Информатика by Ministry of education and sience

Ѓорѓи Јованчевски Зоранчо Алексов Татјана Иванова Елизабета Џонова Билјана Стојчевска

ЗА VI ОДДЕЛЕНИЕ

СКОПЈЕ, 2009

Автори: д-р Ѓорѓи Јованчевски, професор на Универзитетот Американ Колеџ Скопје д-р Зоранчо Алексов, професор на Универзитетот Американ Колеџ Скопје м-р Билјана Стојчевска, асистент на Универзитетот Американ Колеџ Скопје Татјана Иванова, професор по информатика во ОУ „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје Елизабетa Џонова, професор по информатика во ОУ „Тошо Арсов“ во Штип

Техничко уредување: Александар Миленкоски, дипл. информатичар

Лектор: Симона Груевска-Маџоска, Институт за македонски јазик “Крсте Мисирков” во Скопје.

Информатика за VI одделение

СОДРЖИНА Вовед 1. Веб-дневници 1 1.1 Што е веб-дневник? 1 Прашања 3 1.2 Постапка на креирање на веб-дневник 4 Прашања 8 1.3 Уредување на содржината на веб-дневник Прашања 12

2. Обработка на текст 13 2.1 Основни операции во Microsoft Word 13 Стартување на уредувачот Microsoft Word 13 Отворање на нов документ 16 Затворање на документ 17 Излегување од Word 18 Прашања 18 Внесување на текст 19 Како да пишувате на кирилица? 19 Избор на фонт 20 Каде се наоѓаат буквите од македонската азбука? Прашања 21 2.2 Уредување на напишаниот документ 22 Почеток на нова страница 22 Уредување на параграфи 22 Поставување проред 22 Лево и десно вовлекување на параграфот 22 Пренесување на зборовите на слогови 23 Нумерирање на страниците 23 Задачи 24 2.3 Поставување горен и долен натпис 26 Поставување фуснота и енднота 26 Форматирање на текст во колони 27 Прашања 28 Задачи 28 2.4 Поставување рамки во текстот 29 Вметнување симболи 29 Вметнување документ 29 Прашања 30 Вметнување горни и долни индекси 30 2.5 Вметнување формули 31 Задачи 32

2.6 Набројување 32 Барање и замена на зборови 35 2.7 Поставување на хиперврски.Печатење на документ Печатење 39 Преглед на документот пред печатење 39 Печатење на документот 39 Прашања 40

3. Мултимедијални презентации 41 3.1 Стартување на PowerPoint 41 Основни ленти и алатки 43 Прашања 44 3.2 Креирање на презентацијата 45 Почетен слајд 45 Вметнување рамка со текст 46 Додавање нов слајд во презентацијата 46 Цртање во слајдот 46 Прикажување на презентација 47 Зачувување на презентацијата 48 Излез од програмата PowerPoint 48 Прашања 48 3.3 Внесување уметнички текст, слики и други видови објекти Внесување уметнички текст 50 Внесување слики во слајдот 52 Внесување звучни и видео инсерти 53 Внесување објекти од други апликации 53 Прашања 54 3.4 Начини на гледање на презентацијата при креирање 55 Движење низ слајдовите 57 Промена на редоследот на слајдовите 57 Удвојување и бришење на слајдови 58 Прашања 58 Дизајн на заднината на слајдот 59 Користење шаблони и шеми 60 Прашања 60 3.5 Додавање динамички ефекти во презентацијата 61 Додавање анимација на објектите 61 Ефекти при преминување од еден слајд кон друг 63 3.6 Вметнување на хиперврски 64 Прашања 65 4. Табеларни пресметувања 66 4.1 Стартување на програмата Excel 67 4.2 Основни операции со документите 69 Отворање нов документ 69 Внесување податоци 69 Зачувување на документот 70

Информатика за VI одделение

Затворање на документот 70 Отворање постоечки документ 71 Прашања 71 4.3 Движење низ работниот документ 72 Движење низ лентата со работни листови 72 Движење низ активниот работен лист 72 4.4 Форматирање на текстот 73 Прашања 74 4.5 Операции со ќелии, редици и колони 75 Означување ќелии 75 Пренесување и копирање ќелии 75 Вметнување и бришење на редици и колони 76 Спојување на ќелии 76 Прашања 77 4.6 Форматирање на ќелии 78 Поставување димензии на ќелиите 78 Промена на фонтот, на големината и на стилот на текстот 79 Порамнување на содржината на ќелиите со границите 80 Форматирање на броеви 81 Прашања 82 4.7 Поставување граници и боја на ќелиите 83 Автоматско пополнување на ќелиите 84 Вметнување и бришење листови во работната книга 85 Прашања 85 4.8 Вметнување формули и функции 86 Вметнување формули 86 Прашања 87 Вметнување функции 88 Прашања 90 4.9 Креирање графикони 91 4.10 Печатење на документот 93 Прашања 93 5. Изработка на проекти 95 6. Прашања и практични вежби АЗБУЧНИК

102

149

iii

Информатика за VI одделение

ВОВЕД Живееме во 21 век - ера на информатичкото општество. Денес, целокупната активност на човекот се одвива со помош на електронски уреди. Затоа, секој, па и ти, драг ученику, треба да се подготвиш за живот во таквото општество. Во петто одделение се запозна со елементите на компјутерот и начинот на кој тој работи. Научи што се оперативни системи и кои оперативни системи за персоналните компјутери се најпознати. Потоа, се запозна со различните видови софтверски апликации – програми и нивното користење во секојдневното работење на луѓето, со компјутерските игри, со тоа што е мултимедија и многу мултимедијални апликации, со компјутерските вируси и заштитата од нив. Веруваме дека најинтересни ти беа часовите кога учеше за Интернет, за електронска пошта, за сурфање на Интернет, за разгледување на веб-страниците на Интернет. Веројатно ти дојде желба и ти да имаш своја веб-страница. Таа желба ќе ти се исполни оваа година, со изучување на блоговите, кои ќе ги изучуваш во првата тема од овој учебник, со што ќе се стекнеш со знаења сам да си поставиш свој блог на Интернет. Во втората тема ќе изучиш многу дополнителни карактеристики и специфични особини на уредувачот на текст Microsoft Word за да можеш да уредуваш и посложени текстови, какви што се, на пример, новинарските. Издвоивме посебна тема со која ќе стекнеш знаења и вештини за изработка на презентации со помош на компјутерот. За таа цел ќе ја изучиме програмата PowerPoint, преку која ќе можеш да подготвиш презентација на домашна задача или на проект, или на некое твое излагање. Преку содржината во последниот дел од учебников ќе стекнеш вештини и знаења за изготвување и работа со табели и податоците во нив. Ќе научиш како да внесуваш податоци во табела, како да собираш и да пресметуваш средна вредност, како да изготвуваш разни типови графикони и друго. Тоа ќе го научиш со изучување на апликацијата Microsoft Excel. Сметаме дека со овој учебник ќе стекнеш основни поими, знаења и вештини за уште некои од можностите за користење на компјутерот. А тоа ни е и целта. Ако успееме, ќе бидеме горди и ние, а секако и ти.

Авторите

Информатика за VI одделение

1. ВЕБ-ДНЕВНИЦИ

1.1. Што е веб-дневник?

Веб-дневникот претставува вид на веб-страница на која по хронолошки редослед (најновите на почетокот) се внесуваат мислења, коментари, вести, описи на настани, слики, видео-инсерти и други документи. Документите се поставуваат секојдневно, како некој да води дневник за секојдневните настани, и затоа се нарекува веб-дневник. Терминот веб-дневник во компјутерскиот жаргон се нарекува блог и е кратенка од анлиските зборови web log, т.е. blog (web = мрежа; пајажина, log = дневник), што во превод значи „дневник на мрежа“, т.е. „мрежен дневник“. Овде под мрежа се подразбирa Интернет. Во компјутерскиот жаргон кај нас се користат зборовите блог од англискиот збор blog и веб од англискиот збор web. Најчесто на веб-дневниците е застапена една или повеќе теми за дискусија или прашања. Веб-дневникот често е со личен карактер, во кој авторот пишува за секојдневните случувања и за своите размислувања. Некои едноставно пишуваат за она што им е во моментот интересно, други пак го користат за забава или за работа. Со други зборови, веб дневникот му овозможува на секого, дури со минимално познавање на компјутерите, да биде присутен на Интернет. Секој може да креира свој веб-дневник и да пишува содржини по сопствена желба. Една од карактеристиките на веб-дневникот е и таа што читателите на објавените теми на веб-дневникот можат да остават свои коментари и забелешки, и на тој начин да разменуваат различни идеи и размислувања. Во зависност од темата што ја обработуваат, постојат различни видови вебдневници, како: уметнички (artlog), фотографски (photoblog), описен (sketchblog), видео (vlog), музички (MP3 blog), аудио (podcasting). Се смета дека на Интернет денес има поставено над 200.000.000 веб-дневници. Луѓето што ги уредуваат веб-дневниците се нарекуваат блогери, а постапката за уредување веб-дневници се нарекува блогирање.

1. Веб дневници

Типови Веб дневници

Според начинот на изнесување на содржината во веб-дневникот, постојат повеќе типови веб-дневници. Лични веб-дневници – се најголем број веб дневници. Тие служат како начин на изразување на самата личност, на нејзиниот живот, работа, занимање, хоби, чувства и друго. Честопати на нив се разменуваат мислења со пријателите, што е побрзо отколку преку електронска пошта. Заеднички веб-дневници – се веб-дневници кои се однесуваат на некоја фирма и нејзината работа или на некоја општествена дејност, како: култура, образование, здравство, трговија и друго. Медијални веб-дневници – се веб-дневници кои се однесуваат на некој медиум, како: видео, аудио, музика, фотографија и друго. Веб-дневници за уреди – наменети се за разни уреди, како: мобилни телефони, преносни компјутери, печатачи, глувчиња и друго. Жанровски веб-дневници – се однесуваат на политика, патување, мода, образование, класична музика, специјална тема и слично. Веб-дневници за прашања – служат за поставување на прашања со пополнување на посебни форми, или преку и-меил или преку телефон.

Бидејќи поголемиот број корисници ги одбираат токму веб-дневниците за своја прва веб-страница, постојат голем број сервиси на Интернет кои ја нудат можноста за нивно бесплатно поставување на Интернет. Ќе наведеме некои од нив: 

Blogger.com - најголем сервис кој нуди бесплатно поставување на веб-дневници, сопственост на компанијата Google.



wordpress.com



blog.com.mk - сервис кој нуди бесплатно поставување на веб-дневници, овозможен од фирмата on.net.



bloger.com.mk.

Вежба: Отворете ги дадените веб-страници кои нудат можност за креирање и поставување на веб-дневниците на Интернет!

Информатика за VI одделение

Прашања: 1. Што претставува веб-дневник? 2. Кои се корисници на веб-дневниците? 3. Како популарно се нарекуваат авторите на веб-дневниците? 4. Дали може секој корисник да креира свој веб-дневник? 5. Набројте неколку типови веб-дневници. 6. Кои се најпознати сервиси за креирање и поставување на веб-дневници на Интернет? 7. Посетете го веб-дневникот http://matematika5.blogspot.com и објаснете какви содржини има овој веб дневник. 8. Дали имате омилен веб-дневник и кој е тој? 9. Кој интересен веб-дневник сте го нашле на Интернет?

1. Веб дневници

1.2. Постапка на креирање на веб-дневник

За да може да креирате веб-дневник на некој блог-сервис на Интернет, претходно треба да имате отворено сметка на веб дневникот. На секој веб-дневник корисникот може да објави повеќе теми за дискусија (post), а на секоја тема посетителите можат да оставаат коментари (comments). Ќе ја објасниме постапката за креирање на веб-дневник на сервисот Blogger.com на компанијата Google. Напомена: Постапката на креирање на веб-дневник е речиси идентична при избирање на кој било од сервисите кои нудат ваква можност. Постапката се состои од следниве чекори: Креирање сметка на веб-дневникот; Давање име на веб-дневникот; Избор на готов изглед (template) за веб-дневникот. Ќе ги објасниме подетално овие чекори. 1. Во полето за адреса на вебразгледувачот внесете ја адресата https:// www.blogger.com. 2. Во отворениот прозорец (Слика 1_1) се дадени 3-те чекори на креирање на блог. 3. Кликнуваме на стрелката.

Slika 1_1

4. Се отвора прозорецот за креирање сметка на вебдневникот (Слика 1_2), каде што се пополнуваат сите празни полиња со податоци: постоечката електронска адреса два пати, лозинката два пати, името под кое ќе биде прикажан веб-дневникот, кодот за верификација.

Информатика за VI одделение

Пред да кликнеме на

, се штиклира квадратчето за прифаќање на условите

на сервисот,

Слика 1_2

5. Во наредниот прозорец (Слика 1_3) се избира наслов на веб-дневникот и се внесува адресата на новоформираниот веб-дневник по сопствена желба и таа секогаш е од обликот http://adresa.blogspot.com, каде adresa е адресата која ние сами ја избираме. Кликнуваме на

1. Веб дневници

Слика 1_3 6. Избираме еден од дадените готови изгледи-дизајни на веб дневникот со кликнување врз копчето на соодветниот дизајн. Кликнуваме на

Слика 1_4 7. Во наредниот прозорец ни се дава известување за завршување на постапката, т.е. дека веб-дневникот е креиран. Сега треба да се започне постапката „блогирање“, т.е. отворање на теми и пишување за нив. Кликнуваме на

Слика 1_5

Информатика за VI одделение

8. Во новоотворениот прозорец можеме веднаш да започнеме со пишување: во полето Title внесуваме наслов на темата за која ќе пишуваме, во полето за пишување го внесуваме текстот, кликнуваме на Publish post.

Слика 1_6 На крајот се отвора прозорец со известување дека темата е објавена на новокреираниот веб-дневник.

Притоа, можеме да одбереме 3 можности: 1. Преглед на веб-дневникот - View Blog, 2. Измена (уредување) на содржината на написот - Edit post, 3. Креирање-пишување на нова тема - Create a new post.

Ако одбереме View Blog, се прикажува новиот веб-дневник, Слика 1-7.

1. Веб дневници

Слика 1_7 Вежба: Креирајте веб-дневник по упатствата од учебников, со наслов Теми-од-имепрезиме, каде име-презиме е вашето име и презиме. Прашања: 1. Наведете ги чекорите за креирање на веб-дневник. 2. Наведете неколку податоци кои треба да се внесат при креирање на сметка при користење на сервисот Blogger.com. 3. Објаснете ги следниве наредби: Publish post, View Blog, Edit post, Create a new post. 4. Кои податоци треба да се внесат во полето Title на прозорецот за пишување натпис?

Информатика за VI одделение

1.3. Уредување на содржуната на веб-дневник

Целта на секој автор на веб-дневник е неговите теми да бидат што е можно повеќе посетувани, а со тоа и коментирани. За таа цел, веб-дневникот треба редовно да се надополнува со нови теми кои би биле интересни за дискусија. Во овој процес често се јавува потреба од додавање, менување или бришење на одредени теми на дискусија. Како да додадете нова тема на дискусија? Прв чекор е најавување на веб-дневникот со внесување на корисничко име и лозинка, Слика 1_8.

Слика 1_8

Во новиот прозорец (Слика 1_9) се дава преглед на сите теми кои сте ги објавиле.

Слика 1_9 За да напишете и објавите нова тема на дневникот, во левиот горен дел на екранот, во делот Dashboard, Menage Your Blogs, кликнете на New Post, со што се отвора прозорец за пишување на нова тема. По внесување на насловот и текстот на темата, таа се објавува. Вежба: Напишете и објавете нова тема со наслов „Моето училиште“, каде ќе внесете краток текст за вашето училиште. Со тоа на веб-дневникот е објавена новата тема, која посетителите можат да ја читаат и да оставаат коментари, Слика 1_10.

1. Веб дневници

Слика 1_10 Како да избришете тема или да ја измените содржината на дадена тема зa дискусија? За да ја измените содржината на дадена тема за дискусија, во прозорецот Menage Your Blogs (Слика 1_11) кликнете на Posts.

Слика 1_11 Во новоотворениот прозорец (Слика 1_12) кликнете на Edit на темата чија содржина сакате да ја измените. По направените измени, темата треба повторно да се објави. За да избришете дадена тема за дискусија во прозорецот Menage Your Blogs, кликнете на Posts, а потоа во новоотворениот прозорец кликнете на Delete на темата која сакате да ја избришете.

Слика 1_12

Информатика за VI одделение

Како да напишете коментар на некоја тема? За да се овозможи кој било посетител да може да остави коментар на некоја тема, потребно е да се направат измени на нагодувањата на веб-дневникот. За таа цел, во истиот прозорец за измена и бришење на теми, кликнете на листот Settings. (Слика 1_13).

Слика 1_13 Во новиот прозорец (Слика 1_14) изберете Comments, а потоа во делот Who Can Comment? изберете ја првата можност – Anyone, (Слика 1_15).

