2016 01 21 lc gezondheid by dvhn

D O N D E R D A G 21 J A N U A R I 2 016

IN BEWEGING Ook van belang voor chronisch zieken en kwetsbare ouderen >> 3 De meningen zijn behoorlijk verdeeld over wat gezonde voeding nou eigenlijk is >> 4

Elke maand in Gezondheid&Co: de heftige ervaringen van longarts Sander de Hosson >> 7

Extra voordelig bij:

Aanpak Emotie-eten uniek in Leeuwarden Emotie-eten neemt toe als oorzaak van overgewicht. Je dempt je gevoelens van stress of boosheid met chocola, chips of wijn. Judith van Gennip diëtist en eigenaar van Spijswijzer in Leeuwarden, is gespecialiseerd in emotieeters. ʻMijn cliënten hebben vaak al bewezen dat ze goed kunnen afvallen. Bij stress of verdriet dempen zij deze emoties echter met koek en chocola. Dat betekent kiloʼs erbij. Om blijvend af te vallen is het daarom nodig om anders met boosheid en verdriet om te gaan.

Wil je kennismaken met deze aanpak? Doe mee met de workshop “Emotie-eten de baas” op 28 januari van 19.3021.45 uur in Leeuwarden. Bijdrage in de kosten 18,- 2e persoon is gratis. Aanmelding: judith@spijswijzer.nl

Dat klinkt gemakkelijker gezegd dan gedaan. Judith van Gennip: ʻJa, het veranderen van patronen kost tijd en energieʼ. Samen aan de slag gaan helpt. Veel mensen is het al gelukt om te stoppen met troosteten. “Als ik nu te veel hooi op mijn vork neem, grijp ik niet meer meteen naar chocola. Ik voel me uitgeput en gefrustreerd, maar weet dat ik die gevoelens niet hoef weg te eten. Dat geeft rust”, aldus een cliënt.

Judith van Gennip 06 14 29 18 57 www.spijswijzer.nl

Gezondheid vormt een belangrijke bijdrage voor ons dagelijks geluk. We staan steeds vaker stil bij gezonde voeding, afvallen, sporten, ontspanning, ziektes, zorg, en meer. Kortom: het thema GEZONDHEID staat volop in de belangstelling. Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant brengen regelmatig de special Gezondheid&Co uit, en de weekbladen van NDC mediagroep bevatten wekelijks de speciale pagina Gezondheid&Co. Daarnaast trekt de website van www.gezondheidenco.nl maandelijks meer dan 100.000 unieke bezoekers. Wilt u met uw bedrijf adverteren in één van de uitgaven of op de website van Gezondheid & Co,, neem dan contact op met ons team van Gezondheid&Co: T: 050 - 58 444 66. E: rianne.marissen@ndcmediagroep.nl

GezondheidsWinkel:

Jacob Hooy

CBD+ OLIE

CBD is het belangrijkste bestanddeel dat zich in cannabis bevindt.Veel positieve eigenschappen die cannabis biedt, zijn toe te schrijven aan decannabinoïde. De CBD olie (cannabidiol) heeft een ontspannende werking, stimuleert het immuunsysteem en kan gebruikt worden bij stress.

2eartikel

€1,-

Flesje 10 ml 29,95

Nu 2 ﬂesjes slechts

Exlusief bij uw

30,

GezondheidsWinkels:

Sneek, Galigapromenade: Galigastraat 1, Sneek ‘t Winckeltje, Molenplein 9, Heerenveen De Pepermolen, Oude Doelesteeg 1, Leeuwarden Bolsward, Snekerpoort 19, Bolsward Franeker (voorheen DA), Voorstraat 15, Franeker Werkman, Kleine Breedstraat 3, Dokkum

Laat je ook blij verrassen. j k bi e o Z s de on mte war p! o

69, 50

WINTER Samsung Galaxy S5 Neo 32,-

1200

M B/MIN/SMS

24,totaal per maand

300 MB extra voor slechts 2,-

Bij hollandsnieuwe vinden we het heel normaal dat je een lager tarief betaalt als je eens buiten je bundel gaat. Daarom is het bundeltegoed dat je bijkoopt nóg goedkoper dan je normale tegoed. En bijkopen kan natuurlijk op elk gewenst moment. Dus doe jezelf een plezier en laat je ook blij verrassen. Kijk voor dit en meer op:

hollandsnieuwe.nl/leeuwarder Toestel t.w.v. 429,- i.c.m. 2-jarig contract (t.w.v. 12,- p/mnd). Prijs excl. eenmalige kosten ter hoogte van 30,-. Aan deze uiting kunnen geen rechten worden ontleend. Actie geldig tot en met 31 januari 2016.

Geen toestel nodig? Nu Sim Only 1200 slechts 12,- p/mnd!

