คู่มือผู้รับการฝึก ช่างไฟฟ้าอุตสาหกรรม ระดับ 1 โมดูล 1 by DSD

vyo

คู มื อ ผู รั บ การฝ ก สาขาช า งไฟฟ า อุ ต สาหกรรม ระดั บ 1 โมดู ล การฝ ก ที่ 1

คูมือผูรับการฝก 0920164150301 สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1

ชุดการฝกตามความสามารถ (CBT)

โมดูลการฝกที่ 1 09215101 ความปลอดภัยเบื้องตนในการปฏิบตั ิงานไฟฟา

กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

คํา นํา

คูมือผูรับการฝก สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 โมดูล 1 ความปลอดภัยเบื้องตนในการปฏิบัติงานไฟฟา เปน สวนหนึ่งของหลักสูตรฝกอบรมฝมือแรงงานตามความสามารถ (Competency Based Training : CBT) นี้ ไดพัฒนาขึ้นเพื่อ ใชเปนเอกสารประกอบการจัดการฝกอบรมกับชุดการฝกตามความสามารถ สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 ซึ่งได ดําเนินการภายใตโครงการพัฒนาระบบฝกและชุดการฝกตามความสามารถเพื่อการพัฒนาฝมือแรงงาน ดวยระบบการฝกตาม ความสามารถ (Competency Based Workforce Skill Training System) พ.ศ. 2560 โดยมีวัตถุประสงคเพื่อใหครู ฝ กได ใชเปนเครื่องมือในการบริหารจัดการการฝกอบรมใหเปนไปตามหลักสูตร กลาวคือ เกี่ย วกับกฎและขอปฏิบัติดานความ ปลอดภัย ในการทํางาน สัญลักษณความปลอดภัย วิธีใ ชเครื่อง อุปกรณปองกันสวนบุคคล อันตรายของไฟฟา การปองกัน กระแสฟาดูด และวิธีปฐมพยาบาล เพื่อติดตามความกาวหนาของผูรับการฝกอบรม ในดานความสามารถหรือสมรรถนะให เปนไปตามมาตรฐานที่กําหนด ระบบการฝกอบรมตามความสามารถเปนระบบการฝกอบรมที่สงเสริมใหผูรับการฝกอบรมสามารถฝกฝนเรีย นรูไ ด ตามพื้นฐานความสามารถของตนในเวลาที่มีความสะดวก โดยเนนในเรื่องของการสงมอบการฝกอบรมที่หลากหลายไปใหแ ก ผูรับการฝกอบรม และตองการใหผู รับ การฝ กอบรมเกิ ดการเรีย นรูด วยตนเอง การฝกปฏิบัติ จะดํ าเนิ น การในรู ป แบบ Learning by Doing และเนนผลลัพ ธการฝกอบรมในการที่ทําใหผูรับการฝกอบรมมีความสามารถในการปฏิบัติงานตามที่ ตลาดแรงงานตอ งการ โดยยึดความสามารถของผู รั บการฝ กเป นหลัก การฝกอบรมในระบบดัง กล าว จึงเปนรูป แบบ การฝกอบรมที่สามารถรองรับการพัฒนารายบุคคลไดเปนอยางดี นอกจากนี้ เนื้อหาวิชาในหลักสูตรการฝกตามความสามารถ (Competency Based Curriculum : CBC) ซึ่งไดจากการวิเคราะหงานอาชีพ (Job Analysis) ในแตละสาขาอาชีพ จะถูก กําหนดเปนรายการความสามารถหรือสมรรถนะ (Competency) ที่ผูรับการฝกอบรมจําเปนตองใชใ นการปฏิบัติงาน และ สอดคลองกับความตองการของสถานประกอบกิจการและภาคอุตสาหกรรม ซึ่งผูรับการฝกจะตองเรียนรูและฝกฝนจนกวาจะ สามารถปฏิบัติเองได ตามมาตรฐานที่กําหนดในแตละรายการความสามารถ ทั้งนี้การสงมอบการฝกสามารถดําเนินการไดทั้ง รูปแบบการเรียนรูผานสื่อสิ่งพิมพ (Paper Based) และผานสื่อคอมพิวเตอร (Computer Based) โดยผูรับการฝกสามารถ เรียนรูไดดวยตนเอง (Self-Learning) ที่บานหรือที่ทํางาน และเขารับการฝกภาคปฏิบัติตามความพรอมตามความสะดวกของ ตน หรือตามแผนการฝก หรือตามตารางการนัดหมาย การฝกหรือทดสอบประเมินผลความรูความสามารถกับหนวยฝก โดยมี ครู ฝ ก หรื อ ผู ส อนคอยให คํา ปรึก ษา แนะนํ า และจัด เตรี ย มการฝ กภาคปฏิบั ติ รวมถึ ง จั ด เตรีย มและดํ าเนิ น การทดสอบ ประเมินผลในลักษณะตาง ๆ อันจะทําใหสามารถเพิ่มจํานวนผูรับการฝกไดม ากยิ่งขึ้น ชวยประหยัดเวลาในการเดินทาง และ ประหยัดงบประมาณคาใชจ ายในการพั ฒ นาฝมื อแรงงานใหแ ก กําลั งแรงงานในระยะยาวจึ งถือ เป น รูป แบบการฝ ก ที่ มี ความสําคัญตอการพัฒนาฝมือแรงงาน ทั้งในปจจุบันและอนาคตซึ่งหากมีการนําระบบการฝกอบรมตามความสามารถมาใชใ น การพัฒนาฝมือแรงงานจะชวยทําใหประชาชน ผูใชแรงงาน ผูวางงาน นักเรียน นักศึกษา และผูประกอบอาชีพอิสระ สามารถ เขาถึงการฝกอบรมเพื่อพัฒนาตนเองไดอยางสะดวก และไดรับประโยชนอยางทั่วถึงมากยิ่งขึ้น กรมพัฒนาฝมือแรงงาน ก กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

เรื่อง

สารบัญ

หนา

คํานํา

ก

สารบัญ

ข

ขอแนะนําสําหรับผูรับการฝก

โมดูลการฝกที่ 1 09215101 ความปลอดภัยเบื้องตนในการปฏิบัติงานไฟฟา หัวขอวิชาที่ 1 0921510101 กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางาน หัวขอวิชาที่ 2 0921510102 สัญลักษณความปลอดภัยทางไฟฟา หัวขอวิชาที่ 3 0921510103 เครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคล หัวขอวิชาที่ 4 0921510104 การปองกันอันตรายจากไฟฟา หัวขอวิชาที่ 5 0921510105 การปฐมพยาบาลผูถูกกระแสไฟฟาดูดเบื้องตน คณะผูจัดทําโครงการ

ข กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

14 26 34 44 54 63

ขอแนะนําสําหรับผูรับการฝก ขอแนะนําสําหรับผูรับการฝก คือ คําอธิบายเกี่ยวกับรายละเอียดของคูมือ และขั้นตอนการเขารับการฝก ซึ่งมีอยูดวยกัน 2 ขอ ดังนี้

1. รายละเอียดของคูม ือ 1.1 โมดูลการฝก / หัวขอวิชา หมายถึง โมดูลการฝกที่ครูฝกตองจัดการฝกอบรม โดยภายในโมดูลจะประกอบไปด วย หัวขอวิชาที่ผูรับการฝกตองเรีย นรูแ ละฝกฝน ซึ่งมีรหัสโมดูลและรหัสหัวขอวิชาเป นตัว กําหนดความสามารถ ที่ตองเรีย นรู 1.2 ระยะเวลาการฝก หมายถึง จํานวนชั่วโมงในการฝกอบรม เพื่อใหบรรลุตามวัตถุประสงคของแตละโมดูล 1.3 ระบบการฝกตามความสามารถ (CBT) หมายถึง ระบบการฝกที่เกิดจากการนํา ความรู ทักษะ ความสามารถ (Competency) ที่จําเปนสําหรับการทํางานมาเปนฐาน (Based) ของการจัดฝกอบรม หรือนํามากําหนดเปนเนื้อหา (Content) และเกณฑก ารประเมิน การฝก อบรม ทํา ใหผูรับ การฝก อบรมมีค วามสามารถ (Competency) ตามเกณฑม าตรฐานที่กําหนด และตามความสามารถในการเรีย นรูข องผูรับการฝกเปนหลัก 1.4 ชุดการฝก หมายถึง สื่อสิ่งพิมพ และสื่ออิเล็กทรอนิกส ใชสําหรับเปนอุปกรณชวยฝก โดยแตละโมดูลประกอบดวย คูมือครูฝก คูมือผูรับการฝก คูมือประเมิน สื่อวีดิทัศน 1.5 ระบบจัดการฝกดวยคอมพิวเตอร (Computer Managed Instruction : CMI) หมายถึง การนําระบบคอมพิวเตอร และเทคโนโลยีสารสนเทศ ซึ่งใชในการจัดการเรีย นรูและฝกอบรม เชน ระบบรับสมัครออนไลน ระบบลงทะเบีย น เขา รับ การฝก อบรมออนไลน ระบบการฝก อบรมภาคทฤษฎีผา นอุป กรณอิเล็กทรอนิก สหรือ อุป กรณสื่อสาร แบบพกพา การทดสอบออนไลน การบันทึกผลการฝกอัตโนมัติ และการออกใบวุฒิบัตรอิเล็กทรอนิกส เปนตน โดยการเขา ใช ง านระบบ แบงสวนการใชง านตามความรั บผิ ด ชอบของผู มีส ว นได ส ว นเสีย ดั ง ภาพในหน า 2 ซึ่งรายละเอีย ดการใชงานของผูเขารับการฝกสามารถดูไดจากลิงค mlearning.dsd.go.th/download/files/trainee.pdf

1 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

2 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

2. วิธีการใชงานระบบการฝกตามความสามารถ (CBT) วิธีการใชงานระบบการฝกตามความสามารถ (CBT) ในคูมือผูรับการฝก จะเริ่ม ตนที่ ค. ผังการฝกอบรม เพื่อให สอดคลองกับการนําคูมือผูรับการฝกไปใช จึงละเวน ก. ผังการจัดเตรียมระบบ และ ข. ผังการเปดรับสมัครและคัด เลือก ผูรับการฝก ค. ผังการฝกอบรม

3 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

คําอธิบาย 1. การฝกอบรม 1.1 ผูรับการฝก ทําความเขาใจการฝกอบรมในระบบ CBT ซึ่งสามารถฝกอบรมได 3 รูปแบบ คือ 1.1.1 การฝกอบรมดวยการสงมอบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) 1.1.2 การฝกอบรมที่ศูนยฝกอบรม (Offline) 1.1.3 การฝกอบรมดวยสื่อในระบบออนไลน (Online) โดยในแตละรูปแบบจะมีรายละเอียดแตกตางกัน ดังนี้ 1.1.1 การฝกอบรมดวยการสงมอบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) คือ การฝก อบรมที่ผูรับการฝกเรีย นรูภาคทฤษฎี (ดา นความรู) ดว ยตนเอง โดยครูฝก เปนผูสงมอบ คูมือผูรับการฝกที่พิม พจากสื่ออิเล็กทรอนิกส (.pdf) และวีดิทัศน (DVD) แกผูรับการฝก และฝกภาคปฏิ บั ติ (ดานทักษะ) ที่ศูนยฝกอบรม การฝกภาคทฤษฎี - ผูรับการฝกเรีย นรูภาคทฤษฎีดวยตนเอง โดยใชคูมือผูรับการฝกที่พิมพจากสื่อ อิเ ล็ก ทรอนิ กส (.pdf) และวีดิทัศน (DVD) ที่ครูฝกสงมอบให การประเมินผลภาคทฤษฎี 1) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบกอนฝก (Pre-Test) ลงในกระดาษคําตอบ แลวสงกระดาษคํ า ตอบ ใหครูฝก เพื่อตรวจและประเมินผล 2) ครูฝกประเมินแบบทดสอบกอนฝก - ถาผลการประเมินผานเกณฑรอยละ 70 ตามที่กําหนดในเอกสารโครงรางหลักสูตร จะมีสิท ธิ์ข อเขา รับ การฝก ภาคปฏิบัติ (ถา มี) หรือ เขา รับ การฝก ในโมดูล ถัด ไป หรือเขารับการฝกในโมดูลที่ครูฝกกําหนดได - ถาผลการประเมินต่ํากวารอยละ 70 ใหครูฝกมอบหมายใหผูรับการฝกศึกษาเนื้อหา จากสื่อดวยตนเองจนเขาใจ จึงทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) 3) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) ลงในกระดาษคําตอบ แลวสงใหครูฝกตรวจ และประเมินผล โดยใชหลักเกณฑเดียวกับการประเมินแบบทดสอบกอนฝก 1.1.2 การฝกอบรมที่ศูนยฝกอบรม (Offline) คือ การฝกอบรมที่ผูรับการฝกเรียนรูภาคทฤษฎีจากครูฝก และฝกภาคปฏิบัติที่ศูนยฝกอบรม การฝกภาคทฤษฎี ผูรับการฝกเรียนรูภาคทฤษฎีจากครูฝกโดยใชสื่อสิ่งพิมพจากสื่ออิเล็กทรอนิกส (.pdf) และวีดิทัศน (DVD) ที่ศูนยฝกอบรม 4 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

