woda poprawa dostępu do wody pitnej w rejonach wiejskich na terenie Kotliny Fergańskiej poprzez techniczne i instytucjonalne wsparcie lokalnych stowarzyszeń użytkowników wody”
woda Publikacja została przygotowana w ramach projektu „Zwiększenie dostępności do wody pitnej w rejonach wiejskich na terenie Kotliny Fergańskiej poprzez techniczne i instytucjonalne wsparcie lokalnych stowarzyszeń użytkowników wody”. Projekt był współfinansowany w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2013 r. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Stowarzyszenia Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne. Utwór powstał w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2013. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej. Opracowanie Agnieszka Makowska, projekt Jacek Gałązka..
32 wsie programu wodnego
Tadżykistan
Kirgistan
Rejon dżabarasulowski Uzbekiszłok
Rejon arawański Ak-Szar
Kirgistan
Rejon spitameński Samgar
Rejon karakuldziński Kara-Kuldża
Rejon gancziński Urta Korgon
Tadżykistan
Rejon spitameński Kusztegirmon Metar Tagoiak Langar Saidkurgan
samorządność i infrasrruktura Spotkania aktywizujące i materiały informacyjne dla samorządów lokalnych i komitetów wodnych reprezentujących interesy mieszkańców wsi.
Rejon arawański Arawan Birlik Mangyt Tiuleiken Aczy Żeti-Agajni Czekabad Oktiabr
Rejon Rejon uzgeński alajski Kurszab Gulcza Kyzyl Senir Sogondu Alga Kabylan Kol Kyzyl Oktiabr Kungaj Dżaszolu
Rejon nookatski Najman Naraj Kok-żar
Rejon karakuldziński Ylai Talaa Sai
Zwiększenie dostępu do wody pitnej mieszkańców wsi poprzez naprawę, budowę i konserwację lokalnych sieci wodociągowych.
Tadżykistan
Kirgistan
Powierzchnia całkowita: 143 100 km² Liczba mieszkańców: 7,9 mln W tym mieszkańcy wsi: 74% Wskaźnik rozwoju społecznego: 0,622 (2012) PKB na osobę 2300$ (2012)
Powierzchnia całkowita: 199 951 km² Liczba mieszkańców: 5,6 mln W tym mieszkańcy wsi: 65% Wskaźnik rozwoju społecznego: 0,622 (2012) PKB na osobę 2400$ (2012)
Żródła: Bank Światowy, Human Development Report 2012 UNDP
Tadżykistan i Kirgistan należą do najbiedniejszych państw Azji Centralnej. Znakomita większość ludności zamieszkuje tereny wiejskie. Rolnictwo daje zatrudnienie ponad połowie obywateli obu krajów w wieku produkcyjnym, jednak ze względu na ograniczone zasoby ziemi ornej i bardzo niski stopień zmechanizowania rolnictwa, nie generuje ono w strukturze PKB przeważających dochodów.
Kirgistan
Tadżykistan
W Kirgistanie spośród blisko 37% mieszkańców żyjących poniżej granicy ubóstwa, ponad 70% to mieszkańcy wsi, zaś w Tadżykistanie spośród 40% osób żyjących poniżej granicy ubóstwa prawie 90% mieszka na terenach wiejskich. Żródła: Bank Światowy, Human Development Report 2012 UNDP
tadżykistan dostęp do wody pitnej na wsi
kirgistan dostęp do wody pitnej na wsi
50%
35%
50%
65%
Brak nieograniczonego dostępu do czystej wody pitnej jest jednym z najważniejszych problemów nękających społeczności wiejskie w Kirgistanie i Tadżykistanie. Zbyt szybkie przemiany gospodarcze lat 90-tych spowodowały poważne ograniczenie środków budżetowych przeznaczonych na utrzymanie sieci. Wiele lokalnych sieci wodociągowych, pobudowanych jeszcze w latach 60-80, popadło w ruinę. W wielu miejscowościach woda dostarczana mieszkańcom nie spełnia norm sanitarnych. W wielu innych jedynym źródłem wody pitnej jest zanieczyszczona woda z kanałów irygacyjnych. Mieszkańcy z dostępem do wody pitnej Mieszkańcy bez dostępu do wody pitnej
Żródło: Bank Światowy, ARIS (2013 r.)
Ponad 60% mieszkańców wsi w Kirgistanie i Tadżykistanie ma dostęp do wody pitnej ograniczony do mniej niż 12 godzin na dobę.
dostęp do wody pitnej na wsi w godzinach
11
W większości wsi woda dostępna jest tylko przez określony czas w ciągu dnia. Średnio jest to od 2 do 6 godzin. Są miejscowości, gdzie woda jest dostarczana wodociągami co drugi dzień.
