Издание бр: 05 ~ 09/2016
Списание за cоочување со минатото
ЕДЕН МЛАД ЧОВЕК ЗА РОДОВАТА ЕДНАКВОСТ 09
НЕЕДНАКОВ МИР 18
Неговата и нејзината приказна
03. ВОВЕД
НАДОМЕСТ ЗА ПРЕЖИВЕАНИТЕ ОД СЕКСУАЛНОТО НАСИЛСТВО КАКО РЕЗУЛТАТ НА КОНФЛИКТ ВО КОСОВО
16.
НЕЕДНАКОВ МИР
18.
АЈДЕ ДА (НЕ) ЗБОРУВАМЕ ЗА СЕКСОТ: РАЗМИСЛУВАЊА ЗА ТАБУА НА АЛБАНСКИ ЈАЗИК
20.
04.
ВОКС ПОПУЛИ
06.
СООЧУВАЊЕ СО ИДНИНАТА: ПРОМЕНА НА СТАВОТ КОН МИНАТОТО
09.
ЕДЕН МЛАД ЧОВЕК ЗА РОДОВА ЕДНАКВОСТ
12.
ОДНЕСУВАЈ СЕ КАКО МАЖ!
ВЕСТИ И НОВОСТИ
23.
14.
ПРЕЖИВЕАНИТЕ ГИ БАРААТ НИВНИТЕ ПРАВА
ИМПРЕСУМ
24.
ПРЕЖИВЕАНИТЕ ГИ БАРААТ НИВНИТЕ ПРАВА
СООЧУВАЊЕ СО ИДНИНАТА: ПРОМЕНА НА СТАВОТ КОН МИНАТОТО
06
14
НАДОМЕСТ ЗА ПРЕЖИВЕАНИТЕ ОД СЕКСУАЛНОТО НАСИЛСТВО КАКО РЕЗУЛТАТ НА КОНФЛИКТ ВО КОСОВО
16
Приштина, април 2016
ВОВЕД Почитувани читатели,
Д
обредојдовте на петтото издание на Balkan.Perspectives, списанието на форум ЗДФ за справување со минатото. Овој број е посветен на темата за родот и бројни прашања за тоа зошто родовата разлика е важна во процесот на справување со минатото.
за Иницијатива на организираните жени за промени во Сирија и Босна и Herzegoviна, тврди дека жените треба да бидат вклучени во мировните процеси. Со пренесувањето на знаења и искуства од Босна и Херцеговина во Сирија, организаторите се надеваат дека ќе се создадат посилни сојузи во кои се вклучени жените во процесите за градење на мирот.
Кога станува збор за справување со минатото во Западен Балкан, почитување на родот обично значи дискутирање само и исклучиво за сексуално насилство врз жените во време војната. Како последица на тоа, жените не се гледаат како агенти на промени; и тие, исто така, не се вклучени во обидите за справување со насилното минато и создавање на мирно општество.
Бидејќи јазикот влијае врз нашите реалности, Букурие Мустафа зборува за тоа како родовите односи и табуа во интимни простори се гледаат на албански јазик и како таквите табуа и вредности треба да се земат предвид кога се размислува за создавање промени.
Целта на нашата дискусија денес не е наменет за да се игнорира сексуалното насилство врз жените за време на војната и последиците од насилството. Се надеваме дека ќе ја прошириме рамката и ќе дискутираме за други релевантни аспекти на родовата еднаквост во процесот на справување со минатото. Во нашиот воведен напис, Марина Благојевиќ се залага за феминистички пристап во справувањето со минатото и воспоставување на позитивно и лековито знаење за изградба на едно општество. Слично на тоа, Бесник Лека (во нашето интервју) и Воислав Арсиќ кои се посветени на работа со мажи за родовата еднаквост, прават напори за вклучување на младите во процесите поврзани со родовата еднаквост како клучни елементи за создавање стабилно општество. Исто како што мажите не треба да бидат исклучени од процесот на родовата еднаквост, Нела Поробиќ- Исаковиќ во нејзиниот напис
Жените во Босна и Херцеговина и Косово имаат искусено сексуално насилство за време на војните во 1990-тите. Две статии во тековниот број опишуваат како преживеаните се соочуваат со нивното минато. Нита Гојани и Шивон Хобс од жените на ОН во Косово ја опишуваат сегашната состојба на родот и справување со минатото и предизвиците кои преостануваат за преживеаните. Селма Kорјенич од ТРИАЛ Босна ги споделува нејзините искуства во работата со жртвите на сексуалното насилство и се грижи за надомест на насилството врз нив. Како и во претходните изданија на Balkan. Perspectives, можеше да се зборува и за дополнителни аспекти и прашања.Но, сепак јас сум многу среќна што го споделив нашето да петто издание како прв чекор кон долгиот пат кон создавање на знаење за родовите и како тоа се поврзува корисно со справување со минатото. Со почит, Маике Дафелд Главен и одговорен уредник 2- 3
ШТО ЗНАЧИ РОДОВАТА ЕДНАКВОСТ ЗА ВАС?
ВОКС ПОПУЛИ
ВОКС ПОПУЛИ
Македонија
Косово
За мене, ова е ситуација кога никој од двата пола не се чувствува како да заслужува повеќе права од другиот пол. Елхам B. (м, 29)
“Родовата еднаквост е принцип на човекови права и предуслов за поправедно и правично општество. Ние треба да ги промениме историските и социјалните неправди кон жените. Постои системска нееднаквоста помеѓу мажите и жените, на глобално ниво. Родовата еднаквост е неопходен инструмент за унапредување на одржливиот развој и намалување на сиромаштијата, еднаков пристап до ресурси и можности и глас во процесите на донесување одлуки кои го обликуваат општеството”. Розафа К., 28
Ангела М. (ж, 23): Родовата еднаквост е кога жените не се плашат да се движат по улиците сами, во текот на денот или во текот на ноќта; и кога нивните умови се повеќе почитувани од нивните тела. Родовата еднаквост е, исто така, кога мажите ќе работат на домаќински задолженија без притоа да се исмејувани; и кога тие можат да станат балетани, или да плачат и да покажат емоции во јавност, без да се нарекувани со погрдни имиња. Ангела М. (ж, 23) За мене лично, родовата еднаквост значи , на прво место, едноставно почит на секој можен начин. На пример, ако е потребно една работа да се заврши правилно и таа чини 100$, никој не треба да се грижи дали таа е завршена од страна на жена или маж . Во тој случај, резултатот од работниот процес треба да се почитува и да чини 100$ , а не 75$ само поради тоа што е направено од страна на друг пол. Данијела З. ( ѓ, 23)
“Родовата еднаквост поттикнува еднакво вклучување на мажите и жените во семејството, социоекономски и политички области на животот. Важно е да се обезбедат еднакви можности на мажите и жените и да се овозможат општествени промени. Таквите можности може да се користат еднакво само кога одговорностите се правично поделени. Затоа, со цел жените да се вклучат во донесувањето на одлуки, во професионалниот и институционалниот живот на најефикасен начин, мажите треба да бидат повеќе вклучени во семејниот живот.” Кадри Г., 32
Србија
Родовата еднаквост значи рамноправност во сите облсти на животот. Тоа значи, да се почитуваат потребите, вредностите и аспирациите на жените и мажите подеднакво. Линда Б., 40
“Родовата еднаквост е феномен кој треба да биде насекаде во светот. Во моментов не е присутна во некои исламски земји, ниту ни во земјите во Европа и Запад. Исто така, мислам дека е вештачки наметнато, таква идеја не е глобализирана од страна на мажите и жените “. Ана Ј., 30 “Родова еднаквост значи дека сите човекови права се применуваат подеднакво, исто за мажи жени; и дека мажите и жените имаат еднакво влијание врз сите политички, научни, образовни и други сфери на животот. “ Ѓорѓе диџеј., 32 “Родовата еднаквост значи еднакви плати за мажите и жените од исти работни места. Свеста за општествената положба на жените е на примитивно ниво веќе со векови и јас не мислам дека тоа може да се промени само преку образование. Ако жените имаа можност да се еконосмки независни како мажите, верувам дека тоа ќе имаше влијание на ставовите на луѓето и дека жените и мажите конечно ќе се третираа исто - како луѓе. Скандинавските земји се позитивен пример.” Ања М., 31
Босна и Херцеговина Мислам дека еднакви се шансите господ да е жена.Глупаво е да се мисли дека мажите се поспособни од жените. Дарио Н.С.,30 “За мене родовата еднаквост значи општество со еднакви можности за сите без оглед на нивната родова припадност. Општество каде полот ги утврдува нивните статуси , можностите за вработување и платат.” Денис П., 26 Иако јас не сум феминистка, свесна сум дека жените имале тежок живот од секогаш. Денес, јас се чувствувам среќна што можам да работам, да гласам и да можам сама да одлучам дали ќе имам дете и со кого. И повеќе од среќна што имам момче кој ми е другар и не е супериорен. Не сум сигурна што значи родова еднаквост, само сум сигурна дека не постои во големиот дел од нашава планета. Што значи родовата еднаквост за мене? Тоа е прашањето?А јас можам да одговорам на ова прашање на англиски јазик како девојка од Босна. Ирена П., 33
Соочување со иднината: Промена на ставот кон минатото Родовата перспектива во справување со минатото не е само “добар”, но и клучен елемент, со цел да се создаде една поинаква иднина. Марина Хугсон дискутира за феминистичка интервенција која ќе придонесе за воспоставување на стабилно и мирно општество.
