Feitenreconstructie 2017-2022

Maximaal (12-vlak)

1 Veiligheid –noodzaak tot versterken blijft bestaan, schades blijven zich voordoen +

–jaarkans op een grote beving (> 3,6 Richter) is 8%

Minimaal het veiligst mogelijke scenario: oorzaak weggenomen, risico stopt na verloop van tijd

+ jaarkans op grote beving (> 3,6 Richter) neemt af naar 0

–seismische dreiging neemt eerst toe voordat deze afneemt + seismische dreiging neemt af

2 Financieel + – business case meest positief, tenzij: toekomstig SodM-advies noopt tot verdere verlaging (dan negatief)

– geen valide reden om huidige omvangrijke en kostbare versterkingsoperatie drastisch bij te sturen

+ er blijft minder gas in de grond achter (ca. 100-150 miljard m³), mits SodM winning toestaat (onzeker)

+ –mogelijk gemist dividend Gasunie, maar staat gelijk aan lagere transporttarieven burgers

3 Draagvlak –versterken zal nodig blijven, ca. 10 duizend (10 duizend gezinnen, zeer ingrijpend)

–aardbevingen blijven schade veroorzaken

–onveiligheidsgevoel blijft nog jarenlang bestaan

+ business case positief, tenzij:

–huidige versterkingsoperatie niet wordt aangepast

+ valide reden om huidige versterkingsoperatie fundamenteel te herzien

+ minimale noodzaak tot versterken

+ perspectief op einde schade

+ onveiligheidsgevoel neemt af

4 Economie regio + werkgelegenheid gaswinning blijft behouden, maar wel op lager niveau – werkgelegenheid gaswinning verdwijnt op termijn (alternatieven hiervoor zijn onzeker) + bestuurders zien koppelkansen aan stads/dorpsvernieuwing –bestuurders zien koppelkansen minder worden

5 Leveringszekerheid + kan worden gegarandeerd + kan worden gegarandeerd

6 Lokale productie + meer zelfvoorzienend – grotere afhankelijkheid van import

7 Klimaatbeleid

Gaskraan

Maximaal (12-vlak) Minimaal (z.s.m. naar nul)

+ –gasverbruik wordt in beide varianten even snel uitgefaseerd + –gasverbruik wordt in beide varianten even snel uitgefaseerd

–kleinere prikkel energietransitie van gas af –geïmporteerd gas heeft een hogere CO2-footprint

8 Politiek + is het te rechtvaardigen om 100 duizend schades (tot nu toe) en 10 duizend gezinnen te dwingen hun huis te verlaten en te verbouwen?

– reactief: kans dat TK kabinet dwingt te beëindigen, dan eindigt gaswinning ondanks kabinet + proactief: gaswinning beëindigd dankzij kabinet. Einde aan telkens terugkerende discussie winningsniveau sinds 2012

– kabinet regeert over haar graf + kabinet schuift heikel issue niet door naar volgende kabinetten

Bron: Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (notitie 22 maart)

In de notitie wordt ook benadrukt dat een uitzicht op beëindiging van de gaswinning noodzakelijk is om de versterkingsopgave fundamenteel te herzien: “De stellige overtuiging van de minister van EZK na veel gesprekken met de regio is dat het zonder volledige afbouw naar nul niet mogelijk is om de versterkingsoperatie fundamenteel te herzien.” Tevens wordt opgemerkt dat deze fundamentele herziening al in deze kabinetsperiode leidt tot een aanzienlijke kostenbesparing: “4.200 woningen minder te versterken voor een bedrag van 1,9 miljard euro die al in de meerjarenraming t/m 2023 zit).” De ambtenaren erkennen dat het risico blijft bestaan dat ook bij dit minimale scenario, waarin de gaswinning zo snel mogelijk wordt beëindigd, de regio toch vast blijft houden aan de bestaande, grote versterkingsopgave. Maar ze achten dit risico niet groot: “Echter, omdat met zo snel mogelijk beëindigen een vurige wens in vervulling gaat, is de verwachting dat dit niet het geval zal zijn. Dit sluit aan bij bijv. de Groninger Bodem Beweging die een pas op de plaats wil maken met de versterkingsoperatie.”109

