D O N D E R D A G 17 S E P T E M B E R 2 015
HELPENDE HAND Mentoren staan mensen met beperking bij
>> 3
Ook met ziekte van Alzheimer zijn er kansen om van het leven te genieten >> 4
Vraag & antwoord: wat te doen bij krentenbaard op school? >> 8
Hand en pols snel hersteld Hand & Polstherapie Centrum is een specialistisch handencentrum dat poliklinische zorg op het gebied van hand- en polsaandoeningen biedt. Ons team bestaat uit gekwalificeerde handfysiotherapeuten en handergotherapeuten met veel deskundigheid op het gebied van het behandelen van klachten aan de hand, pols en arm. Ons team werkt met veel passie om u de zorg te bieden die bij u past.
elkaar afgestemd. Daarmee is de hand ook erg kwetsbaar. Bij een letsel of aandoening kan het gebruik van de hand al snel verstoord raken. Wanneer u uw hand niet meer volledig kunt gebruiken, kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Handelingen die voorheen als vanzelfsprekend verliepen kunnen dan de grootste aandacht vereisen. Met handtherapie kunt u deze problemen laten behandelen.
WAT IS HANDTHERAPIE? Handtherapie is een specialisatie binnen het vakgebied fysiotherapie en ergotherapie. Handen zitten zeer fijn en ingewikkeld in elkaar. Alle onderdelen zijn nauwkeurig op
WAT MAG U VAN EEN HANDTHERAPEUT VERWACHTEN? Handtherapeuten zijn uitstekend op de hoogte van de anatomie van de hand en van de verschillende letsels en aandoeningen. Wij werken
nauw samen met huisartsen en overige medische specialisten, waardoor u de beste kans heeft op een goed (postoperatief) herstel. Uw handtherapeut adviseert, behandelt en begeleidt. Dit kan eenmalig zijn, maar u kunt ook gedurende langere periode therapie krijgen. De adviezen en/of behandelingen van uw handtherapeut kunnen zeer uiteenlopend van aard zijn, maar vanzelfsprekend altijd gericht op uw specifieke
probleem. U kunt denken aan: • Deskundige analyse van uw beperkte handfunctie • Wondverzorging • Herstel van de kracht enbeweeglijkheid • Aanmeten, maken en/of aanpassen van een (tijdelijke) spalk • Advisering en verstrekking van hulpmiddelen • Ergonomische adviezen • Advies en begeleiding bij arbeidsreïntegratie
MAAK EEN AFSPRAAK Blijf niet lopen met hand of polsklachten, maak een
afspraak bij Hand & Polstherapie Centrum in Sneek, Emmeloord, Leeuwarden of binnenkort in Heerenveen. U wordt dan direct geholpen door gespecialiseerde handtherapeuten, topkwaliteit behandelingen met persoonlijke service binnen 24 uur. Iemand met problemen aan hand, vinger of pols kan zonder doorverwijzing terecht. Hand & Polstherapie Centrum heeft een contract met alle zorgverzekeraars. Kijk voor meer informatie op www.handenpolstherapiecentrum.nl of bel 088-0044844.
Blessurevrij en energieefficiënt hardlopen bij Trochdrave Runningtherapie Trochdrave is Fries voor “doordraven” en staat voor het ervaren van “in beweging komen” door middel van hardlopen, provocatief coachen of trainingsacteren. In dit interview met Henk Hiemstra staat het hardlopen en runningtherapie centraal. Alweer een hardloop-coach? Ja, alwéér, haha. Inderdaad zijn er nog nooit zoveel mensen geweest die hardlopen als sport beoefenen, alleen, bij een loopgroep of atletiekvereniging. En er waren nog nooit zoveel blessures. De meeste blessures ontstaan bij beginnende lopers en zijn een gevolg van overbelasting, conclusie uit een Gronings onderzoek uit 2014. Rustiger trainen is geen remedie bleek uit dat zelfde onderzoek. Daarbij is de toename aan Running apps die je vertellen dat je het zo goed doet, zonder te zien wat je doet ook niet altijd zonder risico. Een goede techniek en begeleiding kan blessures voorkomen. Bij Trochdrave doen we dat op basis van de ChiRunning techniek waarmee je blessurevrij en energie-efficiënt kunt (blijven) hardlopen. Blessurevrij door ChiRunning? ChiRunning is gebaseerd op de principes van de TaiChi: gebruik maken van de krachten om ons heen en ontspanning. Je maakt bij het hardlopen gebruik van de zwaartekracht en de kracht van de weg die op je af komt. Tijdens het lopen zijn je spieren ontspannen. Behalve je buikspieren. Die maken het mogelijk dat je als een ‘naald in watten’, een rechte uitgelijnde houding, gebruik maakt van de zwaartekracht. ChiRunning is daardoor dé
techniek voor het blessurevrij en energie-efficiënt lopen, immers als je je spieren ontspant kun je ze moeilijk overbelasten. Wie zitten er achter Trochdrave? Trochdrave is meer dan alleen hardlopen door onze achtergrond, de geestelijke gezondheidszorg. Zowel Verona Fortuin als ik zijn runningtherapeut, psychiatrisch verpleegkundige en werkzaam als praktijkondersteuner in huisartsenpraktijken (POH GGZ) in zuidwest Friesland. Die kennis en ervaring is een pré bij de Runningtherapie van Trochdrave. Wij weten door die ervaring dat bewegen een prachtig middel is om de ‘psychische conditie’ te verbeteren. Zeker bij mensen met klachten als gevolg van stress en/of psychosociale problematiek. Stress is één van de grootste oorzaken van het tegenwoordige ziekteverzuim. Runningtherapie biedt een gezondere leefstijl met meer balans in de energiehuishouding. Vanwaar die passie voor hardlopen en psychische gezondheid? Hardlopen doe ik pas sinds mijn 52ste. De aanleiding daarvoor is 12 jaar eerder. Ik ben dan leidinggevende, doe een intensieve opleiding, heb daarnaast nog twee verschillende banen en een jong gezin. En ik wil alles goed doen. Voel me verantwoordelijk voor alles en iedereen en vergeet mezelf: ik raak burnout. 9 maanden ben ik uit het werk. Slik 2 jaar antidepressiva en start een moestuin, “met mijn poten in de klei”. Na een aantal jaren haal ik daar te vaak dezelfde groenten en te weinig plezier meer uit. Ik probeer de sportschool.