51, 00

per p ersoo n

WELLNESS

• Inclusief sauna dag-entree • Vanaf 10:30 uur bent u welkom om de gehele dag gebruik te maken van alle saunafaciliteiten • Ontvangst met kofﬁe, thee of cappuccino • Vrij gebruik van douchegel, shampoo en scrubzout • Deelname aan de verschillende löyly opgietingen • Dagschotel (keuze uit vis, vlees of vegetarisch) • Keuze uit een gezichtsbehandeling (30 min.) of een lichaamsmassage (25 min.) Dagelijks geldig t/m 21 maart 2016. Badjas en handdoek zijn te huur en slippers kunt u kopen bij de receptie.Prijswijzigingen en/ of aanpassingen voorbehouden. Niet geldig i.c.m. andere acties. Reserveren noodzakelijk via www.dewoudfennen.nl

€

AL VANAF € 18,50

Kijk ook op onze site voor overige acties en arrangementen BADKLEDING & DAMESDAG

OVERNACHT IN ONS HOTEL

Woudfennen 10 | 8503 BA Joure | Tel: 0513 - 415 200 receptie@dewoudfennen.nl | www.dewoudfennen.nl

Fitness voor senioren Veel fysiotherapiepraktijken bieden seniorenfitness aan. In groepen van hooguit vijf mensen wordt daar onder begeleiding van fysiotherapeuten aandacht besteed aan spierversterking en beter coördinatie. Jean-Luc Beuker van Fysiocentrum Hereweg in Groningen begeleidt een aantal van die groepen. ,,Soms komt iemand na verwijzing, maar de meeste deelnemers hebben gewoon een abonnement voor de wekelijkse training.’’ Bij het ouder worden neemt de spierkracht af en slinkt ook de botdichtheid. In combinatie met een slechtere evenwichtsbeheersing kan dat valpartijen veroorzaken. Beuker: ,,Met allerlei oefeningen versterken we de balans en de deelnemers krijgen ook tips mee om thuis verder te werken aan hun conditie.’’

Een groep jong dementerenden in de oefenzaal. Links Floris Koudenburg, rechts Marijke Bolt.

FOTO NIELS DE VRIES

OUD, MAAR WEL IN BEWEGING De weerstand wordt er groter door, de stemming beter. Bewegen is juist voor chronisch zieken en kwetsbare ouderen van belang. Hans Willems

Stimulans Seniorensport is er in veel variaties. Sportverenigingen bieden het aan, maar ook wijk- en buurtcentra. Op de websites van organisaties als Sportplein Groningen, Sport Fryslân en Sport Drenthe zijn allerlei projecten en initiatieven te vinden voor 55-plussers. Een aantal grotere gemeenten in het Noorden heeft een eigen instelling voor sportstimulering, ouderen zijn daar een belangrijke doelgroep. Behalve ’gewone’ sportactiviteiten zoals gymnastiek, bewegen op muziek en wandelgroepen, betreft dit ook bewegingstherapie voor doelgroepen onder wie hartpatiënten, mensen met een beperking, lijders aan longziekten en dergelijke. Sportopleidingen als het Cios hebben sinds een jaar of tien speciale studierichtingen voor het werken met ouderen.

rie keer in de week zijn ze in de oefenruimte van woonzorg- en behandelcentrum de Ielânen in Sneek te vinden. Bewoners die al relatief jong met dementie te maken kregen, doen er met zichtbaar veel plezier hun oefeningen. Tennissen met een strandbal, looppasjes maken over een soort touwladder. De tempo’s waarin het gaat lopen sterk uiteen, maar het plezier is onmiskenbaar. Bewegingstherapeuten Floris Koudenburg (28) en Marijke Bolt-Van der Heide (43) hebben de leiding. Behalve die voor dementerenden hebben ze ook beweeggroepen voor bewoners die lijden aan depressiviteit, parkinson of hart- en vaatziekten. ,,In beweging zijn heeft een positieve invloed op de stemming, het dagen nachtritme en gedrag van onze bewoners. Ze voelen zich er sterker door en bouwen weerstand op. Hier in huis hebben we dan ook al zeker 35 jaar een gevarieerd aanbod.’’ Door de fusie van de zorginstellingen Plantein en Tellens tot de nieuwe organisatie Patyna is het werkgebied van de therapeuten inmiddels aanmerkelijk uitgebreid. ,,Daarom krijgen we er binnenkort een collega bij.’’ Voor een aantal verzorgingshuizen in het zuidwesten van Friesland betekent dat een uitbreiding van bewegingstherapie.