การประเมินผลภาคทฤษฎี 1) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบกอนฝก (Pre-Test) ลงในกระดาษคําตอบ แลวสงกระดาษคํ า ตอบ ใหครูฝกตรวจและประเมินผล 2) ครูฝกประเมินแบบทดสอบกอนฝก - ถาผลการประเมินผานเกณฑรอยละ 70 ตามที่กําหนดในเอกสารโครงรางหลักสูตร ผูรับการฝกจะมีสิทธิ์ขอเขารับการฝกภาคปฏิบัติ (ถามี) หรือเขารับการฝกในโมดูลถั ดไป หรือเขารับการฝกในโมดูลที่ครูฝกกําหนดได - ถาผลการประเมินต่ํากวารอยละ 70 ใหผูรับการฝกศึกษาเนื้อหาจากสื่อดวยตนเอง จนเขาใจ จึงทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) 3) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) ลงในกระดาษคําตอบ แลวสงใหครูฝกตรวจ และประเมินผล โดยใชหลักเกณฑเดียวกับการประเมินแบบทดสอบกอนฝก 1.1.3 การฝกอบรมดวยสื่อในระบบออนไลน (Online) คือ การฝกอบรมที่ผูรับการฝกเรียนรูภาคทฤษฎีดวยตนเองผานระบบจัดการฝกดวยคอมพิวเตอร หรือ CMI โดยใชคูมือผูรับการฝกที่เปนสื่อออนไลนในแอปพลิเคชัน DSD m-Learning และฝกภาคปฏิบัติที่ศูนยฝกอบรม วิธีดาวนโหลดแอปพลิเคชัน DSD m-Learning ผูรับการฝกดาวนโหลดแอปพลิเคชั น DSD m-Learning ซึ่งวิธีการดาวนโหลดแอปพลิ เ คชั น สามารถแบงออกเปน 2 ชองทางตามแตละระบบปฏิบัติการ คือ 1) ผูรับการฝกที่ใชเครื่องมือสื่อสารอิเล็กทรอนิกส ระบบปฏิบัติการ iOS คนหา แอปพลิเคชัน DSD m-Learning ใน App Store จากนั้นกดดาวนโหลด เพื่อติดตั้งบนเครื่องมือสื่อสาร และเขาใชงานโดยกรอก Username และ Password ตามที่เคยลงทะเบียนไว 2) ผูรับการฝกที่ใชเครื่องมือสื่อสารอิเล็กทรอนิกส ระบบปฏิบัติการ Android คนหาแอป พลิเคชัน DSD m-Learning ใน Google Play Store จากนั้นกดดาวนโหลด เพื่อติดตั้ง บนเครื่องมือสื่อสาร และเขาใชงานโดยกรอก Username และ Password ตามที่เคย ลงทะเบียนไว การฝกภาคทฤษฎี ผูรับการฝกเรียนรูภาคทฤษฎีดวยตนเอง จากคูมือผูรับการฝก ซึ่งเปนสื่อออนไลนบนแอปพลิ เคชั น DSD m-Learning การประเมินผลภาคทฤษฎี 1) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบกอนฝก (Pre-Test) ลงในแอปพลิเคชัน โดยระบบจะตรวจและประเมินผล อัตโนมัติ

5 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

- ถาผลการประเมินผานเกณฑรอยละ 70 ตามที่กําหนดในเอกสารโครงรางหลักสูตร ผูรับการฝกจะมีสิทธิ์ขอเขารับการฝกภาคปฏิบัติ (ถามี) หรือเขารับการฝกในโมดูลถั ดไป หรือเขารับการฝกในโมดูลที่ครูฝกกําหนดได - ถาผลการประเมินต่ํากวารอยละ 70 ใหผูรับการฝกศึกษาเนื้อหาจากสื่อด วยตนเอง จนเขาใจแลวจึงทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) 2) ผูรับการฝกทําแบบทดสอบหลังฝก โดยใชหลักเกณฑเดียวกับการประเมินแบบทดสอบกอนฝก 1.2 ครูฝกชี้แจงรูปแบบการฝกอบรมทั้ง 3 รูปแบบแกผูรับการฝก เพื่อทําการตกลงรูปแบบการฝกอบรมรวมกับผูรับการ ฝก โดยใหผูรับการฝกเลือกวิธีที่สะดวก 1.3 ครูฝกวางแผนการฝกตลอดหลักสูตรรวมกันกับผูรับการฝก 2. อุปกรณชวยฝกและชองทางการเขาถึงอุปกรณชวยฝก ผูรับการฝกสามารถเลือกใชอุปกรณชวยฝกได 2 รูปแบบ คือ รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) และรูปแบบระบบจัดการฝก ดวยคอมพิวเตอร หรือ CMI (Online) โดยมีชองทางการเขาถึงอุปกรณชวยฝกแตละรูปแบบแตกตางกัน ดังนี้ 2.1 รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2.2 รูปแบบระบบจัดการฝกดวยคอมพิวเตอร หรือ CMI (Online) ดังนี้ - คูมือผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพือ่ ใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 3. การวัดและประเมินผล 3.1 การประเมินผลภาคทฤษฎี (ดานความรู) ประเมินผลจากแบบทดสอบภาคทฤษฎีกอนฝก และแบบทดสอบภาคทฤษฎีหลังฝก โดยกําหนดเกณฑการใหคะแนน และการระบุความสามารถดานความรู ดังนี้ เกณฑการใหคะแนน ภาคทฤษฎี ตั้งแตรอยละ 70 ขึ้นไป ต่ํากวารอยละ 70

เกณฑการประเมิน ความสามารถ ผาน (C) ไมผาน (NYC) 6

กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ผูรับการฝกจะไดรับการประเมินผลการฝกจากครูฝก โดยจะตองสามารถปฏิบัติตามความสามารถในแตละโมดูลนั้น ๆ ไดตาม เกณฑที่กําหนด จึงจะถือวาผานการฝกโมดูลนั้น และเมื่อผานการฝกครบทุกโมดูล จึงจะถือวาฝกครบชุดการฝกนั้น ๆ แลว 4. เงื่อนไขการผานการฝก ผูรับการฝกที่จะผานโมดูลการฝก ตองไดรับคารอยละของคะแนนการทดสอบหลังฝก ภาคทฤษฏี คะแนนรวมไมต่ํากวารอยละ 70 ภาคปฏิบัติ คะแนนรวมไมต่ํากวารอยละ 70 โดยคะแนนรวมจะถูกนํามาคิดแบงเปนสัดสวน ภาคทฤษฏี คิดเปนรอยละ 20 ภาคปฏิบัติ คิดเปนรอยละ 80 เมื่อนําคะแนนมารวมกัน ผูรับการฝกจะตองไดไมต่ํากวารอยละ 70 จึงจะผานเกณฑ ทั้งนี้ ผูรับการฝกจะตองทําคะแนนผานเกณฑทั้งภาคทฤษฏีและภาคปฏิบัติ จึงจะผานโมดูลการฝก

7 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ง. ผังการขึ้นทะเบียนผูสําเร็จการฝก

8 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

คําอธิบาย 1. ผูรับการฝกขอหนังสือรับรองหรือวุฒิบัตร 2. เจาหนาทีต่ รวจสอบโมดูลการฝกที่ผูรับการฝกแตละคนผานครบตามเงื่อนไขหลักสูตรหรือไม ผานระบบ 2.1 ถาครบ ใหสําเร็จการฝกในหลักสูตรอยางสมบูรณ ซึ่งสามารถออกวุฒิบัตรแกผูรับการฝกไดตามขั้นตอน ดังนี้ 2.1.1 เจาหนาที่ออกวุฒิบัตรตัวจริง 2.1.2 เจาหนาที่ออกวุฒิบัตรดิจิทัลผานระบบ 2.1.3 ผูรับการฝกดาวนโหลดวุฒิบัตรดิจิทัลผานระบบ 2.2 ถาไมครบ จะไมจบหลักสูตรแตได รับการรับ รองความสามารถบางโมดู ลในรายการโมดูล ที่สํา เร็ จเท า นั้ น ซึ่งสามารถออกใบรับรองแกผูรับการฝกไดตามขั้นตอน ดังนี้ 2.2.1 เจาหนาที่ออกหนังสือรับรองตัวจริงเฉพาะโมดูลที่ผาน 2.2.2 เจาหนาที่ออกหนังสือรับรองดิจิทัลผานระบบ 2.2.3 ผูรับการฝกดาวนโหลดหนังสือรับรองดิจิทัลผานระบบ

9 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

รายละเอียดหลักสูตร หลักสูตรฝกอบรมฝมือแรงงานตามความสามารถ สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 กรมพัฒนาฝมือแรงงาน กระทรวงแรงงาน

รหัสหลักสูตร 0920164150301

1. ขอบเขตของหลักสูตร หลักสูตรนี้พัฒนาขึ้นใหครอบคลุม ดานความรู ทักษะ และเจตคติแกผูรับการฝกในสาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม เพื่อให มีความรู ความสามารถและทัศนคติตามมาตรฐานฝมือแรงงานแหงชาติ สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 ดังนี้ 1.1 มีความรูเกี่ยวกับการปฏิบัติงานทางดานชางไฟฟาอุตสาหกรรมไดอยางปลอดภัย 1.2 มีความรูความสามารถเกี่ยวกับการใชเครื่องมือวัดทางไฟฟาและเครื่องมืออุปกรณปองกันสวนบุคคล 1.3 มีความรูเกี่ยวกับทฤษฎีไฟฟา 1.4 มีความรูความสามารถเกี่ยวกับการอานแบบ-เขียนแบบวงจรไฟฟาอุตสาหกรรม 1.5 มีความรูเกี่ยวกับหลักการทํางานของอุปกรณในระบบไฟฟา มาตรฐานสายไฟฟา ขอกําหนดในการติดตั้ง และการเดินสายไฟฟา 1.6 มีความรูความสามารถเกี่ยวกับการตอสายไฟฟา 1.7 มีความรูความสามารถเกี่ยวกับการเดินสายรอยทอโลหะ และทอพีวีซี 1.8 มีความรูความสามารถเกี่ยวกับการเดินสายภายในตูควบคุม 2. ระยะเวลาการฝก ผูรับการฝกจะไดรับการฝกในภาคทฤษฎีแ ละภาคปฏิบัติ โดยสถาบันพัฒ นาฝมือแรงงาน หรือสํานักงานพัฒนาฝมื อ แรงงานที่เปนหนวยฝกตามความสามารถใชระยะเวลาในการฝก 78 ชั่วโมง เนื่องจากเปนการฝ กที่ขึ้ นอยู กับพื้ น ฐานความรู ทักษะ ความสามารถและความพรอมของผูรับ การฝกแต ล ะคน มีผลใหผูรับการฝกจบการฝกไมพ รอมกัน สามารถจบกอนหรือเกินระยะเวลาที่กําหนดไวใ นหลักสูตรได หนวยฝกจึง ตองบริหารระยะเวลาในการฝกใหเหมาะสมตามความจําเปน ทั้งนี้ใหอยูในดุลยพินิจของผูอํานวยการสถาบันพัฒนาฝมือ แรงงาน หรือผูอํานวยการสํานักงานพัฒนาฝมือแรงงานที่เปนหนวยฝกตามความสามารถจะเห็นสมควร 3. หนวยความสามารถและโมดูลการฝก จํานวนหนวยความสามารถ 8 หนวย จํานวนโมดูลการฝก 8 โมดูล 10 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

4. วุฒิบัตร 4.1 ชื่อเต็ม : วุฒิบัตรพัฒนาฝมือแรงงาน สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 4.2 ชื่อยอ : วพร. ชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1 4.3 ผูรับการฝ กที่ผา นการประเมิ นผลหรือผา นการฝก ครบทุ กหนวยความสามารถ จะไดรั บวุฒิบัต ร วพร. ชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1

11 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

รายละเอียดโมดูลการฝกที่ 1 1. ชื่อหลักสูตร

รหัสหลักสูตร 0920164150301 2. ชื่อโมดูลการฝก ความปลอดภัยเบื้องตนในการปฏิบัติงานไฟฟา รหัสโมดูลการฝก 09215101 3. ระยะเวลาการฝก รวม 2 ชั่วโมง 30 นาที ทฤษฎี 2 ชั่วโมง 30 นาที ปฏิบัติ - ชั่วโมง 4. ขอบเขตของหนวย หนวยการฝกนี้ พัฒนาขึ้นใหครอบคลุม ดา นความรู ทักษะ และเจตคติแ กผูรั บการฝ ก การฝก เพื่อใหมีความสามารถ ดังนี้ 1. บอกกฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางานได 2. บอกความหมายของสัญลักษณความปลอดภัยได 3. บอกวิธีใชเครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคลได 4. อธิบายอันตรายของไฟฟาได 5. อธิบายวิธีปองกันและชวยเหลือผูถูกกระแสไฟฟาดูดได 6. อธิบายวิธีปฐมพยาบาลผูถูกกระแสไฟฟาดูดได 5. พื้นฐาน ผูสมัครเขารับการฝกตองมีคุณสมบัติ ดังตอไปนี้ ความสามารถของ - มีความรูพื้นฐานงานไฟฟาเบื้องตน หรือผานการฝกอบรมไฟฟาเบื้องตน และ การชวยเหลือผูถูกไฟฟาดูดจากหนวยงานหรือสถาบันที่เชื่อถือได ผูรับการฝก 6. ผลลัพธการเรียนรู : เมื่อสําเร็จการฝกในโมดูลนี้แลวผูรับการฝกสามารถปฏิบัติงานโดยมีความรูความสามารถ และใชระยะเวลาฝก ดังนี้ ระยะเวลาฝก ผลลัพธการเรียนรู ชื่อหัว ขอวิชา (ชั่วโมง : นาที) ทฤษฎี ปฏิบัติ รวม 1. บอกกฎและขอปฏิบัติดาน หัวขอที่ 1 : กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัย 0:30 0:30 ความปลอดภัยในการทํางานได ในการทํางาน 2. บอกความหมายของสัญลักษณ หัวขอที่ 2 : สัญลักษณความปลอดภัยทางไฟฟา 0:15 0:15 ความปลอดภัยได 3. บอกวิธีใชเครื่องมือและ หัวขอที่ 3 : เครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคล 0:30 0:30 อุปกรณปองกันสวนบุคคลได สาขาชางไฟฟาอุตสาหกรรม ระดับ 1