Langzaam gaan de kilo’s (onder andere door de medicatie ben ik ±15 kg aangekomen) er weer een beetje af, voel ik me weer wat beter. Maar na 3 jaar sportschool wordt het saai, ik ga eigenlijk alleen nog voor de sauna ná het sporten. Als mijn jongste dochter, dan 15, begint met hardlopen (omdat ze vindt dat ze te dik is) ga ik met haar mee, want ik ben wél te dik. We doen samen Start to Run van de Atletiekunie, om wat meer techniek te leren. En al snel ben ik verslaafd. Ik ontdek aan den lijve wat hardlopen betekent voor mijn neiging tot depressie. Ik krijg meer energie en kan makkelijker herstellen, voel me veel beter, fysiek en qua stemming. En ik ontdek ChiRunning, de blessurevrije en energie efficiënte vorm van hardlopen via een workshop bij Marion Meesters (www.chirunning.nl). Dit mag iedereen ervaren! Het is een passie en missie geworden. Met plezier bewegen tegen stress. Inmiddels ben ik in opleiding voor ChiRunning instructeur. Klinkt goed, met plezier bewegen tegen stress! Wat bieden jullie op dit moment? Op dit moment is er op de dinsdag- en donderdagavond een groep runningtherapie (max. 8 personen). Dit doen we gedurende 12 weken 2x per week 60 à 75 minuten op diverse mooie natuur locaties in de omgeving van Joure, Sint Nicolaasga en Oudehaske. Alle deelnemers trainen op hun eigen niveau. Iedereen krijgt een eigen werk- en
logboek en daarnaast een nieuwsbrief met daarin het thema van de komende week. Als vervolg is er de mogelijkheid om door te gaan in de loopgroep die 1x per week door ons wordt begeleidt. Belangstelling voor Runningtherapie en/of ChiRunning? Individueel, in groepsverband? Of als bedrijf: een preventieve aanpak tegen stress op de werkvloer? Neem gerust contact op met Verona Fortuin of Henk Hiemstra voor de mogelijkheden. Runningtherapie Nederland organiseert op 26 september de landelijke dag Runningtherapie. In Friesland wordt daar op diverse locaties aandacht aan gegeven. Op onze Facebookpagina en website zullen we daarover meer info geven. Op 22 september start in Joure een nieuwe groep runningtherapie, voor info zie de website en/of Facebook.
verona@trochdrave.nl henk@trochdrave.nl www.facebook.com/trochdrave www.trochdrave.frl
GEZONDHEID&CO KORT
‘BETER VET DAN KOOLHYDRAAT VOOR SPORTER’
VERTROUWENSPERSOON Mentoren met hun cliënten. De foto’s (zie ook de voorpagina van deze bijlage) komen uit een serie van de landelijke stichting Mentorschap en betreffen dus geen mensen uit de regio. FOTO’S STICHTING MENTORSCHAP
Een helpende hand en een steun in de rug. Mentoren behartigen de belangen van mensen die het zelf niet helemaal rooien. Hans Willems
‘O
nderschat het niet’’, zegt Lies Reitsema. ,,Het is pittig werk, maar ook heel mooi en dankbaar.’’ Vanuit haar kantoortje in Drachten coördineert Reitsema samen met collega Jannie Krol de activiteiten van de stichting Mentorschap Noord, die vrijwilligers werft om ze te koppelen aan cliënten. Het mentorschap wordt geboden aan mensen met een psychische stoornis of een verstandelijke beperking die onvoldoende in staat zijn hun eigen zaken goed te regelen. Zij hebben moeite om informatie te begrijpen en beslissingen te nemen. De komende jaren wordt vooral een toename van ouderen met dementie verwacht. Meestal nemen familieleden dan taken op zich, maar er is een groeiende groep cliënten die zo’n terugvalmogelijkheid ontbeert. Reitsema: ,,Kwetsbare mensen die zonder zo’n steuntje in de rug vastlopen. De mentor neemt niet alles klakkeloos over, maar helpt als het ware bij het gezamenlijk in de handen houden van de teugels.’’ Mentorschap is bij wet geregeld en moet niet verward worden met wat een curator of een bewindvoerder doet. Die laatste twee zijn er vooral voor financiële en beheerszaken, de mentor heeft alleen te maken verzorging, verpleging en behandeling. Er komt een rechter aan te pas om cliënten te koppelen aan zo’n vertrouwenspersoon. De mentor is zowel vertrouwenspersoon als vertegenwoordiger van zijn cliënt. Door geregelde bezoekjes weet de mentor wat er speelt in het leven van de cliënt, hij of zij kent de gezondheidssituatie. Hij kijkt kritisch mee naar de zorg, overlegt als dat nodig is met behandelaars en instellingen en helpt als er beslissingen moeten worden genomen.
Sjaak Kloppenburg is sinds 2011 voorzitter van de stichting Mentorschap Noord, die in Friesland al langer actief was, maar nu ook in Groningen en Drenthe activiteiten ontplooit. ,,In Friesland hebben we al flink wat cliënten en mentoren. In Groningen en Drenthe zitten we in de fase dat we aan het werven zijn. De eerste cliënten aan wie we mentoren koppelen zijn er al.’’ Het mentorschap kost ongeveer acht uur in de maand, zeggen Kloppenburg en Reitsema op grond van hun ervaringen. ,,Cliënten zijn natuurlijk heel verschillend. Soms is er tijden lang weinig aan de hand, op andere momenten kan het even hectisch zijn. Het ligt er ook aan hoe de mentor zelf zijn of
Motiveren Met de bagage zit het wel goed bij Rik Schaafstal uit Kollumerzwaag: hij werkte vele jaren in de psychiatrie. Sinds drie jaar is hij mentor van een man die in behandeling is bij GGZ Friesland. ,,Momenteel gaat het redelijk goed. We zien elkaar ongeveer een keer in de maand, maar als het slecht gaat wel vaker. Hij is een paar keer opgenomen geweest, maar woont nu weer zelfstandig. Het belangrijkste is dat hij goed ingesteld is op de medicatie. Als mentor help ik hem vooral om gemotiveerd te blijven.’’ Schaafstal krijgt ondersteuning van de stichting Mentorschap, maar helpt op zijn beurt ook weer andere mentoren. ,,We benutten elkaars ervaring.’’ Met financiële zaken bemoeit de mentor zich niet, daar is iemand anders voor. ,,Maar we overleggen natuurlijk wel. Het mooie is dat de zaken goed afgedekt zijn. We zijn aangesteld bij rechterlijke beslissing. Dat geeft je bepaalde bevoegdheden, maar ook verantwoordelijkheid.’’
