Feitenreconstructie 2017-2022

verplichtingen van de NAM; 4. financiële verdelingsafspraken en 5. geen fundamentele herziening governance gasgebouw.

Over invoering van de winningsplicht (onderwerp 1) zijn in het najaar van 2017 gesprekken gevoerd onder de noemer ‘herijking van verantwoordelijkheden’. Het invoeren van de winningsplicht vergt een wijziging van de Mijnbouwwet. De Staat kan hierbij een afweging maken tussen verschillende publieke belangen (veiligheid en leveringszekerheid). Onder onderwerp 2 is beschreven dat de Staat publieke verantwoordelijkheid neemt voor de uitvoering van schadeherstel en versterking, waarbij de toekenning van schadevergoeding voor schadeherstel door een onafhankelijke commissie wordt gedaan. De NAM, Shell en ExxonMobil mogen geen enkele bemoeienis hebben met de uitvoering of inrichting van schadeherstel en versterking. De NAM blijft wel verantwoordelijk voor de kosten, zoals beschreven is in onderwerp 3: “Geborgd moet worden dat NAM, gelet op haar aansprakelijkheid als exploitant, altijd onafhankelijk van winningsniveau of onverwachte gebeurtenis, blijft betalen voor:

• alle vormen van schade (onder meer fysieke schade, immateriële schade en waardedaling);

• de versterking van gebouwen;

• het opruimen van de installaties als gevolg van de verminderde dan wel de beëindigde winning”.166

Voor de financiële afdrachten (onderwerp 4) wordt aangesloten bij de afdrachtensystematiek zoals die wettelijk is vastgesteld in de Mijnbouwwet en die van toepassing is op bijna alle andere gasvelden in Nederland. Hierdoor zullen de kosten van NAM voor 73% worden gedragen door de Staat, waar dat voorheen 64% was.167

Het mandaatvoorstel bevat ook de vier afbouwscenario’s uit het KPMG-rapport. Daarover schrijven de ambtenaren: “Opgemerkt moet worden dat indien de winning in een hoog tempo wordt afgebouwd (zie scenario’s in de bijlage) de opbrengsten uit de gaswinning en de kosten voor schadeherstel en versterken dicht bij elkaar liggen; met inachtneming van de operationele kosten van NAM staat de winstgevendheid van het geheel onder druk. Deze constatering benadrukt nogmaals het belang om te komen tot een andere benadering voor de versterkingsopgave, waarbij de kosten aanzienlijk omlaag gaan.”168

In de ministerraad van 9 februari 2018 wordt het gevraagde mandaat verleend. Het is de bedoeling van partijen dat de onderhandelingen over het Akkoord op Hoofdlijnen eind maart 2018 worden afgerond. Deze termijn wordt ook genoemd in het mandaat.

Directeur-generaal Gaastra verklaart tijdens zijn openbaar verhoor dat het uiteindelijke mandaat een aantal opdrachten bevat: om voor de Staat op een gunstiger verdeling van de opbrengsten en kosten uit te komen dan “73-27”, bijvoorbeeld op een verdeling 80% (Staat) –20% (oliemaatschappijen); de zogenoemde ‘plus’. Op dat moment bedraagt het aandeel van

166 Ministerie van EZK. Mandaat Minister van Economische Zaken en Klimaat | onderhandelingen Groningen, 1 februari 2018.

167 Ministerie van EZK. Mandaat Minister van Economische Zaken en Klimaat | onderhandelingen Groningen, 1 februari 2018.

168 Ministerie van EZK. Mandaat Minister van Economische Zaken en Klimaat | onderhandelingen Groningen, 1 februari 2018.

8 de Staat nog circa 90%. De tweede opdracht houdt in dat de Staat een bijdrage krijgt van de oliemaatschappijen voor het perspectief voor de regio.169

Shell en ExxonMobil verrast door snelle afbouw

De aardbeving in Zeerijp zet veel zaken in een stroomversnelling. Nadat de ministerraad het onderhandelingsmandaat begin februari heeft verleend aan de minister van Economische Zaken en de minister van Financiën, gaan de onderhandelingen met de oliemaatschappijen daadwerkelijk van start. De contacten tussen het ministerie en de oliemaatschappijen in 2018 zijn intensief. Er vinden vrijwel wekelijks overleggen plaats en ook vindt er meer informeel overleg via mobiele berichtjes plaats.

Na de beving in Zeerijp en het daaropvolgende advies van SodM is een versnelde afbouw, inclusief de bouw van een stikstofinstallatie, een reëel scenario. Het ministerie meldt al “tamelijk vroeg” aan Shell en ExxonMobil dat het bouwen van een stikstofinstallatie gecombineerd met een lineaire afbouw van de gaswinning een serieuze optie is. In de onderhandelingen zet de Staat eerst in op het verkrijgen van een zogenoemde ‘omzetgebaseerde plus’. Daardoor zou er weinig overblijven voor Shell en ExxonMobil. Dit voorstel van de Staat is uitgewerkt in een Term Sheet van 16 februari 2018. In deze Term Sheet is over de gaswinning (productie) het volgende opgenomen.

• “De Staat stelt scenario’s op waarin wordt beschreven hoe de winning van gas uit het Groningenveld zich op de korte en langere termijn kan ontwikkelen.

• Als gevolg van de productieverlaging met het oog op de veiligheid (op termijn eventueel tot nihil) is het mogelijk dat niet alle reserves uit het Groningenveld gewonnen kunnen worden.

• NAM, Shell en ExxonMobil doen onherroepelijk afstand van eventuele vorderingen op de Staat in verband met reserves in het Groningenveld die niet gewonnen zullen worden.”170

Over deze Term Sheet wordt in februari en maart veel gewisseld tussen partijen. Op 22 maart 2018 doen Shell en ExxonMobil een financieel voorstel –ambtenaren noemen dit “het eerste serieuze voorstel” sinds de intentieverklaring.171 In dit voorstel staat dat Shell en Exxon adequate garanties geven voor betalingen aan het fonds. “Dat is een belangrijke stap”, zo schrijft een ambtenaar van Economische Zaken.172

De ambtenaren van Economische Zaken weten op dat moment echter al dat de afbouw nog sneller zal gaan dan waar Shell en ExxonMobil van uitgaan in de onderhandelingen. Volgens Gaastra wordt er in afwachting van het kabinetsbesluit over de afbouw in de onderhandelingen bewust nog geen definitief afbouwpad afgesproken en proberen de betrokken ambtenaren Shell en ExxonMobil alvast voor te bereiden op meerdere scenario’s.173 Op 26 maart 2018 heeft minister Wiebes een gesprek met Van Loon van Shell en De Jong van ExxonMobil.

Op 28 maart 2018 heeft Gaastra ’s avonds een overleg met Van Loon en De Jong. Hij laat tijdens dit overleg een grafiek zien met het afbouwpad van het kabinet. Gaastra koppelt op

169 Verslag openbaar verhoor van de heer Gaastra, 5 oktober 2022.

170 Ministerie van EZK. Onderhandelingen Shell en Exxon – overzicht vanaf november 2017, 25 april 2018.

171 Ministerie van EZK. Onderhandelingen Shell en Exxon – overzicht vanaf november 2017, 25 april 2018.

172 Ministerie van EZK. Mailbericht, 24 maart 2018, 8.04. Onderwerp: Re: Onderhandelingen – gesprek MEZK oliemaatschappijen maandag.

173 Verslag openbaar verhoor van de heer Gaastra, 5 oktober 2022.