Дали иднината и минатото се поврзани, и ако се, на кој начин? Ова прашање е толку едноставно што секој има “очигледен” одговор на тоа, што произлегува од нивниот секојдневен живот: “Се разбира, тие се поврзани; она што правам денес доведува до последици утре.” “Но, токму тоа’’ очигледност е тоа што не е очигледно. Затоа што она што му се случува денес на некого во суштина е условено од она што тој сака да има и да постигне утре. Зошто тогаш толку едноставна логика на желби, надежи, позитивни очекувања не можат да се трансферираат на колективитетот каде човекот припаѓа? Зошто колективната иднина не плаши нас, без разлика дали станува збор за регионот, Европа и светот, дури и кога нашата лична иднина изгледа
доста интересна и привлечна? И на крај, зошто ние веруваме дека можеме да влијаеме на нашата лична иднина или пак можеме да влијаеме на личната иднина многу повеќе отколку што можеме да влијаеме на колективна иднина? И, општо земено, зошто минатото да биде од значење за во иднина, да биде од поголемо значење од она ние дозволуваме? Како можеме да се соочиме со иднината од која се плашиме, бидејќи имаме лузни од минатото? Родовата перспектива во помирувањето До последната деценија, жените биле главно невидливи, без оглед дали биле одредени жртви на војни или миротворци. Интересот за феминистичкото истражување е во пораст. Благодарение на оваа нова свест, релевантноста на специфични и родово-базирани аспекти во конфликти и помирувањете добија повеќе внимание. Исто така, постои очигледна промена од есенцијалната перцепција на жените од “природни миротворци кон повеќе критичко испитување на различни позиции на мажите и жените во однос
balkan.perspectives
на војната. И мажите и жените можат да бидат жртви, воини или миротворци. Бројки или проценти не можат да бидат реални показатели на “вистинската природа” на жените или мажите. Всушност, тие само може да бидат п основа за анализа на социјалната условеност и културна конструкција на родот како такви. Темата на родовата перспектива по својата природа ги притиска разликите меѓу жените и мажите, но тие разлики не треба да се сфатат како фиксно “природни” и непроменливи. Сепак, феминистичка перспектива за која се залагам тука е надвор од перспективата на вообичаените родови перспективи кои се применуваат првенствено во случај на анализа на последици и соочување со минатото. Имено, сакам да тврдам дека феминистичката интервенција во самото знаење, познавање на војни, но исто така и знаење на помирување, не само што може да ја промени перцепцијата на минатото, но, исто така, да влијае на создавање на различни иднина. Една поинаква перцепција на минатото, различни знаења и разбирање на минатото, не значи дека конфликтот и фактите околи жртвите треба да се избришат или потценуваат. Тоа значи дека и други факти треба да се додадат, како што се факти кои се однесуваат на соработка, заемна помош, солидарност и отпорност. Покрај “негативна историја”, потребно е исто така да се напише и “позитивна историја” со цел сликата да биде сеопфатна и да е можно подобро разбирање на динамиката на војната, но, исто така, исцелување и надеж. Само преку создавање на непристрасна перцепција на минатото, која, исто така, вклучува позитивна историја може да се гради иднина без конфликт.Упорното инсистирање на “позитивна историја”, како друга страна на историјата испраќа порака за можноста за избор, кој е направен од страна на секој поединец или група одново. Историјата не е строгост, тоа е производ на човекови активности.Не е предмет на природните закони, туку последица на низа на избори. Ова исто така значи дека секој социјален актер, поединец или колективни актери, исто така, имаат одговорност, бидејќи тие имаат можност за избор. Таквиот избор е ограничен со моќта и позицијата која тие ја поседуваат во заедницата, но како избор секогаш постои. Затоа, само преку разбирање на историјата како избор може да обезбеди разбирање на одговорноста на една личност. Затоа што ако не постои избор, исто така, нема одговорност. Ако историјата е неизбежна насока во која конфликти секогаш се случуваат, тогаш иднината е
6- 7
безнадежна, и индивидуални и колективни актери се само објекти на “историска сила на гравитација”. Феминистичкиот пристап, како конзистентно читање на феминистичкото теориско наследство ја гледа науката, па дури и историската наука, како андроцентрична и “склона” кон машката страна. Тој го гледа како конструкт создаден од оние кои се на власт ( “историјата е напишана од страна на победниците”), со цел да им помогне да се добие и задржи власта. Она што останува исклучено или маргинализирано во доминантни приказни одржани од страна на андроцентричното знаење е токму она што го открива феминистичкиот пристап и го прави видлив. Помирувањето не може да се потпре на знаење, врз основа на која е идејата на историјата како доминација и конфликтот.Исто како што војните беа “самоисполнување на пророштвото”, и помирувањето е можно само како “само-исполнување на пророштвото” како нешто што е поканетo, произведенo како резултат на целосно различнa матрица na знаење од онaa која произведувала војна. Помирувањето е невозможно без создавање на “метанаратив” на заеднички живот, размена, солидарност и соработка, кои ќе овозможат вклучување на различни индивидуални искуства кои ќе се спротивстават на доминантниот наратив за неизбежноста на конфликтот. Главните лекции, за да се формира проект на знаење, за соочување со минатото за да се произведе толку посакуваната иднина без конфликт се следниве: • Потребно е да се надмине есенцијализмот (“жените се љубители на мирот”, “мажите се агресивни”); • Потребно е да се деконструира и позицијата на “паметните”, оние кои произведуваат знаење, со цел да се разберат нивните производи од перспектива на позиции на моќ кои ги чуваат; • Потребно е да се подигне свеста за позицијата на оние кои работат на помирување, бидејќи само свеста на сопствената положба, вклучувајќи ги и деконструкција на своите привилегии е услов за објективен и ефективен пристап; • Треба да се преведе и да се создаде метанаратив за помирување, кој нужно мора да се базира не само на “правда за жртвите”, но исто така и на “позитивна историја”;
• Треба да се сфати дека знаењето е конструкт кој се одразува на патријархалниот систем; • Потребно е да се најде “слепите точки”, кои се тесно поврзани со очајот поврзан со војната; потребно е да се откријат сите оние кои имаа моќ, без оглед на областа или општествена положба од која доаѓаат; • Потребно е да се афирмира на перспектива “оддолунагоре” , перспектива на секојдневниот живот (социјална историја), за разлика од перспектива “одгоре- надолу” (политичка историја); • Потребно е да се разбере дека индивидуалните активности се тесно поврзани со социјалните хиерархии и сила; • Потребно е да се поддржува знаење кое ќе има лековита и посмирувачка моќ, наместо моќ за создавање на конфликти и недоразбирања. За Лековито знаење: “ Позитивна историја” За феминистички- ориентиран научник вистинскиот предизвик лежи во прашањето за тоа како да се создаде знаење кое само по себе ќе биде дел од процесот на помирување, наместо да биде дел од новите конфронтации. Тоа на тој начин не е “само” за прикажување на страдањата и жртвите, туку за создавање на “знаење за помирување создавање на знаење кое ќе има моќ за лекување, преку откривање на беспомошност на толку многу различни нивоа, со многу различни конфликтни актери, на микро и макро ниво. “Позитивна историја” може да биде феминистичкиот проект за лековито знаење. Во поранешна Југославија, историјата на “заедничкиот живот “ траеше подолго од историјата на конфликти. Сликата на реалноста би била сосема искривена ако конфликтите се преземени како “историја”, а не и во делот на “заедничкиот живот”. Во прилог на сето ова, ако интерпретацијата која само ја нагласува историјата на конфликти, преовладува, таа интерпрерција всушност ги прави конфликтите посилни. Постои тесна врска меѓу толкувањето и конкретни резултати во реалноста. Ако историјата се толкува како историја на трајни конфликти, неизбежни се конфликтите кои се повторуваат редовно, со само кратки и ирелевантни “епидемии на мирот” помеѓу конфликти, социјални актери се соочуваат со недостаток на вистински избор. Во таков случај “негативната историја” станува судбина и иднината е укината.
