Slavernijverleden

VRAGEN OVER...

Vijf vragen over de excuses van de gemeente Utrecht voor het slavernijverleden

Tekst: Jasper Witte / Fotogra e: Robert Oosterbroek

Utrechters van nu zijn niet schuldig aan wat er toen gebeurde, maar de racistische ideeën die eruit voortvloeien bestaan nog steeds. We kunnen het slavernijverleden niet veranderen, maar wel een plek geven. Namens het college van burgemeester en wethouders bied ik daarom mijn excuses aan voor Utrecht haar slavernijverleden. Want alleen als we ons verleden kennen, gaan we ons heden beter begrijpen en zijn we klaar voor de toekomst. Daarom moeten we er alles aan doen om iedere vorm van racisme en discriminatie de kop in te drukken. Dit excuus is een startpunt voor deze verandering.” Dat waren de woorden waarmee burgemeester Sharon Dijksma namens het college van burgemeester en wethouders haar excuses aanbood voor het slavernijverleden van de stad. Dit deed zij woensdagochtend in de Janskerk, gevolgd door panelgesprekken en culturele intermezzo’s van nazaten van tot slaafgemaakten. De bijeenkomst werd ingeluid door wintipriester Marian Markelo. Winti is een Afro-Surinaamse religie. Markelo bracht een plengo er, een Afrikaans ritueel dat gehouden wordt bij belangrijke gebeurtenissen. “Voorouders, scheppende moeder, scheppende vader. Vandaag breng ik een plengo er om jullie te bedanken voor alle goede dingen in het leven, en dat het ons gelukt is om met elkaar in de Janskerk dit gedenkwaardige moment mogelijk te maken. Geef jullie energie van leiderschap aan ons door, zodat wij hier, in Nederland, met elkaar heling kunnen bereiken. Het gaat niet om strijd, het gaat om bewustwording.”

1Hoe zag het slavernijverleden van Utrecht eruit?

Vorig jaar werd uit onderzoek duidelijk dat burgemeesters, bestuurders, instanties en personen uit Utrecht van de 17e tot de 19e eeuw hebben geïnves en plantages. “Op het Janskerkhof, de Drift, de Nieuwegracht en de Kromme Nieuwegracht staan stadspaleizen die zijn betaald met geld dat hiervan afkomstig is”, vertelt Dijksma. “Belle van Zuylen, de bekende Utrechtse romanschrijver en voorvechtster van vrouwenrechten, kon schrijven omdat zij in rijkdom leefde wat is vergaard in de koloniën.” Ook buiten de stad waren haar bewoners betrokken: “In Amerika, Afrika en Azië zijn Utrechters gevonden die belangen hadden in plantages en koloniën.”

2Waarom biedt Utrecht nu haar excuses aan voor haar slavernijverleden?

De uitkomst van het onderzoek is aanleiding voor het stadsbestuur om haar excuses aan te bieden. Toen het verleden bekend werd, is het college van B&W samen met belanghebbenden gaan kijken hoe een excuus er het beste uit kan zien en welke vervolgstappen er genomen kunnen worden. Wethouder Linda Voortman (Diversiteit) noemt het excuus een scharnierpunt. “We vonden het belangrijk om onze excuses aan te bieden als blijk van erkenning. Nu moeten we kijken hoe we het verleden kunnen borgen in de toekomst. Utrecht is een stad waar iedereen zichzelf kan zijn, waar sociale acceptatie de norm is. Het onderzoek toont aan dat we hierin nog een hoop werk te verzetten hebben.” 3 Wat betekent het excuus?

Voor de nazaten van tot slaafgemaakten is het excuus een blijk van erkenning. Panellid William Mettendaf: “Er is een deur geopend en die kan niet meer dicht. Ik zie vaak kansenongelijkheid die voortkomt uit racisme, maar ik weet niet altijd wat ik ertegen moet doen. Nu de erkenning er is, nu de deur openstaat, kan ik er makkelijker doorheen stappen omdat ik nu weet dat ik gehoord word.” Panellid Rochelle van Maanen benoemt het rustgevende aspect van de excuus. “Als je door de stad loopt, zie je overal het verleden van de slavernij. Beeltenissen van de kolonialiteit, panden gebouwd met winsten gemaakt over de ruggen van tot slaafgemaakten, standbeelden en straatnamen, allemaal negatieve connotaties, waardoor je jezelf er niet lekker voelt. Nu de excuses er zijn, geven die een beetje rust.”