MOGELIJKHEDEN Kijk niet naar wat mensen niet meer kunnen, maar maak gebruik van de mogelijkheden die er nog wel zijn. Dat is de formule die bij Patyna gemeengoed is geworden. ,,We beperken ons niet tot de echte sportuurtjes’’, zeggen Koudenburg en Bolt. ,,Met het project Stap voor stap in beweging proberen we ook in het dagelijks leven een accent te leggen op een zo actief mogelijk leven. Zelf je boterham smeren, wat vaker eropuit met de rollator, samen beweegspellen doen. Het zit in kleine dingen.’’ Personeelsleden, familie en anderen uit de omgeving worden nadrukkelijk daarbij be-

trokken. ,,Maar al te vaak is er de neiging om kwetsbare ouderen in alles te betuttelen en uitdagingen uit de weg te gaan. Zo zat onze zorg nu eenmaal in elkaar. Zelfredzaamheid stimuleren was niet bij iedereen een vanzelfsprekendheid. Gelukkig is het denken daarover behoorlijk aan het veranderen.’’ De vergrijzing van de samenleving neemt de komende jaren fors toe. ,,En ouderdom gaat nu eenmaal gepaard met beperkingen en kwetsbaarheid. We hebben allerlei spelvormen en oefeningen die erop gericht zijn het reactievermogen te trainen, de alertheid te verhogen en allerlei spiergroepen te versterken. Het is mooi om te zien als je daarin vooruitgang boekt.’’ PREVENTIE ,,De bewegingstherapie is erop gericht om op vijf terreinen iets te bereiken. Om te beginnen kan het de deelnemers helpen om dagelijkse handelingen langer vol te houden. Ook de mobiliteit en de beweeglijkheid stimuleren we, onder andere met aandacht voor valpreventie. Het derde is dat sport stemmingsverhogend werkt en ontspanning biedt. In sommige gevallen kan dat zelfs leiden tot minder medicatiegebruik. En ons vijfde doel is het bieden van bescherming tegen nieuwe kwalen, preventie dus.’’ Uiteraard ontbreekt het sociale aspect niet. De onderlinge ontmoeting, de koffie na afloop, het helpt allemaal op een of andere manier mee. Om te voorkomen dat er blessures optreden, is er nauw overleg met andere deskundigen in huis en de mensen die de dagelijkse zorg in handen hebben. ,,In het zorgplan staat beschreven welke activiteiten mogelijk zijn en waar eventuele beperkingen zitten.’’ Patyna richt zich niet alleen op de bewoners van de woonzorg- en behandelcentra, maar trekt ook ouderen uit de omgeving naar de bewegingsactiviteiten. Deze fitnessgroepen voor 55-plussers zijn er in Sneek (Ielânen) en in Bolsward (Bloemkamp).

COLOFON De bijlage Gezondheid&Co verschijnt elke twee weken. De volgende verschijnt op donderdag 4 februari. Eindredactie Gerda Douma, Roel Snijder, Theo Zandstra Art director & vormgeving Alie Veenhuizen Coverfoto Niels de Vries Redactie Gezondheid&Co Arend van Wijngaarden 050-5844433 arend.van.wijngaarden@dvhn.nl Hans Willems 058-2845423 hans.willems@lc.nl Advertentieverkoop Rianne Marissen 050-5844466 rianne.marissen@ndcmediagroep.nl www.gezondheidenco.nl

L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 21 J A N UA R I 2 016 3

ZEKERHEID OVER GEZOND VOEDSEL Over wat gezonde voeding is heeft tegenwoordig iedereen wel een mening. De Gezondheidsraad en professor Daan Kromhout zijn een baken van zekerheid. Arend van Wijngaarden

Schijf van vijf De Gezondheidsraad kwam eind 2015 met nieuwe richtlijnen voor wat gezonde voeding is. Het Voedingscentrum maakt daarvan binnenkort een nieuwe Schijf van Vijf. Wat is er veranderd? We moeten meer groente en fruit eten, meer vis, minder zout en volkoren graanproducten. De bekende adviezen van het Voedingscentrum, waarmee jong en oud groot is geworden, zijn de afgelopen jaren door wetenschappers van de Gezondheidsraad opnieuw tegen het licht gehouden. De belangrijkste conclusie: wie gevarieerd eet volgens de bekende richtlijnen is gezond bezig. De bekende adviezen in grote lijnen: – in elk geval 200 gram groente en twee stuks fruit per dag; – volkoren graanproducten zoals brood en pasta in plaats van witte varianten; – elke week vis; – minder zout. De nieuwe adviezen: – niet te veel rood vlees en vleeswaren; – enkele porties zuivel per dag; – zachte margarine en plantaardige olie in plaats van boter en harde margarine; – meer peulvruchten; – dagelijks wat ongezouten noten; – dagelijks groene of zwarte thee; – gefilterde koffie in plaats van ongefilterde koffie (kookkoffie, cafetière) – zo min mogelijk suikerbevattende dranken en vruchtensappen; – liever geen alcohol, in elk geval niet meer dan 1 glas per dag.

