Op pad met Oud-Utrecht

Dwalen door Lauwerecht

De Knollenbrug en Houthandel Koker in 1965

Voormalige houtzagerij Koker op de hoek David van Mollembrug-Lauwerecht Lauwerecht - waar de Oosterstroom en het Zwarte Water samenkomen

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer maken we een stegentocht langs voormalige bedrijvigheid aan de Vecht in de wijk Lauwerecht.

Tekst: Bert Poortman / Fotogra e: Bert Poortman/Het Utrechts Archief

De wijk Lauwerecht wordt begrensd door de waterwegen de Vecht en het Zwarte Water. Het Zwarte Water mondde uit op twee plaatsen in de Vecht. Lauwerecht ligt tussen de ene monding bij de Bemuurde Weerd en de andere monding bij de voormalige Pellecussenpoort op de hoek met de Schermerhornstraat. Van die laatste monding is nog slechts een restant aanwezig.

De Vechtoevers waren vanouds geschikt als werkgebied voor brandgevaarlijke bedrijven. Zo stonden vele ovens van tegel-, steen- en dakpanfabrieken en kalkbranderijen langs de Vecht. Klei-afzetting van de Vecht was er direct voorhanden, de brandstof turf was stroomafwaarts langs de Vecht te winnen en alles kon per schip aan- en afgevoerd worden. Tot ver in de twintigste eeuw bleef Lauwerecht een bedrijvige wijk, die als een lint met dwarsstegen de Vecht volgde. Met een wandeling door die kleinste straten verkennen we het gebied. tershof, een zijstraat van de Bemuurde Weerd Oostzijde en achter de voormalige Oudkatholieke Jacobuskerk aan de Bemuurde Weerd, dus niet te verwarren met de Jacobikerk aan de Sint Jacobsstraat. De Gietershof is bebouwd met huizen uit de periode van Stadsvernieuwing in de jaren 1980 en dankt haar naam aan een negentiende eeuwse ijzergieterij. De familie Verloop had molens in exploitatie en was er ook een van innoverende molenbouwers. De traditionele molenmaker met smederij groeide uit tot ‘IJzergieterij en Machinefabriek C. Verloop’. De fabriek van stoommachines stond op het terrein van de Gietershof.

De olieslagerij – ook van Verloop - kreeg in de negentiende eeuw de naam Stoomfabriek ‘t Scheprad. Deze stond op de hoek van de Oosterstroom, het Zwarte Water en de Flieruilensteeg. De oorspronkelijke watermolen haalde haar kracht uit het hoogteverschil van een meter tussen het water van de Oosterstroom en dat van de Vecht. Verloop bouwde de watermolen om tot een met stoomaandrijving. Tot in de jaren 1970 stonden in Lauwerecht nog de schoorstenen van fabrieken.

Waterstuwen in de Oosterstroom en Het Zwarte Water zorgen voor de gewenste waterstanden in de Vecht. De ruim een eeuw oude werktuigen zijn met een eenvoudig mechanisme op hoogte te stellen. In de Kromme Elleboogsteeg en aan de Keizersgracht staan voormalige fabriekswoningen van Verloop en zij leiden via de Jan van Lingtuin naar de Vecht. Aan de andere zijde van het Zwarte Water herinnert de Molenwerfsteeg nog aan de al in 1893 gesloopte trasmolen Het Schaap (een molen die tufsteen tot tras maalt t.b.v.de productie van cement en mortel).

De steeg leidt nu naar het schoolplein van de voormalige Openbare Lagere School Kruisstraat. Dit plein heeft na vernieuwing van een vijftiental jaren geleden de naam Molenwerfhof gekregen. achttiende eeuwse zagerij van houthandel Koker. Daar dichtbij is de even oude houtopslag van Koker die nu gebruikt wordt voor atelierruimtes. Grotere terreinen de overzijde van de in 1965 aangelegde Draaiweg en eerder genoemde brug. In hetzelfde jaar werd de Knollenbrug gesloopt. Deze brug over de Vecht leidde de Brugstraat 'naar de knollen' die op de tuindersgebieden van Pijlsweerd gekweekt werden. De Brugstraat is nu het terras van restaurant Blij.

De Schepenmakerssteeg herinnert aan de laatste nog actieve 'schepenmaker' Litsenberg. Nadat de schepenmakerij uit deze buurt verdween werd het bedrijfsterrein in circa 1880 overgenomen door de koper- en metaalgieterij met stoomaandrijving Rencker en Zonen. De eerste door stoom aangedreven brandspuiten van de stad waren van dit fabricaat. Het bedrijf was actief tot ca. 1932 en had een uiteenlopend productenpakket van spoorrijtuigen tot bierpompen en koperen leidingwerk. De fabriekspanden in deze doodlopende steeg, een slop, zijn succesvol omgebouwd tot studentenhuisvesting. Vroeger herinnerden stegen en sloppen aan overbevolkte stadsbuurten met negentiende eeuwse onhygiënische omstandigheden. Die toestand is er al lang niet meer. Er wordt nu met plezier gewoond en ook industrieel erfgoed blijkt sindsdien geschikt voor huisvesting.

De Klompensteeg en de Bloempoort zijn verderop te vinden. De Bloemsteeg leidt naar een speeltuintje en een dwaalgebiedje van verbindingen tussen de straten Lauwerecht, Verenigingsstraat en Verenigingsdwarsstraat. Vrijwel elke steeg is de moeite waard om te bezoeken door de eigen geschiedenis van bewoning, bedrijvigheid en bebouwing. Over de ruim 400 historische stegen van Utrecht is meer te vinden op de website van Oud-Utrecht en in het stegenboek Tussen Zwaansteeg en Achterom.