Марина Благојевиќ е српски социолог, научник, експерт за родова еднаквост и феминистка. Во 1991 година, заедно со другите членови на феминистичката група активисти “Жените и општеството”, Благојевиќ, го создаде Центарот за жени во Белград, Југославија.Таа работи како меѓународен експерт за родови прашања во различни организации , како што се Европската комисија, Европскиот парламент, Програмата за развој на Обединетите нации, Жените на ОН, Програмата за развој на Обединетите нации, СИДА, и Меѓународниот фонд за развој на земјоделството. Има објавено повеќе од 100 научни и 20 стручни публикации.
balkan.perspectives
8-9
Бесник Лека промовира родова еднаквост во Косово. Во интервјуто тој открива зошто родовата еднаквост е тесно поврзана со справување со минатото. Исто така, тој ни ги открива мотивациите за неговата секојдевна работа.
Еден млад човек за родова еднаквост Што значи родова еднаквост за вас? Перцепцијата на родовата еднаквост се развива како што минуваат годините. Има случаи кога за жал е погрешно сфатена. Многу луѓе, деновиве ја мешаат родовата еднаквост со доманицаија на еден род врз другиот. Една од главните причини за ова недоразбирање е фактот дека бројот на движења и групи на луѓе кои се борат за родова еднаквост се зголемува многу во последно време. Според мене родовата еднаквост не е ништо повеќе и ништо помалку од еднакви можности и еднакви права и владеење на меритократија и за мажите и за жените. Вие сте еден од ретките луѓе кои непосредно работат на родова еднаквост во Косово. Како почнавте со ова?
Интервјуто е спроведено од страна на Маике Дафелд.
Темата “род” отсекогаш бил составен дел од мојот живот уште од детството. Јас имам три сестри и никогаш не гледав разлика помеѓу нас иако добив повеќе внимание како еден од синовите.
кампања: Интервенцијата “Реагирај како човек” промовира граѓанска храброст меѓу младите луѓе.
Кога бев изложен на силеџиство во училиште, наместо да барам од некој маж да ме заштити - како што е традиционално, јас ги донесов моите сестри. Моите сестри беа моите најдобри пријатели и ми беа пример кога растев. Денес имам три женски внуци и еден внук, и тие ме инспирираат да работам на унапредување на родовата еднаквост. Во минатото сум работел на проекти поврзани со полот, но, главно, бев фокусиран на жените и девојки. Денес со голема радост и задоволство работам со млади луѓе, а неодамна со татковците и идни татковци. Тоа е лесно за мене затоа што верувам во родовата еднаквост и тоа е составен дел од мојот живот. Знам колку е важно да бидеш третиран подеднакво односно дека тоа е основно човеково право. Зошто мислите дека е важно да се работи, особено со мажите на темата родова еднаквост? Родовата еднаквост традиционално се смета за грижа на жените. Но, според статистиката, мажите се главната причина за родовите нееднаквости. Главно поради начинот на кој тие се одгледуваат во нивните семејства и начинот на кој општеството очекува
од нив да дејствуваат врз основа на нивниот пол. Крути општествени норми кои го обликуваат начинот на кој мажите се однесуваат еден кон друг и жените се нашата главна грижа. Нешто треба да се промени што поскоро и треба да се бориме против крутите норми на машкоста. Таа е причината зошто ние сакаме да работиме со млади луѓе за да се справуваме со родовата нееднаквост и тоа од корен.Ако имаме момчиња кои ќе пораснат во средина каде што се очекува да се покаже љубов и грижа наместо сила, грубост и насилство, верувам дека тогаш ќе се направи најголемиот чекор кон укинувањето на општествените норми кои ја овековечат родовата нееднаквост и градење на еднакво општество. Какви реакции добивте од луѓето во Косово кога ја воведовте оваа тема на почетокот на проектот? Колку тие веќе знаат за родова еднаквост? Унапредување на родовата еднаквост со пристап кон младите мажи е нешто ново за косовското општество. Ние сме сведоци дека имало потреба за еден ваков проект, затоа што се очекувало долго време.Не беше најлесно да им се пријде на младите, да се зборува со нив за полот, родовото насилство и за нивното здравје и благосостојба.Што повеќе зброувавме толку позаинтересирани
Промоција на “Биди човек клуб” во шоуто за готвење “Diçka PO zihet” на националната телевизија 21.
беа. Кога се зборуваше за тоа првиот одговор им беше дека никој не зборувал со нив порано, како да,тоа не важело за нив. Помагањето на младите за да ја сфатат нивната улога и одговорност создаде повеќе интерес. Тие дури и научија колку мажи и момчиња имаат корист од родовата еднаквост. Со гордост можам да кажам дека денес многумина од овие млади мажи се агенти на промени.
На Денот на човековите права: Момци од “Биди човек клуб” готват во пешачка зона “Мајка Тереза” во Приштина под мотото: “Кој вели дека момчињата не можат да готват?”
Младите луѓе во Косово се повеќе отворени отколку што мислиме. Едноставно не им дававме можност досега да бидат дел од овие програми како Иницијативата на млади мажи. Како работите со момчињата и мажите? Кои се конкретните мерки што ги земате за да се постигне целта на проектот? Како една нова иницијатива решивме да инвестираме многу на истражување за да се измери влијанието на нашиот проект, што е ефикасно, а што не и што треба да се промени. Ние спроведовме основно истражување, а потоа почнавме да градиме работилници во училиштата и ја почнавме кампањата “Биди маж”. Поради успешни резултати во рамките на проектот , успеавме да ја акредитираме програмата во рамките на Министерството за образование, како дел од наставната програма за училиштата. Оваа програма е многу корисна и се вклопува со критериумите на Министерството за образование. Уште поважно ги исполнува празнините во постоечката програма. Почнавме да обучиме и подготвиме професори и да ја шириме програмата низ цело Косово и во регионот. Ова беше еден од моите најголеми предизвици, имав тешкотии при убедувањето на министерствата за образование дека ваквите програми и нивна акредитација се навистина потребни во нашите училишта.
