Driesteden Business editie 4-2013 by Driesteden Business

driesteden

regionaal zakenmagazine | Jaargang 27 | nummer 4 | september 2013

Hans Hogeveen “Het is nooit klaar”

Is uw webshop juridisch waterdicht?

Uit onderzoek blijkt dat internet bij 90 procent van de consumenten een rol speelt

Vertrouwen is de basis van bankieren Mopperen op banken lijkt voor menig ondernemer een aangenaam tijdverdrijf te zijn geworden

BUSINESS

Leegstandbeheer: nut en noodzaak In Deventer staat 90.000 vierkante meter commercieel vastgoed te huur

Topkwaliteit uit Spanje wijn uit Galicië

Zorgondernemer Loek Winter De aanhouder wint BusinessNationaal_BN4.indd 1

22-08-13 10:37

Kunstgras heeft zich bewezen als duurzaam alternatief voor sportvelden. Ook na gebruik kunt u deze duurzaamheid voortzetten door het kunstgras op een verantwoorde manier te laten verwerken. Wanneer uw kunstgrasmat aan vervanging toe is, verwijderen de medewerkers van VAR uw oude kunstgrasmat zonder schade aan de onderlaag. De fundering blijft in tact voor gebruik onder de nieuwe kunstgrasmat. Alle materialen uit uw kunstgrasmat krijgen een duurzame toepassing. Dat noemen we bij VAR optimaal hergebruik! Is uw veld aan vervanging toe en/of wilt u meer informatie? Neem contact met ons op: VAR T 055 3018 300 E info@var.nl W www.var.nl

Välkommen in Lochem

Saab van Aalderen, sinds 1959 ‘n begrip in Lochem en omgeving, heet voortaan Swedish CarCenter. Saab mag dan geen nieuwe auto’s meer produceren, wij blijven de vele Saab-liefhebbers trouw. Zij kunnen als vanouds op ons rekenen voor complete en vakkundige service en onderhoud. Daarbij hebben we ons aanbod kunnen verbreden met de verkoop en onderhoud van dat andere Zweedse premiummerk: Volvo! Kortom, voor een goede Zweedse auto moet u voortaan bij Swedish CarCenter van Aalderen zijn. U bent van harte välkommen. A

Larenseweg 55, 7241 CM Lochem

0573-251230

www.swedishcarcenter.nl

SAAB &

VOLVO

4 Gem. Lochem: Hier in Lochem gebeurt het 8 Coverstory: “Wat vandaag goed is, moet morgen beter” 10 Advocatuur: Betalen binnen 30 dagen. Thema: apps en webshops 12 Wettelijke regels rond webshops 15 Tablet publishing / layer 18 Discussie: Wat en hoe beweegt de leasebranche? 25 MKB: Onderzoek MKB-Nederland. 26 Special: Kleine gemeenten 29 Notarieel: Hoe flexibel is uw BV? 30 Thema: Vastgoedmarkt 32 Ontboezemingen aan de ontbijttafel. 32 Business flitsen

Mopperen op banken lijkt voor menig ondernemer een aangenaam tijdverdrijf te zijn geworden. Het gemor sijpelt ook regelmatig door in de artikelen van Driesteden Business. In deze aflevering van Branchegenoten komen vijf bankiers aan het woord. Zij spreken zich uit over de deuk in het vertrouwen en over de vraag of het ontstaan van de economische crisis hun visie op bankieren heeft veranderd.

nationaal

I Ondernemen als tweede natuur

De lange adem van Loek Winter

Hans Hogeveen “Het is nooit klaar”

Is uw webshop juridisch waterdicht?

Uit onderzoek blijkt dat internet bij 90 procent van de consumenten een rol speelt

Vertrouwen is de basis van bankieren Mopperen op banken lijkt voor menig ondernemer een aangenaam tijdverdrijf te zijn geworden.

BUSINESS

Leegstandbeheer: nut en noodzaak In Deventer staat 90.000 vierkante meter commercieel vastgoed te huur

Topkwaliteit uit Spanje wijn uit Galicië

Zorgondernemer Loek Winter De aanhouder wint BusinessNationaal_BN4.indd 1

22-08-13 10:37

Zakenmagazine voor de regio Noord-West Veluwe, Stedendriehoek, Raalte en Lochem JAARGANG 27 september 2013, editie 4 RedactieADRES Hatertseweg 576-B, 6535 ZW Nijmegen Tel. (024) 350 45 35 | Fax (024) 350 45 36 E-mail: redactie@driestedenbusiness.nl RedactieMEDEWERKERS Ton Brands, Henk-Jan Hoekjen, Wilma Schreiber, Toon van der Stappen, Gerrit Tenkink RedactieBIJDRAGEN Hans Bakker, Dries Crama, Hugo de Groot, Bas Bronkhorst, Willy de Wilde

Vormgeving Birza Design, Deventer WEBSITE media@driestedenbusiness.nl

Reputatiemanagement: leiderschap gevraagd

druk Veldhuis Media BV, Raalte

XIV Succesvolle strategie zorgt voor vliegende start

Advertentie-exploitatie Tel. (024) 350 45 35 | Fax (024) 350 45 36 E-mail: sales@driestedenbusiness.nl www.driestedenbusiness.nl

De marketingmagie van het Rijksmuseum

35 Business flitsen 36 Branchegenoten 42 Dubbelinterview:Traditioneel vakmanschap in moderne tijden. 46 Netwerkevent: Driesteden BUSINESS open 49 Wijn: Topkwaliteit uit Spanje. Thema: Duurzaamheid 50 Deventer energie 55 De Mars Zutphen 56 Business flitsen 57 VNO-NCW: Gemeenteraadsverkiezingen 58 Thema: Maakindustrie 60 Netwerkevent: Motortourreis 62 Autonieuws 66 Mijn Favoriet

regionaal zakenmagazine | Jaargang 27 | nummer 4 | september 2013

Fotografie Móric van der Meer, Deventer Evert van de Worp, Twello

Kredietcrisis werd vertrouwenscrisis

driesteden

Bert Schotman is eigenaar van Schotman Restauraties. Een jonge onderneming in Vorden die bouwkundige restauraties verricht aan monumentale panden, zoals kerken, boerderijen en kastelen. Erik Oldenhave is mede-eigenaar van het familiebedrijf Smederij Oldenhave in hetzelfde dorp. Samen praten zij over de passie voor hun vak en over de toekomst van het behoud van het verleden.

Member / Gold Member De deelname als Member of Gold Member kan op elk gewenst tijdstip ingaan. Beide lidmaatschappen lopen tot 1 januari en worden automatisch verlengd, tenzij de Member of Gold Member uiterlijk vóór 1 november schriftelijk opzegt. Prijs Member per jaar: € 55,Prijs Gold Member per jaar: € 150,Voor de vele voordelen die Gold Members genieten, zie www.driestedenbusiness.nl Tel. (024) 350 45 35 E-mail: klantenservice@driestedenbusiness Uitgever Pieter van de Mosselaar uitgever@driestedenbusiness.nl Copyright Het auteursrecht op de in dit tijdschrift verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden.

BUSINESS Nationaal Landelijk katern van de regionale zakenmagazines Postbus 14101, 3508 SE Utrecht T 030-2512818 E ub@wxs.nl I www.business-nationaal.nl EINDREDACTIE: Hans Hajée REDACTIEMEDEWERKERS: William ten Brink, Arie Craanen, Paul de Gram, Cees Louwers, Mart Rienstra, Tony Vos ADVERTENTIE-EXPLOITATIE T 030-2512818 E ub@wxs.nl VORMGEVING bpMedia + Design

Lochem

“Hier in Lochem gebeurt het!” Tekst Evelien van der Veen fotografie Ivo Hutten & Karin Notenboom

De gemeente Lochem, deKamer van Koophandel Oost-Nederland en VNO-NCW Stedendriehoek organiseren op 7 november de derde editie van de Business Match Oost. Tijdens dit congres staat het thema ‘Het grote groene geld, over innovatie en duurzaam rendement in Oost-Nederland’ centraal. Waarom is dit zo belangrijk voor ondernemend OostNederland?

V.l.n.r.: Dries Crama, Jan Wassink en Berend-Jan Bussink vanaf het dak van het Lochemse gemeentehuis

Aan het woord zijn Berend-Jan Bussink, wethouder Economische Zaken van de gemeente Lochem, Dries Crama, voorzitter VNO-NCW Stedendriehoek, en Jan Wassink, regiovoorzitter Kamer van Koophandel Stedendriehoek. Zij onderschrijven alle drie het belang van de smeltkroes voor innovatieve ideeën, die de Business Match Oost is. Daarom werken zij nauw samen, om zo invulling te geven aan innovatie, dat naast de speerpunten arbeidsmarkt en vestigingsklimaat hoog op de agenda staat.

Smeltkroes voor innovatie “Duurzaamheid wordt als term te pas en onpas gebruikt,” aldus Berend-Jan Bussink. “Toch zie je steeds vaker, steeds betere initiatieven. Die brengen we tijdens de Business Match Oost in beeld met een gevarieerd programma. Het inspireert om kennis op te doen die je op het juiste spoor zet en je helpt om grotere stappen te zetten, zodat je zelf ook duurzame producten kunt ontwikkelen.” Zo kreeg Lochem landelijke bekendheid door haar

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

eigen energiecoöperatie en staat de gemeente eveneens op de kaart als het gaat om het terughalen, recyclen en hergebruiken van producten.

“Innovatie is op dit moment de trekkende kracht voor de economie” Bewezen successen Ondernemers die zich nog niet hebben verdiept in duurzame innovatie maken tijdens het congres kennis met initiatieven van anderen, die hierin al een grote voorsprong hebben: de groene parels uit het Oosten. Keynote sprekers passeren de revue, onder wie een mystery guest, een ondernemer die zijn sporen op het

De jury beraadslaagt zich over het beste ondernemersidee.

vlak van duurzaam ondernemen ruimschoots heeft verdiend. Dries Crama: “Als je kijkt naar bedrijven die het op het ogenblik goed doen, dan zijn dit bedrijven die door een ‘vergroening’ van hun processen nieuwe innovaties naar boven brengen. Zij verdienen er geld mee en ze doen het bovendien beter dan anderen. Vooral de combinatie maakindustrie, innovatie en export maakt een bedrijf sterk. Innovatie is daarom op dit moment zeker de trekkende kracht voor de economie.”

Mooi platform Met 33.000 inwoners en zo’n 15.000 arbeidsplaatsen is Lochem een belangrijke spil op de arbeidsmarkt en – in faciliterende zin – voor het bedrijfsleven. Berend-Jan Bussink: “Dat betekent dat we als gemeente gunstige vestigingsvoorwaarden scheppen voor ondernemingen.” Ook Dries Crama onderstreept het belang van een goed vestigingsklimaat: “We zien veel bedrijven hierheen verhuizen. Dit stimuleren we door aan dit congres deel te nemen, elkaar hier te ontmoeten en uit te leggen waarom het hier zo aantrekkelijk is.” Jan Wassink: “Het is voor de regio ontzettend belangrijk dat we met elkaar onderzoeken hoe we op innovatieve wijze geld kunnen verdienen. Dat biedt extra stimulansen voor midsize gemeenten zoals Lochem, waar het goed wonen, werken en recreëren is.”

Willie Wortels

Vertwentz kreeg in 2012 de prijs in handen voor het beste ondernemersidee van Oost-Nederland

idee van Oost-Nederland. Vijf kandidaten maken kans op de geldprijs van 5000 euro, die de Kamer van Koophandel Stedendriehoek beschikbaar stelt. Jan Wassink: “We willen de Willie Wortels prikkelen hun innovatieve idee kenbaar te maken en te laten zien hoe je op innovatieve wijze geld kunt verdienen. Met die geldprijs heeft de winnaar een bedrag in handen om zijn duurzame idee werkelijk te realiseren.”

“Een ideale broedplaats voor nóg meer ideeën” Wie komen er? Bedrijven uit Oost-Nederland, van groot tot klein, nemen deel. Zowel de overheid en de ondernemingen, als het onderwijs en onderzoekers komen samen: ‘de vier O’s’, ze zijn tijdens de Business Match Oost allemaal vertegenwoordigd. Actieve ondernemers, die nieuwe ideeën willen opdoen of hun idee willen toetsen, zullen zeker present zijn. Iedereen kan elkaar dus ontmoeten, bijvoorbeeld tijdens het Business Match Buffet of het Business Match Café. Zo ontstaat een ideale broedplaats voor nóg meer ideeën. Dat biedt veel mogelijkheden om werkelijk business te matchen. �

Ondernemers met een innovatief idee, dat bijdraagt aan verduurzaming, kunnen hun idee inzenden voor het beste ondernemers-

Matchmaking tijdens de Business Match Oost in 2012

De Business Match Oost is op 7 november van 15.00 - 22.00 uur in de schouwburg van Lochem. Het programma is te vinden op www.businessmatchoost.nl. Deelname is gratis, de kosten voor het Business Match Buffet (na het middagprogramma) zijn 40 euro persoon. Graag vooraf aanmelden via de website. Volg de ontwikkelingen via Twitter: @matchoost (#bmo13). Vanaf november staat Oost-Nederland compleet in het teken van duurzame innovaties, te beginnen met de Business Match Oost. Op 18 en 19 november is het DART-congres over cleantech in de Stedendriehoek (Deventer) en op 25 november houdt de stichting KiEMT haar najaarscongres.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Voordelig drukwerk bestellen? briefpapier

enveloppen

visitekaartjes

mappen

Drukwerk Printservice Ontwerp

bureaulegger

brochures - flyers - digitaal drukwerk - stickers - loten met nummering placemats - consumptiebonnen - kunststof visitekaarten - magneetkaarten

regel het eenvoudig bij www.PrintApeldoorn.nl sets zelfkopiĂŤrend - geboortekaarten - trouwkaarten - briefpapier - enveloppen visitekaartjes - mappen - bureaulegger - brochures - flyers - digitaal drukwerk stickers - placemats - consumptiebonnen - loten met nummering - flyers

Burg. Leenstraat 54, 7242 AB Lochem Tel. 0573-254630, www.lammerdink.nl Spadelaan 140b, 7331 AL Apeldoorn, 055 - 53 48 299, info@printapeldoorn.nl, www.printapeldoorn.nl

www.kika.nl

bedrijfsprofiel

MultiCopy Deventer

Jeugd aan de bak! MultiCopy The Communication Company in Apeldoorn breidt zijn activiteiten in de Stedendriehoek uit met een vestiging in Deventer. Sinds 1 juli staan daar twee enthousiaste jongens van 20 aan het roer. Geheel in stijl van MultiCopy The Communication Company bieden zij hun mkb-klanten communicatieve oplossingen in de breedste zin van het woord. Coos Temminck en Junus Tousalwa moeten het gezicht worden van MultiCopy Deventer, een steile leercurve waar ze vrij nuchter tegenaan kijken. “Ik zie wel wat er op me afkomt. Het enige wat ik kan doen, is hard werken en zo snel mogelijk leren”, verwoordt Coos Temminck zijn uitdaging als commercieel medewerker. “Ik vind het spannend, maar ook heel leuk om opdrachten van klanten zo goed mogelijk vorm te geven”, vult technisch dtp’er Junus Tousalwa aan.

klanten, kennen hun problemen. En omdat we breed zijn, kunnen we met producten tijden geldbesparende oplossingen aanreiken.” Daarnaast kunnen klanten bij MultiCopy Deventer terecht voor huisstijlen, promotionele artikelen, familiedrukwerk en effectieve actiecommunicatie. Temminck is ervan overtuigd dat MultiCopy Deventer heel veel te bieden heeft. Niet in het minst dankzij de twee enthousiaste jongens van 20 die er vol voor willen gaan. “We hebben alles goed ingericht. Het is een kwestie van zaaien en keihard werken, want er komt veel bij kijken.” De eerste stap is al gezet: MultiCopy Deventer ondersteunt de Deventer Tenniskampioenschappen! �

Beide jongelingen hebben de steun van Deventenaar en rasondernemer Coen Temminck, die naast Apeldoorn ook nog een MultiCopy-vestiging in Ede runt. “Samen met collega Suzanne Harmsen vorm ik het vangnet. Maar ze moeten zelf de tent gaan dragen. Dat is een grote uitdaging voor ze, want ze komen recht uit de schoolbanken en hebben nog geen ervaring.” Hij hoopt dat klanten er begrip voor hebben dat de kersverse ondernemers nog veel moeten leren. “Juist in deze tijd wil ik jonge mensen de mogelijkheid bieden om in eigen stijl iets op te zetten. En hen bezielen, zodat ze geloven in wat ze doen.” De vestiging in Apeldoorn fungeert als productielijn en verwerkt alle Deventer opdrachten. Ook vanuit de moederorganisatie MultiCopy zijn opleidingen en ondersteuning voorhanden. Grote gemene deler is het aanbod: totale communicatieondersteuning voor het mkb. “Hoe richt ik mijn data in, hoe zet ik een mailing effectief in, hoe creëer ik een goede mailing en koppel ik deze aan de doelgroep die ik wil bereiken?” somt Temminck moeiteloos op. Ook in Deventer kunnen klanten terecht om te horen hoe zij hun communicatie optimaal kunnen inrichten in deze tijd: Facebook, Twitter, (mobiele) websites en hoe al die media te linken zijn en wat er bij komt kijken. “We kennen de

MultiCopy Deventer Schonenvaardersstraat 7418 CC Deventer T 0570-677796 E deventer@multicopy.nl I www.multicopy.nl/deventer

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

coverstory

“Het is nooit klaar” Tekst wilma schreiber fotografie EVERT VAN DE WORP

Dat is het credo van Hans Hogeveen, directeur van ITS in Apeldoorn. “Wat vandaag goed is, moet morgen beter. Als je er zo in staat, verbeter je jezelf constant. Want stilstand is echt einde verhaal voor een ondernemer”, zegt hij. Enthousiasme voor alles waar je mee bezig bent, noemt Hogeveen eveneens essentieel voor hemzelf en zijn medewerkers: proberen je werk goed, nee: perfect te doen. “We streven naar nul klachten over levering of kwaliteit. Zo val je als leverancier op door niet op te vallen. Een goede uitgangspositie als je bij grondstofprijsverhoging gaat onderhandelen over de prijs.” Hogeveen ziet elke klacht die bij zijn bedrijf binnenkomt. “Een klacht is het topje van de ijsberg. Immers, de meeste mensen klagen niet en gooien het product gewoon weg. Die klachten ken je dus niet. Daarom neem ik elke klacht zo serieus.” Elk product van ITS heeft een unieke code die aangeeft wie het gemaakt heeft met welke grondstoffen. “Wij maken producten onder naam van de klant, de zogeheten private labels of huismerken. Onze klant moet er volledig op kunnen vertrouwen dat wij zijn naam niet beschadigen. Als wij een slecht product leveren, heeft dat ook effect op alle andere producten die onder die naam op de markt zijn.” Kwaliteit staat dus voorop binnen ITS. Dat blijkt uit de diverse certificeringen maar ook uit de aanblik van het bedrijfspand. “Onze producten komen in contact met levensmiddelen. Dus moet alles er spic en span uitzien, om aan te tonen dat we vanuit een goede en schone organisatie produceren.” Verantwoord ondernemen betekent zorgvuldig met grondstoffen omgaan. “Niet alleen omdat

we wereldverbeteraars willen zijn, maar ook om geen geld te verspillen. Restafval is duur, recyclen levert geld op.”

Geen half werk Een van de aanjagers van het succes van ITS is de hoge vlucht van de huismerken. “Daar hebben we op meegelift. Eerst leverden we alleen aluminiumfolie. Als je maar één product kunt leveren, ben je niet interessant voor supermarktorganisaties. In winkels zie je ook altijd zo’n rijtje: aluminiumfolie, vershoudfolie, bakpapier. Daarom hebben we ons productpalet verbreed met vershoudfolie en papierproducten.” Juist in de papierproducten groeit ITS enorm. De komende twee jaar investeert het bedrijf zo’n 14 miljoen in nieuwe machines, magazijnuitbreiding en verdere automatisering. De enige vreemde eend in de productiebijt, volgens Hogeveen, is de koffiefilter. Toch nam hij ook dit op in het assortiment. “De productie van koffiefilters heeft de binding met onze klanten versterkt. Er was een grote vraag en één dominante speler. De markt krimpt weliswaar door de opkomst van koffiepads, maar zal niet verdwijnen”, verklaart hij. “Bovendien is de hype van koffiepads voorbij, koffie moet weer pruttelen. En filterkoffie is de goedkoopste manier.” Ook hier geen half werk: ITS bouwde een modern koffiefilterproductiecentrum, dat papierbesparend werkt.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Schepje erbovenop Gevraagd hoe hij dergelijke zakelijke beslissingen neemt, antwoordt Hogeveen: “Je bent ondernemer, zelf beslissingen nemen zit in je bloed, dat kun je niet leren. Vroeger deed ik alles alleen, nu doorloop ik het proces met een team. Maar de beslissing om iets te doen, blijft bij mij, het is mijn verantwoordelijkheid.” Opvallend gegeven: 90 procent van de producten van ITS wordt geëxporteerd in heel West-Europa. “Europa bestaat uit allemaal eilandjes, met eigen gewoonten. Wij kunnen produceren zoals de klant het wil.” Inspelen op de wensen van de klant en verdergaande automatisering maken de machines steeds ingewikkelder. Het streven naar nul klachten vergde een schepje erbovenop qua opleiding van personeel. “Daar zijn we door schade en schande achtergekomen. Het personeel klaagde dat de instroom van nieuwe machineoperators niet deugde. Dat heb ik toen 180 graden omgedraaid: als we nu zeggen dat het aan onszelf ligt? Vervolgens zijn we mensen anders gaan selecteren en opleiden, met bijvoorbeeld een persoonlijke coach.” Hogeveen gelooft niet in een flexibele schil. “Ik zoek betrokken mensen, die ik aan ITS wil binden met een contract voor onbepaalde tijd. Je kunt niet verwachten dat iemand zijn stinkende best doet om nul klachten te houden op een tijdelijk contract.” Een bijzonder fenomeen bin-

nen het bedrijf is de zaterdagploeg: scholieren die in hun vrije tijd handen spandiensten verlenen. “Zo zijn de huidige commercieel directeur en sales manager binnengerold”, lacht Hogeveen. “De zaterdagmedewerkers hebben nog steeds een belangrijke positie in het bedrijf. Vroeger in het productieproces, nu meer in de schoonmaak.”

Minder knuffelen Voor het vervullen van vacatures binnen ITS bestaat een uitgebreide selectieprocedure. Gegadigden worden in groepen uitgenodigd en krijgen onder andere een rondleiding met headset door het bedrijf

om te zien wat het werk inhoudt. Nieuwelingen gaan onder begeleiding van de productiechef het proces in, voorzien van introductieprogramma en bedrijfskleding. Opvallend vindt Hogeveen dat jonge mensen niet meer leren verantwoordelijkheid te nemen, te werken of met geld om te gaan. “Ze denken dat alles gratis is en vergeten dat ze verplichtingen hebben. Een vast dienstverband moeten ze verdienen. Wat dat betreft, moeten we wat minder knuffelen.” In zijn rol als voorzitter van de Bedrijvenkring Apeldoorn (BKA) vond Hogeveen mensen met de juiste mentaliteit op een onverwachte plek: bij Felua-groep en het Activerium. “Mensen

met enthousiasme die trots zijn op wat ze maken. Ik zie mogelijkheden, ook in BKA-verband, door deuren te openen voor dergelijke instanties.” Het gaat ITS voor de wind: 2012 was het beste jaar ooit, juli 2013 de beste maand ooit. Aan de vooravond van opnieuw een grote investering blikt Hogeveen met vertrouwen vooruit. “We kunnen groeien zonder dat dit meer personeel vergt. Dat moet ook want in de toekomst zijn er minder handen beschikbaar. Om je voorsprong te behouden, moet je vooruitkijken. Het is nooit klaar. Wat vandaag goed is, moet morgen beter.” �

ITS in vogelvlucht In 1979 startte Hans Hogeveen zijn eenmansbedrijf: een halletje van 100 vierkante meter voor de productie van cateringrollen aluminiumfolie voor grootgebruik. Bijna 35 jaar later is ITS een belangrijke speler op de Europese markt van consumentenverpakkingen. Momenteel werken er 160 mensen.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

advocatuur

Betalen binnen 30 dagen, nu helemaal voor elkaar

lingstermijn achteraf toch onbillijk was. Gaat een rechter daarin mee, dan is de debiteur ineens aanzienlijke incassokosten en handelsrente verschuldigd.

