Op pad met Oud-Utrecht

OP PAD MET OUD-UTRECHT Piet Dingemans en betonblokken

Tekst: Ester Smit / Fotogra e: Het Utrechts Archief

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer, in het kader van de post-65-architectuur , gaan we op zoek naar gebouwen die zijn ontworpen door Piet Dingemans.

Kardinaal de Jongweg en tuinafscheiding van B2-blokken. Foto: GAU (1976)

Piet Dingemans (1910-1970) studeerde bouwkunde in Delft. Hij kreeg in het hele land opdrachten. In Utrecht bouwde hij in veel wijken, scholen, kerken, woningen en zelfs zijn eigen huis. Hij zag de stad als een organisme. Idealistisch als hij was vond hij een goed leefklimaat belangrijk. Hiermee was hij een tegenstander van het dempen van grachten voor wegen, maar verzon alternatieven, zoals de Eykmanlaan als uitvalsweg. Bovendien paste hij betonblokken op een bijzondere manier toe in zijn architectuur. Het hoogtepunt daarvan zien we aan het einde van deze wandeling.

De Eykmanlaan kent een opvallende slinger om de oude smalle weg naar Hilversum, de huidige Jordanlaan, te ontlasten van het toenemende verkeer. De ooit zo drukke weg is nu een rustige straat. Daar gaan we in, met het water aan bouw van acht verdiepingen aan de Boekelaan en even verderop aan lagen, alle ontworpen door Dingemans. De architect had een sobere stijl. De lijnen van de raampartijen vormen een geheel met de muurvlakken. Het geheel maakt een strakke, transparante indruk.

B2-Betonblokken

In deze wijk (Tuindorp-Oost) werd gebouwd voor de middenstand; een wijk zonder sociale woningbouw waardoor beleggingsmaatschappijen en bouwbedrijven hun gang konden gaan. Ondanks de drukke uitvalswegen vond men toen dat er veel plek voor groen moest zijn. Via het Eykmanplein en de drukke Kardinaal de Jongweg gaan we naar de Van Esveldstraat.

Niet alleen Piet Dingemans heeft hier zijn sporen achtergelaten; er waren meer architecten en kunstenaars. Zo heeft de gevel van het rioolgemaal, gereed in 1957, een gevelornament. Kunstenaar Jan van Luijn (1916 – 1995) vervaardigde een enorme rat in een rioolbuis; een knipoog naar de functie van het gebouw. Verderop, aan de overkant van de Kardinaal de Jongweg, zien we woningen met een plat dak, ontworpen door Jop Leicher (1918) die de tuinen afbakende met bijzondere betonblokken. Door de open structuur krijgt de wand een speels karakter.

Die wand bestaat uit de zogeheten B2-betonblokken, ontwikkeld door bouwbedrijf Bredero. Inspelend op doelmatigheid experimenteerde het bedrijf sinds de jaren ’30 met dit materiaal. Bouwen in beton was niet nieuw, maar de manier waarop het bedrijf het aanpakte wel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd onderzocht hoe zo weinig mogelijk bouwstof gebruikt kon worden. Dit resulteerde uiteindelijk in B2-blokken: sterk door de grondstofsamenstelling en door de open constructie veel goedkoper dan baksteen. Dingemans experimenteerde er ook mee.

Bij het Kardinaal Alfrinkplein gaan we rechtsaf, naar het De Munnikplein. Hier staat een opleidingsinstituut (Nimeto), bestaande uit twee gebouwen, verbonden door een loopbrug. Vroeger waren dat twee verschillende scholen. Aan het De Munnikplein stond de HBS De Munnik, die hier in 1968 werd gehuisvest. De voormalige Nationale Schildersschool aan de Smijerslaan staat er tegenover. Beide schoolgebouwen zijn ontworpen door Dingemans.

Dingemanshuis

We lopen de Smijerslaan uit, gaan linksaf en in de bocht van de Huizingalaan staat een opmerkelijk gebouw: het Dingemanshuis. Hier werkte en woonde de architect. Het deel in zwarte steen is later toegevoegd en hoort er niet echt bij. Het gebouw is eenvoudig. Opvallend is de toepassing van de B2-betonblokken die we ook aan de linkerkant van de Kardinaal de Jongweg zagen. Ondanks de strakke vorm is het gebouw speels van opzet, en geeft een geborgen indruk. Met een ondergrondse garage en een opvallende opbouw op het dak krijgt het tevens iets futuristisch. Er was nog nooit een woonhuis opgeleverd waarbij B2-blokken zo werden toegepast. Een uniek staaltje architectuur.

Toen het huis klaar was, in 1964, schreef het Utrechtsch Nieuwsblad op 13 juli lovend: ‘een originele schepping aan de Huizingalaan’, ‘een blikvanger’, zo gaat het bericht verder, ‘die er wezen mag, met trouvailles als o.a. het ajour-effect van anders misschien doodse muurvlakken’. Vanuit het torenkamertje (‘het kraaiennest’, de meditatiekamer van mevrouw Dingemans) had je uitzicht tot ver buiten de stad. Piet Dingemans varieerde met de blokken en speelde met de open constructie. Later werden de B2-blokken, tot ongeveer de jaren ’80, meer toegepast in huizenbouw, als bouwsteen en zoals we zagen, als sierelement, maar niet zo gewaagd als bij het Dingemanshuis. De bouwmeester gebruikte de strakke betonmaterialen, zodat er een speels-sobere architectuur werd gerealiseerd.

Plantsoen aan de Jordanlaan met rechts atgebouwen van Dingemans. J. P. van Al (1971)

Het schoolgebouw van de Nationale Schildersschool van Dingemans. Foto: Schipper (1968)

Gezicht op woon-en werkhuis van Dingemans. Foto: V. M. Lansink (2009)