Слика 1_14

Слика 1_15 На крај, за да ги зачувате промените, кликнете на

Со тоа постапката е завршена, а на нашиот веб-дневник може кој било посетител под името „Anonymous“ да остава коментари. Доколку сакате само одредена група на читатели да оставаат коментари, тогаш избирате некоја од останатите можности. За да отворите одреден веб – дневник, потребно е прво да ја внесете неговата URLадреса во адресниот простор на вашиот веб – разгледувач. За да оставите коментар на некоја тема откако ќе се отвори веб-дневникот, кликнете на Comments под темата, Слика 1_16.

1. Веб дневници

Слика 1_16 Во просторот за коментар, т.е. во полето Leave your comment (Слика 1-17) го внесувате коментарот, кликнувате на крукчето пред Anonymous, и, за да го објавите коментарот, кликнувате на копчето Publish your comment. Со тоа, коментарот е објавен и ќе се прикаже во следниот облик. (Слика 1_18).

Слика 1_18

Слика 1_17 Прашања: 1. Какви операции можат да се направат над темите на даден веб-дневник? 2. Во вашиот веб-дневник додадете две теми по избор, а потоа едната избришете ја. 3. Проверете дали на темите во вашиот веб-дневник може секој да остава коментари. 4. Како треба да постапите за да се овозможи кој било посетител да остава коментари? 5. Вметнете слика во некоја од темите на вашиот веб-дневник.  Побарајте помош од наставникот.

Информатика за VI одделение

2. ОБРАБОТКА НА ТЕКСТ Веќе видовме дека компјутерот има најразлични намени. Но, дали со компјутерот може да се пишува и уредува текст, односно дали компјутерот може да се користи како машина за пишување? Одговорот е позитивен. На компјутерот може да се пишуваат цели книги. И оваа книга е напишана и уредена на компјутер. За да може на компјутерот да се пишува и да се уредува текст, се користат посебни програми, познати под името уредувачи на текст. Најпознат уредувач на текст, кај нас, е уредувачот Word на фирмата Microsoft. Затоа, често се среќава под името Microsoft Word.

2.1. Основни операции во Microsoft Word

Стартување на уредувачот Microsoft Word Уредувачот Word се стартува во неколку чекори: Поставете го покажувачот на копчето Start.

Слика 2_1

2. Обработка на текст

Поместете го покажувачот на копчето All Programs  Кликнете на

 

На екранот ќе се појави прозорецот на програмата Microsoft Word, Слика 2-3.

Слика 2_2

Ѕ D A

Б В

Ѓ Е Ж

Слика 2_3

Информатика за VI одделение

Поодделните букви ги објаснуваат значењата на елементите што ги содржи прозорецот на програмата Word:



Лента за наслов на документот



Лента со менија за избор и задавање команди



Ленти со копчиња за избор и задавање команди



Хоризонтален линеар



Лента за форматирање



Вертикален линеар



Начини на прикажување на документот



Статусна лента



Хоризонтален лизгач и Хоризонтална лента за поместување



Вертикален лизгач и Вертикална лента за поместување



Покажувач за пишување текст

Во Лентата за наслов на прозорецот се наоѓа името на документот. Доколку се работи за нов документ кој нема име, програмата Microsoft Word запишува Document 1 – Microsoft Word.

Во десниот агол на Лентата за наслов се наоѓаат копчињата: Со кликнување на копчето:  документот се губи од екранот, а во Start-лентата се појавува копче со името на документот. Со кликнување на ова копче, документот повторно се отвора преку целиот екран.

 документот се смалува, а копчето го менува изгледот, т.е. наместо два правоаголника, на него се појавува само еден. Со кликнување на ова копче, документот се зголемува и повторно го зазема целиот екран.

2. Обработка на текст

 документот се затвора и се излегува од прорамата Microsoft Word.

Белата површина на прикажаната слика (Слика 2_3) е Работната површина на документот. Можеме да замислиме дека таа ни претставува бел лист хартија на кој што сакаме да запишеме некој текст. Над работната површина се наоѓа Хоризонталниот линеар, а од нејзината лева страна Вертикалниот линеар. Со Хоризонталниот линеар се одредува ширината на текстот на страницата, а со Вертикалниот линеар неговата висина. Мерките на линеарите можат да бидат во сантиметри или инчи. (Инч е англиска мерка за должина и изнесува 2,54 см)

Отворање на нов документ Освен со стартување на програмата Microsoft Word, нов документ или нова празна работна површина можеме да отвориме и во текот на работата со уредувачот Word. Постојат два начина за отворање на нов документ. I начин: Кликнете на менито File. Изберете ја опцијата New ... (Слика 2_4) Од прозорецот што ќе се отвори изберете опција: Празен документ.

II начин:

Слика 2_4

Кликнете на алатката за нов празен документ (New Blank Document) од лентата со алатки. Притоа ќе се отвори нов документ на кој уредувачот автоматски ќе му зададе име Document1.

Информатика за VI одделение

Затворање на документ Откако ќе завршите со работата на документот во Word, истиот го затворате на следниве начини: I начин:  Кликнете на менито File.  Кликнете на командата Close. II начин: Кликнете на алатката за затворање на документот-прозорецот.

И на двата начина ќе се прикаже дијалог-прозорецот од Слика 2_5, во кој треба да кликнете на копчето Yes за да го зачувате документот под зададеното име, а на копчето No за да не го зачувате документот. Aко се предомислите и сакате да продолжите со пишување во документот, треба да кликнете на копчето Cancel.

Слика 2_5

2. Обработка на текст

Излегување од Word За излез од програмата Word кликнете на копчето прозорецот, или 

Кликнете на менито File.



Кликнете на командата Exit.

во горниот десен агол на

И при задавање на овие команди, ако сте пишувале нешто во документот, ќе се појави прозорчето од Слика 2_5.

Прашања:

1. Како се нарекуваат програмите со кои може да се пишува и уредува текст? 2. Набројте ги имињата на сите такви програми за кои сте слушнале или кои сте ги користеле досега. 3. Опишете како се стартува уредувачот на текстови Microsoft Word. 4. Опишете го прозорецот на уредувачот Microsoft Word. 5. На колку начини можат да се задаваат команди во Microsoft Word? 6. Со која команда ќе отворите нов документ? 7. Која е намената на командата Close од менито File? 8. Со која команда ќе излезете од уредувачот Word?

Информатика за VI одделение

Внесување на текст Текстот во документот се внесува со помош на тастатурата, почнувајќи од местото на кое се наоѓа покажувачот. Пред да почнеме со внесување на текстот, покажувачот се наоѓа во горниот лев агол на работната површина. При запишување на текстот, т.е. при внесување на секој нов знак, покажувачот се поместува за едно место надесно. Секој знак што се внесува преку тастатурата се појавува на местото на покажувачот. Притоа, текстот ќе биде пишуван со мали букви на латиница. На пример:

Како да пишувате на кирилица? На кирилица се пишува со т.н. македонска поддршка. Со наизменично задавање на командата Alt+Shift преминуваме од англиска во македонска поддршка и спротивно. Распоредот на буквите од абецедата на тастатурата се дадени на Слика 2_6. Забелешка: Потсетете се како се пишува буквaта è.

Слика 2_6: Распоред на буквите од азбуката на тастатура

2. Обработка на текст

Во Word може да се пишува на многу јазици: англиски, руски, македонски, германски, француски итн. За секој јазик постојат по неколку множества на букви со различен изглед на буквите, наречени фонтови. И за македонската азбука постојат повеќе фонтови. За да пишувате на македонски јазик, треба да изберете еден од македонските фонтови.

Избор на фонт Копчињата за избор на фонт се наоѓаат во Лентата Standard, Слика 2_7.

Слика 2_7 Постапката за избор на македонскиот фонт MAC C Times се состои во следниве чекори:  Во Лентата Standard кликнете на триаголничето десно на копчето . Се отвора Листата со фонтови, Слика 2_8.  Кликнете на стрелкатa

oд Лентата за

вертикално поместување. Забележувате дека Листата со фонтови се поместува нагоре. Кликнувајте сè додека не здогледате фонт со име MAC C Times.  Кликнете на фонтот MAC C Times.

Слика 2_8

Потоа почнете да пишувате. Напишаното ќе биде на македонска кирилица. Но, како да пишувате со кириличната азбука, кога на копчињата од тастатурата се напишани буквите од англиската азбука?

Информатика за VI одделение

Каде се наоѓаат буквите од македонската азбука? Македонските букви што ги нема во абецедата се наоѓаат на копчињата со специјални знаци од тастатурата, и тоа:

буква ѓ

знак

@ Y

W }

]

{

[

Слика 2_9

Прашања: 1. Како се пишува на кирилица? 2. Со која команда наједноставно се преминува од пишување на кирилица во пишување на латиница и спротивно? 3. Што е фонт? 4. Опишете ја постапката за избор на фонт.

2. Обработка на текст

2.2. Уредување на напишаниот документ

Почеток на нова страница Честопати е потребно, пред да ја пополниме тековната страница на документот, да преминеме на нова, на пример, ако почнуваме со ново поглавје или слично. Тоа се прави со прекинување на тековната страница каде било со командата Break… од подменито Insert, по чие задавање се отвора прозорецот од Слика 2_10. По означување на командата со кликнување во крукчето пред неа, се кликнува на копчето ОК. Уредување на параграфи Параграф (пасус) е внесениот текст помеѓу две последователни притискања на копчето Enter.

Слика 2_10

Поставување проред Проредот (растојанието меѓу редовите) во кој го пишуваме текстот може да биде единечен (Single), еден и пол (1.5 Lines), двоен (Double), најмал најпогоден (At Least), со дотерување (Exactly) и повеќекратен (Multiple). Тој се задава преку прозорецот кој се отвора со командата Paragraph од подменито Format, Слика 2_11. По означување на некој дел од текстот или на целиот документ, ја задаваме командата Paragraph од подменито Format и од Листата со прореди Line spacing го избираме проредот. Во случаите на Exactly и Multiple прореди, сами можеме да ја зададеме големината на проредот во полето At – десно од влезот на Листата со прореди.

Слика 2_11

Лево и десно вовлекување на параграфот Во делот Indentation може да се дефинира и постави лево и десно вовлекување на параграфот со избирање и поставување вредности во полињата Left и Right, додека во полињата Special и By се поставуваат дополнителни дотерувања во однос на растојанието на вовлекувањето или извлекувањето на првиот или на останатите редови во параграфот.

Информатика за VI одделение

Пренесување на зборовите на слогови При пишување на текстот, зборовите што не ги собира во редот се пренесуваат целосно во следниот ред. Ако сакаме да вршиме пренесување со разделување на слогови, тогаш треба да извршиме реформатирање на текстот со командата Hyphenation… од подменито Language на подменито Tools, Слика 2_12. Пренесувањето може да се извршува рачно, со кликнување на копчето Manual... или автоматски, со означување на квадратчето пред Automatically hyphenate document. Потоа се кликнува на копчето ОК. Пренесувањето на слогови започнува од местото на покажувачот. За македонски текст пожелно е пренесувањето да се врши мануелно, бидејќи дава можност за поместување на цртичката (тирето) налево или надесно до првото место на поделба на слоговите според македонскиот правопис. По кликнување на копчето Manual... се отвора прозорчето од Слика 2_13, во кое се покажува зборот кој треба да се подели на слогови. Самиот уредувач предлага делење на зборот, но тоа не мора секогаш да е според македонскиот правопис. Затоа, со копчињата со стрелки од тастатурата го доведуваме покажувачот на местото каде што сакаме да се подели зборот и кликнуваме на копчето Yes. Ако не сакаме да се подели зборот, кликнуваме на копчето No.

Слика 2_12

Слика 2_13

Нумерирање на страниците За нумерирање на страниците се користи командата Page Numbers… од подменито Insert, по чие задавање се отвора прозорецот за дијалог како на Слика 2_14. Од листата Position: избираме каде сакаме да се наоѓа бројот на страниците, и тоа:  на дното на страницата – Bottom of page (Footer),  на врвот на страницата – Top of page (Header), или  на средината од страницата – Center . Од листата Alignment: го избираме местото на бројот и тоа:

2. Обработка на текст

 лево (Left),

 десно (Right),

 во средината (Center),

 во внатрешниот дел (Inside),  во надворешниот дел (Outside).

Со кликнување во квадратчето пред Show number on first page, задаваме дали да се прикажува бројот на првата страница или да не се прикажува.

Слика 2_14

Задачи: 1. Отворете нов документ и започнете со нов ред. 2. Напишете два параграфи и прекинете ја страницата за да продолжите на нова страница. 3. Поставете единечен проред на првиот параграф од некој документ, проред еден и пол на вториот параграф, а двоен проред на третиот параграф. 4. Пренесете ги зборовите на слогови во целиот документ што последен сте го направиле. 5. Напишете го следниов документ. М О Л Б А Од Димитар Митревски ученик во VI одделение во училиштето “Стив Наумов” од Битола. Молам да ми се дозволи оправдано отсуство заради учество на натпреварот по информатика, кој ќе се одржи на 20 мај во Охрид. Со почит, Битола, април 2008 година

Димитар Митревски

Информатика за VI одделение

Креирајте ја следнава страница:

(va{e ime i prezime)

INFORMATIKA za VI oddelenie

Skopje, 2008

Нумерирајте ги страниците на некој документ најдолу во центарот на страницата.

2. Обработка на текст

2.3. Поставување горен и долен натпис

Горен натпис или хедер претставува текст што се јавува на почетокот на секоја страница, а долен натпис или футер е, исто така, краток текст на крајот од секоја страница. Тие се кратки текстови, околу 1–2 реда, и содржат некои информации, како: бројот на страницата, името на книгата, главата од таа страница и слично. Хедерот и футерот се креираат со командата Header and Footer од подменито View. Притоа се јавува прозорецот за дијалог од Слика 2_15 и уредувачот автоматски нè внесува во хедерот на тековната страница.

Слика 2_15 Преминувањето од хедерот во футерот се врши со копчињата со стрелки од тастатурата за горе и долу. При креирањето на хедерот и футерот најчесто се испишува некој текст и се поставува знакот за испишување на бројот на страницата. Тоа се прави така што се доведува покажувачот на соодветното место и се кликнува на копчето враќање во текстот на страницата, се кликнува на копчето Close.

. За

Поставување фуснота и енднота Фуснота е објаснување на некој дел од документот (најчесто поим, збор и слично), кој се маркира со некаков знак, а објаснувањето се јавува на крајот од страницата. На пример, еве фуснота на зборот Word . Сакаме зборот Word да е маркиран со број, а на крајот на страницата поставивме објаснување. Тоа го направивме со командата Footnote… од подменито Reference на подменито Insert (Слика 2_16), при што претходно го позициониравме покажувачот на местото на кое сакаме да ја поставиме фуснотата.

Слика 2_16

Информатика за VI одделение

На сличен начин се поставува и енднота. Енднотата е всушност фуснота, само што објаснувањето се става на крајот од документот. По позиционирањето на покажувачот и со задавањето на командата Footnote... , во прозорчето од Слика 2_17 се кликнува во крукчето пред зборот Footnotes: или Endnotes. Фуснотите и енднотите во еден документ можат да се нумерираат со арапски броеви, со римски броеви, со букви од абецедата или со специјални знаци. Тоа се избира од листата Number format:, Слика 2_18. Нумерацијата може да се врши и со кој било симбол од палетата со симболи, која се отвора со кликнување на копчето Symbol… . Нумерацијата започнува од првиот број или знак, а може да се постави да започнува од кој било Слика 2_17 број, буква или знак, преку полето Start at:. Од листата Numbering: може да се постави континуирано нумерирање на сите фусноти во документот или на секоја страница посебно. Се кликнува на копчето Insert и потоа се пишува текстот на фуснотата. Што се случува кога ќе покажете на симболот на зборот на кој сте поставиле фуснота? Форматирање на текст во колони Понекогаш е потребно текстот да се форматира во колони. Ова уште се нарекува новинарски текст. Тоа се постигнува со командата Columns… од подменито Format. На Слика 2_18 се прикажани можностите на оваа команда. Како што гледаме од сликата, преку овој прозорец за дијалог можеме да дефинираме:  број на колони (Number of columns) или да избереме некоја од предложените форми во рамката Presets.  широчина на колоните и растојанието меѓу нив (Width , Spacing),  за еднакви (Equal column width) се означува квадратчето со знакот , а за нееднакви колони не се означува,  за линија меѓу колоните (Line between) се означува квадратчето со знакот  ,

Слика 2_18

и во рамката Preview се прикажува како би изгледал текстот во колони.

2. Обработка на текст

Прашања: 1. Што е хедер, а што е футер, и како се поставуваат? 2. Со која команда се поставува фуснота, а со која енднота? 3. Каде во документот се позиционира енднотата?

Задачи: 1. Поставете хедер така што на парните страници да биде насловот на документот, а на непарните вашето име и презиме. 2. Креирајте го следниов хедер:

3. Креирајте го следниов футер:

4. Поставете фуснота на некој збор во документот по ваш избор. 5. Напишете документ од две страници и во првата поставете енднота. Каде ќе се прикаже енднотата? 6. Поставете го текстот од последниот креиран документ во две колони. 7. Вратете го во една колона текстот што беше поставен во две колони. 8. Првата страница од креираниот текст поставете ја во две колони, а втората во три колони. 9. Поставете го секој параграф од текстот во различен број колони. 10. Напишете ја вашата најомилена песна во две колони.