Toch hebben debiteuren nog steeds veel moeite om op tijd te betalen. Dat zal soms wellicht het gevolg zijn van liquiditeitskrapte, maar de stimulans om op tijd te betalen is ook niet heel erg groot. De gevolgen van te late betaling kunnen enorm zijn. Achterstanden leiden tot hogere financieringslasten en in het ergste geval tot zodanige liquiditeitskrapte dat een onderneming failliet gaat. Het komt regelmatig voor dat een failliete onderneming meer debiteuren heeft dan crediteuren, maar dat het faillissement toch volgt wegens gebrek aan liquide middelen. De overheid heeft in al haar daadkracht gemeend aan deze slechte betalingsmoraal iets te moeten doen. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de Wet Bestrijding Betalingsachterstand. Op grond van die wet is het Burgerlijk Wetboek per 16 maart 2013 zodanig gewijzigd, dat de betalingstermijnen tussen bedrijven en overheid en tussen bedrijven onderling worden vastgelegd. Als er niets is afgesproken bedraagt de betalingstermijn 30 dagen. Daarnaast worden er in de wet voorzieningen getroffen voor buitengerechtelijke incassokosten en wordt de wettelijke handelsrente verhoogd. Afwijkingen op de wettelijke betalingstermijn zijn beperkt mogelijk. Overheden mogen tot maximaal 60 dagen de tijd nemen, mits dit is overeengekomen of de aard van de overeenkomst dit rechtvaardigt. Bedrijven genieten meer vrijheid. Zij kunnen onderling gewoon afspreken om een termijn van 60 dagen te hanteren.

Mr. J.S. (Joris) Staijen Fiévez advocaten in Deventer Enkele jaren geleden heeft de wetgever vastgelegd dat debiteuren de wettelijke handelsrente over niet-tijdig betaalde facturen verschuldigd zijn. Deze rente is aanzienlijk (nu 8,5%).. Zou men een nóg langere betalingstermijn willen hanteren, dan mag dit alleen als deze termijn niet onbillijk jegens de crediteur is. En dáár wringt de schoen. Toetsing van de vraag of de termijn al dan niet onbillijk is vindt pas plaats bij de rechter, als het conflict al uit de hand is gelopen. Dit kan er toe leiden dat een debiteur, die in goed overleg met zijn leverancier afspraken maakt over betalingstermijen (indien die langer zijn dan 60 dagen), zich voor de rechter ineens geconfronteerd ziet met de stelling van zijn crediteur dat de beta-

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Daarbij verdient nog opmerking dat het argument dat langere betalingstermijnen een debiteur meer liquiditeit verschaffen volgens de toelichting op de wet niet toereikend is om een langere betalingstermijn te rechtvaardigen. Het is op voorhand nog niet helemaal duidelijk dat als kredietruimte geen argument is, wat dan wel. Daarnaast mag men zich met recht afvragen of deze wet daadwerkelijk zal bijdragen aan een betere betalingsmoraal. Immers, veel debiteuren nemen simpelweg een betalingstermijn, omdat zij in een positie zitten waarin zij zich dit kunnen veroorloven. Ofwel omdat zij als grote afnemers in een machtspositie zitten, ofwel omdat zij weten welke kosten er gemoeid zijn met de incasso van kleine(re) bedragen. Een ondernemer die na iedere termijnoverschrijding een beroep doet op deze wettelijke bepalingen zal niet veel klanten overhouden. Ik geloof er in ieder geval niets van dat betalingsmoraal daadwerkelijk beter wordt, omdat de wet is aangepast. Vooralsnog mag u er wat mij betreft dus vanuit gaan dat u meer heeft aan een actief debiteurenbeleid, met name bestaande uit persoonlijk contact, en als dat niet werkt, een goede incassoadvocaat. �

Pas op:

Struikel- en Glijgevaar!

Tweelingenlaan 25 7324 AP Apeldoorn 055 - 368 33 88 info@keusschoonmaak.nl www.keusschoonmaak.nl

De meeste ongelukken op de werkvloer, in openbare gebouwen, in scholen et cetera zijn het gevolg van struikelen of uitglijden. Deze struikel- of glijpartijen worden doorgaans veroorzaakt door een verkeerde of slechte schoonmaak. Met Keus Schoonmaak en Diensten BV wapent u zich in de strijd tegen deze onnodige ongevallen. Als moderne dienstverleners, met traditionele waarden, zorgen wij voor alle voorkomende schoonmaakwerkzaamheden en facilitaire diensten nauwkeurig afgestemd op uw bedrijf.

Tweelingenlaan 25 7324 AP Apeldoorn 055 - 540 15 95 info@gssbv.nl www.gssbv.nl

Wilt u ook professionele schoonmaak voor een veilige en gezonde werk- of leefomgeving? Bel ons: 055 - 368 33 88 of bezoek onze website: www.keusschoonmaak.nl

apps en webshops

Is uw webshop juridisch waterdicht? tekst wilma schreiber fotografie evert van de worp

Het online marktaandeel van bedrijven stijgt de komende jaren alleen maar verder, zo is de verwachting. Een van de manieren om uw klanten via internet te bereiken, zijn webshops. Voor dit fenomeen dient u de nodige wettelijke regels in acht te nemen. Uit onderzoek blijkt dat internet nu al bij 90 procent van de consumenten een rol speelt bij het doen van aankopen: dat loopt uiteen van het checken van de locatie of openingstijden van een bedrijf, informatie over producten en natuurlijk: prijsvergelijking. “Sommige ondernemers denken dat de groei van internet het hoogtepunt heeft bereikt, maar dat is niet zo. Pas nu vallen fysieke winkels en onlinekanalen samen, waardoor er de komende jaren juist een groeiversnelling zal optreden. Bijvoorbeeld doordat partijen als Hema en H&M nu ook online actief worden en ondernemers hun voordeel kunnen doen met emailmarketing, QR-codes, apps, internetzuilen in winkels en augmented reality. Het wordt dan ook steeds belangrijker dat je als ondernemer online te vinden bent en ook daar een reputatie opbouwt”, verklaart Jeroen Martens van Flynth, een accountants- en adviesbureau met vestigingen in onder andere Lochem, Deventer en Raalte. Hij verwijst naar een ING-rapport dat voorspelt dat in 2020 al 25 procent van de detailhandelsaankopen online gebeurt. “Andere sectoren waaronder food en dienstverlening volgen dezelfde lijn, alleen iets trager.” Een ondernemer wil bij zijn doelgroep in beeld zijn, online kan dat onder meer via een webshop. De standaard wettelijke regels voor webshops zijn makkelijk te achterhalen via bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel, antwoordvoorbedrijven.nl en Autoriteit Consument en Markt (ACM).

Toch is nog niet alles bij wet geregeld en ondernemers bedenken steeds nieuwe slimmigheidjes. “Er is een groot grijs gebied, waar de rechtspraak bepalend is. Wat bij rechtspraak is behandeld, is moeilijker te achterhalen. Verder zijn ook toezicht en handhaving nog beperkt.” Veel zaken kan een ondernemer regelen in de algemene voorwaarden, maar zeker niet alles. Waar dient u zich in ieder geval aan te houden?

Opvragen persoonsgegevens Als ondernemer mag u niet zo maar om persoonsgegevens van klanten vragen. Het doel moet duidelijk zijn: toezenden van een product of factuur, een commerciële actie. “Als je bijvoorbeeld via direct marketing klanten direct wilt aanspreken, moet je hier specifiek toestemming voor vragen en moeten mensen er akkoord voor geven. Dit betekent dat klanten bijvoorbeeld tijdens een bestelprocedure hokjes moeten aanvinken als zij nadere informatie willen ontvangen over andere producten dan zij besteld hebben. Dit hokje mag niet standaard aangevinkt staan, dat de klant alleen bij het weghalen ervan geen informatie ontvangen. Vervolgens moeten mensen bij elke mail de mogelijkheid hebben om zich af te melden.” Ondernemers zijn er natuurlijk bij gebaat dat in hun webshop zo weinig mogelijk klanten afhaken in het aankoopproces. Hoe minder gegevens iemand hoeft te geven, hoe lager de afvalkans. “Als je bij-

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

voorbeeld het inkomen van iemand wilt weten, is het wettelijk verplicht maar ook raadzaam de klant over het doel te informeren. Bijvoorbeeld via een informatieicoontje (i). Dat houdt een pagina ook overzichtelijk.” Informatie met als doel dat de klant traceerbaar is, bijvoorbeeld inzake kwaliteit of service (als een product teruggeroepen moet worden) waarbij het tevens duidelijk in het belang is van de klant, behoeft geen specifieke vermelding in de algemene voorwaarden; hiervoor is ook geen specifieke toestemming van de klant nodig. “Formeel heb je de zaken het beste geregeld als je mensen apart hokjes laat aanvinken, net als voor algemene voorwaarden”, aldus Martens. Gegevens vermelden in een apart privacystatement waar klanten door het aanvinken van een hokje akkoord op geven (‘akkoord met toezenden nieuwsbrief, op basis van koopprofiel andere producten’) of een mailtje sturen naar aanleiding van een eerdere aankoop, mag weer wel. “Als een klant een boek heeft gekocht, is er geen expliciete toestemming nodig om nog een ander boek onder de aandacht te brengen. Die specifieke toestemming betreft alleen ander assortiment.”

Verzending en opslag klantgegevens Ook voor de verzending van klantgegevens bestaan wettelijke regels. “Invulformulieren genereren een dataverzending als de klant op ‘versturen’ drukt. Een onder-

nemer moet voorzieningen treffen zodat persoonlijke gegevens veilig worden verstuurd en niet makkelijk kunnen worden gestolen of onderschept. Daarnaast moeten die data in een beschermde omgeving terechtkomen, die niet makkelijk benaderbaar is door derden. Dat is kritisch bij bijvoorbeeld gegevensverzending en opslag van BSN-nummers, waar je een DigID mee kunt aanvragen.”

Betaling en IBAN-nummers Een ondernemer moet de klant duidelijk maken op welke manier(en) hij kan betalen; handig om dit te doen voor de klant het bestelproces ingaat. Tip voor de nabije toekomst tot slot: houd in de automatisering rekening met IBAN-nummers. “Het vakje voor het banknummer beslaat nu doorgaans maximaal tien cijfers, IBAN

heeft er meer. Dit moet je dus bijtijds aanpassen. En hang er gelijk een systeempje achter dat het oude rekeningnummer automatisch vertaalt naar het IBAN-nummer, dan haken minder mensen af.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

smedenstraat 248, 7411 rc deventer smedenstraat 248, 7411 rc deventer smedenstraat 248, 7411 rc deventer

telefoon 0570-611 782

telefoon 0570-611 782 info@companytales.nl

“ ” VERTEL

“

Vertel, vertel. Ja, u!

Over uw bedrijf, instelling, vereniging, gezelschap…

Over uw rijke geschiedenis. Markante ﬁguren daaruit. Bepalende ontwikkelingen. Over uw toekomst. ’t Is het waard om verteld te worden, uw verhaal. Want eenmaal verteld, moet u eens kijken hoevelen het oppikken, doorvertellen en levend houden. Een sprookje?! Nee, het waargebeurde verhaal van CompanyTales. En van tal van organisaties die via ons hun verhaal al verteld hebben.

”

e v ery com pa n y h a s a ta l e to te l l .

telefo

info@

oon 0570-611 782

info@companytales.nl

@companytales.nl

Juridische aspecten rond webshops • Informatie op de site moet begrijpelijk en ondubbelzinnig zijn, en de gegevens van uw bedrijf (naam, adres (geen postbus), mailadres of telefoon nummer, KvK- en btw-nummer) moeten snel vindbaar zijn. Consumenten prijzen moeten inclusief btw zijn; B2B mag zonder btw. • Algemene voorwaarden (leveringsvoorwaarden, contractduur, betalings termijn en garanties) moeten tijdens het bestelproces in beeld worden gebracht (printvriendelijk en op te slaan, geen scroll- of flashvenster). • Prijzen moeten kloppen. Typefouten zijn in principe voor rekening van de ondernemer. Alleen als overduidelijk is dat de prijs voor het onderhavige product veel te laag is, geldt dit niet. • Stuur de klant altijd een bevestiging van de bestelling, anders kan de klant gratis annuleren. • De site moet informatie bevatten omtrent klantenservice, klachtenprocedure en garantie. • Vermeld het recht van retour zonder reden op de website. Een klant heeft het recht om het product binnen 7 dagen te retourneren. Als een webshop is aan gesloten bij de Nederlandse thuiswinkelorganisatie heeft hij een recht van retour van 14 dagen. Als de site hier niets over meldt, wordt dit recht verlengd tot 3 maanden. • Op de site moet vermeld staan welke persoonsgegevens u van uw klanten gebruikt en waarvoor. Zonder toestemming van de klant mag u deze gegevens niet aan derden doorgeven. Ook bent u verplicht om de persoons gegevens te beveiligen tegen misbruik door werknemers of hackers. • U mag van de klant niet eisen dat hij meer dan 50 procent vooruitbetaalt, ten - zij u daar met hem een aparte afspraak over maakt. Officieel kan dit alleen worden ondervangen door de consument actief de keuze voor te leggen: acceptgiro, onder rembours, afhalen in winkel, Ideal. Een van die keuzes moet zijn: gedeeltelijke achterafbetaling; dit is niet verplicht bij dienstverlening. • Sinds 5 juni 2012 moet u een sitebezoeker toestemming vragen om cookies te plaatsen die u wilt gebruiken om gerichte advertenties te laten verschijnen (tracking cookies). Deze toestemming is niet nodig voor cookies die bijvoorbeeld voorkeuren en wachtwoorden van gebruikers bijhouden. N.B. Deze lijst is niet uitputtend. Meer wettelijke regels op site wetten.nl.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

apps en webshops

Verrijk uw communicatie met tablet publishing tekst wilma schreiber fotografie evert van de worp

Vraagt u zich ook weleens af hoe u uw doelgroep op een nieuwe manier kunt bereiken met uw producten? Op een manier waarop u ook nog eens kosten kunt besparen en uw adverteerders meer kunt bieden? En bovendien al uw online activiteiten kunt bundelen? Communiceren via interactieve tablet publishing apps maakt het allemaal mogelijk. Tablet publishing wordt ook wel digitaal publiceren genoemd en speelt in op de groeiende behoefte aan digitale contentverspreiding. Die is te verklaren door het nog steeds groeiende gebruik van smartphones en tablets. De smartphone is inmiddels volledig ingeburgerd en momenteel heeft bijna een op drie Nederlandse huishoudens één (of meer) tablet(s), zo blijkt uit een rapport van Telecompaper. Het gaat daarbij om 32 procent van de markt, oftewel 2,4 miljoen huishoudens. DD&D Ontwerp & Communicatie uit Deventer springt hierop in door tablet publishing apps aan te bieden. “Tablet publishing biedt iets extra’s qua beleving, de inhoud wordt minder statisch. Het is echt iets vernieuwends”, aldus Janine van Milligen. Uitgangspunt voor een tablet publishing app is een bestaand opgemaakt bestand van bijvoorbeeld een brochure of jaarverslag. De beleving zit in de toevoeging van allerlei extra interactiviteit: van geluiden of muziek onder de foto’s, een filmpje, meer foto’s, meer achtergrondinformatie, informatie van Google Maps tot een fotoslider. “Bovendien is zo’n app overal toegankelijk, je hebt geen internetverbinding nodig om de app te bekijken. Handig op zakenreis of op vakantie, als je naar een afgelegen gebied gaat. Dan natuurlijk er wel voor zorgen dat je tablet is opgela-

den”, zegt Van Milligen. De klant levert de content aan en maakt zijn wensen kenbaar; DD&D zet deze content om in een tablet publishing app en meldt deze aan bij de Apple Appstore en/of Google Play. Belangrijk voordeel van zo’n app ten opzichte van conventioneel drukwerk: hij is makkelijk te updaten, zodat de informatie actueel blijft.

Aandacht trekken Al die toevoegingen vormen een verrijking van bestaand drukwerk. “Dit gaat echt stappen verder dan een e-book of een doorbladerbare pdf. Een tablet publishing app is interactief en speciaal ontwikkeld voor en dus goed leesbaar op een tablet. Zo kun je als ondernemer de aandacht trekken van klanten door bijvoorbeeld in een handleiding een filmpje op te nemen om uit te leggen hoe een product werkt”, verklaart Van Milligen. Het voordeel is evident: nieuwe klanten bereiken, mensen die veel gebruikmaken van tablets en graag digitaal op de hoogte blijven. “Je kunt via dit type app al je online activiteiten bundelen, zodat ze elkaar versterken. Bijvoorbeeld door linkjes op te nemen naar je site, webshop en social media-pagina’s. Als een klant interesse heeft, kan hij in dezelfde omgeving doorklikken naar een product of dienst.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Van Milligen noemt een aantal redenen waarom tablet publishing aantrekkelijk kan zijn voor ondernemers. Allereerst natuurlijk besparen op steeds terugkerende drukkosten, een welkom voordeel in deze tijd. Uitgevers biedt het de kans hun advertentieomzet te verbeteren. “Een app biedt vernieuwende mogelijkheden voor adverteerders. Zo kun je bijvoorbeeld een auto van meerdere kanten laten zien of verschillende uitvoeringen van producten. Daarnaast is het bereik meetbaar, je kunt bijhouden hoe vaak er op de advertentie geklikt wordt.” Het crossmediale karakter zorgt voor meer interactie en meer beleving, heel interessant voor bedrijven met een productcatalogus of handleidingen. Het is ook mogelijk om catalogi met verschillende inhoud in een app te plaatsen voor klanten met verschillende condities, zoals consumenten- en B2B-prijzen. Voor grote bedrijven is het een eigentijdse manier om hun jaarverslag uit te brengen en te verspreiden. Daarnaast kan een tablet publishing app als één digitaal platform fungeren om verschillende uitingen voor diverse lezersgroepen op aan te bieden, zoals nieuwsbrieven voor klanten en personeelsbladen voor medewerkers. Daarbij is tevens het mogelijk onderscheid te maken tussen abonnees en niet-abonnees.

Blijven binden Wil tablet publishing voor een ondernemer interessant zijn, dan dient het bestaande drukwerk (brochure, jaarverslag, nieuwsbrief, etc.) uit meerdere pagina’s te bestaan. “Je hoeft natuurlijk niet gelijk alleen maar digitaal te gaan. Een tussenvorm is ook mogelijk: de gedrukte oplage van een productcatalogus halveren en daarnaast de catalogus als tablet publishing app aanbieden om meer klanten te bereiken. Uiteraard is het niet nodig om alle

honderd pagina’s van een handleiding interactief te maken, twintig is al heel leuk”, stelt Van Milligen. “Je hebt mensen die apps geweldig vinden en anderen die het fenomeen nog niet kennen. Wij geloven dan ook in de combinatie van offline en online communicatiemiddelen, en interactie tussen beide, bijvoorbeeld door in je nieuwsbrief een link naar je app op te nemen.” Ondernemers moeten tablet publishing nog ontdekken, vertelt Van Milligen. “De

meesten denken dat ze er met een goede site of webshop wel zijn. Voor meer zichtbaarheid en vindbaarheid is het echter nodig alle communicatiemiddelen met elkaar te verbinden. Het is wel een investering qua tijd en het aanleveren van allerlei extra’s voor de tablet publishing app. Dat kun je zien als luxe, maar het is zeker ook nuttig en noodzakelijk om klanten te blijven binden en boeien.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Wat en hoe beweegt de leasebranche?

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

discussie

Tijdens de discussie met ondernemers in de leasebranche gooit Erik Geerts van H4 Car Lease en H4 Mobility de knuppel in het hoenderhok. “Ik vind eigenlijk dat de gemiddelde leasemaatschappijen niet creatief zijn. Sinds de jaren zestig doen we nog steeds hetzelfde, terwijl de mobiliteitsvragen wezenlijk anders zijn geworden.” Aanvankelijk lijkt het nog of leasebedrijven voorop lopen bij de in zwang geraakte economische visie dat bezit een achterhaald begrip is.

Tekst Toon van der Stappen fotografie Evert van de worp

“Ach,” zegt Frank van Klink daarover. Hij is directeur van XL Lease en Autohaas Autoverhuur in Apeldoorn “Dat is slechts een populistische visie van dit moment. Leasing bestaat in Nederland al meer dan vijftig jaar. Wat operationele leasing betreft behoren wij tot de meest ontwikkelde landen en dat model is met open armen ontvangen dankzij ons fiscale stelsel. Als een potentiële klant aan ons de vraag stelt of hij moet leasen of niet, dan is het antwoord afhankelijk van de financiële status van zijn onderneming en van zijn fiscale status. We hebben veel informatie nodig om een bedrijf te kunnen adviseren over de voordelen van koop ten opzichte van lease. Dat gaat totaal voorbij aan de populaire suggestie dat bezit achterhaald is.” Jan Harm Kok is directeur van Mentoor lease in Lochem. Hij is actief als intermediair in de markt van rollend materieel voor de agrarische sector, de bosbouw en industrie. “Wij zitten aan de kant van de financiële lease. Onze klanten werken toe naar bezit in de loop van de tijd. Voor hen geldt zeker niet dat bezit een achterhaald begrip is.” “Ik snap de verwijzingen naar de muziekindustrie,” reageert Alexander Hamers, algemeen directeur van Lease Unlimited in Deventer. “Door de technologische ontwikkelingen is het mogelijk geworden dat je geen cd meer hoeft aan te schaffen. Eerst was iTunes een hele stap vooruit. Vervolgens – en heel snel – is die ontwikkeling weer achterhaald door Spotify. Als je die ontwikkelingen doortrekt naar mobiliteit kom je tot de slotsom dat je niet continu de beschikking hoeft te hebben over een auto. Dan komen mogelijkheden in beeld zoals carsharing en carpooling.” Frank van Klink: “Maar het een kan naast

het ander bestaan. De alternatieven gaan het traditionele gebruik van auto’s niet vervangen. De vergelijking met muziek is interessant, maar dan gaat het over vluchtige media. Mobiliteit gaat over kapitaalinvesteringen.” Jan Harm Kok: “Niet voor niets spinnen wij als leasebedrijven goed garen bij de houding die banken momenteel aannemen. Bij hen duren trajecten heel lang, terwijl wij dichtbij de leverancier, importeur of fabrikant zitten. Dan kun je sneller oplossingen bedenken en sneller schakelen.” Alexander Hamers: “Toch is het uitgangspunt van de discussie over bezit logisch. Mijn auto staat gewoon veel uren stil per dag. Dan kan ik dus iemand zoeken die mijn auto gedurende de tijd dat ik hem niet nodig heb kan gebruiken. Die ideeën winnen terrein, hoewel ze demografisch bepaald zijn. Het rijbewijsbezit van jongeren onder 24 jaar is bijvoorbeeld aanzienlijk lager dan in voorgaande jaren. Maar als de studenten van die leeftijd ouder worden en van het centrum van de studentenstad naar de buitenwijken verhuizen en kinderen willen krijgen, dan hebben ze graag de beschikking over een auto.” Frank van Klink: “Ook dat is een populistisch beeld. Volgens mij klopt het niet dat de jeugd niet langer geïnteresseerd is in bezit of in een rijbewijs. Onder invloed van de crisis zijn beslissingen in tijd gaan verschuiven. Gezinnen worden later gesticht, vrouwen krijgen later kinderen.”

