MERSiN_OrenYerleri_Kaleleri_Muzeleri

MERS‹N Ören Yerleri Kaleleri Müzeleri

Yay›n Kurulu Osman ARIK Mehmet ÇALIfiKAN Doç.Dr. Ayfle AYDIN Yrd.Doç.Dr. Ümit AYDINO⁄LU Arkeolog Filiz KEREM Koordinatör Osman ARIK

‹çindekiler

Haz›rlayan Filiz KEREM Arkeolog (M.A.) Foto¤raflar Selami TÜRK Katk›da Bulunan Kurulufllar Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Mersin ‹l Özel ‹daresi

Ekin Grubu

Zafer Sok. No: 12 Harbiye 34371 ‹stanbul Tel: 0212-233 97 54 Faks: 0212-247 44 60 www.ekinyazim.com Genel Müdür Halim Buluto¤lu Süreli Yay›nlar ve Kitaplar Direktörü Cihan Yi¤in Yay›n Koordinatörü Dilek Safer Grafik Tasar›m Tan›t›m Sanatlar› 0212-296 22 22 Bask› Seçil Ofset 0212-629 06 15 Birinci Bask›, ‹stanbul, A¤ustos 2007 ISBN 975-585-787-9

Mersin Valili¤i taraf›ndan yay›nlanan bu kitaptan, izinsiz ve kaynak gösterilmeden al›nt› yap›lamaz, ço¤alt›lamaz.

SUNUfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 G‹R‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 K‹L‹K‹A ve MERS‹N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 ‹LÇELER Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Tarsus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Çaml›yayla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 Erdemli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Silifke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162 Ayd›nc›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236 Bozyaz› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248 Anamur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262 Gülnar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .288 Mut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294 SÖZLÜK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .323 YARARLANILAN KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . .327 D‹Z‹N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331

Sunufl Mersin, Prehistorik Dönem’den yak›n geçmifle kadar bir çok medeniyete ev sahipli¤i yapm›fl ve kültür befli¤i olmufl önemli bir ilimizdir. Sahip oldu¤u zengin tarihi miras› ile yaklafl›k 9000 y›ll›k bir geçmifle tan›kl›k eden Mersin, bu ba¤lamda dünyan›n say›l› flansl› kentlerinden birisidir.

Dili, dini, kültürleri farkl› bir çok medeniyetin izlerini günümüze tafl›yan bu topraklardaki kültürel miras›n, gelecek kuflaklara ulaflt›r›lmas› amac›yla yap›lan arkeolojik çal›flmalar›n yan› s›ra, bu tarihi eserlerin tan›t›ld›¤› genifl içerikli yay›nlar da, gelecek nesillere aktar›lacak bilgi kapsam›nda önem tafl›maktad›r.

Mersin’deki ören yerlerini, kalelerini ve müzelerini, arkeolojik, tarihi, kültürel de¤erlerini tan›tan bu kitap uzun y›llar devam eden bir çal›flman›n sonucunda ortaya ç›km›flt›r.

Kitab›n haz›rlanmas›nda destek sa¤layan Kültür ve Turizm Bakanl›¤›’na, Mersin ‹l Özel ‹daresi’ne, Mersin Üniversitesi’ne, ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü’ne, ayr›ca eme¤i geçen kifli ve kurulufllara teflekkür ederim.

Mersin’in sahip oldu¤u arkeolojik, tarihi ve kültürel de¤erlerini tan›tan bu kitab›n gelece¤e de ›fl›k tutmas› dile¤iyle.

Hüseyin AKSOY Mersin Valisi

Mersin • 5

Girifl Mersin ‹li’nin ören yerlerini, kalelerini ve müzelerini ele ald›¤›m›z bu çal›flman›n amac›; ilimizin arkeolojik - tarihi kültürel varl›klar›n›n bulundu¤u merkezleri tan›tmakt›r. Olanaklar elverdi¤i ölçüde sadece bir bölümünün tan›t›labildi¤i bu kitap, di¤er alanlar›n tan›t›m›na yönelik haz›rl›klara da öncü olacakt›r. Birinci say›da öncelikle ören yerleri, kaleler ve müzeler ele al›n›rken, seyahatlerimiz s›ras›nda yol üzerinde görülen han, köprü gibi kültür varl›klar› da k›saca tan›t›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Yerleflimlerin isimleri verilirken öncelikle antik, sonra bugünkü isimleri yaz›lm›flt›r. Ancak baz› yerleflimlerin antik isimleri bilinmedi¤i için sadece bugünkü isimlerinin verilmesiyle yetinilmifltir. Metin k›sm›nda do¤udan bat›ya ve kuzeyden güneye olmak üzere mümkün oldu¤unca yol güzergahlar›na ba¤l› kalarak anlat›m yap›lm›flt›r. Ancak kitap dizayn› s›ras›nda teknik aç›dan baz› yerlerde bu kurala uyulamam›flt›r. Köy Hizmetleri ‹l Müdürlü¤ü’nden al›nan harita, ilçe s›n›rlar›nda baz al›nm›flt›r. Krokiler veya planlar basit tarzda ölçeksiz olarak çizilmifltir. Baz› yerlerin planlar› da bitki örtüsünden tespit edilemedi¤i için ç›kar›lamam›flt›r. Metin k›sm›nda baz› isimler, an›ld›¤› yerin önemini vurgulamak amac›yla ayr› bafll›k halinde verilmifltir. Yine metin k›sm›nda 4. yüzy›la kadar ‹.S. ibaresi kullan›lm›fl bu yüzy›l ve sonras›nda ‹.S. ibaresi kullan›lmam›flt›r. Bu kitaptaki bilgiler bölge üzerine yap›lm›fl bilimsel çal›flmalar ile müze kaynaklar› taranarak ve birebir arazi çal›flmas› yap›larak elde edilmifltir. Bu bilimsel kaynaklar ayr›ca dip not olarak verilmeyip “Yararlan›lan Kaynaklar” bölümünde belirtilmifltir. Taraf›mdan çizilen plan ve krokilerde isim belirtilmeyip, yararland›¤›m kaynaklardan al›nan planlar ve krokilerin yazarlar› belirtilmifltir.

2000 y›l›ndan itibaren havadan, denizden ve karadan, yürüdü¤ümüz yollar hariç, araçla yaklafl›k 8.000 km. katedilerek yap›lan bu çal›flman›n gerçekleflmesinde katk›da bulunan Kültür eski Bakan› ‹stemihan TALAY’a Kültür ve Turizm Bakan› Atilla KOÇ’a, Mersin Valisi Hüseyin Aksoy’a, Mersin eski Vali Yard›mc›s› Ruhi Paker’e, ‹l Kültür ve Turizm Müdürü Mehmet ÇALIfiKAN’a, ‹l Kültür ve Turizm eski Müdürü Osman ARIK’a, fo¤raflar›n çekimini üstlenen Selami TÜRK’e, Orman Bölge Müdürlü¤ü’ne, Karayollar› Bölge Müdürlü¤ü’ne, Tar›m ‹l Müdürlü¤ü’ne, Bay›nd›rl›k ‹l Müdürlü¤ü’ne, tüm ilçe Kaymakaml›klar›m›za ve tüm ilçe müdürlüklerimize, emekli Mersin Müze Müdürü Akif Yücel’e, Mersin Müze Müdürü Songül CEYLAN BALA’ya, Silifke Müze Müdürü ‹lhame ÖZTÜRK’e, Anamur Müze Müdürü Ramazan PEKER’e, emekli Tarsus Müze Müdürü Kadir YANIK’a, Adana Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulu Müdürü ‹smail SALMAN’a, bölgemizde çal›flan ve de¤erli elefltirilerini sunan Prof. Dr. Ahmet ÜNAL’a, Prof. Dr. Mustafa Hamdi SAYAR’a, H›ristiyan arkeolojisi ile ilgili katk›lar›n›n yan› s›ra kitap için kullan›lacak Almanca çevirileri yapan Doç.

Dr. Ayfle AYDIN’a, Yrd.Doç.Dr. Ümit AYDINO⁄LU’na, ‹ngilizce çevirileri yapan baflta Serpil AKSOY olmak üzere, Filiz KALALI, Gülyüz YILDIZ, Fatma YAKARYILMAZ, Erdo¤an ÖZCAN, Neflegül UYSAL, Sevilay BAL, Fatma ERTU⁄RUL, Banu Ç‹ÇEK, Erdo¤an GÖKMEN, Ebru Ö⁄ÜNÇ, Münevver GENÇ, Mustafa Can EK‹Z, ‹pek AYÇA, Tufan KURT, Tuba KURT, Dilek ÇET‹N’e, Çaml›yayla, Gülnar ve Taflucu Belediye Baflkanl›klar›’na, meslektafl›m Yaflar Ünlü’ye, de¤erli hocam›z Gündüz Artan’a, Haluk POYRAZO⁄LU’na ve Halil Özgün KEREM’e teflekkür ederim.

Filiz KEREM Arkeolog M.A. Mersin • 7

MERS‹N’‹N ARKEOLOJ‹K TAR‹H‹ ve KÜLTÜREL DE⁄ERLER‹

8 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mersin • 9

10 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mersin • 11

Gülek Bo¤az›

Kilikia ve Mersin ilikia Bölgesi kabaca Melas (Manavgat) Çay›’ndan bafllay›p, Toros Da¤lar›’n›n güney etekleri boyunca Amanos Da¤lar›’na kadar uzanmaktad›r.

Kilikia Bölgesi jeolojik yap›s›na göre Da¤l›k ve Oval›k Kilikia olarak ikiye ayr›lm›flt›r. Da¤l›k Kilikia (Tracheia, Aspera) ile Oval›k Kilikia’n›n (Pedias ve Campestris) s›n›r› bazen Lamos (Lamas) bazen de Soli olmufltur.

Strabon “Lamos’tan sonra önemli bir kent olan Soli’ye gelinir. Buras› Issos’u da içeren di¤er Kilikia’n›n bafllang›c›d›r” ifadesiyle Da¤l›k Kilikia ile Oval›k Kilikia aras›ndaki s›n›r›n Soli oldu¤unu belirtmektedir. Da¤l›k Kilikia ile Oval›k Kilikia’y› birbirinden ay›ran bir baflka s›n›r›n Lamos (Limonlu) Nehri oldu¤u, hatta ‹.Ö.

44 - 43 y›l›nda Kilikia Pedias’›n Suriye’ye ba¤land›ktan sonra bat› s›n›r›n› Lamos Nehri’nin oluflturdu¤u bilinmektedir.

Gezenlerin bildi¤i üzere zorlu arazi yap›s›na sahip olan bu bölgeye girifli sa¤layan üç kap›n›n varl›¤› bilinmektedir. Bunlardan birincisi Mut’un kuzeyinde yer

K

12 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

alan Sertavul Geçiti’dir. ‹kincisi Pozant› istikametinde Gülek Bo¤az› olarak bilinen ve bo¤azda bir kaya üzerinde ”Kilikia S›n›r›” yaz›s› bulunan Kilikia Kap›s› ve Hatay istikametinde yer alan Belen (Suriye) Kap›s›’d›r.

Bu geçitlerden en tan›nm›fl› olan Kilikia Kap›s›’n›n mitolojisi Hititler’e kadar gitmektedir. Hitit mitolojisinde Hititler’in denize ulaflmak için bu geçiti bir bo¤an›n boynuzlar›yla açt›¤› aktar›lmaktad›r. Ayr›ca Hitit Dönemi’ne ait ‹mamkulu kabartmas› üzerinde bo¤an›n çekti¤i bir savafl arabas›, Da¤ Tanr›lar› üzerinde yer alan F›rt›na Tanr›s› ve elinde m›zrak ile yay tafl›yan Kuwalanamuwa isimli prensin tasvir edilmifl olmas› anlat›lan bu Hitit mitolojisi ile özdefllefltirilmektedir. Asl›nda Kilikia Kap›s› ilerde de anlat›laca¤› üzere günümüze kadar bir çok kez geniflletilmifltir.

Kilikia Bölgesi Prehistorik aç›dan fazla araflt›r›lmad›¤›ndan bu dönem hakk›ndaki bilgilerimiz s›n›rl›d›r. Ancak Kelenderis yak›n›ndaki Gözsüzce’de ele geçti¤i belirtilen piflmifl toprak idollerden bir tanesi Prehistorik Dönem’e tarihlenmifltir. Mer-

Tarsus, Gözlükule

Mersin, Soli-Pompeipolis, Sütunlu Cadde

Mersin • 13

1. Sinap Kalesi 2. Mersin K›zlar Manast›r›

sin Yumuktepe ve Tarsus Gözlükule’de yap›lan bilimsel kaz›lar sonucunda Kilikia Bölgesi’nin tarihinin Neolitik Dönem’e kadar gitti¤i tespit edilmifltir. Bu höyükler bölgede yer alan sürekli ve kesintisiz yerleflim oldu¤unun kan›tlar›d›r.

Yumuktepe’de ortaya ç›kart›lan sur duvarlar›, yine kaz›larda ortaya ç›kart›lan az say›daki epigrafik ve arkeolojik malzemeler, ( Soli-Pompeiopolis ve Yumuktepe’de ortaya ç›kart›lan dü¤me biçimli ve damga mühürler) seramikler ve Hemite ile Sirkeli kaya kabartmalar›, Hititler’in Anadoluya egemen olduklar› ‹.Ö. 2. bin boyunca Kilikia’da da faaliyette olduklar›n›n kan›tlar› olarak gösterilmektedir.

Kilikia ismi ilk kez ‹.Ö. 8. yüzy›lda Asur dokümanlar›nda “Hilakku” fleklinde görülmüfltür. Bu nedenle Kilikia isminin Asur kaynaklar›nda özellikle Da¤l›k Kilikia için kullan›lan “Hilakku” kelimesinden kaynakland›¤› kabul edilmektedir.

Ancak bundan önce ‹.Ö. 1480 y›l›nda Firavun III. Tutmosis zaman›nda “Qode” isminin Oval›k Kilikia Bölgesi’nde yer alan Kizzuwatna Krall›¤› için kullan›ld›¤›

belirtilmektedir. Kilikia’n›n bat›s›nda ise Tarhundaflfla Krall›¤› bulunuyordu.

III.Tiglat-Pileser döneminde (‹.Ö. 745727) Asur’a karfl› oluflturulan Urartu koalisyonunda Kilikia’n›n o dönemdeki önemli bölgesi Que’nin de (ayn› Asur kaynaklar›nda Oval›k Kilikia’n›n ismi olarak geçmektedir) bulundu¤u görülmektedir. Bu koalisyondan sonra Que, Asur Krall›¤› taraf›ndan haraca ba¤lanan kentlerden birisi olmufltur. Que üzerinde bu kadar hakimiyet kuran Asurlular, Da¤l›k Kilikia üzerinde kurmak istedikleri hakimiyeti sa¤layamam›fllard›r. ‹.Ö. 612’de Medler’in ‹skidler ile iflbirli¤i yapmas› sonucunda bölgedeki Asur idaresine son verilmifl ve sonras›nda koloniler kurulmufltur.