Информатика за VI одделение

2.4. Поставување рамки во текстот

За поставување рамка во текстот, или поставување рамка околу одреден текст или слика, ја задаваме командата Text Box од подменито Insert. По задавање на командата покажувачот на глувчето се претвора во друг знак, со кој го означуваме почетокот на рамката. Потоа го држиме Пример на рамка поставена во овој текст. Рамката може да притиснато копчето од глувчето и го влечеме до саканата се вметне на кое било место во позиција за спротивниот агол на рамката. Можеме да ја текстот, а може да се менуваме позицијата и големината на рамката со глувчето постави и околу слика. или со командата Frame... од подменито Format. Вметнување симболи Вметнување симболи или специјални знаци на позицијата на покажувачот се врши со командата Symbol… од подменито Insert, Слика 2_19. Симбол може да биде кој било знак од инсталираните фонтови или некој од специјалните знаци како: è9©®™ ÂÐ% . На пример: Збирот на аглите ,  и  во DABC е 180.

Слика 2_19 Вметнување документ Ако сакаме да вметнеме друг Word документ во тековниот документ, тогаш ја задаваме командата File од подменито Insert. Постапката е слична со постапката отворање

2. Обработка на текст

документ и се сведува на барање на документот на дискот или на дискетата и негово вметнување, Слика 2_20. Документот се вметнува на позицијата каде што се наоѓа покажувачот.Ако, пак, сакаме да вметнеме само дел од некој Word документ, тогаш таа операција ја вршиме преку Clipboard на следниов начин:  го отвораме документот од кој сакаме да копираме;  го означуваме делот од документот што сакаме да го пренесеме;  го копираме со командата Copy од подменито Edit;  преминуваме во Word документот во кој сакаме да го вметнеме копираниот дел и го позиционираме покажувачот на саканото место.  ја задаваме командата Paste од подменито Edit.

Слика 2_20

Вметнување горни и долни индекси Во математичките текстови честопати е потребно да се напише степенот на бројот или индексот на елементот во прогресијата. На пример: x3y-5+x4y-3z2–x7y-2=x3y-2(y-3+xy-1–x4) a1+a2+…+a100 , a1b1+ a2b2+…+a10b10 Степен или горен индекс (superscript) се поставува со алатката

, а долен индекс

(subscript) со алатката од Лентата со алатки Formatting. Полесен начин е со копчињата од тастатурата Ctrl + Shift + (знак +) за горен индекс и Ctrl + (знак +) за долен индекс. За да се вратиме во нормален начин на пишување, повторно треба да ја зададеме истата команда. Преку главното мени на уредувачот на формули (Слика 2_24), кое се јавува кога ја уредуваме формулата, може да дефинираме големина и тип на фонтот, да ги дефинираме индексите, степените и слично. Прашања: 1. 2. 3. 4. 5.

Со која команда се поставува рамка во документот? На кој начин ќе вметнете графички симбол во текстот? Со кои алатки се пишува степен (горен индекс), а со кои долен индекс? Објаснете ја постапката за вметнување друг Word документ во тековниот документ. Како се вметнуваат горни и долни индекси во даден документ?

Информатика за VI одделение

2.5. Вметнување формули Покрај индексите, во математичките текстови е потребно да се вметнат цели формули. За таа цел се користи уредувачот на формули наречен Equitation Editor. Употребата на уредувачот на формули подобро ќе ја објасниме со еден пример во следниве чекори:  Ја задаваме командата Object… од подменито Insert, при што се отвора истоимениот прозорец, Слика 2_21.  Од листата Object type: избираме Microsoft Equation.  Кликнуваме на копчето ОК. Се отвора Лентата со алатки Equation за уредување формули (Слика 2_22) и мала рамка за пишување на формулата, во која се позиционира покажувачот. Со кликнување на алатките од лентата Equation, се отвораат разни палети со форми за пишување формули, Слика 2_23. Слика 2_21  Ја внесуваме формулата и кликнуваме каде било во документот, со што се враќаме во него и ја добиваме, на пример, x 1, 2 

 b  b 2  4ac 2a

следнава формула. Преку главното мени на уредувачот на формули (Слика 2_24), кое се јавува кога ја уредуваме формулата, може да дефинираме големина и тип на фонтот, да ги дефинираме индексите, степените и слично.

Слика 2_24

Слика 2_22

2. Обработка на текст

Слика 2_23 Задачи: 1. Напишeте го следниов текст: l1a1+l2a2+. . . +lkak=0 xo1(yo2z)= (xo1z)o2(xo1z) Pn = a(x–x1)(x–x2)×. . . ×(x–xn) a1a2. . . ai-1aiai+1. . . an. 2. Вметнете ги следниве формули во вашиот документ: O  2r P  4r  2

V

4r 3  3

S 2 (n)  12  2 2  ...  n 2 

n(n  1)(2n  1) 6

C kn  C kn1  C kn11 n

T

x y i

i, j1

 3x 5 y 3  y 2 z  2   x 2 y 4  x 4 yz 

n C kn    k 

  x 3y3z  x3y 4z3   4 2     x2  x4

S

a

  1  

S1 (n)  1  2  ...  n 

n(n  1) 2

i1,k

2.6. Набројување

Набројувањето претставува уредување на текстот во вид на листа од повеќе редови, при што пред секој ред се користи број или некој знак. Набројувањето се користи кога сакаме изгледот на текстот да биде подобар и попрегледен. Можат да се користат два начини на набројување:  Бројно набројување, и  Знаковно набројување Бројното набројување најчесто се користи кога ни е битен редоследот при набројувањето, за разлика од знаковното набројување, каде не ни е важен редоследот по кој ќе бидат наброени податоците во листата.

Информатика за VI одделение

Primer za znakovno nabrojuvawe:

Primer za brojno nabrojuvawe:

Prirodni nauki

Raspored na ~asovi za sreda

    

Matematika Fizika Biologija Hemija Geografija

1. 2. 3. 4. 5.

Makedonski jazik Informatika Matematika Angliski jazik Istorija

За бројното набројување кликнуваме на иконата Numbering од лентата Formatting . При секое преминување во нов ред, со притискање на копчето Enter, автоматски ќе се внесе следниот број. За знаковно набројување кликнуваме на иконата Bullets од лентата Formatting . За прекин на набројувањето, повторно се кликнува на истата икона, или два пати се притиска копчето Enter. во Растојанието од знакот до почетокот на текстот се дотерува со лизгачот линеарот, кој со глувчето може да се поместува лево-десно. Претходно текстот во кој се набројува треба да се означи.

Забелешка: Набројувањето може да се примени и над внесен текст, ако го обележиме текстот, а потоа кликнеме на некоја од иконите за набројување. Вежба: Со набројување напишете го распоредот на часови за понеделник и вторник. Каков вид на набројување треба да користите?

Вежба: Со набројување напишете ги имињата на неколку влезни уреди кои можат да се поврзат на компјутерот. Каков вид на набројување можете да користите?

2. Обработка на текст

Вежба: Уредете го следниов текст со набројување, како што е дадено во продолжение. Неуреден текст: Периферните единици се делат на: влезни, излезни, влезно-излезни. Најчесто користени влезни единици се: тастатурата, глувчето, микрофонот. Најчесто користени излезни единици се: монитор, печатач, звучници.

Уреден текст. Периферните единици се делат на: влезни, излезни, влезно излезни.

Најчесто користени влезни единици се: тастатурата, глувчето, микрофонот.

Најчесто користени излезни единици се: 1) монитор, 2) печатач, 3) звучници.

Информатика за VI одделение

Барање и замена на зборови При уредување документ, честопати е потребно да најдеме некој збор или цела фраза во документот, за да го провериме или за да го замениме со некој друг збор. За барање на збор или фраза се користи следнава постапка:  Кликнете на менито Edit и потоа на командата Find… . Ќе се отвори прозорецот од Слика 2_33.  Во полето Find what: внесете го зборот (или фразата).  Кликнете на копчето

Првиот збор (или фраза) што ќе се најде ќе се означи.  Кликнете на копчето копчето

за наоѓање на следниот збор (или фразата) или на за да прекинете со барањето.

Слика 2_33 За замена на збор или фраза се користи следнава постапка:  Кликнете на менито Edit и потоа на командата Replace… . Ќе се отвори прозорецот од слика 2_34.  Во полето Find what: внесете го зборот (или фразата) што го заменувате.  Во полето Replace with: внесете го новиот збор (или новата фраза).

2. Обработка на текст

Слика 2_34  Кликнете на копчето . Првиот збор (или фраза) што ќе се најде ќе се означи.  Кликнете на копчето

Најдениот збор (или фраза) ќе се замени со новиот и следниот збор што ќе се најде автоматски ќе се означи. Ако нема повеќе зборови за замена, ќе се појави прозорец (Слика 2_35) за известување во кое треба да кликнете на копчето ОК.

Слика 2_35 За автоматско наоѓање и замена на сите зборови во документот, наместо последните два чекора, треба да кликнете на копчето

Вежба: Напишете го распоредот на часови, а потоа: a) Најдете ги часовите по математика. b) Променете го името на часовите од English language во Англиски јазик.

Прашања:

Колку видови на набројувања најчесто се користат?

Кои команди и копчиња се користат за бројно набројување, а кои за знаковно набројување?

Како се подесува растојанието од знакот до почетокот на текстот?

Информатика за VI одделение

2.7. Поставување хиперврски. Печатење на документ

Хиперврските начесто се користат кај веб-страниците, но можат да се вметнат и во документ во програмата Word. Доколку при пишувањето на текст во Word внесеме електронска адреса, тогаш таа автоматски се претвора во хиперврска. Хиперврски најчесто претставуваат зборови или фрази кои се разликуваат по боја од останатиот текст и најчесто се подвлечени, но може да бидат и во форма на слика во документот. Постапката за поставување хиперврска се состои од неколку чекори, и тоа: Во дадениот документ означете го зборот (или фразата или сликата) кој ќе претставува хиперврска, Слика 2_30. Зададете ја командата Hyperlink од подменито Insert, Слика 2_29. Ќе се отвори истоимениот прозорец (Слика 2_31), во кој, во полето Address, ја внесуваме адресата на страницата која сакаме да се отвори со кликнување на дадениот збор. Кликнете на копчето

Слика 2_29

Слика 2_30

2. Обработка на текст

Со ова постапката е завршена, а како резултат на тоа зборот Microsoft автоматски го менува својот формат, т.е. се обојува сино и е подвлечен Microsoft.

Слика 2_31 Ако со покажувачот се поставиме врз зборот Microsoft во документот, веднаш се отвора рамка за известување, во која се прикажува адресата на страницата која е поставена во хиперврската. За да ја активираме хиперврската, кликнуваме на неа со држење притиснато копче Ctrl. Постапката за отстранување на хиперврска од документот е следна:  Означете го зборот (или фразата, или сликата) кој претставува хиперврска.  Кликнете на десното копче од глувчето.  Ќе се отвори прозорец од кој избираме Remove Hyperlink, Слика 2_32. Со ова хиперврската е отстранета, а зборот повторно го добива почетниот изглед и форма.

Слика 2_32

Информатика за VI одделение

Печатење Преглед на документот пред печатење Пред да се печати документот пожелно е да се направи преглед на документот пред печатење, т.е. да се види како ќе изгледа документот во печатена форма. Ова е потребно за да се направат измени или да се поправат грешките пред да се испечати. Постапката е следна: Зададете ја командата File, Print Preview. Ќе се отвори истоимениот прозорец, Слика 2_33. Со копчињата Page Down и Page Up можете да го прелистате документот. Кликнете на копчето Close за да го затворите прозорецот.

Слика 2_33:

Печатење нa документот Ако сакате отворениот документ да го испечатите на хартија, одберете: File, Print и ќе се појави следниов прозорец, Слика 2_34. Изберете име на печатач. За печатење на: цел документ – сите страници. Само тековната страница. Само страниците чии броеви ќе ги внесете. Пример: 3,7,10-15. Број на примероци/копии. За еднострано или за двострано печатење. Слика 2_34 За двострано печатење прво избирате Odd pages (парни страници), а потоа на истите листови од другата страна – пак повикувате Print и избирате Even pages (непарни страници). Потоа кликнете на ОК.

2. Обработка на текст

Прашања:

Што претставува хиперврска?

По што се разликуваат хиперврските од останатиот текст во документот?

Опишете го начинот на вметнување хиперврска во документот.

Како се отстранува хиперврска?

Напишете документ со краток опис на вашата омилена компјутерска игра, во која ќе внесете хиперврска на страницата на компјутерската игра.

Со која команда може да се погледа документот пред печатење?

Објаснете го прозорецот Print и елементите на него.

Како се печатат само парните, а како само непарните страници?

Како се задава колку копии од документот да се испечатат?

10.

Како се печати документот двострано?

Информатика за VI одделение

3. МУЛТИМЕДИЈАЛНИ ПРЕЗЕНТАЦИИ

Програмата Microsoft PowerPoint

Мултимедијални презентации се документи во кои, освен текст, се содржат и други видови на податоци: слика, звук, музика, видео, анимација итн. Тие се наменети за презентирање на нивната содржина пред поголем аудиториум. Најчесто се работи за предавања, реклами на фирми, на производи, на услуги, на разни извештаи, изложување na идни планови, на стратегии, на идеи итн. Една од програмите за изработка на мултимедијални презентации е програмата PowerPoint, која е дел од пакетот Microsoft Officе. Работата во PowerPoint е многу едноставна, а изработената презентација може веднаш да се види, да се менува, дополнува и слично.

3.1. Стартување на PowerPoint

Документ во PowerPoint претставува презентација составена од еден или од повеќе слајдови. Новите документи добиват имиња: Presentation1, Presentation2 итн. Стартувањето на PowerPoint е како и секоја друга апликација од пакетот Microsoft Officе: Start, All ProgramsMicrosoft Office Microsoft PowerPoint Потоа се добива прозорецот како на Слика 3_1.

3. Мултимедијални презентации

копчиња за минимизирање, максимизирање/ресторирање и затворање на прозорецот

стандардна лента со алатки

име на презентација

лента со алатки за форматирање

главно мени

панел за слајдови слајд што се креира и уредува

лента со алатки за цртање панел за задачи (Таsk Pane)

Слика 3_1

Информатика за VI одделение

Основни ленти и алатки

Лента со наслов (title bar) - во неа се испишува името на програмата, т.е. Microsoft PowerPoint и името на презентацијата која е во моментот отворена.

Слика 3_2

Главно мени (menu bar) - содржи паѓачки подменија со команди или со други подменија. За да отвориме некое подмени, кликнуваме со глувчето врз него.

Слика 3_3

Стандардна лента со алатки (Standard) - содржи команди кои најчесто се употребуваат при изработка на презентација, како: креирање нова презентација, отворање постоечка презентација, зачувување, печатење на презентацијата и друго.

Слика 3_4

Лента со алатки за форматирање (Formatting) - содржи алатки за уредување на слајдовите. Преку неа лесно се менува фонтот, димензијата, стилот и бојата на буквите, како и порамнувањето на параграфите.

Слика 3_5

Простор за креирање и уредување на слајд - во кој се внесува и уредува содржината на слајдот, Слика 3_6.

Слика 3_6

3. Мултимедијални презентации

Лента со алатки за цртање (Drawing) - преку која се цртаат правоаголни и елипсoвидни форми, линии, стрелки, графички форми, готови сликички, рамки за текст, уметнички текст итн.

Слика 3_7

Панел за задачи (tаsk pane) - преку кој може да се избира дизајнот на слајдот, да се отвораат нови презентации, да се врши пребарување итн. Слика 3_8. Вежба: а) Кликнете на командата Task Pane од подменито View. Што забележувате? б) Повторно забележувате?

зададете

ја

истата

команда.

Што

Заклучок: Прозорците, менијата и алатките на екранот можат да се прикажат или да се скријат преку подменито View.

Слика 3_8

Прашања: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Што претставуваат мултимедијаните презентации? Објаснете и наведете примери каде можат да се користат мултимедијалните презентации. Дали можат да се користат на училиште и за што? Кои елементи можат да се содржат во мултимедијалните презентации? Набројте ги основните елементи на прозорецот на програмата PowerPoint! Објаснете го значењето на Лентата со алатки за цртање! Доколку на основниот прозорец на PowerPoint не е прикажан Панелот за задачи, како ќе постапите за да се прикаже овој панел на екранот?

Информатика за VI одделение

3.2.

Креирање на презентација

Во PowerPoint се користат три начини на креирање на презентација, Слика 3_9: 1.

Со користење на т.н. волшебник за креирање презентација, со однапред одредена форма и содржина која може да биде во вид на извештај, на продажба, на реклама итн.

Со користење на урнек (Design Template), при што има можност за избор на изгледот на слајдовите од повеќе понудени дизајни.

Со празна презентација, каде треба сами да ја креираме презентацијата со сопствен избор на дизајнот на слајдовите.

