DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 108
24 Επανεξετάζοντας τη µοναδικότητα ΤΙΝΑ ΜΑΥΡΑΚΗ Επαγγελματίας Φιλάνθρωπος
Αυτό το Ημερολόγιο είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να μιλήσουμε για τη μοναδικότητα και τις τάσεις που επικρατούν στην εκπαίδευση και την ανατροφή των παιδιών σήμερα. Ομολογώ ότι είμαι θορυβημένη από τις πρόσφατες εξελίξεις και τις προοπτικές που υπάρχουν πάνω στο θέμα αυτό. Η βιομηχανοποίηση φαίνεται πλέον ότι επιδρά καταλυτικά στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η εκπαίδευση αποσκοπεί σχεδόν αποκλειστικά στην προετοιμασία των παιδιών για τις πανελλαδικές εξετάσεις, ενώ βασικά συστατικά, όπως η αξιοποίηση της φαντασίας και της δημιουργικότητας, έχουν παραμεληθεί. Τελικά, αντί να προσφέρει ευρύ φάσμα γνώσεων και ερεθίσματα, η εκπαίδευση εστιάζει σχεδόν αποκλειστικά στην προετοιμασία των νέων για τον επαγγελματικό βίο. Τα παιδιά ανταγωνίζονται από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη δεξιοτήτων σε μαθήματα κομβικής σημασίας για την εισαγωγή τους στις ανώτερες και ανώτατες σχολές, με αποτέλεσμα το άγχος και την υπερκόπωση. Πιέζονται να προετοιμαστούν για το επόμενο
–108–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 109
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
βήμα, αντί να ζουν τις εμπειρίες της στιγμής. Με λίγα λόγια, η εκπαίδευση έχει αποκτήσει ένα μονοδιάστατο χαρακτήρα και φαίνεται να θέλει να βάλει όλα τα παιδιά στο ίδιο καλούπι. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η μοναδικότητα και η πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας ουσιαστικά παραβλέπονται. Οι ευκαιρίες που έχει ο κάθε μαθητής να διαγράψει μια μοναδική τροχιά γίνονται όλο και πιο λιγοστές. Αντίθετα, αυτό το κοινό για όλους καλούπι φαντάζει περιοριστικό, στείρο και άχρωμο, χωρίς την προσωπική πινελιά του καθενός. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν συμβάλει εξίσου στην εξέλιξη αυτή, ενώ τα μέσα ενημέρωσης, με τα πρότυπα που προάγουν, συμπληρώνουν αυτή την εικόνα. Ελάχιστες είναι οι αντίρροπες δυνάμεις που προσπαθούν να προωθήσουν την αλληλεγγύη, την αυτοπεποίθηση και την προσωπική σφραγίδα του καθενός. Ως αποτέλεσμα αυτών, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε μαθητή καταπιέζονται και εκφυλίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Πρέπει λοιπόν άμεσα να αφήσουμε τα ιδιαίτερα-μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε νέου να ανθίσουν. Η διαπίστωση αυτή έγινε ακόμη πιο σαφής για μένα τα τελευταία δυόμισι χρόνια που εργάζομαι για τα παιδιά της Ελλάδας που έχουν πληγεί από την πρόσφατη οικονομική κρίση. Είχα διαφωτιστικές εμπειρίες ως ιδρυτικό και ηγετικό μέλος του Hellenic Hope, ενός φιλανθρωπικού οργανισμού με σκοπό την κάλυψη αναγκών σε τρόφιμα, υπηρεσίες υγείας και την εκπαίδευση των παιδιών αυτών. Ως ομάδα, είχαμε την τιμή να δουλέψουμε με καταξιωμένους ιδιωτικούς μη κυβερνητικούς οργανισμούς (ΜΚΟ) που έχουν αφιερώσει τη δράση τους στα παιδιά. Αυτοί οι ΜΚΟ λειτουργούν κυρίως ως παιδαγωγικά κέντρα ή κέντρα απογευματινής απασχόλησης. Είναι προοδευτικοί στον τρόπο σκέψης τους και στόχος τους είναι η ενδυνάμωση των παιδιών. Πιο συ-
–109–
20 15
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 110
Tο µοναδικό µου αποτύπωµα
20 15