haar taak invult, en hoe de zorginstelling ermee omgaat.’’ ,,De meeste tijd zit in het contact met de cliënt, maar we besteden ook aandacht aan scholing en intervisie. Het is belangrijk om ervaringen uit te wisselen en op de hoogte te blijven van veranderingen in de zorg. Privacy is ook een belangrijk onderwerp. Bij de scholing doen we vaak oefeningen in gespreksvoering en psychologische aspecten.’’ Een goede match. Dat is cruciaal. ,,Er moet chemie zijn tussen mentor en cliënt. Daarom is het ook belangrijk dat er affiniteit is met de zorg, en liefst ook wat ervaring. Over het algemeen zijn onze vrijwilligers al wat ouder en hoog opgeleid. Ook is het belangrijk dat ze zich voor een paar jaar binden. Voor cliënten is vastigheid vaak een belangrijke factor.’’ De stichting Mentorschap is voortgekomen uit het werk dat Humanitas vroeger verrichtte op dit terrein. In Utrecht is het landelijke bureau gevestigd dat de regionale afdelingen ondersteunt bij voorlichting, werving en opleiding. Onder andere met spotjes op de radio wil de stichting haar bekendheid vergroten. ,,De behoefte aan mentoren is groter dan we nu aankunnen, onder andere doordat verstandelijk gehandicapte mensen langer leven. Dus we zijn altijd op zoek naar nieuwe mensen.’’ Voor het werk van de mentor betaalt de cliënt een eigen bijdrage. Daarnaast kreeg de stichting subsidies op projectbasis, maar dat is een aflopende zaak. Alles moet straks met vrijwilligers gebeuren, op twee betaalde parttime coördinatoren na. Zowel voor de aanmelding van cliënten als voor belangstellenden voor het mentorschap is op de website informatie te vinden. www.mentorschap.nl
Sporters kunnen beter extra vet eten dan extra koolhydraten. Dat stelt professor Timothy Noakes, sportarts uit Kaapstad, die op 26 september in Groningen is op het Ancestral Health Symposium. Deze bijeenkomst voor zorgprofessionals gaat over gezondheid in evolutionair perspectief. Een groeiende groep artsen en wetenschappers veronderstelt dat ‘westerse’ ziekten voornamelijk worden veroorzaakt door een mismatch tussen onze huidige leefstijl en de leefomstandigheden van onze voorouders in de oertijd. Belangrijke sprekers zijn Tim Noakes en professor Frits Muskiet van het UMCG. Noakes heeft het met name over de beste voeding voor sporters zoals marathonlopers. Tot voor kort was het devies dat ze veel koolhydraten moesten eten, zoals pasta en brood. Maar Noakes wijst op onderzoek waaruit blijkt dat de verbranding van vetten veel efficiënter gaat dan verbranding van koolhydraten. Sporters die weinig koolhydraten eten, maar veel vetten, zouden een betere vetverbranding krijgen. Volgens Noakes zou het ‘oude’ advies om veel koolhydraten te eten wel eens de oorzaak kunnen zijn van de slechte gebitten van topsporters en zou het kunnen verklaren waarom topsporters geen lager risico op hart- en vaatziekten hebben dan ongetrainde mensen. Noakes gaat hierover op 26 september in debat met professor Fred Brouns. Andere sprekers op het symposium zijn onder meer bewegingswetenschapper Bert Otten, onderzoeker Evert Berkelaar en diëtiste Janet Noome, die ook in Gezondheid & Co een rubriek heeft. Er zijn ook clinics hardlopen op je voorvoeten en lopen op blote voeten, een beweegclinic ‘verwilder je werkplek’ en de clinic ‘wandel je sexy’.
COLOFON De bijlage Gezondheid&Co verschijnt elke twee weken. De volgende bijlage verschijnt op 1 oktober. Eindredactie Gerda Douma, Roel Snijder, Bram Hulzebos Art director & vormgeving Alie Veenhuizen Redactie Gezondheid&Co Arend van Wijngaarden 050 - 5844433 arend.van.wijngaarden@dvhn.nl Hans Willems 058 - 2845423 hans.willems@lc.nl Advertentieverkoop Rianne Marissen 050 - 5844466 rianne.marissen@ndcmediagroep.nl www.gezondheidenco.nl
L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 17 S E P T E M B E R 2 015 3
NA ALZHEIMER IS ER NOG KWALITEIT VAN LEVEN
Trees Akkerman uit Nieuwehorne zag de afgelopen jaren haar man Jeen steeds meer afhankelijk worden. Sluipenderwijs kreeg de ziekte van Alzheimer steeds meer grip op het leven van Jeen. Ellis van Wees
‘H
Dementie in beeld Wereld Alzheimer Dag, jaarlijks op 21 september, is een initiatief van de overkoepelende organisatie Alzheimer’s Disease International (ADI). Op of rond deze dag wordt wereldwijd aandacht gevraagd voor de ziekte dementie en de impact op de patiënt en voor zijn of haar naasten. In Friesland bieden verschillende (zorg)organisaties in nauwe samenwerking een uitgebreid programma rond het thema ‘Dementie in Beeld’. Van exposities en workshops tot symposia en theater. Sommige activiteiten zijn vrij toegankelijk, voor andere kunt u zich inschrijven. U vind een overzicht op: www.tinz.nl.