Слика 3_9

Ние ќе го користиме третиот начин на креирање на презентација. Постапката на креирање и дизајнирање на презентација ќе ја учиме преку постепеното градење на нашата прва презентација. Таа ќе биде составена од неколку слaјдови кои ќе ги изработуваме еден по еден. Секој слајд може да содржи повеќе објекти: текст, цртеж, слика, анимација, звук и друго. Почетен слајд За креирање на првата презентација ја задаваме командата New од подменито File. Во Панелот за задачи кликнуваме на Blank Presentation, а потоа во истиот Панел за задачи избираме еден од понудените изгледи на слајд. Најчесто почетниот слајд е насловен и затоа кликнуваме на првиот урнек. Во него постојат две текстуални рамки: во првата рамка „Click to add title“ се внесува насловот, а во втората „Click to add subtitle“ се внесува Слика 3_10 поднасловот на слајдот. Насловот на слајдот го внесуваме со кликнување каде било во рамката за наслов, а потоа внесуваме текст, на пример, МАТЕМАТИКА. Постапката ја повторуваме и со поднасловот, каде што внесуваме, на пример, ГЕОМЕТРИСКИ ТЕЛА. Нашиот слајд го добива изгледот како на Слика 3_11. Промената на фонтот се врши со избор на подменито Format, Font или преку лентата со алатки Formatting.

3. Мултимедијални презентации

Вметнување рамка со текст Покрај текстот кој се внесува во однапред дадените текстуални рамки за наслов и за поднаслов, секогаш може да се вметне нова текстуална рамка и во неа да се внесе текст. Рамката се вметнува со следнава постапка: Кликнуваме на копчето Text Box од лентата за цртање Drawing , или со избор на подменито Insert, Text Box од главното мени. Кликнуваме на слајдот на позицијата каде ќе се внесува текстот. Го внесуваме текстот ПРВА ПРЕЗЕНТАЦИЈА. Нашиот прв слајд го доби изгледот од Слика 3_11. Додавање нов слајд во презентацијата Нов слајд се додава со истовремено притискање на копчињата Ctrl и M, или со задавање на командата New Slide од подменито Insert. На екранот се појавува нов празен слајд со две рамки за наслов и поднаслов на слајдот. На овој слајд ќе нацртаме неколку графички објекти.

Цртање во слајдот

Слика 3_11

Во новиот слајд, двете рамки за наслов и за поднаслов ги бришеме бидејќи нема да ни бидат потребни. Рамка се брише така што прво се означува со кликнување на нејзиниот раб , а потоа се притиска копчето Delete од тастатурата. Во горниот дел на новиот слајд последователно ќе внесеме три нови текстуални рамки во кои испишуваме текст: КВАДАР, ЦИЛИНДАР и КОЦКА, соодветно. (Слика 3_13) За цртање на некој објект на слајдот се користат алатките од Лентата со алатки за цртање Drawing. (Слика 3_7)

Со избор (со кликнување) на соодветната алатка од оваа лента, може да се цртаат линии, правоаголни и елипсовидни форми, како и да се користат готови графички форми, AutoShapes, кои се групирани (Слика 3_12). Се црта на ист начин како и во уредувачот на текст Microsoft Word, а нацртаните објекти можеме да ги полниме со боја, да ја менуваме нивната големина, да го менуваме типот и бојата на граничната линија итн.

Слика 3_12

Информатика за VI одделение

Така, за да се нацрта квадар, цилиндар и коцка, ги користиме алатките за цртање готови графички форми. Прикажување на презентација Во текот на креирањето на презентацијата, во секое време може да се направи преглед, т.е. да се погледне како изгледа презентацијата. Наједноставен начин за тоа е со притискање на копчето F5 од тастатурата, со што започнува прикажувањето на презентацијата. Друг начин за прикажување на презентацијата е со задавање на командата View Show од подменито Slide Show. Доколку сакаме да се прикаже само активниот слајд (оној кој моментално се уредува), тогаш се кликнува на иконата , која се наоѓа во долниот лев агол на прозорецот PowerPoint. За враќање назад во нормален режим на работа, се притиска копчето Esc.

Слика 3_13 Со копчињата Page Down и Page Up од тастатурата се оди на наредниот или на претходниот слајд. Со едноставно кликнување на глувчето се оди на наредниот слајд. Доколку е прикажан последниот слајд, тогаш презентацијата ќе заврши. Значи, притискаме F5 и на екранот, еден по еден, ги гледаме нашите два слајда, Слика 3_14.

Слика 3_14

3. Мултимедијални презентации

Зачувување на презентацијата За да ја зачуваме презентацијата, постапуваме на следниов начин:  Од менито File ја избираме командата Save As …;  Во полето File name го внесуваме името на презентацијата – prezentacija1 (Слика 3_15);  Кликнуваме на копчето Save.

Слика 3_15 Измените во презентацијата се зачувуваат со често задавање на командата Save од менито File во текот на нејзиното уредување. Излез од програмата PowerPoint По завршување на работата во PowerPoint, се излегува од програмата со задавање на командата Exit од менито File. Вежба: Притиснете Alt+F4. Што забележувате? Прашања:

Наведете ги начините на креирање на презентација во PowerPoint.

Објаснете го значењето на текстуалните рамки Click to add title и Click to add subtitle.

Како се вметнува текстуална рамка во одреден слајд на дадена презентација?

Објаснете како цртаме даден објект на некој слајд на презентацијата.

Како се прави преглед, т.е. прикажување на дадена презентација?

Со кое копче при покажувањето на презентацијата преминуваме на претходниот, а со кое на наредниот слајд? Што се случува ако е прикажан последниот слајд, а

Информатика за VI одделение

задаваме команда за да преминеме на наредниот слајд? 7.

Опишете ја постапката на зачувување на дадена презентација.

Направете презентација од два слајда, а потоа: Во насловниот слајд внесете го името на вашето училиште, како и градот во кој се наоѓа. Во вториот слајд внесете адреса, телефон и други информации за вас. На истиот слајд нацртајте (внесете) некоја од готовите графички форми. Презентацијата зачувајте ја под име prezentacija-uciliste.

3. Мултимедијални презентации

3.3. Внесување уметнички текст, слики и други видови објекти

Внесување уметнички текст На почеток треба да ја отвориме зачуваната презентација prezentacija1.ppt со задавање на командата Open од подменито File. Во прозорецот, под полето Look in:, ја избираме нашата презентација, a потоа кликнуваме на копчето Open, Слика 3_16.

Слика 3_16 Сега треба да додадеме уште еден слајд во нашата презентација на начинот кој го опишавме во претходната лекција. Во новиот слајд, во делот Click to add title, за наслов го внесуваме текстот ПРВА ПРЕЗЕНТАЦИЈА. Потоа ја бришеме рамката Click to add subtitle за поднаслов. Под насловот ќе внесеме уметнички текст, т.е. ќе ја користиме алатката WordArt. Таа најчесто се користи за поставување наслови или во случаи кога текстот треба да е посебно украсен. Алатката за внесување уметнички текст се наоѓа на Лентата со алатки за цртање: Со кликнување врз неа се отвора

Слика 3_17

Информатика за VI одделение

прозорчето WordArt Gallery (Слика 3_17), од каде го избираме саканиот облик на текстот. На пример, го избираме четвртиот облик од третиот ред и кликнуваме на копчето ОК. Ќе се отвори прозорецот за внесување и уредување на текстот, Слика 3_18. Во просторот за пишување го внесуваме текстот: Matematika so PowerPoint, Слика 3_18. Со оваа постапка, нашиот слајд го доби изгледот како на Слика 3_19. На добиениот украсен текст може да му се менуваат позицијата, големината, бојата, да се искосува, да се ротира итн.

Слика 3_18

Слика 3_19

Вежба: Внесете уматнички текст преку главното мени.

3. Мултимедијални презентации

Внесување слики во слајдот Во PowerPoint презентациите, слики, звуци и видеоисечоци може да се додадат на едноставен начин, што ги прави презентациите многу поатрактивни. Да додадеме слика на истиот слајд каде што внесовме уметнички текст. Сликите се организирани во библиотека на слики. За да се дојде до библиотеката на слики, преку главното мени, се избира Insert, Picture ► Clip Art или, поедноставно, се кликнува на алатката од лентата Drawing. На екранот, во Панелот за задачи, се појавува дијалог прозорецот Clip Art, Слика 3_20. Во полето Search in: се означува колекцијата (една или повеќе, со штиклирање на квадратчето пред нив) од која сакате да изберете слика. Во полето Result should be: означувате (со штиклирање на квадратчето) Clip Art. Потоа, со кликнување на копчето Go, во истиот прозорец подолу се прикажуваат сите сликички од селектираната колекција. Со двојно кликнување на некоја сликичка, истата ќе се појави во активниот слајд. За полесно пронаоѓање на сликички, се користи и т.н. Clip Organizer, Слика 3_21. Тој се добива со кликнување на во долниот дел на дијалог прозорецот Clip Art, Слика 3_20.

Слика 3_20

Слика 3_21 Избраната слика преку прозорецот Microsoft Clip Organizer се вметнува со следнава постапка: Од прозорецот Microsoft Clip Organizer, во делот Collection List, се доаѓа до папката со саканата колекција на слики. На пример, со Office Collections, Technology, Computing се доаѓа до колекцијата Computing; Се кликнува врз саканата сликичка; Се кликнува врз лентата со стрелка на десниот раб на сликичката, Слика 3_21; Од паѓачкото мени се задава командата Copy;

Информатика за VI одделение

Се кликнува врз слајдот кој се уредува; Од стандардната лента со алатки се задава командата Paste. Со тоа сликичката се појавува на слајдот, а ние со поместување ја доведуваме до саканата позиција. Слики можат да се внесуваат и од надворешни мемории (хард дискови, компактни дискови, дигитални видеодискови, флеш мемории итн.) преку подменијата Insert, Picture ► From File. Потоа се наоѓа датотеката со бараната слика. Вежба: Со користење на Clip Organizer, изберете и внесете сликичка во третиот слајд под уметничкиот текст

Внесување звучни и видео инсерти Освен слики, во презентацијата можат да се внесуваат и звучни и видео инсерти. Тоа се прави со командата Movies and Sounds од подменито Insert, Слика 3_22.

Слика 3_22

Звучниот или видео инсертот се внесува како датотека од некоја надворешна меморија или преку Clip Organizer. Можно е и директно снимање на звук со задавање на командата Record Sound од подменито Movies and Sounds од Insert, по што се отвора прозорчето за снимање од Слика 3_23. Кога ваков објект се вметнува во Слика 3_23 презентацијата, PowerPoint поставува дополнително прашање: дали објектот автоматски да се стартува кога ќе започне прикажувањето на слајдот во кој е вметнат, или потребно е да се активира со кликнување со глувчето. . Внесување објекти од други апликации Во презентацијата која се креира со PowerPoint можат да бидат вклучени и објекти кои се изработувани во други апликации. Тоа се прави со командата Object од подменито Insert, Слика 3_24. Во презентацијата се појавуваат објектите во оригиналната форма како што се креирани. За да направиме промени во некој објект внесен во презентацијата,

3. Мултимедијални презентации

потребно е двојно да кликнеме на него. Притоа се отвора програмата во која тој е креиран и во која можеме да го уредуваме.

Слика 3_24

Прашања: 1. Каков тип на објекти можат да се внесуваат во PowerPoint презентација? 2. Објаснете ја постапката на внесување на уметнички текст во презентација. 3. Отворете ја презентацијата prezentacija-uciliste, додадете нов слајд и со уметнички текст напишете го името на училиштето. 4. Опишете ја постапката за внесување слика во презентација. 5. Со користење на скенер или дигитална камера внесете слика од вашето училиште во слајдот под уметничкиот текст. 6. Со командата InsertMovies and Sound, Record Sound снимете звучен запис во кој ќе се претставите: име и презиме, одделение, како и краток опис на презентацијата. Снимениот звучен запис внесете го во првиот слајд. 7. Презентацијата дополнете ја со уште два слајда во кои ќе внесете краток опис на два училишни кабинети. Во слајдовите внесете и слики од кабинетите или готови сликички преу Clip Organiser. 8. Во последниот слајд додадете видеоинсерт од филм кој сте го направиле со апликацијата Windows Movie Maker.

Информатика за VI одделение

3.4. Начини на гледање на презентацијата при креирање PowerPoint овозможува повеќе начини на гледање на презентацијата додека таа се изработува. Кој поглед ќе биде избран зависи од операцијата што се изведува над презентацијата. Еден начин на избирање на гледање на презентацијата е преку подменито View од главното мени. При тоа, можни се 3 погледи на слајдовите (Слика 3_25), и тоа:  Normal  Slide Sorter  Slide Show  Notes Page. Начинот на гледање Normal е стандарден начин, кој се добива со отворањето на нова презентација. Во главниот дел од екранот (под лентите со алатки) на левата страна се прикажува панелот за слајдови. Во средишниот дел се гледа активниот слајд, т.е. слајдот кој во моментот се креира и уредува, а на десната страна се наоѓа панелот за задачи, Слика 3_26. Слика 3_25

Слика 3_26

3. Мултимедијални презентации

Веднаш под слајдот кој се дизајнира има празен простор каде што може да се додаваат забелешки и коментари за слајдот. Начинот на гледање Slide Sorter се користи кога има потреба од прикажување на повеќе минијатурни слајдови за да се контролира текот на презентацијата, или за промена на редоследот на слајдовите, Слика 3_27. Преместувањето на слајдовите е со едноставно влечење на слајдот кој сакаме да го преместиме на друга позиција.

Слика 3_27 Вежба: Преместете го последниот слајд да биде прв, а потоа вратете го во претходната позиција, т.е. уште еднаш преместете го да стане последен. Во начинот на гледање Slide Show се прикажува презентацијата еден по еден слајд на цел екран. Notes Page е начин на гледање на презентацијата кога има потреба слајдовите да се прикажат заедно со забелешките што се однесуваат на нив, Слика 3_28. Овој Слика 3_28 начин на гледање се користи кога презентацијата се подготвува за да се печати на хартија со белешките што се однесуваат на секој слајд. Промена на начинот на прикажување може да се направи и преку малите икони – квадратчиња , кои се наоѓаат во долниот лев агол од Панелот за задачи. Во левиот дел на прозорецот, т.е. во Панелот за слајдови, имаме можност од два начини на приказ на содржината на презентацијата:  Outline – се прикажуваат насловите кои се наоѓаат на слајдовите на презентацијата (Слика 3_29а) и  Slides – слајдовите се со намалени димензии (Слика 3_29б). Во Панелот за слајдови може да се избере слајдот кој ќе се уредува со едноставно кликнување на него. Панелот за задачи и Панелот за слајдови може да се исклучат со кликнување на копчето  во горниот десен агол.

Информатика за VI одделение

Слика 3_29а

Слика 3_29б

Честопати, при креирањето на презентацијата, се јавува потреба да се направат дополнителни промени на даден слајд: да се копира, да се премести, да се удвои или да се избрише. Во кој било од дадените случаи треба да се означи – селектира слајдот. Движење низ слајдовите Доколку треба да направиме некоја измена во слајдовите, во секој момент можеме да преминуваме од еден на друг слајд. Промената на активниот слајд е со користење на копчињата Page Up и Page Down од тастатурата. Со Page Up се враќаме на претходен слајд, а со Page Down одиме на следниот слајд во презентацијата. Друг начин е со кликнување на малите сликички на слајдовите во Панелот за слајдови. Промена на редоследот на слајдовите Промената на редоследот на слајдовите преку погледот Slide Order веќе ја објаснивме. Ќе ја опишеме постапката на промена на редоследот на слајдовите преку Панелот за слајдови, кој се наоѓа во левиот дел на екранот. Ќе го промениме редоследот на првиот и вториот слајд во презентацијата. За да се направи тоа, постапуваме на следниов начин: Во левиот дел на прозорецот, во панелот за задачи, кликнуваме со Слика 3_30

3. Мултимедијални презентации

глувчето врз вториот слајд;  Го влечеме слајдот до пред првиот слајд, при што се покажува здебелена линија. (Здебелената линија покажува помеѓу кои слајдови се наоѓа слајдот што го преместуваме.);  Го отпуштаме копчето од глувчето Слика 3_30. За да провереме како изгледа нашата презентација, се притиска копчето F5 и започнува Slide Show. Вежба: Последниот слајд од изготвената презентација наместете го да биде втор. Удвојување и бришење слајдови Удвојувањето на некој слајд од презентацијата се врши со командата Duplicate Slide од подменито Insert, која може да се зададе и преку тастатурата со Ctrl+D. Новодобиениот слајд е идентична копија со слајдот кој е удвоен, но понатаму тој слајд е целосно независен и слободно може да се менува. Удвојувањето е многу корисно за да се зачува истиот дизајн на слајдовите, а и кога треба да се прават слајдови кои се слични по содржина и се разликуваат само во детали. За да се избрише слајд од презентацијата, претходно се означува (селектира) со глувчето во Панелот за слајдови, а потоа се притиска на копчето Delete од тастатурата или се задава командата Delete Slide од подменито Edit. Во Slide Sorter приказот на презентацијата можат да се избришат повеќе слајдови одеднаш, но претходно треба да се означат. Вежба: Во нашата презентација удвојте го последниот слајд, а потоа избришете го третиот слајд.