12 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

4. อธิบายอันตรายของไฟฟาได หัวขอที่ 4 : การปองกันอันตรายจากไฟฟา 5. อธิบายวิธีปองกันและชวยเหลือ ผูถูกกระแสไฟฟาดูดได 6. อธิบายวิธีปฐมพยาบาล หัวขอที่ 5 : การปฐมพยาบาลผูถูกกระแสไฟฟาดูด ผูถูกกระแสไฟฟาดูดได เบื้องตน รวมทั้งสิ้น

13 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

0:30

0:45

2:30

รายละเอียดหัวขอวิชาที่ 1

0921510101 กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางาน (ใบแนะนํา) 1. ผลลัพธการเรียนรู - บอกกฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางานได

2. หัวขอสําคัญ 1. กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางาน 2. ขอปฏิบัตดิ านความปลอดภัยในการปฏิบัติงานทางไฟฟา 3. กฎหมายเกีย่ วกับความปลอดภัย

3. วิธีการฝกอบรม การฝกอบรมสามารถเลือกได 3 รูปแบบ คือ 1) การฝกอบรมดวยการสงมอบสื่อสิ่งพิมพ 2) การฝกอบรมที่ศูนยฝกอบรม 3) การฝกอบรมดวยสื่อในระบบออนไลน ดังรายละเอียดในขอแนะนําสําหรับผูรับการฝก

4. อุปกรณชวยฝก อุปกรณชวยฝกสามารถเลือกใชงานได 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2. รูปแบบอิเล็กทรอนิกส (Online) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ

14 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

5. การรับการฝกอบรม 1. ผูรับการฝกทําแบบทดสอบกอนฝก (Post-Test) แลวสงใหครูฝกหรือระบบประเมินผลตามวิธีที่เลือกฝกอบรม 1.1 ถาผลการประเมินผานเกณฑรอยละ 70 ตามที่กําหนดในเอกสารโครงรางหลักสูตร จะมีสิทธิ์ขอเขารับการฝก ภาคปฏิบัติ (ถามี) หรือเขารับการฝกในโมดูลถัดไป หรือเขารับการฝกในโมดูลที่ครูฝกกําหนดได 1.2 ถาผลการประเมินต่ํากวารอยละ 70 ใหผูรับการฝกเขาฝกอบรมภาคทฤษฎี 2. การฝกอบรมภาคทฤษฎี ใหผูรับการฝกศึกษาคูมือผูรับการฝก และฝกหัดทําใบทดสอบทายหัวขอวิชา 3. เมื่อผูรับการฝกศึกษาคูมือผูรับการฝกประจําโมดูลนั้ นเขาใจแลว ใหทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) แลวสงให ครูฝกหรือระบบประเมินผลเชนเดียวกับแบบทดสอบกอนฝก

6. การวัดผล 1. ผูรับการฝกสงแบบทดสอบกอนฝก ใหครูฝกหรือระบบประเมินผลภาคทฤษฎีตามวิธีที่เลือกฝกอบรม 1.1 ถาผลการประเมินผานเกณฑรอยละ 70 ตามที่กําหนดในเอกสารโครงรางหลักสูตร จะมีสิทธิ์ขอเขารับการฝก ภาคปฏิบัติ (ถามี) หรือเขารับการฝกในโมดูลถัดไปได 1.2 ถาผลการประเมินต่ํากวารอยละ 70 ใหครูฝกมอบหมายใหผูรับการฝกศึกษาเนื้อหาจากสื่อดวยตนเองจนเขาใจ จึงทําแบบทดสอบหลังฝก (Post-Test) 2. ผูรับการฝกสงแบบทดสอบหลังฝก ใหครูฝกหรือระบบประเมินผลภาคทฤษฎี โดยใชหลักเกณฑเดียวกับการประเมิน แบบทดสอบกอนฝก

7. บรรณานุกรม พันธศักดิ์ พุฒิมานิตพงศ และคณะ. 2558. งานไฟฟาและอิเล็กทรอนิกส. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพศูนยสงเสริมอาชีวะ. พุฒิพงศ ไยราช. 2558. การติดตั้งไฟฟาในอาคาร. กรุงเทพฯ : เอมพันธ. กฎกระทรวงกําหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และดําเนินการดานความปลอดภัยฯ เกี่ยวกับไฟฟา พ.ศ. ๒๕๕๘. [ออนไลน]. เขาถึงไดจาก : http://www.oshthai.org/index.php?option=com_content&view=article&id= 218%3A-m-m-s&catid=1%3Anews-thai&Itemid=201

15 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบขอมูล หัวขอวิชาที่ 1 กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางาน ไฟฟาเปนพลังงานที่มีทั้งประโยชนและโทษ ผูปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟาจึงตองมีความระมัดระวังเพื่อใหสามารถปฏิบัติงาน ไดอยางปลอดภัย โดยควรปฏิบัติตามกฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัย ดังตอไปนี้ 1. กฎและขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการทํางาน กฎทั่วไปเกี่ยวกับความปลอดภัยในการปฏิบัติงาน เพื่อความปลอดภัยในการทํางานมีกฎโดยทั่วไปที่ผูปฏิบัติงานควรทราบ ดังนี้ 1) ปฏิบัติตามระเบียบ คําแนะนําตาง ๆ อยางเครงครัด ไมฉ วยโอกาสหรือละเวน ถาไมทราบไมเขาใจใหถาม เจาหนาที่ความปลอดภัยหรือหัวหนางาน 2) อุ ป กรณ ก ารติ ด ตั้ ง ทางไฟฟ า ต อ งเป น ชนิ ด ที่ ไ ด รั บ การรั บ รองจากมาตรฐานต า ง ๆ ที่ น า เชื่ อ ถื อ เช น สํานักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ อุตสาหกรรม (สมอ.), UL, VDE และ IEC เปนตน โดยจะแสดงสัญลัก ษณ เครื่องหมายมาตรฐานอุปกรณไฟฟาในประเทศตาง ๆ ดังภาพที่ 1.1

มอก. มาตรฐานไทย

มาตรฐานอเมริกา

มาตรฐานเยอรมัน

มาตรฐานยุโรป

ภาพที่ 1.1 เครื่องหมายมาตรฐานอุปกรณไฟฟาประเทศตาง ๆ 3) ตรวจสอบอุปกรณติดตั้งทางไฟฟาและเครื่องใชไฟฟาเปนประจํา อยางนอยปละ 1 ครั้ง 4) เมื่อพบเห็นสภาพการทํางานที่ไมปลอดภัย หรือพบวาเครื่องมือเครื่องใชชํารุดไมอยูใ นสภาพที่ปลอดภั ย ถาแกไขดวยตนเองได ใหดําเนินการแกไขทันที ถาแกไขไมไดใหรายงานใหผูบังคับบัญชาทราบโดยเร็ว 5) สังเกตและปฏิบัติตามปายหามปายเตือนอยางเครงครัด 6) หามบุคคลที่ไมเกี่ยวของเขาไปบริเวณทํางานที่ตนไมมีหนาที่เกี่ยวของ 7) อยาทํางานในที่ลับตาคนเพียงผูเดียวโดยไมมีใครทราบ โดยเฉพาะการทํางานหลังเวลาทํางานปกติ 8) แตงกายใหเรียบรอยรัดกุม และหามถอดเสื้อในขณะที่ปฏิบัติงานตามปกติ 9) ใสหมวกนิรภัยตลอดเวลาทํางานในสภาพปกติที่สามารถใสได 10) หามใสรองเทาแตะ ตองใสรองเทาหุมสนตลอดเวลาทํางานในสภาพปกติที่สามารถใสได 11) หามหยอกลอเลนกันในขณะปฏิบัติงาน 12) เมื่อรางกายเปยกชื้น หามแตะตองสวนที่มีไฟฟาโดยเด็ดขาด 16 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

13) หามเสพของมึนเมา และเขามาในสถานที่ปฏิบัติงานในลักษณะมึนเมาโดยเด็ดขาด 14) หามปรับแตงหรือซอมแซมเครื่องจักรกลตาง ๆ ที่ตัวเองไมมีหนาที่หรือไมไดรับอนุญาต 15) ใชอุปกรณปองกันตาง ๆ และรักษาอุปกรณเหลานั้นใหอยูในสภาพที่ดีอยูเสมอ 16) ในการซอมแซมอุปกรณตาง ๆ ทางไฟฟา ตองใหชางไฟฟาหรือผูที่รูวิธีการเทานั้นปฏิบัติหนาที่นี้ 17) หากไดรับบาดเจ็บ ตองรายงานใหหัวหนางานและเจาหนาที่ความปลอดภัยทราบ เพื่อสอบถามสาเหตุหาวิธีปองกัน แจงใหผูปฏิบัติงานอื่น ๆ ทราบ และรับการปฐมพยาบาลเพราะหากปลอยไวอาจเกิดอันตรายในภายหลัง 18) หากหัวหนางานเห็นวาผูใตบังคับบัญชาไมอยูในสภาพที่จะทํางานไดอยางปลอดภัย ตองสั่งใหหยุดพักทํางานทันที 2. ขอปฏิบัติดานความปลอดภัยในการปฏิบัติงานทางไฟฟา เพื่อความปลอดภัยในการปฏิบัติงานทางไฟฟา มีขอปฏิบัติที่ควรทราบดังนี้ 1) การเดิน สายไฟและติ ดตั้ง อุ ป กรณ ไฟฟ า ตองเปน ไปตามกฎการเดิ น สายและติ ด ตั้ งอุ ปกรณ ไฟฟา ของ การไฟฟานครหลวง และการไฟฟาสวนภูมิภาค หรือมาตรฐานการติดตั้งทางไฟฟาที่การไฟฟาทั้งสองยอมรับ 2) อยาซอมแซมแกไขความชํารุดหรือขัดของของไฟฟาดวยตนเองหากไมมีความรู 3) ยกสะพานไฟ (Cut Out) ออกกอนปฏิบัติงานเสมอ 4) กอนปฏิบัติงานควรตรวจสอบเครื่องมือและอุปกรณตาง ๆ ที่ใชในงานไฟฟา ไมควรใชอุปกรณหรือเครื่องมือที่ชํารุด 5) มีสมาธิ และไมประมาทในขณะปฏิบัติงาน 6) อยาใชเครื่องมือที่ไมมีฉนวนหุมตรงที่จับ เชน ไขควง และเครื่องวัดไฟฟา เปนตน 7) อยายืนบนพื้นคอนกรีตดวยเทาเปลาขณะปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟา ควรใชผายางรองพื้นหรือสวมใสรองเทา 8) อยาใชขอตอแยกหรือเสีย บปลั๊กหลายทาง เนื่องจากเปนการใชกระแสไฟเกินกําลัง อาจทําใหสายรอ นและ เกิดไฟไหม 9) อยาใชวัสดุอื่นแทนฟวส หรือใชฟวสเกินขนาด 10) อยานําอุปกรณที่ใชไฟฟากระแสตรงไปใชกับไฟฟากระแสสลับ 11) อยา พยายามใชไ ฟฟา หรือ เปด สวิต ชเ ครื่อ งใชไ ฟฟา เชน พัด ลมระบายอากาศในบริเ วณที่ม ีไ อของ สารระเหยหรือกาซไวไฟปกคลุมอยูเต็มพื้นที่ เชน กาซหุงตม ทินเนอร หรือไอน้ํามันเบนซิน เปนตน 12) หากมีความจําเปน ตองใชอุปกรณที่มีการเสีย บปลั๊กทิ้งไวนาน ๆ โดยไมมีผูดูแ ล ใหหลีกเลี่ย งการใชงาน ในบริเวณที่มีวัสดุที่ติดไฟไดงายอยูใกล ๆ

17 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

13) เดินสายไฟชั่วคราวอยางระมัดระวัง เพื่อปองกันการเกิดอันตราย 14) หากเดินสายไฟติดรั้วสังกะสีหรือเหล็ก ตองใชวิธีรอยสายไฟในทอเพื่อปองกันอันตรายจากไฟฟารั่ว 15) อยาปลอยใหสายเครื่องใชไฟฟาลอดใตเสื่อหรือพรม เพราะเปลือกหุม หรือฉนวนของสายไฟอาจแตกและ ทําใหเกิดไฟช็อตไดงาย 16) อยา ใหเ ครื่อ งใชไ ฟฟา เปย ก เพราะน้ํา จะเปน สะพานใหไ ฟฟา รั่ว ไหลออกมาได สวิต ชแ ละสะพานไฟ (Cut Out) ทุกแหงตองสามารถปด-เปดไดสะดวก 17) ในการเดินสายไฟ หรือลากสายไฟไปใชงานนอกอาคารเปนการชั่วคราวหรือถาวร นอกจากอุปกรณไฟฟ าและ สายไฟฟาตองเปนชนิดที่กันน้ําและทนทานตอสภาวะแวดลอมทางกลและแสงแดดแลว วงจรไฟฟา หรือ เตารับนั้นตองมีเครื่องตัดไฟรั่วดวยจึงจะปลอดภัย 18) ในกรณีที่จําเปนตองปฏิบัติงานในบริเวณที่มีคนพลุกพลาน หรือมีการปฏิบัติงานอื่น ๆ รวมดวยตองแขวนป าย หรือเขียนปายแสดงการงดใชไฟฟาไวใหมองเห็นชัดเจนทุกครั้งกอนเริ่มการปฏิบัติงาน 19) เมื่อจําเปนตองปฏิบัติงานในบริเวณที่ไมสามารถตัดไฟออกได ตองกั้นบริเวณหรือปองกันไมใหผูไมเกี่ย วของ เขาใกลได 20) หลังจากหยุดปฏิบัติงานไปชั่วคราว เชน พักเที่ยง เปนตน เมื่อกลับมาปฏิบัติงานตอ ตองตรวจสอบสวิตชตัดตอน สะพานไฟ ตลอดจนเครื่องหมายตาง ๆ ที่ทําไววาอยูในสภาพเดิม กอนปฏิบัติงานตอไป 21) การปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟาแรงสูง ควรใชเครื่องชวยปองกันไฟฟาใหมากขึ้นกวาปกติ เชน ใชเสื่อยางฉนวนปูพื้น สวมถุงมือฉนวน และปลอกแขนฉนวน เปนตน กอนการปฏิบัติงานทุกครั้ง 22) สังเกตสิ่งผิดปกติจากสี กลิ่น เสียง และการสัมผัสอุณหภูมิ รวมทั้งการใชเครื่องมืออยางงายในการตรวจสอบ เชน ไขควงลองไฟ เปนตน - การสังเกตสี เชน สีของสายไฟเปลี่ยนไป เปนตน - การสังเกตความผิดปกติของกลิ่น เชน กลิ่นเหม็นไหม รอยเขมาหรือรอยไหม เปนตน - การสัมผัสอุณหภูมิ เชน เมื่อจับสวิตชไฟหรือเตาเสียบแลวรูสึกอุน เปนตน ความผิดปกติที่เกิดขึ้นดังกลาวอาจเกิดจากจุดตอตาง ๆ ไมแ นน เตาเสีย บ เตารับหลวม เปนตน สามารถ ตรวจสอบเบื้องตนได โดยการใชไขควงลองไฟทดสอบไฟรั่วในบริเวณที่เกิดความผิดปกติ แลวสังเกตที่ไขควง วามีไฟติดหรือไมดังภาพที่ 1.2 หากหลอดไฟในไขควงสวางขึ้น แสดงวาบริเวณดังกลาวมีการรั่วของกระแสไฟ