hee drinken helpt om de bloeddruk te verlagen. Dranken met suiker, ook versgeperst vruchtensap, zijn belangrijke veroorzakers van overgewicht. En we moeten veel meer groente en noten eten. Het zijn wijsheden die zijn vastgesteld door een commissie van de Gezondheidsraad onder leiding van prof.dr. Daan Kromhout, een van dé voedingsexperts van Nederland. Kromhout werd deze week 66 jaar; na zijn pensionering werkt hij in deeltijd aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Om ook in Noord-Nederland te werken aan een gezondere bevolking. ,,Er wordt ontzettend veel beweerd over voeding en dat gebeurt nogal eens door mensen die gewoon zelf wat verzinnen of die ins Blaue hinein redeneren’’, zegt Kromhout in zijn werkkamer in het UMCG. ,,Er zijn allerlei diëten en goeroes en veel mensen luisteren naar hen, of kopen boeken zoals de Voedselzandloper of Broodbuik. Het is belangrijk daar harde, wetenschappelijk onderbouwde kennis tegenover te zetten. Ik heb jarenlang bij de Gezondheidsraad mogen werken aan een gedegen advies, dat we in november vorig jaar hebben uitgebracht.’’ KRITISCH Trots laat hij tabellen zien uit het boekje van de Gezondheidsraad, Richtlijnen Gezonde Voeding 2015. ,,Het verschil met de goeroes is dat wij meta-analyses kritisch hebben bekeken. We baseren ons dus niet op één of op enkele onderzoeken, maar op zoveel mogelijk voedingsexperimenten en langlopend onderzoek. Zo ben ik projectleider van een onderzoek naar voeding en hart- en vaatziekten dat in 1960 is begonnen bij 1400 mannen uit Zutphen. De verbanden tussen voeding en hart- en vaatziekten die we daarbij ontdekten hebben collega’s getest in gecontroleerde voedingsproeven, in het laboratorium zogezegd. Dan nog blijven we voorzichtig. Als we naast onze eigen bevindingen in vele internationale onderzoeken sterke effecten zien, dan pas gebruiken we die voor de richtlijnen.’’ Een van de belangrijkste adviezen is het

4 L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 21 J A N UA R I 2 016

Om nu meteen een salade met paardenbloemen te serveren is misschien wat veel gevraagd. Wat niet we

eten van genoeg groente en fruit. Dat was al jarenlang het advies maar de nieuwe richtlijn is: nóg meer groente. Meteen al lastig, want de meeste Nederlanders eten lang niet genoeg groente en evenmin twee stuks fruit per dag. ,,Het zorgelijke is dat we de laatste jaren juist steeds minder groente zijn gaan eten.’’ Groente en fruit zijn veel beter dan vitaminepillen: in groente en fruit zitten veel stofjes die niet in pillen zitten. Zo zijn verse sinaasappels gezonder dan versgeperst sap. ,,Het punt is dat er veel suikers in sap zitten en minder vezels dan in de gehele vrucht.’’ Vezels zijn goed voor de stoelgang; ze helpen darmkanker voorkomen. Maar in plantaardige voeding zitten ook allerlei bioactieve stoffen die de mens niet via pillen binnenkrijgt. ,,Vitamine C is het probleem niet. Uit onze gewone voeding halen we meer dan genoeg vitamine C. Het grote probleem is overgewicht. Dranken met suiker zijn daarvan een belangrijke veroorzaker, want als suikers zijn opgelost in water gaat de stofwisseling daarmee zéér efficiënt om. Vrijwel alle suiker wordt omgezet in energie en in vet.’’ BROOD Dat suikers ongezond zijn is ook iets nieuws. Het was in de eerdere adviezen minder duidelijk. Maar door de ‘goeroes’ worden behalve suiker alle koolhydraten verketterd, dus ook zetmeel. Brood zou niet goed zijn, rijst en pasta al helemaal niet. Dat is niet juist, weet Kromhout. ,,Volkorenbrood is heel gezond, het zit vol vezels en nuttige voedingsstoffen.

Aardappelen zijn ook goed. Ze bevatten behalve zetmeel en vezels ook vitamine C en kalium. Aardappelen worden pas ongezond als je ze gaat bewerken, bijvoorbeeld tot chips.’’ Bij de voedselhypes horen allerlei adviezen. Om bijvoorbeeld dagelijks bepaalde voedingsmiddelen te eten, dagelijks een ei of een avocado. ,,Zo focussen op één soort voedingsmiddel is niet handig. Frambozen zijn bijvoorbeeld gezond, maar afwisseling is beter dan elke dag frambozen eten. Het gaat erom dat je totale voedingspatroon gevarieerd is.’’ Al die adviezen zijn best ingewikkeld. Is het niet veel handiger om mensen te adviseren gewoon mínder te eten? ,,In 97 procent van de gevallen houden mensen afvaldiëten niet vol. Minder eten moet in je dagelijkse patroon passen. Als mensen minder willen eten, is het beter om de adviezen van de Gezondheidsraad op te volgen die slechts 1300 calorieën bedragen, dan zomaar in het wilde weg te snoeien in je eetpatroon.’’ Meer groente eten wordt al jaren geadviseerd, maar het effect is tegengesteld. ,,Tja. Wij adviseren wat goed is. Of mensen dat advies opvolgen is een keuze die iedereen zelf moet maken.’’ Zuivel staat in een kwaad daglicht. Veel mensen beweren dat uw advies om dagelijks zuivel te eten is ingegeven door de lobby van de zuivelindustrie. ,,We hebben in ons advies beschreven hoe we