Информатика за VI одделение

Дизајн на заднината на слајдот За секој слајд мошне важна е заднината (background). За да ги смениме параметрите на заднината, треба да кликнеме со десното копче на празна површина од слајдот и да избереме Background. Ќе се појави дијалог-прозорецот од Слика 3_31. Од овде може да избереме една од понудените бои, да кликнеме на More Colors за да добиеме палета со повеќе бои или да кликнеме на Fill Effects за избор на заднина со посебен ефект . Ако кликнеме на More Colors, ќе добиеме прозорец со повеќе бои, Слика 3_32. По изборот на бојата се кликнува на ОК. Потоа, изборот на бојата треба да го потврдиме со кликнување на Apply to All (Слика 3_31), ако сакаме избраната боја на заднината да се примени на сите слајдови, или на Apply, ако сакаме заднината да се примени само на активниот слајд. Во нашиов случај ќе кликнеме на Apply to All. Слика 3_31 Да ја повториме постапката за промена на заднината на слајдот, но сега да избереме Fill Effects. Се добива прозорецот прикажан на Слика 3_33. Од овој прозорец, освен униформните бои, како заднина можат да се користат и следниве можности: Gradient – ефекти на постепено преминување на една боја во друга, Тextures – однапред дефинирани текстури, Patterns – шари, Picture – каква било слика. За заднина на нашата презентација ќе поставиме текстура на следниов начин. Слика 3_32 Слика 3_33 Ќе кликнеме на Textures и во дијалог-прозорецот прикажан на Слика 3_33 ќе ја избереме втората текстура во вториот ред (мермер), а потоа, по враќањето во дијалог прозорецот од Слика 3_31, ќе кликнеме на Apply to All за да се промени заднината на сите слајдови. (Доколку кликнеме на копчето Apply, ќе се промени заднината само на активниот слајд). Со притискање на копчето F5 ќе провериме како сега изгледа нашата презентација. Насловниот слајд Слика 3_34 добива нов изглед (Слика 3_34).

3. Мултимедијални презентации

Користење шаблони и шеми Друг начин за поставување бои и заднини на слајдовите е со користење на вградени шаблони (Design Templates) и на дефинирани шеми за боја (Color Schemes). Шаблоните содржат комбинација на бои и ефекти врз објектите. До нив се доаѓа така што од подменито Format избираме Slide Design (Слика 3_35), по што во Панелот за задачи се прикажуваат шаблоните, Слика 3_36. PowerPoint во себе има вградено голем број шеми на Слика 3_35 бои. До нив се доаѓа со кликнување на Color Schemes, во панелот за задачи Слика 3_36. Кога ќе се избере шема на бои, распоредот на елементите не се менува, но се менуваат боите на елементите според новата шема, и тоа: бојата на заднината на слајдот, Слика 3_36 бојата на заднината на рамките во кои се сместени објектите, бојата на самите рамки, бојата на текстот и бојата на линиите.

Прашања: 1. Набројте ги начините на гледање на презентацијата. 2. Кога се користи погледот Notes Page? 3. Outline и Slides се два начини на приказ на содржината на презентацијата. Опишете ги. 4. Кое е значењето на секоја од трите икони во долниот лев агол во Панелот за слајдови? 5. Опишете ја постапката на промена на редоследот на слајдовите преку погледот Slide Order. 6. Во презентацијата prezentacija-uciliste, последниот слајд преместете го да стане прв. 7. Објаснете го значењето на копчињата Page Up и Page Down при движењето низ слајдовите на презентацијата. 8. Како може да се промени заднината на слајдовите во презентацијата? 9. Како постапуваме доколку сакаме сите слајдови во презентацијата да имаат жолта позадина? 10. Објаснете колку можности постојат за избор на заднината со користење на командата Format Background. 11. Во презентацијата prezentacija-uciliste на сите слајдови поставете заднина некоја од шарите преку Patterns. 12. Креирајте сопствена презентација со реклама за некој производ или услуга со пет слајда и на секој слајд поставете различна заднина.

Информатика за VI одделение

3.5. Додавање динамички ефекти во презентацијата

Динамички ефекти во презентацијата претставуваат анимации што можат да се доделат на објектите и анимации на начините на премин од еден слајд во друг. Додавање анимација на објектите Слајдот може да се прикаже со сите објекти одеднаш, но може при појавувањето на објектите да им се придружат најразлични динамички ефекти – анимации. За да се додаде некој анимациски ефект на даден објект, потребно е да се кликне со десното копче од глувчето врз него. Од менито кое се отвора се избира Custom Animation, Слика 3_37а. Истиот ефект се постигнува и со командата Custom Animation од подменито Slide Show, Слика 3_37б, или со кликнување на малата стрелка надолу над десниот панел и потоа на Custom Animation, Слика 3_37в.

Слика 3_37а

Слика 3_37б

Слика 3_37в

Во десниот панел се прикажува дијалогот за анимации преку кој се врши изборот и дизајнирањето на анимациите што ќе се доделат над објектот, Слика 3_38.

3. Мултимедијални презентации

Слика 3_38 Ќе додадеме анимација на украсниот текст Математика со Power Point од третиот слајд на нашата презентација. Кога првпат се избира анимацијата, се избира Add Effect. Се појавува листа на ефекти (Слика 3_39) од која го избираме саканиот ефект. Ефектите се групирани во четири групи: • Entrance – за ефекти на појавување на објектот; • Emphasis – за истакнување на објекти, посебно текстуални; • Exit – за начин на напуштање на слајдот; • Motion Paths – за одредување на патеката по која ќе се движи објектот при преместувањето од едно на друго место на слајдот.

Слика 3_39

Во секоја од овие групи на ефекти се предложени по неколку десетини ефекти (избор од More Effects), така што можноста за комбинирање е практично неограничена. За да додадеме ефект во нашиот слајд избираме Add Effect ► Entrance ► Fly In. (Наместо Fly In можете да изберете произволен ефект). Десниот панел го добива обликот од Слика 3_40. Објектот на кој му е доделен ефект се појавува во списокот на ефекти. Ефектот може дополнително да се смени, или да се отстрани со кликнување на Remove.

Информатика за VI одделение

Во делот Modify може да се сменат некои параметри на ефектот, и тоа: • Start е листа на начини на започнување на ефектот. Ова го оставаме да биде со кликнување на глувчето, т.е. избираме начин On Click. • Direction е листа од која се задава насоката од каде ќе се појави објектот. Во случајов избираме да се појавува оддолу - From Bottom. • Speed е листа за избор на брзината на изведување на ефектот. Избираме таа брзина да биде Very Fast. Со кликнување на стрелката, десно од ефектот се појавува мени Слика 3_40 со дополнителни опции (Слика 3_41), каде може да се дефинира звукот кој ќе се емитува со анимацијата, акцијата по завршување на ефектот, времето и темпото кога ефектот ќе се изврши и слично.

Слика 3_41

Вежба: Кликнeте на Effect Options и во полето Timing поставeте ја брзината на 5 секунди, Слика 3_42. Ефекти при преминување од еден слајд кон друг Бидејќи една презентација најчесто е составена од повеќе слајдови, важен дел од неа се премините од еден слајд во друг. За да се додаде ефект на премин, се задава командата Slide Transition од подменито Slide Show, Слика 3_43. Во Панелот за задачи се појавува истоимен дијалог-прозорец преку кој можат да се додадат атрактивни ефекти, Слика 3_44. Во делот Apply to selected slides се избира ефектот на транзиција кој се применува на слајдот којшто се дизајнира. Во делот Modify transition се избира брзината со која ќе се изведува заменувањето на слајдовите. Овде се избира и звукот кој ќе го придружува извршувањето на ефектот. Дополнително, со селектирање на опцијата Loop until next sound, може да се определи звукот да се повторува сè додека Слика 3_43 не се појави нов звук во презентацијата.

3. Мултимедијални презентации

Во Advance slide се одредува моментот во кој ќе започне заменувањето на слајдовите. Тоа може да биде само со кликнување на глувчето, да биде автоматски по одреден број секунди или пак да биде комбинација од двете варијанти, поточно, што прво ќе се случи. Со кликнување на Apply to All Slides, избраниот ефект се применува на сите слајдови. Ако полето AutoPreview е селектирано, секоја измена во параметрите на ефектите веднаш се прикажува на екранот, без да се помине на прикажување на презентацијата. За да додадеме ефекти на слајдовите во нашата презентација, ќе постапиме на следниов начин:  Од главното мени избираме Slide Show ► Slide Transition;  Во делот Modify Transition, кликнуваме на Speed и за брзина на преминување избираме Medium;  Кај изборот Sound избираме некој звучен ефект кој ќе се слуша кога се заменуваат слајдовите;  Кај Advance Slide, покрај означеното On mouse click, го означуваме и Automatically after, и во полето под него внесуваме број на секунди. Постапката ја повторуваме за секој слајд за кој сакаме да има ефект на премин или, пак, едноставно кликнуваме на Apply to All Slides за да се примени избраниот ефект на сите слајдови.

Слика 3_44

Вежба: На додадените ефекти во презентацијата променете ја брзината во бавно – Slow. 3.6. Вметнување на хиперврски Постапката за вметнување на хиперврска во презентацијата е слична на истата претходно опишана во програмата Microsoft Word: 1. Се означува текстот (или сликата) кој сакаме да биде хиперврска;

Слика 3_45

Информатика за VI одделение

2. Се избира Insert, Hyperlink, при што се отвора прозорец како на Слика 3_45; 3. Се избира саканата локација (може да биде URL адреса, документ, слајд во истата презентација) до која сакаме да води линкот. Пр: Ако сакате хиперврската да води до друг слајд во истата презентација, од лево одберете Place in This Document, а потоа одберете го името на соодветниот слајд; 4. Се кликнува на копчето ОК. Сега ја пуштате презентацијата на Slide Show за да видите дали функционираат хиперврските. Вежба: Креирајте презентација во вид на квиз на следниот начин: На првиот слајд поставете едно прашање и три понудени одговори. Следните два слајда нека бидат за случаите кога е одговорено точно и неточно. Потоа следното прашање.... Размислете кој збор на кој слајд треба да ве води, за да можете да дојдете до крајот на презентацијата само со точно одговарање на сите прашања. Дозволени се повеќе обиди.

Прашања: 1. Што претставуваат динамички ефекти во презентација? 2. Како се додава некој анимациски ефект на даден објект? Опишете ги сите начини кои ги знаете. 3. Во колку групи се поделени ефектите. Набројте ги. 4. Кои параметри на анимацискиот ефект можат да се променат во делот Modify? 5. Во презентацијата prezentacija-uciliste, на секој од објектите додадете му различен анимациски ефект. 6. За што се користи Slide Transition и како? 7. Во презентацијата prezentacija-uciliste, на секој од слајдовите дефинирајте различен премин. 8. Опишете ја постапката за вметнување на хиперврски.

4. Табеларни пресметувања

4. ТАБЕЛАРНИ ПРЕСМЕТУВАЊА

Microsoft Excel

Во многу области од секојдневната работа на човекот се јавува потреба од правење табели. На пример, табелата за успех на учениците во еден клас по предмети може да изгледа како на Слика 4_1.

Слика 4_1 Тешкотија во вакви табели се јавува кога треба да се измени некој податок. На пример, ако оценката по Македонски јазик на ученичката Анчевска Маја не е 3, туку е 4, треба повторно да се пресмета нејзиниот просек, просекот по предметот Македонски јазик, а и просекот на целиот клас. Не само тие, туку и сите други резултати во една табела кои зависат од неа треба повторно да се пресметаат. Ова е изразено во случаите кога се работи за поголеми табели. Затоа се направени програмски пакети кои при измена на еден податок вршат измена автоматски на сите податоци во чија пресметка учествува тој податок. Ваквите пакети се наречени програмски пакети за табеларни пресметувања или, пократко, табеларни пресметувачи. Постојат повеќе програмски пакети за табеларни пресметувања, од кои најраспространет е табеларниот пресметувач Excel, изработен од фирмата Microsoft.

Информатика за VI одделение

4.1. Стартување на програмата Excel

Microsoft Excel се стартува со двојно кликнување врз иконата на екранот (ако е поставена) или преку менито Start. По стартувањето се добива прозорец како на Слика 4_2. Од неа се гледа дека главниот прозорец на Excel е стандарден Windows прозорец, со сите негови елементи: - лента со наслов на апликацијата и работниот документ, - главно мени со подменија (File, Edit, View, Insert, Format, Tools, Data, Window и Help), - ленти со алатки, - ленти за хоризонтално и вертикално поместување на документот, и - копчиња за минимизирање, за ресторирање и за затворање на прозорецот.

lenti so alatki

glavno meni

kop~iwa za minimizirawe, za restorirawe i za zatvorawe na prozorecot

lenta so naslov na aplikacijata i dokumentot

lenta so lizga~ i kop~iwa za vertikalno pomestuvawe lenta so lizga~ i kop~iwa na dokumentot za horizontalno pomestuvawe

Слика 4_2 Останатиот дел од прозорецот е зафатен од работниот документ, кој се креира автоматски при стартувањето на Excel. Гледаме дека името на документот е Book1. Excel ги именува документите како книги (анг. book). Притоа, во секоја книга може да има повеќе работни листови (анг. sheet).

4. Табеларни пресметувања

statusna lenta na aktivnata }elija koloni aktivna }elija redici statusna lenta na dokumentot lenta za listovi

Слика 4_3 Работниот лист се состои од хоризонтални редици и од вертикални колони. Редиците се нумерирани одгоре надолу од 1 до 65536. Колоните се обележани одлево надесно со буквите A, B, C, ..., Z, AA, AB, ..., AZ, BA, …, IV; вкупно 256 колони (Слика 4_3). Пресекот на една редица и на една колона, т.е. едно правоаголниче се нарекува ќелија (анг. cell). Ќелијата се означува со ознаката на колоната и на редицата запишани едно до друго. На пример: А1 (колона А, редица 1), C12 (колона C, редица 12), AH5 (колона AH, редица 5) итн. Активната ќелија секогаш е означена со задебелена рамка. Во нашиот случај тоа е ќелијата C7, еднозначно определена со колоната C и редицата 7. Содржината на активната ќелија е испишана истовремено и во Статусната лента на активната ќелија. На дното од екранот се наоѓа Статусната лента на документот. Над неа, лево од Лентата за хоризонтално поместување, се наоѓа Лента за листови со наслови: Sheet1, Sheet2, Sheet3. Активниот лист е прикажан со црни букви на бела основа. Во нашиов случај тоа е листот Sheet1.

Информатика за VI одделение

4.2. Основни операции со документите

Отворање нов документ  Од главното мени се избира File 4 New (или директно

преку тастатурата со командата Ctrl+N), при што на десниот дел од прозорецот на Excel се отвора листата New Workbook, Слика 4_4;  Се кликнува на командата Blank Workbook од групата New.

По отворање на новиот документ, гледаме дека неговото име е Book1, Book2 итн., име кое го задава самиот табеларен пресметувач. Корисникот му дава свое име на документот при зачувување на документот. Во новоотворениот документ обично има три работни листа, а можете да креирате повеќе.

Слика 4_4 Внесување податоци Со покажувачот на глувчето, кој е празно крвче , можете да кликнете во која било ќелија од табелата и (иако не се појавува покажувачот за текст веднаш) можете да внесете податок. На пример, на таков начин е направена табелата на Слика 4_5. За да направите измени во содржината на една ќелија, двојно кликнувате врз неа, а потоа ги правите саканите измени (бришете, допишувате).

Слика 4_5 Вежба: Отворете нов работен документ и во колона А (почнувајќи од А1), внесете ги броевите од 1 до 31, а во колона В внесете ги буквите (големи и мали) од нашата азбука. Значи, во В1 внесете: Аа, во Б2 внесете: Бб итн.

4. Табеларни пресметувања

Зачувување на документот  Од главното мени се избира File 4 Save. На екранот се јавува прозорецот за дијалог од Слика 4_6.  Се избира папката во која сакате да го зачувате документот: - кликнувате на стрелката на паѓачката листа Save in, Слика 4_7; - ја избирате папката во која сакате да го зачувате документот, при што се прикажува нејзината содржина; - доколку е потребно да изберете потпапка, тоа го правите со двојно кликнување врз неа;  Во листата File name го пишувате името под кое ќе го зачувате документот. На пример, книга1;  Кликнувате на копчето Save.

Слика 4_6

Слика 4_7

Затворање на документот Готовиот документ, по зачувувањето на дискот или на дискетата, го затворате со командата Close од подменито File. Ако некој документ сте заборавиле да го зачувате, тогаш при излегување од табеларниот пресметувач Excel се јавува прозорецот за дијалог од Слика 4_8, во кој се нудат опции за тоа дали сакате да го зачувате документот заедно со измените – Yes или не сакате – No (останува стариот документ).

Слика 4_ 8

Информатика за VI одделение

Отворање постоечки документ  Од главното мени се избира File 4 Open (или директно преку тастатура со командата Ctrl+O). Притоа се добива прозорецот за дијалог од Слика 4_9. Најчесто, во овој прозорец се отвора папката во која последен пат сме зачувале документ од Excel.

Слика 4_9  Од листата Look in ја избирате папката во која се содржи документот;  Кликнувате на документот што сакате да го отворите;  Кликнувате на копчето Open. (Последните два чекора од постапката може да се заменат со двојно кликнување на документот.) Прашања: 1. 2. 3. 4. 5.

