Themahoofdstukken, verantwoording en bijlagen

I Themahoofdstuk

Welzijn en gezondheid Groningers

De gaswinning heeft Nederland weliswaar veel gebracht, maar kent grote schaduwkanten voor de mensen in Groningen. De bevingen, schades en al het ‘gedoe’ eromheen hebben Groningers veel last bezorgd.1 Het dragen van deze last heeft sommigen onacceptabel veel gekost, zo maakten de openbare verhoren duidelijk.

Het leven in het algemeen is al onvoorspelbaar zat, en het leven van Groningers speelt zich altijd af tegen de achtergrond van gaswinning en bevingsproblematiek. Dat komt er altíjd bij, met wat er ook gebeurt. Een schoonmoeder die een heup breekt, een konijn dat overlijdt, werk dat verloren wordt: het komt er altijd bovenop.

Openbaar verhoor Melissa Dales, 12 september 2022

Woningen en levens zijn beschadigd geraakt, en gemeenschappen ontwricht. Mensen voelen zich niet gehoord en in de steek gelaten, en sommige zijn de wanhoop nabij. Ze zijn overgeleverd aan de instituties en hebben de controle over hun eigen leven verloren. Ze vragen zich af: komt dit ooit nog goed?

Ik heb na die tijd ook vaak gezegd: ik hoop dat er nog een beving van 6 komt en dat die schoorsteen naar beneden klettert. Die schoorsteen stond helemaal scheef. ‘Ik hoop dat die naar beneden klettert als ik ’s nacht op bed lig. Dan valt die dwars door het plafond en lig ik eronder. Dan is er tenminste een dooie gevallen!’ Dat heb ik gezegd. ‘Dan is Den Haag eens een keer wakker.’ Dat heb ik vaak gezegd.

Openbaar verhoor Sijbrand Nijhoff, 27 juni 2022

Het gaat over trotste mensen die houden van hun gebied en hun landschap en de Groningse nuchterheid en de klei, maar die ook voelen: ik weet niet of ik dit wel volhoud. En dan hebben we het over burgers, volwaardige burgers, die eigenlijk in de steek zijn gelaten.

Openbaar verhoor Melissa Dales, 12 september 2022

Welzijn en gezondheid Groningers

Dit is persoonlijk. Dit gaat over mijn leven. Ik moet morgen weer met mijn kinderen naar school. Ik moet weer aan het werk. Ik zit hier in een huis dat niet veilig is. Ik weet niet meer hoe we dit ooit gaan oplossen en ik ben bezig met zaken waar ik helemaal niet mee bezig wil zijn.

Openbaar verhoor Annemarie Heite, 1 juli 2022

We hebben het er in de voorbereiding natuurlijk ook over gehad: wat is voor jou nou het ergste? Dat ik niet meer de baas ben over mijn eigen huis, dat ik gewoon niet meer mag bepalen wat er gebeurt op mijn eigen erf […] dat een ander hier komt en dat het niet uitmaakt wat ik zeg, omdat regels regels zijn en protocol protocol is.

Openbaar verhoor Frouke Postma-Doornbos, 26 september 2022

Er is niemand meer die zich verantwoordelijk maakt voor wat er speelt en dat maakt mensen moedeloos.

Openbaar verhoor Melissa Dales, 12 september 2022

Op basis van de verklaringen in de openbare verhoren2 en studies van het Gronings Perspectief, een omvangrijk onderzoeksproject van de Rijksuniversiteit Groningen naar de gezondheid, veiligheidsbeleving en toekomstperspectief van Groningers, schetst dit themahoofdstuk de schaduwkanten van de gaswinning voor bewoners. De verklaringen en onderzoeksresultaten zijn aangevuld met tekeningen van de verhalen die kinderen en jongeren in september 2022 aan de enquêtecommissie vertelden tijdens een bezoek van de commissie aan verschillende scholen in het bevingsgebied.

Nog meer dan in de andere hoofstukken, staan in dit themahoofdstuk de ervaringen van inwoners centraal.

Tekstkader I.1 Het onderzoeksproject Gronings Perspectief

Sinds 2016 doet de Rijksuniversiteit Groningen onder de naam Gronings Perspectief onderzoek naar de psychosociale impact van de gaswinning op inwoners van de provincie Groningen.

Themahoofdstukken, verantwoording en bijlagen

Hoogleraar psychologie en oud-onderzoeksleider Tom Postmes omschrijft het onderzoek in zijn openbaar verhoor als volgt: “Het doel van Gronings Perspectief zoals helemaal in het begin geformuleerd was om de gevolgen van de aardbevingen voor de gezondheid, het welbevinden, de veiligheidsperceptie en het vertrouwen van Groningers te onderzoeken.”3

I.1 De verstorende kracht van bevingen

Een beving kan voor omwonenden een angstige gebeurtenis zijn. “Zo’n beving is een nare schok. Mensen hebben het gevoel dat hun huis eventjes wordt opgetild. Dat kon daarvoor niet, maar daarna is het ineens mogelijk, dus die veiligheid van dat huis en in dat huis ineens verdampt”, legt hoogleraar Tom Postmes uit.4 In de openbare verhoren maken gedupeerden goed invoelbaar wat voor impact een beving kan hebben. Je schrikt: de grond, je spullen en het huis bewegen. Er klinken ‘enge’ geluiden. En over een dag, maand of jaar kan hetzelfde opnieuw gebeuren.