1
10
2
9
3 8
4 7
6
5
Średnie miesięczne zużycie wody na jednego mieszkańca wsi w polsce i w kirgistanie
26 m3
1,8 m3 Tylko w nielicznych górskich wioskach Kirgistanu woda dostępna jest całą dobę. W tutejszych wodociągach płynie czysta woda z górskich źródeł, której dostarczanie nie wymaga pomp, a co za tym idzie wykorzystywania energii elektrycznej.
Brak wody w Kirgistanie spowodowany jest niewydolnością przestarzałych systemów, brakiem środków finansowych na energię elektryczną niezbędną do uruchomienia pomp. We wszystkich gospodarstwach domowych magazynuje się wodę.
Dla Kirgistanu są to dane dla miejscowości ze scentralizowanymi sieciami wodociągowymi, ale bez kanalizacji.
Choroby spowodowane piciem brudnej wody, jak biegunka, dyzenteria, cholera i dur brzuszny, stanowią ponad 60% przypadków chorób pasożytniczych w Kirgistanie i Tadżykistanie. Według WHO w Tadżykistanie jeden na sześć zgonów dzieci poniżej 5 roku był spowodowany choroba przenoszoną przez zanieczyszczoną wodę. Fotografia Agnieszka Makowska
samorządność
odpowiedzialność
infrastruktura
111 Wzmocnienie społeczności lokalnych w zakresie radzenia sobie z problemem organicznego dostępu do wody pitnej oraz włączanie mieszkańców w procesy wspólnego podejmowania decyzji dotyczących zaopatrzenia w wodę. Cel ten realizowany jest poprzez wzmocnienie instytucjonalne lokalnych komitetów wodnych zrzeszających i reprezentujących interesy mieszkańców wsi oraz aktywizowanie samorządów lokalnych do współdziałania z komitetami w sferze poprawy dostępu do wody pitnej.
Wzmocnienie poczucia współwłasności i współodpowiedzialności lokalnych społeczności za sieci wodociągowe i ich utrzymanie. W praktycznym wymiarze oznacza to regularne wnoszenie przez mieszkańców opłat za dostarczanie wody, angażowanie się mieszkańców w proste prace remontowe, dbanie o wspólną infrastrukturę. Cel ten jest realizowany poprzez informowanie mieszkańców o ich prawach i obowiązkach jako użytkowników lokalnych sieci wodociągowych i członków komitetów wodnych.
Zwiększenie dostępu do wody pitnej mieszkańców wsi poprzez usprawnienie i przedłużenie eksploatacji lokalnych sieci wodociągowych. Większość wodociągów na początku lat 90-tych popadło w ruinę. W rezultacie mieszkańcy wielu wsi mają ograniczony dostęp do czystej wody pitnej. Brak pieniędzy na poziomie lokalnym powoduje, że nie prowadzi się większych inwestycji. Także komitety wodne jako małe wiejskie stowarzyszenia nie są w stanie wydzielić odpowiednio dużych środków na poważniejsze prace remontowe.
7 lat programu wodnego
Kirgistan
Polska
Tadżykistan
2014
2010
2011
2012
2013
Projekt objął swym działaniem 4 wsie: Arawan, Birlik, Mangyt, Ylai Talaa.
Projekt objął swym działaniem 5 wsi: Arawan, Mangyt, Tiulejken, Gulcza i Kyzyl Senir.
Projekt objął swym działaniem 10 wsi: Arawan, Birlik, Żeti-Agajni, Gulcza, Sogondu, Kungaj, Kyzyl Senir, Alga, Kurszab.
Projekt objął swym działaniem 14 wsi: Arawan, Birlik, Mangyt, Żeti-Agajni, Aczy, Gulcza, Sogondu, Dżaszolu, Kyzyl Senir, Kurszab, Ylai Talaa i Sai, Kusztegirmon, Metar i Tagoiak.
przeczyszczono ► 150 m rurociągu wymieniono ► 47 kranów ulicznych wymieniono na nowe ► 1 rezerwuar został wyremontowany i stworzono strefę sanitarną wokół ujęcia wody.
zostały przeczyszczone ► 1 rurociąg doprowadzający wodę do części wsi Mangyt – Żany Aryk został odbudowany
2008-2010 początek ► SWCD pracowało wówczas
w miasteczku Koczkor-ata w obwodzie dżalalabadzkim w Kirgistanie. W ciągu trzech lat przeczyszczono 4 studnie głębinowe i zamontowano w nich 9 nowych pomp. Wyremontowano oczyszczalnię ścieków oraz zakupiono 3 nowe pompy ściekowe. Ponad 100 dorosłych mieszkańców i 700 uczniów wzięło udział w akcjach oraz spotkaniach poświęconych higienie i zasadom korzystania z wody.