18 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 1.2 การใชไขควงลองไฟทดสอบไฟรั่ว 23) เมื่อไฟฟาที่จายมาจากการไฟฟาดับ ใหดับสวิตชเครื่องใชไฟฟาทุกชนิดที่เปดคางอยูทันที เพื่อปองกันสาเหตุ ที่จะเกิดขึ้น ดังนี้ - เครื่องใชไฟฟาชํารุดจากแรงดันที่ผิดปกติข ณะไฟฟาดับไมสนิท แรงดันอาจต่ํากวาปกติ หรือขณะที่ เริ่มมีไฟฟากลับเขามาใหม แรงดันอาจมากเกินปกติ - อุปกรณตัดวงจรอาจทํางานอีกครั้งเมื่อมีไฟกลับเขามา และมีเครื่องใชไฟฟาที่กินไฟในการเริ่มทํางานมาก เปดใชงานอยู จะทําใหเกิดไฟดับอีกครั้งได - อันตรายจากเครื่องใชไฟฟาที่มีความรอนติดคางอยูในขณะที่มีไฟกลับเขามาโดยไมรูตัว 3. กฎหมายเกี่ยวกับความปลอดภัยในการปฏิบัติงานไฟฟา เพื่อใหการปฏิบัติงานทางไฟฟามีมาตรฐานความปลอดภัยที่ชัดเจนและสามารถบังคับใชได กระทรวงแรงงานจึงออก กฎกระทรวงว าด วย “กําหนดมาตรฐานในการบริ หาร จัดการ และดําเนิน การดา นความปลอดภัย อาชีวอนามั ย และ สภาพแวดลอมในการทํา งานเกี่ย วกับไฟฟา พ.ศ. 2558” และเผยแพรใ หนายจาง ผูปฏิบัติงาน และผูมีสวนเกี่ย วขอ ง ไดศึกษาทําความเขาใจ ทั้งนี้ สวนที่เกี่ยวของกับความปลอดภัยในการปฏิบัติงานทางไฟฟา แบงออกเปน 4 หมวด ดังนี้ หมวดที่ 1 บททั่วไป 1. ใหนายจางจัดใหมีขอบังคับเกี่ยวกับการปฏิบัติงานดานความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดลอม ในการทํางานเกี่ยวกับไฟฟา โดยใหมีมาตรฐานไมต่ํากวาที่กําหนดไวในกฎกระทรวงนี้เพื่อใหลูกจางปฏิบัติตาม 2. ใหนายจางจัดใหมีการฝกอบรมใหกับลูกจางซึ่งปฏิบัติงานเกี่ย วกับไฟฟาใหมีความรูความเขาใจ และทักษะ ที่จําเปนในการทํางานอยางปลอดภัย ตามหนาที่ที่ไดรับมอบหมาย ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ วิธีการ และเงื่อนไข ที่อธิบดีประกาศกําหนด 3. ใหนายจางจัดใหมีและเก็บรักษาแผนผังวงจรไฟฟาที่ติดตั้งภายในสถานประกอบกิจการทั้งหมดซึ่งไดรับการรับรอง จากวิศวกรหรือการไฟฟาประจําทองถิ่นไวใหพนักงานตรวจความปลอดภัยตรวจสอบ หากมีการแกไขเพิ่มเติมหรือ เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมตองดําเนินการแกไขแผนผังนั้นใหถูกตอง 19 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

4. ใหนายจางจัดใหมีแ ผนปายที่มีตัวอักษรหรือสัญลักษณเตือนใหระวังอันตรายจากไฟฟาที่มองเห็นไดชัดเจน ติดตั้งไวโดยเปดเผยในบริเวณที่อาจเกิดอันตรายจากกระแสไฟฟา ทั้งนี้ ใหเปนไปตามแบบที่กําหนดไวใน มาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมหรือมาตรฐานอื่นตามที่อธิบดีประกาศกําหนด 5. หา มนายจา งใหลูก จา งซึ่ง ปฏิบัติง านเกี่ย วกับไฟฟา เขา ใกลห รือ นํา สิ่ง ที่เ ปน ตัว นํา ไฟฟา ที่ไ มม ีที่ถือหุม ดว ยฉนวนไฟฟาที่เหมาะสมกับแรงดันไฟฟาเขาใกลสิ่งที่มีกระแสไฟฟาในระยะที่นอยกวาระยะหางตาม มาตรฐานของสมาคมวิศ วกรรมสถานแหง ประเทศไทย ในพระบรมราชูป ถัม ภ หากยัง ไมม ีม าตรฐาน ดัง กลา วใหใ ชม าตรฐานตามที ่ก ารไฟฟา ประจํ า ทอ งถิ ่น กํ า หนด เวน แตน ายจา งจะไดดํ า เนิน การ ดังตอไปนี้ 0) ให ลู ก จ า งสวมใส อุป กรณ คุ ม ครองความปลอดภั ย สว นบุ ค คลที่ เ ป น ฉนวนไฟฟ า ที่เ หมาะสมกับ แรงดันไฟฟา หรือนําฉนวนไฟฟาที่สามารถปองกันแรงดันไฟฟานั้นไดมาหุมสิ่งที่มีกระแสไฟฟา 1) จัดใหมีวิศวกร หรือกรณีการไฟฟาประจําทองถิ่นอาจจัดใหผูที่ไดรับการรับรองเปนผูควบคุม งาน จากการไฟฟาประจําทองถิ่นดังกลาว เพื่อควบคุม การปฏิบัติงานของลูกจาง 6. หามนายจางใหลูกจางซึ่งปฏิบัติงานอื่นหรืออนุญาตใหผูซึ่งไมเกี่ย วของเขาใกลสิ่งที่มีกระแสไฟฟาในระยะ ที่นอยกวาระยะหางตามมาตรฐานของสมาคมวิศวกรรมสถานแหงประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ หากยังไมมี มาตรฐานดังกลาวใหใชมาตรฐานตามที่การไฟฟาประจําทองถิ่นกําหนด 7. ใหน ายจา งดูแ ลมิใ หลูก จา งสวมใสเ ครื ่อ งนุ ง หม ที ่เ ปย กหรือ เปน สื่อ ไฟฟา ปฏิบ ัต ิง านเกี่ย วกับ สิ่ง ที่มี กระแสไฟฟา ที่มีแ รงดันไฟฟาเกินกวาหาสิบโวลต โดยไมมีฉ นวนไฟฟาปดกั้น เวนแตนายจางจะไดจัดให ลูกจางสวมใสอุปกรณคุม ครองความปลอดภัย สวนบุค คลหรือใช อุปกรณปองกั นอั นตรายที่เหมาะสมกับ แรงดันไฟฟาสําหรับการปฏิบัติงานของลูกจาง 8. ในกรณีที่น ายจา งใหลูก จา งทํา งานโดยใชอุป กรณใ นการปฏิบัติง านเกี ่ย วกับ กระแสไฟฟา หรือ อยู ใ น บริเ วณใกลเ คีย งกับ สิ่ง ที่ม ีก ระแสไฟฟา ใหน ายจา งจัด หาอุป กรณช นิด ที่เ ปน ฉนวนไฟฟา หรือ หุม ดวย ฉนวนไฟฟา หรืออุปกรณปองกันอันตรายที่เหมาะสมกับแรงดันไฟฟาสําหรับการปฏิบัติงานของลูกจาง 9. ใหนายจางดูแลบริภัณฑไฟฟาและสายไฟฟาใหใชงานไดโดยปลอดภัย หากพบวาชํารุดหรือมีกระแสไฟฟ ารั่ว หรืออาจกอใหเกิดอันตรายแกผูใชงาน ใหซอมแซมหรือดําเนินการใหอยูใ นสภาพที่ใ ชงานไดอยางปลอดภัย และจัดใหมีหลักฐานในการดําเนินการเพื่อใหพนักงานตรวจความปลอดภัยตรวจสอบได 10. นายจางตองจัดใหมีการตรวจสอบและจัดใหมีการบํารุงรักษาระบบไฟฟาและบริภัณฑไฟฟาเพื่ อใหใ ชง าน ไดอยางปลอดภัย และใหบุคคลที่ขึ้นทะเบียนตามมาตรา ๙ หรือนิติบุคคลที่ไดรับใบอนุญาต ตามมาตรา ๑๑ แหง พระราชบัญ ญัติค วามปลอดภัย อาชีว อนามัย และสภาพแวดลอ มในการทํา งาน พ.ศ. ๒๕๕๔ 20 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

แลวแตกรณี เปนผูจัดทําบันทึกผลการตรวจสอบและรับรองไวเพื่อใหพนักงานตรวจความปลอดภัยตรวจสอบ ทั้งนี้ตามหลักเกณฑ วิธีการและเงื่อนไขที่อธิบดีประกาศกําหนด 11. ใหนายจางจัดใหมีแ ผนภาพพรอมคําบรรยายติดไวใ นบริเวณที่ทํางานที่ลูกจางสามารถมองเห็นไดชัดเจน ในเรื่อง ดังตอไปนี้ 0) วิธีปฏิบัติเมื่อประสบอันตรายจากไฟฟา 1) การปฐมพยาบาลและการชวยชีวิตขั้นพื้นฐานโดยการผายปอดดวยวิธีปากเปาอากาศเขาทางปาก หรือจมูกของผูประสบอันตราย และวิธีการนวดหัวใจจากภายนอก หมวดที่ 2 บริภัณฑไฟฟาและเครื่องกําเนิดไฟฟา 1. การติดตั้งบริภัณฑไฟฟา ใหนายจางปฏิบัติตามมาตรฐานของสมาคมวิศวกรรมสถานแหงประเทศไทยใน พระบรมราชูปถัมภ หากยังไมมีมาตรฐานดังกลาวใหใชมาตรฐานตามที่การไฟฟาประจําทองถิ่นกําหนด 2. ใหนายจางจัดใหมีการใช กุญแจป องกัน การสับ สวิต ชเชื่ อมตอวงจร หรือจัดใหมีระบบระวั งปอ งกั น มิใ ห เกิด การสับสวิตชเชื่อมตอวงจรตลอดเวลาที่ลู กจางซึ่งปฏิบัติ งานเกี่ย วกับไฟฟา ทํางานติดตั้ ง ตรวจสอบ ซอมแซม หรือซอมบํารุงระบบไฟฟาหรือบริภัณฑไฟฟา และใหติดปายแสดงเครื่องหมายหรือสัญลักษณ หามสับสวิตชเชื่อมตอวงจรไวดวย 3. หามนายจางใหลูกจางทําความสะอาดบริภัณฑไฟฟาที่มีกระแสไฟฟา เวนแตมีมาตรการดานความปลอดภัย รองรับไวอยางครบถวน 4. ในกรณีที่สวนของบริภัณฑไฟฟาใชแ รงดั นไฟฟา เกิ นกวาห าสิบโวลตใ ห นายจ างจั ดใหมีที่ป ดกั้ นอั น ตราย หรือจัดใหมีแผนฉนวนไฟฟาปูไวที่พื้นเพื่อปองกันอันตรายจากการสัมผัส 5. ใหนายจางติดตั้งเตารับ สายไฟฟา อุปกรณ และเครื่องปองกันกระแสไฟฟาเกินที่มีข นาด ชนิดและประเภทที่ เหมาะสมไวใหเพียงพอแกการใชงาน ทั้งนี้ใหเปนไปตามมาตรฐานของสมาคมวิศวกรรมสถานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ หากยังไมมีมาตรฐานดังกลาวใหใชมาตรฐานตามที่การไฟฟาประจําทองถิ่นกําหนด 6. การใชเครื่องกําเนิดไฟฟา ใหนายจางปฏิบัติ ดังตอไปนี้ 0) ติดตั้งในบริเวณพื้นที่กวางพอที่จะปฏิบัติงานไดอยางสะดวกและปลอดภัย 1) จัดใหมีการระบายอากาศอยางเพียงพอ กรณีติดตั้งเครื่องกําเนิดไฟฟาไวภายในหองหากมีไอเสีย จากเครื่องยนตใหตอทอไอเสียออกสูภายนอก 2) จัดใหมีเครื่องปองกันกระแสไฟฟาเกิน