et is een heel proces geweest voor we er achter kwamen wat er met hem aan de hand was”, vertelt Trees Akkerman. „In eerste instantie dachten we dat Jeen een burn-out had. Hij werkte als logistiek manager in de transportwereld. Het ging mis nadat hij te horen kreeg dat hij een andere baan zou krijgen in de beveiliging en meer met computers te maken zou krijgen. Hij was daar niet gelukkig mee, hij wilde gewoon zijn vroegere baan behouden. Spanningen leidden ertoe dat hij zich ziek meldde.” Na een korte vakantie op Vlieland merkte Akkerman, die zelf ziekenverzorgster was op een verpleegafdeling voor dementerende ouderen, voor het eerst dat er misschien wel meer met haar echtgenoot aan de hand kon zijn. „In het hotel kregen we een kluisje met een cijfercode. Ik koos voor de cijfers 13-6-1953. Op deze dag zijn we allebei jarig, gemakkelijk te onthouden dacht ik. Tot mijn verbazing merkte ik dat Jeen niet in staat was de kluis open te maken omdat hij de cijfers niet meer in zijn hoofd had. Hij wist niet meer op welke dag hij was geboren.” Daarna ging het rap. Akkerman sprak over haar thuissituatie op een dorpsfeest met Iety Hullegie, case-manager van TinZ (netwerk voor dementie Friesland). „Zij raadde me aan er direct werk van te maken en naar de huisarts te gaan. Die heeft een zogenaamde Minimal Mental State Examination (MMSE), een test voor dementie afgenomen. Jeen kwam daarna huilend thuis, want hij wist zelf dat het mis was. De meest simpele vragen kon hij niet beantwoorden.” Na een neuro-psychologisch onderzoek van een geriatrische arts kregen Jeen en Trees op 10 april 2010 de definitieve uitslag te horen. „Deze datum staat in mijn geheugen gegrift”, zegt Akkerman. „Onze huisarts
4 L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 17 S E P T E M B E R 2 015
Jeen Akkerman kan zich uiten door muziek te maken en te schilderen. Echtgenote Trees (links) en Iety Hullegie, de casemanager van zorgorganisatie Tinz, luisteren en genieten. FOTO ALEX J. DE HAAN vertelde ons dat het ging om de ziekte van Alzheimer. Ik was helemaal over mijn toeren, want ik weet door mijn werk als ziekenverzorgende voor mensen met dementie wat mij te wachten stond.” APEN EN BEREN Niet lang daarna bezocht Hullegie het echtpaar om de situatie te bespreken. „Zij heeft me in eerste instantie gerust kunnen stellen, want ik zag allerlei beren op de weg. Ik zag Jeen al in het laatste stadium van de ziekte, terwijl er in de tussenliggende jaren echt wel kwaliteit van leven is. Er zijn allerlei kansen om van het leven te genieten.” Een keer in de maand bezoekt Hullegie het echtpaar om tal van zaken rondom de ziekte van Jeen door te nemen. „Ze heeft geholpen om activiteiten te verzinnen voor Jeen die hij kan blijven doen en ondersteunt mij. Als ik het even niet meer weet, kan ik haar altijd bellen.” Tegenwoordig verblijft Jeen drie dagen in de week bij Caffemed in Aldeboarn, een dagopvang op een zorgboerderij voor jonge mensen met dementie. „Een fantastische plek. Hij mag er doen wat hij wil. Hij schil-
dert, doet een spelletje met andere lotgenoten of speelt op zijn saxofoon of mondharmonica. In een eerder stadium heeft hij een poppenhuis van hout gebouwd voor zijn kleinkinderen. Een idee van Iety. Die zag het voor zich dat Jeen zo nog samen met zijn kleinkinderen kon spelen.” Vóór zijn ziekte was Jeen een verdienstelijke schilder. Hij maakte, voor zijn eigen plezier, krachtige abstracte schilderijen. Na de diagnose bleef hij schilderen. „Het is heel belangrijk voor hem. De laatste tijd kan hij slecht uit zijn woorden komen. Communiceren is ingewikkeld geworden. Door te schilderen kan hij zich nog blijven uiten.” EXPOSITIE Een bijzonder hoogtepunt voor het echtpaar is de expositie van het werk van Jeen in het kader van de Wereld Alzheimerdag in het Belvédère Museum in Heerenveen. Daar kunnen bezoekers van 18 tot en met 20 september de abstracte werken zien van Jeen en nog tal van andere dementerende kunstenaars. De zorg voor haar man viel Akkerman het laatste jaar steeds zwaarder. „Ik zie dat hij
SPORT & BEWEGEN
DOPAMINES
M
achteruit gaat. Het wordt voor hem steeds moeilijker zelfstandig iets te doen. Het zit in de kleinste dingetjes. Het uitruimen van de afwasmachine kon hij altijd zelf, nu niet meer, want hij weet niet waar hij de borden of pannen neer moet zetten.’’ ,,Met wassen en scheren ben ik er tegenwoordig ook bij. Ik geef hem een washandje en dan wast hij zichzelf en met scheren reik
‘Hij wist niet meer op welke dag hij was geboren’ ik hem het scheerapparaat aan. Dan weet hij automatisch dat hij zich moet scheren. Als ik er niet bij zou zijn, vergeet Jeen zichzelf te verzorgen.” Ze werkte aanvankelijk nog meerdere ochtenden in de week als ziekenverzorgster. „Ik vind het erg mooi werk en heb er ook altijd van genoten. Onlangs heb ik met pijn in mijn hart besloten te stoppen. Ik kan het
werk niet langer combineren met de zorg voor Jeen. Ik ben nu degene die alles moet doen. Dat brengt veel met zich mee, zoals het regelen van een persoonsgebonden budget met alle bureaucratische rompslomp eromheen.” Akkerman raakt tegenwoordig niet meer in paniek door de ziekte van haar man. In de afgelopen vijf jaar heeft ze ervoor gezorgd dat ze steun en hulp kreeg van familie, vrienden, buren maar ook van hulpverlenende instanties zoals TinZ. „Als jouw partner dement wordt, is het belangrijk om de omgeving erover te informeren. Hou het vooral niet geheim!’’ ,,Na de diagnose heb ik aan iedereen verteld hoe de situatie bij ons thuis was. Mensen begrijpen dan beter hoe het is en staan eerder klaar om te helpen. Zo zingt Jeen nog steeds bij het mannenkoor. Dat kan hij doen omdat zijn medekoorleden hem helpen erbij te zijn. Zo passen ze het repertoire aan met liedjes van vroeger, die Jeen zich nog herinnert. Liedjes van The Beatles bijvoorbeeld kan hij zonder problemen meezingen. Hartverwarmend zoals die mannen om hem heen staan.”
Cijfers • In Nederland hebben ruim 260.000 mensen dementie. De meeste voorkomende vorm is de ziekte van Alzheimer (70 procent), gevolgd door vasculaire dementie (16 procent). • Als gevolg van de vergrijzing neemt het aantal patiënten snel toe, naar meer dan een half miljoen in 2040. In 2055 bereiken we naar verwachting een piek van ruim 690.000. • Hoe ouder, hoe groter de kans op de ziekte. Van de 65-plussers heeft 10 procent dementie, van de 90-plussers 40 procent. • Mensen met dementie leven gemiddeld 8 jaar met de ziekte. Gedurende het ziekteproces neemt zowel het aantal als de ernst van de klachten toe. • 70 procent van de mensen met dementie woont thuis en wordt verzorgd door hun naaste familie en/of omgeving. De 300.000 mantelzorgers van mensen met dementie geven gemiddeld 20 uur zorg per week. Bron: Alzheimer Nederland
et een grote lach op m’n gezicht aanschouwde ik de tijdrit van Tom Dumoulin in de Vuelta. Wat een held! Prachtige televisie! Maar goed, ik zat niet alleen door Tommetje met een lach op mijn gezicht want ik was ook even met een onderzoekje bezig. Ik las namelijk dat als je je mondhoeken drie minuten omhoog houdt, je lichaam al begint met het aanmaken van endorfines (feel goodstofjes). En dat dien ik natuurlijk wel even voor jullie te checken. Ik moet het nog vijf minuten volhouden want tien minuutjes met een olijke kop rondlopen schijnt al voldoende te zijn om je een stuk beter te voelen. Ik laat aan het eind van dit stukje mijn bevinding weten. Ik kwam deze info tegen toen ik op zoek ging naar informatie over dopamine, want daar wil ik het eigenlijk over hebben. Dopamine is de prikkelende neurotransmitter die betrokken is bij het belonen van gedrag. Als dopamine vrijkomt, krijg je daar een geluksgevoel van. Dopamine wordt om die reden ook wel het ‘gelukshormoon’ genoemd. Je voelt dit bijvoorbeeld bij verliefdheid, bij een fysieke inspanning of tijdens de seks. En volgens mij kwamen er ook een paar ‘dopamientjes’ vrij toen Dafne Schippers winnend over de streep kwam tijdens het WK atletiek. Je kunt dit ‘feel good-stofje’ op natuurlijke wijze aanmaken. Hoe? Door te sporten! En dat het liefst buiten, want de frisse buitenlucht is ook weer een katalysator voor onze happy friends. Elke dag een halfuur tot een uur bezig zijn volstaat. Na de tijd voel je je gewoon beter. Een heerlijk gevoel van blijdschap en genot stroomt dan door je lichaam. Geloof me, elke dag sporten en u zult de winter (nog) makkelijker doorkomen. Krijgt u van mij nog even de uitslag van het onderzoekje: het lachen werkt, man! Ik voel me fantastisch! Maar dat kan ook door Tom Dumoulin komen, want die heeft gewoon de tijdrit in de Vuelta gewonnen! BAM! JAN HOSPES
L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 17 S E P T E M B E R 2 015 5
DEMENTIE IN BEELD
Verhalen, schilderkunst, toneel, exposities en nog veel meer! In Friesland organiseren we met veel coöperatieleden en stakeholders dit jaar een heel aantal activiteiten voor cliënten en mantelzorgers in het kader van Wereld Alzheimer Dag.