Kilikia isminin nereden geldi¤ine dair baflka bir bilgiyi ünlü tarihçi Heredotos aktarmaktad›r. Bo¤a k›l›¤›na girmifl Zeus, Fenikeli Agenor’un k›z› Europe’yi kaç›rd›ktan sonra, onu aramaya ç›kan kardefli Kilix’in bir süre sonra aramaktan vazgeçip burada yerleflti¤ini ve onun ad›ndan dolay› bölgeye Kilikia denildi¤ini nak-

2

1

14 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mersin • 15

letmifltir. Heredotos bölgenin “Hypachoea” diye adland›r›ld›¤›ndan da bahsetmektedir.

Kilikia’n›n bat›s›nda ‹.Ö. 8. yüzy›l sonu ve ‹.Ö. 7. yüzy›l bafllar›nda Hellen kolonizasyon hareketlerinin bafllad›¤› ve bunun sonucunda Kelenderis, Nagidos, Soli gibi flehirlerin kuruldu¤u bilinmektedir. Ancak Kelenderis’te yap›lan bilimsel kaz›lar sonucunda ortaya ç›kart›lan bir tak›m seramik parçalar›na göre ‹.Ö. 7. yüzy›l öncesinde de yerleflim oldu¤u ileri sürülmektedir. Daha sonra Kilikia’da ‹.Ö. 6. yüzy›ldan itibaren Pirundu yerel krall›¤›, Babil ve Pers egemenlikleri görülür. Pirundu yerel krall›¤›n›n özellikle Lamos (Limonlu) ve Kalykadnos(Göksu) nehirleri aras›ndaki güçlerini ‹.Ö. 557 y›l›nda Babil Krall›¤› y›km›flt›r. Bu y›k›mdan bölgeyi ‹.Ö. 546 y›l›na kadar yöneten Syenesis sülalesi kazançl› ç›km›flt›r. Pers istilas› sonucu ele geçen Kilikia Bölgesi’nde ‹.Ö. 521 y›l›nda Kral Darius ile birlikte bir satrapl›k kurulmufltur. Bu zamanda bölge yine yerli bir sülale taraf›ndan idare edilmifltir ancak Persler’e vergi vermifllerdir.

Büyük ‹skender, Do¤u seferi s›ras›nda ‹.Ö. 333 y›l›nda Persler’i yenerek Kilikia’y› imparatorluk s›n›rlar› içine katm›flt›r. Ancak Büyük ‹skender genç yaflta (‹.Ö. 323) ölünce ‹skender’in fethetti¤i topraklar içerisinde yer alan Kilikia, I. Seleukos Nikator taraf›ndan yönetilmeye bafllan›r. I. Seleukos Nikator, Olba ve çevresini yönetme hakk›n› yerli Teukrid hanedan›na b›rak›r. Böylece bölgede bildi¤imiz rahip-krall›k yönetim sistemi Olba’da uzunca bir süre uygulanm›flt›r. ‹.Ö. 1. ve ‹.S. 1. yüzy›llarda Seleukoslar’›n yönetimi zay›flamaya bafllam›flt›r.

Bu durumdan faydalanan Romal›lar bölgede etkilerini art›rarak bir çok yerleflimin ba¤›ms›zlaflmas›n› sa¤lam›fllard›r.

Bu dönemde yine Kilikia k›y›lar›n› tehdit eden korsan faaliyerlerini önlemek için Roma Senatosu Kilikia’y› Roma Eyaleti yapmaya karar verir ve baflkentini Tarsos olarak seçer.

16 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Son derece stratejik bir noktada yer alan ve askeri eyalet konumunda olan Kilikia’daki korsanl›k faaliyetlerine General Pompeius (‹.Ö. 56) son verir. Kilikia’n›n s›n›rlar› içerisine bir ara ‹.Ö. 58’ de K›br›s’ta kat›lm›flt›r. ‹.Ö. 51 y›l›nda ünlü Hatip Cicero Kilikia, Pisidia, Pamphilia ve K›br›s prokonsülü olarak bölgeye atan›r. ‹.Ö. 47 y›l›nda K›br›s’›n M›s›r Eyaleti’ne ba¤lanmas›yla bölgeden ayr›l›r. Kilikia Pedias ‹.Ö. 43-44 y›l›nda Suriye’ye ba¤lan›rken, Kilikia Tracheia için Romal›lar bölgenin valiler de¤il krallar taraf›ndan yönetilmesini uygun görürler. ‹.Ö. 44 y›l›nda Caesar’›n ölümünden sonra Kilikia Bölgesi Marcus Antonius’un idaresine ba¤lan›r. ‹.Ö. 34 y›l›nda Augustus, Actium savafl›n› kazanarak, Roma’n›n tek hakimi oluncaya kadar, bölge yine yerli krallar taraf›ndan yönetilir. Bu s›rada tekrar canlanan korsan faaliyetlerine Galatia kral› Amyntas kesin çözüm getirir. Böylece Da¤l›k Kilikia’da Olbal› rahipler taraf›ndan sürdürülen yönetim sistemi ‹.S.1. yüzy›la kadar devam eder.

Tiran Zenophanes’in k›z› Aba, Olba’daki yönetici sülaleye evlilik yoluyla girerek bölgede güç kazan›r. Bu yönetim Polemon (‹.Ö.39-29) ve Augustus’un son y›llar›na kadar da Aias (‹.S. 11-15) ile devam eder. ‹.Ö. 25 y›l›nda Amyntas’›n öldürülmesiyle bölge Kapadokya kral› Arkhelaos’a verilir. Onunda ölümüyle ‹.Ö.

17 y›l›nda o¤lu II. Arkhelaos tahta geçer.

Ancak ‹.S. 38 y›l›nda II. Arkhelaos ölünce Kilikia, Caligula (‹.S. 37-41) taraf›ndan Kommagene kral› IV. Anthiokos’a verilir. Caligula zaman›nda herhangi bir geliflme görülmez. ‹.S. 74 y›l›nda IV. Anthiokos Vespasianus taraf›ndan tahttan indirilir ve krall›¤› Suriye eyaletine kat›l›r.

Claudius zaman›nda (‹.S. 41-54) Suriye’ye ba¤l› olan Oval›k Kilikia ile Da¤l›k Kilikia birlefltirilir ve tekrar Roma eyaleti olur. Bölge flehirlerinde h›zl› bir imar faaliyetine bafllan›r. Mut’ta Claudius ad›na, Claudiopolis flehri kurulur. Bat› Da¤l›k Kilikia Bölgesi, Kilikia’dan al›narak, askeri

Mersin Müzesi, Soli-pompeiopolis‹mparator Heykeli

Mersin • 17

yönetimin daha fazla sivilleflmesi sa¤lan›r. Pamphilya ile Oval›k Kilikia’y› birbirine ba¤layan sahil yolunun yap›m› ve Da¤l›k Kilikia’da Korykos’tan Olba’ya giden yol Vespasianus (‹.S. 69-79) döneminin Kilikia’da çok parlak geçti¤ini göstermektedir. Vespasian, Seleukeia’da, Kalykadnos Nehri üzerinde bir de köprü (‹.S. 77) yapt›rm›flt›r. Hadrianus (‹.S. 117-138) döneminde ise Kilikia eyaleti, Prima ve Secunda olarak ikiye ayr›lm›fl ve da¤l›k bölge Kilikia Prima, oval›k bölge Kilikia Secunda olarak adland›r›lm›flt›r. Bu dönemde flehircilik aç›s›ndan da çok büyük geliflmeler meydana gelmifltir. ‹.S. 2. yüzy›lda meydana gelen imar çal›flmalar› aras›nda özellikle yol a¤lar›, su kemerleri say›labilir. Septimus Severus zaman›nda Olba-Diokaesareia aras›nda bulunan iki mil tafl› arac›l›¤› ile Korykos’tan Olba’ya ve Cambazl›’ya giden ikinci bir yolun ‹.S. 197-198 y›llar›nda yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r.

Bölge genelinde görülebilen yap›lar›n ço¤u ‹.S. 2. ve 3. yüzy›llara aittir. Bunlar aras›nda kaya kabartmalar›, Olba’daki su kemeri, nymphaion, Kanytella’daki (Kanl›divane) bir çok mezar ve yaz›t say›labilir. Araya giren bir durgunluk döneminden sonra ‹.S. 4. yüzy›lda yeniden bir yap›lanma hareketi görülür. Roma ‹mparatorlu¤u’nun ‹.S. 4. yüzy›lda ikiye ayr›lmas›ndan sonra Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u (Kilikia Bölgesi’nin içinde kald›¤› Bizans ‹mparatorlu¤u) Dönemi’nde bölgede çok say›da dini ve sivil mimari örnekleri yap›lm›flt›r.

7. yüzy›ldaki Arap ak›nlar›yla birlikte bölgedeki mimari faaliyetlerin kesintiye u¤rad›¤› görülmektedir. 8. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan itibaren Kilikia’ya Türkmen afliretleri yerleflmeye bafllam›fl, Abbasiler Dönemi’nde ise yo¤unluk kazanm›flt›r. 4. yüzy›ldan itibaren yavafl yavafl Anadolu’ya göç etmeye bafllayan Ermeniler 11. yüzy›ldan itibaren Kilikia Bölgesi’nde varl›k göstermifllerdir.

Kilikia’ya yerleflen Türkmen afliretlerinden Karamano¤ullar› bölgenin bat›s›nda, 18 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ramazano¤ullar› ise do¤usunda hüküm sürmüfllerdir. Kilikia, Anadolu’nun di¤er bölgelerine göre Osmanl› egemenli¤i’ne daha geç girmifltir.

Co¤rafi olarak bat›da Antalya ‹li’nin Gazipafla ilçesi, kuzeyde Konya, Karaman, Ni¤de illeri, do¤uda Adana ili ve güneyde Akdeniz ile çevrelenmifl olan Mersin, Osmanl› topraklar›na 1516 y›l›nda Yavuz Sultan Selim zaman›nda kat›lm›flt›r. M›s›r Valisi Kavalal› Mehmet Ali Pafla taraf›ndan yönetilmifl ve daha sonra Osmanl›lar yeniden egemen olmufllard›r. 1924 y›l›nda Mersin vilayeti kurulmufltur.

1933’de Silifke, Anamur, Gülnar, Mut ilçeleri Mersin’e ba¤lanm›fl ve vilayetin ad› ‹çel olarak de¤ifltirilmifltir. Uzun y›llar kullan›lan ‹çel ad›n›n; Göksu nehrinin iki yan›ndaki bölgeye 12. yüzy›lda Türkler taraf›ndan ‹çel ad› verilmesinden veya Anadolu Selçuklular›’n›n egemen olduklar› bu bölgeye Toroslar’›n ötesindeki “Uç ülke, uç diyar” anlam›na gelen “Uçil/ Uç-el”’in zamanla halk deyifliyle “‹çil/‹ç-el” söleyifline dönüflmesinden geldi¤i düflünülmektedir. 1954’de Erdemli 1987’de Ayd›nc›k, 1989’da Bozyaz› ve Çaml›yayla ilçeleri kurulmufltur. 2001 y›l›nda halk›n yo¤un iste¤i üzerine ‹çel ad› tekrar Mersin olarak de¤ifltirilmifltir.

‹lçeler

Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Tarsus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Çaml›yayla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 Erdemli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Silifke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162 Ayd›nc›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236 Bozyaz› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248 Anamur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262 Gülnar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .288 Mut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294

Mersin • 19

Merkez Mersin Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Mersin Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Atatürk Evi ve Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Yumuktepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 T›rm›l Tepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Kazanl› Höyük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Anchiale (Karaduvar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Bahçe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Güdübefl Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 Dikilitafl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Hebilli Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Belenkefllik Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Çatal Çeflme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Sarn›ç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Gözne Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 Sinap Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 Paperon (Çand›r) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 K›zlar Kalesi-Manast›r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 Gedi¤i Kalesi-Manast›r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Asar (Hisar) Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Evciler Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Soli-Pompeiopolis (Viranflehir) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Emirler Ören Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Kaleburnu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Baflnalar Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Kuzucubelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 F›nd›kp›nar Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 Tepeköy Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Tece Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

20 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 21

Merkez . Garstang taraf›ndan Yumuktepe’de yap›lan kaz›lar sonucunda Mersin’in tarihinin ‹.Ö. 7000 y›l›na kadar gitti¤i ortaya ç›km›flt›r. Bugünkü flehir merkezinin kuzeybat›s›nda yer alan bu yerleflim ‹.Ö. 7000 y›l sonrada geliflerek devam etmifltir.

Bilim adamlar› taraf›ndan Mersin’in antik yerleflimi olarak kabul edilen Zephyrion Vali Kona¤› ile Ortodoks Kilisesi aras›nda lokalize edilmektedir. Özellikle burada bulunan yeni Kültür Merkezi, Eski Halkevi binas› bahçesinde yap›lan temel kaz›lar› s›ras›nda ortaya ç›kan arkeolojik kal›nt›lar ve yine buradan ç›kar›larak Mersin Müzesi’nde sergilenen Kros heykel antik Zephyrion kentine ait buluntular olarak yorumlanmaktad›r. Yunan ve Pers Dönemleri’nde Polis, geç dönemde ise Hadrianopolis olarak adland›r›lan kent, ‹.S. 260 y›l›nda I. Shapur taraf›ndan ele geçirilmifltir. Bizans Dönemi’nde ise Kilikia I Bölgesi’ne ait flehirlerden birisi iken 19. yüzy›l›n bafllar›nda önemli bir liman kenti olmufltur. Mersin’e gelen C.Texier, W.M. Leaka, V. Langlois gibi gezginler ki-

J

22 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

taplar›nda Zephyrion kentine ait kal›nt›lardan bahsetmifllerdir.

Mersin’in nüfusu günümüzde de oldu¤u gibi her zaman kozmopolit bir flekilde artm›flt›r. Bunlar›n nedenlerinden bir tanesi 1832 y›l›nda Mersin ve çevresini iflgal alt›na alan ‹brahim Pafla’n›n ordusu-

Merkez - Mersin • 23

Mersim Müzesi, 1. Mermer Kros Heykeli 2. Yumuktepe’den ç›kar›lan oyuncaklar

nun çeflitli ihtiyaçlar›n› gidermek için M›s›r ve Suriye’den getirdi¤i özellikle ziraat iflinden anlayan insanlar› bölgeye yerlefltirmesidir. Ayn› zamanda bölgedeki pamuk üretiminin artmas›, Mersin ‹skelesi’nden yap›lacak olan çeflitli ürünlerin sevkiyat› gibi yeni ifl alanlar›n›n do¤mas› Mersin’e göçü h›zland›rm›flt›r. I. Dünya Savafl›’ndan sonra 1918’de Çukurova’y› iflgal eden Frans›zlar ve ‹ngilizler, Kuvayi Milliye Mücadelesi sonunda Ankara Anlaflmas› ile 3 Ocak 1922’de Mersin’i terk etmifllerdir.