► 1700 m skorodowanych
► 3 studnie
► 4 studnie głębinowe
► Zorganizowano Tygo-
111
dnie Wody w 5 wsiach, w ramach których ponad 1000 uczniów z 5 lokalnych szkół wzięło udział w lekcjach dotyczących problematyki zrównoważonego użytkowania lokalnych zasobów wodnych oraz zasad higieny. 6 500 materiałów informacyjnych: ulotek oraz broszur o tematyce wodnej zostało rozdystrybuowane wśród mieszkańców 5 wsi.
111
rurociągów wymieniono ► 54 wycieki uszczelniono ► 108 kranów wymieniono ► 3 urządzenia uzdatniające wodę zainstalowano ► 2 zbiorniki wodne wyremontowano i wybudowano pomieszczenie na urządzenia uzdatniające. ► 8 umywalek, wieżę ciśnień i strefy sanitarne zbudowano w szkołach i wokół studni.
► 2 studnie głębinowe
► Ponad 1500 uczniów
szkół wzięło udział w zajęciach o problematyce wodnej, 19000 materiałów informacyjnych rozdano wśród mieszkańców 20 wsi. 70 przedstawicieli komitetów wodnych oraz 18 przedstawicieli władz gminnych wzięło udział w działaniach wsparcia instytucjonalnego.
z 9 szkół wzięło udział w zajęciach o problematyce wodnej, 8000 materiałów informacyjnych rozdano wśród mieszkańców 9 wsi. Pierwszy raz w działaniach programu wzięło udział 35 przedstawicieli komitetów wodnych oraz 10 przedstawicieli władz gminnych.
Projekt objął swym działaniem 14 wsi: Arawan, Birlik, Żeti-Agajni, Oktiabr, Czekabad, Kabylan Kol, Dżaszolu, Kyzyl Oktiabr, Kurszab, Najman, On eki bel, Kok żar, Saidkurgan, Langar. ► 1 studnia głębinowa
oczyszczono, a 8 pomp wymieniono ► 25 rurociągów uszczelniono, 6 km ułożono od nowa ► 22 krany uliczne dodano ► 3 urządzenia uzdatniające wodę zostały zainstalowane ► 1 ujęcie wody i 3 rezerwuary wodne wyremontowano ► 4 strefy sanitarne ogrodzono
została oczyszczona, ► 8 pomp głębinowych zostało wymienionych ► ok. 12 km ruorciagów ułożono od nowa ► 20 kranów ulicznych zostało zamontowanych lub wyremontowanych ► 1 ujęcie wody zostało wybudowane ► 5 rezerwuarów wodnych wyremontowano ► 2 strefy sanitarne ogrodzono
► Ponad 2200 uczniów z 14
111
► Ponad 300 przedstawicieli 34
111
komitetów wodnych oraz 200 przedstawicieli władz gminnych z 20 gmin wzięło udział w działaniach wsparcia instytucjonalnego. Ponad 600 mieszkańców z 14 wsi wzieło udział w spotkaniach dotyczących funkcjonowania komitetu wodnego i problematyki wodnej, 13 000 materiałów informacyjnych rozdano wśród mieszkańców i przedstawicieli władz lokalnych ponad 20 wsi.
beneficjenci
95 800 ► 12 500 mieszkańców miasteczka Koczkor-ata
i przyległych wsi w obwodzie dżalalabadzkim w Kirgistanie w projekcie prowadzonym w latach 2008-2010. ► 68 700 mieszkańców 21 wsi w obwodzie oszskim
w Kirgistanie w projekcie prowadzonym w latach 2010-2014.
► 14 600 mieszkańców 5 wsi w obwodzie sogdyj-
skim w Tadżykistanie w projekcie prowadzonym w latach 2013-2014.
Fotografia Agnieszka Makowska
poprawa stanu wodociągów
014
mieszkańców
39 950
mieszkańców
20
12
9 wsi
80 300
201 3-2
24 wsie
22 760
5 wsi
mieszkańców
011
4 wsie
2 2010
14 400
mieszkańców
Liczba wsi i ich mieszkańców, którzy skorzystali na rozbudowie i poprawie stanu technicznego urządzeń wodnych. Powyższe dane nie obejmują ponad 12 500 mieszkańców miasteczka Koczkor-ata i przyległych wsi w Kirgistanie. Fotografia Agnieszka Makowska
liczba wsi, w których zwiększono wkład finansowy lub wkład pracy własnej
2010
2014
0% 75% Lokalne społeczności wnoszą swój wkład w prace techniczne w wysokości minimum 10% kosztów remontów. Działania projektowe zaczęły aktywizować społeczności lokalne, które inicjowały rozszerzanie zakresu prac remontowych.