менталитет, како оној на Косово и на остатокот од регионот кои се доминирани од страна на голем број на патријархалните елементи. Ставовите и однесувањата на сегашната генерација млади луѓе во Косово и на Балканот се под влијание на фактот дека тие се родени за време или веднаш по војните во Југославија. Младите мажи биле дел од бурната обнова по конфликтот. Милитаризирани верзии на машките се уште се присутни, како и тензиите околу социо-културен и политички идентитет. Оваа поширока позадина игра фундаментална улога во обликувањето на идеите за машкост на младите мажи. Иницијативата на младите мажи ги повикува младите да направат промена во светот каде што живеат. Тоа ги предизвикува да станат модерни мажи кои можат ја изразат својата машкост во здрав начин.
Иницијативата на млади мажи(ИММ) Момците и мажите како сојузници во превенција на насилство и родовата трансформација во Западен Балкан или иницијатива на млади мажи (ИММ) има за цел да се изградат национални стратегии за справување со родовата нееднаквост со решавање на општествените норми и штетни машки кои лошо влијаат на момците и мажите во Србија, Косово, Босна и Херцеговина и Албанија. Проектот има за цел да се промовира здрав и ненасилен и начин на живот меѓу момчињата и мажите (и девојки и жени) кои учествуваат во програмата. Повеќе информации на: http:// www.youngmeninitiative.net/en/
Сепак се уште е голем предизвикот да се објаснат некои од основните идеи за родова еднаквост на луѓе кои се растени под такви крути норми.
На кој начин мислите дека родот игра улога за темата на справување со минатото? Всушност, ова е еден од најчувствителните прашања, кога се работи со родот, особено во 10 - 11
Однесувај се како маж! Воислав Aрсичис- основач на Центарот E8 во Белград. Тој верува во неформалното образование и “учење преку правење”. Тој работи како тренер во повеќе области, и ужива во користењето на методи од театарот и тоа најмногу во образованието. Тој е еден од креаторите на “Биди човек” програмата преку кој младите мажи ја промовираат родовата еднаквост и ненасилно однесување, со цел да се создаде нов имиџ на “Балкански маж”.
Т
емата на родовата еднаквост често се смета за “работа на жените” и се меша со феминизмот. Женските улоги ретко се доведуваат во прашање и преиспитуваат. Сепак, нивното вклучување во процесите кои работат кон поеднакво општество е од клучно значење. Што значи тоа да се примени на ‘’ родова перспектива’’во работата со млади луѓе? Род - за разлика од пол - се однесува на различни, општествено условени начини на кои мажите и жените научија да размислуваат и се однесуваат. Тоа е начинот на кој овие улоги, обично стереотипни улоги, се учат. Понекогаш милсиме дека начинот на кој момчињата и мажите се однесуваат е” природен “и дека момчиња секогаш се момчињата. Не е лесно да се промени начинот на кој ги гледаме момчињата. Меѓутоа, има потенцијал да ги трансформира родовите односи и да ги намали бројните предизвици со кои мажите и жените се соочуваат.
Истражувањата покажуваат дека способноста да се разбере и да се изрази емоционален стрес во ненасилен начин претставува фактор на заштита од различни проблеми со кои се соочуваат младите луѓе за време на нивниот развој. Младите мажи се осетливи кога тие се чувствуваат ограничени во изразувањето на чувствата заради неповолни околности и стресни настани во нивните животи. Нашите општества претпоставуваат веќе со години како младите мажи се чувствуваат. Треба да знаеме дека тие се фини и имаат помалку потреби од жените. Во некои други околности ние претпоставуваме дека тие се тешки за соработкао, агресивни и неодговорни за своите животи. Ние често ги гледаме како сторители на насилство врз други млади мажи, самите себе, и жените, без престан, со цел да се анализираат начините на кои општеството често го игнорира насилството извршено од страна на младите мажи. За нивниот здрав развој, нови сознанија и пристапи бараат повнимателно разбирање на
нивните потреби и начинот на кој младите се дружат. Исто како и со другите аспекти на животот и здравјето на луѓето, родовите норми имаат влијание на емоционалното и менталното здравје на младите мажи. Општествените очекувања кои ја промовираат идејата дека ‘’ вистинските мажи мора да бидат силни ‘’ може да доведе до ситуации во кои младите мажи го кријат својот страв, тага, па дури и добрина и може да доведе до ситуации во кои тие не бараат помош кога им е потребна. Одрекувањето или супресија на тензиите и проблемите, може да доведе до насилно и самоуништувачко однесување. Во Србија, исто како и во многу други општества, постои често една или повеќе верзии на машкки или очекувања кои се сметаат за прав или доминантен начин на кој мажот треба да се однесува; тоа се вика хегемонистичка машкост. Оваа хегемонистичка машкоста се идеализира, станува начин на дискриминација на луѓето кои се различни од мнозинството. Со анализа на различни средини, ние често гледаме многу сличности во дефинирањето на машкост и начинот на кој се очекува мажите да се однесуваат. На пример, многу култури ја поддржуваат идејата дека вистински маж е глава на домот и заштитник на неговото семејство и општество.Но ние никогаш не се запрашаме како мажите се чувствуваат во овие пропишани улоги. Момците често растат во таква средина да поседуваат вештини потребни за улогата на заштитник, да бидат агресивни и склони кон конкуренција. Тие , исто така, се растени на таков начин да веруваат во силен код на “чест”, кој ги обврзува да се натпреваруваат или да користат насилство за да ја докажат својата машкост. Оние момчиња кои се заинтересирани во домашните обврски, како што се готвење, чистење или се грижат за нивните помлади браќа или сестрички,кои
покажуваат чувства или немале сексуални односи, често се мета на потсмев и исмејување, не се сметаат за вистински мажи во семејството ниту пак во нивното друштво. Од моментот на раѓање, доделени се општествени улоги поврзани со биолошките разлики на . Многу е тешко да се најде подарок кој е родово-неутрален.За девојчиња, играчки како кукли, елементи за кујни, микрофони и слично се секогаш розеви. А од друга страна, пиштоли, автомобили или војници за момчиња,се разбира дека се цина боја. Така, додека ние сме многу малечки,знаеме со какви играчки треба да играме и какви бои треба да сакаме. Додека растат, младите мажи не фантазираат да бидат насилници, да ги тепаат своите жени или пријатели, тие често сонуваат за поголеми нешта, да станат пилоти, лекари или да патуваат низ светот. Запрашајте се колку пати сте слушнале некои јасни пораки за тоа како треба да се однесуваме како маж или жена додека растиме. Родот е толку важен културен конструкт што не е потребно учење за тоа. Сите пораки околу нас да ни кажуваат како ние треба да се однесуваме. Од друга страна, никој не не учи за родот и нема филтер за пораките упатени кон нас. Со цел да бидеме во можност да работиме на трансформација на машкоста, ние треба прво да видиме кои се мажите денес, како станале вакви какви што се и кој е одговорен за тоа. Во тој момент ние ќе сфатиме дека ние како општество ја имаме оваа одговорност, а со цел да се придонесе за трансформација на поимот на машкоста, ние мора да ја преземеме таа одговорност. Родовата еднаквост не е биолошка тема, туку сет од знаења кој не води до праведно општество. Со цел да се работи кон ова општество, мажите и младите мажи треба да бидат вклучени во процесот. Ако мажите се дел од проблемот, тие мора да бидат дел од решението.