1

Çeflitli sebeplerle her kesimden Mersin’e yap›lan yo¤un göçler neticesinde ne yaz›k ki Merkez ve çevresi çok çarp›k bir kentleflmeyle yüz yüze kalm›flt›r. Son yap›lan çal›flmalarla ve turizm planlamalar›yla bu çarp›k silüete canl›l›k getirilmeye bafllanacakt›r. Mersin’de farkl› dinlere ve kültürlere sahip insanlar her zaman bir arada özgürce yaflam›fl ve yaflamaya devam etmektedirler. Bu nedenle camiler, kiliseler halen yan yana kullan›l›rken, 1906 y›l›nda da bir havran›n yap›ld›¤› bilinmektedir.

Mersin’in ad› konusunda ise de¤iflik görüfller ve söylenceler vard›r. En yayg›n olan›, Akdeniz ikliminin meyvas› olan ve Araplar›n Hambales dedikleri MyrtusMurt-Mersin a¤ac›d›r.

Bir görüfle göre de Mersin ad› bir Türkmen aflireti olan Mersin Aflireti’nden gelmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde, flimdiki Mersin’in kuzeybat›s›nda “Mersino¤lu” ad›ndaki bir köyde geceledi¤ini yazm›flt›r.

Söylencesi ise flöyledir: Mersin ad› K›br›s Kral›’n›n k›z› Myrna’dan gelmifl. Tanr›ça Afrodit’in lanetine u¤rayan Myrna babas›na afl›k olmufl ve onun yata¤›na girmifl. Kral yata¤›na girenin k›z› oldu¤unu görünce k›l›c›n› çekerek onu öldürmek istemifl. Ancak tanr›lar k›za ac›m›fllar ve onu Mersin k›y›lar›na ç›karm›fllar. Bundan dolay› ad› Mersin olmufltur.

Mersin Müzesi üze, flehir merkezindeki Cumhuriyet alan›nda bulunan Kültür Merkezi Binas›’n›n do¤u taraf›ndad›r.

Eski Halkevi olarak kullan›lan binan›n tarihi 1944-45 y›llar›na gitmektedir. Dönemin Valisi Tevfik S›rr› Gür’ün talimat›yla çifte çan kuleli Ahios Georgios Rum Ortodoks Kilisesi’nin tafllar›n›n sökülerek burada kullan›lmas› ile yap›lm›flt›r. Mersin Müzesi’nin ilk eserleri Erdemli ilçesinde kurulmufl olan müzede toplanan eserlerden ve Adana Müzesi’nden devredilenlerden oluflmufltur. Müze ilk olarak 1978 y›l›nda Kültür Merkezi Binas›’nda kurulmufl, ziyarete 1991 y›l›nda, daha sonra yenilenerek 2001 y›l›nda aç›lm›flt›r.

Müzenin üç ana teflhir salonu vard›r, tafl eserlerin yer ald›¤› birinci salonda; Roma Dönemi’ne ait mermer heykel bafllar›, heykeller, çeflitli tipte lahitler ve Nagidos antik kentine ait yaz›t sergilenmektedir.

Soli-Pompeiopolis kaz›s›, müzenin yapt›¤› Gayrettepe ve Bahçeli kurtarma kaz›lar›ndan elde edilen eserlerde bu salonda sergilenmektedir. ‹kinci salonda yer alan Yumuktepe vitrininde, kaz›lardan ç›kar›lan eserler, tafl ve

1

M

obsidien aletler, piflmifl toprak çanak çömlekler, dokuma a¤›rl›klar›, a¤›rflaklar, el baltalar›, keskiler, cam bir skarabeus, ‹slami Döneme ait bir cam kandil bulunmaktad›r. Bu salonda ayr›ca Eski Tunç, Urartu, Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’ne ait piflmifl toprak, çanak, çömlek, cam eserler, Roma Dönemi’ne ait bir vana, müzik aleti olan Plagiaulos ve bronz kaplar, bronz, gümüfl ve alt›n sikkeler kronolojik olarak sergilenmektedir. Sikke Seksiyonu’nda Küstüllü ören yerinden ç›kar›lan Bizans Dönemi alt›n

1. Soli, Terrakota figürin bafl› 2. Tafl eserler salonu 3. Yumuktepe’den ç›kar›lan kemik aletler

3

2

2

24 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 25

1

Piflmifl toprak kap

1. Piflmifl toprak kaplar 2. Amphoralar 3. Mersin Müzesi d›fl mekan

Bu salonda dikkati çeken di¤er eserler ‹.Ö. 2.bine ait kurflun figürinler, Hitit ‹mparatorluk Dönemi’ne ait mühürler; hayvan bafll› gümüfl Urartu bilezikleri, çeflitli form ve büyüklükteki cam eserler, alt›n diadem ve küpelerdir. Adak amaçl› bronzdan yap›lm›fl figürinler ve Bizans Dönemi’ne ait çok çeflitli kandillerde de¤erli örneklerdendir. Üst katta yer alan üçüncü salonda etno¤rafik eserler teflhir edilmektedir. Bunlar aras›nda gümüfl süs eflyalar›, yöresel k›yafetler, peflkirler, ahflap ve madeni ev eflyalar›, dokumac›l›k örnekleri ve çeflitli silahlar yer almaktad›r.

Müze bahçesinde ise çeflitli dönemlere ait tafl eserler, Soli-Pompeiopolis kaz›s›ndan getirilen heykeller, kabartmal› sütun bafll›klar› ve pythoslar yer almaktad›r.

define buluntusu da yer al›rken, 1998 y›l›nda oluflturulan Tabiat Tarihi-Fosil-Kayaç ve Mineral Köflesi ziyarete aç›lm›flt›r.

Antik Dönem deniz ticaretinde önemli bir yere sahip olan amphoralarda ayn› salonda sergilenmektedir.

Pazartesi tüm gün, dini bayramlar›n ise birinci günü ö¤lene kadar kapal›, di¤er günlerde mesai saaatleri içerisinde ziyerete aç›k olan müzeye 0.324.2319618 no.lu telefondan ulafl›labilir.

2

3

26 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Atatürk Evi ve Müzesi tatürk, efli Latife Han›mla birlikte 20 Ocak-2 fiubat 1925 tarihleri aras›nda Mersin’i ziyaretlerinde, müze haline getirilen bu evde 11 gün boyunca Mersinliler’in konu¤u olmufllard›r.

Atatürk Caddesi üzerinde, kentin odak noktas›nda yer alan yap›, 1897’de dönemin Almanya Konsolosu Bay Christman’›n, Mersinli tüccar Mavromati’nin k›z›yla evlili¤i nedeni ile konut olarak yapt›r›lm›flt›r. Mimar› bilinmeyen yap› “Kristman Kona¤› “ olarak bilinmektedir.

Bir süre Tahinci ailesinin mülkiyetinde kalan ev 1972’de Nebil Hayfavi taraf›ndan al›nm›fl ve 1976 y›l›na kadar Toros Koleji olarak hizmet vermifltir. 1976’dan sonra bofl tutulan bu yap›n›n ad›, ayn› y›l belediye encümeninin ald›¤› bir kararla “Atatürk Evi” olmufltur.

1980’de kamulaflt›r›larak 1982 y›l›nda Kültür Bakanl›¤›’n›n mülkiyetine geçmifltir.

12 Ekim 1992 tarihinde “Atatürk Evi ve Müzesi”olarak resmi aç›l›fl› yap›lm›flt›r.

A

Mersin Atatürk Evi ve Müzesi d›fltan düzgün kesme tafl ile yap›lm›fl, iki katl› bir yap›d›r. Sivil mimarinin en iyi örneklerinden birisidir. Bahçesinde var oldu¤u bilinen hamama ait izler günümüzde yok olmufltur.

Müzenin alt kat› “Foto¤raflarla ve Belgelerle Atatürk Müzesi” olarak haz›rlanm›flt›r.

Burada Atatürk’ün Mersin’i ziyaretlerinde çekilen foto¤raflar›, An›t Kabir Müzesi’nden getirilen 22 adet kiflisel eflyas› sergilenmektedir. Bunlar aras›nda bornoz, gömlek, çatal, b›çak, kafl›k say›labilir. Baz› eflyalar Tarsus’lu Mehmet ve Belk›z Akçora ailesi ile Taki Aleksio¤lu’nun ba¤›fl›d›r.

Kahve içti¤i fincan ise Erdal Akal›n taraf›ndan arma¤an edilmifltir. Etno¤rafik de¤erlerin sergilendi¤i üst katta, ortada bulunan büyük bir salon ve bu salona aç›lan yedi oda bulunmaktad›r. Bu odalardan ikisi yatak odalar›, birisi çal›flma odas›, dördü ise oturma odalar› olarak de¤erlendirilmifltir.

Giriflte çeflitli foto¤raflar›n sergilendi¤i Kuvay-i Milliye köflesi bulunmaktad›r.

Pazartesi tüm gün, dini bayramlar›n ise birinci günü ö¤lene kadar kapal›, di¤er günlerde mesai saatleri içerisinde ziyarete aç›k olan müzeye 0.324.2375571 no.lu telefondan ulafl›labilir.

Mersin, Ataturk Evi ve Müzesi

Merkez - Mersin • 27

Yumuktepe rkeoloji dünyas›nda ayr› bir önemi bulunan ve Neolitik Dönem’den günümüze kadar kesintisiz yerleflim görmüfl olan Yumuktepe, kent merkezinin yaklafl›k 1 km. kadar kuzeybat›s›ndaki Demirtafl Mahallesi’nde yer almaktad›r. 1937 y›l›nda John Garstang ve ekibinin burada incelemeler yapt›klar› s›rada, höyü¤ün bat›s›nda yer alan Müftü Deresi’nin tahrip etmifl oldu¤u kesitlerde Neolitik Dönem’e ait aletlere rastlamalar›yla, höyükte kaz› yapmaya karar vermifllerdir. Ayn› y›l bafllat›lan kaz› çal›flmalar›na 1939 y›l›nda ara verilmifltir. Daha sonra 1946-1947 y›llar›nda bilimsel kaz› çal›flmalar›na tekrar bafllam›fllar ancak devam ettirememifllerdir.

Günümüzde görüldü¤ü üzere höyük üzerinde teraslar aç›larak yap›lan a¤açland›rma çal›flmalar›n›n yan› s›ra yan›ndan geçen Müftü Deresi’nin zaman içerisindeki taflk›nlar› nedeniyle bütün kaz› alanlar›n› ve tabakalar› yok eden tahribatlar olmufltur.

Yine höyük üzerine yap›lan bir tak›m mimari uygulamalarla tahribatlar daha da yo¤unlaflm›flt›r. Bu uygulamalar yap›l›rken höyükten ç›kan tafllar da kullan›lm›flt›r.

1993 y›l›nda, Kültür Bakanl›¤› ve ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ö¤retim Üyesi Prof. Dr. Veli Sevin baflkanl›¤›nda yeniden bafllat›lan kaz› çal›flmalar› 2001 y›l›ndan beri Lecce Üniversitesi’nden Dr. Isabella Caneva taraf›ndan devam ettirilmektedir.

Bu kaz› çal›flmalar› sonucunda Gars-

1

2

A

Yumuktepe, kap

tang’›n tespit etti¤i 33 tabakan›n gerçekte iki kat› olabilece¤i ileri sürülmüfltür.

Daha çok Prehistorik Dönem yerleflmeleri ile tan›nan Yumuktepe’nin her ne kadar ‹slami tabakalar› park yap›m› s›ras›nda tahrip olsada, 10-13. yüzy›llarda en az üç yap› kat› halinde, surlarla güçlendirilmifl önemli bir merkez oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Arkeobotanik analizler Akdeniz’de zeytinin ve incirin ana vatan›n›n bu bölge oldu¤u, üzümün ise daha geç dönemde geldi¤i gibi ilginç bulgular vermifltir. ‹.Ö. 7000’den itibaren ticaret yollar› saptan›rken imalat teknolojisindeki gelifl-

me ortaya ç›kart›lmaya bafllanm›flt›r. ‹.Ö. 5000’den itibaren ise höyük tepesinde surlarla kuflat›lm›fl stadel, eteklerde ise evlerin teraslar üzerine yerlefltirilmifl oldu¤u görülmüfltür.

Yumuktepe’nin Kalkolitik Dönem’den sonra çevresi surlarla kuflat›lm›flt›r. Hitit ‹mparatorluk Dönemi’nde de güçlü duvarlar›n yap›ld›¤› anlafl›lm›flt›r. Bu duvarlar ‹.Ö. 1200 y›llar›na kadar kenti korumufltur. Kent bu dönemde büyük bir yang›nla son bulmufltur. Son derece zengin kaz› buluntular› Mersin Müzesi’nde sergilenmektedir.

Yumuktepe, cam kandil

4

1. Yumuktepe, kap 2. Ezici 3. Yumuktepe, kaz› vitrini 4. Yumuktepe toprak kaplar

3

28 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 29

T›rm›l Tepe ersin’in 3 km. kuzeydo¤usunda yeni hal kompleksi yak›n›ndad›r. Çanak çömlek parçalar›n›n yüzeyde rahatça görülebildi¤i T›rm›l Tepe üzerinde, Orta Ça¤’a tarihlenen küçük bir de garnizon kalesi bulunmaktad›r. Bu kale kuzeydo¤udaki Gudubes (Yaka) Kalesi ile birbirini görmektedir. Dolay›s› ile ayn› zamanda haberleflme amaçl› olmal›d›r. Kalenin kuzeydo¤usunda yuvarlak bir kule yer almaktad›r. Bu kulenin iç yüzeyindeki s›valar korunmufltur. Kuzeybat›daki kulenin korunan yüksekli¤i 2 m. kadard›r ve kulenin yuvarlak yüzü do¤uya bakmaktad›r. Ayn› kulenin d›fl yüzey tafllar›n›n kaybolmufl olmas›na ra¤men, kuzeydo¤udaki kule ile ayn› özellikte oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹ki kuleyi birlefltiren aradaki duvar ise çökmüfltür. Bu kaledeki

M

tafl iflçili¤i Gudubes, Kütüklü ve Tece Kaleleri ile benzerlik göstermektedir.

Kazanl› Höyük azanl› Beldesi’nde, Topraktepe Mevkii’nde yer almaktad›r. Çevresinde baflka bir antik yerleflim kal›nt›s›n›n görülemedi¤i höyük son derece tahrip olmufltur.

K

Anchiale (Karaduvar) az› araflt›rmac›lar taraf›ndan Anchiale antik yerleflmesinin Kazanl› ile birlikte lokalize edildi¤i yer olarak gösterilen alanlardan birisidir. Ancak Mersin’le Tarsus aras›nda kalan bölgede olmas› muhtemel Anchiale’nin yeri henüz kesin olarak tespit edilememifltir.

Güdübefl Kalesi

1

ersin ve Tarsus aras›ndaki yolun kuzeyinde yer alan y›k›k durumdaki garnizon kalesi yoldan geçerken rahatl›kla görülebilmektedir. Kale bir höyük üzerine kurulmufltur. Do¤uda üç kulesi vard›r. Görülebilen di¤er kal›nt›lar, kuzeybat› köflede yer alan iki duvard›r. Hemen hemen kare planl›d›r. Kalenin dikkat çekici özelli¤i kulelerin üç farkl› plan gösteriyor olmas›d›r. Bunlar ayn› hizada, eflit uzakl›kta ve içleri bofl olarak yap›lm›fllard›r. En güneydeki kule kare planl›, merkezdeki yuvarlak ve kuzeydo¤udaki ise çok köflelidir.