VOEDING

BEHAPBAAR

egneemt dat de meeste Nederlanders veel te weinig groente en fruit eten.

met belangen van de leden van de commissie zijn omgegaan en hoe we hebben gewerkt. We zijn over zuivel minder stellig dan over andere voedingsmiddelen. De positieve effecten van zuivel zijn minder hard aangetoond dan die van andere voedingsmiddelen.’’ U adviseert dagelijks noten te eten. Maar die zijn best vet, daarvan word je dik. ,,Je wordt pas dik van noten als je heel veel noten eet. Dat doet bijna niemand. Een handje noten per dag is genoeg, maar dat halen heel veel mensen al niet. Noten zonder zout! Dat is belangrijk.’’

Daan Kromhout.

‘Er wordt ontzettend veel beweerd over voeding en dat gebeurt nogal eens door mensen die gewoon wat verzinnen’

Thee is beter dan water? ,,Water is ook heel goed, maar van thee is aangetoond dat een paar kopjes per dag de bloeddruk verlaagt. Bij groene thee is dat effect sterker dan bij zwarte thee.’’ Koffie is ook gezond? ,,Gefilterde koffie. Ongefilterde koffie verhoogt het cholesterolgehalte. Veel mensen drinken alleen koffie uit automaten en daarvan is niet altijd duidelijk of de koffie gefilterd is of niet. Er wordt daarom aan gewerkt om dat op de automaten te vermelden.’’ Vitaminepillen zijn echt niet goed? ,,Ze zijn echt niet nodig. Met ons gemiddelde voedingspatroon krijgen we genoeg vitamines binnen. Alleen voor sommige risicogroepen zijn extra vitamine D, foliumzuur en vitamine B12 nuttig.’’

Gezond ouder Voedingsdeskundige prof.dr. Daan Kromhout (1950) studeerde in 1974 af aan de Wageningen Universiteit en promoveerde aldaar in 1978. Hij werd in 1981 Master of Public Health aan de Universiteit van Minnesota in Minneapolis in de Verenigde Staten. Als hoogleraar voeding en epidemiologie werkte Kromhout van 1984 tot 1994 aan de Universiteit Leiden. Hij was van 1991 tot 2005 sectordirecteur bij het gezondheidsinstituut RIVM in Bilthoven. Van 2005 tot 2015 fungeerde Kromhout als vicevoorzitter van de Gezondheidsraad. In 1994 werd hij benoemd tot hoogleraar Volksgezondheidsonderzoek aan de Wageningen Universiteit. Van 2010 tot 2015 was hij Akademiehoogleraar van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Bij zijn afscheid van de Wageningen Universiteit in 2015 kreeg Kromhout de versierselen opgespeld die horen bij de benoeming tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Zijn onderzoek is gericht op voeding, leefstijl, hart- en vaatziekten en gezond ouder worden. Hij deed baanbrekend onderzoek in de voedingsepidemiologie en preventieve cardiologie. Hij is vooral geïnteresseerd in gezonde voeding voor de algemene bevolking.

oe is het met uw goede voornemens? Ligt u nog goed op schema? De eerste weken van januari gaan traditioneel vaak over goede voornemens. Als diëtist merk je dat. Want in de Top 10 van Goede Voornemens staat afvallen bijna altijd bovenaan. Met op nummer 2 meer bewegen. In december worden er al afspraken bij mij gemaakt, want: ,,Op 1 januari begin ik. Maar eerst nog kerst en oliebollen!’’ Herkenbaar? Na een paar dagen realiseren we ons dat we de gestelde doelen nooit gaan halen en vervallen we in de oude gewoontes. En het wordt immers altijd weer 1 januari. Is het maken van goede voornemens dus niet eigenlijk een vorm van uitstelgedrag? We willen iets verbeteren aan onze gezondheid of onze leefstijl. We dagdromen over wat we willen zijn of willen kunnen. We willen slank zijn en 20 kilo kwijtraken en fit zijn om zonder al te veel inspanning 10 kilometer te kunnen hardlopen. En daar is de valkuil. We focussen namelijk op het eindresultaat, niet op de verandering zelf. En die verandering, daar gaat het om. Zonder een goed plan van aanpak valt het eindresultaat altijd tegen, en het wordt vrijwel nooit bereikt. Het blijft bij voornemens. Kijk dus niet naar de toekomst, maar juist naar wat is geweest. Bedenk waar het in het verleden fout ging, wat anders zou moeten. Haal daar de motivatie uit. Het werkelijk uitvoeren van goede voornemens heeft namelijk alles te maken met motivatie. Maak de plannen klein, behapbaar en realistisch. Een onrealistisch plan werkt niet en demotiveert alleen maar. Om een voorbeeld te geven: ga niet van alles ineens veel minder eten, maar begin met het weglaten van tussendoortjes en snacks. Simpel en makkelijk te doen. Daardoor ook goed vol te houden. Als je alleen focust op het eindresultaat zal er niks veranderen. Ligt de focus op de verandering zelf dan komen die mooie resultaten wel. En lukt het een dag niet? Niks aan de hand. Elke dag is een nieuwe dag in een nieuw jaar. JANET NOOME DIËTIST