Creatief “In ieder geval en zeker als we deze ontwikkelingen in ogenschouw nemen, vind ik dat de gemiddelde leasemaatschappij niet creatief is,” betoogt Erik Geerts, ei-

genaar van H4 Car Lease en H4 Mobility in Deventer. “Sinds de jaren zestig doen we eigenlijk nog steeds hetzelfde.” “Als je echt kijkt naar ons onderscheidende vermogen, is dat wel een issue,” is Alexander Hamers het met hem eens. “De verschillen tussen leasemaatschappijen zijn niet overdreven groot. We stellen auto’s ter beschikken en regelen nog steeds reparaties, onderhoud en pechhulp. De meeste van ons maken bovendien gebruik van dezelfde pechhulporganisaties.” Erwin Zwijnenberg - vestigingsmanager Business Lease, Apeldoorn – stelt: “Die creativiteit ligt dan voornamelijk in de uitdaging van het beantwoorden van de vraag naar flexibiliteit. Daarmee doel ik op kortlopende leasecontracten, shortlease en poolauto’s. De antwoorden liggen eveneens op het gebied van mobiliteitsbudgetten: bijvoorbeeld dat we combinaties weten te maken tussen autogebruik en openbaar vervoer.” Erik Geerts: “Hoewel ik vind dat het openbaar vervoer sterk moet verbeteren, denk ik dat onze creativiteit uit moet gaan naar andersoortige voertuigen. De kosten die ondernemers op dit moment maken voor hun mobiliteit zijn veel te hoog. Denk daarbij ook aan parkeerkosten. Het gaat nu heel sterk om de vraag hoe iemand zich gaat bewegen en waar naartoe. In stedelijke regio’s kun je daarbij denken aan elektrische fietsen en aan scooters. Daar zit de winst.” Frank van Klink: “De realiteit van de manier van hoe we onszelf verplaatsen kent een voedingsbodem in ons fiscale stelsel. De overheid denkt daarmee iets te bereiken, maar dat stelsel heeft een tegengestelde werking. Zuinige voertuigen blijken helemaal niet zo zuinig te zijn omdat ze verkeerd gebruikt worden. De grote

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

D I R E C T E U R

A P E N H E U L

â&#x20AC;&#x153;De goodwill om met XLLease in zee te gaan, was er al snelâ&#x20AC;?

Super voor ondernemers. Van uw leasemaatschappij verwacht u kwaliteit, service en gunstige tarieven. Maar XLLease is meer! Wij nemen u alle werkzaamheden rondom mobiliteit uit handen en staan u met advies en kennis van zaken terzijde. Transparantie en een leasecontract op maat maken leasen bij XLLease eenvoudig en duidelijk.

Ambachtsveld 10, 7327 AZ Apeldoorn. T (055) 539 53 33 Het interview met Coen de Ruiter leest u op XLLEASE.NL

Alexander Hamers

leasemaatschappijen hebben hun druk en volume voor die wagens ingezet. De motivatie is echter geld gestuurd. De grote maatschappijen hebben niets gedaan om ervoor te zorgen dat de berijders de auto’s gebruiken zoals ze gebruikt zouden moeten worden. Met als resultaat dat er behoorlijk veel benzine gegoten wordt in hybride auto’s. De grote doorbraak zal ontstaan als het technisch haalbaar is om de gegevens uit de voertuigen te ontsluiten. Dan kan de fiscus zeggen: u krijgt voordeel omdat u een auto gebruikt waarmee u schoon kunt rijden, dan ga ik ook meten of u ook daadwerkelijk schoon rijdt.” Alexander Hamers: “Het is voor ons belangrijk om te beseffen dat er meerdere categorieën leaserijders zijn. Kort door de bocht kenden we voorheen ‘long lease’ en verhuur. Daar zijn allerlei soorten van flexibele lease tussengekomen. De dienstverlening richt zich steeds op andere doelgroepen. De vervoersbehoefte van iemand in Drachten is echt anders dan van iemand in Amsterdam. Een inwoner van

Erik Geerts

Amsterdam heeft nu eenmaal andere vervoersmogelijkheden tot zijn beschikking. Daar is het openbaar vervoer prima… daar is een elektrische scooter een optie. Wie in een dorp woont en werkt in de naburige stad heeft een andere vervoersbehoefte. In de behoeften van verschillende klantengroepen passen dus steeds andere combinaties van mobiliteitsoplossingen. Het segment klanten waarmee wij met alternatieven aan de gang moeten, wordt steeds groter.” Frank van Klink: “Stedelijke gebieden kennen bovendien een grote parkeerdruk. Parkeren is bij wijze van spreken al bijna even duur als het bezit van de hele auto. Voor de doelgroep die soms de tram, soms de fiets, soms de auto neemt, wordt bijvoorbeeld het delen van dezelfde auto interessanter. Maar als je in een dorp woont met een weiland voor je deur waar je alle auto’s van je gezin neer kunt zetten, is de optie van ‘autosharing’ niet echt boeiend.”

Mobiliteitsconcept Erwin Zwijnenberg: “Lease blijft een goede oplossing omdat de klant de behoefte heeft om ontzorgd te worden. Dan doel ik op ontzorgen in het hele traject, dus vanaf de aanschaf van de auto, tot aan reparaties, verzekeringen en het gebruik van brandstof.” Erik Geerts: “Maar lease is slechts een klein onderdeel van het hele mobiliteitsconcept. Als je pretendeert iemand altijd mobiel te zullen houden, zul je dat van a tot en met z moeten doen. Daar horen risico’s en diensten bij. De werkelijkheid van nu is dat een ondernemer die onverwacht geconfronteerd wordt met het vertrek van een werknemer een factuur met een hoog bedrag van zijn leasebedrijf krijgt als hij de wagen inlevert. Dat staat haaks op ons streven naar flexibiliteit. Als wij nog bestaansrecht willen hebben, zullen we anders moeten acteren. We roepen dat wij de wagenparkexperts zijn. Als dat zo is, dan is het niet te verantwoorden dat wij de klant de volledige risico’s laten dragen. En die klant wordt heus wel wakker.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Van WERK naar WERK! onze diensten

Sa men aan het Werk Persoonlijk innoVatiEf

• outplacement • Coaching • 2e spoor re-integratie • Psychologisch onderzoek/assessment • interim werk P&o

KWalitEit Maatwerk

Betrokken oplossingsgERicht gRoot nEtWERK net dat extra

Samen aan het werk

www.bureaustreefkerk.nl info@bureaustreefkerk.nl 088 - 443 44 10

B E L E E F een gastronomisch diner, een lichte lunch of een ontspannen vergadering. Het kan allemaal in restaurant Het Jachthuis, gelegen in de serene bosrijke omgeving van het Koninklijke Kroondomein. G E N I E T van al het goede wat de Veluwe ons biedt. Met een klassieke keuken boordevol ervaring en uitgebreid wijnadvies verzorgen wij, met passie en vakmanschap, een onvergetelijke ervaring die de rit hiernaartoe meer dan waard is…

Frank van Klink

Wij moeten bovendien beseffen dat de berijder van drie, vier jaar geleden een totaal andere berijder was dan nu. Destijds wenste een sollicitant een auto met tal van opties, anders ging hij niet voor die werkgever aan de slag. Nu neemt men graag genoegen met een standaardauto. In een groot segment zijn we dus van pure emotie naar pure ratio gegaan.”

Jan Harm Kok

Erwin Zwijnenberg

Alexander Hamers: “Dat herken ik, maar blijft dat ook zo? Straks zijn we vijf jaar verder… dan is de economische groei weer drie procent en is de werkloosheid weer gedaald. Opnieuw is er dan schaarste ontstaan en daarmee de behoefte van werknemers om hun eisen royaal ingevuld te krijgen. Ik wil maar zeggen dat ontwikkelingen in een aantal segmenten ook van tijdelijke aard kunnen zijn.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

bedrijfsprofiel

Maatwerk in leasing In de huidige woelige economische tijd kijken veel ondernemers voor de financiering van hun bedrijf verder dan enkel de traditionele bancaire financiering. Allerlei andere (deels nieuwe) financieringsbronnen zoals investeerders, familie, kredietunies en crowdfunding doen hun opmars. Langer bestaande financieringsvormen zoals leasing worden meer toegepast. Leasing is een financieringsoplossing met een kort beoordelingstraject. Als onafhankelijk leasespecialist neemt Mentoorlease u het financieringstraject uit handen, zodat u zich met uw kernactiviteiten kunt bezighouden. U bepaalt zelf in welk merk object u wenst te investeren en voert de onderhandelingen met uw leverancier. Mentoorlease regelt het gehele financieringstraject en levert een op maat gesneden en scherpe leaseoplossing. Daarbij wordt rekening gehouden met o.a. fiscaliteit, toekomstplannen, balansverhoudingen en bestaande financieringen. Maatwerk in leasing is op het lijf geschreven van Mentoorlease uit Lochem.

Mentoorlease bedient al 10 jaar niet alleen klanten in de regio, klanten in heel Nederland worden bediend. Waarom behoort Mentoorlease inmiddels tot de gevestigde namen in equipmentlease? Jan Harm Kok van Mentoorlease vertelt hoe dat komt: “Door dicht bij de klant te staan, oplossingsgericht te denken en goede voorwaarden te bieden, breiden wij onze klantenkring uit. Wij richten ons vooral op leasing van personen- en bedrijfswagens, trucks, heftrucks, agrarisch- en grondverzetmaterieel.” Mentoorlease levert voor een nieuw of jong object de juiste leaseoplossing, ook voor hybride en elektrische auto’s. �

Mentoor B.V. Zwiepseweg 142, 7241 PV Lochem T. (0573) 40 06 06

info@mentoorlease.nl www.mentoorlease.nl

tie van de Stichting van de Arbeid afwachten en daarmee rekening houden bij de wijziging van de ontheffingsvoorwaarden. Vr alles geldt dat het recht van toepassing is dat u zelf heeft gekozen. Het verdrag geeft u de mogelijkheid van een rechtskeuze (zie hierna onder: Recht in eigen hand). Als u geen rechtskeuze heeft gemaakt of als uw rechtskeuze ongeldig blijkt te zijn, dan bepalen de regels van het verdrag welk recht van toepassing is op uw nalatenschap. Het verdrag kent drie hoofdregels. Wanneer welke regel wordt gebruikt, wordt hierna besproken. Maar eerst nog het volgende.In de regels van het verdrag wordt de term ‘gewone verblijfplaats’ gebruikt. Uw gewone verblijfplaats is niet helemaal hetzelfde als de plaats waar u woont. De feitelijke omstandigheden bepalen waar u uw gewone verblijfplaats heeft. Een belangrijk aspect hierbij is de bedoeling van uw verblijf. Een vakantie of een verblijf voor korte duur in het buitenland, bijvoorbeeld voor werk of studie, maakt niet dat u daar uw gewone verblijfplaats heeft.Een Nederlandse man woont en werkt in Rotterdam. Hij wordt door zijn bedrijf voor 6 maanden overgeplaatst naar New York, waar zijn bedrijf k een kantoor heeft. Zijn vriendin blijft in Den Haag wonen. De man houdt zijn huis in Rotterdam aan. Hij woont in New York maar Rotterdam blijft zijn gewone verblijfplaats. Na dit half jaar wordt de man aangeboden voor onbepaalde tijd te blijven werken op het kantoor in New York. Hij accepteert dit aanbod. Zijn vriendin zegt haar baan op en vestigt zich ook in New York. Zij zeggen ieder de huur op. New York is dan de gewone verblijfplaats van de man. Ook voor de vriendin wordt New York haar gewone verblijfplaats.Bestuurdersaansprakelijkheid Bij de beoordeling van mogelijke aansprakelijkheid van bestuurders tegenover de stichting staat centraal de wettelijke regel: iedere bestuurder moet zijn bestuurstaak behoorlijk uitoefenen. Uitgangspunt van de wet is een collectieve aansprakelijkheid van het bestuur, als onbehoorlijk besturen schade voor de stichting veroorzaakt en de bestuurder daarover een ernstig verwijt kan worden gemaakt. In geval van faillissement van de stichting zal de faillissementscurator het initiatief kunnen nemen tot aansprakelijkstelling van de [ex]bestuurders. De aansprakelijkheid van stichtingsbestuurders tegenover anderen ontstaat allereerst als de stichting niet is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Overigens zal bij de oprichting van de stichting de notaris meestal zorgdragen voor inschrijving. Tevens - en dit vormt de belangrijkste grond voor bestuurdersaansprakelijkheid - kan de bestuurder tegenover anderen persoonlijk aansprakelijk zijn voor het plegen van een onrechtmatige daad, of een wanprestatie, dan wel wegens misleiding. Maar dan moet de bestuurder wel vooraf geweten hebben dat de stichting niet tot nakoming van de door hem aangegane verplichtingen in staat zal zijn. De overige bestuursleden kunnen ook worden aangesproken als gehandeld is op basis van een collectief bestuursbesluit. De (kandidaat-)notaris kan u hierover nader kunnen informeren. 1. Wanneer krijg ik te maken met de bouwregelgeving? De bouwregelgeving draait om het begrip bouwen. Wanneer u dus iets gaat bouwen of verbouwen krijgt u te maken met de bouwregelgeving. 2. Welke bouwregels zijn er? De Woningwet vormt de kern van de bouwregelgeving. En dan met name de bouwparagraaf van deze wet. Onder de Woningwet hangen drie zogenoemde Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s): • het Bouwbesluit met de bouwtechnische voorschriften waaraan bouwwerken moeten voldoen • het Besluit bouwvergunningsvrije en licht-bouwvergunningplichtige bouwwerken, waarin het bouwvergunningregime is uitgewerkt • het Besluit Indieningsvereisten aanvraag bouwvergunning, waarin staat hoe een bouwaanvraag moet worden ingediend.Verder speelt ook de gemeentelijke welstandsnota, het bestemmingsplan en de bouwverordening een rol. Kijk voor een uitgebreide uitleg in de ‘gids bouwregelgeving’ op de introductiepagina van dit dossier. 3. Wat is het doel van de bouwregelgeving? De bouwregelgeving is opgesteld om een veilige en gezonde gebouwde omgeving te waarborgen. Bouwwerken moeten immers niet alleen voldoen aan uw wensen en behoeften, maar mogen ook geen gevaar opleveren voor de veiligheid en gezondheid van anderen. De bouwregelgeving zorgt voor een minimumniveau; een hogere kwaliteit bouwen mag natuurlijk altijd. Daarnaast draagt de bouwregelgeving ook bij aan energiebesparing. 4. Wie stelt de bouwregelgeving op? De regels op het gebied van bouwen worden opgesteld door de rijksoverheid in samenwerking met vertegenwoordigers van gemeenten, ontwerpers, bouwers en gebruikers van gebouwen. 5. Welke rol heeft de gemeente in de bouwregelgeving? De gemeente zorgt er voor dat de bouwregelgeving goed wordt uitgevoerd en nageleefd. Zij zorgt voor de vergunningverlening, toetsing en handhaving van de regelgeving. Gemeenten mogen daarbij niet afwijken van de rijksregelgeving. Zij moeten wel in een bouwverordening en een welstandsnota op een aantal punten aanvullende voorschriften vastleggen. Ook moeten gemeenten in een bestemmingsplan aangeven op welke locaties wel of niet gebouwd mag worden. 6. Heeft de Europese regelgeving invloed op de Nederlandse bouwregelgeving? Ja. Om een eerste stap te zetten in de harmonisatie van de Europese bouwsector is tien jaar geleden de Europese richtlijn voor bouwproducten opgesteld. Na een harmonisatie van ca. 1500 Europese normen werden ook de procedures voor de kwaliteitsborging van bouwproducten op Europees niveau geregeld. De lidstaten moeten deze richtlijn inpassen in hun bouwregelgeving. Zie verder het dossier CE-markeringen. 7. Wanneer wijzigen de Woningwet en het Bouwbesluit? Het Bouwbesluit is onlangs gewijzigd; de laatste wijziging hebben plaatsgevonden per 1 januari 2006 (aanscherping EPC voor woningbouw van 1,0 naar 0,8) en per 1 september 2005 (o.a. brandveiligheid kinderdagverblijven). Meer informatie over de wijzigingen leest u bij ‘vraag en antwoord’ over het Bouwbesluit. Er worden op korte termijn geen ingrijpende wijzigingen van het Bouwbesluit verwacht. Het voorstel tot wijziging van de Woningwet is nog in behandeling bij de Eerste Kamer. Naar verwachting zal de wijziging per 1 januari 2007 in werking treden. 8. Wat is het Gebruiksbesluit en per wanneer treedt dat in werking? De Woningwet schrijft voor dat gemeenten voorschriften over brandveilig gebruik van bouwwerken moeten opnemen in de gemeentelijke bouwverordening. Deze voorschriften verschillen per gemeente. Het ‘Gebruiksbesluit brandveilige bouwwerken’ , kortweg het Gebruiksbesluit genoemd, trekt op landelijk niveau de voorschriften voor het brandveilig gebruik van bouwwerken gelijk (unifor mering). In het Gebruiksbesluit, worden de brandveiligheidseisen voor iedereen in elke gemeente gelijk. Meer rechtsgelijkheid dus. Daarnaast wil VROM met de unformering ook het aantal gebruiksvergunningplichtige bouwwerken fors verminderen, met 80%. Dit verlaagt ook de administratieve lastendrukl. Het Gebruiksbesluit zal naar verwachting medio 2007 in werking treden. Meer informatie is te lezen in het informatieblad ‘Brandveiligheid - landelijke uniformering voorschriften brandveilig gebruik bouwwerken, te downloaden onder publicaties.Organisatie Nederlandse Orde van Advocaten Wat doet de Orde? De Nederlandse Orde van Advocaten (de Orde), gevestigd in Den Haag, is de publiekrechtelijke beroepsorganisatie van alle (ruim 14.000) advocaten in Nederland. Iedereen die in Nederland het beroep van advocaat wil uitoefenen moet aan bepaalde voorwaarden voldoen. Deze voorwaarden staan beschreven in de Advocatenwet die dateert uit 1952. Uiteraard is een van de belangrijkste voorwaarden dat voor het uitvoeren van het beroep van advocaat de juiste opleiding en beroepsopleiding is gevolgd.Daarnaast is de advocaat verplicht zich in te schrijven in het zelfde arrondissement waarin het kantoor, waar de advocaat werkt, gevestigd is.Nederland telt negentien van dergelijke arrondissementen. Ieder arrondissement heeft een Orde van Advocaten die geleid wordt door een Raad van Toezicht met als voorzitter de (plaatselijke) Deken. Naast de negentien plaatselijke Orden bestaat er één landelijke Orde; de Nederlandse Orde van Advocaten.Een advocaat die in Nederland wordt ingeschreven, wordt automatisch lid van de Nederlandse Orde en van zijn (of haar) plaatselijke Orde. De advocaten regelen hun bevoegdheden in de Advocatenwet. De wettelijk vastgelegde kernfunctie is de zorg voor de kwaliteit van advocatendiensten. Dat omvat onder andere: • een omvangrijk opleidingsprogramma voor de advocatuur • het opstellen van verordeningen en andere bindende regels voor ad vocaten • de zorg van de tuchtrechtspraak • voorlichting en dienstverlening aan de leden • advisering aan de overheid over beleidsvoornemens en wetsontwerpen Wat doet een advocaat? Vroeg of laat kan iedereen te maken krijgen met een juridisch probleem. Een echtscheiding, ontslag of een conflict over de huur van een woning bijvoorbeeld. Eenvoudige problemen zijn vaak op te lossen met hulp van collega’s, familie of vrienden. Maar soms liggen de zaken moeilijker en is een deskundig advies nodig. Op zo’n moment kunt u het beste terecht bij een advocaat. Die kent de wet en weet wat uw rechten zijn. Met zijn kennis en ervaring helpt hij u een goede oplossing te vinden. Schakel tijdig een advocaat in Als u rondloopt met een juridische vraag of met een probleem dat te maken heeft met de weten regelgeving in ons land, kan een advocaat u daarbij helpen. Wacht niet te lang voordat u een advocaat inschakelt. Voorkomen is beter dan genezen. Soms is één brief of gesprek voor een advocaat genoeg om een vervelende situatie op te lossen. Alleen doortobben maakt de kwestie vaak ingewikkelder dan nodig. Dat kan tot nare situaties leiden. Bovendien kost het uw advocaat waarschijnlijk meer tijd om tot een oplossing te komen. Uw kosten lopen daardoor hoger op dan wanneer u tijdig aan de bel trekt.Ga dus op tijd naar een advocaat. Niet alleen als een conflict dreigt maar ook als u andere juridisch vragen heeft. Soms is een advocaat verplicht U bent wettelijk verplicht een advocaat in te schakelen als u voor een civiele procedure moet verschijnen bij de rechtbank, het Gerechtshof of de Hoge Raad. Bij de kantonrechter mag u wél verschijnen zonder advocaat. Ook in strafzaken is dat het geval, bijvoorbeeld als u een bekeuring heeft gekregen omdat u door het rode stoplicht reed. Officieel mag u ook uzelf verdedigen in strafzaken bij de rechtbank en het Gerechtshof, bijvoorbeeld als u reed onder invloed of wanneer u bent beschuldigd van mishandeling. Maar in dergelijke gevallen kan een advocaat de omstandigheden en achtergronden vaak beter aan de rechter uitleggen dan uzelf. En de consequenties van dit soort zaken (misdrijven) kunnen veel ingrijpender zijn dan bij overtredingen. Daarom is het vaak toch verstandig een advocaat in te schakelen.Voor bepaalde procedures tegen de overheid, bijvoorbeeld over een vergunning of een wijziging van een bestemmingsplan, geldt hetzelfde. U bent niet verplicht een advocaat in te schakelen, maar het is wel goed om u te realiseren dat deze zaken juridisch ingewikkeld kunnen zijn. Deskundige hulp komt dus vaak goed van pas. Voor meer informatie over de juridische stappen die u kunt nemen heeft de Orde een aantal publieksbrochures uitgebracht.Aanscherping regels voor uitzondering bedrijfstak-cao per 1 januari 2007 Vanaf volgend jaar gelden er scherpere voorwaarden waaronder bedrijven kunnen worden uitgezonderd van cao-bepalingen die bindend zijn voor de hele bedrijfstak. Na raadpleging van werkgevers en werknemers heeft minister De Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid besloten de regels in deze zin te wijzigen. Voortaan is het alleen mogelijk dat een zogeheten algemeen verbindend verklaarde cao niet geldt voor een bedrijf, als dat op essentiële punten verschilt van andere ondernemingen in de bedrijfstak en als de eigen cao is afgesloten met een onafhankelijke vakbond. Deze wijziging sluit de mogelijkheid uit dat bedrijven ontheffing gebruiken om te concurreren door inperking van arbeidsvoorwaarden. De Geus heeft de gewijzigde ontheffingsvoorwaarden naar de Stichting van de Arbeid en de Tweede Kamer gestuurd. Algemeenverbindendverklaring (avv) wil zeggen dat cao-bepalingen gaan gelden voor een hele bedrijfstak. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verklaart cao’s algemeen verbindend. Het ministerie kan bedrijven daarvan ook ontheffen. Dat gebeurde tot nu toe bijna automatisch als de aanvrager(s) een eigen rechtsgeldige cao had(den). Maar door een uitspraak van de Raad van State moesten er heldere regels komen voor aanvraag van en besluit over ontheffing. Verder is er in een aantal gevallen discussie ontstaan over de onafhankelijke positie van cao-partijen. Het gaat daarbij concreet bijvoorbeeld om zogeheten ‘gele vakbonden’ (door werkgevers opgerichte vakbonden, waarmee eigen cao’s kunnen worden afgesloten). Uitgangspunt van de wijziging van de ontheffingsvoorwaarden is dat werkgevers en werknemers uitzondering van algemeenverbindendverklaring zoveel mogelijk zelf regelen, bijvoorbeeld door ontheffingsbepalingen op te nemen in de bedrijfstak-cao. Wordt er een ontheffingsverzoek ingediend bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dan kijkt het ministerie of er zwaarwegende redenen zijn om niet onder de bedrijfstak-cao te vallen. Ook moeten de partijen die een ontheffingsverzoek indienen onafhankelijk van elkaar zijn. De Geus wil voorwaarden wijzigen voor uitzondering algemeenverbindendverklaring CAO Minister De Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil per 1 juli 2006 de voorwaarden wijzigen waaronder bedrijven ontheffing kunnen krijgen van de CAO voor hun bedrijftak. Het gaat hierbij om zogeheten algemeen verbindend verklaarde CAO’s. Met deze wijziging wil de minister ervoor zorgen dat bedrijven de ontheffingsmogelijkheid niet langer kunnen gebruiken om te concurreren door inperking van arbeidsvoorwaarden. Dit schrijft hij in een brief aan de Stichting van de Arbeid, die hij ook naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Door algemeenverbindendverklaring (AVV) gaan CAO-bepalingen gelden voor een hele bedrijfstak. Bedrijven of delen van een bedrijfstak kunnen hiervan echter worden uitgezonderd. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verklaart CAO’s algemeen verbindend en kan ook ontheffing verlenen. Die werd tot nu toe bijna automatisch verleend als de aanvrager(s) een eigen rechtsgeldige CAO had(den). Dit automatisme vervalt door een uitspraak van de Raad van State dat partijen een ontheffingsbesluit moeten kunnen aanvechten. Dit betekent dat er heldere regels moeten komen voor aanvraag van en besluit over ontheffing. Verder is er in een aantal gevallen discussie ontstaan over de onafhankelijke positie van CAO-partijen. Het gaat daarbij concreet om zogeheten ‘gele vakbonden’ (door werkgevers opgerichte vakbonden, waarmee eigen CAO’s kunnen worden afgesloten). Uitgangspunt van de wijziging is dat werkgevers en werknemers uitzondering van algemeenverbindendverklaring zoveel mogelijk zelf regelen, bijvoorbeeld door ontheffingsbepalingen op te nemen in de bedrijfstak-CAO. Wordt er een ontheffingsverzoek ingediend bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dan kijkt het ministerie of het betreffende bedrijf of de deelsector zodanig verschilt van de rest van de bedrijfstak dat eigen collectieve arbeidsvoorwaarden terecht zijn. Ook moeten de partijen die een ontheffingsverzoek indienen onafhankelijk van elkaar zijn. Minister De Geus zal eerst de reactie van de Stichting van de Arbeid afwachten en daarmee rekening houden bij de wijziging van de ontheffingsvoorwaarden. Vr alles geldt dat het recht van toepassing is dat u zelf heeft gekozen. Het verdrag geeft u de mogelijkheid van een rechtskeuze (zie hierna onder: Recht in eigen hand). Als u geen rechtskeuze heeft gemaakt of als uw rechtskeuze ongeldig blijkt te zijn, dan bepalen de regels van het verdrag welk recht van toepassing is op uw nalatenschap. Het verdrag kent drie hoofdregels. Wanneer welke regel wordt gebruikt, wordt hierna besproken. Maar eerst nog het volgende.In de regels van het verdrag wordt de term ‘gewone verblijfplaats’ gebruikt. Uw gewone verblijfplaats is niet helemaal hetzelfde als de plaats waar u woont. De feitelijke omstandigheden bepalen waar u uw gewone verblijfplaats heeft. Een belangrijk aspect hierbij is de bedoeling van uw verblijf. Een vakantie of een verblijf voor korte duur in het buitenland, bijvoorbeeld voor werk of studie, maakt niet dat u daar uw gewone verblijfplaats heeft.Een Nederlandse man woont en werkt in Rotterdam. Hij wordt door zijn bedrijf voor 6 maanden overgeplaatst naar New York, waar zijn bedrijf k een kantoor heeft. Zijn vriendin blijft in Den Haag wonen. De man houdt zijn huis in Rotterdam aan. Hij woont in New York maar Rotterdam blijft zijn gewone verblijfplaats. Na dit half jaar wordt de man aangeboden voor onbepaalde tijd te blijven werken op het kantoor in New York. Hij accepteert dit aanbod. Zijn vriendin zegt haar baan op en vestigt zich ook in New York. Zij zeggen ieder de huur op. New York is dan de gewone verblijfplaats van de man. Ook voor de vriendin wordt New York haar gewone verblijfplaats.Bestuurdersaansprakelijkheid Bij de beoordeling van mogelijke aansprakelijkheid van bestuurders tegenover de stichting staat centraal de wettelijke regel: iedere bestuurder moet zijn bestuurstaak behoorlijk uitoefenen. Uitgangspunt van de wet is een collectieve aansprakelijkheid van het bestuur, als onbehoorlijk besturen schade voor de stichting veroorzaakt en de bestuurder daarover een ernstig verwijt kan worden gemaakt. In geval van faillissement van de stichting zal de faillissementscurator het initiatief kunnen nemen tot aansprakelijkstelling van de [ex]bestuurders De aansprakelijkheid van stichtingsbestuurders tegenover anderen ontstaat allereerst als de stichting niet is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel Overigens zal bij de oprichting van de