Wereld Alzheimer Dag, jaarlijks op 21 september, is een initiatief van de overkoepelende organisatie Alzheimer’s Disease International (ADI). Op of rond deze dag wordt in heel de wereld aandacht gevraagd voor de ziekte dementie en de impact van deze ziekte voor de persoon zelf en voor zijn/haar naasten. In Friesland hebben we rondom deze belangrijke dag een uitgebreid programma, in verschillende re regio’s. s. We hebben dit eid pr jaar gekozen voor het thema ‘Dementie in Beeld’. Hier onder vindt u alvast een globaal overzicht van verschillende activiteiten. Kijk op www.TINZ.nl en klik op het logo Dementie in beeld voor meer informatie en aanmelden voor activiteiten. 18 SEPTEMBER Van 18 t/m 20 september is er een speciale tentoonstelling in museum Belvédère e in Heerenveen met werken van mensen met dementie. 19 SEPTEMBER Alzheimer Café Leeuwarden gaat zaterdag 19 september van start tijdens de vrijmarkt Bruisend Bilgaard. 20 SEPTEMBER Op zondag de 20e loopt TinZ met 40 mensen mee met de Dam tot Damloop 2015. Plantein sponsort de shirts dit jaar. 21 SEPTEMBER Antonius Ziekenhuis Sneek heeft een Ervaar- Dementie-Plein. Hoe ga ik om met iemand die Alzheimer heeft? Hoe voelt het om Alzheimer te hebben? Wie biedt ondersteuning op gebied van Alzheimer en hoe? Op deze en meer vragen krijgen mantelzorgers, bezoekers en andere geïnteresseerden bij de Antonius Zorggroep antwoord. Mantelzorgers en geïnteresgeïnteresseerden kunnen op deze dag rondom het onderwerp Alzheimer diverse dingen beleven, bekijken en bespreken. De activiteiten vinden plaats in de centrale hal van het Antonius Ziekenhuis in Sneek van 10.00 uur tot 15.30 uur. Alzheimer Café Sneek staat van 11.00 uur tot 16.00 uur met een eigen stand op het ervaringsplein. Museum Belvédère in Heerenveen organiseert speciaal voor mensen met een dementie rondleidingen. Caffemed zal rondom het thema Dementie in Beeld activiteiten en workshops organiseren en de werken worden tentoongesteld voor publiek. Deze tentoonstelling is georganiseerd door Comfortzorg.. U kunt bij GEEF (in de NHL Leeuwarden) een gratis rondleiding krijgen in Het Huis van Heden om een beter beeld te krijgen van leefstijlmonitoring. Met behulp van deze domotica kunnen alleenstaande mensen met een dementie langer zelfredzaam zijn. Er zijn drie rondleidingen (om 10.30 uur, om 12.30 uur en om 15.00 uur). U hoeft zich niet op te geven; u kunt u melden bij de balie van de NHL. Hof en Hiem organiseert een feestje op alle locaties voor (achter) kleinkinderen van deelnemers van de groepsverzorging. Op deze manier is er een mooie interactie tussen pakes en beppes en hun eigen (achter)kleinkinderen. Op maandagavond de 21e speelt Theatergroep De Paupers in het Posthuis Theater in Heerenveen. De Friestalige voorstelling start om 19.30 uur. ‘Aaltjemeer (nei ús de sondfloed)’ is een to to-neelstuk over dementie, mantelzorg en de rol van de overheid
in de zorg. Een indringend, ontroerend, hilarisch, maar ook pijnlijk realistisch stuk, waar het zowel de afgeknepen zorg en mantelzorg als de houding van de overheid betreft. Zorggroep Tellens organiseert om 14.30 uur in woonzorgcentrum Aylva State (Aylvaweg 29 te Witmarsum) een informatiemiddag over de ziekte van Alzheimer, de kenmerken, diagnose, hoe ga je ermee om et cetera. Meriant organiseert om 16.30 uur in LindeStede in Wolvega een kenniscafé over de Wo Wondere e We reld re Were ld van Dementie Ietje Luiken geeft hier een inspirerende en interactieve presentatie over. Om 10.00 uur wordt op de locatie Ielânen (Sneek) van Plantein een workshop Intuïtief schilderen met bewoners gegeven. In de middag is er een expositie van de schilderijen.