L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 21 J A N UA R I 2 016 5

walken veel minder je gewichten belast waardoor je minder kans hebt op blessures. Hardlopen geeft een vrij grote schok bij het neerkomen, onder meer je knieën lijden daaronder. Powerwalken is erg geschikt voor ouderen, zwaardere mensen of mensen met knie- of rugklachten. Veel succes.

VRAAG & ANTWOORD

Wat is powerwalken? In welke voeding zit vitamine B12? Waarom maken tandartsen röntgenfoto’s? Vragen van lezers aan Carina Twerda.

Johannes de Vries uit Groningen mailde een vraag over vitamine B12. ,,Vaak hoor je dat mensen een tekort hebben aan vitamine B12, maar waarin zit dat eigenlijk?’’ Vitamine B12 is nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen en voor een goede werking van het zenuwstelsel. Een tekort leidt tot een vorm van bloedarmoede. Ook kan het tekort neurologische gevolgen hebben, zoals tintelingen in de vingers, geheugenverlies, coördinatiestoornissen en spierzwakte in de benen. Vitamine B12 zit alleen in dierlijke producten als melk, melkproducten, vlees, vleeswaren, vis en eieren. Voor wie meer wil weten over B12-tekort, kijk op: www.stichtingb12tekort.nl.

Carina Twerda

strid van der Veen uit Drachten hoorde laatst op televisie iets over powerwalken. ,,Nu vraag ik me steeds af wat dat is. Ik heb er wel een beeld van, maar misschien kunnen jullie het uitleggen?’’ Zoals de naam in het Engels aangeeft is het niets meer dan wandelen maar dan met meer power. Ofwel: je verhoogt het tempo. Het gemiddelde looptempo als je bijvoorbeeld een blokje omgaat of de hond uitlaat is 5 kilometer per uur. Voeg daaraan minstens 1 kilometer per uur toe. Want powerwalken of -walking doe je met een snelheid tussen de 6 tot 9 kilometer per uur. Het is niet de bedoeling dat je een tempo aanneemt waarvan je buiten adem raakt; zolang je nog kunt praten heb je een mooi tempo te pakken. Veel mensen vinden het prettig om te beginnen met een warming-up: je kunt gedurende de eerste kilometer het normale tempo van 5 kilometer per uur aanhouden. Na deze kilometer doe je enkele rek- en strekoefeningen en vervolgens voer je het tempo lichtjes op: powerwalken. Probeer aan te voelen welk tempo voor jou geschikt is. Dit hou je een aantal kilometers aan. Begin bijvoorbeeld met 3 kilometer. Afhankelijk van de conditie die je hebt. Sluit af met een kilometer in een rustig tempo. Vergeet bij thuiskomst niet om nog even te rekken en strekken. Behalve dat bewegen gezond is, werk je intussen ook aan je conditie. Doordat je op een hoger tempo wandelt gaat je hartslag dusdanig omhoog dat het genoeg is om je conditie te laten verbeteren. Een groot voordeel vergeleken met hardlopen is dat power-

Saskia Walstra wil weten waarom tandartsen steeds röntgenfoto’s maken. ,,Moet ik het zien als geldklopperij of is zoiets nodig?’’ Antwoord van haar eigen tandarts heeft ze tot nu toe niet gekregen. ,,Hij zegt alleen: ‘Omdat het nodig is’.’’ Tandarts Jelmer Mulder: ,,Een tandarts onderzoekt de mond met een spiegeltje en een sonde (het haakje). Hiermee kan de tandarts echter alleen de buitenkant zien van tanden en kiezen en het tandvlees. Soms is het nodig om ook te kijken ‘in’ de kiezen en het kaakbot. Bijvoorbeeld omdat de tandarts vermoedt dat er gaatjes onder een vulling zitten. Ook kan de tandarts bijvoorbeeld zien of alle tanden en kiezen aanwezig zijn die bij kinderen nog moeten doorbreken. Verder worden röntgenfoto’s gebruikt om de stand van de wortels van tanden en kiezen te bekijken, hoe de gezondheid van het kaakbot is en of er eventueel resten van tandwortels zijn achtergebleven in de kaak.’’ Hebt u ook een vraag voor Carina Twerda of wilt u reageren? Of bent u specialist en wilt u meewerken aan deze rubriek? Stuur dan een mail naar gezondheidenco@ndcmediagroep.nl. Bezoek ook de website: www.gezondheidenco.nl.