…met het accent op betrókken!

Gotlandstraat 2 Postbus 6150 7401 HD Deventer T (0570) 61 33 27 F (0570) 61 62 36 I www.fievezadvocaten.nl

Adv_Fievez_190x128(basis).indd 1

04-10-11 17:19

mkb nieuws Onderzoek MKB-Nederland: Nog veel overbodige regels in gemeenten Gemeenten maken te weinig werk van het vereenvoudigen of afschaffen van overbodige regels voor ondernemers. Teleurstellend, concludeert MKB-Nederland na onderzoek onder 163 gemeenten. De overheid beloofde zes jaar geleden al te stoppen met overbodige regels. In plaats daarvan worden ondernemers geconfronteerd met bureaucratie en de bijbehorende kosten. Een van de grootste ergernissen van ondernemend Nederland is het grote aantal regels waar aan voldaan moet worden. Er zijn veel mogelijkheden om de regeldruk te verminderen, maar gemeenten zien hierin blijkbaar geen belang.

Top 3 vragen waar het meeste “Nee” op is geantwoord • • •

Kunnen horecabedrijven ontheffing aanvragen voor dezelfde dag? (9%) Is tenminste 25 procent van de gemeente welstandsvrij? (24%) Zijn alle ondernemersvergunningen gedigitaliseerd (27%)

Top 3 vragen waar het meeste “Ja” op is geantwoord • • •

Is de website aangesloten bij Antwoord voor Bedrijven en komen ondernemers direct bij de juiste pagina terecht? (84%) Accepteert uw gemeente e-facturen? (75%) Is de vergunning voor winkeluitstallingen geschrapt? (73%)

Een van de meest innovatieve best practices ‘Het Rotterdams verlaatje’ wordt nauwelijks overgenomen door andere gemeenten. Waarom gebeurt dit eigenlijk niet? Het verlaatje biedt horecaondernemers de mogelijkheid om een ontheffing aan te vragen voor een activiteit per sms en op dezelfde dag. Ook de vrijstelling van de horeca-exploitatievergunning wordt te weinig overgenomen en de helft van de gemeenten heeft nog een terrasvergunning. Wat dat betreft komt de detailhandel er beter van af dan de horeca. Het is een schande dat er nog steeds (maar liefst 39%) gemeenten zijn die een uittreksel van de KvK vragen. Dat is echt gemakzucht, want gemeenten kunnen zelf digitaal in het register. Verder wordt duidelijk dat er op gebied van deregulering welstand nog veel terrein te winnen is. Dit jaar mogen gemeenten de Welstandscommissie (gedeeltelijk) vervangen door ambtelijke toetsing, maar slechts een derde overweegt dit. Vertragingen als gevolg van arbitraire eisen van de Welstandscommissie zijn prijzig en impactvol. We vermoeden dat veel gemeenten niet eens weten dat ze de welstandscommissie kunnen vervangen (zeker voor niet-monumentale / beschermde delen van een gemeente). De Bibob-toets (om te checken of ondernemer (in spe) niet met zwart geld werkt) hoort pas toegepast te worden als er een vermoeden is van crimineel gedrag. Het is een belastende procedure voor zowel ondernemers als gemeenten en moet daarom doelgericht worden ingezet. Het feit nog niet de helft van de gemeenten dit doet, valt tegen.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

kleine gemeenten

Startende ondernemers Tekst Maarten Bannink

Menigeen zal beamen dat dit niet de ideale tijd is om te ondernemen, laat staan een onderneming te starten. Maar waar voor velen de malaise belemmerend werkt, pakken anderen juist in deze tijd hun kansen - ook in de Stedendriehoek. En als je je bedrijf in deze economisch moeilijke periode overeind weet te houden, dan kun je toch ook de toekomst aan?

Vrijheid en horizon verbreden, dat waren de belangrijkste beweegredenen voor Maarten Heere om een jaar geleden Thinkel bv in Epe op te richten. Zijn woonplaats werd ook zijn vestigingsplaats, een bewuste keuze. “Ik woon hier fijn en Epe ligt mooi centraal. Ik kan van hieruit een groot deel van Nederland goed bedienen”, zegt hij. Thinkel bv is een adviesbureau dat zich bezighoudt met procesverbetering, leiderschaps- en organisatieontwikkeling. Heere meldt dat Thinkel sinds kort een partnership is aangegaan met Hoek Consultants (search, coaching en outplacement). Hoewel het kantoor van Hoek Consultants in Ede staat, heeft Heere de vrijheid om ook vanuit zijn thuisbasis in Epe te werken. “Dat is zo mooi aan die vrijheid van zelfstandig ondernemen. Bovendien kunnen opdrachtgevers vanuit het hele land komen of zelfs vanuit het buitenland en maakt het

niet uit waar ik aan het werk ben.” Op de vraag op welke branche Thinkel zich richt, antwoordt Heere: “Wij richten ons niet specifiek op één branche, maar adviseren op hele diverse gebieden. Daar vallen onder andere industrie, banken en de agrarische branche onder.”

Stap voor stap Krobo bv uit Lierderholthuis, fabrikant van betonmachines en -mallen, breidde begin dit jaar uit met een onderneming in Raalte. Het ‘kleine zusje’ Krobo Machinery bv is een samenwerking tussen Krobo bv en Marsman Staal uit Raalte. “Ik had hier in Raalte al een eigen werkplaats en dan is het natuurlijk te gek om ergens anders een hal te huren”, vertelt Mathieu Marsman, eigenaar van Marsman Staal. “Daar komt bij dat ik geen zichtlocatie nodig heb, mijn klanten zitten overal ter wereld. En de aanvoer van goederen gaat hier net zo makkelijk als in Rotterdam.” Krobo Machinery houdt zich bezig met het ontwerpen en fabriceren van betonmachines. Op dit moment werkt één medewerker fulltime voor het bedrijf, maar Marsman weet te vertellen dat op drukke momenten makkelijk mensen bij kunnen springen omdat Krobo onder het dak van Marsman Staal valt. “Het zijn nu drukke dagen voor ons. Wij hebben een aantal grote orders binnengekregen. Zo ontwerpen en bouwen wij een betonmachine voor China. Ook gaan wij mallen maken voor betonnen plaatroosters voor Zuid-Duitsland.” Hoewel het niet de ideale tijd is om uit te breiden, ziet Marsman in alle nuchterheid de toekomst positief in. “Toen Krobo en Marsman Staal uit gingen breiden met Krobo Machinery, hebben we het niet heel groots aangepakt.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

We doen het stapje voor stapje. Het moet namelijk allemaal wel te behappen zijn. Het belangrijkste is dat we opdrachten binnenhalen en daarmee continuïteit creëren.”

Nieuwe diensten aanbieden Bedrijven krijgen steeds meer de behoefte aan flexibele ondersteuning. Dat was voor Jan Bredeweg reden om in april dit jaar CALO-Flex op te richten. De naam weerspiegelt de diensten van CALO-Flex: het bedrijf biedt ondersteuning op commerci

eel, administratief en logistiek gebied. “In veel organisaties is tegenwoordig behoefte om op korte termijn voor een aantal uren een helpende hand te hebben zonder dat daar lastige verplichtingen zoals termijncontracten of minimum aantal uren tegenover staan”, legt Bredeweg uit. “Het is een nieuwe manier van diensten aanbieden.” Naast ondersteuning houdt het bedrijf zich ook bezig met het onderzoeken en ontwikkelen van onder andere nieuwe markten en diensten. CALO-Flex is voornamelijk werkzaam in de regio’s Nunspeet en

in kleine gemeenten Elburg, maar werk uit andere regio’s binnen de Stedendriehoek is ook altijd welkom. Bredewegs onderneming is niet voor niets gevestigd in Nunspeet: de ondernemer woont in Nunspeet en hij heeft door de jaren heen een vrij groot netwerk weten op te bouwen in de regio. “Omdat het moeilijke tijden zijn, is het van groot belang om een stevig netwerk te hebben waardoor onze diensten makkelijker aan te bieden zijn.”

telijke Processen gewerkt en kent het reilen en zeilen van bestuurlijke processen. Ze koos er bewust voor om haar kantoor in haar woonplaats te vestigen. “Mijn werkterrein is de regio en doorgaans ben ik op

Betrokkenheid

locatie aan het werk, waardoor de vestigingsplaats er niet echt toe doet. Het voordeel van vestiging in Voorst is dat ik bekend ben met het beleid, de regels en de visies van de gemeente. Weten wat de gemeente belangrijk vindt en waar zij op stuurt, stelt me in staat sneller tot bepaalde conclusies te komen.” Daarnaast voelt De Jong een stuk betrokkenheid met de regio. “Ik zie graag dat meer ondernemers zich hier vestigen of dat panden een andere functie krijgen en dat daarmee de leegstand van panden teruggedrongen wordt.”

Vorig jaar augustus richtte Anita de Jong haar eigen adviesbureau DEJONGENZO te Voorst op. “Wij houden ons bezig met ruimtelijke vraagstukken die niet binnen het bestemmingsplan van een gemeente vallen”, vertelt De Jong. “Wij helpen initiatiefnemers om leegstaande panden een nieuwe functie te geven, onlangs nog bij het realiseren van een horecagelegenheid in een leegstaande autoshowroom.” De Jong heeft in het verleden voor diverse gemeenten onder andere als regisseur Ruim-

De Jong beaamt dat het absoluut geen gunstige tijd is om een onderneming te starten in deze economie. “Maar als je je in deze tijd staande weet te houden, dan lukt dat in de toekomst zeker.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

INSPIRATIE & ENERGIE OM TE ONDERNEMEN

Ondernemen vraagt om energie en inspiratie. Ons prachtige uitzicht over de IJssel, heeft al mening ondernemer op nieuwe ideeën gebracht. Diners en lunches, maar ook vergaderbijeenkomsten, zijn voor veel ondernemers oplaadmomenten. Tijd voor elkaar, smakelijke en verrassende gerechten en vruchtbare gesprekken: ideaal voor ondernemers!

U bent welkom!

Restaurant ’t Diekhuus Bandijk 2 7396 NB Terwolde Tel: 0571-273968 www. diekhuus.nl/contact

Restaurant ’t Diekhuus waar u zowel zakelijk als privé een welkome gast bent

Boeiend... Grote denkers voor kleine deugnieten Henk-Jan Hoekjen Serieus proza, maar dan met een kwinkslag.

11,95

Voor de kleintjes onder ons doet auteur Henk-Jan Hoekjen op vermakelijke wijze de geschiedenis van de filosofie uit de doeken. Paperback, 112 pagina’s. Verkrijgbaar bij iedere (online) boekhandel of via de webshop op www. uitgeverijgelderland.nl

Hoofdstraat 143 - 8162 AE Epe Postbus 334 - 8160 AH Epe T 0578 - 629061 info@uitgeverijgelderland.nl www.uitgeverijgelderland.nl

notarieel

Hoe flexibel is uw bv? De spelregels voor bv’s zijn veranderd. Er is nagenoeg geen startkapitaal meer nodig en de bankverklaring en accountantscontrole voor het starten van een bv zijn vervallen. Door de wijzigingen is de bv aantrekkelijker en flexibeler geworden, vandaar de term flexbv. Ook bestaande bv’s kunnen daarvan profiteren. Inmiddels is er de nodige praktijkervaring opgedaan.

Veranderingen De verandering van de spelregels heeft de bv flexibeler en eenvoudiger gemaakt. Er is een een aantal formaliteiten verdwenen en er zijn meer mogelijkheden gekomen om een bv voor een bedrijf ‘op maat’ te maken. Alle voordelen die een bv voorheen al had, zijn gebleven. Zo is de bv aansprakelijk voor de schulden die het bedrijf heeft; de ondernemer is maar beperkt aansprakelijk. Daarnaast kan het fiscaal interessant zijn om te ondernemen via een bv.

Bestaande bv’s Als u al een bv had vòòr1 oktober 2012 dan zijn de statuten gemaakt onder de toen geldende spelregels. Wilt u niet voor verrassingen komen te staan, dan is het verstandig om uw statuten door de notaris te laten controleren. Om namelijk profijt te kunnen hebben van de nieuwe mogelijkheden is het in een aantal gevallen nodig de statuten te laten wijzigen. Hiervoor is een notariële akte vereist. Veel ondernemers zijn u inmiddels voorgegaan en hebben de statuten van hun bv laten wijzigen waardoor deze nu nog beter op hun bedrijf zijn afgestemd en ze optimaal gebruik kunnen maken van de nieuwe flexibele mogelijkheden. Ook behoeven na aanpassing voortaan minder formaliteiten opgevolgd te worden.

Verdeling winst en zeggenschap Meerpersoonsbv’s kunnen met de nieuwe spelregels betere afspraken maken over de verdeling van winst en zeggenschap. Het is voor ondernemers eenvoudiger geworden om belastingvrij geld uit de bv te halen. Ondernemers die op zoek zijn naar investeerders krijgen van de notaris advies over de mogelijkheden om een nieuw soort aandelen uit te geven, bijvoorbeeld aandelen mét recht op winst maar zonder zeggenschap. Aan certificering is nog steeds veel behoefte. Ook als u al een Stichting Administratiekantoor heeft, dient u actie te ondernemen. Certificaten dienen namelijk vóór 1 oktober 2013 ingeschreven te staan in het aandeelhoudersregister.

Bas Bronkhorst van Blankhart & Bronkhorst Netwerk Notarissen in Beekbergen fotografie Móric van der Meer dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

vastgoedmarkt

Leegstandbeheer: nut en noodzaak Tekst gerrit tenkink fotografie evert van de worp

In de gemeente Deventer staat op dit moment ruim 90.000 vierkante meter commercieel vastgoed te huur, veelal bij diverse makelaars. Uiteraard vervelend voor de eigenaren van de panden, maar ook voor de stad. Immers, bij langdurige leegstand liggen verloedering en verpaupering op de loer. Goed beheer van dat leegstaand vastgoed is van belang. Niet alleen om vandalisme of illegale bewoning te voorkomen, maar ook om de marktwaarde van het pand op peil te houden. FMT vastgoedbeheer is als onderdeel van VPS Group een internationaal opererend bedrijf met onder andere een vestiging in Deventer. FMT richt zich op het beheer van leegstaand vastgoed en is onder andere actief met de invulling van het Deventer ziekenhuis. Senior projectleider Ivo Wewer is dagelijks op zoek naar oplossingen op maat. “Het beheer van leegstand varieert van kantoorgebouwen tot bedrijfshallen, van kerken tot kastelen en van woonwijken tot herontwikkelgebieden. We beheren commercieel vastgoed, maar ook gemeentelijk vastgoed en proberen altijd aanvullend te zijn op het werk van de makelaar”, zegt hij. “Bij ons gaat het altijd om tijdelijk gebruik, meestal een periode van bijvoorbeeld één jaar met een opzegtermijn van vier weken. Voor veel

startende bedrijven is het een mooie mogelijkheid om op gang te komen. Als het lukt en de starter wil vervolgens een permanent onderkomen, dan sturen we hem direct door naar de makelaar. Het gebruik van een leegstaand pand kan net dat verschil betekenen tussen een succesvolle opstart en geen opstart.” Wewer benoemt nog even de vooroordelen over leegstandbeheer. “Bureaus die zich richten op het beheer van leegstand vastgoed werden vroeger vaak vereenzelvigd met antikraak, hetgeen zorgde voor een negatief imago. Inmiddels heeft een professionaliseringsslag plaatsgevonden. FMT maakt heldere afspraken met gebruikers en gebouweigenaren over bijvoorbeeld de staat van oplevering bij het verlaten van het pand en de duur van het gebruik. Deze afspraken leggen we vast in duidelijke overeenkomsten, waar alle partijen zich aan dienen te houden. Het betreft echter meestal bruikleenovereenkomsten, geen huurovereenkomsten.”

Minder rechten De grote verscheidenheid aan projecten vergt maatwerk. “Wij bieden oplossingen voor het hele leegstandsegment en initiëren flexibele en representatieve invulling. Daarbij kijken we nadrukkelijk naar het pand en het gebied. Soms spelen maatschappelijke belangen een grote rol, soms zijn financieel-economische aspecten hoofdzaak.” Zo werd het Deventer Ziekenhuis deels aan kunstenaars in gebruik gegeven en werd de rest afgesloten. “We zijn nu nog in gesprek met de gemeente over een verdere invulling. Alles is beter dan leegstand en in overleg met onze opdrachtgever zoeken we naar een leefbaar

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

en maatschappelijk relevant alternatief.” De oplossing is overigens niet per definitie huisvesting van een ondernemer, kunstenaar of bewoner. “We kunnen het pand ook voorzien van camerabewaking of desnoods spijkeren we het dicht, ook al doen we dat liever niet omdat het de levendigheid en de leefbaarheid van de omgeving niet ten goede komt.” De gebruikers bestaan voornamelijk uit studenten en starters. Maar ook steeds meer startende bedrijven en kunstenaars kiezen voor een leegstaand pand, simpelweg omdat het goedkoper is dan ‘gewone’ huur en het vaak bijzondere locaties betreft. De gebruiker heeft wel minder rechten dan bij een reguliere huurovereenkomst: zodra er een nieuwe bestemming wordt gevonden, moet hij het pand binnen vier weken verlaten. “Daarom sluiten wij ook nooit contracten af met mensen met heel jonge kinderen. Je kunt niet van een jong gezin verwachten dat het binnen vier weken een passende oplossing heeft gevonden”, zegt Wewer, die verder aangeeft dat ingebruikname altijd in overleg met de eigenaar plaatsvindt. “Bij het intakegesprek met een nieuwe gebruiker houden wij altijd rekening met de wensen van de eigenaar. Hij houdt ook te allen tijde zeggenschap over het pand. Het pand blijft namelijk van hem. Uiteraard heeft de gebruiker recht op een deugdelijke woning met verwarming, water en licht.”

Tijdelijke bewoning Ook al gaat het om tijdelijke bewoning, het ligt voor de hand dat de gemeente niet alle soorten bewoning toestaat. Toch valt dat mee volgens Wewer. “Over het algemeen acht de gemeente het ook van maat-

schappelijk belang dat een pand in gebruik wordt genomen. Bij leegstandbeheer heb je overigens geen wijziging van het bestemmingsplan nodig. Een leeg kantoor mag dus wel bewoond worden, mits de veiligheid is gewaarborgd. Overigens houden wij ook zelf een vinger aan de pols. Als er midden in de stad een winkelpand leegstaat, kan daar niet een week later zomaar iemand in wonen. Het is niet veilig en bovendien past het niet in het straatbeeld en doet het afbreuk aan de

winkelstraat. Je hebt ook te maken met de omgeving.” Na een aantal jaren van laagconjunctuur zou je verwachten dat het goed gaat met bureaus in leegstandbeheer. Toch is het ook daar een moeilijke tijd. “Bij hoogconjunctuur zijn er meer kantoren beschikbaar omdat veel bedrijven verhuizen naar nieuwbouw. Dat geldt ook voor de woningbouw. Oude woningen van woningcorporaties komen leeg te staan, omdat er gesloopt of gerenoveerd gaat worden.