De hele week zijn er op diverse locaties van Plantein exposities van schilderijen te zien die door bewoners zijn gemaakt. Ook zijn er beleefborden en schoolplaten te bezichtigen. De Friese Wouden (onderdeel van de KwadrantGroep) organiseert verschillende activiteiten en workshops rondom dementie in Woonzorgcentrum ’t Suyderhuys in Surhuisterveen. Loek Punt, van Alzheimer Nederland, afdeling Friesland, wordt deze dag geïnterviewd door Omrop op Fryslân. 22 SEPTEMBER Op 22 september organiseert Noorderbreedte een symposium over het levensverhaal. Een avond over ‘Het levensverhaal’, met o.a. journalist/schrijver Hugo Borst. Hij schrijft in een wekelijkse column in het Algemeen Dagblad over zijn moeder, zij heeft de ziekte van Alzheimer. Hij vertelt over haar. u kunt zich voor dit symposium opgeven via www.TINZ.nl Zorggroep Liante or organiseert op diverse locaties muzikaal getinte activiteiten van Bewegen Op Muziek met Tiny Vreeling op Keyboard tot Accordeonmuziek met de Lendetrekkers. Voor meer informatie kijk op www.TINZ.nl Plantein organiseert in de omgeving van diverse locaties een memorywalk. Locatie: Bloemkamp in Bolsward: start 14.00 uur Locatie: Finke in Koudum: start 10.00 uur Zorgwoningen Balk: start 14.00 uur Daarnaast wordt er op locatie Ielânen in Sneek om 14.30 uur door de muziekvereniging een activiteit georganiseerd in de tuin. Om 19.30 uur is er een optreden van de Top en Twel Sjongers. Palet (onderdeel van de KwadrantGroep) organiseert verschillende activiteiten en workshops rondom dementie in MFC Ludingawaard in Leeuwarden. 23 SEPTEMBER Plantein organiseert in de omgeving van diverse locaties een memorywalk. Locatie: Ielânen in Sneek: start 14.00 uur Zorgwoningen De Waterman in Sneek: start 14.30 uur Zorgwoningen Anna Paulownastraat in Sneek: start 14.30 uur Locatie: De Flecke in Joure: start 15.00 uur Pasana (onderdeel van de KwadrantGroep) organiseert op woensdag 23 september verschillende activiteiten en workworkshops rondom dementie in Woonzorgcentrum Talmahûs in Veenwouden.
24 SEPTEMBER Op donderdag 24 september presenteert de Proeftuin Dementie van de KwadrantGroep een nieuwe brede visie op dementie: De Sociale Benadering van Dementie, die door de eerste resultaten van de Proeftuin wordt onderschreven. De presentatie vindt plaats in het Fries Museum in Leeuwarden. Aansluitend is er een lezing over taal en dementie, een interactieve presentatie over muziek en dementie en kunt u een expositie bezichtigen van verschillende schilders met dementie. Aanmelden voor dit programma is verplicht. De expositie in het Fries Museum is te bezichtigen van dinsdag 22 tot en met zondag 27 september. Aanmelden kan via www.TINZ.nl
Zorggroep Tellens organiseert om 19.00 uur in wooncentrum Avondrust (Kerkeburen Av en 66 te Makkum) een voorlichtingsavond over de ziekte Alzheimer die wordt georganiseerd door Alzheimer Nederland. De entree bedraagt € 2,- p.p., inclusief koffie en thee. In de avond is er vanaf 19.30 uur bij Sûnenz in Drachten een optreden van De Paupers voor mantelzorgers en belangstellenden. Theatergroep De Paupers speelt de Friestalige voorstelling ‘Aaltjemeer (nei ús de sondfloed)’, een toneelstuk over dementie, mantelzorg en de rol van de overheid in de zorg. Een indringend, ontroerend, hilarisch, maar ook pijnlijk realistisch toneelstuk. De kosten zijn € 7,50 per persoon. U kunt zich hiervoor inschrijven. Vol is vol. Antonius Zorggroep organiseert twee minisymposia over dementie voor medewerkers van de Antonius Zorggroep, de huisartsen en POH’ers in het werkgebied. Van 18.00 - 21.00 uur organiseert het PVBT (Platform voor Beeldend Therapeuten Fryslân) in samenwerking met Hogeschool Stenden in Leeuwarden het symposium “Zeg het met beelden”, over mogelijkheden van beeldende therapie. Er zijn geen kosten aan verbonden, via www.TINZ.nl. 25 SEPTEMBER Bij Plantein,, locatie Ielânen,, kan men vanaf 14.30 uur meemeedoen aan oudhollandse spelletjes onder het genot van een hapje en een drankje. In de omgeving van de zorgwoningen in Lemmer wordt vanaf 14.30 uur een memorywalk georganiseerd. 26 SEPTEMBER Plantein organiseert in de omgeving van de zorgwoningen in Joure een memorywalk vanaf 15.00 uur.
VRAAG & ANTWOORD
Wat kun je doen om je wallen weg te werken? Kun je van wortels oranje worden? En wat moet ik doen bij krentenbaard? De redactie van Gezondheid & Co krijgt regelmatig vragen binnen van lezers. Carina Twerda gaat op zoek naar de antwoorden.
Carina Twerda
B
erber Boonstra heeft aan het eind van de week vaak wallen onder de ogen. ’Niet echt charmant’, schrijft ze. ’Wat kun je het beste doen om die weg te krijgen? En helpt speciale wallencrème?’ Ik leg de vraag voor aan schoonheidsspecialiste Sietske Huizenga. ,,Er zijn inderdaad speciale oogcrèmes waarvan gezegd wordt dat ze wallen wegnemen. Ik heb daar niet zoveel mee. De wallen zijn vochtophopingen die van binnenuit komen. ’s Morgens een afdrijvende beweging bij de ogen maken (van binnen naar buiten) en kloppen werkt beter. Koelen met een koud theelepeltje, komkommer of een oogcompres werkt ook erg goed.”