21 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

3) จัดใหมีอุปกรณดับเพลิงชนิดที่ใชดับเพลิงที่เกิดจากไฟฟาและน้ํามันในหองเครื่องได ทั้งนี้การออกแบบ และติดตั้งใหเปนไปตามมาตรฐานของสมาคมวิศวกรรมสถานแหงประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ ในกรณีที่ใชเครื่องกําเนิดไฟฟาสํารอง นอกจากตองปฏิบัติตาม 4 ขอที่กลาวขางตนแลว นายจางตองจัดใหมี เครื่องปองกั น การใชผิ ดหรื อสวิ ตช สับ โยกสองทาง หรืออุปกรณอย างอื่ นที่มี คุ ณลั กษณะเดี ย วกั น เพื่ อ มิใ หม ี โอกาสตอ ขนานกับระบบไฟฟา ของการไฟฟาประจําทองถิ่น เวน แตจ ะไดรับอนุญ าตจากการไฟฟา ประจํา ทองถิ่นนั้น หมวดที่ 3 ระบบปองกันฟาผา ใหนายจางจัดใหมีระบบปองกันฟาผาตามมาตรฐานการปองกันฟาผาของสมาคมวิศวกรรมสถานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชู ป ถั ม ภ หรื อ มาตรฐานสมาคมป อ งกั น อั ค คี ภั ย แห ง ชาติ ส หรั ฐ อเมริ ก า (National Fire Protection Association: NFPA) หรื อ มาตรฐานคณะกรรมาธิ ก ารระหวา งประเทศว าด ว ยมาตรฐานสาขาอิเ ล็ กทรอเทคนิกส (International Electrotechnical Commission : IEC) หรือ มาตรฐานอื่ น ตามที่ อ ธิ บ ดี ป ระกาศกํ า หนดไวที่ สถานประกอบกิจการ อาคาร ปลองควัน รวมถึงบริเวณที่มีถังเก็บของเหลวไวไฟหรือกาซไวไฟ หมวดที่ 4 อุปกรณคุมครองความปลอดภัยสวนบุคคล และอุปกรณปองกันอันตรายจากไฟฟา 1. ใหนายจางจัดอุปกรณคุมครองความปลอดภัยสวนบุคคลที่เหมาะสมกับลักษณะงาน เชน ถุงมือหนัง ถุงมือยาง แขนเสื้อยาง หมวกนิรภัย รองเทาพื้นยางหุมขอชนิดมีสนหรือรองเทาพื้นยางหุมสน ใหลูกจางซึ่งฏิบัติงาน เกี่ย วกับไฟฟาสวมใสตลอดเวลาที่ปฏิบัติงานและจัดใหมีอุปกรณปองกันอันตรายจากไฟฟา ที่เหมาะสมกับ ลักษณะงาน เชน แผนฉนวนไฟฟา ฉนวนหุม สาย ฉนวนครอบลูกถวย กรงฟาราเดย (Faraday Cage) ชุดตัวนําไฟฟา (Conductive Suit) ในกรณีที่ลูก จา งตอ งปฏิบั ติ งานในที่สูง กว าพื้ น ตั้ งแตสี่เ มตรขึ ้ น ไป ใหนายจางจัดใหมีการใชสายหรือเชือกชวยชีวิตและเข็มขัดนิรภัยพรอมอุปกรณ หรืออุปกรณที่ปองกันการตกจาก ที่สูงไดอยางมีประสิทธิภาพ และหมวกนิรภัย ที่เหมาะสมตามมาตรฐานที่กําหนดสําหรับใหลูกจางสวมใส ตลอดเวลาที่ปฏิบัติงาน เวนแตอุปกรณดังกลาวจะทําใหลูกจางเสี่ย งตออันตรายมากขึ้น ใหนายจางจั ดใหมี อุปกรณเพื่อความปลอดภัยอื่นที่สามารถใชคุมครองความปลอดภัยไดอยางมีประสิทธิภาพแทน 2. อุป กรณคุม ครองความปลอดภัย สว นบุ ค คลและอุป กรณป อ งกั น อั น ตรายจากไฟฟา ตอ งเปน ไปตาม มาตรฐานที่กําหนดไวและตองมีคุณสมบัติ ดังตอไปนี้ 0) อุปกรณคุมครองความปลอดภัยสวนบุคคลและอุปกรณที่ใชปองกันกระแสไฟฟาตองเหมาะสมกับ แรงดันไฟฟาสูงสุดในบริเวณที่ปฏิบัติงานหรือบริเวณใกลเคียงที่อาจกอใหเกิดอันตรายได 1) ถุงมือยางปองกันไฟฟา ตองมีลักษณะสวมกับนิ้วมือไดทุกนิ้ว 22 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

2) ถุงมือหนังที่ใชสวมทับถุงมือยาง ตองมีความยาวหุมถึงขอมือและมีความคงทนตอการฉีกขาดได ดี การใชถุงมือยางตองใชรวมกับถุงมือหนังทุกครั้งที่ปฏิบัติงาน 3. การปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟาที่อยูใกลหรือเหนือน้ําซึ่งอาจทําใหลูกจางเกิดอันตรายจากการจมน้ํา ใหนายจาง จัดใหลูกจา งสวมใส ชูชี พ กั น จมน้ํา เวนแตการสวมใส ชูชี พ อาจทําใหลู กจ า งได รับ อั น ตรายมากกว า เดิม ใหนายจางใชวิธีการอื่นที่สามารถคุมครองความปลอดภัยไดอยางมีประสิทธิภาพแทน 4. นายจางตองบํารุงรักษาและจัดเก็บอุปกรณคุมครองความปลอดภัยสวนบุคคลและอุปกรณปองกันอันตราย จากไฟฟาใหอยูในสภาพที่ใชงานไดอยางปลอดภัย รวมทั้งตองตรวจสอบและทดสอบตามมาตรฐานและวิธีที่ ผูผลิตกําหนด

23 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบทดสอบ คําชี้แจง ใหผูรับการฝกทําเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคําตอบขอที่ถูกที่สุดเพียงขอเดียว ถูก

ผิด

ขอความ 1. เมื่ อ พบเห็ น เครื่ อ งมื อ เครื่ อ งใช อยู ใ นสภาพที่ ป ลอดภั ย ให ร ายงานให ผูบังคับบัญชาทราบทันที และหามทําการแกไขดวยตนเองในทุกกรณี 2. หากหัวหนางานเห็นวา ผูใตบังคับบัญชาอยูใ นสภาพไมปลอดภัย ที่จะทํางานได ตองสั่งใหหยุดพักทํางานทันที 3. ในขณะยืนปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟาบนพื้นคอนกรีต ควรใชผายางรองพื้นหรือ สวมใสรองเทา 4. ในการปฏิบัติงานเกี่ยวกับไฟฟา สามารถใชขอตอแยกหรือเสียบปลั๊กหลายทางได เพื่อความสะดวกในการทํางาน 5. เมื่อ ผูป ฏิบัติง านไดรับ บาดเจ็บ ตอ งรายงานใหหัว หนา งานและเจาหนาที่ ความปลอดภัยทราบ และรับการปฐมพยาบาล

24 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

กระดาษคําตอบ ขอ

ถูก

ผิด

1 2 3 4 5

25 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

รายละเอียดหัวขอวิชาที่ 2

0921510102 สัญลักษณความปลอดภัยทางไฟฟา (ใบแนะนํา) 1. ผลลัพธการเรียนรู - บอกความหมายของสัญลักษณความปลอดภัยได

2. หัวขอสําคัญ 1. 2. 3. 4.

เครื่องหมายหาม เครื่องหมายเตือน เครื่องหมายบังคับ เครื่องหมายสารนิเทศเกี่ยวกับสภาวะปลอดภัย

4. อุปกรณชวยฝก อุปกรณชวยฝกสามารถเลือกใชงานได 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2. รูปแบบอิเล็กทรอนิกส (Online) ประกอบดวย - ผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 26 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

27 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบขอมูล หัวขอวิชาที่ 2 สัญลักษณความปลอดภัย สั ญ ลั ก ษณ ค วามปลอดภั ย หรื อ safety sign หมายถึ ง เครื่ อ งหมายที่ ใ ช สื่ อ ความหมายอย า งเฉพาะเจาะจงกับ ผู ที่ อ าจได รั บ อั น ตรายในสถานที่ ทํา งาน การปฏิ บั ติ ต ามสั ญ ลั ก ษณ แ ละเครื่ อ งหมายความปลอดภั ย อย า งเคร ง ครั ด จะชวยลดความสูญเสีย อันเนื่องมาจากอุบัติภัยตาง ๆ ที่อาจเกิดขึ้นได ตารางที่ 2.1 แสดงสี ความหมาย และตัว อยางการใชงาน สีเพื่อความปลอดภัย

สีตัด

สีแดง

สีขาว

ความหมาย - หยุด

ตัวอยางการใชงาน - เครื่องหมายหยุด - เครื่องหมายอุปกรณหยุดชั่วคราว - เครื่องหมายหาม - ระบบดับเพลิง

สีเหลือง

สีดํา

- ระวัง

- ชี้บงวามีอันตราย

- มีอันตราย

( เ ช น ไ ฟ , วั ต ถุ ระเบิด) - ชี้บงถึงเขตอันตราย - เครื่องหมายเตือน

สีฟา

สีขาว

- บังคับใหตอง ปฏิบัติ

สีเขียว

สีขาว

- แสดงภาวะ ปลอดภัย

- บังคับใหสวมเครื่องปองกันสวนบุคล - เครื่องหมายบังคับ

- ทางหนี - ทางออกฉุกเฉิน - หนวยปฐมพยาบาล - หนวยกูภัย - แสดงภาวะปลอดภัย

28 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ทั้งนี้ สัญลักษณความปลอดภัย จะใชสีแ ละมีสัญลั กษณหรื อภาพที่ ต รงกลางของเครื่อ งหมาย เพื่อแสดงความหมาย ที่แ ตกตางกัน โดยใชทาตามวัสดุ อุปกรณ เครื่องจักร พื้นที่ทํางาน หรือเครื่องหมายต าง ๆ ซึ่งสัญลักษณ ป ลอดภั ย จะ แบงเปน 4 ประเภท คือ 1. เครื่องหมายหาม เปนรูปวงกลม มีแถบตามขอบ และเสนตัดขวางเปนสีแดง พื้นเปนสีขาว สวนภาพ หรือสัญลักษณ ภายในเปนสีดํา เชน หามดื่มสุรา หามสูบบุหรี่ และหามสัมผัส เปนตน

ภาพที่ 2.1 ตัวอยางเครื่องหมายหาม 2. เครื่องหมายเตือน เปนรูปสามเหลี่ยมดานเทา มีแ ถบตามขอบเปนสีดํา พื้นเปนสีเหลือง สวนภาพหรือสัญลักษณ ภายในเปนสีดํา เชน ระวังอันตราย ระวังไฟฟาแรงสูง และระวังสารกัมมันตภาพรังสี เปนตน

ภาพที่ 2.2 ตัวอยางเครื่องหมายเตือน 3. เครื่ อ งหมายบั ง คั บ ซึ่ ง เป น การบั ง คั บให ต อ งปฏิบั ติ ต าม จะเป น รู ป วงกลมสี น้ํ าเงิ น อยูใ นกรอบดํ า มี ภ าพหรือ สัญลักษณภายในเปนสีขาว เชน สวมชุดปองกันสารเคมี สวมกระบังหนานิรภัย และสวมรองเทานิรภัย เปนตน

ภาพที่ 2.3 ตัวอยางเครื่องหมายบังคับ

29 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

4. เครื่องหมายสารนิเทศเกี่ยวกับสภาวะปลอดภัย เปนรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสหรือสี่เหลี่ยมผืนผา พื้นเปนสีเขียว สวนภาพ หรือสัญลักษณภายในเปนสีขาว เชน สภาวะความปลอดภัย ชําระลางดวงตาฉุกเฉิน และปุมกดสําหรับหยุดฉุ กเฉิน เปนตน

ภาพที่ 2.4 ตัวอยางเครื่องหมายสารนิเทศเกี่ยวกับสภาวะปลอดภัย

30 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบทดสอบ คําชี้แจง ใหผูรับการฝกทําเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคําตอบขอที่ถูกที่สุดเพียงขอเดียว

1. จากภาพ

คือ สัญลักษณความปลอดภัยที่มีความหมายวาอยางไร

ก. บังคับใหปฏิบัติ ข. ระวัง ค. หยุด ง. อันตราย 2. ขอใด เลือกใชสีเพื่อความปลอดภัยไดถูกตอง ก. สีแดง : ระบบดับเพลิง ข. สีเหลือง : ทางออกฉุกเฉิน ค. สีเขียว : บังคับใหสวมเครื่องปองกันสวนบุคล ง. สีฟา : หนวยปฐมพยาบาล 3. ภาพสัญลักษณในขอใด อยูในกลุมของเครื่องหมายบังคับ

ก.

ข.

ค.

ง.

31 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

4. ภาพสัญลักษณในขอใด อยูในกลุมของเครื่องหมายหาม

ก.

ข.

ค.

ง.

5. ภาพในขอใด เปนเครื่องหมายสารนิเทศเกี่ยวกับสภาวะปลอดภัย

ก.

ข.

ค.

ง.