Како се повикува апликацијата Microsoft Excel? Набројте ги елементите на неговиот прозорец. Како е поделен работниот лист? Како се отвора нов документ (книга)? Опишете ги постапките на зачувување и повторно отворање на документот.

4. Табеларни пресметувања

4.3. Движење низ работниот документ

Движење низ лентата со работни листови Кажавме дека во еден документ во Excel, наречен книга, може да има повеќе листови, чии имиња Sheet1, Sheet2 итн. се гледаат лево од Лентата за хоризонтално поместување, Слика 4_10. Слика 4_10 Преминувањето од еден во друг работен лист е со едноставно кликнување на името на листот: Sheet1, Sheet2 итн. Ако името на некој лист не се гледа, тогаш со кликнување врз стрелките и се поместува листата со имиња налево или надесно, а со кликнување врз стрелките и се скока на почетокот или на крајот на лентата со имиња на листови. Движење низ активниот работен лист Движењето низ активниот работен лист се врши на повеќе начини. Наједноставно е преку тастатурата, со копчињата со стрелки, како што е наведено во Табела 1.   ¯ PgUp PgDn Ctrl +  Ctrl +  Ctrl + Ctrl + ¯ Home End Ctrl + Home

Една колона налево Една колона надесно Една редица надолу Една редица нагоре Еден екран нагоре Еден екран надолу Најдесна ќелија во редицата Најлева ќелија во редицата Прва ќелија во колоната Последна ќелија во колоната Почеток на редица Крај на редица Почеток на листот (ќелија А1)

Табела 1

Друг начин е со едноставно кликнување со глувчето на некоја ќелија. Ако ќелијата не се гледа, тогаш ја поместуваме табелата низ екранот со помош на копчињата и лентите со лизгачи за хоризонтално и вертикално поместување, Слика 4_2.

Информатика за VI одделение

4.4. Форматирање на текстот

За испишување на текст во Excel може да се користат фонтови од различни писма и различни стилови. Изборот на фонтот се врши преку лентата Formatting, прикажано на Слика 4_12. Избор на фонт се врши од Листата со фонтови (Слика 4_11а, Слика 4_12), која се отвора со кликнување на триаголничето десно од влезот во листата. Низ листата се движиме со стрелките од тастатурата или со помош на лентата за вертикално поместување. По доаѓање до фонтот кој сакаме да го активираме, само кликнуваме на него. Изборот на големината на фонтот се врши од Листата со големини на фонтот, на ист начин како и изборот на фонт, Слика 4_11б, Слика 4_12.

а)

б) Слика 4_11

Underline (potcrtano) Spojuvawe na }elii Italic (kosi) Bold (zаdebeleni)

Lista so fontovi

Lista so golemini na fontot

Слика 4_12

4. Табеларни пресметувања

Стилот на знаците е одреден со: фонтот, големината, задебелените знаци (Bold), косите знаци (Italic) и подвлечените знаци (Underline). Овие параметри се избираат од соодветните листи или со кликнување врз соодветните копчиња означени со B, I и U соодветно, Слика 4_12. Порамнувањето на текстот се врши со кликнување на копчињата за порамнување, и тоа: лево, центрирано и десно. Со следното копче се врши спојување на ќелии (и центрирање на содржината), Слика 4_12. Вежба: Креирајте табела во која ќе го внесете распоредот на часови. Деновите во неделата нека бидат со задебелени и закосени букви, а редниот број на часовите со подвлечени броеви. Содржината во ќелиите нека биде центрирана. При пишувањето можете да користите скратени зборови. Зачувајте го документот. Прашања: 1. Како се движиме низ лентата со работни листови? 2. Објаснете ја улогата на копчињата од тастатурата со кои се движите низ работниот лист. 3. Како се форматира текст? Опишете ја улогата на соодветните икони од лентата Formatting.

Информатика за VI одделение

4.5. Операции со ќелии, редици и колони

Означување ќелии Означување на ќелии се врши на тој начин што го позиционирате покажувачот од глувчето на една ќелија и со притиснато копче го движите глувчето. Ќелиите што се означени се затемнуваат (Слика 4_13). Означувањето со тастатура се врши така што го држите притиснато копчето Shift и се движите со копчињата со стрелки. Означувањето на цела редица или колона се врши на тој начин што кликнувате врз соодветната бројка (1,2,3, . . .) на редицата, Слика 4_13 односно врз соодветната буква (А,B,C, . . .) на колоната. Притоа, покажувачот од крвче се претвора во стрелка. Означувањето повеќе редици или повеќе колони (цел блок) се врши на тој начин што кликнувате со глувчето на бројката (или буквата) на почетната редица (или колона) и го влечете глувчето до крајната редица (или колона). Истото се постигнува ако ја означите почетната редица (или колона), а потоа го притискате и го држите притиснато копчето Shift и со глувчето кликнувате врз последната редица (или колона) од блокот. Кога сакате да означите неколку редици и/или колони кои не прават континуиран блок, туку се на различни растојанија, тогаш го притискате и го држите притиснато копчето Ctrl, а со глувчето кликнувате на редиците и/или колоните што сакате да ги означите, Слика 4_14. Означување на цел лист се врши со кликнување на квадратчето во горниот лев агол, лево од колоната А над редицата 1, или со командата Ctrl+А. Пренесување и копирање ќелии

Слика 4_14

За да отсечете, да пренесете или да копирате некој дел од табелата (една или блок од повеќе ќелии), потребно е да го направите следното:  Го означувате блокот од ќелии;  Од подменито Edit задавате една од следниве команди: - Cut , за отсекување и за пренесување на блокот, или - Copy, за копирање на блокот. Овие команди можат да се зададат и преку тастатурата со Ctrl+X за отсекување и

4. Табеларни пресметувања

Ctrl+C за копирање. Која било од командите да се зададе, ќе забележите дека околу блокот се исцртува испрекината линија која трепери;  Кликнувате на ќелијата од која сакате да почне преместениот/копираниот блок;  Од подменито Edit ја задавате командата Paste (или Ctrl+V). Добивате приказ како на Слика 4_15. Слика 4_15 Вметнување и бришење на редици и колони При изработката на табели често се јавува потреба од вметнување нова редица или колона меѓу постоечките или бришење на некоја непотребна. Вметнувањето се врши на следниов начин:  Се селектира редицата/колоната пред којашто сакате да ја вметнете новата редица/ колона;  Се избира Insert 4 Rows/Columns. Доколку сакате да се вметнат повеќе редици/колони одеднаш, потребно е, наместо една, да се селектираат онолку редици/колони колку што сакате да вметнете пред нив. Новите редици се вметнуваат над селектираните редици, при што селектираните и сите редици под нив се поместуваат надолу онолку места колку што е бројот на нововметнатите редици. Новите колони се вметнуваат лево од селектираните колони, при што селектираните и сите колони десно од нив се поместуваат надесно онолку места колку што е бројот на нововметнатите колони. Бришењето редица или колона се врши на следниов начин:  Ја селектирате редицата/колоната што сакате да ја избришете (може да селектирате и повеќе);  Избирате Edit 4 Delete…. Притоа редиците се поместуваат оддолу нагоре, а колоните оддесно налево. Спојување ќелии Понекогаш, при форматирање на табелата, потребно е да се спојат неколку ќелии. На пример, ако треба да се направи табела како на Слика 4_16, тогаш ќелиите А1 и А2, H1 и H2, како и ќелиите C1 до М1, треба да се спојат.

Слика 4_16 Спојувањето се врши така што:  Се означуваат ќелиите што треба да се спојат;  Се задава командата Format 4 Cells… (или од тастатурата со Ctrl+1);  Во прозорецот Format Cells, Слика 4_17, се отвора листот Alignment;

Информатика за VI одделение

 Се кликнува во квадратчето пред Merge cells (се означува со знакот );  Се кликнува на копчето ОК. Спојувањето на селектираните ќелии може да се направи и со кликнување на иконата

од лентата со икони Formatting.

Прашања: 1. 2. 3. 4.

Како се означува една ќелија, една редица или колона и блок од редици или колони? Опишете ги постапките за копирање и за пренесување ќелии. Како се вметнуваат редици или колони во табела? Како се бришат редици или колони од табела?

4. Табеларни пресметувања

4.6. Форматирање на ќелии

Поставување димензии на ќелиите При правење нова табела, сите нејзини ќелии имаат исти димензии: иста широчина и иста височина. Ако сакате да извршите промена на широчината или на височината на една колона или редица, можете да постапите на неколку начини. Наједноставно е со помош на глувчето.  Се позиционирате на линијата меѓу правоаголниците во кои се наоѓаат ознаките на колоните А, B, C,... (Слика 4_18а). (Забележувате дека крстот се менува во споени стрелки за лево и за десно.)  За менување широчина на колоната се зема десната граница од колоната, се кликнува на неа и со држење на левото копче од глувчето, се поместува налево или надесно. Новата граница на колоната се гледа со испрекината линија.  Го отпуштате копчето на глувчето. На ист начин се менува и височината на некоја редица, со тоа што со глувчето се позиционирате на долната линија од редицата (во колоната каде што се испишани редиците 1,2,3...) и, држејќи го притиснато левото копче од глувчето, се движите нагоре или надолу, Слика 4_18б.

Слика 4_18а

Слика 4_18б

Доколку е потребно да поставите иста широчина или височина на повеќе колони или редици, тогаш ги селектирате колоните (редиците) и со менување на широчината на една од нив, автоматски сите селектирани колони (редици) ја добиваат нејзината широчина (височина). Друг начин за менување на димензиите е кога сакате да зададете точна димензија (широчина или височина) на некоја колона или редица. Тоа се прави со командите Column 4 Width… и Row 4 Height… од подменито Format. По нивното задавање се отвора прозорец за дијалог во кој се внесува широчината (височината) на колоната (редицата), Слика 4_19. Слика 4_19

Информатика за VI одделение

Вежба: Отворете го документот со вашиот распоред на часови од претходната вежба. Променете ги димензиите на колоните и редиците каде што е потребно (редиците да имаат иста височина). Заменете ги кратенките на имињата на предметите со цели зборови. Користете ја можноста за копирање на исти предмети. Промена на фонтот, на големината и на стилот на текстот  Ги означувате ќелиите чија содржина сакате да ја форматирате;  Избирате Format 4Cells;  Во прозорецот за дијалог Format Cells, што притоа ќе се појави (Слика 4_20), го избирате листот Font;  Ги избираме: - фонтот, големината и стилот од соодветните листи Fonт: , Size: и Font style:; - бојата на текстот од листата Color; - прецртување или подвлекување со една или две линии - ја избираме соодветната опција од листата Underline:; - за прецртан текст (Strikethrough), горен индекс (Superscript) или долен индекс (Subscript) го означуваме (со ) квадратчето пред името во рамката Effects (со кликнување врз него со глувчето). Пример за изгледот на текстот во зависност од поставените параметри се покажува во рамката Preview.  Кликнувате на ОК.

stil na fontot naslov na fontot golemina na fontot boja na fontot primer precrtan font, dolen i goren indeks

Слика 4_20

4. Табеларни пресметувања

На пример, табелата од Слика 4_21 е направена на следниов начин:

Слика 4_21 Прво се испишани насловите на колоните, проширени се колоните B и D, стеснета е колоната C, а потоа насловната редица е означена и е поставен фонт МАC C Тимес со стил на фонтот Bold, преку прозорецот за дијалог Format Cels, Слика 4_20. Потоа се пополнети колоните А, B, D и Е со истиот фонт и стил на фонтот Regular. Во ќелиите C2 до C5 е поставен фонт Times New Roman, напишани се класовите: I1, I3 и I2, а потоа со означување на 1, 2 и 3, поставени се тие да бидат горни индекси (Superscript) преку истиот прозорецот за дијалог Format Cells. Ако сакате, можете насловите на секоја колона да ги поставите во различна боја со избор од листата Color:, Слика 4_20. Порамнување на содржината на ќелиите со границите За хоризонтално порамнување на текстот во ќелиите (лево, десно и центрирано) кажавме во претходните точки дека ја користиме лентата Formatting. Поголеми можности за порамнување на текстот и податоците во ќелијата, како и нивна ориентација, дава листот Alignment од прозорецот Format Cells, кој се добива со командата Cells… од подменито Format, Слика 4_22. На листот Alignment постојат две листи за порамнување на содржината на ќелијата, и тоа:  Horizontal – за хоризонтално порамнување и  Vertical – за вертикално порамнување, и една рамка  Orientation – за вертикална ориентација и ориентација на текстот под некој агол, Слика 4_22. Хоризонталното порамнување може да биде:  текст на левата, а броеви на десната страна од ќелијата – (General),  на левата страна – Left (Indent),  на десната страна– Right (Indent),  центрирано – Center,  на двете страни – Justify,  на левата страна, така што содржината ги исполнува ќелиите десно од почетната – Fill,

Слика 4_22

Информатика за VI одделение

 центрирано во однос на означените (селектирани) колони – Center Across Selection, и  дистрибуирано по цела ширина – Distributed (Indent). Вертикалното порамнување може да биде:  на горната страна на ќелијата – Top,  на долната страна на ќелијата – Bottom,  центрирано – Center,  на двете страни, и горе и долу – Justify, и  дистрибуирано по цела висина – Distributed. Со активирање на опцијата Wrap text (со кликнување во квадратчето пред неа ) се постигнува содржината на ќелијата да се прикажува само во неа, со автоматско проширување на нејзината височина. Табелата од Слика 4_21 е преуредена како на Слика 4_23 на следниов начин: Прво се селектирани насловите на колоните и е поставена опцијата Wrap text. Потоа, во првата колона е поставена вертикална ориентација на текстот. Текстот во ќелијата В1 е поставен центрирано, и хоризонтално и вертикално. Текстот во ќелијата C1 е хоризонтално и вертикално центриран и под агол од 90 степени, преку рамката Orientation, во полето Degrees е внесено 90. Ќелиите D1 и Е1 се центрирани и хоризонтално и вертикално, а текстот е поставен под агол од 30 степени. На крајот, ќелиите C2 до C4 се хоризонтално центрирани.

Слика 4_23 Форматирање на броеви Во табелите во Excel најчести податоци се броевите. Со нив се изразуваат различни големини со цели и со децимални броеви, парични износи, датум, време, проценти, дропки итн. За поголема прегледност во табелите, за овие податоци се користат посебни формати. Тие се задаваат од листот Number на прозорецот Format Cells, Слика 4_24. Форматот на броевите се задава од листата Category:. - Со Number можат да се форматираат позитивни и негативни броеви, како и децималната запирка, а илјадите се делат со точки, ако се означи квадратчето пред Use 1000 Separator (.) . Бројот на децималите се задава во полето Decimal places:. За негативните броеви се користи знакот минус, мали загради или мали загради и друга боја (црвена). Форматот на претставување на негативните броеви се избира од листата Negative numbers.

4. Табеларни пресметувања

- Со Currency се форматираат паричните износи. Притоа се појавува и полето Symbol: за избор на ознаката на паричната единица, како ден, , $, £ итн. - Date – се користи за форматирање на датумот. - Time – за форматирање на времето (час, минути и секунди). - Percentage – служи за задавање на форматот на проценти. - Custom – се користи за избор и за задавање различни формати. Примери на формати на броеви се дадени во табелата на Слика 4_25. Слика 4_24

Слика 4_25

Прашања: 1. Набројте и објаснете ги можностите што се понудени во листот Font од прозорецот Format Cells. 2. Како ќе направите содржината на означените ќелии да биде ориентирана вертикално, а како да биде заротирана за агол од 90 степени? Што е разликата? 3. Набројте неколку типови на броеви со кои работи Excel. Која е разликата помеѓу типовите Number и Currency?

Информатика за VI одделение

4.7. Поставување граници и боја на ќелиите

За да имаат внесените податоци во еден блок вистински изглед на табела, потребно е да се постават граници (линии) на ќелиите или полињата од табелата. (Помошните линии помеѓу редиците и колоните нема да се испечатат на хартија.) Тоа се пра-ви на следниов начин:  Ги селектирате ќелиите каде што сакате да поставите граници;  Кликнувате на триаголничето десно од алатката Borders од лентата со алатки Formatting;  Се избира саканата форма на граничните линии од палетата што се отвора, Слика 4_26. За исполнување на ќелијата со боја:  Се селектира ќелијата;  Се избира бојата од палетата која се отвора со кликнување врз триаголничето десно од алатката Fill

Слика 4_26

Color (Слика 4_27) од лентата со алатки Formatting. За поставување боја на текстот во ќелијата, се користи алатката Font Color

Слика 4_28

(Слика 4_28) од лентата со алатки Formatting.  Се селектира ќелијата; Слика 4_27  Се избира бојата од палетата која се отвора со кликнување врз триаголничето десно од алатката

(Слика 4_28) од лентата со алатки Formatting. Еден пример е даден на Слика 4_29.

Слика 4_29 Поголеми можности за поставување граници и боја на границите на ќелиите, исполнување на ќелиите со боја и шара, и поставување боја на текстот даваат листовите Borders и Patterns од прозорецот Format Cells.