Voorafgaand aan de sloop of renovatie van een wijk wonen hier dan vaak studenten, zoals in de Rivierenwijk hier in Deventer. Maar nu zien we ook minder vaak dit soort projecten. Daarnaast is het bij laagconjunctuur moeilijker om startende ondernemers te vinden. Aan de andere kant mogen we niet klagen. Hoog- of laagconjunctuur, er zijn altijd lege panden en er zijn altijd partijen die onderdak zoeken.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Ontboezemingen aan de ontbijttafel…

…Over honderd dagen om ergens de schouders onder te zetten & de ultieme masterclass Tekst Toon van der Stappen fotografie evert van de worp

De drijfveren, voorkeuren en achtergronden van de ondernemer zijn onlosmakelijk verbonden met het zakelijk functioneren. Die gedachte is voor Driesteden Business aanleiding om elke twee maanden een aantal ondernemers bij het krieken van de dag te trakteren op een ontbijt in restaurant ’t Diekhuus in Terwolde. Als de ochtend ontluikt en de dagelijkse beslommeringen zich nog schuilhouden achter de horizon, is de ontbijttafel de behaaglijke plek om ontspannen over jezelf te keuvelen. Als Ed Linnemann honderd dagen de tijd zou krijgen om – buiten zijn werk om - ergens zijn schouders onder te zetten, dan wist hij het wel. “Ik ben ambassadeur van Energy4all, een organisatie die geld inzamelt voor de bestrijding van energiestofwisselingsziekten. Na de geboorte van ons eerste kind, kregen vrienden van ons een kind met zo’n ziekte. Dat was de aanleiding om mij in te spannen voor dat doel. Al mijn spaarzame vrije tijd gaat daar inzitten. Honderd extra dagen zouden dus zeer welkom zijn. Zeker omdat ik nu bezig ben met de organisatie van het benefietevenement ‘Geef voor Energy4All’ dat op 25 november plaatsvindt in de Deventer Schouwburg. Het doel is om vijf ton binnen te halen voor verdere ontwikkeling van medicijnen. Dat zou

een doorbraak kunnen betekenen in de bestrijding van de nu nog dodelijke ziekte.”

Care4Tina en Alpe D’Huzes “Ik zou die honderd dagen allemaal willen besteden aan Care4Tina,” zegt Elise Niels. “Naast de operaties die we nu verrichten, zouden we heel graag een informatiecentrum ontwikkelen. Bijvoorbeeld om Chinese ouders voor te lichten over het gebruik van vitamines tijdens de zwangerschap, om de kans op het krijgen van een kind met een hazenlip te verkleinen. Ook willen we de ouders wijzen op organisaties die hen kunnen helpen. Dat zou er aan bij kunnen dragen dat er minder kinderen ter vondeling worden gelegd.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

“Ik zag op de televisie een reportage over Alpe D’Huzes,” vertelt Sander Hakkennes. “De beelden grepen me enorm aan. Ik zag mensen die zich met volledige overgave inspanden voor een goed doel. Ik heb me voorgenomen om een van de volgende keren met een team in een bus naar Frankrijk te reizen om ook mee te doen. Als ik honderd dagen de tijd zou hebben, ga ik zonder enige twijfel vrijwilligerswerk doen. Het liefst zou ik dan zelf een initiatief willen ontwikkelen, waarmee ik voor een goed doel heel direct een tastbaar resultaat zou kunnen boeken.”

Ed Linnemann (47) Eigenaar hoveniersbedrijf A.A. Living Garden Design, Deventer. (Hoveniersbedrijf gespecialiseerd in het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van kleine en grote exclusieve tuinen. Met klanten in Nederland, België en Frankrijk. Daarnaast leverancier van onder meer materialen voor de paardensport.) Grootste hobby: Muziek maken. “Ik heb er helaas niet veel tijd meer voor, maar van de vier basgitaren die ik had, bewaar ik er nog steeds twee zorgvuldig. Ik speelde bij de Nederlandstalige band ‘Hollands Diep’. We hadden een platencontract en werden gedraaid op Radio2. Ik heb nog geprobeerd om professioneel muzikant te worden, dat is niet gelukt.” Boek: ‘Zelfs de Goden’ van Isaac Asimov. Muziek: Thin Lizzy (“Mijn eerste aanraking met rockmuziek”) en Crowded House. Meest gebruikte app: Geen. “Ik heb nog een mobiel uit het stenen tijdperk.” Laatste privéaankoop: “Een aantal boeken van Kees van Kooten.” Boeiendste reisbestemming: Madagascar. Lievelingseten: Octopus met paprika.

Elise Niels (53)

Directeur Stichting Afrika, Lochem (Bemiddeling van adoptie vanuit Ethiopië en Kenia. “Wij zoeken ouders voor een kind en geen kind voor ouders. Dat is ons standpunt.” Stichting Afrika is een van de zes organisaties in Nederland met een vergunning voor interlandelijke adoptie van het ministerie van Veiligheid en Justitie) Grootste hobby: “Care4Tina, een stichting die ik in 2009 heb opgericht, samen met Tineke Mast. We reizen elk jaar een keer naar China, met een medisch team van ziekenhuis Rijnstate in Arnhem. De artsen opereren belangeloos kinderen met een hazenlip. Het idee voor dit initiatief ontstond toen ik in China vrijwilligerswerk deed in een kindertehuis.” Boek: ‘Bericht van een Chinese moeder’ van Xue Xinran. Muziek: Vonder & Bloom. Meest gebruikte app: “Weerbericht en nieuws.” Laatste privéaankoop: Een buitenkeuken. Boeiendste reisbestemming: China, Kenia, Ethiopië. Lievelingseten: “Salades en alle soorten taartjes.”

Sander Hakkennes (43) Eigenaar Dock84, Deventer (Kantoor- en projectinrichter. “Wij realiseren inspirerende en duurzame werkomgevingen voor het midden – en kleinbedrijf.”) Grootste hobby: Zeilen. “Tijdens de vakanties huren we bijna altijd een boot. Als ik uitkijk over het water, krijg ik een glimlach van oor tot oor. Zeilen geeft me alles wat ik wil voelen. Het is het avontuur dat ik met de elementen aanga. De uitdaging is nu om meer ervaring op te doen met zeezeilen. Dan kunnen we onze droom waarmaken om zelf naar Engeland of Noorwegen te varen.” Boek: ‘Over the Edge’ van Joe Simpson Muziek: Jazz en Sting. Meest gebruikte app: ‘Park-Line’ (“De ideale parkeerhulp”) Laatste privéaankoop: “Een triatlonhelmpje.” Boeiendste reisbestemming: “Steeds een nieuwe omgeving.” Lievelingseten: Tagliatelle met zalm.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Antoin Bakelaar (31) Eigenaar ABC Group, Deventer (Uitzending, detachering, payrolling, werving en selectie. Met naast het hoofdkantoor in Deventer, vestigingen in Nunspeet, Apeldoorn en Enschede. “Wij werken voornamelijk online.”) Grootste hobby: Golfen. “Je moet mij eigenlijk niet aan spelletjes mee laten doen. Na vijf minuten probeer ik al trucs te bedenken om te winnen. Met golfen heb ik dat niet, daarbij heb ik louter mezelf als tegenstander. Met golfen hoef ik dus niet te winnen; ik ben puur bezig om mijn eigen techniek te ontwikkelen. Als het even kan, boek ik tijdens de vakanties een huisje naast een golfbaan.” Boek: ‘The Present’ van Spencer Johnson. Muziek: Paolo Conte. Meest gebruikte app: WhatsApp. Laatste privéaankoop: “Een driver, oftewel een golfclub voor de grote klappen.” Boeiendste reisbestemming: New York. Lievelingseten: Coquilles.

Assistent van Jet Antoin Bakelaar: “Ik zou Jet Bussemaker en Sander Dekker gaan helpen. Ik heb nu eenmaal een passie voor het onderwijs. Als je me vroeger vroeg wat ik wilde worden, antwoordde ik: ‘Brandweerman, cameraman of minister van Onderwijs.’ Ik wil de bewindslieden tijdens die honderd dagen helpen om het mbo en het bedrijfsleven dichter bij elkaar te brengen. Onder meer door de praktijkvorming helemaal in het onderwijs te integreren. Welke opleiding een student ook volgt, hij of zij moet zoveel en zo intensief mogelijk stage lopen. Studenten moeten met hun toekomstige vak bezig zijn, ook tijdens vakanties en in de weekenden. Wie bijvoorbeeld in de horeca geïnteresseerd is, moet vooral ook in de zomer ervaring opdoen. Wie de beveiliging in wil, moet ‘s nachts de praktijk van het vak leren. Dat gebeurt nu nauwelijks.”

Dalai Lama en Eva Jinek De ultieme masterclass voor Ed Linnemann zou aan hem gegeven worden door Tenzin Gyatso, de huidige dalai lama. “Van de spiritueel leider van het Tibetaans boeddhisme wil ik vooral leren hoe met tegenslagen om

te gaan. En ik wil van hem leren hoe ik beter de hoofdzaken van de bijzaken kan scheiden. Daarnaast hoop ik dan dat hij mij kan helpen om mijn vermogen verder te ontwikkelen om mensen onbevooroordeeld en onbevangen tegemoet te treden.” “Ik vind Eva Jinek een inspirerende vrouw,” vertelt Elise Niels. “Van haar wil ik wel een masterclass krijgen. Haar stijl van communiceren bewonder ik. Ze is direct, ze laat de ander altijd uitspreken, ze is belangstellend en ze verdiept zich enorm in de achtergrond van haar gesprekspartners. Hoe zij die stijl heeft ontwikkeld, daar zou ik graag iets meer over willen weten. Dat kan me van pas komen als ik lezingen of presentaties geef voor grote groepen.”

Natuurlijk leiderschap en Frits Goldschmeding “Ik zou meer over natuurlijk leiderschap willen leren,” zegt Sander Hakkennes. “Steve Jobs was een voorbeeld voor mij. Zijn handelen was helemaal door passie gedreven. Ik vind het ook altijd fantastisch als ik iemand heb ontmoet die met pure overgave zijn of haar verhaal heeft gedaan.

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Voor mij geldt dat ik altijd boordevol ideeën zit. Ik heb er meestal ook het volste vertrouwen in dat ik daarmee op het juiste spoor zit. Wat ik wil aanscherpen is mijn capaciteit om anderen niet alleen deelgenoot te maken van mijn ideeën, maar hen ook te inspireren om gezamenlijk die ideeën tot een succes te maken.” Antoin Bakelaar zou wel een masterclass willen krijgen van Frits Goldschmeding, de topondernemer die vooral bekend is als oprichter van Randstad Uitzendbureau. “Hij heeft aan de wieg van het flexwerken gestaan. Daarmee heeft hij een totaal nieuwe markt gecreëerd. Ik zou ten eerste van hem willen weten hoe hij zijn onderneming destijds heeft opgezet en uit heeft laten groeien tot een waar imperium. Vervolgens zou ik van hem willen weten hoe hij naar de flexmarkt anno nu kijkt. Dat zou mij handvatten kunnen bieden voor de toekomst van mijn bedrijf.” �

boekbespreking Progressie door zelfcoaching Stel dat je al een tijdje slecht slaapt, geïrriteerd reageert en met tegenzin naar je werk gaat … Heb je dan een beginnende burn-out? Of ga je door een lastige periode heen? De kans dat je in dit soort situaties de diagnose krijgt dat je aan een geestelijke ziekte lijdt, is vele malen groter dan dertig jaar geleden. Dat maakt een wezenlijk verschil. Het verschil tussen ziek en gezond. Progressie door zelfcoaching is een praktisch pleidooi voor zelfredzaamheid. Het zet zelfcoaching neer als een goed alternatief voor professionele hulpverlening. Een veelbelovende aanpak, omdat mensen veerkrachtig zijn en kunnen veranderen. Dit boek reikt veertien eenvoudige zelfcoachingsexperimenten aan. Experimenten waarvan bewezen is dat ze werken en waar je direct mee aan de slag kunt. Voor individuen en teams die zelfstandig progressie willen boeken! Auteur Gwenda Schlundt Bodien Prijs 1 24,95 ISBN 978-90-8965-192-1

Lichaamstaal maakt 60 tot zelfs 80% van onze communicatie uit. Mensen zeggen veel, ook al spreken ze geen woord. In zakelijke onderhandelingen, professionele gesprekken, maar ook in dagelijkse situaties is degene met kennis van lichaamstaal in het voordeel. Kennis van non-verbale communicatie helpt je immers om de ware intenties van je gesprekspartner te achterhalen. Via bewegingen op het gezicht leer je de echte emoties benoemen en kan je het verloop van een gesprek beter inschatten. Lichaamstaal is het meest complete Nederlandstalige handboek op de markt en biedt concrete tools om authentieker en efficiënter te communiceren en zo onze dagelijkse communicatie te verbeteren.

Waarom doen we dit eigenlijk? Een goede businesscase is niet alleen de verantwoording van een project als basis voor besluitvorming, maar ook een krachtig hulpmiddel om leiderschap te versterken en de besturing te verbeteren. De kern van een sterke businesscase is een oneliner: een helder antwoord op de vraag waarom een project nodig is. Waarom doen we dit eigenlijk? vertelt hoe u een businesscase maakt en laat met aansprekende praktijkvoorbeelden zien hoe u een businesscase gebruikt. Michiel van der Molen adviseert organisaties over de besturing van veranderinitiatieven. Hij is gespecialiseerd in opdrachtgeverschap, businesscasemanagement en batenmanagement.

Auteur Omvang Prijs ISBN

Lichaamstaal

Michiel van der Molen 144 blz. 1 24,95 978 90 8965 157 0

Auteur Omvang Prijs ISBN

Patryk Wezowski 160 blz. 1 24,99 978 90 8151 639 6

Branchegenoten

“Vertrouwen is de van bankieren” Tekst toon van der stappen fotografie evert van de worp

“De visie op bankieren is in mijn ogen niet veranderd,” zegt Eddy Klein Velthuis. Hij is directeur bedrijven bij ABN AMRO voor de regio Apeldoorn en omgeving. “De wereld om ons heen is wel anders geworden. De essentie van bankieren is nog steeds dat wij goed zorgen voor de spaarcenten die ons toevertrouwd worden. En dat we ondernemers die willen investeren faciliteren met financieringen. Omdat de wereld om ons heen enorm is veranderd, kijken we wel op een andere manier naar bijvoorbeeld kredietverlening. Het is een ander spel geworden. Vroeger hielden we de risico’s weliswaar ook scherp in de gaten, maar die waren toen minder groot dan vandaag de dag.”

Eddy Klein Velthuis

Ook wat Gerard Bernhards (regiodirecteur Deutsche Bank, Zwolle) betreft is het wezen van bankieren niet anders geworden. “Wel kun je stellen dat het bankenlandschap door alle gewijzigde regelgeving een ander aanzien heeft gekregen. We zijn kritischer geworden. Vroeger gingen we gemakkelijker met zekerheden en prognoses om. Toen namen we ook eerder genoegen met een dekkingstekort. Nog steeds is het ons belang dat het de ondernemer goed gaat. We brengen de risico’s

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

goed in beeld, maar evengoed de kansen waar hij zijn voordeel mee kan doen.” “De crisis heeft ervoor gezorgd dat wij vaker met onze klanten aan tafel willen zitten,” zegt Robin Boerhof. Bij ING is hij verantwoordelijk voor de zakelijke klanten in het midden- en kleinbedrijf in de regio Apeldoorn. “We willen sneller weten wat er speelt. Als ING hebben we vorig jaar dan ook besloten om te investeren in de buitendienst, waardoor we meer ondernemers een persoonlijk aanspreekpunt hebben kunnen geven.” “Mijn visie op de pure functie van bankieren is zeker niet gewijzigd,” stelt Ronald van Wetering. Bij de Rabobank is hij directeur bedrijven voor de regio Apeldoorn en omgeving. “Het klantbelang heeft bij ons altijd centraal gestaan en daar verandert niets aan. We zijn wel in een nieuwe werkelijkheid terechtgekomen. We komen uit een tijd dat alles alleen maar beter ging. Het perspectief dat alles wat waarde heeft automatisch groeit, is verdwenen en komt ook niet meer terug. Veel bedrijven kijken al veel meer naar continuïteit en kwaliteit, in plaats van naar groei. Dat is toch een andere manier van benaderen.”|

basis Gerard Bernhards

Over vertrouwen… Jan Vink is verantwoordelijk voor de kantoren Apeldoorn en Zwolle van Van Lanschot Bankiers. Hij zegt: “Waar wij ons bestaansrecht aan ontlenen, dat is onveranderd. Maar de wijze waarop klanten tegen banken aankijken is gewijzigd. Vertrouwen is de basis van bankieren en we moeten beseffen dat dat vertrouwen echt een deuk heeft opgelopen. We moeten er als sector alles aan doen om dat vertrouwen weer terug te winnen. Daarvoor zullen we terug moeten naar de basis. Dat betekent dat onze dienstverlening veel eenvoudiger moet worden en weer begrijpelijk voor iedereen. Vanuit het principe van transparantie, zodat de klant precies weet waar hij de bank voor betaalt.” Ronald van Wetering: “Het vertrouwen van het publiek in de banken – in alle banken – loopt terug. Uit allerlei metingen blijkt dat dit al een tijd gaande is. Ik denk dat het essentieel is om veelvuldig de tevredenheid van klanten te onderzoeken en op basis van de uitkomsten te acteren. En we zullen als sector veel beter moeten gaan communiceren. Daar zijn we niet sterk in en zeker niet in het overbrengen van minder goede berichten. Communicatie wordt echt het kernbegrip. Ook in het directe contact met onze klanten. Daarbij gaat het ook puur om aandacht geven. Dat moeten we slimmer aanpakken, via internet, via de sociale media, per telefoon, zodat de contactmomenten frequenter worden.” dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Groen drukken High-Tech Offset

met 5 kleuren

Een super kwaliteit

Veldhuis Media niet zomaar een drukker! Met 45 medewerkers verzorgen we dagelijks de productie van vele brochures, magazines, kalenders en boeken. Met onze DTP-studio en moderne prepress verwerken we de orders via internet en ftp applicaties. Onze drukkerij beschikt over drie 5-kleuren persen op het formaat 72 x 102 (16 pag. A4 per drukvel). In onze binderij verzorgen we het vouwen, hechten en de postale verwerking van periodieken en brochures. Bovendien beschikken we over apparatuur om Wire-O kalenders te maken. Veldhuis Media is FSC- en ISO 12647 gecertificeerd. Daarnaast zijn we een erkend BPV-bedrijf. Dit betekent voor U: • Prettige samenwerking op menselijke maat. volgens • Een leverancier die metHigh-Tech u mee denkt,Off óókset op het gebied van MVO. • Al uw grafische wensenVeldhuis worden door één bedrijf uitgevoerd. Media • Door vergaande automatisering en onderlinge afstemming een Veldhuis Media heeft het drukvoorspelbaar drukresultaat. Kortom: Uw drukwerk top proces verzorgd, is voorgeïntegreerd, u een zorg minder. volledig geautomatiseerd en gedigitaliseerd. Meer informatie? en slimme concept Neem contact op met éénDit vansupersnelle onze account managers. noemen we High-Tech Offset.

Volg ons ook op Twitter: @veldhuismedia Door uw en ons drukwerkproces volledig en naadloos op elkaar aan

Veldhuis Media daar krijg je een kleur van!

te sluiten, krijgt u uw kwaliteitsdrukwerk een stuk sneller, efficiënter en toch voordelig. Een super kwaliteit voor een nog

8102 HL Raalte

F 0572 - 34 97 99

F I ME

T. 0572 - 34 97 00 F. 0572 - 34 97 99 info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

T I FI C EE

SCGM ISO 12647 G

Veldhuis Media b.v. Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte Postbus 2 8100OZAA Kanaaldijk 3 Raalte T 0572 - 34 97 00

betere prijs.

Jan Vink: “Ik ben het met je eens dat we als banken heel slecht communiceren. We zijn er huiverig voor om onze relaties te betrekken in onze zorgen en dilemma’s. Terwijl je gezamenlijk aan oplossingen kunt werken als je hen daar deelgenoot van maakt.”

Robin Boerhof

“Laten we wel wezen, de klant is onze boterham,” reageert Robin Boerhof. “Daarom moeten we goed luisteren naar de mening van klanten over bankprocessen die volgens hen veel eenvoudiger kunnen verlopen. Die processen – en daar hebben we er honderden van – moeten voor de klant overzichtelijk zijn. In feite moet hij met een enkele druk op de knop iets kunnen regelen en dat moet dan ook meteen goed gaan.” “Het vertrouwen dat een individuele klant in zijn bank heeft, is in het algemeen opgebouwd door de relatie tussen hem en zijn accountmanager,” meent Gerard Bernhards. “De accountmanager is de betrouwbare partner die een deskundig advies geeft, duidelijk is en goed communiceert over wat wel en niet kan. Die relaties vormen het vertrekpunt om het vertrouwen in bredere zin weer terug te winnen.” “Het terugverdienen van het vertrouwen lukt in ieder geval niet door te beweren dat we het morgen allemaal anders gaan doen,” vindt Eddy Klein Velthuis. “Uiteindelijk gaat het erom dat de klanten elkaar vertellen hoe tevreden ze zijn. Dat kunnen we alleen maar bereiken door de zaken die wij beloven netjes na te komen. En dan nog zal het lang duren voordat het vertrouwen van het grotere publiek weer terug is.”

Over staatssteun en verbinden… Eddy Klein Velthuis: “De steun van de overheid aan een aantal banken was een noodzakelijk kwaad. Niemand was daar echt gelukkig mee, maar uiteindelijk heeft het de economie wel geholpen. De gevolgen waren niet te overzien geweest als de overheid de steun niet had verleend. Toch moet dit in de toekomst niet nog eens gebeuren. Daarom zijn we bezig om het

bankenlandschap enigszins anders in te richten en ik denk dat dat terecht is.” Jan Vink: “Het is inderdaad goed dat het is gebeurd; de prijs is echter heel hoog. De deuk in het vertrouwen in banken is daarmee veroorzaakt. Wij hebben als bankensector een maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar we zijn niet de motor van de economie. Dat zijn de ondernemers. Wij mogen hooguit de benzine of diesel leveren en als we het goed doen, fungeren we als katalysator. Als we ons beter van die rol bewust zijn, kunnen

we het meeste bereiken voor de ondernemers. Wij beschikken als banken over een enorm netwerk van klanten, die ook veel meer voor elkaar kunnen betekenen. Als we in staat zijn om die met elkaar te verbinden, dan zijn we goed bezig.” Ronald van Wetering: “Ik ervaar dat klanten het heel plezierig vinden als wij hen met elkaar verbinden. Daar is ook veel vraag naar. Wij willen ondernemers helpen om zich te ontwikkelen en verbindingen te maken met andere ondernemers. Dat zijn voor ons belangrijke thema’s.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

advertentie 190 x 130mm:Opmaak 1

28-01-2011

09:30

Pagina 1

beurs? evenement? presentatie?

beursstands, beurswanden en beursmateriaal Apeldoorn Jean Monnetpark 31 7336 BA Apeldoorn Tel. : 055 323 8555 Fax : 055 323 1999 E-mail : info@expodisplayservice.nl

Schiphol-Rijk Tupolevlaan 103 1119 PA Schiphol-Rijk Tel. : 020 653 0018 Fax : 020 653 2206 E-mail : info@expodisplayservice.nl

Antwerpen (BE) Ternesselei 330 2160 Wommelgem Tel. : 0032 (0)3 385 21 96 Fax : 0032 (0)3 385 21 97 E-mail : info@expodisplayservice.be

www.expodisplayservice.nl

Good-Clean

Meer dan 37 jaar ervaring met textiel- en kledingreiniging. Good-Clean heeft

Textiel- en kledingreiniging voor bedrijven en particulieren Zes dagen per week in de regio Arnhem, Duiven, Deventer, Doesburg, Doetinchem, Apeldoorn, Groenlo, Zutphen en Lochem.

st in Speciali van en ig in re het extiel, bedrijfst nnen dli e b l/ fe ta en....!

een unieke 1-dagservice, eigen kledingreparatie-afdeling, is gecertificeerd bij NETEX en werkt milieubewust. De perfecte partner voor bijvoorbeeld de zorg, horeca, productiebedrijven en kantoren. Zorgvuldig, snel en voordelig bedrijfstextiel, tafellinnen, gordijnen en overig textiel laten reinigen? Bel dan (0573) 252 610, mail lochem@goodclean.nl of kijk op www.goodclean.nl n 70 Servicepunten in Salland, Achterhoek, Twente en Liemers. n Zes dagen per week halen en brengen in gehele regio. n Concurrerende tarieven!