32 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

กระดาษคําตอบ ขอ

ก

ข

ค

1 2 3 4 5

33 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ง

รายละเอียดหัวขอวิชาที่ 3

0921510103 เครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคล (ใบแนะนํา) 1. ผลลัพธการเรียนรู - บอกวิธีใชเครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคลได

2. หัวขอสําคัญ 1. หลักเกณฑในการใชอุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคล 2. ประเภทของอุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคล

4. อุปกรณชวยฝก อุปกรณชวยฝกสามารถเลือกใชงานได 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2. รูปแบบอิเล็กทรอนิกส (Online) ประกอบดวย - ผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ

34 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

35 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบขอมูล หัวขอวิชาที่ 3 เครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคล เครื่องมือและอุปกรณปองกันสวนบุคคล คือ อุปกรณสําหรับสวมใสหรือปกคลุม อวัย วะหรือทั้งรางกาย เพื่อปองกัน อันตรายที่อาจเกิดขึ้นจากกระบวนการและสิ่งแวดลอมในการปฏิบัติงาน ซึ่งทั่วไปจะมีการปองกันและควบคุมสภาพแวดลอม ของการทํางานกอน แตในกรณีที่ไมสามารถดําเนินการควบคุม ดังกลาวได ผูปฏิบัติงานจึงจะตองใชอุปกรณปองกันอันตราย เพื่อชวยปองกันอวัย วะของรางกายไมใ หเกิดอันตรายที่อาจเกิดขึ้น ดังนั้น ผูปฏิบัติงานจึงควรทราบหลักการ และเกณฑ ในการใชอุปกรณปองกันอันตราย รวมถึงประเภทของอุปกรณปองกันอันตรายเพื่อใหในการปฏิบัติงานเกิดความปลอดภัยอยางสูงสุด 1. หลักเกณฑในการใชอุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคล อุปกรณปองกันสวนบุคคลโดยทั่วไปมักจะเรียกกันวา อุปกรณนิรภัยหรือเซฟตี้ หมายถึง อุปกรณที่ใชสวมใสอวัยวะตาง ๆ ของรางกาย เพื่อปองกันอันตรายจากการปฏิบัติงาน 1) เลือกใชเครื่องมือที่เหมาะสมกับงาน เชน การปฏิบัติงานดานไฟฟา ก็ควรเลือกเครื่องมือที่สามารถปองกัน กระแสไฟฟาได เปนตน 2) เลือกใชเครื่องมือที่อยูในสภาพพรอมใช 3) ใชเครื่องมืออยางถูกวิธี เชน เมื่อใชหมวกนิรภัย ผูสวมจะตองติดสายรัดคางใหกระชับทุกครั้ง เปนตน 4) สวมอุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคลทุกครั้ง 5) หามทํางานกับเครื่องมือหรือเครื่องมือกลที่ไมไดรับมอบหมาย 6) เมื่อตองใชงานเครื่องมือกลที่หมุนได หามสวมถุงมือ เสื้อผาที่ไมรัดกุม และเครื่องประดับเด็ดขาด 7) หามใชอวัยวะสวนใดสวนหนึ่งหยุดเครื่องมือกล 8) เมื่อปดเครื่องมือกลแลว ใหรอดูจนกวาเครื่องจะปดสนิท เพื่อปองกันไมใหบุคคลอื่นไดรับอันตราย 2. ประเภทของอุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคล อุปกรณปองกันอันตรายสวนบุคคลแบงออกเปน 7 ประเภท ดังนี้ 2.1 อุปกรณปองกันหนาและดวงตา 2.1.1 อุปกรณปองกันหนา (Face Protection) ใชปองกันอันตรายที่จะเกิดกับใบหนาจากเศษวัสดุ สารเคมี และแสงสวางที่จาเกินไป เชน กระบังปองกันใบหนา หนากากเชื่อม ครอบปองกันใบหนา เปนตน

36 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 3.1 ตัวอยางอุปกรณปองกันหนา 2.1.2 อุปกรณปองกันดวงตา (Eye Protection) ใชปองกันอันตรายจากเศษโลหะหรือวัสดุตาง ๆ รังสีอันตราย แสงสวางที่จาเกินไป โดยแวนตาที่ใชเปนเครื่องปองกันอันตรายสวนบุคคล

ภาพที่ 3.2 ตัวอยางอุปกรณปองกันดวงตา 2.2 อุป กรณปองกั นหู เปนอุปกรณที่จะลดความดั งของเสีย งที่ จะมารบกวนต อแก วหู กระดูกหู เพื่อชวยปองกั น อันตรายที่มีตอระบบการไดยิน และยังชวยปองกันอันตรายจากเศษวัสดุปลิวเขาหูอีกดวย เชน ที่อุดหู (Ear Plug) ที่สามารถลดความดังของเสียงได 25-30 เดซิเบล และที่ครอบหู (Ear Muffs) สามารถลดระดับความดังของเสียงได 35-40 เดซิเบล

ภาพที่ 3.3 ตัวอยางอุปกรณปองกันหู 2.3 อุปกรณปองกันศีรษะ หรือหมวกนิรภัย (Safety Hat) ใชปองกันอันตรายที่เกิดจากแรงกระแทกหรือการเจาะทะลุ ของวัตถุที่ตกลงใสศีรษะ โดยหมวกนิรภัย สามารถแบงตามลักษณะการใชงานได 4 ประเภท ดังนี้ 2.3.1 ประเภท A คือ หมวกนิรภัย ที่ปองกันแรงดันไฟฟา เหมาะกับการใชงานทั่วไป เชน งานกอสรางโยธา งานเครื่องกล งานที่ไมเสี่ยงตอไฟฟาแรงสูง

37 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 3.4 ตัวอยางหมวกนิรภัยประเภท A 2.3.2 ประเภท B ปองกันแรงดันไฟฟาไดสูงกวาแบบ A เหมาะกับการใชงานทั่วไป

ภาพที่ 3.5 ตัวอยางหมวกนิรภัยประเภท B 2.3.3 ประเภท C ไมสามารถปองกันแรงดันไฟฟาได เพราะทําจากวัสดุที่เปนโลหะแตสามารถทนแรงกระแทก หรือแรงเจาะไดดี เหมาะกับงานที่ไมเกี่ยวของกับไฟฟา

ภาพที่ 3.6 ตัวอยางหมวกนิรภัยประเภท C 2.3.4 ประเภท D ใชใ นการปองกันไฟและแรงดันไฟฟา ทนความรอนสูงเพราะทําจากวัสดุที่ไมไหมไฟและ ไมเปนตัวนําไฟฟา เหมาะสําหรับงานประเภทดับเพลิง

ภาพที่ 3.7 ตัวอยางหมวกนิรภัยประเภท D

38 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

2.4 อุปกรณปองกันเทา หรือรองเทานิรภัย (Safety Shoes) ใชปองกันอันตรายจากเศษวัสดุและเชื้อโรค โดยรองเทานิรภัย มีอยูดวยกันหลายประเภท เชน 2.4.1 รองเทาชนิดหัวโลหะ ใชปองกันอันตรายจากของแหลมคม ทนทานตอแรงกระแทก และความรอน

ภาพที่ 3.8 ตัวอยางรองเทาชนิดหัวโลหะ 2.4.2 รองเทาตัวนําไฟฟา เหมาะกับงานที่เกี่ยวของกับกระแสไฟฟา เพราะมีตัวนําไฟฟาสําหรับใหประจุไฟฟา ไหลผานไป

ภาพที่ 3.9 ตัวอยางรองเทาตัวนําไฟฟา 2.4.3 รองเทาปองกันอัน ตรายจากไฟฟา โดยวัสดุที่ใ ชทํารองเทาประเภทนี้จะตองเป นยางธรรมชาติห รือ ยางสัง เคราะห เพื่อ ปอ งกัน หรือ ลดอัน ตรายจากกระแสไฟฟา ยกเวน ภายในสว นหัว ของรองเทา แตจะตองมีการหุม ฉนวนไว

ภาพที่ 3.10 ตัวอยางรองเทาปองกันอันตรายจากไฟฟา 2.5 อุปกรณปองกันมือ ใชปองกันอันตรายในรูปแบบตาง ๆ ขึ้นอยูกับประเภทของงาน เชน งานที่เกี่ยวกับของมีคม ควรใช ถุงมือที่ทําจากหนังสัตวหรือตาขายโลหะ แตถาทํางานเกี่ยวกับความชื้นควรใชถุงมือที่ทํามาจากพลาสติก เปนตน

39 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 3.11 ตัวอยางอุปกรณปองกันมือ 2.6 เครื่องปองกันการตกจากที่สูง ชวยสําหรับการปฏิบัติงานที่ตองเสี่ยงกับการพลัดตกลงมา เชน งานกอสรางอาคาร งานบํารุงรักษา งานสายสงไฟฟา เปนตน ซึ่งเครื่องปองกันอันตรายจากที่สูง ไดแก 2.6.1 เข็ม ขัด นิรภัย ใชสํา หรับรับ น้ําหนักตัวของผูปฏิบัติงาน และใชปองกัน ไมใ หผูปฏิบัติงานตกจากที่สูง ควรมีคุณสมบัติที่เหมาะสมกับงาน เชน ทนตอแรงเสียดสี ไมขาดงายหรือทนตอความรอน เปนตน

ภาพที่ 3.12 ตัวอยางเข็มขัดนิรภัย 2.6.2 สายรัดตัวนิรภัย ใชกับการปฏิบัติงานในที่สูง โดยออกแบบมาใหผูใชงานสามารถเคลื่อนตัวขณะทํางานได รวมถึงชวยในการพยุ งหรือ แขวนตัว เพื่อทํางานในที่ซึ่ งไมมี จุ ดเกาะตั ว ทั้งนี้สายรัดตั ว นิร ภัย จะให ความปลอดภัย สูงกวาเข็ม ขัดนิรภัย เมี่อมีการตกจากที่สูง เพราะไดออกแบบใหมีการรับน้ําหนักหรือ แรงกระตุกที่เกิดขึ้นในหลายจุดได ไมวาจะเปนที่เอว หนาอก หรือขา

ภาพที่ 3.13 ตัวอยางสายรัดตัวนิรภัย 2.6.3 สายชว ยชีวิต เปน สายผูก ที่ยึด เกี่ย วแนน กับจุด ยึด หรือโครงสรา งของอาคาร ซึ่ง จะตอ งเปน จุดที่มี ความมั่นคงแข็งแรงสามารถทนทานน้ําหนักไดม าก ตองทําจากเชือกที่มีความเหนียวและทนทาน เชน เชือกไนลอนใยสังเคราะห เปนตน

40 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 3.14 ตัวอยางสายชวยชีวิต 2.7 ชุดปองกันอันตราย จําเปนตอการปฏิบัติงานที่มีความเสี่ย งจากสภาพแวดลอมที่เปนอันตราย เชน ความร อ น เศษวัส ดุตาง ๆ ละอองสารเคมี เปน ตน ชุด ปอ งกัน อัน ตรายมีหลายประเภท เชน ชุด อะลูม ิเนีย มที่ทนความ รอนไดสูงมาก ชุดปองกันการกระแทกที่สามารถรองรับน้ําหนัก และปองกันแรงกระแทกบริเวณไหล หลังบา หนาอก และขา และชุดปองกันมือและแขนสําหรับงานบางประเภทที่ถุงมือไมอาจปองกันอันตรายได เปนตน

ภาพที่ 3.15 ตัวอยางชุดปองกันอันตราย

41 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบทดสอบ คําชี้แจง ใหผูรับการฝกจับคูโจทยและคําตอบใหถูกตอง โดยทําเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคําตอบ ขอ

โจทย

ปองกันอันตรายบนใบหนาจากเศษวัสดุและแสงสวางที่จาเกินไป

ใชปฏิบัติงานในพื้นที่เสียงดัง เพื่อลดความดังของเสียงลง 25-30 เดซิเบล

ใชปฏิบัติงานในพื้นที่เสียงดัง เพื่อลดความดังของเสียงลง 35-40 เดซิเบล

ใชสําหรับปฏิบัติงานในพื้นที่ที่ไมมีจุดใหเกาะตัว

ปองกันอันตรายบริเวณลําตัว แขน และขา ในพื้นที่ที่มีความรอนสูง

ขอ

คําตอบ

ก

หนากากเชื่อม

ข

สายรัดตัวนิรภัย

ค

Ear Plug

ง

ชุดอะลูมิเนียม

จ

Ear Muffs

42 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

กระดาษคําตอบ ขอ

ก

ข

ค

1 2 3 4 5

43 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ง

จ

รายละเอียดหัวขอวิชาที่ 4

0921510104 การปองกันอันตรายจากไฟฟา (ใบแนะนํา) 1. ผลลัพธการเรียนรู 1. อธิบายอันตรายของไฟฟาได 2. อธิบายวิธีปองกันและชวยเหลือผูถูกกระแสไฟฟาดูดได

2. หัวขอสําคัญ 1. 2. 3. 4.