Преживеаните ги бараат нивните пра На 2 декември 2015 година, ТРИАЛ организираше дискусија во Сараево за остварување на правото на надоместок Прв пат ја сретнав Ана Б во 2012, преку колеги од невладиниот сектор за права на жените. Веднаш сфатив дека таа е мирна жена, но, исто така, е решена да инсистира за нејзините права, кои биле одбиени за повеќе од 20 години. И покрај јасната определбата како директен резултат на поддршката што ја доби од нејзините членови на семејството, потребно и беше и професионална поддршка.Токму тоа го доби од ТРИАЛ. Од нашите разговори подоцна дознав дека била силувана како малолетничка на почетокот на војната во Босна и Херцеговина во јуни 1992. Aна Б. најде беше храбра веднаш да го пријави овој криминал на полицијата во Котор Варош. Заедно со семејството направија извештај и јасно ги идентификуваа злосторниците.Меѓутоа, кривична постапка не е поднесена од страна на канцеларијата за обвинителство. Извршителите живееле слободно убедени дека никогаш нема да бидат осудени за злоделата извршени пред повеќе од дваесет години. Од друга страна, Ана Бвас веќе беше убедена дека таа никогаш не би можеле да се надева за позитивен исход по толку долго време. Без соодветна истрага и гонење за злосторствата врз неа, ниту пак имало било каква форма на репарација, таа е една од многу од преживеаните кои престанаа да веруваат дека правдата мора да победи. ТРИАЛ доведе неколку дискусии проследени со заеднички активности со надлежните правосудни институции и други државни механизми; главната цел беше да се обезбеди пристап до правдата за Ана Б. и да и обезбеди целосни информации за нејзиниот случај. ТРИАЛ обезбеди правен советник и во соработка со други организации, психолошка поддршка, се заложија за неа и направија притисок врз судските институции да преземат дејства. Обвинение против две лица беше конечно донесено и цврстата убеденост беше потврдена по две години.
на жртвите на воените злосторства во кривичните постапки.
Со цврстата увереност на ТРИАЛ да се бори заправата на преживеаните од воени злосторства, организацијата ангажира адвокат за да и обезбеди на Ана соодветен надомест за траумата што таа ја доживеал. На крајот на 2014 година, Ана Б. сведочеше пред судот. По неколку години на правни битки, Судот на Босна и Херцеговина конечно осуди двајца војници на Армијата на Република Српска (ВРС) до 10 години затвор за силување на малолетничка девојка. За прв пат во историјата на кривичната постапка во Босна и Херцеговина, Судот даде надомест за жртвата односно паричен надомест на оштетениот. Ана Б. објасни подоцна колку е важно за неа да работи со ТРИАЛ. Мојата борба не би била можна без напорите и поддршката на ТРИАЛ.”Од самиот почеток имавме искрена врска;врска што може да има само измеѓу жени. Одлуката на Судот на Босна и Херцеговина значи многу за мене, особено со оглед на тоа што изгубив надеж дека сторителите некогаш ќе бидат изведени пред лицето на правдата. Мојата борба ми покажа дека правдата е достижна и нема ограничувања ‘’ Случајот на Ана Б. и менаџирање на овој случај се дел од серија на важни случаи кои беа изведени пред судските институции во Босна и Херцеговина, а за жртвата и нејзиното семејство тоа е најважно. По многу години чекање оваа
и ава
компензација ги усреќи жртвите и нивните фамилии. Упорноста да се борат за остварување на нивните права испадна корисна. Казната значи дека државата ја призна својата должност за заштита на правата на граѓаните а особено жените кои изгубија многу за време на војната. На крајот на краиштата, тоа, исто така, значи дека тие што биле жртви особено на сексуално насилство,го вратија нивното достоинство. Покрај Ана има уште еден случај, случајот против Славко Савиќ.Тој беше осуден пред судот на Босна и Херцеговина, неколку дена пред одлуката за Ана Б. И двете од овие случаи се првите во историјата на Босна и Херцеговина и во регионот каде жртвите од војната и сексуалното насилство од војната добија компензација за она што го доживеале.Ова е важно со оглед на тоа што им се даде надеж на оние кои сеуште чекаат да им се компензира за насилствата кои ги преживеале за време на војната.
Основана во 2002 година во Женева, ТРИАЛ е организација со мандатот на поставување на законот за жртви на меѓународните кривични дела (за геноцид, злосторства против човештвото, воени злосторства, тортура и присилно исчезнување), борба против неказнивоста на сторителите на најтешките меѓународни злосторства. Организацијата ги застапува интересите на жртвите пред швајцарските судови и бројни меѓународни тела за заштита на човековите права и тоа , исто така, работи на подигање на свеста на владата и на јавноста во врска со потребата за поефикасен национален и меѓународен судски систем за гонење на кривични дела. Во текот на изминатите години, тоа обезбеди правна помош на 360 жртви од 145 меѓународни процедури и станува збор за Алжир, Босна и Херцеговина, Бурунди, Либија, Непал, Русија и Тунис. Работата во Босна и Херцеговина започна во 2007, во рамките на обезбедување поддршка на семејствата на исчезнати лица, а од 2010 година, организацијата, исто така обезбедува поддршка за преживеаните на сексуално насилство за време на војната. Активностите на канцеларијата во Босна и Херцеговина се фокусирани на обезбедување на бесплатна правна помош на жртвите на воените злосторства пред домашни и меѓународни органи и механизми за заштита на човековите права. Преку стратешко застапување во областа на заштита на човекови права,организацијата придонесува за подобрување на општата состојба на жртвите од војната во Босна и Херцеговина и врши притисок на властите во цел да се почитуваат човековите права. ТРИАЛ, исто така, ја подига свеста на јавноста и се залага за правда преку притисок врз надлежните органи за активно вклучување во наоѓањето решение за проблемите со кои се соочуваат преживеаните.
За време на војната во Босна и Херцеговина (1992-1995) силувањето се користело како средство за етничко чистење и зголемување на меѓуетничката омраза. Значителен број на важни случаи на сексуално насилство и силување во војната беа обвинети пред Хашкиот трибунал и на судовите во Босна и Херцеговина. Сепак, има многу индивидуалци кои уште се слободни и неосудени за злосторставата што ги сториле.
Одреден напредок е постигнат во Босна и Херцеговина во однос на остварувањето на правата на воените жртви и преживеани од воено сексуално насилство. Се додека преживеаните и нивните семејства не ги добијат своите права, нивната маргинализација и дискриминација се уште ќе бидат присутни. Здруженијата на жртви и невладините организации прават напори веќе со години за голем број на преживеаните кои чекаат да се остварат нивните загарантирани права. За помирување во Босна и Херцеговина, првиот во серија на чекори е остварувањето на правата на жртвите на војната.
Селма Корјенич стана дел од ТРИАЛ воa август 2010 како службеник за човекови права задолжена за програмата за поддршка на преживеаните од военото сексуално насилство раководител на програмата во канцеларијата во Босна и Херцеговина, во ноември 2014 Пред да стане дел од ТРИАЛ, работела во центарот за истражувања и документација во Сараево како проект менаџер за прашања поврзани со причините и последиците од војната во Босна и Херцеговина (1992-1995). Селма дипломирала на сараевскиот Факултет за политички науки-социологија и таа е во моментов магистрира на истиот универзитет. Селма е специјалист во меѓународните механизми и процедури за човекови права и во областа на транзициската правда, како и во директна работа со жртвите на војната. Официјално зборува босански, српски , хрватски и англиски јазик.
Надомест за преживеаните од сексуалното насилство како резултат на конфликт во Косово Значаен напредок е постигнат во обезбедувањето на пристапот на правдата и надоместокот на жртвите; правната рамка на репарации се решава бавно како резултат на стагнирање на подигнување на свеста. Сепак, останатиот предизвик е насочен кон целосно различни потреби на преживеаните.