Powerwalking is flink doorstappen. Gebeurt dat met stokken dan heet het Nordic walking.

RECEPT

BORRELBROOD Het is bijna weekend. Daarom een heerlijk gerechtje voor bij de borrel of op een lekkere luie zondag, met bijvoorbeeld een kop soep. Benodigdheden (3 à 4 personen) – een heel rond brood; ingrediënten om het brood mee te vullen zoals: – groene of rode pesto; – kruidenboter; – mozzarella; – stukjes ham; – tomaatjes; – plakjes kaas; – salami;

– geruld gehakt; – (verse) kruiden als bieslook, peterselie, oregano; – peper & zout; – en alles wat je maar lekker vindt Bereidingswijze Begin met het voorverwarmen van de oven op 180 graden Celsius. Pak een broodmes en kerf blokjes in het brood. Let op: snij zo ver mogelijk tot op de bodem, maar snij er niet doorheen want dan valt het brood uit elkaar. Vervolgens vul je de gleuven met ingrediënten naar keuze. Begin met

6 L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 21 J A N UA R I 2 016

een smeersel als pesto of kruidenboter, gebruik een lepel om zoveel mogelijk onderin het brood te komen. Daarna vul je de kerven met alles wat je maar lekker vindt. Plaats het brood vervolgens zo’n 10 minuten in de oven. Kijk voor serveren goed of alles (de kaas) lekker gesmolten is. Serveer het brood warm, gebruik desgewenst een mes om op te dienen. Wat misschien leuker is: laat iedereen zelf wat stukjes brood plukken. Dat gaat gemakkelijk met al die vierkantjes die je gesneden hebt. Eet smakelijk! JOLANDA GERRITSMA

OP LEVEN EN DOOD

MOEDIGER DAN IK Sander de Hosson (1977) uit Groningen is longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen, met als specialisaties longkanker en palliatieve zorg. Elke maand schrijft onder de titel ‘Op leven en dood’ persoonlijke verhalen gebaseerd op eigen ervaringen. Vandaag aflevering 1.

et ingehouden adem loop ik ver na reguliere werktijd, precies op het afgesproken tijdstip naar de longafdeling, waar een van mijn patiënten ligt te wachten. Ik herhaal de vraag die mij al dagenlang een groot deel van mijn nachtrust heeft gekost: ,,Ga ik dit echt doen?’’ In de krant zie ik steeds vaker dat mensen schrijven over euthanasie alsof het voor een dokter de gewoonste zaak van de wereld is. Alsof het ‘er gewoon even bij hoort’. Dat je kunt vragen om euthanasie en dat de arts die dan wel even regelt, dat de procedure een formaliteit is. Het gemak waarmee soms gedacht wordt over deze ingrijpende procedure voor de betrokken partijen, verbaast mij steeds weer. Laat mij duidelijk zijn, ik ben zeker principieel voorstander van euthanasie, mits op goed afgewogen gronden. Slechts zelden lees ik over de arts die een euthanasie uitvoert. Over mijzelf. Over de heftigheid van de procedure. De impact die het op jezelf heeft. Alles dat op mijn werk gebeurt, vervaagt in de korte rit terug naar huis. Longkanker, een slechtnieuwsgesprek, de dood, ook palliatieve sedatie. Elke dag. Gelukkig maar. Euthanasie is een grote uitzondering. De beelden van elke casus waarbij ik betrokken was, blijven hangen. De gedachten aan mijn handelen rond dit bijzonder medisch handelen willen niet uit mijn hoofd. Als een stenograaf kan ik alle euthanasiecasussen oproepen waar ik tot nu toe bij betrokken ben. Veelal mooie beelden van een waardige dood. Een prachtig afscheid. Maar ook rauwe beelden van het plannen van een tijdstip en vooral – ja vooral – de loodzware wandeling op het moment van de afspraak. SCHIM De oudere meneer in kwestie ken ik al ruim een jaar. Ik begeleid hem op mijn polikliniek met een allerverschikkelijkst longfalen. De gedeeltelijk mislukte poging tot longrevalidatie was vrij geruisloos overgegaan in morfinetabletjes. Zijn gewicht was een puinhoop. De laatste tijd gaat het erg achteruit en met name de nachten zijn erg benauwd. ,,Een schim van de man die hij ooit was’’, had zijn dochter metaforisch uitgelegd en ik kon haar onmogelijk ongelijk geven. De benauwdheid had hem angstig gemaakt. Er