4. Табеларни пресметувања

Автоматско пополнување на ќелиите Честопати е потребно да пополниме редица или колона со иста содржина или да пополниме низа од броеви, на пример: 1, 2, 3, 4... или 5, 10, 15... итн. За таа цел ја користиме можноста за автоматско пополнување на ќелиите. За автоматски да ги пополните ќелиите од соседните редици или колони со содржината на некоја ќелија, постапувате на следниов начин:  Го поставувате покажувачот на долниот десен агол на ќелијата, при што тој добива облик на тенко црно крвче +;  Го притискате и држите левото копче на глувчето и влечете во правецот во кој сакате да биде пополнувањето, Слика 4_30;  Го отпуштате копчето на глувчето. Слика 4_30 Ќелиите ќе се пополнат со иста содржина. Вежба: Напишете го во една ќелија бројот 1 и со автоматско пополнување пополнете ги следните 10 ќелии на десно со истиот број 1. Со автоматско пополнување не се пополнуваат само исти содржини, туку и низи од броеви, датум, време, комбинации на текст и броеви... Вежба: Постапката за пополнување на колоната А со низата: 1, 2, 3, ... , 10 од првата редица надолу е следна:  Во ќелијата А1 го внесувате бројот 1;  Го поставувате покажувачот на долниот десен агол на ќелијата за покажувачот да го добие обликот +; ++  Го притискате и држите левото копче на глувчето и го влечете надолу, а истовремено го притискате и го држите копчето Ctrl, ++ + при што покажувачот го добива обликот + , Слика 4_31;  Кога во жолтото квадратче до покажувачот ++ ќе го добиете бројот 10, го отпуштате копчето на глувчето, а потоа и копчето Ctrl. Слика 4_31 Вежба: Во колоната В со автоматско пополнување пополнете ја низата: -5, -4, .... , 4, 5. Во редица 13 пополнете ја низата: 100, 99, .... 91, 90. Во кој правец треба да повлечете? Вежба: Во ќелијата C1 внесете: Задача 1, а потоа со автоматско пополнување (без Ctrl) пополнете ги ќелиите до C5. Што добивате? Ако имате низа во која секој нареден член се разликува од претходниот за вредност различна од 1 (разликата меѓу соседните членови, наречена чекор, може да биде цел или децимален број, позитивен или негативен), постапувате на следниов начин:  Ги внесувате првите два броја од низата (секој во својата ќелија);  Ги селектирате двете ќелии; Понатаму ја применувате постапката за автоматско пополнување како за една ќелија. Вежба: Пополнете ќелии од 3 редици со низите: 2,4,6,... 20; 33,30,27,...,12 и –1,0.5,...,1.

Информатика за VI одделение

Вметнување и бришење листови во работната книга Рековме дека при отворање нова работна книга, во неа автоматски се поставуваат три празни листа. Понекогаш е потребно да работиме со повеќе листови и затоа треба да вметнеме нови. Тоа се прави на следниов начин:  Се позиционирате во Лентата за табели (на долниот дел од екранот) и со десното копче кликнувате врз името на листот пред кој сакате да вметнете нов. Се појавува мени како на Слика 4_32;  Избирате Insert. Ќе забележите дека ќе се отвори нов лист (работна табела) под име Sheet4. Вакви табели Слика 4_32 можете да вметнете на кое било место меѓу постоечките. Останатите опции од ова мени се: - Delete - за бришење на работен лист; - Rename - за преименување; - Move or Copy – за преместување и копирање; - Select All Sheets – за селектирање на сите листови... При копирање или пренесување на табела, се добива прозорецот од Слика 4_33. Командата е наместена за пренесување, а за копирање треба да се означи (кликне) квадратчето пред Create a copy. За пренесување и за копирање треба да се избере работната книга од листата To book: и листот пред кој ќе се пренесе или копира тековниот од листата Before sheet:. Слика 4_33 Вежба: Вметнете нов работен лист на почетокот во отворениот документ и преименувајте го истиот со името на тековниот месец, на пример март. Во тој лист направете календар за тој месец од тековната година. Притоа користете различни типови и бои на гранични линии, бои на ќелии и текст. Користите автоматско пополнување. Прашања: 1. 2. 3. 4.

Како се поставуваат границите на ќелиите, а како се бришат? Како се менува бојата на ќелиите и на текстот? Дали автоматското пополнување ја олеснува изработката на табели? Зошто? Како можете да избришете еден работен лист? Размислете како би можеле да избришете повеќе листови одеднаш.

4. Табеларни пресметувања

4.8. Вметнување формули и функции

Вметнување формули Една од најважните особини на сите табеларни пресметувачи, а со тоа и на Excel, е работата со формули и функции. Главна намена на формулите и функциите е да вршат брзи и прецизни пресметувања. При промена на кој било податок од кој зависи тој резултат, следува автоматска корекција на резултатот. Ова ќе го објасниме поконкретно преку Слика 4_ 34 следнава задача. Вежба: Нацртајте ја и пополнете ја табелата од Слика 4_34, но не ги внесувајте броевите во колоната Е! Износот за секој производ во колоната Е ќе го пресметаме со помош на формули. Како би го пресметале износот за еден производ ако се дадени количината и единечната цена? Износ = Количина * Единечна цена Како да го пресметаме износот за производот леб? Секако, со запишување на соодветната формула во ќелијата за износот на производот леб, Слика 4_35.  Кликнете во ќелијата Е2;  Внесете го знакот = ;  Кликнете на ќелијата C2 (и никаде на друго место до следниот чекор!);  Внесете го знакот * (за множење) од тастатурата;  Кликнете на ќелијата D2, притиснете Enter

statusna lenta na }eliite

Слика 4_35

Информатика за VI одделение

Во Е2 ќе се изгуби напишаната формула со адресите на ќелиите (адресата на ќелијата покажува на која колона и редицa ~ припаѓа, на пример, C2, D2) и ќе се појави број – пресметаниот износ за производот леб. За да ги добиете износите на останатите производи во колоната Е, не е потребно повторно да ги пишувате формулите. Едноставно, ќе ги добиете со автоматско пополнување со содржината (формулата) од првата пресметана ќелија Е2. Вежба: Со автоматско пополнување, тргнувајќи од ќелијата Е2, пресметајте ги износите на останатите производи. Како ќе го пресметате вкупниот износ во ќелијата Е7? Оператори кои ги користиме за пишување на формули: + за собирање; - за одземање; * за множење; / за делење; ^ за степенување (^ се добива со Shift и 6). При извршувањето на операциите важат математичките правила за редослед: прво се степенува, па се множи и се дели, па на крај се собира и се одзема. За да се промени овој редослед се користат заградите ( и ). Вежба: Пополнете ја следнава табела:

Вредностите за X и Y пополнете ги со помош на автоматско пополнување, а вредностите за Z и S пресметајте ги според формулите зададени во насловната редица. Пресметајте ги само првите вредности на Z и S, а потоа, за пресметување на останатите вредности во колоните, користете автоматско пополнување.

4. Табеларни пресметувања

Вметнување функции Excel содржи голем број вградени функции кои исто така служат за пресметување. Ќе ги објасниме најосновните со примери. а) SUM – функција за пресметување на сума на повеќе броеви.  Внесете ги вредностите на коишто сакате да им го пресметате збирот;  Кликнете во ќелијата во која сакате да биде пресметаниот збир, во примеров тоа е ќелијата D5;  Кликнете на иконката од лентата со алатки Standard, ќе Слика 4_36 добиете =SUM ();  Означете ги ќелиите на коишто сакате да им го пресметате збирот, во заградите ќе го добиете интервалот C2:D4, Слика 4_36;  Притиснете Enter, во ќелијата ќе го добиете пресметаниот збир на броевите во интервалот. Вежба: Пресметајте ја сумата (збирот) на парните броеви од 1 до 50. Направете го истото за непарните. б) MIN – функција за пресметување на најмала вредност.  Внесете ги вредностите од коишто сакате да ја најдете најмалата вредност. На Слика 4_37 тоа се броевите во ќелиите од В3 до B7;  Позиционирајте се во ќелијата во која сакате да се прикаже најмалата вредност.  Од главното мени изберете Insert4Function…;  Кликнете на функцијата MIN. (Ако ја нема во категоријата Most Recently Used, барајте ја во категоријата All.);

Слика 4_37

Информатика за VI одделение

 Кликнете на ОК, ќе се појави прозорец за внесување на аргументи, Слика 4_38;  Внесете ги ќелиите од коишто сакате да најдете најмала вредност, Слика 4_38. На пример, Б3:Б7;  Кликнете на ОК.

Слика 4_38 в) MAX – функција за пресметување на најголема вредност. Постапката за наоѓање на најголемата вредност од блок-ќелии е иста како и за функцијата MIN. г) AVERAGE – функција за пресметување на средна вредност. Постапката за пресметување на вредноста на оваа функција е иста како за претходните две функции, разликата е само во тоа што во прозорецот прикажан на Слика 4_37 се избира соодветното име на функцијата. Вежба: Нацртајте табела како на Слика 4_39, само за онолку ученици колку што има во вашето одделение и онолку предмети колку што изучувате:

Слика 4_39

4. Табеларни пресметувања

Потоа внесете ги предметите, имињата и оцените на сите ученици од вашето одделение. За секој ученик и за секој предмет во соодветните ќелии пресметајте ја најмалата, најголемата и средната оцена – просек. Најдете средна оцена (просек) на целото одделение. Обојте ги ќелиите и нивната содржина по ваша желба. Зачувајте го документот. Прашања: 1. Опишете ја постапката за вметнување на формула во табелата. 2. Зошто се додека не ја завршите формулата (и не притиснете Enter) не треба да кликате на произволна ќелија? Што се случува ако го сторите тоа? 3. Набројте ги операторите што се користат за пишување на формули и кажете на која математичка операција одговара секој од нив. 4. Опишете ја постапката за вметнување функции во табела. 5. Кои функции ги знаете и за што служат? 6. Кога би користеле формула, а кога функција за собирање на броеви? 7. Што мислите, дали може да се прават комбинации со формули и функции? На пример, ако во една ќелија има пресметано најмала вредност, а во друга ќелија најголема вредност од некои броеви, дали во трета ќелија може да се напише формула која ќе ги собира вредностите на овие две ќелии? Проверете преку пример.

Информатика за VI одделение

4.9. Креирање графикони

Со табелите можат лесно да се пресметаат разни податоци и да се добијат многу информации. Меѓутоа, многу поприфатлив за човекот е графичкиот приказ на резултатите отколку табеларниот. Затоа, во Excel се ставени команди и алатки за изработка на графикони за приказ на резултатите од табеларните пресметувања, Слика 4_40. Слика 4_40

Графиконите се изработуваат на следниов начин:  Се означуваат податоците (ќелиите) за кои сакаме да изработиме графикон;  Избирате Insert4Chart... или кликнувате

  

 

на алатката Chart Wizard од лентата со алатки Standard, и се добива прозорец како на Слика 4_41; Се избира типот и поттипот на графиконот; Се кликнува на копчето Next; Избирате дали опсегот на податоците кои ќе ги цртате ќе биде по редици (кликнуваме на Rows) или по колони (кликнуваме на Columns), Слика 4_42; Се кликнува на копчето Next; Во овој чекор се внесува насловот на табелата и насловите на оските (преку листот Titles), Слика 4_43. Овде може да се постават и параметри за: примарната оска (преку листот Axes),

Слика 4_41

4. Табеларни пресметувања

мрежата (Gridlines), местото на покажување (или не) на легендата (Legend), вредностите на вертикалната оска (Data Labels) и целата табeла (Data Table);

Слика 4_43

Слика 4_42 Слика 4_44   

Се кликнува на копчето Next; Го внесувате местото каде ќе го поставите графиконот: како нова табела (As new sheet:) или како објект во тековната табела (As object in:), Слика 4_44; Кликнувaте на копчето Finish.

Графиконите може да се менуваат со уредување, кое се прави со двојно кликнување врз нивните елементи. Вежба: Отворете го зачуваниот документ од последната вежба (табелата со оценки) и креирајте графикон со столбови на кој се прикажува средната оценка на секој предмет. Креирајте уште еден графикон на кој се прикажува средната оценка на секој ученик. Вежба: Внесете две колони со произволни броеви. Во третата колона пресметајте го производот од збирот и разликата на соодветните ќелии. На пример: C2 = (А2 + B2) * (А2 – B2). Нацртајте графикон со линии за вредностите од пресметаната колона. Вежба: Креирајте табела и графикон како на даденава слика:

Информатика за VI одделение

Слика 4_45 Бираме тип на кружен (Pie) графикон, со 3–D визуелен ефект. Постетување: За да означите разделени интервали, треба да го користите копчето Ctrl. 4.10. Печатење на документот Печатењето на документот се врши на следниов начин:  Се избира File 4Print, се отвора прозорецот Print од Слика 4_46;  Овде се избира: - дали ќе се печати цел документ (се кликнува во крукчето пред All во рамката Print range) или само одредени страници (Page(s) од (From:) до (To:)); - дали сакате да се испечати само означеното (Selection), активниот работен лист/графикон (Active Sheets/ Selected Chart) или целата работна книга (Entire workbook); - број на примероци (Number of copies).  Се кликнува на ОК. Слика 4_46 Прашања: 1. 2. 3. 4.

Опишете ја основната постапка (чекорите) за цртање графикон. Како се поставува наслов на графиконот? Како се менува изгледот на некој елемент од графиконот? Опишете ја постапката за печатење на работен лист.

141

5. Изработка на проекти

96 2

Информатика за VI одделение

Поимот проект е дефиниран како привремена активност чија цел е создавање на единствен производ или услуга. Кога станува збор за ученички проект, поимот проект може да се сфати како обемна задача, преземена од ученик или група ученици, со цел да го применат, илустрираат или дополнат стекнатото знаење од некоја област. Проектот опфаќа долгорочни активности кои му овозможуваат на ученикот самостојна или заедничка креативна работа. Која е постапката за изработка на еден проект? Прво, треба да се одреди темата на проектот. Примери за теми на проекти:     

Истражување на загадувањето на околината; Истражување на историјата на локалното подрачје; Наоѓање информации за некоја позната личност; Изработка на модел на некој објект; Креирање на едукативна алатка, и др.

Пред да се започне со изработката на проектот, треба да се одлучи која е неговата цел и што треба да се постигне со изработката на тој проект. Потоа, следуваат конкретните проектни активности. Фази на проектот Постојат четири основни фази при изработката на секој проект: 1. 2. 3. 4.

Проектен план - планирање и организирање; Истражување и прибирање на потребните материјали; Изготвување на краен производ; Презентирање на крајниот производ.

97 3

5. Изработка на проекти

1. Проектен план - планирање и организирање За успешна изработка на проект, неопходно е планирање на активностите и организирање на работата на членовите на тимот. Проектниот план се изработува на почетокот на проектот и треба да ги содржи предвидените проектни активности и одговорности. На секој член му се доделува точно одредена улога, т.е. одговорност. Пример за поделба на улогите Ако темата на проектот би била „Историски одбележја на мојот град“, а неговата цел да се направи истражување и презентација на знаменитостите и старите градби во градот, тогаш еден член ќе биде задолжен за фотографирање на објектите (градбите и знаменитостите), друг би можел да истражува и собира податоци за секој објект, третиот би бил задолжен за дизајнирање и уредување на презентацијата, а би можело да се одреди и водач на тимот – оној кој ќе биде одговорен за координирање на активностите на останатите членови.

Во фазата на планирање и организирање, неопходно е да се испланира и времетраењето на секоја активност, како и на целиот проект. Се договараат и критериумите (правилата) за успешно и целосно реализирање на проектот. На пример:  Дали проектот e добро организиран?  Во колкава мера е задоволена предвидената цел?  Дали се опфатени сите потребни извори?  Дали јасно и на соодветен начин e презентиран крајниот производ? итн. Важна компонента во изработката на проектот (во секоја негова фаза) е и проектната документација. Освен проектниот план, овде спаѓаат: крајниот извештај за проектот, листи за проверка на извршените активности, дневник за активностите и други документи и извештаи.

98 4

Информатика за VI одделение

2. Истражување и прибирање на потребните материјали Во оваа фаза се прави истражување, т.е. се одредува кои и какви податоци и материјали се потребни за проектот и од каде да се бараат – кои се потребните извори. Се одредуваат електронски, печатени и други извори за успешна реализација на проектот. Се одредуваат и начините за истражување, прибирање, подготовка, организација и зачувување на електронските материјали потребни за изработка на проекти. Извори на електронски материјали:  веб-страни – се преземаат податоци, слики, музика и друго;  дигитални фотографии и видео-клипови – преземени од дигитален фотоапарат;  цртежи и слики – дигитализирани со помош на скенер;  звучни датотеки - креирани со програма за снимање на говор, музика и друго. Преземeните материјали се обработуваат и се чуваат во претходно креираните папки. Пожелно е претходно да биде креирано стеблото од папки, на оној начин како што одговара на логичката организација на материјалите. Следуваат активностите на изготвување на крајниот производ. 3. Изготвување на краен производ Како резултат на сите реализирани активности на членовите на тимот, конечно се креира крајниот производ. Неговиот изглед може да биде различен, во зависност од видот и целите на проектот. Крајниот производ може да биде: модел, план или нацрт, документ, презентација, детален извештај и друго. 4. Презентирање на крајниот производ Последната фаза е презентација на изработениот краен производ, на начин кој одговара на видот на производот. Производот се презентира со помош на проектор или ДВД уред, се овозможува пристап до производот и негово отворање/користење – ако производот е во електронска форма, се печати на хартија и друго. Презентацијата се изведува од страна на членот/членовите на тимот, на кој му била доделена таа улога уште во фазата на планирање. Заедно со самото презентирање на крајниот производ на проектот, пожелно е да се презентира и крајниот извештај за проектот, а можат да се прикажат или објаснат некои додатни информации поврзани со самиот процес на креирање на проектот. Успешноста на проектот се вреднува според однапред договорените критериуми.