К
онфликтното с е к с у а л н о насилство (КСН) можеби е најуужасното и најтрауматско многуте искуства кои еден човек може да ги види за доживее за време на конфликт. Штети и последици може се долгогодишна физичка, ментална и емоционална траума, губење на можности, натамошно кршење на човековите права, и морална штета. Катастрофалните физички и психолошки влијанија на сексуалното насилство често се зголемуваат со стигмата. “За мене тоа беше полесно затоа што мојот сопруг е образован. Но, во некои области, тоа е потешко е. Тие не сакаат да слушнат за приказни на другите луѓе, а камоли своите жени! Ако мажите
знаат, нема да им дозволат на жените да работат.Ќе ги закучат дома”, рече еден преживеан од Косово. Во Косово, како и во многу места, тешко е да се зборува за конфликтното сексуално насилство. Преживеаните сами се цензурираат или се цензурирани од најблиските за да не ги срамат нивните семејства. “Ние треба да ги едуцираме [луѓето] дека војната не им донесе цвеќиња на жените, но страдање. И дека истата судбина може да се случи со нивните жени или мајки. Тоа е многу тешко, бидејќи ако се допре честа на албанската жена и ако се злоупотреби сексуално една жена, тоа директно влијае на честа на семејството. И така мажите не треба отворено да ги прифатат овие работи “, вели еден етнички Албанец -преживеан. Како последица на конфликтот, неколку организации им дадоа услуги за спасување н а преживеаните од конфликтот. Преживеаните од различни етнички групи, главно жени и неколку мажи добија психичка поддршка и рехабилитација. Граѓанското општество водеше јавни дискусии да ги препознае и документира потребите и искуствата на преживеаните “почнувајќи од 2003. Од 2012 година, овие напори добија интензитет. Денес, нема толку други ситуации кои добиле ваква поддршка. Канцеларијата на претседателот, канцеларијата на претседателот на
Владата, министерствата, Собранието, политичките п а р т и и , г р а ѓ а нското општество и меѓународните п од држ у вачи в е т и ј а поддршка за почитување на правата на преживеаните од насилствата. Основањето во март 2014 година на Националниот совет за преживеаните од сексуално насилство за време на војната, од страна на тогашниот претседател Атифете Јахјага, служи да ги координира овие одговори, да ги нагласи и одговори на потребите и правата на преживеаните од конфликтното сексуално насилство. Жените на ОН имаат и продолжуваат да ги поддржува овие процеси. Според меѓународното право, жртвите имаат право на репарација. Тие р е п а р а ц и и се еднаков и ефикасен пристап до правдата; с о о д в е т е н , ефикасен и брз надомест за претрпената штета и пристап до информации во врска со повреди и механизми за обештетување. Преземени се чекори кон обезбедување на пристап до правдата. Додека надлежностите за истраги се пренесуваат од ЕУ за владеење на мисијата на Законот на косовските власти, акцент е ставен на олеснување на истрагата и гонењето на конфликтот. Меѓу многуте достигнувања, Советот и неговите членови создадоа пристап до планот за правда за жртвите што се спроведува од страна на Министерството за правда и партнерите. Правна рамка за воспоставување на репарации за преживеаните од
конфликтот започна со дополнувањето на Основниот закон кој предвидува бенефиции за ветераните и цивилните жртви, во март 2014 година. Во февруари 2016 регулатива стапи на сила да се спроведе и да се воспостави независна комисија за статусот на преживеаните овозможувајќи пристап до индивидуалните права. Канцеларијата на премиерот го води практичното формирање на Комисијата, Секретаријат е избран, и чекори за функционирање на Комисијата се во тек. Тековната законска рамка која Комисијата ќе ја спроведе претставува голем чекор во вистинската насока за да им се даде правда на преживеаните од насилтсвото. Сепак, допрва треба да се земе во предвид целосниот спектар на потреби на преживеаните . На пример, според законот преживеаните (и нивните семејства) нема да добијат пристап до здравствена заштита во Косово или во образование и обука кои се од клучно значење за трансформирање на нивните животи. Советот побара да дополнат бенефиции што се предвидени во рамките на правната рамка за преживеаните. Јахјага потпиша Меморандум за соработка со Министерството за здравство да им овозможи пристап на преживеаните на здравствено осигурување како и поддршка на даватели на услуги кои работат со жртвите и програма за економско
јакнење на преживеаните во партнерство со Министерството за труд и социјална политика. Претседателот и членовите на Советот, исто така, се фокусираа на многу иницијативи во врска со кршење на претходната тишина околу насилството и преживеаните во Косово, предизвик кој правната рамка се уште не е во можност да го реши. ОН жените работат со преживеаните од насилството во Косово за да им се даде приоритет на нивните гласови за развој на понатамошни напори насочени кон обесштетување. Овие гласови се во фокусот на извештајот кој наскоро ќе биде објавен од страна на овие жени. Додека сите преживеани имаат право на репарација, нивните потреби не се еднакви. Иако пристапот до здравствена заштита и финансиски средства се главен приоритет за многумина од вдовици, самохрани мајки и оние кои се во брак се до повредени или лица со хендикеп кои се соочуваат со дополнителни тешкотии. Преживеаните со деца главно се фокусираат на нивната способност да се хранат и да ги воспитуваат своите деца, во надеж дека тие можат да обезбедат подобар живот за нив. Преживеаните сакаат официјално извинување и признавање на нивното страдање и нивните права од парламентот. Во извештајот, исто така, се зборува за важните чекори што се преземени во Косово да се придржуваат на преживеаните околу правото за репарација и има
мерки со кои може да им се помогне максимално на преживеаните за да можат да го трансформираат нивниот живот и да бидат успешни. Клучната препорака во извештајот е за значајно учество на преживеаните во дизајнот и процесот на донесување одлуки на сите процеси кои влијаат врз нив.
На глобално ниво, жените на ОН поддржуваат држави кои ги исполнуваат нивните обврски за да се обезбеди правото за правен лек и репарација за преживеаните од конфликтното сексуално наслиство. Во Косово,овие жени придонесоа за развојот на акционен план за спроведување на Резолуцијата 1325, која има за цел да оствари надомест за преживеаните од конфликтот. Жените на ОН, исто така, го поддржаа развојот и дополнувањата на законската рамка да ги признае преживеаните , со поддршка на Советот и даватели на услуги кои работат со жртвите, а во моментов дава поддршка за процесот на формирање на Комисијата за да се потврдат преживеаните.
Сиобхан Хобс е Специјалист за родова еднаквост на ОН и автор на претстојниот извештај за подготовка на програма за репатријација на преживеаните од сексуалното насилство во Косово. Нита Гојани е менаџер на заедницата на жените на ОН и ЕУ проектот на родовосензитивна транзициска правда во Косово.
16 - 17
Нееднаков Ж
ените многу ретко се вклучени во мировните повоени процес и се изоставени кога станува збор за реконструкцијата на општествата. Меѓународната лига за мир и слобода на жените одлучи да донесе промени. За време на конфликтите родовото насилство е широко распространето и жените страдаат во голема мера. Сепак, искуствата на жените од насилство и родовото насилство и нивно активно учество во мировни одлуки и градење на мирот меѓусебно не се исклучуваат. За жал вклученоста на жените во различни фази на градење на мирот има тенденција да се намали на нивните искуства на жртвување, а нивното активно учество во мировните одлуки се игнорираат. Оваа дихотомија помеѓу разбирањето на жените како жртви и жените како агенти на промени дополнително се гледа во формалните мировни преговори, каде што просторот за значајно учество на жените е сериозно оштетен, но, исто така, во текот на постконфликтните периоди каде што жените често се ограничени да работат во области кои се сметаат за помалку политички чувствителни или “традиционални” женски прашања. Од 2013 година Меѓународната лига на жените за мир и слобода(МЛЖМС) води иницијатива која се фокусира на важноста искуствата и емпириски знаења на жените кои поминале низ вооружен судир и се бореле за правата на жените. Оваа иницијатива ја комбинира работата на МЛЖМС во областа на човековите права и жените, мирот и безбедноста, во обид за промена на доминантниот наратив на жените како жртви. Оваа иницијатива е меѓународна колаборација која почнала како соработка помеѓу активистите за правата на жените од Босна и Херцеговина (БиХ) и во Сирија. Од тогаш тоа прерасна во органицазија која вклучува активисти од други држави во обид да имаат корист од искуствата на жените од различни поставувања, конфликт, и да се поттикне во развојот на нашите сопствени стратегии барајќи и пристап до социјална правда.
