANJA:

građevinska linija

B - zelena površina sa lišćarima

HOTEL

A - zelena površina sa četinarima

RESTORAN

5 x 2m

REGULACIONI PLAN PREMA MODELU SUN CITY, R 1:2000

L = (5 x 0.6m) + (а + b + c + d + e) x 2 + f = 3m + 15.5m x 2 + 30m = 64m 64m = spratnost P + 6

RESTORAN

HOTEL

BANKA

BUTIK

KNJIŽARA

MUZEJ

POZICIJA NA GRAĐEVINSKOJ LINIJI PALETA KARAKTERISTIČNIH BOJA

spratnost objekata povećava se za 1 na svakih L + 10m u slučaju a > 4m na pješačkoj komunikaciji predvidjeti podužni mobilijar za sjedenje

c - staza za bicikle

а - pješačka ulica

g - pješačka komunikacija

građevinska linija

MUZEJ

građevinska linija

А-А

BANKA

KNJIŽARA

d - kolovozna traka

b - zeleni pojas

objekti u svom prizemlju imaju 2m vanjskog prostora materijalizovanog prema tipologiji i detalj u karakterističnoj boji kao znak raspoznavanja sa distance

SENZUALNOST ARHITEKTONSKOG OBLIKOVANJA

ZELENA POVRŠINA SA ČETINARIMA

ZELENA POVRŠINA SA LIŠĆARIMA

NISKO RASTINJE I HORTIKULTURA

VISINSKA REGULACIJA

b 5x0.6m

e - staza za bicikle

BUTIK

KNJIŽARA

RESTORAN

BUTIK

KNJIŽARA

shematizovan ulični front

građevinska linija

r 1:1000

u slučaju a > 6m ugostiteljki objekti dobijaju 2m vanjskog prostora za sjedenje na svakih dodatnih 1m širine putanje dobijaju 0.5 m

URB. PRIRODA

SADRŽAJ

objekti na istoj građevinskoj liniji moraju biti odvojeni najmanje jednim objektom druge tipologije sa najmanje dvije pozicije međusobnog ramaka: > 2 x 0.6 = 1.2 m saobraćajnog zaustavljanja nema (parkiranje vozila) predvidjeti i dizajnirati bicikl parking zelene površine jedinstvene artificijelnosti sa udjelom zelenila min. 80%, sa slobodnim dizajnerskim pristupom ambijentalnoj diferenciranosti

D KIMATIČKA MATRICA POPLOČANJA PRIPADAJUĆE POVRŠINE

ZELENA POVRŠINA ZA SLOBODNE AKTIVNOSTI (VJEŽBANJE NA OTVORENOM) TRAVNATA ZELENA POVRŠINA SA SADRŽAJIMA NAMJENJENIM DJECI

III UMJESTO ZAKLJUČKA

O UPITNIM ODGOVORIMA I APSOLUTNOJ RELATIVNOSTI (PLEDOAJE) U jednom od presjeka potrage za odgovorima iniciranim unutrašnjim pitanjima i dilemama, možda bismo najprije trebali iskazati zahvalnost konstelaciji vlastite nesavršenosti koja nas zapravo čini jedinstvenim i neponovljivim među ljudima, jedinstveno kodiranim ljudima. Shvatanje nesavršenosti i njeno priznanje, ne samo vlastite, nego opšte, sveobuhvatne koncepcije nesavršenosti ili haosa, bolje rečeno, istinski je pokretač u beskrajnoj potrazi za odgovorima kojima nastojimo zadovoljiti vlastiti nagon za adrenalinskom vožnjom nezaustavljivim kolima evolucije. Taj nagonski proces vlastite progresije vodi nas ka pitanjima koja se javljaju, ne radi odgovora kao odgovora, već kao složene saznajne kretnje čiji smisao postaje jasan nakon prepoznavanja suštinskog odgovora u samom pitanju. I veoma besmislena pitanja na samom početku veoma lako mogu postati inicijator složenih koncepcija sa kojima se nesvjesno krećemo nesrećnim putevima potrage vođeni glasovima unutrašnjeg vodiča kroz nepoznate halucinogeno lijepe predjele. Biti presrećna/presrećan vlastitim nesavršenstvom, naš je