Dzięki wydzielaniu dodatkowych środków finansowych przez samorządy lub zwiększaniu wkładu w postaci własnej pracy mieszkańców w wielu wsiach zostały zrealizowane dodatkowe inwestycje nie planowane wcześniej w projektach. W niektórych miejscowościach wkład ze strony społeczności lokalnej wyniósł nawet 50% kosztów remontów.
zmiana objętości wody pitnej dostarczanej przez wodociągi w 25 wsiach w ciągu miesiąca
2010 Stan początkowy — przed uruchomieniem projektu w 2010 roku
2014 Stan zaawansowany — w czasie ewaluacji projektu w 2014 roku
568 313 m3 298 907 m3
Dane nie obejmują efektów programu realizowanego w miasteczku Koczkor-ata w obwodzie dżalalabadzkim w Kirgistanie w latach 2008-2010.
Dane dotyczą wsi w obwodzie oszskim w Kirgistanie i obwodzie sogdyjskim w Tadżykistanie
zmiana dostępu do wody pitnej w 25 wsiach objętych programem wodnym
2010
2014
Stan początkowy — przed uruchomieniem projektu w 2010 roku
Stan po przeprowadzonych pracach remontowych i inwestycyjnych
60%
42%
40%
58%
Mieszkańcy z dostępem do wody pitnej Mieszkańcy bez dostępu do wody pitnej
111
50%
Jedna średnia lepioszka kosztuje 40 centów (1,20 złotych) Średnio 30 centów wynosi miesięczna opłata za wodę za jedną osobę, gdy rodzina posiada kran na terenie gospodarstwa domowego i 20 centów, gdy korzysta z kranów ulicznych.
Miesięczna opłata za korzystanie z wody dostarczanej w sieci wodociągowej nie przekracza 50% ceny chleba. W przeciętnym kirgiskim czy tadżyckim gospodarstwie domowym kwoty zbierane przez lokalne komitety wodne stanowią zaledwie 2% miesięcznych wydatków na utrzymanie rodziny.
przeszkoleni
›300 ► Tylu członków lokalnych komiytetów wod-
nych z Kirgistanu i Tadżykistanu uczestniczyło w szkoleniach, konsultacjach eksperckich oraz wyjazdach studyjnych.
Fotografia Agnieszka Makowska
komitety wodne W wielu miejscowościach w Kirgistanie i Tadżykistanie dostarczaniem wody pitnej zajmują się lokalne komitety wodne – w Kirgistanie SOOPPW Wiejskie Stowarzyszenia Użytkowników Wody Pitnej, w Tadżykistanie AWP - Stowarzyszenia Użytkowników Wody. Zadaniem komitetów jest utrzymanie lokalnych sieci wodociągowych i dostarczanie mieszkańcom wody pitnej. W założeniu stowarzyszeniowy charakter komitetu pozwala na reprezentowanie interesów wszystkich użytkowników sieci wodociągowej. Struktury komitetów tworzą reprezentanci poszczególnych kwartałów, ulic, wybierani przez tamtejsze wspólnoty. Dobrze działające komitety wodne dają gwarancję na podniesienie jakości usług dostarczania wody pitnej poprzez lepsze zarzadzanie systemami, lepszą współpracę z partnerami społecznymi oraz wzmocnienie poczucia współodpowiedzialności i współwłasności wodnych systemów u lokalnej społeczności.
Fotografia Agnieszka Makowska
111 kampanie informacyjne
35 000 ► Do tylu mieszkańców 24 wsi w Kirgistanie
i Tadżykistanie dotarliśmy w latach 2011 – 2014 poprzez dystrybucję materiałów informacyjnych oraz organizację spotkań poświęconych zasadom korzystania z wody pitnej oraz możliwościom rozbudowy i naprawy wodociągów w Kirgistanie i Tadżykistanie.
Mobilizacja społeczna: Ważnym elementem projektów wodnych jest mobilizowanie społeczności lokalnych poprzez informowanie mieszkańców wsi o ich prawach i obowiązkach jako użytkowników wodociągów oraz o działalności komitetów wodnych. Współdziałając z komitetami staramy się docierać do jak największej liczby mieszkańców.
4 500 Tylu uczniów lokalnych szkół w 16 wsiach w Kirgistanie i Tadżykistanie wzięło udział w zajęciach prowadzonych przez nauczycieli i dotyczących problematyki zrównoważonego użytkowania wody pitnej. Fotografia Agnieszka Makowska