M

B

Bahçe

1. Mersin Güdübefl Kalesi 2. Mersin, Anchiale, Karaduvar su kemerleri

2

aka’n›n kuzeyinde yer alan Bahçe Beldesi’ndedir. Burada tesadüfen ortaya ç›kan kaya mezarlar›nda yap›lan kurtarma kaz›lar› sonucunda elde edilen eserler Mersin Müzesi’nde sergilenmektedir.

Buluntular aras›nda piflmifl toprak kaplar, cam koku flifleleri yer almaktad›r.

Y

T›m›l Tepe

30 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 31

Dikilitafl ersin’in 12 km kuzeydo¤usunda Dikilitafl ( eski Bekirde) Köyü’nün güneyinde, yüksekli¤i 15 m., geniflli¤i 4 m., kal›nl›¤› 2 m. olan narenciye bahçeleri ortas›nda konglomeradan bir dikilitafl bulunmaktad›r. Soli-Pompeiopolis’den Tarsus’a giden eski Roma yolu üzerinde olup ‹.Ö. 7. yüzy›lda Hellenler’i yenen Asur Kral› Sanherip’in zafer an›t› oldu¤u ileri sürülmektedir. Çevresinde baflka bir arkeolojik veri bulunmamaktad›r.

Dikilitafl’›n bir de söylencesi vard›r: Tarsus’ta ve Silifke’de iki kavim vard›r. Bu kavimler, aralar›nda süren kan davas›n› kald›rmak için karar al›rlar. Kendi aram›zda k›z al›p, k›z verelim derler. Tarsuslu bi-

M

rinin k›z›n› Silifke’den bir ailenin o¤luna verirler. Tarsuslu aile bir bayram günü o¤ullar›na “Silifkeye git niflanl›na bir hediye götür ve üç gün kal sonra gel” derler. Genç hediyesini al›r gider. Ama on befl gün olur gelmez. Asl›nda delikanl›n›n vadesi yetip, dünür evinde ölmüfltür. Olaydan sonra k›z babas› korkar ve kan davas› yeniden gündeme gelir diye çekinir. Fakat olay sürgit saklanamaz ki. Sonuç olarak k›z›n babas› nas›l olsa bu duyulacak diye kendisi olay› söylemek üzere yola ç›kar ve Dikilitafl’›n oldu¤u yerde o¤lan babas›yla karfl›lafl›rlar.

K›z›n babas› gerçe¤i anlat›r. Delikanl›n›n babas› olaya inan›r ve “ 16 yafl›nda bir o¤lum vard› ham t›rafl, bileydim bu dünyada ölüm var, koymazd›m tafl üstünde tafl” der. Orada bulunan tafl› h›zla kald›r›r. O tafl öylece kal›r.

Hebilli Kalesi ersin’in yaklafl›k 18 km. kuzeydo¤usundaki Hebilli Köyü’nde bulunan kale Orta Ça¤’a tarihlenmektedir. Komutan Kalah Habellieh taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Uzunlu¤u 20 m., geniflli¤i 14 m.’dir. D›fl› kesme kalker tafl

M

kaplama, içi moloz tafllarla örülmüfltür.

Yer yer a¤aç hat›l izleri bulunmaktad›r.

Tavan› tonozlu, köfleleri yuvarlak kuleli ve iki katl›d›r.

Ete¤inde sarn›ç ve köy evleri aras›nda apsisi görülebilen kilise kal›nt›s› vard›r.

Köyün giriflinde tonozlu çat› örtülü küçük bir de flapel yer almaktad›r.

1

1. Mersin, Hebilli Köyü flapeli 2. Mersin, Hebilli Kalesi

2

Mersin, Dikilitafl

32 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 33

Belenkefllik Kalesi ersin’in yaklafl›k 20 km. kuzeyindeki So¤ucak Yaylas›’ndad›r. Kale, iki katl› ve dikdörtgen planl›d›r. Ana kaya üzerine infla edilen kalenin d›fl duvarlar› kesme blok tafllarla örülmüfltür. Kap› aç›kl›¤› zeminden yukar›da oldu¤u için girifl-ç›k›flta seyyar bir ahflap düzenek kullan›lm›fl olmal›d›r. Girifl üç bölümlü kenar pervaz›yla donat›lm›flt›r. Alt katta enine iki kemerle desteklenmifl odan›n kuzeybat› köflesinde büyük ve üstü aç›k bir kap› vard›r. Bu kap›dan ikinci kata ç›k›lmaktad›r. ‹kinci kat›n duvarlar›ndaki konsollar, belki de a¤aç hat›llardan yap›lm›fl bir üçüncü kat›n olabilece¤ini göstermektedir. Üst kat-

M

1

ta gözetleme delikleri bulunmaktad›r. Son y›llarda yap›lan onar›mlarla özellikle girifl k›sm›nda özgünlü¤ünü yitiren ve Orta Ça¤’a tarihlenen kalenin eteklerinde bir de kaya mezar› bulunmaktad›r.

Çatalçeflme o¤ucak Yaylas›’nda Çatalçeflme Mevkii’nde yer almaktad›r. Bizans Dönemi’ne ait yap› tafllar›n›n devflirme olarak kullan›lmas›yla yap›lm›flt›r. Üzerinde yan yana iki haç›n bulundu¤u bir blok tafl, çeflme duvar›n›n ön yüzüne yerlefltirilmifltir. Çeflme yere düflmüfl olan özgün malzeme kullan›larak tekrar onar›lm›flt›r. Çevresinde yer alan di¤er kal›nt›lar aras›nda apsisi ayakta kalm›fl bir kilise ve çevresindeki yap›lara ait temel kal›nt›lar›, küçük bir sarn›ç ile bir vaftiz teknesi yer almaktad›r.

S

Sarn›ç 1. Belenkefllik Kalesi Plan› 2. Belenkefllik Kalesi

o¤ucak Yaylas›, Dar›sekisi Köyü, Sarn›ç Mevkii’nde yer almaktad›r. Sarn›ç bulunundu¤u konumu nedeniyle mevkiiye ad›n› vermifltir. Yörede az bulunan arkeolojik bulgulardan bir tanesidir.

S

1

Gözne Kalesi ersin’in yaklafl›k 29 km. kuzeyindeki Gözne Beldesi’ne giriflte yüksek kayalar üzerinde göze çarpan kale iki yap›dan oluflmaktad›r. Do¤udaki yap› biri güneyde, üçü kuzeyde olmak üzere dört burçlu ve dikdörtgen formludur. Girifl kap›s› bat›dad›r. Kap› efli¤i toprak seviyesinden 1 m. kadar yüksektedir.

Yap› sivri kemerli tonozla örtülü olup, içi üç kemerle dört k›sma ayr›lm›flt›r. ‹kisi kuzey, üçü güney duvarlarda olmak üzere 5 tane ›fl›k ve havaland›rma deli¤i vard›r.

Bat›daki yap› üç pencereli, iki kap›l›, alt›gen formlu kule tiplidir. Yap›n›n üstünde güney, bat› ve kuzey yanlar›nda olmak üzere on befl sundurma bulunmaktad›r.

Tavan, yerden çat›y› saran bir kemerle ikiye bölünmüfltür. Kemerin bat› taraf›ndaki tavan üç ayr› üçgen yüze sahiptir.

Do¤u k›sm› sivri uçlu tonoz tekni¤inde yap›lan kale, Orta Ça¤’a tarihlenmektedir. Yak›n›ndaki Belenkefllik ve Sinap Kaleleri ile birlikte bölgenin en önemli ve büyük kalelerinden birisi olan Çand›r Kalesi’ne giden yol güzergah›ndad›r ve bu

M

yolu kontrol alt›nda tutmak amac›yla yap›lm›fl bir karakol olmal›d›r. Çevre düzenlemesi yap›lan ve yaz k›fl yayla turizmine aç›k olan kaleye girifl ücretlidir.

1, 2 ve 3.

Mersin, Gözne Kalesi

2

3

2

34 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 35

Sinap Kalesi ersin’in yaklafl›k 34 km. kuzeyinde yer almaktad›r. Ayvagedi¤i Yaylas›’na girmeden sa¤a dönülen ve Çand›r Kalesi’ne do¤ru giden önemli bir yolun kontrol güzergah›nda yer almas› Sinap’›n bir karakol olabilece-

M

1

¤ini göstermektedir. Bu yerin Orta Ça¤’daki ad› bilinmemektedir.

Dikdörtgen planl› olan kalenin her köflesinde bir kule bulunmaktad›r. Kalenin duvarlar› k›smen çökmüfl ve iç yap›s› tamamen yok olmufltur.

D›fl duvarlarda bosajl› duvar örgü sistemi uygulan›rken, duvar aralar›ndaki k›r›k moloz tafllar dolgu malzemesini oluflturmaktad›r. ‹ç duvarlar ise düz kesme tafltan yap›lm›flt›r. Kuzeydo¤uda yer alan kule hariç, di¤er kuleler birbirinin ayn›d›r. Üst kata ç›kan merdiven basama¤› izleri yer yer gözlenebilmektedir. Girifl muhtemelen do¤u duvar› içinde olmal›d›r. Kalenin ikinci kat›nda alt› adet gözetleme deli¤i bulunmaktad›r.

1. Mersin, Sinap Kalesi plan› 2. Mersin, Sinap Kalesi

2

1

Paperon (Çand›r Kalesi) ersin’in 40 km. kuzeyinde, Çand›r Köyü’nün kuzeybat›s›nda, Ayvagedi¤i Yaylas›’n›n 7 km. do¤usundad›r. 1450 m. yükseklikteki bir platonun üzerine kurulmufltur. Kaleye gidifl yolu stabilizedir. Çand›r’›n güneyindeki denize do¤ru olan yol yukar›da bahsedildi¤i üzere Sinap, Gözne ve Belenkefllik Kaleleri ile korunmufltur. Köyün do¤usunda K›zlar Manast›r›’na giden bir yol daha bulunmaktad›r. Eski tarihçiler kaleyi Kilikia, Kapadokya ve Isauria aras›nda olarak tan›mlam›fllard›r.

Bu kale Ermeni Kaleleri aras›nda mimari aç›dan en zengin ve tarihi en kar›fl›k olan›d›r. Ancak kalenin tarihi Ermenilerden daha eskilere gitmektedir. Buran›n Bizans kalesi Papirion veya Papurion olabilece¤i ileri sürülmektedir. 14 . yüzy›l›n ortalar›nda k›sa bir süre Karamano¤ullar› taraf›ndan iflgal edilmifl, 14. yüzy›l›n sonlar›nda ise Memlükler’in eline geçmifltir.

Kalenin önemli özelli¤i kap›s›d›r. Kaleye

M

ç›kmak için iki k›vr›ml› yaklafl›k 172 basamaktan oluflan bir merdiven kullan›lmaktad›r. Birinci k›vr›ma yaklafl›k 1.30 cm.’lik yükseklikteki bir aç›kl›ktan girilmektedir. Güneybat› taraf›nda k›smen yontulmufl bir kap›dan do¤al bir su havzas›na giden merdivenler görülmektedir.

Bu oyuk bir sarn›ça dönüfltürülmüfltür.

1. Mersin, Çand›r Kalesi plan› 2. Mersin, Çand›r Kalesi

2

36 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 37

Bat› taraf›nda ise sarn›ça su tafl›mak için kemer yap›lm›flt›r. ‹lk merdiven basamaklar›n›n oldu¤u yerin do¤u taraf› duvarla korunmufltur. Ancak bu duvar y›k›ld›¤› için demir korkuluk yap›lm›flt›r. Merdivenin birinci k›sm›n›n sonunda yuvarlak pervazl› bir kap› sonrada bir koridor görülür. Bu koridorun duvarlar› uçurumun kenar›na dayanm›flt›r. Bu tarz girifl pek rastlanmayan bir özelliktir. Sadece Da¤l› Kalesi’nde böyle koridorlu merdivenli girifl bulunmaktad›r. Merdiven basamaklar›n›n yok olan tafl basamaklar› yerine baz› yelerde demir basamaklar yap›lm›flt›r. Zirvedeki kale içerisinde yer alan kal›nt›lardan en dikkat çekici olan› 1

1-2-3. Mersin, Çand›r Kalesi

38 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

kuzeybat›dakidir. Burada kilise kal›nt›s› ve iki katl› bir yap› kompleksi yer almaktad›r. Yap› kompleksine ait büyük odalar aras›nda kemerli geçifl kap›lar›, sa¤lam durumda olan di¤er odalardaki süsleme unsurlar› ve boya izleri hala görülebilmektedir. Üst kat odalar›na küçük bir merdivenle ç›k›lmaktad›r. Bu katta kuzeybat› kenardan güneye do¤ru ilerleyen yap›lar›n tahrip oldu¤u görülmüfltür, Ayr›ca bütün bu yap› kompleksini çevreleyen genifl alan›n duvar kal›nt›lar›na da yer yer rastlanmaktad›r.

Kilisede bulunan tafl iflçili¤i 11. yüzy›l özelli¤i tafl›maktad›r. Apsis kenarlar›ndaki yan odalarda yer alan iki katl›l›k bölgede pek görülmeyen özelliktir. Çok tahrip olmufl kilisedeki tafllarda yer alan motifler görülmeye de¤erdir ve kalenin do¤usunda yer alan K›zlar Manast›r›’ndaki kilise ile benzerlik göstermektedir. Son zamanlarda bu bölgedeki yap›larda özellikle kuzeybat› d›fl cepheden görülen k›s›mda yo¤un y›k›lmalar meydana gelmifltir.

Kaleye ait di¤er yap› gruplar› yo¤un bitki örtüsünden görülemese de tespit edildi¤i kadar›yla güneydo¤u kesimde sivil halk›n ikamet etti¤i baz› yap› kal›nt›lar›, tahrip olmufl bir kilise kal›nt›s›, sarn›çlar, duvar kal›nt›lar› ve bir lahit bulunmaktad›r.

3

2

Merkez - Mersin • 39

1

K›zlar Kalesi Manast›r›

Gedi¤i Kalesi ve Manast›r

and›r Kalesi’nin do¤usundad›r. Halk aras›nda kale denilen bu yer, asl›nda bir manast›rd›r. Yol yer yer asfalt olmas›na karfl›l›k ço¤unlukla stabilizedir ve daha çok yürüyerek ulafl›lmaktad›r.

Yüksek bir tepenin eteklerinde yer alan burunda kurulmufltur. Mimari kal›nt›lar›n çok az› ayakta kalm›flt›r. Ana kaya önüne çekilen set duvar›ndan hiçbir iz kalmam›flt›r.