99 5

5. Изработка на проекти

Предлог-проекти Проекти изработени со помош на програма за обработка на текст 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Македонски народни приказни Изработка на илустрирана приказна Делото на Св. Кирил и Методиј Животот и делото на Гоце Делчев Операции со дропки Национални кујни Креирање мени за ресторан Занимливости Креирање плакат за забава Креирање училиштен дневник Креирање училиштен весник Компјутерска конфигурација Проекти изработени со помош на програма за мултимедијални презентации

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Македонската држава до Филип II Македонски Александар Македонски Сончев систем Климатски типови Класификација на живите организми Видови растенија Историја на компјутерите Мемориски уреди и карактеристики Моето домашно милениче Музички ѕвезди Мојот омилен спорт Бисери на мудроста Проекти изработени со помош на програма за табеларни пресметувања

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Систем на мерни единици СИ Креирање табела со изучените математички формули Изработка на таблица за множење Изработка на календар Земјотреси – преглед со графикони Приказ и споредба на бројноста на населението по држави Периоден систем на елементите Прикажување на резултатите од спроведена анкета Планирање на трошоците за роденденска забава Приказ на популарноста на лектири Крстозбори Освоени олимписки медали по држави

100 6

Информатика за VI одделение

101 7

Прашања и практични вежби

102 8

103

Информатика за VI одделение

1. ВЕБ-ДНЕВНИЦИ 1.1. Што е веб-дневник?

1. Објаснете што претставува веб дневник? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. На следниве тврдења одговорете со T за точно или  за неточно.  На веб-дневниците постои можност за пишување мислења, описи на настани, вести итн. ..................................................................... T  Читателите на објавените теми не можат да остават свои коментари и забелешки. ............................................................................................... T  Луѓето кои ги уредуваат веб-дневниците се нарекуваат блогери. ..... T  Не постои можност за бесплатно поставување на веб-дневници на Интернет. ................................................................................................ T

/  /  /  / 

3. Пополнете ја правилно табелава. Опис на блогот

Видот на блогот

.....................................................................................................

Лични веб-дневници

..................................................................................................... Служат за поставување на прашања со пополнување на посебни форми, преку и-меил или преку телефон. .....................................................................................................

Жанровски вебдневници

..................................................................................................... Се однесуваат на некој медиум, како: видео, аудио, музика, фотографија и друго. Наменети се за разни уреди, како: мобилни телефони, преносни компјутери, печатачи и друго.

104

103 9

Прашања и практични вежби

4. Отворете ги следниве веб-адреси: www.blogger.com, www.blog.com.mk и www.wordpress.com, и објаснете какви содржини и можности нудат. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 5. Дополнете ги реченициве за да добиете точни тврдења. Луѓето што ги уредуваат веб-дневниците се нарекуваат ....................................., а постапката на уредување на блоговите се нарекува ................................................................ Во зависност од темата што ја обработуваат, постојат различни видови ............................, како: уметнички, ......................., ....................(photoblog), описен (............................), ...................... (blog), ...................... (MP3 blog), аудио (.........................).

1.2 . Постапка за креирање веб-дневник

1. Следниве зборови ставете ги на соодветното место за да добиете точни тврдења: коментари, сметка, сервиси, теми на дискусија. Секој корисник треба да имa ...................................... на некој од ......................... за поставување на веб-дневници на Интернет. На секој веб-дневник корисникот може да објави повеќе ............................................. (post), а на секоја тема посетителите можат да остават .................................. (comments).

2. Наведете ги чекорите за креирање веб-дневник на сервисот Blogger.com. 1. ............................................. 2. .............................................. 3. ............................................

3. Наведете неколку податоци кои треба да се внесат при креирање на и-меил адреса на Blogger.com 1. ............................................................. 2. ............................................................. 3. ............................................................. 4. ............................................................. 5. ............................................................. 6. .............................................................

104 10

105

Информатика за VI одделение

4. Кога ќе заврши постапката креирање на блог, ќе се појави прозорец со известување како на сликава. Објаснете што се случува доколку кликнете на една од можностите 1, 2 или 3.

1. ......................................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................................... 3. ..........................................................................................................................................

5. Објаснете го значењето на секој од елементите на сликава.

1. .......................................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................................... 3. ..........................................................................................................................................

106

105 11

Прашања и практични вежби

6. Креирајте сопствен веб-дневник со адреса http://ime-prezime.blogspot.com. Кога ќе заврши постапката, кликнете на копчето .  Во полето Title внесете наслов на темата за која ќе пишувате.  Во полето за пишување внесете го текстот, а потоа кликнете на копчето Publish post. Напомена: Во текот на постапката на креирање и-меил адреса, запамтете го вашето корисничко име и лозинката кои ќе ви бидат потребни понатаму при секое најавување на веб-дневникот.

1.3. Уредување на содржината на веб-дневник

Пишување коментари на веб-дневник

1. Какви операции можат да се направат над даден веб-дневник? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Што ќе се случи доколку во прозорецот на даденава слика, пред темата „Моето училиште“, ги изберете наредбите: а)

…………….........……………………………………………………………………...…

б)

…………………..........…………………………………………………………………..

в)

………………………...............................……………………………………………

106 12

107

Информатика за VI одделение

3. Извршете ги следниве активности:  Најавете се на сопствениот веб-дневник Sign in to Blogger со внесување корисничко име (Username) и лозинка (Password).  Додадете и објавете нова тема (New Post) со наслов „Мое хоби“, каде ќе внесете краток текст за вашето хоби.  Додадете и објавете уште една тема со наслов „Омилена компјутерска игра“.  Изменете ја содржината на првата тема со внесување на текстот за „Омилена компјутерска игра“ и зачувајте ги промените, т.е. објавете ја темата повторно.  Избришете ја втората тема.  Направете соодветни нагодувања за да може посетителите да оставаат коментари. o Change settings, Comments. o Направете измени во полето Who Can Comment?  Anyone

4. Во вашиот веб-дневник додадете уште две теми по ваш избор, а потоа едната избришете ја.

5. Напишете го редоследот на операциите кои треба да се направат за да напишете и објавите коментар на некоја тема во даден веб-дневник.

6. На веб-дневникот на вашето другарче напишете коментар на некоја тема.

108

107 13

Прашања и практични вежби

108 14

Информатика за VI одделение

2. ТЕКСТУАЛЕН УРЕДУВАЧ MICROSOFT WORD 2.1. Oсновни операции во Microsoft Word: стартување, отворање, затворање на документ, внесување на текст

1. Заокружете го знакот покрај тврдењето. (T за точно или  за неточно). MS Word е програма наменета за: - пишување и уредување на текст.................................................... T - креирање на табели......................................................................... T - пресметување.................................................................................. T - цртање.............................................................................................. T MS Word може да се стартува:

/ / / /

   

на документот......................... T / 

со кликнување врз иконата

со двојно кликнување врз иконката ....................................... T /  од менито Start..................................................................................T /  од фолдерот My Documents.............................................................T / 

2. Покрај секое од дадените копчиња напишeте објаснување за неговото значење според наведениот пример. Копче со кое ќе се изгуби документот од екранот, а на статусната лента ќе се појави копче со името на документот.

.......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................

109 15

Прашања и практични вежби

3. Дополнете ги имињата на лентите во прозорецот на Word.

ленти со ........................ лента за.............. копчиња за ................................... лента со .................. ................................... лента за ........................... поместување на документот

лента за ______________ поместување на документот

4. Дополнете ги дадените реченици за да добиете точни тврдења при работата во програмата Microsoft Word. Јас можам да отворам документ .................................................................................... ............................................................................................................................................. Јас можам да отворам документ .................................................................................... ............................................................................................................................................. Јас можам да излезам од програмата ............................................................................ ............................................................................................................................................. Јас можам да излезам од програмата ............................................................................ ............................................................................................................................................. Јас можам да го затворам документот .......................................................................... ............................................................................................................................................. Јас можам да го затворам документот .......................................................................... .............................................................................................................................................

110 16

Информатика за VI одделение

2.2. Уредување на напишаниот документ. Уредување на параграфи. Нумерирање на страниците.

1. Кога наставникот задал задача учениците да напишат параграф од три реченици Миле и Јана постапиле вака:

Јана по секоја реченица го притискала копчето Enter.

Миле откако ги напишал сите три реченици, го притиснал копчето Enter.

Кој постапил правилно? Колку параграфи напишал секој од нив? .............................................................................................................................................. Објаснување: Параграф претставува ............................................................................. ..............................................................................................................................................

2. Над текстот во параграфот можат да се извршат следниве операции: .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

3. Над означениот текст можат да се применат повеќе операции. Дополнете ја табелата:

111 17

Прашања и практични вежби

Кога ќе изберете...

Се случува...

........................................................................................... Текстот се пишува со двоен проред ……………………………….

...........................................................................................

……………………………..

Текстот се пишува со проред 1,5 и е вовлечен по 2 цм од лево и од десно.

4. Учениците добиле задача во секој од параграфите на даден текст првиот ред да биде вовлечен за вредност

, а проредот да изнесува

Објаснете ја постапката. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

5. Напишете текст кој ќе содржи два параграфи со неколку реченици. а) Првиот параграф форматирајте го со двоен проред, двострано порамнување и лево вовлекување на првиот ред за вредност 0,3 см. б) Вториот параграф форматирајте го со проред , центрирано порамнување, стил подвлечено, лево и десно вовлекување на текстот за 0,3 см.

112 18

Информатика за VI одделение

2.3. Поставување горен и долен натпис. Постатување фуснота и енднота. Форматирање на текст во колони.

1. Што е заглавие, а што подножје на страница? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Со иста боја обојте ги поимите кои имаат исто значење.

заглавие

подножје

хедер горен натпис

футер

долен натпис

3. Пополнете ја табелава со значењето на дадените наредби и копчиња. Кога ќе изберете...

Се случува...

View > Header and Footer

113 19

Прашања и практични вежби

4. Кој од учениците има точен одговор? А Фуснота е објаснување на некој збор или поим кој се означува со некаков знак или број, а објаснувањето се испишува на крајот од страницата. Б Фуснота е објаснување на некој збор или поим кој се означува со некаков знак или број, а објаснувањето се испишува на крајот од документот. В Енднота е еден вид фуснота, но објаснувањето е на крајот на темата.

Г Енднота е еден вид фуснота, но објаснувањето е на крајот на документот.

5. По што препознаваме дали даден збор има фуснота? .............................................................................................................................................. ................................................................................................................................ 6. Во дадениов текст издвојте ги зборовите со фуснота.

Зборови со фуснота се: ....................................................................................................

Зборови со фуснота се: ..............................................................................................................................

7. За да напишеме текст во две или повеќе колони ја користиме низата наредби: ............................................................................................................................................

8. Пополнете ја правилно табелата:

114 20

Информатика за VI одделение

9. Во прозорецот Columns имаме повеќе можности за изглед на текстот во колони. На секое облаче од левата страна му одговара соодветно облаче од десната страна. Обојте ги со иста боја сите такви парови облачиња. Преглед пред печатење

Line Beetwen

Линија меѓу колоните Width

Растојание меѓу колоните

Preview

Широчина на колоните

Spacing

10. Напишете текст кој ќе се состои од 4 параграфи. Во секој параграф напишете барем по четири реченици, а потоа форматирај го целиот текст на следниов начин: Првиот параграф да биде во две колони и двострано порамнување. Вториот параграф да биде во 4 колони со линии меѓу нив, а текстот да биде центриран. Третиот параграф да биде во две колони и десно порамнување. Текстот во четвртиот параграф да биде двострано порамнет и во три колони

115 21

Прашања и практични вежби

2.4. Поставување рамки во текстот. Вметнување: симболи, горни и долни индекси

 1. Со која команда се поставува рамка околу текст во документот? .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................  2. Со поставување рамка околу текст, направете налепници за кабинетите во вашето училиште, како во примеров:

ОУ Кирил и Методиј

Кабинет по биологија

  За внесување слики, користете ја галеријата со слики или Интернет, а за изгледот и бојата на рамката користи ги соодветните алатки од лентата за цртање.

 5. Што се подразбира под поимот симбол во Word-документ? .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................  6. Кога имаме потреба од внесување симболи во документот? .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................  7. Со внесување симболи, креирајте ја и дополнете ја следнава табела со распоредот на часови.

116 22

Информатика за VI одделение

Понеделник Вторник

Среда

Четврток

Петок

Легенда

+

 информатика



 македонски ј.



 физичко в.







 6.Со користење на копчињата

напишете:

а) x1= 23 + 122, x2=23 - 122 б) (A+B)2=A2+2AB+B2 a

в) VI1, VI2, VI3

в) IV , IV , IV

2.5. Вметнување формули

1. Дополнете ги реченициве: Во уредувачот Word можат да се внесуваат фoрмули со користење на т.н. .................................................................. наречен ......................................................................., кој се повикува со командата …………………….........…… од подменито Insert. Во дијалогпрозорецот Object, во листата object type избираме ...................................................., а потоа кликнуваме на копчето . Се отвора лентата со алатки ............................ за уредување формули и мала рамка за .......................................................................... 2. Мики добил задача да ги напише формулите за неколку задачи по математика. Помогнете му.

117 23

Прашања и практични вежби

Задача

Формула

Периметарот на триаголникот е еднаков на збирот на неговите три страни. Збирот на внатрешните агли во триаголникот изнесува 360. Бројот а помножен сам со себе е еднаков на квадратот од бројот а. Плоштината на квадратот е еднаква на квадратот од неговата страна. 3. Напишете ги следниве формули: L (a  b  c) (180 0   )   (a  b) 2  a 2  2ab  b 2 2 2 2 , ,

4. Подредете ги правилно чекорите потребни за да се внесе дел од друг Wordдокумент во тековниот документ. Постапка-чекор

Реден број

Ја задаваме командата Paste од подменито Edit. Го копираме со командата Copy од подменито Edit. Го отвораме документот од кој сакаме да копираме.

Преминуваме во Word-документот во кој сакаме да го вметнеме копираниот дел и го позиционираме покажувачот на саканото место. Го означуваме делот од документот што сакаме да го пренесеме.

2.6. Набројување. Барање и замена на зборови.

1. Со користење на наредбата за набројување уредете го следниот текст, при што треба да внимавате кој начин на набројување треба да го користите: а) Компјутерот може да се користи за: пишување, пресметување, цртање, комуникација, складирање податоци, презентации. б) За да ја стартуваме програмата Microsoft Word треба да ги извршиме следните команди: Start, All Programs, Microsoft Office, Microsoft Word.

118 24

Информатика за VI одделение

в) При пишување на даден текст треба да внимаваме на следнoто: Зборовите еден од друг се одделуваат со едно празно место, интерпункциските знаци (. , ? ! : ; ) се пишуваат заедно со зборот зад кој стојат, а потоа задолжително се остава едно празно место, наводниците се пишуваат заедно со зборот или зборовите кои треба да бидат во наводници, заградите се пишуваат заедно со зборот или зборовите кои треба да бидат во заграда. 2. Со користење на наредбата за набројување, како и алатките за цртање изработете ја следната вежба : Сообраќајни знаци за Известување

STOP

Опасност

Забрана Доцртајте уште неколку знаци по ваш избор.

3. Објаснете за што се користи секоја од дадените наредби: Edit ►Find

Edit ► Replace

...................................................

..................................................

...................................................

..................................................

4. Пополнете ги правилно полињата со значењето на секое од дадените копчиња.

119 25

Прашања и практични вежби

2.7. Поставување хиперврски. Печатење на документ.

1. Што претставува хиперврска? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Кога се користат хиперврски во Word-документ? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 3. По што се разликуваат хиперврските од останатиот текст во документот? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 4. Во дадениот текст преземен од енциклопедијата “Wikipedia”, пронајдете ги зборовите кои претставуваат хиперврски. 1.

..............................

10. ..............................

120 26

Информатика за VI одделение

5. Напишете ја постапката за внесување хиперврски во даден текст во Wordдокумент.

Се означува зборот .......................................................................................................

Се задава командата .....................................................................................................

Се кликнува ...................................................................................................................

6. Изберете некоја од содржините од енциклопедијата „Wikipedia“ (http://mk.wikipedia.org), а потоа истиот текст напишете го во нов документ со поставување на истите хиперврски.  Може да го користите текстот од задача 4 или друг текст по ваш избор!

7. Како ќе го прегледате документот пред да се испечати? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 8. Наведете два начина на печатење на документ и објаснете кои се предностите или недостатоците на секој од нив, а потоа испечатете една од вашите вежби по информатика. а)

б)

...................................................................

..................................................................