ลักษณะการเกิดอันตราย ผลกระทบของกระแสไฟฟาตอรางกาย การปองกันกระแสไฟฟาดูด การชวยเหลือผูถูกกระแสไฟฟาดูด

4. อุปกรณชวยฝก อุปกรณชวยฝกสามารถเลือกใชงานได 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2. รูปแบบอิเล็กทรอนิกส (Online) ประกอบดวย - ผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชในการทดสอบ 44 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

- สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ

45 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบขอมูล หัวขอวิชาที่ 4 การปองกันอันตรายจากไฟฟา รางกายมนุษยเปนตัวนําไฟฟา เมื่อสวนใดสวนหนึ่งของรางกายสัมผัสตัวนําไฟฟาที่มีกระแสไหลผาน ขณะที่สัมผัสกับพื้ นน้ํา พื้นดิน หรือพื้นปูน หรือโลหะที่ตอถึงพื้นดินหรือพื้นน้ํา เมื่อกระแสไหลครบวงจรอาจเกิดอันตรายได ผูปฏิบัติงานจึงควรเรีย นรู อันตรายของไฟฟาที่อาจเกิดขึ้นได เพื่อปองกันหรือหลีกเลี่ยงใหไดทันทวงที 1. ลักษณะการเกิดอันตราย ไฟฟาสามารถไหลผานรางกายของเราได เพราะรางกายของเราเปรียบเสมือนตัวนําไฟฟา จึงควรระวังไมใหสวนหนึ่งสวนใด ของรางกายสัมผัสกับตัวนําไฟฟาขณะที่มีกระแสไฟฟาไหลผาน โดยเฉพาะเมื่อมีสวนของรางกายสัม ผัสกับพื้นน้ํา พื้นดิน พื้นปูน หรือโลหะที่ตอถึงพื้นที่น้ําและดิน ซึ่งสงผลใหเกิดอันตรายตามมาอยางมากมายทั้งตอทรัพยสิน เชน อุปกรณไฟฟา และอิเล็กทรอนิกสชํารุดเสียหาย ทําใหเกิดเพลิงไหม เปนตน หรือตอรางกายมนุษย เชน รางกายพิการ และเสียชีวิต เปนตน ดว ยเหตุนี้จึงจําเปน ตอ งมีการปอ งกัน อัน ตรายที่อาจเกิดขึ้น จากการใชไฟฟา โดยอัน ตรายเกิด จากไฟฟาแบงออกได เปน 2 ลัก ษณะ คือ ไฟฟา ช็อ ต (Short Circuit) และไฟฟา ดูด (Electric Shock) ซึ่ง ทั้ง สองลัก ษณะนี้มีสาเหตุข อง การเกิดที่ตางกันและอันตรายที่ไดรับก็ตางกันดวย 1.1 ไฟฟาช็อต หรือเรียกอีกชื่อวาไฟฟาลัดวงจร คือ สภาวะที่กระแสไฟฟาไหลไดครบวงจร โดยไมผานอุปกรณ ไฟฟา เครื่อ งใชไ ฟฟา หรือ ภาระ (Load) ผลของไฟฟาช็อ ตจะทําใหเ กิด ความรอนสูง เมื่อ ความรอ นถึง จุดลุกไหม จะสงผลใหเกิดเพลิงไหมขึ้นได

ภาพที่ 4.1 เพลิงไหมที่เกิดจากไฟฟาช็อต 1.2 ไฟฟาดูด คือ สภาวะที่กระแสไฟฟา ไหลผา นรา งกายมนุ ษยล งพื้ น ดิ น หรือไหลผานร างกายมนุ ษย ค รบวงจร กอใหเกิดอาการเกร็งของกลามเนื้อ จนรางกายมนุษยไมสามารถดิ้นหรือสะบัดใหหลุดออกจากไฟฟาได ผลที่เกิดจาก ไฟฟาดูดอาจทําใหพิการหรือเสียชีวิตได

46 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 4.2 ไฟฟาดูด การถูกไฟฟาดูดจากการสัมผัส สามารถแบงไดเปน 2 ลักษณะ คือ 1.2.1 การสัม ผัสโดยตรง คือ การที่รางกายสัม ผัส โดยตรงกับ สว นที่ กระแสไฟไหลอยู เชน การสัม ผั ส กั บ สายไฟฟ า ที่ ห มดอายุ หรื อ อยู ใ นสภาพที่ ชํา รุ ด เช น ฉนวนแตกร า ว กรอบร อ นหลุ ด ออกเหลื อ แตสายทองแดง เปนตน ลักษณะการสัม ผัสไฟฟาโดยตรงนี้ จะทําใหเกิดกระแสจํานวนมากไหลผาน เขาสูรางกายไปลงดิน ซึ่งทําใหเกิดอันตรายตอรางกาย และอาจสงผลใหเกิดความพิการหรือเสียชีวิตได

ภาพที่ 4.3 การสัมผัสไฟฟาโดยตรง 1.2.2 การสัมผัสโดยออม คือ การสัมผัสกับเปลือกนอกของอุปกรณไฟฟาที่เปนตัวนําไฟฟา เชน ตูสวิตชบอรด ที่เปนโลหะ รั้วสังกะสี ทอน้ํา เปลือกนอกของมอเตอร และเครื่องจักรทั่วไป เปนตน โดยสวนใหญ อุปกรณเหลานี้จะมีผิวสัมผัสเปนโลหะ เมื่อเกิดกระแสไฟฟารั่วขึ้น อุปกรณดังกลาวจะเปนตัวนําไฟฟาที่ดี เมื่อสัมผัสกับอุปกรณเหลานั้นก็เทากับสัมผัสกับกระแสไฟฟา ทําใหกระแสไฟฟาไหลผานเขาสู รา งกาย ไปลงดิน

47 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 4.4 การสัมผัสไฟฟาโดยออม 2. ผลกระทบของกระแสไฟฟาตอรางกาย อันตรายที่เกิดจากไฟฟาดูดมีลักษณะแตกตางกัน โดยขึ้นอยูกับปริมาณของกระแสไฟฟาที่ไหลผานรางกาย ซึ่งความสัมพันธ ระหวางปริมาณกระแสไฟฟาและปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นกับรางกายมนุษยจะแบงออกได ดังตารางตอไปนี้ ตารางที่ 4.1 ความสัมพันธระหวางปริมาณกระแสไฟฟาและปฏิกิริยารางกายมนุษย ปริมาณกระแสไฟฟา

ปฏิกิริยาของรางกาย

เปนมิลลิแอมแปร (mA) ต่ํากวา 0.5

ไมมีผล

0.5 - 2

จัก๊ จี้หรือกระตุกเล็กนอย

2 – 10

กลามเนื้อหดตัว กระตุกปานกลางถึงรุนแรง แตไมถึงขั้นอันตราย

10 - 20

กลามเนื้อหดตัวอยางรุนแรง อาจไมสามารถปลอยใหหลุดได

20 – 50

กระทบกระเทือนตอระบบประสาท ปอดทํางานผิดปกติ มีโอกาส เสียชีวิตภายใน 2 – 3 นาที

50 – 100

กระทบกระเทือนตอระบบประสาท หัวใจทํางานผิดปกติ มีโอกาส เสียชีวิตภายใน 2 – 3 นาที

สูงกวา 100

หัวใจหยุดเตน ผิวหนังหรือเนื้อเยื่อไหมอยางรุนแรง

48 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

3. วิธีปองกันและชวยเหลือผูถูกกระแสไฟฟาดูด 3.1 การปองกันกระแสไฟฟาดูด การปองกันกระแสไฟฟาดูดสามารถทําไดโดย 1) ไมสัมผัสโดยตรงกับสวนของอุปกรณที่อาจจะมีไฟฟารั่ว โดยการตรวจสอบเบื้องตนกอน เชน สังเกตวา สายไฟมีรอยขาดหรือรอยกัดแทะของสัตวหรือไม เปนตน 2) ติดตั้งอุปกรณปองกันไฟรั่ว เชน RCD / ELCB เปนตน 3) ติดตั้งสายดินกับอุปกรณ

ภาพที่ 4.5 ตัวอยางอุปกรณปองกันไฟรั่ว 4. การชวยเหลือผูถูกกระแสไฟฟาดูด การชว ยเหลือ ผูถ ูก กระแสไฟฟา ดูด มี ค วามจํา เป น อยา งมากที่ จ ะต อ งชว ยเหลือ อย า งรวดเร็ว และถูก วิธี ดัง นั ้น เพื่อใหผูที่ไดรับอันตรายและผูใหความชวยเหลือปลอดภัยทั้งคู จึงมีขอควรปฏิบัติดังตอไปนี้ 1) รีบตัดกระแสไฟฟา โดยปลดสวิตชที่จายไฟ เชน คัทเอาท เตาเสีย บ ออกอยางรวดเร็ว 2) ใชวัตถุที่ไมเปนสื่อไฟฟา เชน ผาแหง เชือก สายยางแหง เปนตน คลองตัวผูถูกไฟฟาดูดแลวนําออกมาจาก บริเวณพื้นที่เกิดเหตุ หรืออาจใชพ ลาสติกที่แ หงสนิท ถุงมือยางหรือผาแหงพันมือใหหนาแลวจึงผลัก ตัว ผูถ ูก ไฟฟาดูดใหพนจากสิ่งที่มีกระแสไฟฟา หากไมมีอุปกรณดังกลาว ใหใ ชไมแหงเขี่ยสายไฟฟาใหหลุดพน ออกจากตัวผูประสบอันตราย หรือเขี่ย สวนของรางกายผูประสบอันตรายใหหลุดพนออกจากสายไฟฟา โดยระวังไมใ หรางกายของผูชวยเหลือสัมผัสรางหรือเสื้อผาที่เปยกชื้นของผูถูกไฟฟาดูดติดอยูเปนอันขาด เพื่อปองกันไมใหผูใหความชวยเหลือเกิดอันตรายตามไปดวยอีกคน ดังภาพที่ 4.6

49 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 4.6 การชวยผูประสบอันตรายจากไฟฟาดูด 3) หากไม ส ามารถใช วิ ธี อื่น ได ให ใ ช มี ด ขวาน หรื อ ของมี ค มที่ มี ดา มเป น ฉนวนฟ น สายไฟให ข าดหลุด ออกจากผูไดรับอันตรายจากไฟดูดโดยเร็ว และตองแนใจวาสามารถทําไดดวยความปลอดภัย จึงตองทําดวย ความระมัดระวังอยางสูง 4) หากมีไฟฟารั่วบริเวณที่มีน้ําขังอยาลงไปในน้ําใหหาทางเขี่ยสายไฟฟาออกกอนจะลงไปชวยผูถูกไฟฟาดูด 5) หากเปนสายไฟฟาแรงสูง พยายามหลีกเลี่ยงอยาเขาใกล ใหรีบแจงการไฟฟาที่รับผิดชอบโดยเร็ว

50 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบทดสอบ คําชี้แจง ใหผูรับการฝกทําเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคําตอบขอที่ถูกที่สุดเพียงขอเดียว 1. อันตรายที่เกิดจากไฟฟา แบงออกเปนกี่ลักษณะ ก. 2 ข. 3 ค. 4 ง. 5 2. ขอใด กลาวถึงลักษณะของไฟฟาช็อตไดถูกตอง ก. การสัมผัสโดยตรงกับสวนที่กระแสไฟไหลอยู ข. สภาวะที่กระแสไฟฟาไหลผานรางกายมนุษยลงพื้นดิน ค. การสัมผัสกับเปลือกนอกของอุปกรณไฟฟาที่เปนตัวนําไฟฟา ง. สภาวะที่มีกระแสไฟฟาไหลครบวงจร โดยไมผานอุปกรณไฟฟา 3. เมื่อผูปฏิบัติงานถูกไฟฟาดูด แลวพบวา มีลักษณะการทํางานของหัวใจที่ผิดปกติ แสดงวามีกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย ของปฏิบัติงานในปริมาณเทาใด ก. 50 - 100 mA ข. สูงกวา 100 mA ค. 20 – 50 mA ง. 10 – 20 mA 4. ขอใด ไมใชวิธีการปองกันการถูกการกระแสไฟฟาดูด ก. ติดตั้ง RCD หรือ ELCB ข. ติดตั้งสายดินกับอุปกรณไฟฟา ค. ไมใชเครื่องใชไฟฟาเกินภาระ (Load) ของเครื่อง ง. ตรวจสอบรองรอยการชํารุดของสายไฟเปนประจํา

51 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

5. ขอใด คือ วิธีการชวยเหลือผูประสบเหตุไฟฟาดูดที่ถูกตอง ก. ผลักตัวผูถูกไฟฟาดูดใหพนจากสิ่งที่มีกระแสไฟฟาดวยมือเปลา ข. ใชผาแหงคลองตัวผูถูกไฟฟาดูด แลวนําออกมาจากบริเวณที่เกิดเหตุ ค. ใชขวานที่มีดามจับเปนเหล็ก ฟนสายไฟใหขาดหลุดออกจากผูถูกไฟฟาดูดโดยเร็ว ง. สวมถุงมือยางชนิดบาง กอนผลักรางของผูถูกไฟฟาดูดใหพนจากสิ่งที่มีกระแสไฟฟา

52 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

กระดาษคําตอบ ขอ

ก

ข

ค

1 2 3 4 5

53 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ง

รายละเอียดหัวขอวิชาที่ 5

0921510105 การปฐมพยาบาลผูถูกกระแสไฟฟาดูดเบื้องตน (ใบแนะนํา) 1. ผลลัพธการเรียนรู - อธิบายวิธีปฐมพยาบาลผูถูกกระแสไฟฟาดูดได

2. หัวขอสําคัญ 1. การประเมินอาการ 2. การชวยฟนคืนชีพ (CPR)

4. อุปกรณชวยฝก อุปกรณชวยฝกสามารถเลือกใชงานได 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบสื่อสิ่งพิมพ (Offline) ประกอบดวย - คูมือผูรับการฝก เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมิน เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (DVD) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ 2. รูปแบบอิเล็กทรอนิกส (Online) ประกอบดวย - ผูรับการฝกรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ - คูมือการประเมินรูปแบบเอกสารอิเล็กทรอนิกส (.pdf) เพื่อใชในการทดสอบ - สื่อวีดิทัศน (Online) เพื่อประกอบการศึกษาภาคทฤษฎีและปฏิบัติ