Ancak üzerinde onsekiz sat›rl›k Ermenice yaz›t›n bulundu¤u kilise duvar› hala sa¤lamd›r. Kilisedeki duvar iflçili¤i Çand›r Kalesi’ndeki kilise ile benzerlik göstermektedir.

ersin’in yaklafl›k 45 km. kuzeyinde yer alan Yavca Köyü’nün 10 km. güneyindedir. Gedi¤i Da¤›’n›n güney taraf›ndaki yol Akdeniz’e uzanmaktad›r. Güneybat›s›na do¤ru üstü taraçal› ma¤aralar›n bulundu¤u ikinci bir tepe vard›r. Bu do¤al kireçtafl› oyuklar›n›n herbiri duvarlarla örülmüfltür. Do¤u zirvesinde yer alan bu kal›nt›lar›n, manast›r kompleksi oldu¤u san›lmaktad›r.

2.210 m. yükseklikteki kaleye ulaflmak son derece zordur. T›rman›fl yolu olarak ancak kuzeyde bir geçit bulunmaktad›r.

Buradaki duvar asl›nda yokufl afla¤› uzanan, altl› üstlü kayalardan oluflmufltur.

Buras› geçiflleri kontrol etmek amac›yla yap›lm›fl olmal›d›r.

Duvar iflçili¤inden 6. ve 7. yüzy›llara tarihlenmektedir. Bu duvarda bulunan delik, zaman›nda kap› olarak kullan›lm›fl olmal›d›r. Arazinin zorlu¤u bu duvar›n zirvedeki kale ile iliflkisini anlamay› imkan-

Ç

M

s›zlaflt›rmaktad›r. Burada bulunan patika yol ma¤aralarla iliflkilidir. Bu patikan›n sonu güneybat› yönünden, zirvenin kuzeydo¤u ucuna do¤ru dönmektedir ve bu noktalar geçit olabilecek özelliktedir. Çok yo¤un bitki örtüsü nedeniyle kal›nt›lar çok zor görülebilmektedir. Duvarlara ait tafllar›n bir ço¤u uçuruma yuvarlanm›flt›r.

Kalenin güneybat›s›ndaki arazi e¤imi yeterli korumay› sa¤lad›¤›ndan buradaki duvarlar savunma amaçl› kullan›lmam›fl olmal›d›r. Bu yönde hiçbir sarn›ç kal›nt›s› da bulunmamaktad›r.

Bu komplekse ulafl›m›n zor olmas›ndan, elveriflli bir yerleflim yeri olmad›¤› anlafl›lmaktad›r.

Kalenin kompleks girifli, kuleleri ve di¤er bölümleri olmad›¤› için istihkam gibi infla edilmedi¤i de aç›kt›r. Buras› manast›ra ait bir mekan veya gözetleme ve haberleflme yeri olmal›d›r.

1-2. Mersin, K›zlar Kalesi, Manast›r, Kilise

2

Gedi¤i Kalesi ve Manast›r› Plan›

40 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 41

Asar (Hisar) Kale

1

ersin’in 40 km. kadar kuzeyinde yer alan Çand›r Kalesi’nin (Arslanköy’e giden yol güzergah›nda) 20 km. kadar bat›s›ndaki Evciler Köyü yak›n›ndad›r.

Ad› ve tarihçesi bilinmeyen küçük bir garnizon kalesidir. Üç katl› dikdörtgen planl› bir ev kule görünümündedir. Alt kat› iki bölümlüdür.

Basit simetrik bir iç avlusu ve iç kulesi vard›r. ‹ç kale tepenin doru¤undad›r ve iç avlunun duvarlar› güneye do¤ru alçalmaktad›r. Olas›l›kla Bizans Dönemi’nde yap›lm›fl olan iç avlunun güneybat› köflesinde yuvarlak bir kule bulunmaktad›r. Bu tip yap›lar Belenkefllik Kalesi’ne benzemekte ve 13. yüzy›la tarihlenmektedir.

ale, Gözne’den Arslanköye giden yol güzergah›nda, Güzelyayla (K›z›lba¤) Yaylas›’na varmadan yolun solunda yer almaktad›r. Buran›n tarihi kaynaklarda rastlanan bir ad› bulunmamaktad›r.

Kalenin d›fl› kalker kesme blok tafllarla örülmüfltür. D›fl yüzündeki tafllar›n yüzeyi düzgün ifllenmemifltir. Kuzey kulesinin haricinde duvar tafllar›n›n iç yüzü düzgündür.

Kuzeybat›da yer alan kule bir kal›nt› halinde olmas›na ra¤men, iki katl› oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Üstteki kat› çökmüfl olmakla birlikte yap›s› bellidir. Kuzeyde, flimdi y›k›k olan, ince bir apsisli yap› mevcuttur. Bu alan bir depo ya da bir flapel olmal›d›r.

Güneydeki kule odas›n›n girifli y›k›lm›flt›r.

Odan›n iç duvarlar› düzgün kesme kalker kaplama tafl, aras› moloz dolgudur. Duvar, rengi ve deseni birbirinden farkl› pek çok kalker taflla yap›lm›flt›r. Bu nedenle süslü ve çok de¤iflik bir tafl ve duvar iflçili¤i kullan›lm›flt›r. Güney kulesinden bafllayan duvar, kuzey kulesinde son bulmaktad›r. Çöküfl nedeniyle mazgallar ve kuzey kulesinin tepesi zeminle birleflmifltir. Kuzeybat› köflesindeki odalar›n giriflide çökmüfltür.

Plan›ndan ve tafl iflçili¤inden Orta Ça¤’a ait bir yap› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

1

M

K

1. Mersin, Merkez, Hisar Kale plan› 2. Mersin, Merkez, Hisar Kale

Evciler Kalesi

1. Mersin, Evciler Kalesi Plan› 2. Mersin, Evciler Kalesi

2

2

42 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 43

Soli-Pompeiopolis (Viranflehir) ersin’in yaklafl›k 11 km. güneybat›s›ndaki Mezitli Beldesi’nin 2 km. güneydo¤usunda yer alan ören yerinin ‹.Ö. 8-7. yüzy›lda kuruldu¤u kabul edilmektedir. Strabon, kentin Akhaioslar ve Rhodos’taki Lindoslular, Pompenius Mela ise Argoslu ve Rhodoslu kolonistler taraf›ndan kuruldu¤unu yazmaktad›r. ‹.Ö. 1. binde önemli bir liman olan Soli ‹.Ö. 6. yüzy›l ortalar›nda bafllayan ve Büyük ‹skender’e kadar süren Anadolu’daki Pers egemenli¤i döneminde de önemi-

M Mersin, Soli-Pomeiopolis sütun bafll›¤›

Mersin, Soli-Pomeiopolis

ni korumufltur. ‹.Ö. 5. yüzy›lda özerkli¤ini korudu¤unun kan›t› olarak kendi ad›na sikke bast›rm›fl olmas› gösterilmektedir.

Soli’de bulundu¤u öne sürülen ve bugün Berlin Staatliche Museen’de bulunan Luvice yaz›tl› mühürler ve Orta Tunç Dönemi’ne tarihlenen silahlar buraya ait olarak elde edilen daha erken dönem bilgileridir. Komedi flairi Philemenos (‹.Ö.

361-262), filozof Chrysippos (‹.Ö. 280205) ile matematikçi ve astronom Aratos’un (‹.Ö. 310-240) burada yaflad›¤› san›lmaktad›r. Ayr›ca Cicero ve Strabon’un arkadafl› Athenodoros; Pyromakhos’un ö¤rencisi ünlü heykeltrafl Milan’da Soli’de yetiflmifllerdir.

Strabon’a göre Soli-Pompeiopolis Antik Dönem’de Kilikia Tracheia (Da¤l›k Kilikia) ile Pedias’›n (Oval›k Kilikia) s›n›r›n› oluflturmaktad›r.

Hellenistik Dönem’de Seleukos egemenli¤inde olan bu liman kenti, parlak bir dönem yaflam›flt›r. Büyük ‹skender ‹.Ö.

333’teki Persler’e karfl› yap›lan Issos Savafl› ile Soli’ye girmifltir. Ayr›ca Büyük ‹skender Soli’deki bir tap›na¤a bir miktar para da b›rakm›flt›r. Büyük ‹skender’in ölümünden sonra ‹.Ö. 323’de kent Seleukos ve Ptolemaioslar aras›nda çekiflmeye sahne olmufltur. Soli, II. Antiochos Teos (‹.Ö. 261-240) döneminde Ptolema-

ioslar’›n eline geçer. ‹.Ö. 197’de III. Antiochos Kilikia sahilleri boyunca Soli flehrini yeniden al›r. Seleukos yönetiminin ‹.Ö.

1. yüzy›lda zay›flamas›yla Soli için de zor günler bafllam›flt›r. Ermeni kral› Tigranes, kenti ya¤malay›p, halk›n› göçe zorlam›flt›r. Böylece, Kilikia için ya¤mac›l›k, esir ticareti ve kargafla ile dolu korsanl›k dönemi içerisinde Soli kentide kendisini bulmufltur. Roma Senatosu taraf›ndan konsül seçilen Romal› Komutan Pompeius yönetim zay›fl›¤›na yol aflt›¤› için Akdeniz’deki korsan faaliyetlerine son vermekle görevlendirilir. Pompeius Kilikia’da yuvalanm›fl olan korsan gemilerini ele geçirerek Anadolu k›y›lar›nda güvenli¤i sa¤lam›fl ve nüfusu azalan kente baz› korsanlar› yerlefltirmifltir. Grekçe Soloi, Latince Soli olarak kullan›lan ve “Günefl” anlam›na gelen kentin ad›, bu olaydan sonra Pompeiopolis ( Pompeius’a adanm›fl kent) olarak de¤ifltirilmifltir.

Roma Dönemi’nde kent yeniden canl›l›¤›na kavuflmufltur. ‹mparator Hadrianus ‹.S. 130’da Anadolu’ya yapt›¤› gezi s›ras›nda Roma’n›n eyaleti olan Kilikia’ya kadar gelmifltir. Soli’deki liman çal›flmalar›na parasal destek vermifltir. H›ristiyanl›k Dönemi’nde bir piskoposluk merkezi olan Soli, 6. yüzy›lda meydana gelen depremde zarar görmüfl ve 7. yüzy›lda da Arap ak›nlar›yla karfl› karfl›ya kalm›flt›r.

Soli’nin, Antik Dönemde, Hellen dilini bozuk konuflmas› ve yukar›da an›lan ünlülerinin yan› s›ra, çekirdeksiz narlar› ve Soli yak›n›ndaki Liparis (Liparos=ya¤) Çay›’n›n suyunun ya¤l› olmas› ve ya¤l›

suya giren insanlar›n flifa bulmas› ile de ünlü oldu¤u ileri sürülmektedir.

19. yüzy›lda Soli’ye gelen Avrupal› gezginler, kentte tiyatro, tap›nak, hamam gibi yap›lar›n ve nekropol alan›n›n bulundu¤undan söz etmektedirler. Kette yap›lan araflt›rmalarda bugüne kadar her hangi bir dini yap›n›n varl›¤› tespit edilememifltir. H›ristiyanl›kla ilgili buluntular son derece az olup birkaç seramik parças› ve paye parçalar›ndan ibarettir. Bunun nedeni öncelikle bu yap›lar›n afl›r› tahribata u¤ramas› nedeniyle gözle görülür bir kal›nt› kalmamas› ya da bu anlamda yeterince araflt›r›lmamas› olabilir.

Günümüzde Soli antik kentinin çevresi yerleflim alanlar› ile dolmufltur. Sütunlu yol, höyük, antik liman, Roma hamam› ve su kemerleri yok olma tehlikesi ile karfl› karfl›yad›r. 1999 y›l›ndan beri Mersin Müzesi ve Doç. Dr. Remzi Ya¤c› baflkal›¤›nda devam etmekte olan kaz›lar sonucunda Soli hakk›nda daha genifl bilgiler elde edilmeye bafllanm›flt›r.

Soli-Pomeiopolis höyü¤ünden bir detay

1. Soli-Pomeiopolis höyü¤ünde kaz› çal›flmalar› 2. Sütun bafll›¤›

1

2

44 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 45

Sütunlu Cadde 00 tane oldu¤undan bahsedilen ve kalkerden yap›lm›fl olan sütunlardan bugün 33’ü ayaktad›r. Bunlardan 4’ü bat›, 29’u do¤u sütun dizisine aittir ve bunlar ‹.S. 2. ve 3. yüzy›llara tarihlenmektedirler.

Korinth düzenindeki sütun bafll›klar›ndan baz›lar› figürlüdür. Ayr›ca baz› sütunlar›n yaz›tlar›ndan, caddeye bakan konsollar›n, Roma imparatorlar›n›n ya da üst

2

1-2. Soli-Pomeiopolis, sütunlu cadde

1

düzey yöneticilerinin heykellerini tafl›d›¤› anlafl›lmaktad›r.

Son yap›lan kaz›larda ortaya ç›kar›lan mermer heykeller özellikle Nemesis heykelinin arkas›nda bulunan z›vana deli¤i bu durumu kan›tlayan en önemli buluntular aras›ndad›r.

Di¤er heykellerle birlikte Mersin Müzesi’ne tafl›nan ve 2003 kaz›lar›nda ele geçen Dionyzos, Pan ve Panter üçlü heykel grubu görülmeye de¤erdir. Soli kaz›s›ndan ç›kan heykellerin Prof. Dr. Elif Tul Tulunay taraf›ndan tamamlanan incelemeleri sonucunda birisinin Asklepios ve onun yard›mc›s› Telesphoros, di¤erinin onun k›z› sa¤l›k tanr›ças› Hygieia oldu¤u bir digerinin ise ‹mparator Balbinus’un portre heykelinin belli bir tasvir program› çerçevesinde, yüksek memur ve tanr›larla birlikte dikildi¤i ve Hygieia görünümündeki Salus’un hem imparatorun kiflisel sa¤l›¤›n› hem de Kilikia Eyaleti’nin ve Roma Devleti’nin sa¤l›¤›n› koruyan bir kompozisyon anlam›nda yap›larak yerlefltirildi¤i sonucu ortaya ç›km›flt›r. Bu heykeller de sütun bafll›klar› gibi ‹.S. 2. ve 3. yüzy›llara tarihlendirilmifllerdir.

Soli Höyü¤ü

Antik Liman

2 m. yüksekli¤inde ve 300 m. çap›ndad›r. Tepe üzerinde yap›lan yüzey araflt›rmalar›nda Erken Demir Dönemi’nden, Roma Dönemi’ne kadar tarihlenen seramik parçalar› bulunmufltur. Kaz›larla da mimari buluntular›n yan› s›ra çok say›da amphora parçalar›, kandiller, dokuma a¤›rl›klar› ve ocaklar, terrakota figürin bafllar›, küçük bir Bes figürü, piflmifl toprak Hitit damga mühürü ve bir adet skarebeus ortaya ç›kar›lan güzel buluntulardan sadece bir kaç›d›r. Yine kaz›larda ortaya ç›kart›lan orak, dilgi parçalar› ve dibek tafllar› gibi eserler tarihinin Neolitik Dönem’e kadar gitti¤ini göstermektedir. Bunun yan› s›ra Kalkolitik, Eski Tunç Dönemleri’nin varl›¤› da bilinmektedir. Hitit Dönemi’ne ait eserler aras›nda ise bir damga mühür, bir matara, bulla ve büyük bir tabaktan bahsedilebilir. Soli Höyük’te ve tiyatro bölümünde yap›lan kaz› çal›flmalar›nda elde edilen buluntulara göre Höyük k›sm›nda da Klasik, Arkaik, Geometrik ve Hellenistik Dönem buluntular› ele geçmifltir.

al›nt›lar›n›n bir bölümü bugün de görülebilen liman, birbirinden 200 m. aral›klarla düzenlenmifl iki dalgak›randan oluflmaktad›r. Bunlardan bat›daki daha iyi korunmufltur.