Lochem - Tel. (0573) 252 610 - www.goodclean.nl

Robin Boerhof: “Voor ons eveneens. Wij organiseren ondernemerscongressen en financiële informatieavonden. Enorm veel ondernemers hebben zich aangemeld bij het ING-platform op LinkedIn. Zij stellen vragen aan elkaar en wisselen ervaringen uit. Dat is ook de nieuwe werkelijkheid.”

Over financierings- mogelijkheden voor ondernemers… “Ondernemers beweren wel eens dat de banken de geldkraan hebben dichtgedraaid,” weet Robin Boerhof. “Maar dat is onjuist. Er is gewoon veel minder vraag in de markt. Daarnaast is van de vraag die wel bestaat de situatie veranderd. Het klopt dat er per saldo minder uitgegeven wordt aan financieringen, maar er is nog ruimte voldoende om kredieten te verstrekken.” “Er is minder vraag omdat er minder omzetgroei is,” beaamt Ronald van Wetering. “Minder omzetgroei betekent minder werkkapitaal en minder investeringen. De vraag die er is, is gedeeltelijk van ondernemers die minder liquide zijn. Dat is dus vraag naar verliesfinanciering. In die gevallen verkopen we regelmatig nee en dat zingt zich rond. Maar let wel: de cijfers wijzen uit dat er tot en met het vierde kwartaal 2012 nog sprake was van groei in de kredietverlening. Al neemt de grootte van de groei wel af. Pas in het eerste kwartaal van 2013 is er een kleine dip ontstaan.” Gerard Bernhards: “De periode dat de bomen tot de hemel reikten is voorbij. Toen bestonden er uiteraard ook risico’s, maar die werden niet als reëel ervaren. De veranderingen als gevolg van de economische crisis zijn in stroomversnelling over de bedrijven heen gekomen. Daardoor zijn er momenteel weinig kredietaanvragen. Je hebt inderdaad de vraag van bedrijven waarmee het minder gaat, maar dan gaat het om liquiditeitsaanvragen. De ondernemingen die het nog redelijk doen, stellen hun financieringsvragen uit. Die hebben beredeneerd dat als ze hun schulden niet af kunnen betalen het alsnog mis kan gaan. De hele markt is afwachtend en voorzichtig. Tegelijkertijd kun je constate-

ren dat alternatieve financieringsvormen aan populariteit winnen. Crowdfunding is daar een voorbeeld van. Banken spelen daar overigens meestal geen rol in.” Jan Vink: “Om bij de beeldspraak van de kraan te blijven: een aantal jaren geleden stond de kraan wijd open. De kraan staat nog steeds open, maar we zijn wel selectiever geworden. In sommige sectoren druppelt de kraan nog slechts. We weten bijvoorbeeld allemaal dat het met het vastgoed niet goed gaat. Daarom liggen vastgoedfinancieringen momenteel veel complexer dan voorheen. In de tijd dat huurders gemakkelijk te vinden waren en de prijzen alsmaar stegen, was er van alles mogelijk. Dat is nu anders en dan is het niet gek dat we daar – ook in het belang van de klant – aanmerkelijk kritischer naar kijken.” Ronald van Wetering: “Hoorde ik je nou ‘selectiever’ zeggen?” Jan Vink: “Ja, want we zijn inderdaad selectiever geworden. De tijd is voorbij dat wij aan een klant louter een financiering verstrekten. Wij willen langdurige klantenrelaties aangaan. Dat betekent dat de klant bereid moet zijn om ook zijn andere zaken bij ons onder te brengen.”

Ronald van Wetering

Jan Vink

Ronald van Wetering: “Ik ben het met je eens dat commercieel vastgoed uitzonderlijk is, maar ik ben er een tegenstander van als banken een selectief beleid zouden voeren ten opzichte van sectoren. Wij doen dat niet omdat iedere sector goede en slechte bedrijven kent. We financieren ook nog steeds overnames en management buy-outs. Dat zijn altijd risicovolle financieringen geweest. Als er een goed verhaal achter zit, geven we een akkoord.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Erik Oldenhave

Bert Schotman

Traditioneel vakmanschap in moderne tijden

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Dubbelinterview

Bert Schotman is eigenaar van Schotman Restauraties. Een jonge onderneming in Vorden die bouwkundige restauraties verricht aan monumentale panden, zoals kerken, boerderijen en kastelen. Erik Oldenhave is mede-eigenaar van het familiebedrijf Smederij Oldenhave in hetzelfde dorp. De ambachtelijke smederij – een van de weinige nog actieve smederijen in het land – is springlevend met negen medewerkers op de werkvloer. Samen praten zij over de passie voor hun vak en over de toekomst van het behoud van het verleden.

tekst toon van der stappen fotografie evert van de worp

Hoe zijn jullie in het vak terechtgekomen? Erik Oldenhave: “Mijn opa begon in 1955 een smederij. Mijn vader nam het bedrijf in 1975 van hem over. Als jongetje ging ik op een kratje bier staan om bij het aambeeld te kunnen. Mijn eerste fascinatie was natuurlijk het vuur. Als ik van school thuiskwam, ging ik meteen voor mezelf smeden. Het werd mijn grote hobby. Waar je goed in bent, wordt steeds leuker. Zo is het gegroeid.” Bert Schotman: “Op mijn zestiende ging ik bij een plaatselijke aannemer werken. Hij pleegde veel onderhoud aan boerderijtjes. Ik vond dat ontzettend leuk werk, zeker ook omdat ik onder de indruk was van het feit dat je met arbeid heel snel verbeteringen aan kunt brengen. Later kwam ik in de nieuwbouw terecht, een korte periode, maar dat vond ik helemaal niks. Vervolgens ging ik vanuit de MTS bij een restauratiebedrijf stage lopen. Daar is mijn fascinatie voor het vak verder ontwikkeld.”

Hoe uniek zijn jullie bedrijven? Erik Oldenhave: “Tegenwoordig wordt een smid beschouwd als een beoefenaar van een uitstervend beroep. Vroeger had ieder dorp met meer dan duizend inwoners wel twee of drie smederijen. Voor gebruiksartikelen moest je toen bij de smid zijn. Nu liggen gebruiksartikelen in grote series bij de Blokker en de bouw-

markt. In het hele land zijn er nog zo ongeveer veertig á vijftig smederijen. Daarvan zijn er slechts vier of vijf die grotere projecten aankunnen. Daar zijn wij er één van. We hebben negen man op de werkvloer. Alles wat je niet als standaardproduct in de bouwmarkt kunt vinden, daarvoor moet je in de smederij terecht, zeg ik altijd. Gelukkig zijn er nog geen machines voor uitgevonden om een uniek metalen attribuut na te maken of te herstellen. Daar zijn nog smederijen voor nodig. We hebben ons gespecialiseerd in restauraties, meer specifiek in het herstellen of bijmaken van unieke voorwerpen. Daarnaast maken we schoorsteenkappen, kandelaars, lampen, hekwerk enzovoorts. De tijden zijn weliswaar veranderd, maar wij kunnen goed verder.” Bert Schotman: “In de Stedendriehoek zijn er vier bedrijven die net als wij puur gespecialiseerd zijn in restauratiewerk. We zijn een klein bedrijf, waardoor we heel flexibel zijn. Dat is noodzakelijk, want restaureren is een dynamisch vak. Het plan van vandaag kan morgen weer anders zijn dan gedacht. Je moet snel kunnen switchen en snel overleg kunnen plegen. Wij zijn in staat om heel direct te reageren. Ik heb drie medewerkers in dienst en waar nodig huur ik specialisten en assistenten in. Het mooie van het vak is dat je materialen die al jaren hun dienst hebben bewezen met aanpassingen een volgend leven kunt geven.”

Jullie zijn vaak bezig met cultureel erfgoed. Hoe zwaar voelen jullie die verantwoordelijkheid? Bert Schotman: “Wij zijn ons bij elk project bewust van die verantwoordelijkheid. Ons vak is een combinatie van feeling, deskundigheid en het opbouwen van ervaring. Ik heb cursussen gevolgd om bouwstijlen te herkennen, cursussen over de eigenschappen van gebruikte bouwmaterialen en cursussen over het herkennen van bouwsporen van eerdere restauraties. Een restauratie voer je overigens nooit alleen uit. In principe doet een architectenbureau het voorwerk. Maar dan nog blijft de inbreng van onze deskundigheid wel degelijk van belang.” Erik Oldenhave: “Vroeger maakten ze veel mooie dingen, maar ook toen ging er nog wel eens wat mis. Als je de opdracht krijgt om zomaar alles terug te brengen in de oorspronkelijke staat, loop je het risico dat je eenzelfde fout gaat maken. Je moet dus altijd alert zijn en je vakkennis in durven te zetten. Voor ons is het vooral van belang om wat voor soort materialen het gaat en tussen welke materialen er contacten gemaakt moeten worden. Je kunt namelijk niet allerlei soorten metalen aan elkaar koppelen. Van ons wordt die deskundigheid ook verwacht, want als uitvoerende partij zijn wij verantwoordelijk voor de kwaliteit van het eindresultaat. Als bijvoorbeeld een architect met een slecht plan zou komen en wij voeren

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Zakelijk trefpunt in de Achterhoek!

Topnotaris Dagelijks in topvorm met geactualiseerde dienstverlening.

Het hotel beschikt over:  46 comfortabele kamers  Geluiddichte zalen met klimaatbeheersing en veel daglicht  Gratis draadloos internet  Gerenommeerd à la carte restaurant  Comfortabele ruime lounge  Gezellige hotelbar met biljart  Groot terras  Verwarmd binnenzwembad

www.blankhartbronkhorst.nl

•Schoonmaakonderhoud •Tapijtreiniging •Glasbewassing

(Ook telescoop ramen wassen tot 15 meter hoogte)

•Gevelreiniging •Vloeronderhoud

Hampshire Hotel - ‘t Hof van Gelre Nieuweweg 38  7241 EW  Lochem  T 0573 - 25 33 51 www.hofvangelre.nl  info@hofvangelre.nl

Postbus 28, 8160 AA Epe Telefoon: 0578-615850 E-mail: info@schoonmaakbedrijfkrol.nl

15539

Het hotel is de perfecte locatie voor al uw bijeenkomsten in de Achterhoek. Gelegen in een rustige villawijk, dichtbij de A1 en op loopafstand van het centrum van Lochem. Uiteraard kunt u gratis parkeren.

Wolterbeeklaan 3 7361 ZD Beekbergen T (055) 506 33 33 F (055) 506 31 01 E info@bbnetwerknotarissen.nl

15529

Hampshire Hotel - ‘t Hof van Gelre in Lochem staat al ruim 70 jaar bekend om haar traditie in gastvrijheid.

Blankhart & Bronkhorst Netwerk Notarissen

dat klakkeloos uit, dan zijn wij verantwoordelijk voor de schade.”

Waar liggen de valkuilen? Erik Oldenhave: “Iedere klus kent zijn risico’s, groot of klein. Twee jaar geleden kregen we de opdracht om het beeld van Michiel de Ruyter in Vlissingen te herstellen. Een gietijzeren beeld met een gewicht van zeven ton. Het beeld moest voor de werkzaamheden naar Vorden getransporteerd worden, maar de architect had in het bestek staan dat het beeld 3,5 ton woog. Wij staan daar op de Boulevard in Vlissingen met een kraan om het beeld op te beuren. Dat lukte dus niet. Gelukkig konden we snel andere maatregelen nemen en is er bij de mislukte poging niets mis gegaan. Maar stel dat wij die klus hadden verprutst, dan bestonden we niet meer. Want je kunt je hiertegen niet verzekeren. De immateriële waarde van zo’n beeld is vele malen groter dan de waarde van het materiaal.” (zie ook Youtube: ‘De restauratie van Michiel’, red.) Bert Schotman: “Aan de rooms-katholieke kerk in Steenderen hebben we diverse projecten uitgevoerd. We zijn aan die klus begonnen voor wat voegwerkherstel. Tijdens die werkzaamheden kwamen wij erachter dat bij een eerdere restauratie – in

de jaren zeventig – de ankers waren afgezaagd. Ankers dienen om de romp van de kerk bij elkaar te houden. Het ging om zogeheten blindankers die in het metselwerk zaten. De afgezaagde ankers waren gaan roesten en dat gaf niet alleen veel schade, maar dat had ook tot levensgevaarlijke situaties kunnen leiden. Gelukkig waren wij er op tijd bij. We hebben toen Smederij Oldenhave ingeschakeld om ter plekke nieuwe ankers te vervaardigen. Het is helaas geen uitzondering dat de situatie veel slechter is dan gedacht als een object in de steigers komt.”

Wat is in zijn algemeenheid de conditie van het cultuurhistorische erfgoed in de Stedendriehoek? Bert Schotman: “Er is al veel gerestaureerd, maar als ik door Zutphen of Deventer loop, bekruipt me steeds de gedachte dat we in actie moeten komen. Anders gaat een aantal historische gebouwen zo snel in conditie achteruit dat het per jaar aanzienlijk duurder wordt om ze te herstellen. Ik vind het jammer dat sommige panden er zo bijstaan.”

Erik Oldenhave: “Als het om rijksmonumenten gaat, staat de overheid op het standpunt dat alles nu wel in goede staat verkeert en dat volstaan kan worden met onderhoud. Dat is volgens mij niet het goede uitgangspunt, want kijk maar eens goed rond… Over een jaar of tien is de achterstand weer enorm en dan komen de bezuinigingen van nu met forse rente terug.”

Zijn jonge mensen nog geïnteresseerd in jullie vak? Erik Oldenhave: “De gemiddelde leeftijd van mijn medewerkers is ongeveer 35 jaar. Er zijn weliswaar cursussen die gericht zijn op de vaardigheden van het smederijvak, maar die kun je alleen volgen als je al een basis hebt. In principe leiden we dus onze eigen mensen op, of ze hebben zichzelf opgeleid. We hebben gelukkig een waslijst aan jonge mensen die graag bij ons willen komen werken.” Bert Schotman: “Ook wij krijgen aanmeldingen genoeg binnen van jongens die het restauratiewerk in willen. Zij hebben vaak een opleiding als timmerman en willen zich specialiseren als restauratievakman.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

netwerkevent golf

Driesteden BUSINESS open

Tien van hen – met weinig of geen golfervaring – kwamen door middel van een clinic in contact met de golfsport. Veertig anderen verkenden in kleine groepen de extra lange baan. Dick Resink, eigenaar van reclamebureau RMC in Deventer, nam enige jaren geleden golflessen op

deze baan, maar speelde nooit eerder het volledige parcours van de 18 holes. “Het was een zeer prettige hernieuwde kennismaking. Wat mij betreft hoort deze baan bij de top van alle golfbanen in Oost-Nederland.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Resink is zeer te spreken over de organisatie van het netwerkevenement. “De samenstelling van de groepen was gebaseerd op de handicaps van de deelnemers. Dat is uitstekend voor het zelfvertrouwen. De uitzonderlijke lengte van het parcours vergroot het spelplezier, maar zorgt ook

De eerste editie van ‘Driesteden BUSINESS Open’ speelde zich af in een decor van glooiende greens, houtwalletjes, fraaie waterpartijen, heide, bossen en uitdagende fairways. Het golfevenement op de baan van de Lochemse Golf & Countryclub ‘De Graafschap’ trok bijna vijftig deelnemers.

voor een aanslag op de kuiten en het uithoudingsvermogen. We zijn ruim vijf uur intensief bezig geweest en het was een behoorlijk warme dag. De verkoelende fruitcocktail die ons halverwege werd aangeboden was dan ook een zeer welkome verrassing.”

Na afloop volgde er een goed verzorgd diner. Resink: “De deelnemers kwamen uit allerlei takken van het bedrijfsleven. Dat maakt het voor iedereen interessant om nieuwe contacten te leggen. Bij andere netwerkactiviteiten zie je vaak steeds dezelfde mensen. Bij dit evenement heb

ik interessante mensen ontmoet die ik nooit eerder ben tegengekomen.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

bedrijfsprofiel

Gastvrije golfclub in groene omgeving De Lochemse Golf & Countryclub ‘De Graafschap’ is gelegen op een ruim 75 hectare groot terrein ten zuidwesten van Lochem. De club is in meerdere opzichten uniek te noemen. “We zijn een natuurgeoriënteerde baan en als één van de eerste banen in Nederland in het bezit van het GEO (Golf Environment Organisation)certificaat. De sport in deze natuurlijke omgeving zorgt iedere keer weer voor een intense beleving ”, zegt clubmanager Peter Grootoonk.

De Lochemse Golf & Countryclub is een vereniging met zo’n 1.000 leden. Als lid heeft men de mogelijkheid om tijdens de openingstijden onbeperkt te spelen. Grootoonk: “Je kunt voor allerlei vormen kiezen. Samen spelen met een ander lid, een introducé meenemen of deelnemen aan verenigingswedstrijden. Zo hebben we hier wekelijks een herenmiddag, een herenavond en een damesmiddag. Je speelt in groepjes van drie. Een paar weken geleden hadden we hier meer dan negentig liefhebbers op de baan lopen.” Waarom juist dit onderdeel zo populair is, laat zich niet moeilijk raden. “Uiteraard vanwege de contacten. Je bent met het spel bezig, maar er blijft voldoende tijd over voor een goed gesprek. Een ideale gelegenheid om te netwerken. De middagen sluiten we af met een borrelhapje en een drankje. In de avond is er gelegenheid om deel te nemen aan het diner.“ De golfclub heeft geen speciale arrangementen voor het bedrijfsleven, maar sponsorende bedrijven worden in de watten gelegd en hebben een streepje voor. “Sponsoren vermelden we in al onze communicatie naar buiten. Bovendien staan ze op de datascreens bij de entree van het gebouw. Verder stellen we vouchers beschikbaar, waarmee de sponsor gasten kan uitnodigen. Bedrijven die ons ondersteunen, krijgen er dus veel voor terug.” Bij vereniging ‘De Graafschap’ zijn de leden de baas over de baan en is het bestuur verantwoording schuldig aan diezelfde leden. Door deze unieke vorm is sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid. Hoewel een groot deel van het werk, bijvoorbeeld het beheer van het restaurant, is uitbesteed, blijft er voldoende over voor de leden. “Ook die gedeelde verantwoordelijkheid zorgt voor een speciale sfeer.” �

Zo heeft de vereniging een deskundige in de arm genomen die het bloemen- en insectenbestand in de gaten houdt. Zo’n 20 tot 30 procent van het terrein wordt begraasd door schapen. “We laten ook bewust delen van het terrein verarmen. Daardoor ontstaat een unieke vegetatie. In het verlengde van het GEO-certificaat zijn we nu eveneens bezig om de gebouwen energiezuinig in te richten. Zo is het hele gebouw sinds kort uitgerust met energiezuinige verlichting op bewegingsmelders. En we zijn in gesprek met een bedrijf dat ons tuinafval ophaalt om te verwerken tot biomassa.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Lochemse Golf- & Countryclub ‘De Graafschap’ Sluitdijk 4 7241 RR Lochem T 0573-254323 E info@lochemsegolfclub.nl I www.lochemsegolfclub.nl

wijn

Nog vrijwel onbekende topkwaliteit uit Spanje… Galicië

De DO Valdeorras is van de twee de meest onbekende. Het ligt aan de grens met Bierzo en Galicië. Het gebied loopt langs drie rivieren waarvan de Sil de belangrijkste is. Valdeorras is anno 2013 (nog) niet zo bekend als kwaliteitswijnbouwgebied, maar meer om een ander product: de leisteen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de leisteen vaak de ondergrond vormt van de wijngaarden in dit gebied. Toch heeft Valdeorras op wijn gebied ook flink aan de weg getimmerd. Een belangrijke spil hierbij vormt de inheemse druif Godello. De wijnen gemaakt van de Godello zijn strogeel en doen je in de aandronk, door de volle smaak, denken aan een Chardonnay. Vervolgens komen verfrissende subtiele zuren door in de afdronk. Een belangrijke speler in Valdeorras is Rafael Palacios. Deze wijnmaker bezit inmiddels 21 hectare wijngaarden, allen aangeplant met Godello. De wijnstokken variëren in ouderdom tussen de 6 en 90 jaren oud. Zijn belangrijkste Godello wijn is de BOLO. Een wijn met enorm veel fruit: sappige perziken en frisse meloen, een tikje citroen en wat kruidige honing. Een mooi uitgebalanceerde wijn met veel lengte. Deze wijn combineert uitstekend met mooie witvisgerechten, zoals tarbot of heilbot met een romige saus. Een ander belangrijk wijnbouwgebied in Galicië is Rias Baixas. Hier speelt de Albariño druif een belangrijke rol. De Spanjaarden zeggen dat deze druif de voorloper van de Riesling is. De Duitsers daarentegen zeggen dat het een kloon van de Riesling is die naar Spanje is gebracht. Wie er gelijk heeft… geen idee! Feit is dat er voortreffelijke wijnen van gemaakt worden. Het familiebedrijf Maior de Mendoza zijn specialisten in de Albariño. Al sinds de jaren 70 produceren zij uitsluitend wij-

nen gemaakt van de Albariño druif. Hun belangrijkste wijn is de Fulget. Deze biologische wijn heeft een prachtige natuurlijke frisheid die te danken is aan de zachte citrustonen. Een andere voortreffelijke eigenschap van deze wijn is de lange sappige afdronk. Ook gastronomisch is deze wijn goed inzetbaar. Wat dacht u van de combinatie met gegrilde coquilles, groene asperges en limoen beurre blanc. Het water loopt me in de mond… Natuurlijk maakt dit wijnbedrijf ook nog een hogere lijn: de 3 Crianzas. De naam van deze wijn houdt verband met het rijpingsproces. Allereerst negen maanden rijping ‘sur lie’, vervolgens vijf maanden rijping op roestvrijstalen tanks en tot slot nog eens vijf maanden rijping op fles. Pas daarna gaat de wijn naar o.a. Henri Bloem. Door deze rijping ontstaat een volle volwassen witte klasse wijn met een diepgelaagde smaak. Een dergelijke wijn is prima te combineren met een klassieke visschotel met tomatensaus… smullen! Wist u dat er zulke mooie wijnen uit Noord Spanje komen? Nee, kom dan eens langs in onze vinotheek. Wij vertellen u er graag meer over! Voor de liefhebbers maken wij op zaterdag graag een flesje open… lekker proeven dus! Met vineuze groet, �

fotografie Móric van der Meer

Om ons Spaans wijnassortiment wat op te frissen hebben wij onze focus de afgelopen maanden gelegd op het ontdekken van nieuwe wijnen uit Spanje. Een belangrijk gebied daarbij vormde Galicië. In deze regio, gelegen in het uiterste noordwesten van Spanje, liggen enkele wijnbouwgebieden in opkomst zoals Valdeorras en Rias Baixas.

Willy en Sascha de Wilde, registervinologen dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

duurzaamheid

Duurzaam in eigen stad tekst wilma schreiber fotografie Evert van de worp

Deventer bedrijven slaan de handen ineen om duurzaamheid in hun gemeente een stimulans te geven. Met ‘Energie in Deventer’, een project van de coöperatieve vereniging Deventer Energie, willen de initiatiefnemers bedrijven en burgers bovendien de kans geven te besparen op hun energierekening. Duurzame energie en energiebesparing is een zaak van burgers en bedrijven. Binnen Energie in Deventer fungeren bedrijven naast partner ook als aanbieder van werkzaamheden op dit vlak. “We willen zo veel mogelijk het lokale bedrijfsleven betrekken bij de uitvoering. En iets toevoegen, daarom voeren we niet zelf allerlei klussen uit waar bedrijven beter in zijn, zoals het plaatsen van zonnepanelen”, verklaart projectleider Jan de Vries, tevens directeur van Deventer in Energie. Iedereen mag lid worden van deze coöperatie: instellingen, bedrijven en burgers. “Het eerste doel is energiebesparing, daarnaast willen we klanten duurzame stroom leveren zo lang we die nog niet zelf kunnen opwekken en uiteindelijk willen we duurzame energie produceren voor de leden.” Inmiddels zijn zo’n 15 bedrijven en zzp’ers en zo’n honderd inwoners bij de coöperatie aangesloten. Alle leden kunnen nu al duurzame stroom en gas geleverd krijgen - gewoon aardgas, waarvan de coöperatie de CO2-uitstoot compenseert. Zonne-energie wordt een ander speerpunt, als de ontwikkelingen in Den Haag gunstig zijn. “Bedrijfsdaken zijn geschikt omdat ze groot zijn. Dit is voor bewoners ook aantrekkelijk, want die hebben niet altijd zelf een geschikt dak. Met een bedrijfsdak kunnen bedrijven dan zichzelf en omwonenden van duurzame energie voorzien.”