54 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

55 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบขอมูล หัวขอวิชาที่ 5 การปฐมพยาบาลผูถกู กระแสไฟฟาดูดเบื้องตน ผูถูกไฟฟาดูดอาจมีอาการช็อกหรือหมดสติ หากชวยเหลือไมทันอาจทําใหเสียชีวิตได ดังนั้น การปฐมพยาบาลเบื้อ งต น จะชวยเหลือและป องกั น การสู ญเสีย ชีวิ ตได ทั้งนี้ การปฐมพยาบาลเบื้อ งต น จะประกอบดวยการประเมิ น อาการและ การชวยฟนคืนชีพ 1. การประเมินอาการ หากพบผู ป ว ยตกมาจากที่ สู ง ผู ช ว ยเหลื อ ไม ค วรเคลื่ อ นย า ยผู ป ว ยด ว ยตนเองเพราะผู ป ว ยอาจกระดู ก หั ก และการเคลื่อนยายอยางไมถูกวิธีอาจทําใหผูปวยเกิดอันตรายรายแรงได หากชวยเหลือผูประสบอันตรายที่ไมไดตกจากที่ สูงใหประเมินอาการเบื้องตน โดยกรณีที่ผูปวยมีสติอยูแตมีบาดแผลใหปฐมพยาบาลเบื้องตนกอนนําสงแพทย ถาหากผูถูกไฟฟา ดูดหมดสติ หรือคลายหมดสติ ใหรีบปฏิบัติดังนี้ กรณีที่ผูปวยมีสติอยูแตมีบาดแผล ใหปฐมพยาบาลเบื้องตนกอนนําสงแพทย ถาหากผูถูกไฟฟาดูดหมดสติหรือคลายหมดสติ ใหรีบปฏิบัติดังนี้ 1.1 ประเมินระดับความรูสึกตัว โดยเรียกและเขยาตัวหรือตบที่ไหล ถาผูปวยหมดสติจะไมมีการโตตอบ ประเมินการหายใจ โดยวิธีดังนี้ 1.1.1 ดูความเคลื่อนไหวของทรวงอกและหนาทอง วามีการยกตัวขึ้นลงหรือไม และดูวามีการหายใจหรือไม ดังภาพที่ 5.1

ภาพที่ 5.1 ดูความเคลื่อนไหวของทรวงอกและหนาทอง 1.1.2 ฟงเสีย งลมหายใจ โดยเอีย งหูข องผูชวยเหลือเขาไปใกลบริเวณจมูกและปากของผูปวย ตรวจสอบวา ไดยินเสียงอากาศผานเขาออกหรือไม

56 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

1.1.3 สัม ผัส โดยใชแ กม ของผูชว ยเหลือ สํา ลี หรือ วัต ถุบ างเบา แนบลงใกลกับ จมูก และปากของผูปวย เพื่อสัม ผัสความรูสึ กว ามี อากาศผา นเข าออกจากปากและจมู กของผูป วยหรื อไม หากพบวา ผูปว ย ไมตอบสนอง รวมถึงหายใจผิดปกติหรือหยุดหายใจ ใหรีบโทรขอความชวยเหลือจากหนวยแพทยทันที 2. การชวยฟนคืนชีพ (CPR) การชวยฟนคืนชีพ หรือ CPR ยอมาจาก Cardio Pulmonary Resuscitation เปนกระบวนการที่ชวยใหหัวใจสามารถ นําเลือดที่มีออกซิเจนไปเลี้ยงสวนตาง ๆ ของรางกายได เพื่อใหผูปวยสามารถหายใจและฟนกลับมาเขาสูสภาวะปกติได ทั้งนี้ หากพบผูหมดสติแ ละหยุดหายใจหรือหายใจผิดปกติ ควรรีบแจงหนวยแพทย ถาผูชวยเหลือไมเคยผานการฝกอบรม CPR ใหทําการกดหนาอกเพีย งอยางเดียว โดยฟงคําแนะนําจากทีม แพทย แตถาผูชวยเหลือเคยผานการฝกอบรม CPR มาแลว ใหทําการกดหนาอกสลับกับการชวยหายใจได ปฏิบัติการชวยฟนคืนชีพ ประกอบดวย 3 ขั้นตอนสําคัญ คือ A, B และ C ซึ่งตองทําตามลําดับ ดังนี้ A : Airway คือ การเปดทางเดินหายใจใหโลง เนื่องจากโคนลิ้นและกลองเสียงมีการตกลงไปอุดทางเดินหายใจ สวนบน ในผูปวยที่หมดสติ มีขั้นตอนดังนี้ 1) จัดใหผูปวยนอนหงายราบบนพื้นแข็ง วางแขนสองขางแนบลําตัว เพื่อเปดทางใหมีอากาศเขาสูปอดไดสะดวก โดยผูปฐมพยาบาลจะอยูทางดานขวา หรือดานซายบริเวณศีรษะของผูปวยก็ได ดังภาพที่ 5.2 2) ใหผูชวยเหลือนั่งคุกเขาตรงระดับไหลของผูปวย ดังภาพที่ 5.2

ภาพที่ 5.2 การจัดทาที่ถูกตองของผูปวยและผูใหความชวยเหลือ 3) แหงนศีรษะของผูปวยโดยใชฝามือขางหนึ่งดันหนาผาก และใชนิ้วชี้และนิ้วกลางของมืออีกขางเชิดคางขึ้น เพื่อทําใหทางเดินหายใจโลง และปองกันไมใหลิ้นตกไปอุดปดทางเดินหายใจ ระวังไมใหนิ้วมือที่เชิดคางนั้ น กดลึกลงไปในสวนของเนื้อใตคาง เพราะจะทําใหอุดกั้นทางเดินหายใจได โดยเฉพาะอยางยิ่งในเด็ กเล็ ก สําหรับในเด็กแรกเกิดไมควรหงายคอมากเกินไป เพราะอาจทําใหเกิดหลอดลมแฟบ และเกิดอุดตัน ทางเดินหายใจได ดังภาพที่ 5.3 57 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 5.3 แหงนศรีษะของผูปวย โดยใชฝามือขางหนึ่งดันหนาผาก B : Breathing คือ การชวยหายใจ เพื่อชวยใหออกซิเจนเขาสูปอดผูปวย สามารถทําได 2 วิธีดังนี้ 1) วิธีเ ปา ลมเขา ปาก ใหผูชว ยเหลือ บีบ จมูกของผูปว ย โดยผูชว ยเหลือ หายใจเขาปอดลึก ๆ 2-3 ครั้ง เมื่อ หายใจเขาเต็ม ที่แ ลวจึงประกบปากใหแ นบสนิทกับปากของผูปวย และเปาลมหายใจเขาไปในปอด ของผูปวยใหเต็มที่ ดังภาพ 5.4

ภาพที่ 5.4 การชวยเหลือการเปาลมเขาปาก 2) วิธีเ ปาลมเขาจมูก ใชใ นรายที่ม ีการบาดเจ็บในปาก หรือ ในเด็กเล็ก โดยตอ งปด ปากของผูปว ยกอน และเปาลมหายใจเขาทางจมูกแทน ขณะที่เปาใหเหลือบมองทรวงอกของผูปวยดวยวามีการยกตัวขึ้น หรือไมการเปาลมหายใจของผูชวยเหลือผานทางปากหรือจมูกในกรณีที่ไมสามารถอาปากของผูปวยได โดยการเปาลมหายใจนั้นจะตองทําอยางชา ๆ แลวปลอยปากผูชวยเหลือออกจากปากหรือจมูกของผูปวย เพื่อใหผูปวยหายใจออก ใหผายปอด 2 ครั้ง ครั้งละ 1-1.5 วินาที C : Circulation คือ การนวดหัวใจภายนอก เมื่อพบวาผูปวยมีภาวะหัวใจหยุดเตน จะชวยใหมีการไหลเวียนของเลื อด โดยมีขั้นตอนดังนี้ 1) จัดใหผูปวยนอนหงายราบบนพื้นแข็ง หรือใชไมกระดานรองหลังของผูปวย สวนผูปฐมพยาบาลนั่งคุกเขา ลงขางขวา หรือขางซายบริเวณหนาอกผูปวย 2) วัดตําแหนงที่เหมาะสําหรับการนวดหัวใจ โดยผูชวยเหลือใชนิ้วชี้และนิ้วกลางขางที่ถนัดวาดจากขอบชายโครงล าง ของผูปวยขึ้นไปจนถึงปลายกระดูกหนาอก โดยวัดเหนือปลายกระดูกหนาอกขึ้นมา 2 นิ้วมือ ดังภาพ 5.5 58 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใชสันมือขางที่ไมถนัดวางบนตําแหนงดังกลาว และใชสันมือขางที่ถนัดวางทับลงไป จากนั้นเกี่ยวใหนิ้วมื อบน แนบชิดในรองนิ้วมื อของมือข างลา งจากนั้ นยกปลายนิ้วขึ้ นจากหนาอกและตองมั่นใจวาไมกดน้ําหนัก ลงบนกระดูกซี่โครงของผูปวยดังภาพที่ 5.6

ภาพที่ 5.5 ตําหนงที่เหมาะสําหรับการนวดหัวใจ

ภาพที่ 5.6 ตําแหนงในการใชสันมือวางทับ 3) ยืดไหลและแขนทั้ง 2 ขางเหยียดตรง จากนั้นปลอยน้ําหนักตัวผานจากไหลไปสูแขนทั้งสองขาง และลงไป สูก ระดูก หนา อกในแนวตั้ง ฉากกับ ลํา ตัว ของผูปว ยในผูใ หญแ ละเด็ก โต ใหก ดลงไปลึก ในแนวดิ่ง ประมาณ 5 เซนติเมตร และไมเกิน 6 เซนติเมตร 4) ผ อ นมื อ ที่ ก ดเพื่ อ ให ท รวงอกมี ก ารขยายตั ว เต็ ม ที่ ขณะที่ ผ อ นมื อ อย า ยกมื อ ออกจากหน า อก ไมจําเปนตองยกมือขึ้นสูง โดยใหมือยังคงสัมผัสอยูที่กระดูกหนาอก ดังภาพที่ 5.7

59 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ภาพที่ 5.7 ภาพการกดที่ทรวงอก 5) กดหนาอกดวยอั ต ราความเร็ว 100 -120 ครั้งตอนาที จังหวะการกดแตล ะครั้ ง ใหนับสองพยางค คือ “1 และ 2 และ 3 และ ... และ 14 และ 15” โดยกดหนาอก 30 ครั้ง สลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้ง หรือก็คือ 30 ตอ 2

60 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ใบทดสอบ คําชี้แจง ใหผูรับการฝกพิจารณาขอความตอไปนี้วา ถูก หรือ ผิด และทําเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคําตอบ ถูก

ผิด

ขอความ 1. การตรวจวาผูปวยหมดสติหรือไม สามารถทําไดโดยการเรียกและเขยาตัวหรือ ตบที่ไหล 2. การประเมิ นการหายใจ คื อ การตรวจดู ว าผู ป วยหายใจหรื อไม รวมไปจนถึ ง ความเคลื่อนไหวของทรวงอกและหนาทอง 3. การประเมินระดับความรูสึกตัวของผูปวย ทําไดโดยการใชแกมของผูชวยเหลือ หรือวัตถุบางเบา แนบลงใกลกับจมูกและปากของผูปวย 4. การจัดทานอนใหกับผูปวย จะตองจัดใหนอนหงายราบบนพื้นแข็ง วางแขนสองขาง แนบลําตัว เพื่อเปดทางใหมีอากาศเขาสูปอดไดสะดวก 5. การเปดทางเดินหายใจใหโลง มีขอควรระวังในการใชนิ้วชี้และนิ้วกลางเชิ ด คาง ของผูปวยขึ้น คือ ไมใ หน้ิวมือกดลึกลงไปในสวนของเนื้อใตคาง เพราะจะทําให อุดกั้นทางเดินหายใจได

61 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

ขอ

ถูก

ผิด

1 2 3 4 5

62 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

คณะผูจ ดั ทําโครงการ คณะผูบริหาร 1. นายสุทธิ

สุโกศล

อธิบดีกรมพัฒนาฝมือแรงงาน

2. นางถวิล

เพิ่มเพียรสิน

รองอธิบดีกรมพัฒนาฝมือแรงงาน

3. นายธวัช 4. นายสุรพล

เบญจาทิกุล พลอยสุข

รองอธิบดีกรมพัฒนาฝมือแรงงาน รองอธิบดีกรมพัฒนาฝมือแรงงาน

5. วาที่รอยตรี สมศักดิ์ พรหมดํา

ผูอํานวยการสํานักพัฒนาผูฝกและเทคโนโลยีการฝก

6. นางเพ็ญประภา

ศิริรัตน

ผูอํานวยการกลุมงานพัฒนาระบบการฝก

7. นายวัชรพงษ

มุขเชิด

ผูอํานวยการสํานักงานรับรองความรูความสามารถ

คําเงิน

ภาควิชาวิศวกรรมโทรคมนาคม คณะวิศวกรรมศาสตร

คณะที่ปรึกษาโครงการ 1. ผศ. ดร. มนตรี

สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง 2. รศ. ดร. วิสุทธิ์

สุนทรกนกพงศ

ภาควิชาวิศวกรรมไฟฟาสื่อสาร คณะครุศาสตรอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง

3. ผศ. สันติ

ตันตระกูล

ภาควิชาครุศาสตรวิศวกรรม คณะครุศาสตรอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง

4. นายสุระชัย

พิมพสาลี

5. นายวินัย

ใจกลา

6. นายวราวิช

กําภู ณ อยุธยา

สํานักบริหารงานวิจัยและนวัตกรรมพระจอมเกลาลาดกระบัง สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง

7. นายมนตรี

ประชารัตน

แผนกวิชาชางไฟฟา วิทยาลัยเทคนิคมีนบุรี

8. นายธเนศ

วงควัฒนานุรักษ

แผนกวิชาชางไฟฟา วิทยาลัยเทคนิคมีนบุรี

9. นายณัฐวุฒิ

เสรีธรรม

แผนกวิชาชางไฟฟา วิทยาลัยเทคนิคมีนบุรี

10. นายหาญยงค

หอสุขสิริ

แผนกวิชาโลหะการ วิทยาลัยเทคนิคกาญจนาภิเษก มหานคร

11. นายสวัสดิ์

บุญเถื่อน

แผนกวิชาชางยนต วิทยาลัยเทคนิคกาญจนาภิเษก มหานคร 63 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน

64 กรมพั ฒ นาฝ มื อ แรงงาน