Büyük kalker bloklar›n, demir perçinlerle tutturulduklar›n› gösteren izler halen görülebilmektedir.

Bat›daki dalgak›ran›n bat›s› kum y›¤›nt›s› ile dolmufltur. Yap›lan ölçümlere göre korunmufl olan uzunlu¤u 160 m., eni ise 23 m. dir.Yap› malzemesi olarak kullan›lan kalker tafllar›n yaklafl›k olarak uzunlu¤u 160 cm., eni 60 cm. ve derinli¤i 60 cm.’dir. Do¤udaki dalgak›ran›n çok az› kald›¤› için ancak 40 m. kadar› ölçülebilmifltir.

Antik Dönem’e ait liman kal›nt›s› gözle görülebilen ender ören yerlerinden birisidir. Çünkü bu bölgedeki limanlar daha çok do¤al konumlar› itibar› ile kullan›lm›fllard›r.

Ancak liman kal›nt›s› üzerinde maalesef bugün bir tesis bulunmaktad›r.

2

K

Soli-pomeiopolis, Höyük

Antik liman

2

46 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 47

1

Roma Hamam› oli’de yüzeyde görülebilen mimari kal›nt›lardan biriside Roma Hamam›’d›r.

Bu yap›dan da günümüze sadece birkaç duvar parças› kalm›flt›r.

S

Nekropol Alan› oli kentine ait nekropol alan› tesadüfi olarak aç›lmakta olan bir yol yap›m› s›ras›nda kentin bat›s›nda ve yine ar›tma tesisi ünitesi yap›l›rken kentin güneyinde ortaya ç›km›flt›r. Bat›daki nekropolde yap›lan kaz›lar sonucunda 10x10 m. ebatlar›ndaki bir alanda elli kadar mezar tespit edilmifltir. Halka ait oldu¤u düflünülen mezar yap›lar› aras›nda Urneler, amphoralara yap›lan gömüler, pythos mezarlar, larnaks tipi mezarlar, kiremit mezarlar, lahitler, toprak mezarlar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Mezarlara b›rak›lan ölü hediyeleri az olmakla birlikte ayn› alanda mezar çeflitlili¤inin çok olmas› dikkat çekicidir. Ölü hediyeleri aras›nda piflmifl toprak ve cam koku kaplar›, boncuklar, sikkeler, piflmifl toprak figürin parçalar› say›labilir. Bütün bunlar›n yan› s›ra kentin kuzeyinde ve do¤usunda da daha münferit mezarlara da rastlanm›flt›r.

S 2

1. Mersin Müzesi, Soli, Tanr› Bes Figürini 2. Mersin Müzesi, Soli-Kiremit Aplik 3. Mersin Müzesi, Soli-Kandiller

48 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Emirler Ören Yeri ersin’in 12 km. kuzeybat›s›ndad›r.

Orman Bölge Müdürlü¤ü tarf›ndan Kent Orman› Projesi kapsam›nda gerçeklefltirilen çal›flmalar s›ras›nda ortaya ç›kan mezar buluntular› üzerine Mersin Müzesi taraf›ndan gerçeklefltirilen kurtarma kaz›s› sonucunda burada bir Hellenistik-Geç Roma-Erken Bizans Dönemleri’ne ait yerleflimlerin oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Çevrede görülebilen kal›nt›lar aras›nda plan› tam anlafl›lamayan temel izleri, ifllikler, ana kaya düzeltilerek yap›lm›fl olan iki taraf›nda kanallar› bulunan bir yol say›labilir. Mezarlardan ç›kart›lan ve ‹.Ö. 1. yüzy›la tarihlenen tek kulplu testi, unguentarium ve iki adet küçük tabak müzeye nakledilmifltir.

M

Kaleburnu ersin’in yaklafl›k 30 km. bat›s›nda F›nd›kp›nar› yolu üzerinde bulunan, flimdiki ad› Cemilli eski ad› Kaleburnu olan kale köyün giriflinde, yolun sa¤›ndaki yüksek bir tepe üzerinde kurulmufl Orta Ça¤ kalesidir. ‹ç sur ve d›fl sur bulunmaktad›r.

Surlar›n ve burçlar›n bir k›sm› ayakta kalm›flt›r. Yüzeyde Bizans, Selçuklu, Osmanl› Dönemleri’ne ait seramik parçalar›na rastlanmaktad›r.

M

Mersin, Kaleburnu Kalesi

3

Merkez - Mersin • 49

Baflnalar Kalesi

Kuzucubelen

ersin’in 15 km. kuzeybat›s›ndaki ‹nsu Köyü’nden ayr›lan stabilize bir yolla ulafl›lmaktad›r. Kuzucubelen’in kuzeydo¤usundad›r. Üç taraf› vadiyle çevrili olup, do¤usu ormanl›k ve da¤l›kt›r. Kesintisiz duvarlar›yla yedigen plana sahip olan ve Orta Ça¤’a tarihlenen kalenin üç kulesi bulunmaktad›r.

Kalenin bulundu¤u da¤›n eteklerinde kaya mezarlar› ve ifllikler yer almaktad›r.

Kale yak›n›ndaki Mitralyöz Tepe’nin eteklerinde de ma¤ara yerleflimi olabilecek izlere rastlanmaktad›r.

ersin’in 34 km kuzeybat›s›nda, F›nd›kp›nar yolu üzerinde, 450 rak›ml› küçük bir gözetleme kalesidir. Köylüler taraf›ndan Tafl Kale olarak adland›r›lmaktad›r. ‹ki katl› ve dikdörtgen planl› olan kalenin üst kat› tonozla örtülüdür. Duvarlar sa¤lamd›r ancak içte yer alan iki kemeri çökmüfltür. ‹ç taraf›ndaki bloklar›n kenarlar› çok miktarda harç ve küçük kaya parçalar› ile doldurulmufltur.

Daha üst seviyedeki tek girifl kuzeybat›dad›r ve kap› giriflinde, Belenkefllik Kalesi’ndeki gibi kald›r›labilir ahflap bir seyyar merdiven kullan›lm›fl olmal›d›r . Yüksek seviyedeki di¤er aç›kl›klar do¤u ve

M

M

güney duvarlar›ndaki dar deliklerdir. fiu anki haliyle Orta Ça¤ mimarisini yans›tmakta olan kalenin Roma ve Bizans Dönemleri’nde de iskan gördü¤ü anlafl›lmaktad›r. Kilise, sarn›ç ve belki de Kilisederesi denilen mevkiide manast›r olabilecek yap› kal›nt›lar› ve yine kaleye yak›n civarlarda khamasorion tipte lahitler bulunmaktad›r.

1

2

F›nd›kp›nar Kalesi ersin’in yaklafl›k 50 km. kuzeybat›s›ndaki F›nd›kp›nar Yaylas›’ndad›r. Duvarlar ana kaya üzerine tafl ve tu¤la ile örülmüfllerdir. Do¤udaki dairevi yerin ortas›nda tafltan yap›lm›fl kule ve kuzeyde daha küçük olan yuvarlak planl› bir burcu vard›r. Etraf› odalarla çevrili olan do¤u ve güney kulelerine benzemeyen kuzeydeki kulenin ortas› ana kaya görünümündedir.

Bu kulenin tam kuzeyinde ana kayadan oluflan düfley bir duvar vard›r. Bu belkide avlunun girifl kap›s›d›r. Karmafl›k bir plana sahip olan bu garnizon kalesi, Orta Ça¤’a tarihlenmektedir.

M

3

1-2. Kuzucubelen Kalesi ve plan› 3. F›nd›kp›nar Kalesi plan›

Baflnalar Kalesi plan›

50 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 51

Tepeköy Kalesi

Tece Kalesi

›nd›kp›nar yolundan kuzeye devam edilerek Tepeköy Beldesi’ne varmadan, ana yolun sa¤›nda yükselen kayal›klar üzerindedir. Kalenin kuzeyi derin bir uçuruma sahip oldu¤u için savunmas› güneye göre daha zay›f yap›lm›flt›r.

Güney duvarlar› ile bat› burcu ayakta kalan ve Orta Ça¤’a tarihlenen kalenin baz› mekanlar›n›n sadece temel izleri kalm›flt›r.

ece Kasabas›’n›n 4 km. kuzeyinde yer alan kale Orta Ça¤’a tarihlenmektedir. Etraf›nda çevre duvar› bulunan dikdörtgen planl› kalenin burçlar› yer yer y›k›lm›fl, kuzey ve güney duvarlar›n›n baz› yerleri yok olmufltur. D›fl duvarlarda bosajl› kesme blok, iç k›sm›nda düz kesme tafl, arada moloz tafllar harçla kar›flt›r›larak kullan›lm›flt›r.

F

T

Birinci kat iç mekan örtüsü tonozludur.

Kale duvarlar›nda mazgal pencereleri bulunmaktad›r. Muhtemelen oturmak için kullan›lan ikinci kat›n kuzey bölümü tahrip olmufltur ve burada görülen merdiven izlerinden kalenin üç katl› oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ancak duvarda devam eden yüksekli¤e bak›l›rsa kalenin dördüncü kat›n›nda olma ihtimali vard›r.

Kalenin çevresinde khamasoroion tipli lahitler bulunmaktad›r.

Mersin, Tece Kalesi

Mersin, Tepeköy Kalesi

52 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Merkez - Mersin • 53

Tarsus Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Tarsus Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Gözlükule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 Cumhuriyet Alan› ve Antik Cadde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Aziz Paulus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Aziz Paulus Kilisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Aziz Paulus Kuyusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Eski Camii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Roma Hamam› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Kleopatra Kap›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Iustinianus (Baç) Köprüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Donuktafl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Roma Yolu ve Kap›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Eskiflehir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72 Boza¤aç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 K›r›t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 Çavufllu Köyü K›z Kalesi (Gözetleme Kulesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 Kuzoluk Han› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Sar›fl›h Kervansaray› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Gülek Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Gülek Yaz›t› (‹skender Yaz›t›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 ‹brahim Pafla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 ‹brahim Pafla Tabyalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Eshab-› Kehf (Yedi Uyurlar Ma¤aras›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 Kütüklü Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

54 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 55

1

Tarsus Merkez ersin’in 27 km. do¤usundad›r.

Tarihi ve co¤rafyas› ile Neolitik Dönem’den beri çeflitli kültürlerin kaynaflma noktas›n› oluflturan ve Antik Kilikia’da stratejik bir öneme sahip olan Tarsus, Kilikia’y› ‹ç Anadolu’ya ba¤layan tarihi yollar›n kavflak noktas›ndad›r. Güneyde eski Regma Gölü ( Karabucak Orman› içerisinde) ile Akdeniz’e olan ba¤lant›s› nedeniyle, ‹lk ve Orta Ça¤lar’da deniz ticaretine aç›k bir liman kenti olmufltur.

Tarsus’un ismi ilk kez Hitit metinlerinde “Tarfla” olarak geçmektedir. Asurlulara göre Que Krall›¤›’n›n baflkentidir. ‹.Ö. 8. ve 7. yüzy›llarda Asurlular Tarsus’u Tarzi (Tarzu) olarak adland›rm›fllard›r. ‹.Ö. 65. yüzy›llarda Asur ve Syennesis Krall›klar› zaman›nda ismi de¤iflmemifltir. Persler’in Tarsus’ta bas›lan sikkeleri üzerinde de Tarsus ad›na rastlanmaktad›r. Tarsus “Miratüliber” adl› Arap tarihine göre, Nuh Peygamber’in torunu Tarasis taraf›ndan kurulmufltur. Tarsus’un ismi önce

M

Grekçe Tarsos, daha sonra Latince Tarsus olarak kullan›lm›flt›r. Bir bilgiye göre de Herakles (Sandon) taraf›ndan kurulmufltur ve Herakles’in tasviri Tarsus sikkeleri üzerinde de görülmektedir.

Kurulufluyla ilgili söylence ise flöyledir: Antik Dönem’lerde Tarsus Çay›’na, yerli Kilikia halk› Kydnos ismini vermifltir ve Kydnos’un o¤lu Parthenia, Kydnos’un denize döküldü¤ü yere kendi ad› ile bir flehir kurmufltur. Tufandan sonra sular›n çekilmesi ile kurulan bu flehre Tersein (kurutmak) ad› verilmifltir. Tarsus’un Tevrat’ta Efsus, ‹ncil’de Arsus, ‹slam kaynaklar›nda ise Hz. Adem Aleyhisselam›n o¤lu fiit Peygamber taraf›ndan kuruldu¤u belirtilmektedir.

Tarsus’un merkezindeki Gözlükule’de yap›lan arkeolojik kaz›lar tarihinin ‹.Ö.

7000 y›l›na kadar indi¤ini göstermektedir. Gözlükule Höyü¤ü’nün çevresinde yerleflen Neolitik toplumun geçimini tar›m ve ticaretle sa¤lad›¤›n› arkeolojik buluntular göstermektedir. ‹.Ö. 5000 y›llar›nda Kalkolitik Dönem’de tafl ve maden aletler kullan›lm›flt›r. ‹.Ö. 3000-1200’deki ticari iliflkileri sayesinde Tarsus, Kilikia

2

1-2-3. Tarsus ve Eski sokak dokusu

3

56 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 57

flehirleri aras›nda önem kazanm›fl, ticaret merkezi olmufltur. Bu dönemde Orta Anadolu’da Hitit ‹mparatorlu¤u, Kilikia’da Kizzuwatna Krall›klar› hüküm sürmektedir. Gözlükule kaz›lar›nda Kizzuwatna kral› Pariyawatri’nin o¤lu ‹flputahflu’ya ait bir mühür bask›s› bulunmufltur. ‹.Ö. 1650’de Hitit kral› Telepinus ile Kizzuwatna kral› ‹flputahflu aras›nda antlaflma yap›lm›flt›r. Tarsus ve Kilikia ‹.Ö.

1500’ den sonra Hitit ‹mparatorlu¤u topraklar›na kat›lm›flt›r. ‹.Ö. 1200’de Hitit ‹mparatorlu¤u parçalanm›fl ‹.Ö. 1200839’da Anadolu ve Kilikia’da bir çok küçük prenslik ve krall›klar oluflmufltur.