Verder wordt opgemerkt dat bij het scenario waarin de gaswinning op een niveau van 12 miljard kubieke meter wordt voortgezet er een grote kans bestaat dat SodM adviseert dat de winning nog verder omlaag moet. De businesscase wordt dan al snel negatief, aldus de opstellers van de notitie. Zij achten dit neerwaartse risico groot.110

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Iedereen had verdomd goed door dat dat geld ging kosten. Maar ik had er natuurlijk wel baat bij om die beelden niet al te gek uit de hand te laten lopen. Later werd daar zelfs een naam aan gegeven, “het dubbel-negatiefscenario”, waarin het ergste van twee werelden financieel op elkaar werd gestapeld. Die beelden vond ik onlogisch als ik afging op de uitspraken van het SodM. Ik had geen zin om overdreven of onrealistisch hoge financiële drempels op te werpen voor een besluit dat ik inmiddels vanuit veiligheidsoptiek onontkoombaar vond. Ik heb mij dus in alle bochten gewrongen om te zorgen dat er niet de meest gekke schrikbeelden op financieel terrein kwamen.

Openbaar verhoor Eric Wiebes, 10 oktober 2022

Inspecteur-generaal Kockelkoren van SodM geeft tijdens zijn openbaar verhoor aan dat de cijfers waarmee het ministerie van Economische Zaken en Klimaat dan rekent niet realistisch zijn en dat ze uitgaan van de verkeerde veronderstellingen.

Ik vind dat ook wel frustrerend. Als ik nu de verhoren zo terugluister, was er een soort van geloof aanwezig bij het ministerie dat de versterkingsopgave nog maar zo’n 3.000 adressen of gebouwen zou omvatten. […] Daar is naar mijn idee echt van verkeerde veronderstellingen uitgegaan, wat naar mijn indruk toch terug te voeren is op onvoldoende kennis van die risicoanalyses.

Openbaar verhoor Theodor Kockelkoren, 14 oktober 2022

Het valt op dat in deze notitie van 22 maart vanuit financieel oogpunt een erg positief beeld wordt geschetst van het nulscenario. De opstellers benadrukken dat tijdens de kabinetsperiode al bijna 2 miljard euro bespaard kan worden. Ook wordt de onzekerheid dat het wellicht toch niet tot een sterk verkleinde versterkingsopgave leidt erg klein gemaakt. Dat is anders bij het scenario dat uitgaat van een winning van 12 miljard kubieke meter. Daarbij wordt wel benadrukt dat er een groot risico bestaat dat SodM een lager winningsadvies geeft en de businesscase daarmee verlieslatend wordt. Het lijkt erop dat de kant van de versterkingsopgave bewust klein is gehouden. Zo geeft inspecteur-generaal Kockelkoren aan dat de cijfers erg onrealistisch waren. Deze zorgen of de cijfers over de versterkingsoperatie wel realistisch zijn, leven ook bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Bovendien geeft minister Wiebes tijdens zijn verhoor aan dat het in zijn belang is om de (kosten van de) versterkingsopgave niet te hoog voor te spiegelen. De nieuwe begrotingsregels uit het regeerakkoord voeden bovendien de noodzaak om het verlies van de inkomsten door verminderde gaswinning dragelijk te maken, aangezien de financiële gevolgen van beleidsmatige besluiten van de gaswinning onder het uitgavenkader worden geplaatst. Met een verkleinde versterkingsopgave wordt door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat de suggestie gewekt dat een deel van deze ‘pijn’ weggenomen kan worden.