мир Притисок за учество на жените Откако сириската револуција што се претвори во војна и меѓународната заедница и завојуваните страни од Сирија, започнаа преговори за мир, стана се повеќе и повеќе очигледно дека жените од Сирија нема да учествуваат во мировните преговори - и покрај Резолуцијата на Советот за безбедност на Обединетите нации -1325 и бројни лекции од други конфликти за тоа што се случува кога жените се изоставени. Многу од овие лекции ги научивме (и се уште учиме) од босанскиот пример.БИХ е одличен пример за тоа колку е лесно е да се изгуби простор за политичко, економско и социјално учество на жените и колку лесно жените можат да се запостават во едно општество. Кога жените побараа правда и економски и социјални права, за време и непосредно по војната, или еднаквост, им беше кажано многу пати од страна на меѓународната заедница и домашните политички елити дека “се уште не е време, дека е премногу рано” . Но сега сме сведоци дека просторот за политички ангажман и политички позиции мора да се земе веднаш, дури и во текот на самата војна, со цел да има место и учество по конфликтот. Едно од најважните места кое треба да се бара е преговарачката маса. Кога политичката елита, преговара за мир, тие не само што преговараат за прекин на огнот, но, исто така, преговараат и визија за повоено
општество. Пристапот за создавање на таа визија преземена од страна на клучните актери во мировните преговори (ОН, регионалните системи, и поголемиот дел од медијатори) е основан во тесно разбирање на вооружени групи, како и на проблемот и дел од решението, што ја прави единствена “ легитимна “страна во преговорите за мир, со исклучок на групите со најголема инвестиција во мир. Тоа се гледа и од нивото на учество на жените и на граѓанското општество во последните процеси за мир и транзиција , во Сирија и Либија, но исто така може да се види ако се погледне на мировните преговори што се одржаа пред 20 години во БиХ. Во БиХ тоа беа жени кои го доминираа тој тежок процес.Жените беа оние кои ои се залагаа за нивното право да знаат каде се наоѓаат исчезнатите најблиски, тие беа првите кои ја преминаа границата за иницирање дијалог, тие беа првите повратници, тие побараа гонење на воените злосторници и под сведоштва за време на војната на сексуално насилство, така што сторителите би можеле да бидат кривично гонети. Но, кога дојде време да се транспонираат овие практични искуства во законите и политиките, уставните амандмани итн ниту една жена не беше поканета.
Паралелно со овие состаноци со жени од БиХ , оваа лига организира работилници со организациите на жени од Сирија да започне разговори за тоа како мирот треба да изгледа во Сирија, потсетувајќи се на елементи од состаноците со босанските жени. Сакавме да се обезбеди простор каде штосо овој сет на искуства може да се прави конекција меѓу ситуацијата во Бих и Сирија - но, исто така, да се стават овие различни искуства заедно во кохерентна слика на тоа како активизмот на жените во конфликтни и пост -конфликтни средини треба да изгледа, и различни простори кои треба да се создадат за нивно активно учество.
Феминистичкиот дијалог за солидарност надвор од конфликтни линии и граници
Повеќе информации за конференцијата, извештајот на конференцијата, како и информации за други активности на женската иницијатива за организирање на промена може да се најдат на:
Женската Меѓународната лига за мир и слобода, заедно со своите партнери и активистки од БиХ, од јуни 2013 година, работеше на анализа на процесите што се одржаа во Босна и Херцеговина и снимање на двата успешни и помалку успешни стратегии кои се користат од страна на организациите на граѓанското општество и организациите на жените во нивната борба за надминување на погрешниот систем создаден од страна на Дејтонскиот мировен договор. Меѓународната лига за мир и слобода собра околу 40 жени од БиХ, кои беа активни во различни времиња и сегменти во текот на последните 20 години. Ние ги зедовме за да разговараме за она што тие го направија, како направија и кој бил исходот. На овие состаноци, планиравме за правдата, мировните преговори, транзициската правда и сексуалното насилство , економски и социјални права, процесот на враќање и насилството врз жените во поствојната во БиХ.
За таа цел ние организиравме феминистичка конференција за солидарност во февруари 2014. г Оваа конференција беше вистинскиот чекор да се започне со работа , но има уште многу да се направи за да профитираме од импулсот кој беше изграден во тие четири дена. Врските и растот кои беа формирани од дискусиите во текот на целиот процес ја потврдува важноста на користењето на емпириското знаење на жените и постоечките искуства во креирање силен феминистички меѓународен план за мир.
BHS: http://womenorganizingforchange.org МК: http://womenorganizingforchange.org/en/
Нела Поробиќ Исаковиќ е координатор на проектот за иницијативата на Организирање промени во Сирија и Босна и Херцеговина. Таа е дел од Меѓународната лига на жените за мир и слобода од 2013. Главната област на нејзината работа се Жените, Мирот и Безбедноста, со фокус на конфликтно сексуално насилство и транзициска правда 18 - 19
Букурие Мустафа
работи во Институтот за културно и духовно наследство на Албанците во Македонија од 2008 година. Во 2014, таа беше почестена со титулата Виш научен соработник од страна на Научниот
совет на Институтот. Таа продолжува да работи на теми на јазикот и етнологијата, и во исто време води проекти за поттикнување на културното наследство на етничките Албанци во Македонија.