Tarsus Müzesi, Gözlükule

58 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus bu krall›klardan birinin baflkentidir. Asur metinlerinde Kral II. Salmanassar’›n, Kilikia’daki Que krall›¤›na dört sefer düzenledi¤i ve Tarsus kral› Kate’yi tahttan indirerek kardefli Kirri’yi tahta geçirdi¤i anlat›lmaktad›r. Yörede sedir a¤açlar›n›n bulunmas› Fenike tüccarlar›n›n Tarsus’ta ticari bir üs kurmas›na neden olmufltur. ‹.Ö. 727-722 y›llar›nda Asur kral› V. Salmanassar zaman›nda Tarsus, Asur Krall›¤›’n›n eyaleti olmufltur. ‹.Ö. 722-705’de kral II. Sargon zaman›nda Que Prensli¤i, bat›da Asur topraklar›n›n koruyuculu¤unu yapmaktayd›. ‹.Ö. 705-681’de Illibru (Namrun) valisi

Kirua’n›n Tarsus’ta bafllayan isyan hareketlerini, Asur kral› Sanherip bast›rm›flt›r.

Asurlar’a karfl› yap›lan bu isyan›n perde arkas›nda, bat› krall›klar› bulunmaktad›r.

Amaçlar› Kilikia Ovas›’n› ve Toroslar’daki maden ocaklar›n› ele geçirmektir. Asur kral› Sardanapal (‹.Ö. 668-626) döneminde Kilikia, Kimmerler taraf›ndan yenilgiye u¤rat›lm›flt›r.

Asur Krall›¤›’n›n y›k›lmas› ile ‹.Ö. 612’de baflkenti Tarsus olan Syennessis Krall›¤› kurulmufltur. Ksenophon’a göre, Kilikia kral› Syennessis’in kar›s› Epyaka’n›n, Pers kral› Kyros ile yak›n iliflkisi olmufltur. Tarsus’taki savafltan sonra Syennessis ve Kyros aras›nda antlaflma yap›lm›flt›r. Bu antlaflma Kyros’un ölümü ile bozulmufltur. Kilikia’da Syennessis Krall›¤› ‹.Ö. 401 y›l›na kadar devam etmifltir. ‹.Ö.

401 y›l›ndan itibaren Kilikia, Pers ‹mparatorlu¤u’nun eyaleti olmufl ve Tarsus sikkelerinin üzerinde Pers satraplar›n›n isimleri yer alm›flt›r. Bunlardan baz›lar› ‹.Ö. 388-380 Tiribazzos, ‹.Ö. 379-371 Farnabazos, ‹.Ö. 379-373 Datames, ‹.Ö.

372-369 Tarhamos, ‹.Ö. 368-333 Mazaios ‘dur.

Makedonya kral› Büyük ‹skender ‹.Ö.

333’te Tarsus’u alm›fl, Pers satrab› Arsemes’i yenerek Kilikia’da Pers egemenli¤ine son vermifltir. Komutanlar›ndan Nikator’un o¤lu Balakros’u geçici bir süre için Tarsus’ta yönetime getirmifltir. Büyük ‹skender do¤u seferlerinde iken, Balakros Tarsus kral saray›nda sevgilisi Glikira ile ola¤anüstü bir hayat sürmüfltür.

Bunu ö¤renen Büyük ‹skender, Balakros’un yerine komutanlar›ndan Filatos’u getirmifltir. Büyük ‹skender’in ölümünden sonra ‹.Ö. 323’te imparatorluk parçalanm›fl, Kilikia ve Tarsus, generallerinden Seleukos Nikator’un eline geçmifltir.

Seleukos Nikator kendi ad› ile an›lan Seleukos Krall›¤›’n›n merkezini Babil’den, Antakya’ya tafl›m›flt›r. ‹.Ö. 312-64 y›l›na kadar Tarsus, Anadolu krall›klar›, Ptolemaoslar (M›s›r), Seleukos ve Romal›lar aras›nda s›k s›k el degifltirmifltir. Buradaki ilk Roma valisi Claudius’tur. Stra-

bon’dan edinilen bilgilere göre Romal› Hatip Cicero ‹.Ö. 51-50’de Tarsus’ta eyalet valisi olarak bulunmufltur. ‹.Ö. 48 y›l›nda Iulius Caesar, Tarsus’a gelmifl, halk›n yoksullu¤u ve sefaletine son vererek yönetimde düzenlemeler yapm›flt›r.

Halk imparatorun bu iyiliklerine karfl›n Tarsus’a Iuliopolis ismini vererek Caesar’› onurland›rm›fllard›r.

Iulius Caesar’›n ‹.Ö. 44’te ölümü üzerine yerine geçen Antonius’ta Tarsus’a gelerek imar çal›flmalar›yla kentin geliflmesini sa¤lam›flt›r. Antonius dünyan›n en eski kütüphanesini Bergama’dan Tarsus’a nakletmifltir. K›sa zamanda zenginleflen Tarsus dünyan›n ilgisini çekmifltir. Kleopatra ve Antonius, Tarsus için unutulmaz hizmetler vermifltir. M›s›r’a dönen Kleopatra, Antonius’u ikna ederek M›s›r’a ça¤›rm›fl ve ‹.Ö. 37 y›l›nda evlenmifllerdir. ‹.Ö. 34 y›l›nda Roma senatosu karar› ile Kleopatra ve Antonius’a karfl› Romal›lar savafl ilan etmifllerdir. Kleopatra ve Antonius yenilmifl ve Antonius kendini öldürmüfltür. Actium Savafl›’ndan sonra bütün Roma topraklar›n› kendine ba¤layan Augustus, kendine sad›k kalan Tarsus’u ödüllendirmifltir. Tarsus, Efes’le boy ölçüflecek derecede zenginleflmifltir. ‹mparator Augustus ‹.Ö. 31’de Actium savafl›nda Tarsus’un oynad›¤› siyasi rolü affetmifltir. Hocalar›ndan Tarsuslu Sadon’un o¤lu Athenodoros’u Tarsus’a vali atam›flt›r. ‹.Ö. 30-‹.S. 7 y›l› aras›nda Tarsus için büyük hizmetler vermifltir. Bu tarihlerde Tarsus'ta Aziz Paulus do¤mufltur. ‹mparator Hadrianus ‹.S. 117’de Tarsus’u ziyaret etmifltir. ‹mparator Antonius Pius zaman›nda ise Tarsus yaln›z Kilikia’n›n baflkenti olarak de¤il Likaonia ve Isauria Bölgeleri’nin yönetim merkezi olmufltur. ‹.S. 260’da Pers kral› Shapur, Kilikia’y› istila ederek Tarsus’u ya¤malam›flt›r. ‹.S. 261’de Suriye Pamir Krall›¤› ittifak›, Pers kral› Shapur’u yenerek bütün Kilikia’y› ele geçirmifltir. Ancak ‹mparator Aurelianus ‹.S. 270-275’te Pamir Krall›Tarsus - Mersin • 59

¤›’n› yenerek Kilikia’y› tekrar Roma topraklar›na katm›flt›r. ‹.S. 275-276’da Anadolu’daki Got Krall›¤›’n›n, Kilikia’y› istilas›ndan Tacitus kurtarm›flt›r. Tarsus ‹.S.284-305 y›llar›nda bir Roma Eyaleti olmufltur. Bu dönemde çok tanr›l› inanca karfl›, H›ristiyanlar’›n isyanlar› bafllam›flt›r. ‹mparator Decius bu s›rada Tarsus’a yerleflmifltir. Bask› uygulayarak bir çok H›ristiyan› katletmifltir. Bir söylenceye göre bu imparator devrinde yedi H›ristiyan genç, kentin 14 km. kuzeybat›s›nda Eshab-› Kehf Ma¤aras›’na s›¤›nm›fllard›r ve yayg›n söylence onlardan bahsetmektedir. ‹mparator I. Constantinos zaman›nda ‹.S. 306-337’de Roma eyaletlerindeki isyanlar son bulmufltur. ‹stanbul’u hükümet merkezi yapan Constantinos zaman›nda, H›ristiyanl›k büyük yard›m görmüfltür. II. Constantinos (‹.S. 337361)’den sonra tahta geçen Iulianus Apostata (‹.S.361-363) zaman›nda Tarsus tekrar önem kazanm›flt›r. ‹.S. 363’te Pers savafllar›nda ölen imparator kendi iste¤i üzerine Tarsus’a gömülmüfltür.

Romal› Komutan Pompeius’un ald›¤› Kilikia ve Tarsus 459 y›l›na kadar Roma yö-

Tarsus, Saat Kulesi

60 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

netiminde kalm›fl ve bu dönemde ekonomik ve ticari alanda üstünlü¤ünü sürdürmüfltür. Tar›mla birlikte zeytin ve ba¤c›l›k önem kazanm›fl, flehir surlar› önemini kaybetmifltir. ‹.S. 395’te Roma ‹mparatorlu¤u ikiye ayr›lm›fl, Tarsus Do¤u Roma topraklar›nda kalm›flt›r. Do¤u Roma’n›n ilk imparatoru Arcalius ‹.S. 395408’de Kilikia eyaletini Tarsus, Seleukos ve Anazarbos olmak üzere üçe ay›rm›flt›r. ‹mparator Iustinianus 527-565’te Tarsus’ta imar faaliyetlerini bafllatm›flt›r.

Bu dönemde Kydnos (Berdan-Tarsus) Çay›’n›n taflk›nlar›ndan Tarsus’u korumak için, yata¤›n› de¤ifltirerek flehrin do¤usuna alm›flt›r. Bu s›rada nehir yata¤› nekropol alan›ndan geçti¤i için sular›n alt›nda görülen kaya mezarlar› il¤inçlikle karfl›lanmaktad›r. Tarsus fielalesi de bu s›rada oluflmufltur. 6. yüzy›ldaki depremde büyük zarar gören surlar tekrar onar›lm›flt›r.

Tarsus, 7.yüzy›ldan itibaren Bizans ‹mparatorlu¤u, ‹ran ve Araplar aras›nda s›k s›k el de¤ifltirmifltir. S›ra ile Emevi halifesi Muaviye, Abbasi halifesi Harun Reflit, Tarsus’u ele geçirmifltir. 965’te Araplar’›n Anadolu seferlerinde ordu Tarsus’ta konaklam›flt›r. Pozant›’daki savaflta Halife Me’mun ölmüfl ve Tarsus’a gömülmüfltür. Ulu Cami’deki mezarlardan biri bu halifeye aittir. Tarsus, Anadolu Selçuklu Devleti, Haçl› seferleri ve Memlüklüler zaman›nda meydana gelen el de¤ifltirmeler nedeni ile eski ekonomik ve ticari üstünlü¤ünü kaybetmifltir.

1375’ten sonra Ramazano¤ullar› ve Dulkadiro¤ullar› Beyli¤i yönetimine geçmifl, 1517’den sonra da Osmanl› topraklar›na kat›lm›flt›r. 1832 y›l›nda M›s›r valisi Kavalal› Mehmet Ali Pafla’n›n o¤lu ‹brahim Pafla Tarsus’a gelmifl ve bu dönemde Tarsus’u çevreleyen surlar› y›kt›rm›flt›r.

Bu surlardan yaln›z Kleopatra Kap›s› kalm›flt›r. 1839’da tekrar Osmanl› yönetimine girerek, Adana Vilayeti’nin bir kazas› olmufltur. 1918 ‘de Frans›z iflgaline u¤ram›fl ve 20 Aral›k 1921 Ankara Antlaflmas›’yla bu iflgal sona erdirilmifltir.

1

Tarsus Müzesi amazano¤ullar›’ndan Kubat Pafla taraf›ndan 1557 y›l›nda aç›k avlulu medrese olarak yapt›r›lan Kubat Pafla Medresesi, 1971’de müze haline getirilerek ziyarete aç›lm›flt›r. Ancak olumsuz flartlar› nedeni ile 1998 y›l›nda yeni yap›lan Tarsus 75. Y›l Kültür Merkezi kompleksine tafl›nm›flt›r.

Müzenin etno¤rafik ve arkeolojik eserlerin sergilendi¤i iki büyük salonu bulunmaktad›r. Girifl kat›nda yer alan Etno¤rafya salonunda Tarsus ve yöresinde yaflayan halk›n üretti¤i el ifli dokuma ürünleri, gümüfl, bak›r ve ahflap iflçilik örnekleri, heybeler, nazarl›klar, kilimler, tak›lar, mutfak eflyalar› Yörük ve Türkmen kültüründen örnekler sunulmaktad›r. Müzede ayr›ca günlük yaflamdan bir kesitin canland›r›ld›¤› “Tarsus Evi “ köflesi oluflturulmufltur.

Alt katta yer alan Arkeolojik eserler salonu Tarsus yöresinde yap›lan kaz› çal›flmalar› ve sat›n alma yolu ile müzeye intikal eden eserlerden oluflturulmufltur. Kaz›lar seksiyonunda Tunç Dönemi Gözlükule eserleri, Tarsus Cumhuriyet Alan› kaz› buluntular›, Donuktafl-Roma Tap›na¤› kaz›s›ndan ç›kan

R

2

1. Tarsus Müzesi, heykel parças›.

2. Tarsus Müzesi, arkeolojik eserler salonu

Tarsus - Mersin • 61

1

piflmifl toprak kandiller, mermer mimari parçalar, cam bilezikler, figürin bafllar›, Aziz Paulus Kuyusu kaz›s›nda bulunan kandiller, Roma An›t Mezar’› kaz›s›ndan ç›kan buluntular belli bafll› eserleri oluflturmaktad›r. Sat›n alma yoluyla elde edilen eserler ise kronolojik olarak sergilenmifltir.

Sikke koleksiyonu ise oldukça zengindir.

Pazartesi günü tüm gün, dini bayramlar›n birinci günü ö¤lene kadar kapal›, di¤er günlerde mesai saatleri içerisinde ziyarete aç›k olan müzeye 0.324.6131865 no.lu telefondan ulafl›labilir.

1. Tarsus Müzesi, heykel parças› 2. Tarsus Müzesi, sikke 3. Tarsus Müzesi, etnografik eserler salonu

2

Gözlükule ent merkezindeki höyük, iki tepeden oluflmaktad›r.V. Langlois ve W.Ramsay höyü¤e Gözlükkale, W. Rage ise Gözlütepe demifltir. Orta Ça¤’da höyük üzerinde bir gözetleme kulesinin bulunmas›, Gözlükule olarak isimlendirmesini sa¤lam›fl olmal›d›r. ‹lk kaz› ‹ngiliz Konsolos W. Barker taraf›ndan yap›lm›fl ve ç›kar›lan piflmifl toprak heykeller Londra British Müzeum’a götürülmüfltür. 1852’de V. Langlois ikinci kez kaz› yapm›fl ve ç›kan piflmifl toprak heykelcikleri Paris Louvre Müzesi’ne götürmüfltür.

Yumuktepe üzerinde meydana gelen tahribatlar gibi, 1918’deki iflgal s›ras›nda Gözlükule Höyük üzerinde aç›lan tabyalar büyük tahribatlara neden olmufltur.