Naast blijk van erkenning, vinden alle sprekers het aanbieden van excuses een goed begin om de dialoog aan te gaan, om zo onderlinge bewustwording te creëren. Onias Landveld, de host van de bijeenkomst, vraagt een van de panels: “Bewustwording, is dat een interne strijd, of een strijd naar buiten?” “Moet het een strijd zijn?”, antwoordt panellid Migaisa Poeketi. “Het is geen strijd, ik ben klaar met strijden. Het is een kwestie van samenwerking, het is een tijd van vooruitgang.” Mettendaf is het er mee eens. “Strijd heeft alleen maar verliezers en zorgt voor heel veel negatieve energie. Strijden is tijdverspilling. we moeten het gesprek met elkaar aangaan. We moeten met zijn allen door elkaars ogen durven kijken.”

4De excuses zijn een start, maar hoe nu verder?

Poeketi vindt dat er in het stadsbestuur een hoop moet veranderen. “Er wordt veel over en met mensen van kleur gepraat. Maar als we echt iets willen veranderen, moeten we ze op posities neerzetten die ertoe doen, posities waar ze het verschil kunnen maken. Ook bij activiteiten in de stad, niet alleen bij dingen in de buitenwijken maar ook in de binnenstad, moeten mensen van kleur meewerken in de programmering.”

Mettendaf zegt in zijn baan bij Rijkswaterstaat te zien dat jongeren van kleur moeite hebben om een stageplek te bemachtigen. “Stageplekken worden niet aan de diaspora-kinderen gegeven.” Volgens de panelleden spelen denkbeelden die tijdens de slavernij zijn ontstaan, hierin een rol. Om hier verandering in te brengen, is het volgens panellid en student Lexie Austin belangrijk dat mensen zich bewust zijn van denkbeelden. “Ik ervaar dat jongeren van mijn leeftijd vaak niet weten welke plek ze in het debat in moeten nemen, hoe ze zich kunnen onderwijzen en in kunnen lezen. Er wordt niet genoeg over gesproken. Mensen moeten bewust zijn van welke positie ze hebben en welke privileges ze met zich meedragen.”

5‘Wat gaat u doen na de sorry?’

Deze vraag stelde schrijver Sayonara Stutgard aan het publiek tijdens een van de culturele intermezzo’s. Na het aanbieden van het excuus, kondigde de gemeente aan hoe ze aan de slag gaat met de gevolgen van racisme en discriminatie. Wethouder Linda Voortman vertelt dat ze in gesprek willen gaan met de stad. “We willen een dialoog beginnen met Utrecht, waarin wordt gesproken over het slavernijverleden, maar ook aanverwante thema’s binnen een brede aanpak om inclusie te verbeteren. De kansengelijkheid en bestaanszekerheid moeten versterkt worden, de tweedeling in de stad moet worden tegengegaan. Hierbij is geen ruimte voor racisme, uitsluiting en polarisatie.” Volgens de wethouder zijn discriminatie en een gebrek aan diversiteit nog steeds op tal van plekken aanwezig. “Je vindt het bijvoorbeeld terug in de woningmarkt, de arbeidsmarkt, het onderwijs en in de gemeente zelf. Vooral bij de hogere functies zie je weinig diversiteit.”

De gemeente wil bovendien het onderzoek dat de aanleiding vormde voor de excuses toegankelijk maken voor alle Utrechters, dus komt er een publieksversie die voor iedereen begrijpelijk is. Verder diende de Utrechtse gemeenteraad vorig jaar een motie in om achternaamswijziging voor nazaten van tot slaafgemaakte mensen eenvoudiger en goedkoper te maken. Het Rijk onderzoekt dat nu juridisch, maar de gemeente Utrecht komt al met een tegemoetkoming voor nazaten die in 2022 een verzoek tot naamswijziging doen bij het Rijk.

Binnen de gemeente zelf moet het aantal werknemers van kleur de komende jaren worden verdubbeld. Voortman: “We gaan werken aan onze wervingsprocedures, onze teksten en aan hoe we die verspreiden. Daarnaast is het natuurlijk om de mensen van kleur die al bij de gemeente werken vast te houden, door een werkplek te creëren waar zij zich thuisvoelen. Vooral in de hogere salarisschalen is er nog veel werk te verrichten.” Volgens de wethouder is het aanbieden van het excuus een stimulans om er de komende tijd nog veel meer op in te zetten. “Dit is geen sluitstuk, dit is een begin.”