Piet Brink uit Emmen mailde dat hij een volkstuin heeft en dat zijn kleinkinderen daar vaak komen. Ze mogen van hem lekker snoepen van de radijsjes, bessen en
wortels. ’Ze staan vaak bij de pomp de groente en fruit te wassen. Een andere tuinder vertelde mij dat ik op moet passen met wortels. Kinderen zouden daar oranje van kunnen worden. Is dat zo of trap ik nu in een grap?’ Het is geen grap. Carotenemie heet dat. Dat krijg je door de stof betacaroteen in de wortel. Die zorgt voor de oranje kleur van de groente. Maar om zelf oranje te worden, moet je flink wat weg knagen. Oud-huisarts J.C van Duyn verduidelijkt: ,,Van te veel wortelen zou je er oranje uit gaan zien en klachten krijgen? Wat noemt u te veel? Niemand eet bijvoorbeeld tien wortels per dag hoor. Het is dus een onzinnige opmerking. Er was eens een man in Engeland die drie flessen wortelsap per dag dronk, drie grote winterwortels at en ander betacaroteen of vitamine A extra binnenkreeg. Hij bleek bij een operatie inderdaad oranje te zijn van binnen. Maar welk nor-
maal mens doet zoiets? Niemand, of bijna niemand, dus we kunnen beter stoppen met die bakerpraatjes anders durven sommige mensen geen wortels meer te eten.” Lisanne Bouma uit Leeuwarden hoorde op de school van haar dochtertje dat een scholier met krentenbaard rondliep. Ze vraagt of ze maatregelen moet nemen. Krentenbaard is erg besmettelijk, vooral als de blaasjes open zijn. Vaak zit het rond de neus of de mond. Door de blaasjes aan te raken en daarna een ander deel van je lichaam, kan de ziekte zich verspreiden over de rest van je lijf. Pas dus goed op en vermijd lichamelijk contact met anderen als de blaasjes open zijn. Wanneer je kind krentenbaard heeft moet je de aangedane huid droog houden. Speeksel, snot en vocht vertragen het herstel. Eventueel kun je zinkolie gebruiken. Het helpt tegen de jeuk en laat de blaasjes indrogen. Zinkolie is
zonder recept verkrijgbaar bij de apotheek. Probeer verspreiding van de bacterie te beperken door de plekken niet aan te raken, regelmatig handen te wassen, nagels kort te houden, deurknoppen en speelgoed schoon te houden. Om medische redenen hoeft een kind niet thuis te blijven van peuterspeelzaal of school. Wel is het verstandig met de schoolleiding te overleggen. Heeft u ook een vraag? Mail hem naar Carina: gezondheidenco@ndcmediagroep.nl o.v.v Vraag Gezondheid & Co
RECEPT
PASTA MET AVOCADO
D
e avocado, een vrucht die ik een aantal jaren geleden nog nooit had gekocht of überhaupt had geproefd. En daarmee ben ik niet de enige. Ik weet niet wat het is, maar dit zal echt zo’n vrucht zijn die valt onder het rijtje ‘wat de boer niet kent, dat eet hij niet’. Sinds ik mij meer ben gaan verdiepen in (gezonde) voeding kwam ik tot de ontdekking dat de avocado erg gezond is en goed past in een gezonde levensstijl. Ik zal je vertellen waarom. Vitamines De meeste mensen die de vrucht kennen laten hem liggen vanwege het hoge vetgehalte en de hoeveelheid calorieën die hij bevat. Zonde, want de vetten (soms wel 30 procent) zijn
vooral gezond. Deze bestaan uit enkelvoudig onverzadigde vetten. Daarnaast bevat de vrucht relatief veel vezels (voor een goede stoelgang) en zit hij boordevol vitamines zoals B, K en E. Een kleine opsomming van deze powervrucht. Hij wordt veelal gegeten op een sneetje brood samen met wat peper en zout maar ik heb een recept voor jullie om er een saus van te maken voor over je pasta. Dit recept is snel, gemakkelijk en zit boordevol gezonde vetten. Dit recept is vegetarisch maar mocht je er wel graag vlees bij eten, voeg dan bijvoorbeeld kipfilet toe. Recept Ingrediënten voor 2 personen:
200 gram volkoren penne of glutenvrije pasta 1 avocado 250 gram champignons 1 ui 1 teentje knoflook 100 gram roomkaas handje pijnboompitten
kokosolie of olijfolie peper zout Bereidingswijze Begin met het koken van de pasta. Snij ondertussen de ui, champignons en het teentje knoflook in stukjes.
Verwarm wat olie in een pan en doe hier de groentes in. Bak tot de champignons en het uitje een beetje bruin kleuren. Pak een bord en prak de avocado hierop fijn, dit kan gewoon met een vork. Vervolgens gaat de roomkaas erbij, roer die erdoor. Breng het op smaak met wat peper en zout. Zodra de groentes gebakken zijn mag de avocadosaus erbij. Om het wat vloeibaarder te krijgen voeg je wat water toe zodat het een saus wordt. Rooster de pijnboompitjes met een snufje zout in een koekenpan. Serveer de pasta samen met de saus en strooi om het af te maken de pijnboompitten erover heen. Ook lekker met wat geraspte (geiten) kaas. JOLANDA GERRITSMA
L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 17 S E P T E M B E R 2 015 7
Bij o.a. de volgende registerfysiotherapeuten kunt u rechtstreeks een afspraak maken:
Sportief advies van een expert! September
is begonnen, daarmee ook het nieuwe sportseizoen. Teams komen weer samen, trainingen worden hervat, sportclubs verwelkomen nieuwe leden en vakantiekilo’s worden weg gewerkt. Wat uw reden ook is om (weer) te gaan sporten, sportfysiotherapeut Carla Mastenbroek van FysioTotaal, geeft tips voor een goede start van het sportseizoen; Blessures zijn vaak te voorkomen
“Na de zomer starten veel mensen met sporten. We zien helaas in de dagelijkse praktijk dat veel van deze goede voornemens in het water dreigen te vallen door blessures. Ook mensen die al langer sporten maar ná de zomerstop weer iets te fanatiek van start gaan melden zich in het najaar vaker met dreigende blessures. Het goede nieuws is dat blessures vaak te voorkomen zijn. Zowel bij beginnende sporters als bij ervaren sporters.”
Neem voldoende tijd voor herstel
“Een lichaam dat zich inspant moet herstellen. Afhankelijk van de mate van inspanning kost herstel gemiddeld tussen de 12 tot 24 uur. Bij explosieve en intensieve inspanning kan soms tot 72 uur nodig zijn voor herstel. Helaas gunt men het lichaam niet altijd voldoende tijd om goed te herstellen. Enthousiasme wint het dan van het verstand. Vanuit niets naar vier keer per week fanatiek sporten is vragen om moeilijkheden. Achillespeesblessures of knieklachten liggen dan op de loer. Vervelend, onnodig en zonde want er zijn prachtige resultaten te behalen met het eigen lichaam. Spieren zijn trainbaar, maar gewrichten zijn alleen maar slijtbaar. Haalbare doelen stellen, een goede opbouw en voorbereid gaan sporten zijn dus belangrijk voor het beste resultaat van uw training. En daarmee ook voor het meeste plezier!”
Goede voorbereiding is het halve werk
“Een sportfysiotherapeut helpt risico’s in beeld te brengen. Veel sportverenigingen hebben nauwe banden met sportfysiotherapeuten maar u kunt ook individueel een afspraak maken met een sportfysiotherapeut voor een (preventieve) screening. Of voor gerichte adviezen over training, voeding, gebruik van materialen, schoeisel etc. Ook voor specifieke uitdagingen zoals meedoen aan marathons of de Alpe d’Huzes volbrengen kunt u bij een sportfysiotherapeut terecht voor advies of een gericht trainingsprogramma. Goed voorbereid is het halve werk, zeker wanneer het uw eigen fitheid en gezondheid betreft.”
Een gericht advies
“Ik adviseer iedereen om voldoende beweging een vaste plek op de agenda te geven. Het is nooit te laat om sporten op te pakken. Beweging levert immers direct gezondheidswinst op en vermindert de kans op diverse aandoeningen en ziektes als hart- en vaatziekten, diabetes, dementie en overgewicht, aanzienlijk. Voor sporters die na een zomerstop hun activiteiten weer oppakken; bouw het tempo geleidelijk weer op. En voor nieuwe sporters; zoek een sport die bij u past. Als een activiteit resultaten oplevert motiveert dat enorm. Heeft u behoefte aan ‘een stok achter de deur’? Een sportmaatje maakt het vaak nóg leuker! Kortom: Goed voorbereid sporten vermindert het risico op blessures. Er is altijd een (sport-) fysiotherapeut bij u in de buurt. Veel plezier!”