waren gesprekken gevoerd door een psycholoog, een geestelijk verzorger. Uiteindelijk kreeg hij ook pillen tegen de angst. Tijdens zijn huidige opname was het hoge woord eruit gekomen: ,,Wilt u mij een spuitje geven? Maak mij dood, want zo kan ik niet langer.’’ Ik had de huisarts gebeld. Deze bevestigde het verzoek dat ook daar al was gedaan en faxte een verklaring. Een SCEN-arts (Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland) kwam. Akkoord. Twijfel bij mij: ,,Was dit de weg naar de beste palliatie, naar het beste levenseinde? Hoe sta ik er zelf eigenlijk in?’’ Ik moest hem nog eens zien. De man. Grauw. Benauwd. Vastberaden. Moediger dan ik. Hij had me indringend aangekeken toen ik er nog eens over begon. Zijn antwoord stond in de uitdrukking van zijn ogen. Daar vond ik de invoelbaarheid van dit ondraaglijke lijden, de bevestiging waarnaar ik op zoek was. Terwijl ik de longafdeling oploop, is deze compleet uitgestorven. Het lijkt wel alsof iedere patiënt en iedere verpleegkundige op deze doorgaans luidruchtige afdeling met dit moment en met deze patiënt bezig is. Ze hebben zich vast ademloos achter de kamerdeuren en in de toiletten verscholen, fantaseer ik. Vanuit hun schuilplaats volgen zij mijn gangen. In de overdrachtsruimte tref ik de keukenzuster. Weinig woorden, zo veel steun. ,,Kom straks een kop koffie drinken.’’ Het kamertje achter in de gang. De verpleegkundige, vrijwillig opgegeven voor deze dienst, gaat me voor. ,,Eindelijk’’, zegt hij. Ik heb me op dit moment voorbereid, maar wat moet je in godsnaam zeggen? De oudere meneer maakt korte metten met mijn onzekerheid. ,,Ga zitten!’’ Hij pakt vol trots een prachtige fles. ,,Saint-Émilion Grand Cru 2007. Ik ga in stijl.’’ We wisselen wat zinnen, ontspanning, humor. Zijn dochter staat met tranen in de hoek. Bijna vaderlijk neemt hij mij de regie uit handen. ,,Doe het maar’’, moedigt hij mij aan. Ik prevel onsamenhangende dingen over ‘sterkte en succes’. Volslagen belachelijk. Zijn ogen glimmen. Zijn dochter pakt hem vast. Een kus, twee op elkaar lijkende handen samengevouwen. Hij spreekt zachte woorden die alleen zijn

Rationeel voelt het zo goed, maar gevoelsmatig sta ik in lichterlaaie

dochter en ik kunnen opvangen. Ze zijn zo mooi en zo intiem dat ik meteen bedenk ze nooit meer hardop te herhalen. Ik geef het eerste middel en deins terug. ,,Slaapt hij? Hij slaapt.’’ Mijn hart lijkt over te slaan, sneller, langzamer. Zweethanden. Fragmenten van gedachten. Flitsen. Een klok. De tijd. Stilte. Bomen buiten. Wind. De hand van de verpleegkundige, een spuit, vloeistof. We trillen. Het tweede middel, ik spuit het in. Daar gaat het; heel snel. Ik heb het gedaan. Het is gebeurd. Ik ben bang. Bang dat hij niet zal doodgaan. Of eigenlijk ben ik vooral bang dat hij wel zal doodgaan. Bizarre, verwarrende gedachten. Paradoxaal. RUSTIGER Zijn ogen staan wijd open en kijken me aan. Zijn ademhaling wordt rustiger, stokt. Ineens, echt in fracties van seconden, veranderen die zo rustgevende ogen van vorm en kleur. Van helderblauw worden ze troebel. Zijn gelaatskleur verandert ook; hij is dood. De keukenzuster schenkt koffie in de keuken van de nog steeds totaal verlaten, in avondschemer gehulde afdeling. Een gespannen stilte op zo’n prachtige avond. In de verte de geluiden van een druk terras, gelach. Kinderen die voetballen op het plein. Het mooie leven. Een arm op mijn schouder. ,,Het is goed.’’ Met haar overdenk ik de bizarre gebeurtenissen van de afgelopen 15 minuten. Rationeel voelt het zo goed, maar gevoelsmatig sta ik in lichterlaaie. Bluswerkzaamheden. Al snel komt de assisterende verpleegkundige binnen. Mijn collega die gebleven is. Een bijzondere samenzwering in de keuken. ,,The hell met het protocol’’, hoor ik mezelf zeggen. Ik trek de kurk los. Met z’n vieren drinken we op zijn uitdrukkelijk verzoek de fles wijn die hij heeft klaargezet. Op zijn leven. Op zijn dood. Euthanasie. Een onderdeel van het vak als specialist of als huisarts. Als ik naar huis rijd, bedenk ik dat ik de nacht ervoor nooit goed zal slapen. Nooit zal ik vinden dat het ‘er gewoon bij hoort’. Nooit zal het een formaliteit zijn. Want dat is het niet. De ervaringen van Sander de Hosson zijn ook te vinden op zijn blog: shosson.webnode.nl.

Longarts Sander de Hosson. L E E U WA R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 21 J A N UA R I 2 016 7

forum.gezondheidenco.nl