We waren in Assen, daar voelde je het niet als er bij ons een aardbeving was. Ik geloof dat het er eentje van 3 was, die heel heftig voelbaar was. Onze beide jongens waren bang. Ze waren toen denk ik al 16 jaar en 14 jaar […] ze waren heel erg geschrokken en heel bang. Dat is echt… Ja… Dat is heel naar.

Openbaar verhoor Frouke Postma-Doornbos, 26 september 2022

Toen kregen we een aardbeving van ik denk iets van 2,6 of 2,3; die gooi. Die heb ik als héél heftig ervaren. Het was alsof – het klinkt een beetje kinderlijk misschien – er een monster in de grond z’n bek opentrok. Ik had nog niet eerder een aardbeving ervaren terwijl ik buiten stond. We stonden buiten. De grond bewoog. Er kwam een héél eng geluid. […] dat was heel heftig. Je denkt: wanneer houdt dit ooit op, wanneer kunnen we gewoon weer ons leven oppakken […] waar ben je veilig?

Openbaar verhoor Frouke Postma-Doornbos, 26 september 2022

Je hoort een verschrikkelijk geknal en geknetter door het hele huis. De schilderijen vliegen heen en weer. De kopjes gaan van tafel. Hoe moet je erop reageren? […] Toen een verschrikkelijke knal en hij rolde toen weg. En dàt… Dat je dàt meemaakt, is verschrikkelijk.

Openbaar verhoor Sijbrand Nijhoff, 27 juni 2022

Mijn kleinkinderen zijn er ook een keer geweest toen er een lichte beving was.

[…] De waterleidingen knapten. Bijna een halve meter water in de kelder. De kinderen doodsbenauwd, die twee. O joh… Dan zie je die koppies. Dat is erg.

Openbaar verhoor Sijbrand Nijhoff, 27 juni 2022

Sinds 1991 hebben zich bijna 1.600 bevingen voorgedaan in de provincie Groningen. Ongeveer een kwart daarvan (367 bevingen) had een magnitude van 1,5 of meer. Volgens het KNMI worden bevingen vanaf een magnitude tussen de 1,5 of 2,0 (en daarboven) ‘vaak’ gevoeld.5 Nog onduidelijk is hoelang de bevingen na stopzetting van de gaswinning zullen doorgaan.

Bron: KNMI

Uit onderzoek van Gronings Perspectief blijkt dat het voelen van een beving ertoe kan leiden dat iemand zich direct daarna minder veilig en gezond voelt (onafhankelijk van de vraag of de beving schade aan iemands woning heeft veroorzaakt). Dit blijkt uit een analyse van de ervaringen van mensen die de beving bij Zeerijp, met een magnitude van 3,4 op de schaal van Richter, op 8 januari 2018 bewust hebben meegemaakt. Deze groep ervaarde daarnaast gevoelens van boosheid en machteloosheid, sliep slechter en voelde zich minder thuis in hun eigen land in vergelijking met mensen die de beving niet hadden gevoeld.6 Toen er een periode

Themahoofdstukken, verantwoording en bijlagen

volgde zonder bevingen, herstelden het veiligheidsgevoel en gezondheidsniveau zich weer enigszins.7

Heel veel bevingen vinden plaats in de nacht, op het moment dat je eigenlijk hoort te rusten en te ontspannen en op te laden voor de volgende dag. Op het moment dat dat verstoord wordt door bevingen, kunnen er slaapproblemen optreden of kan men angst hebben om te gaan slapen omdat men zich afvraagt: hoe tref ik mijn huis morgen aan?

Openbaar verhoor Melissa Dales, 12 september 2022

I.2 Je eigen (t)huis beschadigd en onveilig

I.2.1 Schades

Ook de schade die een beving veroorzaakt aan woningen, is een ‘groot probleem’ aldus hoogleraar Postmes. “Wat doet dat met je? Die scheur komt maar terug en terug. Die muur wijkt een beetje. Dan komt er iemand langs om te repareren. […] Die schade zelf komt ook weer terug en het wordt meer en het wordt meer en meer.”8 Na elke beving weer een rondje om je huis maken om te inventariseren of er nieuwe scheuren zijn bijgekomen, en er niet gerust op zijn wat je deze keer zal aantreffen.

En toen kwamen we thuis, trokken we de deur van de kelder open en was het daar nat en lek en zat er een heel grote scheur dwars door de kelder heen, die daarvoor dus droog was. Dat was wat wij direct zagen en waardoor we eigenlijk ook direct in die actiestand moesten.

Openbaar verhoor Frouke Postma-Doornbos, 26 september 2022

Men heeft geen idee wat het betekent om jaar in, jaar uit elke keer weer na een beving om je huis te moeten lopen en weer schade te zien. We doen met elkaar alsof schade normaal is.

Openbaar verhoor Annemarie Heite, 1 juli 2022

Want één scheur is geen scheur. Dus je gaat altijd kijken of er nog meer is of dat de scheur die je al had, verdiept is. Of je denkt: misschien zit het nu wel in het fundament. Of: hoe is het met de kinderen? Zijn die er wakker van geworden? Hoe leg ik dit weer uit?

Openbaar verhoor Melissa Dales, 12 september 2022