BOLSWARD
JOURE
OLDEBERKOOP
Fysio Actief Franekerstraat 3, 8701 GB Bolsward Tel. 0515-870005 info@fysio-actief.nl www.fysio-actief.nl
Fysio Actief De Merk 4 8501 AN Joure Tel. 0513-416694 info@fysio-actief.nl www.fysio-actief.nl
Praktijk Fysiotherapie J.S. van den Bent * Fysiotherapie, Manuele therapie Singel 8 8421 PC Oldeberkoop Tel. 0561 431603 www.fysiotherapie-oldeberkoopnieuwehorne.webklik.nl
DOKKUM
LEEUWARDEN
Fysiotherapie Dongeradeel *Manuele therapie, Kinderfysiotherapie, Geriatrische fysiotherapie, Dry Needling, Sport fysiotherapie Nevenvestigingen in Ternaard, Holwerd en Blija Suiderbaanstraat 1, 9101 AM Dokkum Tel. 0519 223433 info@fysiotherapiedongeradeel.nl www.fysiotherapiedongeradeel.nl
Jorrit de Boer Manuele Therapie en Fysiotherapie *Manuele therapie Spanjaardslaan 7 8917 AJ Leeuwarden Tel. 058-2135010 www.jorritdeboer.nl jorritinfo@gmail.com
DRONRYP
LEEUWARDEN
Jelle Eijzenga Fysiotherapie * Sportfysiotherapie, Manuele therapie, Bedrijfsfysiotherapie, Beweegprogramma’s Prommehôf 3, 9041 GH Berltsum It Roer 8, 9035 VR Dronryp Tel. 0518-461638 info@eijzenga.nl www.eijzenga.nl
Kalkdijk Fysio en Manuele Therapie * Bekkenfysiotherapie, Psychosomatische fysiotherapieSport medische trainingstherapie, Beweegprogramma’s Coopmansstraat 2 8921 ST Leeuwarden Tel. 058-2991379 info@kalkdijkfysio.nl www.kalkdijkfysio.nl
HARLINGEN
LEEUWARDEN
Fysio Harlingen * Manuele therapie, Sportfysiotherapie, Oedeem fysiotherapie, Psychosomatische fysiotherapie Achlumerdijk 2, 8862 AJ Harlingen Tel. 0517-499863 info@fysioharlingen.nl www.fysioharlingen.nl
Fysio- Manuele- Therapiepraktijk Westeinde *Chronische pijnklachten, 55+ training, Arbeidsgerelateerde klachten, Onbegrepen somatische klachten, Bewegingsherstellende manipulatietechnieken bij blokkade Eeltsje Folkertsmawei 1 8915 DW Leeuwarden Tel. 058-2129031 info@fysiotherapiewesteinde.nl www.fysiotherapiewesteinde.nl
HEERENVEEN TIGRA Fysiotherapie * Manuele therapie, Bekkenfysiotherapie, Oncologie fysiotherapie, Sportfysiotherapie It Hege Stik 1, 8445 PZ Heerenveen Tel. 0513 - 62 71 65 administratie@tigraheerenveen.nl www.tigraheerenveen.nl IJLST Fysiowymbrits De Dassenboarch 23 B 8651 CB IJlst Overige vestigingen: Scharnegoutum, Woudsend, Oppenhuizen Tel. 0515-531832 info@fysiowymbrits.nl www.fysiowymbrits.nl JOURE Fysiotherapie de Jong * Manuele therapie, kinder-manuele therapie, sportfysiotherapie, psychosomatische fysiotherapie, bekken fysiotherapie Celsiusweg 1c, 8503 AC Joure Tel.(0513) 417700 info@fysiotherapiejoure.nl www.fysiotherapiejoure.nl JOURE Fysiotherapiepraktijk de Merk * Manuele therapie, psychosmatische fysiotherapie, kinderfysiotherapie, fysiotherapie bij geriatrische patiënten, oedeemtherapie, sportfysiotherapie, medical taping, dryneedling en echografie De Merk 8, 8501 AN Joure Tel: 0513-413337 www.fysiodemerk.nl info@fysiodemerk.nl
SNEEK Oosterkade Fysiotherapie * Fysiotherapie en Kinderfysiotherapie, Advies bij voorkeurshouding, FitKids, Schrijfmotoriek, Medical Taping, Fysiotherapie bij Parkinson, MS en CVA, aangesloten bij COPD netwerk, Adem- en ontspanningstherapie. 1e Oosterkade 55, 8605 AB Sneek Westereems 4A, 8602 CR Sneek Tel. 0515-746016 info@fysiotherapie-oosterkade.nl www.fysiotherapie-oosterkade.nl SNEEK Fysio Actief Kleinzand 169 & 147-149 8601 BG Sneek Tel. 0515-434355 info@fysio-actief.nl www.fysio-actief.nl STIENS Fysio Stiens Fysiotherapie - Manuele Therapie - Bekkenfysiotherapie - *Kinderfysiotherapie Beweegprogramma’s - Dry Needling - Parkinson/Claudicatio/ ReumaNetwerk Truerderdyk 9 9051 JB STIENS Tel. 058-2575250 info@fysiostiens.nl www.fysiostiens.nl
LEEUWARDEN
STIENS
Vos Fysiotherapie en Training * Manuele therapie, Sportfysiotherapie, Handtherapie, Oedeemtherapie en manuele lymfedrainage De Drie Dukatons 2R 8917 ET Leeuwarden Tel: 058 - 2127273 info@vosfysio.nl www.vosfysio.nl
Shockwave Friesland * Shockwave therapie, Echografie Brêgeleane 72 9051 PN Stiens Tel. 058 2882011 Mob. 06 51995626 shockwavefriesland@upcmail.nl www.shockwavefriesland.nl
LEEUWARDEN Fysiotherapie Rengerslaan * Fysiotherapie-Manueletherapie, Sportfysiotherapie, Psychsomatische fysiotherapie, FysioFit-DryneedlingMulligan concept, Medical Taping -Runningtherapie Rengerslaan 2A 8917 DD Leeuwarden Tel. 058-2130478 info@fysiotherapierengerslaan.nl www.fysiotherapierengerslaan.nl
ST. ANNAPAROCHIE Fysiotherapie B. Klap * Fysiotherapie algemeen, geriatriefysiotherapie, fysiotherapie in de thuiszorg Van Harenstraat 110 9076 BZ St. Annaparochie Tel. 0518-402714 Mob. 06-31293878 info@fysiopraktijkbklap.nl www.fysiopraktijkbklap.nl