Tot slot wil Deventer Energie voor 25 procent deelnemen in een windmolenproject. “Een flinke investering, maar dan is ook een kwart van de productie voor ons.” De coöperatie voert voor gemeente en provincie het project ‘Energie in Deventer’ uit. Betrokken partners zijn onder meer Energiehelden (samenwerkingsverband van Haafkes Veldwachter, Contare Bouwmanagement & Advies, Mulder Installatietechniek, Glas Groep Deventer en Schilders- en afwerkingsbedrijf Ooms), Stichting Zon Deventer, MKB Deventer en enkele energieadviseurs. “Die energieadviseurs zitten voor in het traject. Zij adviseren bedrijven en burgers die iets willen met duurzame energie over de mogelijkheden. Daarnaast is ook het milieueducatiecentrum de Ulebelt aangehaakt. Zij leiden energiecoaches op die tips geven, zoals: isolatie prima, maar vergeet niet de ramen dicht te doen.”

Bredere stroom Eind juni vond de eerste bijeenkomst van partners in Energie in Deventer plaats. De stemming was positief, aldus De Vries. “Bewoners zijn een moeilijke doelgroep, maar we gaan ervoor. We hebben al contact gelegd met een parallel initiatief, Blok voor Blok, dat buurtgewijs woningen opknapt. Dat is ook ons doel: per buurt mensen activeren. Als je bij dertig of vijftig

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

woningen tegelijkertijd energiebesparende maatregelen kunt treffen, is dat interessant voor bedrijven. Maar individuele bewoners zijn net zo goed welkom.” In september wordt het werven van nieuwe partners actiever opgepakt; het streven is dertig à veertig partners bijeen te brengen, waaronder bouwpartijen, installateurs, glaszetters, en specialisten op het gebied van warmtekoudeopslag, warmtepompen en zonnepanelen. Samenwerken heeft verschillende voordelen meent De Vries. “Als je als individuele ondernemer de markt moet bewerken, kost dat veel tijd en gaat het al snel je macht te boven. Door samenwerken kun je toch wat meer. Ik hoop dat er een bredere stroom op gang komt, zodat we opdrachten kunnen bundelen. En de individuele gevallen blijven interessant voor de kleinere constructeurs.” Iedereen mag partner worden in het project, maar er zijn wel criteria. Zo moet het bedrijf staan ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, lid zijn van een landelijke branchevereniging en voldoen aan de gangbare offerte- en garantievoorwaarden. “Je wilt je klanten doorverwijzen naar bedrijven die de regels in acht nemen en die ervaring en routine hebben. Aan de andere kant wil je tevens ruimte maken voor nieuwe bedrijven. Ook zij zijn welkom, als ze maar kunnen laten zien dat ze hun vak verstaan.”

Interessant vehikel Voor 2013 en 2014 ontvangt het project nog financiering van de overheid, daarna is het de bedoeling dat het een activiteit wordt van de bedrijven zelf. “We gaan bekijken hoe we de financiering kunnen regelen. Voor bedrijven is het een interessant

Duurzame energie in de eigen omgeving Het initiatief voor de coöperatieve vereniging Deventer Energie dateert van begin 2012. Een aantal inwoners en een wethouder vonden dat er zoiets als een Deventer energiebedrijf moest komen. Elders in het land bestonden al vergelijkbare initiatieven, en het idee sprak hen aan: in eigen omgeving bezig zijn met duurzame energie. In mei 2012 vond een openbare bijeenkomst plaats om het animo in de stad te peilen. De respons was groot: 200 mensen kwamen naar de Saxion Hogeschool en 60 van hen gaven zich op voor het project. Tussen mei en oktober gingen daarop acht werkgroepen aan de slag en werden de grote lijnen uitgezet. In oktober werd de coöperatieve vereniging een feit. Jan de Vries, vanaf het begin betrokken als bestuurslid, werd mei dit jaar benoemd tot directeur van de coöperatie en is tevens projectleider van Energie in Deventer.

vehikel om hun markt te vergroten en nieuwe klanten binnen te halen. Dat perspectief moet er ook zijn, willen we het samen financieel aan de praat houden.” Een van de acties is een wedstrijd voor Deventer verenigingen: de eerste vijf verenigingen die vijftig belangstellenden weten te werven, ontvangen 10.000 euro voor de verenigingskas.

De informatievoorziening draait inmiddels op volle toeren via de nieuwe website www.energieindeventer.nl en het inlooploket op de Nieuwe Markt. “Mensen die iets willen met duurzame energie, kunnen we op het spoor zetten van alle mogelijkheden en eventuele subsidies. En op de site is veel te vinden over de energiebronnen en de betrokken bedrijven.” Dit najaar neemt

Deventer Energie deel aan het Deventer Marktplein, een business-to-business beurs. “Wij vullen samen met MKB Deventer het Energieplein in om uit te stralen: als je iets wilt met duurzame energie of energiebesparing, moet je bij de coöperatie zijn.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

bedrijfsprofiel

Kisjes Transport BV werkt aan certificering CO²-ladder Kisjes Transport BV uit Apeldoorn, opgericht in 1904, loopt voorop bij het invoeren en monitoren van duurzame ontwikkelingen, vertelt Marieke Kisjes, dochter van eigenaar Roelof Kisjes en onder meer verantwoordelijk voor certificeringtrajecten. “Naast dat wij zelf duurzaam willen ondernemen kunnen wij onze opdrachtgevers daardoor beter helpen om hun duurzaamheiddoelstellingen te behalen.” Kisjes Transport BV voegt al jaren de daad bij het woord. Marieke Kisjes: “Wij investeren in een modern wagenpark met Euro5- en in de toekomst met Euro6-motoren. Dat betaalt zich deels terug door lager brandstofverbruik en minder CO². Ook doen wij actief mee aan het ‘Greendriver’-project; een ‘groen rijden’-programma waarmee wij het

Wat er ook verandert, kwaliteit blijft! Betrokken, bekwaam en betrouwbaar. Deze fundamenten vormen de basis voor het functioneren van alle medewerkers. Al meer dan 100 jaar! Dit heeft het bedrijf gevormd tot wat het nu is, een allround bouwbedrijf met een uitstekende staat van dienst.

verbruik en de rijstijl van onze chauffeurs continu monitoren, analyseren en bijsturen. Zo hebben wij de training voor het ‘nieuwe rijden’ aan het verplichte nascholingstraject voor beroepschauffeurs ‘Code 95’ toegevoegd.”

‘CO²-Prestatieladder’

Een meer recente ontwikkeling is de CO²-Prestatieladder die bedrijven helpt hun CO² te reduceren. “Bedrijven worden gestimuleerd om hun CO²-uitstoot en die van hun leveranciers te kennen en op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden om de uitstoot door de eigen bedrijfsvoering en projecten terug te dringen. Als een van de eerste transportbedrijven zijn wij bezig om ons volgens de ladder te laten certificeren. Dat kost veel tijd en geld, maar dat verdient zich onmiddellijk terug in termen van lagere brandstof- en onderhoudskosten, langer meegaan van materiaal en duurzaamheidvoordelen voor onze klanten, waaronder de aannemerij en andere sectoren.” �

PRINTCOPYSERVICE doen het goed op het vlak van papier

VOOR AL UW PRINT EN KOPIEERWERK

Heeft u bouwplannen? Of wilt u misschien verbouwen? Graag helpen wij u bij het hele bouwproces. Het geven van advies, uw ideeën en wensen vertalen op papier en met de uitvoering van alle bouwwerkzaamheden. Zodat het bouwen voor u een feestje wordt. Zonnepanelen hebben de toekomst. Profiteer van onze expertise en scherpe inkoopkanalen. De terugverdientijd zal u verbazen. Wij zijn u graag van dienst! Ter Steege Bouw Apeldoorn bv Surinameweg 10 7333 PD Apeldoorn

PLUS DRUKWERK LEVERANCIER GRATIS HAAL EN BRENG SERVICE DEVENTER

BREMENWEG 17 b | 7418 EJ DEVENTER | 0570 606354 | INFO@PCSD.NL | WWW.PCSD.NL tel. (055) 543 12 22 fax (055) 533 59 12 info@tsbouwapeldoorn.nl www.tsbouwapeldoorn.nl

ZUTPHEN

GELDERHORST 1 d | 7207 BH ZUTPHEN 0575 570790 | ZUTPHEN@PCSD.NL | WWW.PCSD.NL

bedrijfsprofiel

Gebruikt textiel in een nieuw jasje

Textielrecycling. Daar draait het om bij VAR|Frankenhuis. Het bedrijf staat voor een vernieuwde aanpak waardoor hoogwaardige verwerking van oude en gebruikte textiele kleding mogelijk is. Het terugwinnen van grondstoffen uit afvalstromen en de inzet ervan voor het maken van nieuwe producten. Dat is de kern van de strategie van Attero. De inhoud van de grijze afvalcontainer bevat zeker nog zo’n 4 procent textiel. Samen met gemeentes wil Attero dit percentage reduceren om zo ‘oud’ niet-herbruikbaar textiel toch te kunnen opwerken. De activiteiten van het in 2012 opgerichte samenwerkingsverband VAR|Frankenhuis sluiten naadloos aan op die doelstelling van het moederbedrijf. Ze betekenen een verdere verbreding van de recyclingactiviteiten van Attero. VAR|Frankenhuis levert zui-

vere grondstoffen aan diverse internationale eindgebruikers in onder andere de textiel- en automobielsector. VAR|Frankenhuis is deelnemer van de Stichting Texperium, het open innovatiecentrum voor hoogwaardig hergebruik van textiele materialen. Vanuit het herwinnen van grondstoffen uit oude en gebruikte textiel, gaat Texperium verder met producten productieontwikkeling. De Stichting streeft ernaar de producten uit herwonnen grondstoffen zo hoog mogelijk terug te zetten in de markt. Hierbij werkt zij intensief samen met industriële partners, overheid, onderzoeks- en onderwijsinstellingen. Een recent voorbeeld van zo’n ontwikkelingstraject is de verwerking van bedrijfskleding. Bedrijven en organisaties danken regelmatig hun beroepskleding, zoals uniformen en werkkleding, af. Deze kleding, veelal voorzien van logo’s en herkenningstekens, mag niet opnieuw in circulatie worden gebracht. Veiligheidsaspecten vereisen een beveiligde, betrouwbare vernietiging. Op de streng beveiligde vernietigingslocatie van VAR|Frankenhuis in Haaksbergen is nu in samenwerking met Texperium en TüV Rheinland een gecertificeerd vertrouwelijk vernietigingstraject ontwikkeld. Maar eenmaal vernietigd zijn de vezels uiteraard weer bruikbaar. Een eerste resultaat hiervan is binnenkort bij modeketen WE te vinden. Zij starten in het najaar met de verkoop van herentruien conform dit concept. Innovatie is een continu proces. Attero en VAR|Frankenhuis streven daarbij naar vernieuwende producten en processen waar in de markt vraag naar is. Zij stellen zich onder meer ten doel innovatieve activiteiten bij de recycling van textiel, kunstgras, tapijten en vergelijkbare textiele stromen te bundelen en uit te breiden. Zij voorzien zo verdere groeimogelijkheden, ook buiten Nederland. �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

duurzaamheid

Een broeinest voor innovatie tekst wilma schreiber fotografie Evert van de worp

Een elftal ondernemers in de omgeving van Zutphen zet zich in om gezamenlijk duurzame technologieën verder te ontwikkelen. Doel van dit Innovatiegilde Pakhuis Noorderhaven: ondernemers wakker schudden en hen bewust maken van hun mogelijkheden. “Kennis delen is essentieel, alleen red je het niet. Alleen door samenwerking kun je innovaties succesvol ontwikkelen en vermarkten”, aldus initiatiefnemer Henk Janssen. Janssen studeerde ooit hts autotechniek en was werkzaam in de horeca. Die combinatie van gastheerschap en ondernemerschap leidde ertoe dat hij midden jaren 90 een recreatiepark opende in de buurt van Zutphen, waarin hij horeca, gezondheidszorg en duurzaamheid met elkaar verknoopte. “Destijds ben ik nog even de duurzaamste ondernemer van Nederland geweest. In samenwerking met Nuon heb ik toen 7.000 vierkante meter zonnepanelen neergezet. Door dat verhaal kwam ik steeds meer in contact met Willie Wortels, technische jongens. En werd ik ook steeds vaker gevraagd door ondernemers die iets wilden doen aan duurzaamheid. Zo belandde ik in een spagaat tussen horeca en techniek. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een nieuwe uitdaging. Duurzame technologieën hebben de toekomst. De vraag naar energie uit duurzame bronnen stijgt en het beperken van de milieubelasting staat steeds hoger op de agenda.”

Menselijk kapitaal De kansen zijn er: de oostelijke regio’s van ons land kent genoeg mooie innovatieve bedrijven, volgens Janssen. “Ik noem het de groene A1-baan tussen Arnhem-Nijmegen, Stedendriehoek, Almelo-Hengelo-Enschede. Je vindt er prachtige bedrijven achter een schuur-

deur. Dat is het mooie: die bedrijven en dat vakmanschap hebben we nog. Nu is kennisdeling nodig, daar gaan we ons op toeleggen.” Bij de opzet liet Janssen zich inspireren door onze Oosterburen. “Hoe kan het dat in Duitsland alles rond techniek doorloopt en dat hier in Nederland zo moeilijk mensen te vinden zijn? Dat heeft er onder meer te maken dat in Duitland het gilde altijd is blijven bestaan. Als je wilt blijven vooroplopen in R&D, heb je niet alleen nieuwe machines nodig, maar moet je ook investeren in je menselijk kapitaal.” Wat dat betreft constateert Janssen dat er een gat is ontstaan tussen theorie en praktijk. “Om dat op te lossen, wil ik het zo praktisch mogelijk aanpakken, niet te veel alleen op onderzoek gaan zitten. Vandaar ook dat we naast universiteiten en hogescholen ook contact hebben gelegd met VNO NCW, de Kamer van Koophandel en het ROC in Apeldoorn.” Het Innovatiegilde Pakhuis Noorderhaven moet een broeinest voor nieuwe ontwikkelingen worden, en nadrukkelijk niet de zoveelste businessclub. Inmiddels zijn er elf aandeelhouders waaronder grote bedrijven en instellingen, zoals waterschappen en hogescholen, en businesspartners uit het mkb. Daarmee is de exploitatie sluitend en kunnen alle flexplekken gratis zijn. Financieel ziet Janssen ook wel iets

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

in crowdfunding. “Je gaat zoeken naar schouders die kunnen dragen, want als je veel schouders eronder zet met z’n allen, maakt dat de last lichter. Daarom wil ik naast bedrijven ook vermogende mensen enthousiasmeren die geloven in een betere toekomst. Dat hoeft niet alleen geld te zijn, het kan ook gaan om het delen van kennis of elkaar wat gunnen.”

Ontmoetingsplek Dit najaar begint de verbouwing en begin 2014 gaan de deuren open. Geheel in stijl wordt het pand energieneutraal en wateroptimaal gebouwd. Op de begane grond is een showroom voorzien waar state-ofthe-art duurzame technologieën te zien zullen zijn, grotendeels virtueel. “Een echte ontmoetingsplek. We willen een tafel maken voorzien van een smart grid waar mensen informatie op scherm kunnen krijgen.” Daarnaast denkt Janssen aan een virtuele academie met lezingen, 3D door projecten lopen, maar ook concreter aan het plaatsen van een 3D-printer, waarmee bezoekers iets kunnen maken. Verder staat sociaal mvo hoog in het vaandel: het Werkplein is een van de participanten en heeft een loket in het Pakhuis. “Mensen zonder baan pikken we uit de kaartenbak en betrekken we bij de verbouwing. Nu bedrijven om technische mensen schreeuwen, is het zaak mensen

om te scholen, op elk niveau: vmbo, mbo, hbo of universitair. Ook mensen die al werkzaam zijn in de techniek.” Doel van het Pakhuis is ondernemers wakker schudden, hen bewust maken van hun mogelijkheden. “Kennis delen is daarbij essentieel, alleen red je het niet. Innoveren, het ontwikkelen en vermarkten van nieuwe duurzame technologieën vereist samenwerking.” Janssen blijft zoeken naar jonge Willie Wortels en naar bedrijven met

het dna van het Pakhuis: innovatie, mvo, duurzaamheid. “En die bereid zijn om een betere wereld te creëren en daarin van toegevoegde waarde te willen zijn. Zo zorgen we samen voor een grotere boeggolf.” Voorwaarde voor aansluiting is overigens wel dat bedrijven altijd toegevoegde waarde bieden voor het Pakhuis. Grootse plannen dus, die de oostelijke regio van ons land op de kaart moeten zetten als het gaat om duurzame technologie.

“Het Pakhuis is geslaagd als wij een grote footprint hebben kunnen zetten in deze omgeving voor innovatie. Dat we bekend worden als broedplaats en vraagbaak, en erin slagen met partijen vraagstukken op te lossen. Het draait daarbij om de continuïteit van de betrokken bedrijven, maar vooral om de toekomst en groei van de sector als geheel.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

BUSINESS FLITSEN Bijzondere Apeldoornse

Hamer heeft smaak van ‘Dakar’ te pakken

samenwerking voor kansarme jongeren in Namibië Stichting Young Africa, VolkerWessels Telecom en Felua-groep werken intensief samen aan een ‘zonnige toekomst’ voor kansarme jongeren in Namibië. Het resultaat van deze unieke samenwerking is een klimaatneutrale zonne-energiecentrale voor het opleidingscentrum van Young Africa in Namibië. Deze zomer vertrekken de oprichters van Young Africa Namibia, Dirk en Yvette Bellens, naar Namibië om daar het nieuwe opleidingscentrum op te zetten. Namibië kampt met een nijpend energietekort. Dit terwijl de zon er dagelijks schijnt. Door de sterk stijgende energieprijzen in combinatie met regelmatige elektriciteitsuitval neemt de vraag naar duurzame energie toe. Er is echter een groot tekort aan technische mensen die voor installatie en onderhoud van nieuwe energiebronnen kunnen zorgen. Young Africa Namibia helpt kansarme jongeren door een klimaatneutrale zonne-energiecentrale te bouwen. Daarmee kan het opleidingscentrum in Namibië in de toekomst haar eigen energie opwekken. Bovendien kunnen daar dan jaarlijks 30 kansarme jongeren trainingen volgen op het gebied van zonne-energie.

Het Hamer Dakar team heeft afgelopen jaar deelgenomen aan de Dakar Rally in ZuidAmerika. Die aanwezigheid smaakte naar meer, zodat het team besloten heeft om in 2015 wederom hieraan deel te nemen. Komend jaar slaat de equipe echter wegens moverende redenen over. “2014 zullen wij vanuit Nederland op de voet volgen. Vanwege de opstart van een groot en langdurig project voor Hamer en een gedeeltelijke bedrijfsverhuizing gaat de voorkeur er naar uit om een jaar over te slaan”, aldus algemeen directeur Fons Jans. “Om ons heen wist men het al; het was voor 75% zeker dat wij de Dakar in 2014 niet zouden gaan rijden. Nu staat het voor 100% vast, maar wij gaan zeker in 2015. Als ik me nu al in zou kunnen schrijven, dan zou ik dat doen!” Het team blijft voorlopig in de huidige vorm doorklussen aan de wagens. Want om het avontuur te proeven, de wagens te testen en ook voor de teamspirit zal er in 2014 zeker meegedaan worden aan een andere rally. Jans: “De sponsoren die afgelopen jaar be-

trokken zijn geweest, steunen ons nog steeds. Ook zijn er nieuwe sponsoren in beeld. Aankomend jaar zal weer volop in het teken staan van voorbereidingen voor een geslaagd Dakar-avontuur. De teamspirit is nog steeds hoog, dus wij gaan!” “Wij houden jullie van de vorderingen en ander Dakar-nieuws op de hoogte via www.hamerdakar.nl en onze facebook/ledakarnl. Hier vind je uiteraard ook ander Dakar-gerelateerd nieuws!”

Geef voor Energy4All Op maandag 25 november 2013 organiseert Ed Linnemann van hoveniersbedrijf A.A. Living Garden Design een benefiet ondernemerscongres, tegelijk met een benefietgala. Dit alles gaat plaatsvinden in de Deventer Schouwburg onder de naam ‘Geef voor Energy4All’.

Waarom? Ed Linnemann is ambassadeur van Stichting Energy4Alll en met A.A. Living Garden Design is hij tevens zakelijk partner. “Na de geboorte van ons eerste kind, Sarah, hebben we met vrienden, die bijna gelijktijdig een zoon, Rens, kregen een groots gezamenlijk kraamfeest gegeven. Alles was goed. Tot kort daarna het leven van Rens een nare wending nam. Met Sarah gaat het goed. Met Rens niet. Helemaal niet zelfs. Rens heeft een dodelijke mitochondriële stofwisselingsziekte waartegen geen medicijn is. En voor de ontwikkeling van een medicijn is geld nodig. Veel geld. Daarom!

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

Het benefiet evenement Het evenement ‘Geef voor Energy4All’ zal volledig in het teken staan van entertainment, luxe, klasse en stijl. Veel is al geregeld, maar meer moet nog geregeld worden. “Hierbij heeft Herma van Dorth, professional in evenementen & (promotie) projecten, haar hulp en ondersteuning aangeboden,” Herma is eigenares van Van Dorth Communicatie en heeft veel ervaring met het organiseren van grote evenementen. Het hoogtepunt van ‘Geef voor Energy4All’ wordt een veiling waarbij de volledige opbrengst ten goede komt van Stichting Energy4All. Hiervoor wordt binnenkort een veilingsite gelanceerd, gelijk met een website over dit evenement. Op deze website staan alle artiesten en bedrijven die hun medewerking verlenen. Op de veilingsite komen de ingebrachte kavels te staan. Ook kan er al ruim voor aanvang van de veiling geboden worden op de ingebrachte veilingstukken.

vno ncw

Bedrijfsleven presenteert verlanglijst gemeenteraadsverkiezingen Dries Crama

Tekst dries crama

Blijf investeren in bestaande bouw, nieuwbouw en infrastructuur. Beperk de stijging van de lokale belastingen tot maximaal het niveau van de inflatie. Zorg voor minder regels door onnodige vergunningen te schrappen; gebruik het Bewijs van Goede Dienst. Dat is volgens VNO-NCW en MKBNederland de top drie van onderwerpen die de basis moeten vormen van de economische paragraaf van verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen die meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar maart. De komende maanden zullen de verenigingen samen met lokale ondernemersverenigingen deze standpunten inbrengen bij de lokale politiek. Een sterk ondernemersklimaat zorgt voor een bloeiende gemeente, met voldoende werkgelegenheid. Bedrijven scheppen banen, zorgen voor een levendige gemeente en centrum en sponsoren lokale initiatieven. Ondernemers hebben daar een lokaal bestuur voor nodig met een sterke economische agenda, die groei stimuleert en onnodige belemmeringen wegneemt of voorkomt. De belangrijkste verkiezingsthema’s voor het midden- en kleinbedrijf zien er als volgt uit.

Blijf investeren in de bouw en woningmarkt Voor de toekomstige leefbaarheid en (economische) ontwikkeling van een gemeente is van het cruciaal belang dat geïnvesteerd blijft worden in bestaande bouw, nieuwbouw en infrastructuur. De gemeente heeft een belangrijke taak bij het vlottrekken van projecten die nu stilliggen, in samenspraak met het lokale bedrijfsleven, omringende gemeenten en de provincie. Dit blijft noodzaak, ook in tijden van bezuiniging. Gemeenten moeten daarom niet schrappen in bestaande investeringsplannen, maar slim gebruik maken van publiek-private samenwerking.