Op 22 maart geeft een ambtenaar van Algemene Zaken aan minister-president Rutte een terugkoppeling van wat er de vorige twee dagen is gepasseerd, waaronder het overleg van de secretarissen-generaal. Rutte heeft wegens het bijwonen van de Europese Raad op die dagen namelijk zelf verstek moeten laten gaan. Uit de terugkoppeling blijkt dat Algemene Zaken het niet noodzakelijk acht dat er eind maart een besluit wordt genomen: “Kajsa [Ollongren] heeft aan me laten weten dat zij dit [donderdag 29 maart] wel ambitieus vindt, wat Paul [Huijts] en ik onderschrijven. Hoewel Eric [Wiebes] er veel aan is gelegen de brief voor Pasen naar de Kamer te sturen, zoals eerder toegezegd, is er volgens ons geen man overboord als het een week opschuift. De tussenliggende dagen zouden dan benut kunnen worden om een beter beeld te krijgen van de kosten, baten en risico’s.”111

Op 23 maart 2018 vindt er een bewindspersonenoverleg over Groningen plaats tijdens de lunch van de ministerraad. Ter voorbereiding van dit overleg stellen ambtenaren van Binnenlandse Zaken en Koninkrelaties op 21 maart 2018 een nota op voor minister Ollongren. Deze nota is dus al opgesteld voordat het ministerie van Economische Zaken op 22 maart 2018 een notitie stuurt naar alle ministeries naar aanleiding van het overleg van secretarissen-generaal. In de nota staat: “Ambtelijk geschilpunt betreft het voornemen om de gaswinning terug te brengen tot uiteindelijk 0 Nm3 zonder dat helder is wat de economische en budgettaire gevolgen zijn.” Minister Ollongren krijgt het advies om te vragen of de financiële consequenties neerslaan op de rijksbegroting in brede zin of dat bepaalde ministeries de kosten grotendeels moeten dragen. “De Minister van Financiën heeft al met de MP [minister-president] besproken dat de kosten hiervoor binnen het kader ingepast moeten worden”, zo wordt vastgesteld. Dit komt overeen met wat het regeerakkoord voorschrijft. Voordat de nota bij minister Ollongren terechtkomt, gaat deze eerst langs de directeur-generaal Bestuur, Ruimte en Wonen, Chris Kuijpers. Hij schrijft op de nota: “Met het perspectief naar 0 zou je ook minder kosten hoeven te maken voor de versterking! Tegelijkertijd is het ook wishfull-thinking. Omdat bevolking en Alders nu meters willen maken ook vanwege draagvlak.”112

Op de dag van de ministerraad, 23 maart 2018, krijgt minister Ollongren wederom een nota van haar ambtenaren. Hieraan is de notitie naar aanleiding van het overleg van secretarissengeneraal toegevoegd. Inmiddels blijkt er meer bekend te zijn over de financiën. Het ministerie van Financiën gaat ervan uit dat de kosten 1,5 miljard euro bedragen voor de kabinetsperiode tot 2021. Hierin zijn de kosten van een verdere verlaging naar 12 miljard kubieke meter meegenomen, net als de kosten van schade en versterken, die worden geraamd op 450 miljoen euro, al fluctueren deze kosten nog. De ambtenaren schrijven verder dat een verlaging naar nul pas speelt na de kabinetsperiode. Tijdens het overleg van secretarissen-generaal is gezegd dat het bedrag van 1,5 miljard euro ingepast moet worden in het uitgavenkader en dat bezien moet worden of dit ingepast kan worden in de ruimte die er onder het uitgavenplafond is vanwege onderbestedingen op de departementen. “Financiën denkt nog na over argumenten om zaken wel of niet in het kader/plafond in te passen”, wordt opgemerkt. Een mogelijkheid is om de kosten van schade en versterken buiten het kader te plaatsen. “Als het kabinet zich aan de begrotingsregels wil houden dan zijn goede argumenten nodig om van bovenstaande kosten iets buiten het kader te houden. Dit is een technische discussie. Daarnaast speelt de discussie ook