104

životni imperativ; to je stanje kompletne i kompleksne zaokupljenosti sobom, naš vlastiti hobi uz koji nam nikada ne može i neće biti dosadno, jer mi u stvari shvatamo da smo neuporedivo više zaokupljeni i intrigirani traženjem pitanja nego traženjem odgovora, i kada u tom stanju ovi drugi pronalaze nas. Slučajnim izborom uzećemo nepoznatu knjigu sa police u knjižari, „slučajno“ otvoriti stranicu i pročitati pasus u kojem je rečenica odgovor koji nas upravo nalazi. Pitanja nas zapravo muče, dok su odgovori u kategorijama efemernih satisfakcija i predah na tom beskonačnom putovanju spoznaje i nadahnuća. Razumjevanje savršenstva i nije toliko važno kada se shvati da je savršenstvo u nes(z)avršenostima; savršeno kao kategorija bespovratno otpada jer upravo one (nesavršenosti) mogu da se komponuju, modeluju, dopunjuju, isključuju... Dakle, važno je razumjevanje relativnosti savršenstva i razmišljanje o mogućnostima njegovih beskonačnih kompozicionih potencijala kao komponenata beskonačnog mozaika stvarnosti. Šta nama znači završena slika, likovno djelo na kome je prizor koji oduzima dah, koji nas baca u stanju ekstaze, opijenosti, koji je bludno razotkriven pred nama lascivno vizuelno opšteći sa našim čulima ne ostavljajući

105

im mnogo interpretativne slobode tumačenja? Slike u boji nisu statične za razliku od crno-bijelih koje sadrže „magijska“ svojstva izvan vremena. Senzualnost i erotizam su proizvod nesavršenosti, i donekle oprečni pojmovi; prva teži prepoznavanju a druga spajanju nesavršenosti, prva komunicira dinamičnim bojama, druga statičnim sveprisustvom. Francuski filozof Žorž Bataj (Georges Bataille) je rekao: „Greška je filozofije što se uglavnom udaljava od života.“

Možda je Žorž u pravu, donekle, jer isključivo bavljenje njom (filozofijom) bez odgovarajućih eksperimenata u zdravoj praksi vodi nas direktno u eskapizam koji je od stvarnosti veoma često odvojen nepremostivim ambisom unutrašnjeg antagonizma. Uzgred, Žorž Bataj nije volio da ga nazivaju filozofom. Za dosadašnje istraživanje teško bismo mogli reći da nas je dovelo do cilja, do konkretnog rezultata, da smo nešto završili. Ali, kad razmislimo bolje, za tim smo i tragali. Tražili smo mehanizam nezavršenosti, beskonačnosti, permanentnog kretanja. Ovo je (polu)proizvod potrage za „savršenim“ prostorom iz veoma lične, subjektivne vizure oslobođene konvencionalnog arhitektonskog pristupa. Temeljen na introspekciji i pokušaju integralnog sagledavanja prostornih imresija oblikovanih sjećanjima koja sežu duboko u djetinjstvo kroz doživljaje, snove, asocijacije, imena, simbole... te njihovoj valorizaciji u, i izvan relativne prostorno-vremenske komponente, pokušaj je transpozicije polivalentnih osjećanja u prostorni kontekst relativne i arhitektonski konkretne sadašnjosti. U potrazi za mehanizmom dešifrovanja simbola prostorno-vremenskog kontinuuma, čega je arhitektura samo jedna od projekcija. Područja izvan fizičke čulnosti najlakše

Žorž Bataj, Šta je erotizam, prevod sa francuskog Ivan Čolović

106

možemo dosegnuti infantilnim (nikako u pejorativnom značenju) pogledima na stvarnost. Na kraju krajeva, nauka u mnogome zavisi od kreativnosti, a kome je kreativnost svojstvenija, djeci kojoj je spontano postavljanje filozofskih pitanja najobičnija razbibriga ili starijima koji mogu manje ili više da je (kreativnost) uspješno oponašaju!? Za nas je utješna činjenica da smo svi nekada uživali u dječijoj supermoći, dok nam je sada preostalo da se snalazimo u uslovima uslovne i ograničene kreativne slobode. Kao Nikolas Negroponte (Nicholas Negroponte, 1943–), i mi trebamo težiti ka pronalaženju vlastite (lokalnog sistema) metodologije pristupa problematici, razmišljanjima iz budućnosti djelovati u sadašnjosti, ma koliko god se javnosti naše ideje i razmišljanja činila besmislenim. Vokabulari savremenih filozofskih diskursa sve su jedinstveniji; fizika, ekonomija, medicina, arhitektura, i umjetnost uopšte, industrija vještačkih inteligencija, interdisciplinarno oblikuju stvarnost, a posljednja pomenuta (industrija) postaje primarno sredstvo za realizacije filozofskih ideja de fakto.