Ајде да (не) зборуваме за сексот: Размислувања за табуа на албански јазик
С
лично како и други традиционални балкански општества, албанското општество се конструира на морални принципи кои се утврдени од страна на колективот. Поединецот, како член на колективното, се однесува во согласност со овие принципи. Овие принципи се применуваат за функционирање на семејството како што се смета за основна клетка на општеството со дефинирани односи меѓу своите членови: маж, жена и деца. Со оглед на ваквите односи, улогата на домаќинка и едукатор традиционално се доделени на жената. Жените се оние кои треба да видат дека децата се одгледуваат во согласност со своето
семејни образовни вредности. Сепак, како што децата растат, овие улоги се менуваат. Еден татко се занимава со синовите, додека мајката се занимава со ќерки. Таа мора да ги подготви ќерките за брак за да ги положат овие семејни вредности врз нив. Главниот принцип на таквото однесување се базира на објективот на традиционалните морални вредности на учење, кои се: забрането, срамно, морално, неморално, грев, итн. Тоа се вредностите на т.н. балкански менталитет. Системот кој се базира на морални вредности довел до табуа, што не се дискутира во семејството, ниту во општеството. Тие дури и ја условиле појавата на посебна форма на говор кој што користи дурги изрази за некои работи, различни кодови за интимните работи. Предмет на интимност меѓу маж и жена е колективна табу тема и како такви, се дискутира само во вид. Во него произлегуваат изрази како “машки муабети” или “женско дрдорење”. Слично на тоа, изразот “Муабетот оди околу ремен” е синоним на ременот кој се користи за панталоните на жените и сексот. Овој израз често се слуша кога мажите, па дури и жените зборуваат. Обично, јазичните споредби произлегуваат од работи
или дејствија преземени надвор од нашиот секојдневен живот и се директно поврзани со она што тие го прават, со оглед на поделба на трудот помеѓу жените и мажите. Табуа од таква природа вклучуваат жени кои решаваат манири и начини на комуникација кои се трансформираат во кодови и карактеристична терминологија по начин на зборување, почитувани како разговор на жените. Оваа форма на говор, проткаена со моралните принципи на традиционалната култура е обично индиректна и фигуративна и свесна за местото и улогата што ја носи. Во такви околности, нормално е да се создава кодиран речник за нешта за кои општеството ги смета за срамно и за нив наоѓа различни начини на комуникација .Еуфемизмите и метафорите се трансформираат во јазични изрази кои зборуваат за одредени теми како што се интимност, создавајќи посебен речник на народен говор кој се базира на традицијата.Етно-културната димензија е исто така релевантна. Изразите како “Таа ги заврши домашните обврски во раните утрински часови”; “Таа веќе ги има направено нејзините должности во раните утрински часови”; или “казаните се растреперуваа вечерва” алудираат на интимна вечер со сопругот. Алузии на сексуални средби исто така може да бидат предложени како прашања, како што се: “Дали се бањаше” или “? Ти ги заплетка чаршафите?”. Комуникацијата помеѓу мажите не е различна кога зборуваат за интимните работи. Искажана преку употреба на посебни услови или фигуративни изрази само ним познати, тие повторно се однесуваат на “работа”, кога се зборува за интимни работи: “полето не беше изорено” твојот плуг мора да работиза да може да се ора градината /полето; и “Дали ја навади градината”. Можете дури и да слушнете поубав стил на говор како: “Дали засади цвеќиња, така што може да цветат цвеќиња”. Цвеќиња да цветат значи да се има бебе. Јасно се гледа од различни видови на говор дека јазикот е поврзан со културниот и колективен менталитет. Мулата на пример кога му зборува на народот за брачниот живот ќе ги користи изразите земени од народниот говор за избегнување на директен јазик за интимни работи. Од друга страна, еден наставник по биологија ќе им зборува на студентите со медицински латински термини. За жал, албанскиот менталитет, навистина не нуди никакви други опции за да се одговори на темата во помалку морално натоварен начин. Денес ние повеќе не може да зборуваме за судирот меѓу традиционалното и модерното во албанското општество и семејства. Трансформацијата и промената нема да може да биде завршена. Наместо тоа, промената постепено го негува јазот кој го поврзува минатото и современото. 20 - 21
Вести и новости
Следен број Во (6) шестото издание на балкански перспективи ќе се истражуваат национализам и етноцентризам во земјите од Западен Балкан. Есеите ќе анализираат: (1) Како национализмот и етноцентризмот придонесуваат за ревизија на минатото; (2) Како тие се распределени во нашите општества; и (3) Какви механизми може да ги спречи.
Сега достапно: Феминистички конверзии Историја, меморија и разлика forumZFD Косово, Алтер хабитус - Институт за студии во општеството и културата, и Универзитетската програма за родови студии и истражување, како и Универзитетот во Приштина објавуваат препис на еднодневниот панел “Феминистичкии Конверзии: историја, меморија и разлика” во февруари 27 2016 година. На панелот беа присутни водечки феминистички активисти од Хрватска, Босна и Херцеговина, Србија и Kосово.Тие ги споделија своите искуства за организирање и мобилизирање на отпор против војната и насилната националистичка политика, и ги потсетија јавните интервенции и активности, од порано, за време и по 1990-тите. Женските активности вклучуваа соработка околу етничките поделби и граници. Овој јавен активизам - изграден преку соработка, солидарност и сестринство, како и оспорување –го поттикна развојот на феминистичкото движење во регионот.И во центарот на движењето беа жените како агенти на промени, политика и моќ. Транскриптот ги нагласува искуствата за напорите за градење на мирот и начините на кои мобилизацијата на жените за време на војната влијаеа врз трансформацијата на општествата. Публикацијата има за цел да ги истакне искуствата на активисти на фронтот во 1990-ите за пошироката јавност. Говорници на овој панел беа: Иго Ругова, Севдије Ахмети, Лепа Млаџеновиќ, Шукрие Гаши, Сташа Зајовиќ, Назлије Бала, Нела Памуковиќ и Даша Духашек. Линда Гусија, Нита Луци и Вјолца Красниќи беа модератори на овој интензивен и многу емотивен панел. “Феминистичка конверзии - Историја, меморија и разлика”, беше петто Ателје во рамките на проектот “Memory Mapping Kosovo”, кој гистражува официјални но и оспорени мемории и настани од минатото. Memory Mapping Kosovo има за цел да се произведе новo мулти-перспективно разбирање на меморијата и мемориализацијата во Косово. Транскриптот е достапен на веб-сајтот www.dwpbalkan.org. За прашања и забелешки контактирајте со Кораб Красниќи (krasniqi@forumzfd.de) или Линда Гусија (lindagusia@gmail.com).
Импресум Balkan.Perspectivesе објавен од страна на forumZFD. Форумот за Граѓански мир (forumZFD, Форум ZivilerFriedensdienst) е германска организација која е основана во 1996. Таа обучува и ангажира експерти за мир на конфликтни региони каде што тие работат заедно со локалните партнери за промовирање на мирен соживот и ненасилна резолуција за конфликт.Стратешкиот партнер во Западен Балкан е Пакс Кристи во епархијата Ахен. Во земјите од Западен Балкан, фокусот е на проекти во областа на справување со минатото и поттикнување на дијалогот меѓу спротивставените страни. Ова вклучува проекти за училишно посредување, поддршка на граѓанското општество, или подобрување на капацитетите на медиумите за поконструктивен пристап за справување со минатото. Програмата е финансирана од Германското сојузно министерство за економска соработка и развој (БМЗ). ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК: Маике Дафелд УРЕДУВАЧКИ ТИМ: Сунита Даутбеговиќ-Бошњаковиќ, Вјолца Ислами Хајрулаху, Нора Малиќи, Јоханес Ругер, Нехари Шари АВТОРИ: Воислав Арсиќ, Марина Благојевиќ, Нита Гојани, Шивон Хобс, Селма Корјенич, д-р Букурие Мустафа, Нела Поробиќ Исаковиќ ДИЗАЈН: Леарт Зогјани ПЕЧАТ: Envinion ПРЕВОД: ЛБГ комуникации (албански јазик), Бјанка Османовиќ (БХС), Реис Ќерим (Maкедонски) ЛЕКТОР: ЛБГ комуникации (албански јазик), Силвана Крзовска (македонски), Зинаида Лакиќ (БХС), Тензин Долкер (англиски) КОНТАКТ: Balkan.perspectives@forumzfd.de МЕСТО НА ИЗДАВАЊЕ: Келн Форумот за граѓански мир | форум Ziviler Friedensdienst д. В. (forumZFD) Косово канцеларија: Босна и Херцеговина канцеларија: Сејди Криезиу 16 - Пејтон ул. Бранилаца Сарајева 19 Б 10000 Приштина 71000 Сараево Србија канцеларија: Проте Матеје 17 11000 Белград
Македонија канцеларија: ул. Борка Талески 11/4 1000 Скопје
Општи услови Балакнски.Перспективи има цел да иницира дебата за справување со минатото на Балканот. Ставовите изнесени во ова списание се оние на соработниците и не ги одразуваат мислењата на уредникот или форумЗФД. Додека издавачите внимателно ги проверуваат веб- линковите промовирани во ова месечно списание, тие не можат да се сметаат за одговорни за содржината на надворешни интернет-страници. Добредојдени сте да го ископирате и редистрибуирате овој материјал во печатена или електронска форма, под услов да не се промени текстот,да се оддава признание , и без да се наплаќа.