Zet een rem op lokale lasten voor het bedrijfsleven: maximaal de inflatie Het midden- en kleinbedrijf is de motor van de economie, maar wordt gehinderd in zijn

groei door de crisis en almaar stijgende lokale belastingen. Het bedrijfsleven is geen melkkoe. Lokale lasten moeten daarom in toom worden gehouden tot maximaal het niveau van de inflatie. In het bijzonder vragen vragen ondernemers aandacht voor de OZB niet-woningen (beperkte stijging), bouwleges (efficiënter werken leidt tot lagere lasten) en de toeristenbelasting (al jaren disproportioneel aan het stijgen; afschaffen).

Zorg voor minder regels door onnodige vergunningen te schrappen Zet de ondernemer centraal in de dienstverlening! Concreet betekent dit het opruimen van overbodige formulieren, vergunningen en regels, het verbeteren van de service en inspecties te concentreren op de werkelijke risico’s en structurele overtreders. Het Bewijs van Goede Dienst is een prima hulpmiddel om te meten hoever gemeenten op weg zijn als het gaat om snelheid van dienstverlening, professionaliteit, deskundigheid en betrouwbaarheid. Alle gemeenten zouden dit daarom moeten invoeren. VNO-NCW Stedendriehoek zal samen met MKB-Midden en de betreffende bedrijvenkringen de komende maanden gebruiken om op verschillende manieren hun stem te laten horen bij lokale politieke partijen. Uiteraard komen daarbij ook plaatselijke thema’s aan bod. Zodat ondernemers op 19 maart 2014 kunnen kiezen voor een partij die het ondernemersbelang hoog houdt. Kijk voor de volledige top tien van onderwerpen op www.lokalelasten.nl. �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

maakindustrie

Bij Tempress Systems Tempress Systems in Vaassen kwam onlangs uitgebreid in het nieuws omdat het op de derde plek eindigde in de MKB Innovatie Top 100. Een mooie prestatie, maar helaas bevindt de markt van de zonne-energie zich in zwaar weer. En dat zorgt voor een onwerkelijke situatie: het bedrijf heeft een prachtig nieuw product in handen, maar moet eerst een moeilijke tijd door. Geruststellend idee voor de regio: “We voelen ons thuis in Vaassen. Veel personeel woont in de buurt. We zijn internationaal georiënteerd en met de moderne communicatiemiddelen kunnen we de hele wereld over.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

schijnt (morgen) de zon tekst gerrit tenkink fotografie Evert van de worp

Tempress ontwikkelde in samenwerking met ECN (Energie Onderzoek Centrum Nederland) technologie en bijbehorende productiemachines die het rendement van ‘kristallijn’ silicium zonnecellen relatief met 6 procent verhoogt. Deze zogenaamde n-type technologie is binnen één jaar van laboratorium tot massaproductie gebracht. Het n-type zonnecel is een nieuwe uitvoering van het bestaande p-type, dat bepaalde restricties heeft qua efficiëntie. Het n-type is moeilijker te maken, maar heeft deze restricties niet. Tempress gebruikt een ander type silicium en weet de elektrische verliezen aan de voorkant van de panelen te verminderen.

Rooskleurige toekomst In 1967 was Tempress één van de eerste bedrijven in Nederland in de halfgeleiderindustrie. De groei zette door tot halverwege de jaren 90 en in 2004 besloot de directie zich ook te gaan richten op de solarindustrie en dan met name op machines die zonnecellen in grote aantallen kunnen produceren. “Die industrie stond toen nog in de kinderschoenen en pas vanaf 2008 begon de productie van de panelen goed op gang te komen en hebben we flink wat machines kunnen verkopen, met name aan producenten in China”, vertelt Marketing & Business Development Officer Rob Pentinga. “Omdat wij van oudsher via ons fundament in de halfgeleiderindustrie een uitgebreid netwerk in Azië hebben, konden we ook met onze solarmachines iets makkelijker de Chinese markt op. Want wil je zakendoen in China, dan moet je wel weten hoe de wereld daar in elkaar zit.” Op de top van de productie in 2011, telde

Tempress zo’n kleine 400 medewerkers; nu staan er nog zo’n 120 vaste medewerkers op de loonlijst. “Gelukkig hebben we altijd met veel tijdelijk personeel gewerkt. Die flexibiliteit heeft ons gered. De markt voor de productie van zonnepanelen is wereldwijd gezien namelijk behoorlijk ingezakt. Door de crisis, maar ook omdat landen hun subsidieregelingen terugdraaien. En heel recentelijk heeft de Europese Unie een regeling met China getroffen over een minimale verkoopprijs van Chinese zonnepanelen op de Europese markt, omdat er sprake zou zijn van dumping. Mede hierdoor hebben we nu te maken met overproductie”, zegt Pentinga, die de situatie wat onwerkelijk noemt. “We hebben een prachtig product in handen. Bovendien geven onderzoeken van Shell en Rabobank aan dat de toekomst voor zonne-energie er rooskleurig uitziet. Binnen vijftig jaar gaat zonne-energie wereldwijd een aanzienlijk deel van de totale energievoorziening leveren.”

Afgeschermd Pentinga is met name zo optimistisch omdat de nieuw ontwikkelde technologie inmiddels is verkocht aan Yingli Solar in China en heel recentelijk aan Nexolon LLC in Amerika. En daarmee is ook de levering van de machines gegarandeerd. “Met name die laatste overeenkomst is goed nieuws. De markt krimpt en wij sluiten, tegen de stroom in, een megacontract af. Het bevestigt ons beeld dat de markt voor zonne-energie de komende jaren flink gaat groeien.” Maar nu de massaproductie van de n-type zonnecel nog even op zich laat wachten, ligt het gevaar op de loer dat de concurrentie een inhaal-

slag gaat maken. Pentinga maakt zich daar echter niet te veel zorgen over. “We mogen niet arrogant zijn en je moet alert blijven, maar deze procestechnologie is dermate complex dat je dit niet zo maar even kopieert. Bovendien heeft ECN het product afgeschermd met een aantal patenten, al is het wat naïef om te denken dat dat voldoende is. Het is dus erg belangrijk om onze procesgroep, de eigen R&D-afdeling zeg maar, op peil te houden. We hebben een nieuw product, maar achteroverleunen is er niet bij. Je moet blijven innoveren.” Die eigen procesgroep bestaat uit pakweg tien mensen en het is dus zaak, zoals Pentinga zegt, deze groep op sterkte te houden. Verwacht hij problemen bij het aantrekken van goed geschoold personeel als de economie weer aantrekt? “Goed geschoold personeel is voor alle onderdelen van het bedrijf een punt van aandacht. Niet alleen bij de procesgroep, maar bijvoorbeeld ook in de productie en engineering. Ons personeel is ons grootste goed en als je verhuist, heeft dat een grote impact op je mensen en zal een deel afhaken. Dat is ook de reden dat we niet weg willen uit Vaassen. We hebben vaker de vraag gehad waarom we niet naar bijvoorbeeld de Randstad of Eindhoven komen, maar we voelen ons hier thuis en in Nederland zitten we hier in Vaassen redelijk centraal. In ruim een uur ben je in Twente, in de Randstad, maar ook in Eindhoven. Bovendien zijn we internationaal georiënteerd en met de moderne communicatiemiddelen is de hele wereld dichtbij. Wij voelen ons hier thuis.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

netwerkevent motortourreis

Knetterend netwerken

Frank van Klink (XL Lease en Autohaas Autoverhuur, Apeldoorn) was een van de deelnemers aan de vierdaagse motortoertocht door Duitsland. Een netwerkevenement dat op 30 mei van start ging vanuit Hampshire Hotel ‘t Hof van Gelre in Lochem. Rob Finster, eigenaar van het hotel en fervent motorrijder, organiseerde

dit sportieve evenement samen met Driesteden BUSINESS. Dat het een dag flink hoosde, bedierf de pret voor Frank van Klink allerminst. Integendeel: “Ik heb er erg van genoten dat het me lukte om op een nat wegdek en met de regen als tegenstander het heuvelachtige terrein te overwinnen.”

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

De motortoertocht voerde onder meer langs het stroomgebied van de Moezel. Het pittoreske Cochem was de overnachtingsplek waar ook de netwerkgesprekken goed op gang kwamen. Ben Posthumus (Silent Speakers, Schalkhaar): “De groep was samengesteld uit ondernemers uit uiteenlopende branches. Oftewel werelden

“Nee, onderweg een goed gesprek voeren, dat lukt natuurlijk nauwelijks. Maar het geeft wel een heerlijke groepsdynamiek als je gezamenlijk geniet van een overweldigende omgeving en de passie voor motorrijden deelt. Des te intenser zijn dan de contacten aan het eind van elke dag.”

die normaal gesproken nauwelijks met elkaar in aanraking komen. Maar we zijn allemaal motorliefhebbers en dat smeedt direct een band. In de gesprekken bleek dat we nog veel meer gemeen hebben. We hebben onder meer uitvoerig stilgestaan bij wat ons drijft als ondernemers.

We hebben ook veel met elkaar gelachen, zeker toen bleek dat in Cochem in hetzelfde weekend het wijnfeest losbarstte.” Ook voor Martin Blokvoort (Disselhorst, Heeten) was het een zeer geslaagde activiteit. “Het is een ideale mix van overdag

ontspanning vinden op de motor en ’s avonds sparren met collega-ondernemers. Het groepsgevoel werkte inspirerend. Met een aantal deelnemers heb ik na het evenement contact gehouden. We hebben al afgesproken dat we snel met elkaar opnieuw een motortocht gaan maken.” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

autonieuws Wierd Jan Visch van Autohaas absolute topverkoper Als ik hem bel voor een kort interview, is Wierd Jan Visch met klanten in gesprek. Niet verwonderlijk als je kijkt naar de twee onderscheidingen die hij het afgelopen halfjaar in de wacht wist te slepen: tweede Volkwagen Verkoper van Europa en de Wereld plus Beste Volkswagen Verkoper van Nederland. Een dag later heeft hij echter alle tijd om een en ander te vertellen over deze opmerkelijke prestatie. “Het was de eerste keer dat Volkwagen een dergelijke competitie opzette voor de Verkoop. In november werd ik Nederlands kampioen en daarmee had ik de uitnodiging binnen om deel te nemen aan de wereldkampioenschappen in Wolfsburg in Duitsland. Een prachtige ervaring”, zegt Visch. “Vier dagen lang word je getest op je technische kennis, maar ook typische verkoopkennis. Zo moest je bijvoorbeeld beoordelen of er gebreken waren te vinden aan een auto’s die klaarstonden voor een proefrit en een aflevering. Zo ontbraken er bijvoorbeeld bepaalde zaken en was de auto op bepaalde delen niet goed uitgepoetst. Aan de hand van rollenspelen met een acteur werd gekeken naar de klantbehandeling en met multiple choice-vragen werd de technische en productkennis getoetst.” Hij geeft toe behoorlijk zenuwachtig te zijn geweest. “Bij het

Nederlands kampioenschap stap je er nog in zonder verwachtingen, maar heb je die titel op zak, dan wordt er toch één en ander verwacht. Dan wil je het ook goed doen.” Nu de bekers op de schoorsteen staan kijkt Visch alweer vooruit. “Ja, uiteraard doe ik volgend jaar weer mee met de nationale titel. Ik vind het een uitdaging om de titel te verdedigen. Maar als je lol in je werk hebt, dan komt die vakkennis als het ware vanzelf naar je toe en hoef je daar niet heel veel extra inspanning voor te doen.”bijtelling”, aldus Weyn. �

Wierd Jan Visch neemt zijn prijs in ontvangst.

Nieuwe bakwagen voor Kisjes In september wordt de vloot van Kisjes Transport en Verhuur in Apeldoorn uitgebreid met een nieuwe bakwagen ter vervanging van één van de andere bakwagens. De auto krijgt een zwaardere kraan dan het bedrijf tot nu toe in het wagenpark had, namelijk

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e ri r 2 20 01 13 3

een 80 ton/meter kraan. De nieuwe bakwagen wordt met name ingezet voor het transport van zware machines en beladen containers.. �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 6 | d e c e mb e r 2 0 1 1

de Honda CR-V tRekkRaCHt Van een supeRHeld met een tRekkRaCHt tot maaR liefst 200o kilo is de Honda CR-V uitgeRoepen tot beste tRekauto in zijn klasse!

Honda Wesselink

TRE AU K

d e H o n d a c r -V i s uitgeroepen tot beste trekauto

WWW.Honda-Wesselink.nl

BESTE DE

EST EB E

Honda is door de consumentebond uitgeroepen tot betrouwbaarste automerk

eMSt Hoofdweg 20-22 8166 AE Emst 0578-661439 emst@honda-wesselink.nl

deventer Solingenstraat 7 7421 ZN Deventer 0570-500980 deventer@honda-wesselink.nl

Apeldoorn Laan van de Dierenriem 35 7324 AB Apeldoorn 055-3602386 apeldoorn@honda-wesselink.nl

NT IEA

d e H o n d a c r -V i s uitgeroepen tot b e s t e Va k a n t i e a u t o

www.pietervandemosselaar.nl

Honda CR-V Vanaf C-label. co 2-uitstoot: min. 149 g/km - max. 177 g/km • gemiddeld brandstofVerbruik: min. 1 op 17,8 km (5,6 l/100 km) - max. 1 op 13,1 km (7,6 l/100 km).

vindt, legt contact en verbindt Bent u een commerciële specialist op zoek naar een functie waarin al uw talenten tot hun recht komen?

Bent u een ondernemer op zoek naar een commerciële specialist die perfect bij uw organisatie past?

Pantone warm gray 11 M

Neem dan direct contact met ons op: IJSSELHOTEL www.ijsselhotel.nl

IJSSELHOTEL www.pietervandemosselaar.nl www.ijsselhotel.nl

autonieuws Elektrische auto’s van Renault ook in Stedendriehoek steeds populairder De Alliantie Renault-Nissan heeft zijn 100.000ste zero emission auto verkocht. Ook in de Stedendriehoek zien ze bij Segerink-Wolbers een toenemende interesse voor het elektrisch rijden. De Alliantie Renault-Nissan heeft inmiddels al meer zero emission auto’s verkocht dan alle andere grote autofabrikanten bij elkaar. Al deze elektrisch aangedreven auto’s tezamen legden circa 841 miljoen kilometers af - en stootten zo 124 miljoen kilogram minder CO2 uit dan wanneer zij op fossiele brandstof hadden gereden. Renault en Nissan hebben op het gebied van elektrisch rijden een alliantie gevormd, omdat veel motoronderdelen en andere componenten voor de elektrische voertuigen (EV’s) afkomstig zijn uit dezelfde fabrieken. Bij Segerink-Wolbers worden alleen de Renaults verkocht. Daar merken ze ook dat de populariteit van het elektrisch rijden in de

Stedendriehoek toeneemt. Gerdrik Pongers, manager Sales & Marketing bij Segerink-Wolbers: “In de Randstad gaat het sneller dan in de Stedendriehoek, maar dat komt omdat we hier te maken hebben met een grotere actieradius. Daarnaast hebben we ook minder laadpalen tot onze beschikking. De belangstelling in ons gebied hebben we de afgelopen maanden vooral zien toenemen bij de introductie van de ZOE. Die heeft een actieradius van 200 kilometer. Dat maakt dit model ook in deze regio interessant. Bovendien maakt deze auto gebruik van de zogenaamde Kameleon-laadtechniek. Dat betekent dat je bij een snellaadpunt binnen een uur de accu weer volledig kunt opladen. Sinds de introductie dit voorjaar hebben we er hier zeven verkocht.”. �

Met de introductie van de ZOE heeft Segerink-Wolbers de afgelopen maanden de belangstelling voor het elektrisch rijden flink zien toenemen.

3-miljoenste Prius Bij Toyota is dit najaar het 3-miljoenste exemplaar van de Prius van de band gerold. De Japanse autobouwer had 16 jaar nodig om deze mijlpaal te bereiken. De huidige, derde generatie Prius is de meest succesvolle editie uit de reeks. Met een afzet van 1,69 miljoen stuks sinds de marktintroductie in 2009 neemt dit model meer dan de helft van alle Prius-verkopen voor zijn rekening..

Het verkoopteam van Morrenhof (v.l.n.r. Guido Leuvenink, Martin van Gaal, Roy Brokken)

Toyota bracht de Prius in 1997 op de markt. Bij Toyota Morrenhof in Deventer stond de eerste Prius in 2001 in de showroom. Sindsdien is de belangstelling voor hybride flink gegroeid, zo weet verkoopleider Martin van Gaal te melden. “Op dit moment bestaat 70 procent van onze totale autoverkoop uit hybride modellen. Daarbij hebben we het niet alleen over de Prius-modellen, maar ook over de Auris en de Yaris.” De Prius heeft het ook bij Morrenhof altijd goed gedaan. Vooral in de jaren 2008 en 2009 toen de fiscale bijtelling werd ingevoerd. Vanwege de 0%-bijtelling die eind dit jaar afloopt, verwacht Van Gaal de tweede helft van 2013 ook nog een toenemende belangstelling. “We leveren de Prius Plug-in uit voorraad,dus iedereen die nu bij ons binnenstapt, kan vanaf het moment van registreren nog 60 maanden gebruik maken van de 0%-regeling en de daarbij behorende fiscale voordelen. Dat is zeer interessant, want de mees-

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 2 | s meepiit e2 mb 0 1 3e ri r 2 20 01 13 3

te andere merken kunnen dit jaar niet meer leveren en vanaf januari geldt voor deze auto’s de 7%-bijtelling.” Speciaal voor ondernemers heeft Toyota de website www.autovoordezaak.nl geïntroduceerd. Van Gaal: “Op deze site kan de ondernemer zelf uitrekenen of een hybride model ook interessant is voor zijn bedrijf. Uiteraard verschaffen wij daarnaast graag aanvullende informatie.” Inmiddels zijn in Nederland rond de 45.000 Prius-modellen verkocht, waarmee de Prius het op zes na meest gevraagde Toyota-type uit de geschiedenis is. En het eind is nog niet in zicht. Eind 2014 zal de vierde generatie worden voorgesteld. Wanneer dat model bij Morrenhof in de showroom staat, durft Van Gaal niet te zeggen. “Maar dat zal waarschijnlijk niet al te lang na de Europese introductie zijn. Toch benieuwd wat die andere prioriteiten zijn. ” �

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 6 | d e c e mb e r 2 0 1 1

autonieuws Honda Civic WTCC bij Wesselink

De lijnbus is bestickerd in de stijl van het WTCC-Team, maar vestigt ook de aandacht op de veelzijdigheid en enorme ruimte die de Honda Civic biedt.

Honda doet sinds 2013 weer mee aan het FIA World Touring Car Championship, kortweg WTCC. Op dit ook in de Stedendriehoek bekend te maken, laat Honda Wesselink twee Civic’s en een lijnbus compleet bestickeren met de logo’s, kleuren en info over de WTCC. Met twee Honda Civic’s met een 1.6 turbo motor en twee erg ervaren coureurs doet het Honda Racing Team een gooi naar de titel. Honda neemt deel met een fabrieksteam van twee auto’s. De coureurs zijn de Italiaan Gabriele Tarquini - die in 2009 World Touring Car kampioen werd - en de Portugees Tiago Monteiro, die in 2006 en 2007 in de Formule 1 heeft geracet. Honda Research & Development heeft een volledig op maat gemaakte 1.6 liter, viercilinder turbobenzinemotor met directe brandstofinspuiting ontwikkeld als krachtbron van de Civic WTCC racewagen, terwijl MUGEN zorgt voor ondersteuning naast de baan.

In Slowakije was het podium geheel voor Honda. Gabriele Tarquini werd de winnaar van de race, gevolgd door zijn teamgenoot Tiago Monteiro. Op de derde plaats eindigde Norbert Michelisz van het team Zengo Motorsport dat tevens met de Honda Civic 1.6 turbo rijdt. Om deze geweldige prestaties extra aandacht te geven, heeft Honda Wesselink twee Civic’s en een lijnbus compleet laten bestickeren in de officiële kleuren van het Honda-fabrieksteam dat in de WTCC rijdt. De lijnbus vestigt tevens de aandacht op de veelzijdigheid en enorme ruimte die de Honda Civic biedt. �

dri dri dri eest est st eed edd een ennbbb uuu si si si nnn eess ess ss| | |nnn uuu mm mm mm eer err4 46| | |sse depeptcteeemb mb mbeeeri rr 22 00 11 13

mijn favoriet

Auto MG A MK II Bouwjaar 1961

Scheurijzers en prioriteiten Tekst wilma schreiber fotografie evert van de Worp

Het is nog even afwachten of de MG A MK II van Hein Reusken (Reusken & Partners) deze zomer de schuur uitkomt. Er zijn namelijk wat problemen met de benzinetoevoer, en hoewel Reusken denkt dat hij het probleem zelf wel kan verhelpen, is het de vraag of dat ook gebeurt.

“Tijdgebrek, of nee, laat ik eerlijk zijn: andere prioriteiten.” Dat moeten dan wel heel hele belangrijke prioriteiten zijn, want wat is er nu mooier dan met een MG A MK II over ’s lands wegen te flitsen? “Klopt, het is een heerlijk scheurijzer met een prachtige wegligging. Heerlijk om op zomerse avonden een tochtje te maken.” Het is overigens niet de eerste keer dat dit scheurijzer (bouwjaar 1961) stilstaat. “Direct na aankoop en aflevering probeerde ik de knopjes uit en direct stond alle bekabeling in de hens. Snel een em-

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3

mer water er overheen, maar alles was al gesmolten. Wat nu? Ik ben totaal a-technisch wat auto’s betreft. Nieuwe kabelboom gekocht, vriend erbij gehaald en op een zaterdag met het handboek erbij de zaak weer gerepareerd. Dat was een heel gepuzzel en aan het eind hielden we wat draadjes over, maar toch kregen we hem weer aan de praat.” Goed, vroeg of laat zal de auto de weg opgaan, want de grote droom van Reusken is om ooit een tour te maken door het ruige landschap van Schotland. Toch benieuwd wat die andere prioriteit is. �

Durft u te kiezen voor een ondernemende accountant? www.jonglaan.nl

Ondernemende Accountants

VERBINDEN KEIHARD WERKEN AAN EEN HECHTE BAND TUSSEN ZENDER EN ONTVANGER, TUSSEN MENS EN MERK. DAT IS HET SPEELVELD VAN ONGEWOON RECLAMEBUREAU.

Bergsingel 85, 7411 CN Deventer www.ongewoon.nl

PROVADA 2013 (NL) - VBO Makelaar (NL)

VBO Makelaar was voor de PROVADA op zoek naar een standbouwer die constructief meedenkt, in staat is een imponerende stand te ontwerpen en te realiseren en gewoonweg zijn afspraken nakomt. KOP heeft dit ruimschoots overtroffen door een totaal concept neer te zetten, waarbij commerciële doelstellingen werden bepaald en behaald, een stand van formaat werd neergezet en een top service werd geleverd in het gehele traject! Wij kunnen na onze ervaring met KOP alleen maar enthousiast zijn over onze huidige en toekomstige samenwerking.

Met vriendelijke groet,

Iwan Wind Marketing & Communicatie Medewerker - VBO Makelaar

sponser of

Ook een partner nodig voor rendement op uw beursdeelnames? Kijk voor meer informatie op www.kopexpo.nl of mail naar sales@kopexpo.nl voor een vrijblijvend/verhelderend gesprek.

Het bouwen van uw stand is pas het allerlaatste stadium van onze dienstverlening. De prijs zit’m in het traject ervoor en die betalen wij graag! Daarom inventariseren wij altijd eerst grondig uw bedrijfsidentiteit, doelgroep en doelstelling van uw beurs èn wat deze u op moet leveren. Wij hebben ervaren dat dit de enige wijze is om tot een gedegen en onderscheidend concept-ontwerp te komen.

Hoezo, ff een standje bouwen??..

dri e st e d e n b u si n e ss | n u mm e r 4 | s e p t e mb e r 2 0 1 3