γκεκριμένα, δρουν αποτελεσματικά για να προσφέρουν προοπτικές και να καταπολεμήσουν τη φτώχεια. Το θαυμάσιο έργο που επιτελούν με έπεισε ότι η μοναδικότητα είναι πολύτιμη αξία. Παρατήρησα ότι η φιλοσοφία αυτών των ΜΚΟ ξεκινά από την παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος ευρείας αποδοχής που σέβεται την αξιοπρέπεια και τη διαφορετικότητα του καθενός. Τα παιδιά θεωρούνται πολύτιμα και αντιμετωπίζονται ως τέτοια. Έχουν την εξατομικευμένη προσοχή που δικαιούνται μέσα από θετικά συναισθήματα και ενθάρρυνση. Τα παιδιά κάνουν λάθη από τη φύση τους και γίνονται αποδεκτά. Τους παρέχουν αγάπη και ενθάρρυνση για να συνεχίσουν να προσπαθούν. Αποκτούν την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και ότι τους φροντίζουν πραγματικά. Με λίγα λόγια, βιώνουν την εμπειρία μιας λειτουργικής οικογένειας. Χτίζοντας επάνω σε αυτά τα γερά θεμέλια, τα παιδιά αποκτούν τη δυνατότητα να εκφραστούν με πλούτο συναισθημάτων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από διάφορες καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, δημιουργική εργασία και παιχνίδια σε εξωτερικούς χώρους. Το παιχνίδι ρόλων με θέμα τη μυθολογία, το πλανητικό σύστημα, τη ζωγραφική του 20ού αιώνα είναι κάποιες από τις δραστηριότητές τους. Ενθαρρύνονται να παίρνουν πρωτοβουλίες, να εκφράζουν τις απόψεις τους, να σκέφτονται δημιουργικά χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα και εργαλεία. Οι δράσεις αυτές αναπτύσσουν σημαντικά την αίσθηση του αυτό-προσδιορισμού και της αυτοεκτίμησης. Όλα είναι δυνατά πλέον και ο καθένας είναι σημαντικός. Σε πρακτικό επίπεδο, τα παιδιά εργάζονται ομαδικά για να ετοιμάσουν το γεύμα τους, στρώνουν τραπέζι και συμμετέχουν σε εργαστήρια μαγειρικής. Έτσι, μαθαίνουν πώς να αναπτύσσουν υπευθυνότητα σε μια ομάδα και πώς να συνεργάζονται καλά
–110–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 111
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό λειτουργεί καθημερινά η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών για να λάβουν το βασικό γεύμα της ημέρας τους. Άρα, ακόμη και αυτές οι βασικές δραστηριότητες ανάγονται σε εποικοδομητική παιδαγωγική εμπειρία. Ως μέλη του Hellenic Hope, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ένα θεατρικό δρώμενο μικρών παιδιών, όταν επισκεφτήκαμε ένα τέτοιο κέντρο τον Νοέμβριο του 2013. Εντυπωσιάστηκα από τη δύναμη του παιχνιδιού ρόλων και τους συμβολισμούς που χρησιμοποιήθηκαν σε ολόκληρο το θεατρικό παιχνίδι. Ένα παιδί κρατούσε μια κανάτα, το επόμενο πότιζε το λουλούδι, το αμέσως επόμενο άνθιζε όπως ένα λουλούδι και το τελευταίο απέκρουε με επιτυχία αυτόν που πήγαινε αυθαίρετα να το κόψει. Η παράσταση ήταν γεμάτη γέλια και αυτοσχεδιασμούς, ενώ τα παιδιά κρατιούνταν από τα χέρια σε κύκλο. Ίσως η εικόνα να φάνταζε κλισέ για ορισμένους, αλλά ήταν γνήσια και ζωντανή, με ισχυρά μηνύματα ταυτόχρονα. Πιστεύω ότι οι αξίες αυτές αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία που διαμορφώνουν τη μοναδικότητα, την προσωπικότητα και την αισιόδοξη στάση ζωής. Δρουν αποτελεσματικά στην προώθηση της ευημερίας και της ευτυχίας κάθε παιδιού. Τα ίδια στοιχεία υπογραμμίζονται εξάλλου στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού των Ηνωμένων Εθνών, που συντάχθηκε το 1959. Πιστεύω ότι έφτασε ο καιρός για να ενσωματώσουμε τα στοιχεία αυτά στην καθημερινότητά μας με ουσιαστικό τρόπο. Για παράδειγμα, ως αποτέλεσμα αυτής της παιδαγωγικής μεθόδου, τα παιδιά που δέχονται τις φροντίδες αυτών των ΜΚΟ βελτίωσαν την απόδοσή τους στο σχολείο. Οι δάσκαλοί τους παρατήρησαν ότι είναι πιο ενεργά κοινωνικά, κινούνται με αισιοδοξία και έμπνευση. Δεν βιώνουν τόσο δραματικά τις επιπτώσεις από το δυσμενές τους περιβάλλον. Στην ουσία, έχουν αποκτήσει δύναμη για να κινητοποιήσουν τις δυνατότητές τους.
–111–
20 15