107

Kako god, vratimo se nesavršenosti i poistovjetimo se sa svjetskim velikanima (nesavršenosti). Kao što materija kruži a energija protiče, veoma je moguće da ćemo za života udahnuti ili ispiti, ako već do sada nismo, atom kiseonika ili molekul vode koji je prije nas udahnuo, ispio Leonardo da Vinči, ili neki drugi važan akter svjetske istorije čijem geniju se divimo. Ovo nas može podsjetiti na to kako su nesavršenstva savršeno povezana, kako se sve dešava sa nekim razlogom, i gdje smo mi kao i mnogi prije nas samo u jednoj igri, globalnom sistemu beskrajne potrage za sobom. Još je mnogo stvari koje su dokazane u praksi, a nama preostaje njihovo podrobno dokazivanje u teoriji.

IV BIBLIOGRAFIJA

Knjige: Cytowic, R. E., Eagleman, D. M. (2009). Wednesday Is Indigo Blue. London: Massachusetts Institute of Technology. May, M. (2007). Sensation And Perception. New York: Infobase Publishing. Bataj, Ž. (1982). Erotizam. Beograd: BIGZ. Bodrijar, Ž. (1991). Simulakrumi i simulacija. Novi Sad: IP Svetovi. Bodrijar, Ž. (2001). Simulacija i stvarnost. Zagreb: Naklada Jesenski i Turk. Valeri, P. (1991). Sveske br.5. Sarajevo: Svjetlost. Evola, J. (1991). Metafizika seksa. Čačak: Gradac. Jinger, E. (2007). Droge i opijenost. Čačak: Gradac. Jung, K. G. (1978). Psihološki tipovi. Novi Sad: Matica srpska. Jung, K. G. (1984). Psihologija i alkemija. Zagreb: ITRO Naprijed. Jung, K. G. (1987). Čovjek i njegovi simboli. Zagreb: Mladost. Nerval, Ž. de (1967). Aurelija/Silvija. Beograd: Jugoslavija. Tajčević, M. (1962). Osnovna teorija muzike. Beograd: Prosveta. Fuko, M. (1982). Istorija seksualnosti. Beograd: Prosveta. Hegel, G. V. F. (1975). Estetika III. Beograd: BIGZ. Štajner, R. (2000). Teozofija. Zagreb: Marija Sofija. Štajner, R. (2004). Znanje o natčulnom; Geografska medicina: misterij dvojnika. Sarajevo: Buybook. Štajner, R. (2006). Ezoterna posmatranja karmičkih veza II. Beograd: Antropozofski kulturni centar. Rječnici: Klajn, I., Šipka, M. (2008). Veliki rečnik stranih reči i izraza. Novi Sad: Prometej. Ćosić, P. (2008). Rečnik sinonima. Beograd: Kornet. Filipović, V. (1989). Filozofijski rječnik. Zagreb: Nakladni zavod Matice hrvatske. Časopisi: NIN (Nedeljne informativne novine), br. 2948, 28.6.2007. Internet stranice: Constraints on the Universe as a Numerical Simulation http://arxiv.org/abs/1210.1847 Dr. Wilhelm Reich, Scientific Genius – or Medical Madman? http://gnosticliberationfront.com/Wilhelm%20Reich.htm Music Notation Concept http://www.presentandcorrect.com/blog/music-notation-concept Synaesthesia as an Ideasthesia - cognitive implications http://danko-nikolic.com/wp-content/uploads/2013/08/Ideasthesia_English.pdf Geniji veliki i u bolesti http://novosti.rs/vesti/kultura.71.html:461878-Geniji-veliki-i-u-bolesti Najtiša prostorija na planeti, Orfield Laboratories http://dailymail.co.uk/sciencetech/article-2124581/The-worlds-quietest-place-chamber-Orfield-Laboratories.html Sedam najljepših brojeva http://elementarium.cpn.rs/elementi/sedam-najlepsih-brojeva/ Hans Ženi. Kimatika http://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Jenny_(cymatics) Likovni prilozi: Dragoslav Savanović

Savanović, Dragoslav Eteričnost prostora i ezoterična sjećanja; Arhitektonsko oblikovanje u kontekstu subjektivne stvarnosti Banjaluka, oktobar 2014. Autorove ilustracije prelom i tehnička obrada: Grafit Dizajn Studio

Svest” je ono što u pogledu na šta, ” ma šta to bilo, može biti zamenjeno nečim drugim. Paul Valéry