K

1934 y›l›nda Hetty Goldman’›n bafllatt›¤› yüzey araflt›rmalar›, 1939’a kadar devam etmifl, ancak II. Dünya Savafl› nedeni ile son verilmifltir. 1947-1948 y›llar›nda k›sa süren kaz› çal›flmalar›nda ortaya ç›kan buluntular Tarsus Müzesi’nde sergilenmektedir.

Geç Neolitik Dönem’den bafllayarak ‹slami Dönem’e kadar süren 33 kültür tabakas› saptanm›flt›r. Baz› tabakalar› Yumuktepe ile ça¤daflt›r.

Neolitik Döneme ait obsidien aletler ve piflmifl toprak kap parçalar› ele geçmifltir. Basit tafl temel üzerine kerpiç duvarl› evler ile dar sokaklar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Gözlükule’deki kaz› çal›flmalar› yeniden bafllat›lm›flt›r.

Tarsus, Gözlükule

3

62 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 63

Cumhuriyet Alan› ve Antik Cadde umhuriyet Alan› kent merkezinde, Aziz Paulus Kuyusu’nun yaklafl›k 150 m. güney bat›s›ndad›r. 1993 y›l›nda bir temel kaz›s› s›ras›nda tesadüfen bir tak›m buluntulara rastlanmas› sonucunda bafllayan kaz›larda, do¤u – bat› yönlü bir cadde ve buran›n çevresinde çeflitli dönemlere ait yap› kal›nt›lar› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Yer yer bozulmalar olmas›na karfl›n caddenin zemini Antik Dönem’deki görünümünü büyük oranda korumufltur. 7 m. genifllikteki caddenin, geniflli¤i 2 m.’yi bulan kaplama tafllar› bazalttan

C 1, 2. Tarsus, Cumhuriyet Alan› Antik Cadde

1

yap›lm›flt›r ve har iki kenar›nda da içbükey formlu ya¤mur kanallar› bulunmaktad›r. Yüzey sular› ile birlikte di¤er at›klar›nda at›lmas›n› sa¤layan bu kanallar, cadde zemininin ortalama 2.20 m. alt›ndan geçen, 0.70 m. geniflli¤indeki ana kanalla, kentin güneyine, yani Regma Gölü’ne yönlendirilmifltir. Ayr›ca cadde üzerine belli aral›klarla 0.40 m. genifllikte logarlar yerlefltirilmifltir. Caddenin kent içi ulafl›mda uzun süre kullan›lm›fl oldu¤unu, baz› yerlerde görülen araba tekerlek izi afl›nd›rmalar› kan›tlamaktad›r.

Kaz› alan›n›n güneybat›s›nda tek odas› ortaya ç›kart›lan ve mozaik kapl› avlusu olan bir ev bulunmufltur. Dikdörtgen biçimli avlunun ortas›nda bir havuz kal›nt›s› vard›r. Havuz renkli mermer levhalarla kaplanm›flt›r. Odan›n bat›s›ndaki kuzey güney yönlü kanal, avludaki havuz sular›n› ana kanalizasyona iletmektedir. Konut olarak kullan›ld›¤› düflünülen bu yap› kal›nt›s› ‹.S. 2. yüzy›la tarihlenmektedir.

2001 y›l›nda yap›lan kaz›lar sonucunda çok yo¤un mimari kal›nt›lar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Tarsus Müzesi ve Selçuk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Ö¤retim Üyesi Prof. Dr. Levent Zoro¤lu’nun bilimsel baflkanl›¤›nda devam ettirilen kaz› çal›flmalar› tamamlanm›flt›r.

Aziz Paulus .S. 1. yüzy›l›n bafllar›nda Tarsus’ta dünyaya gelmifltir. Yahudi ve Roma vatandafll›k hakk›na sahip varl›kl› bir aileden gelmektedir. ‹lk ve orta tahsilini Tarsus’ta tamamlam›flt›r. Küçük yaflta dokumac› s›n›f›na mensup kiflilerin yan›nda yetiflerek baba mesle¤i olan dokumac›l›k sanat›n›n doruk noktas›na ulaflm›flt›r. Ö¤renimini tamamlamak üzere Kudüs’e gitmifltir. Burada ünlü Haham Gamaliel’den dersler alm›flt›r. Daha önceleri H›ristiyanl›k inanc›na karfl› düflmanca tav›rlar sergilemifl olmas›na ra¤men, fiam’a kaçan H›ristiyanlar› kovalarken rüyas›nda Hz. ‹sa’n›n gazab›na u¤rayan Saul, etkilendi¤i bu mucize sonras›nda H›ristiyanl›¤› kabul etmifl ve ailesinin koydu¤u Saul ad›n› Paulus olarak de¤ifltirmifltir.

Paulus H›ristiyanl›¤› kabul ettikten sonra bu dini yaymaya bafllam›fl ve bu u¤urda Roma ‹mparatorluk topraklar›n›n büyük bir bölümünü gezmifltir. ‹ncil’de H›ristiyanl›¤›n habercisi olarak bilinen Aziz Paulus bu dini genifl kitlelere yaymak için Anadolu’ya ve di¤er bölgelere geziler yapm›flt›r. Bunlardan baz›s›na Aziz Barnabas ve Markus‘da kat›lm›flt›r. Daha çok Anadolu’nun bat›s›n› hedeflemifltir.

‹

Gezilerinin son ikisinde Yunanistan, Adalar ve Roma’ya kadar gitmifltir. Ancak Romal›lar Paulus’un bu faaliyetlerinden rahats›z olduklar› için tutuklam›fllar ve Roma’ya göndermifllerdir. ‹.S. 67 y›l›nda Roma’da ‹mparator Neron taraf›ndan öldürülmüfltür.

Aziz Paulus kendisini teorisyen ve felsefe adam› olarak bütün dünyaya tan›tm›flt›r.

Aziz Paulus’a duyulan sevgi ve sayg› Antik ve Orta Ça¤ yazarlar›n›n kitaplar›nda ad›n›n “Tarsuslu Havari” olarak geçmesine neden olmufltur.

Anadolu topraklar›nda do¤mufl olan bu kutsal kifli nedeniyle, H›ristiyan camias›nda Tarsus’a karfl› ayr› bir ilgi do¤mufltur. Bu nedenle St. Paulus Kuyusu denilen mekan onun için seçilmifl ve buras› Tarsus’un sembolü olmufltur.

1

1, 2. Tarsus, Aziz Paulus Kilisesi

2 2

64 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 65

Aziz Paulus Kilisesi umhuriyet Mahallesi’ndeki kilise H›ristiyanlarca Aziz Paulus Kilisesi olarak tan›nm›flt›r. 18. yüzy›ldan beri Tarsus’a gelen gezginlerin Paulus Kilisesi olarak tan›tt›klar› kilisede bu olmal›d›r. Paulus’un kendisinin yapt›¤›, hatta bahçesine bir a¤aç dikti¤i çevresinde bir mezarl›k bulunan küçük bir Ermeni kilisesinden bahsederler. Bu kilise 1862 y›l›nda bir fermanla yenilenerek bugünkü Paulus Kilisesi yap›lm›flt›r. Daha sonra H›ristiyan cemaatin Tarsus’tan ayr›lmas› ile uzun zaman bofl kalan kilise, k›sa bir dönem askerlik

C

1, 2. Tarsus, Aziz Paulus Kilisesi

1

flubesi ve lojman binas› olarak kullan›lm›flt›r. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›’nca koruma alt›na al›narak onar›m› yap›lm›fl ve müze olarak aç›lm›flt›r. Zaman zaman dini törenlerinde yap›ld›¤› kilisenin önünde dört sütunun tafl›d›¤› kemerli bir narteksi yer almaktad›r. ‹ç mekana buradaki ana kap›dan girilmektedir. Giriflin sa¤ ve solunda birer yar›m sütun ve bu sütunlar›n hizas›nda salonu üç nefe ay›ran iki s›ra halinde dört serbest sütun yer almaktad›r. Orta bölüm tonozludur. Tavan›n merkezine rastlayan bölümde ortada Hz. ‹sa, yanlarda ise iki incil yazarlar› olan do¤uda Ioannes ve Matteos, bat›da Marcos ve Lucas’›n tasvir edildi¤i duvar resimleri bulunmaktad›r.

Yan neflerin üzeri orta nefte oldu¤u gibi tonozludur. Nefleri birbirinden ay›ran sütunlar›n aras› kemerlidir. Orta nefin do¤udaki üst bölümünde bulunan pencerenin her iki yan›nda bir manzara ve melek resmi görülmektedir. Apsis bölümünün her iki yan›nda odalar yer almaktad›r. Giriflin üstünde ilk iki sütunun tafl›d›¤› ahflap asma kat bulunmaktad›r. Bu kat›n orta nefe bakan korkulu¤un üzerinde manzara resimleri yap›lm›flt›r. Bu bölüme güneyde ve d›flar›da bulunan bir merdivenle ç›k›lmaktad›r.

Kilisenin kuzey do¤u köflesinde ise çan kulesi yer almaktad›r.

Aziz Paulus Kuyusu o¤du¤u ve yaflad›¤› yer olarak kabul edilen Aziz Paulus Kuyusu ilçe merkezindedir. Kültür Bakanl›¤›’nca çevre düzenlemesi yap›lm›flt›r. Burada 1999 y›l›nda Tarsus Müzesi taraf›ndan kurtarma kaz›s› yap›lm›fl ve Aziz Paulus’un yaflad›¤› ‹.S. 1.yüzy›la tekabül eden sivil mimari yap› kal›nt›lar›n›n yan› s›ra Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanl› Dönemleri’ne ait yap› kal›nt›lar› da ortaya ç›kart›lm›flt›r.

Bu kaz›lar neticesinde kuyunun ve kuyu-

D

ya ait baz› elemanlar›n da onar›m gördü¤ü tespit edilmifltir. fiu an çevresinde hiçbir yap› kal›nt›s› bulunmayan, ancak eskiden kapal› bir mekan içerisinde yer ald›¤› belirtilen kuyunun suyu halk aras›nda flifal› olarak bilinmektedir.

H›ristiyanlar Hac için Kudüs’e gitmeden önce Tarsus’a u¤rayarak Aziz Paulus’un kuyusundan flifal› ve kutsal sayd›klar› bu suyu içmektedirler. Bu nedenle Aziz Paulus Kuyusu, H›ristiyanlarca önemli bir ziyaret merkezi olmufltur.

Aziz Paulus Kuyusu’nun yak›n›nda yer alan eski sokak dokusu koruma alt›na al›narak Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan restore edilmifltir.

2

Tarsus, Aziz Paulus Kuyusu

66 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 67

Eski Camii

Roma Hamam›

arsus’ta bulunan en eski kilise 15.yüzy›ldan bu yana camii olarak kullan›lan Eski Camii’dir.

14.yüzy›l bafllar›nda Ermeni kral› Oflin taraf›ndan infla edilen bu kilisenin ad› o y›llarda Aziz Paulus Kilisesi olarak an›lmaktad›r. Kilise-Camii’nin apsisinin sa¤›nda ve solunda bulunan odalar›n kap›lar› üzerinde, bazalt bir levha üzerine yaz›lm›fl Ermenice yaz›lar halen görülebilmektedir.

Bu kilise 1415 y›l›nda Ramazano¤lu Ahmet Bey taraf›ndan onar›larak camiye dönüfltürülmüfltür.

Bu yap› flu anda kullan›lmakta olan en eski antik yap›d›r.

lt›ndan Geçme ya da Kemeralt› diye adland›r›lan hamam Eski Cami’nin kuzeyindedir. Berdan Vakf› ve Berdan Tekstil’in destekledi¤i bilimsel kaz› çal›flmalar› Tarsus Müzesi taraf›ndan sürdürülmektedir. Hamamdan bugüne kalanlar ana kubbenin büyük k›sm› ve do¤uya do¤ru uzanan ve iki mekan› ay›ran duvardan ibarettir. Yerden korunan yüksekli¤i 5 m. kal›nl›¤› ise 2 m. kadard›r. Arkas›nda yer alan mahallelere ulafl›m›n sa¤lanmas› için duvarda bir delik aç›lm›flt›r. Zamanla aç›lan bu delik genifllemifl ve kemere benzemifltir. Bu nedenle Kemeralt› denilmifl olmal›d›r. Yap›n›n kesin tarihi ve kim taraf›ndan yapt›r›ld›¤› bilinmemektedir. Donuktafl’ta oldu¤u gibi Roma betonu kullan›lm›flt›r. 2005 kaz› sezonunda ortaya ç›kart›lan mimari buluntular aras›nda hamam›n taban›na kadar inilmifl ve opus sectile zemin ile yar›m daire fleklinde bir havuza rastlanm›flt›r. Küçük buluntular aras›nda ise kandiller ve seramikler yer almaktad›r. Duvarlar›n›n aras›ndaki ›s›tma sistemleri görülebilen hamam›n ‹.S. 2. yüzy›la ait oldu¤u düflünülmektedir.

T

Tarsus, Eski Cami

68 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

A

Kleopatra Kap›s› Iustinianus ntik kente ait ayakta kalan tek kap›- (Baç) Köprüsü

A

d›r. Bizans Dönemi’nde infla edilen kent surlar›n›n “Da¤ Kap›s›” ve “Deniz Kap›s›” bulunuyordu. M›s›r kraliçesi Kleopatra, General Antonius ile buluflmak üzere flehre geliflinde bu kap›dan girdi¤i söylenmektedir.

Bu nedenle Deniz Kap›s›’na Kleopatra Kap›s›’da denilmektedir. Evliya Çelebi ise seyahatnamesinde “‹skele Kap›s›” olarak bahsetmifltir. Halk aras›nda da “Kanc›k Kap›” diye bilinmektedir.

Yap›m›nda kesme tafllar ve Horasan harc› kullan›lm›flt›r. Geçiti oluflturan kemerin yerden yüksekli¤i 6.17 m., eni 6.18 m.’ dir. Sonraki y›llarda y›k›lan kap›n›n yerine, devflirme tafllardan bugünkü kap› yap›lm›flt›r.

Ancak günümüzde yap›lan restorasyon çal›flmalar› s›ras›nda özgün görünümünü kaybetmifltir.

dana-Ankara Karayolu’nun Tarsus giriflinin kuzeyindeki bu köprünün, eskiden yirmibir gözlü oldu¤u söylenirken bugün sadece üç gözü görülebilmektedir.

6.yüzy›lda Bizans imparatoru Iustinianus taraf›ndan Tarsus (Berdan) Çay› üzerinde yapt›r›lm›flt›r. O dönemde köprü geçiflinden para al›nd›¤› için “Baç” ad› verilmifltir.

Selçuklular taraf›ndan da onar›lan köprü art›k kullan›lmamaktad›r. Çevresinde yap›lan temizlik kaz›s›ndan sonra mevcutta bulunan üç kemerden ikisinin yuvarlak birisinin sivri kemerli oldu¤u a盤a ç›km›flt›r.

Bu yuvarlak kemerlerden birisi küçük di¤eri daha büyüktür. Sa¤›r olan aç›kl›ktan yatay konulmufl dokuz adet mermer sütun görülebilmektedir. Kullan›lan tafllar çentikli yüzeyli ve hafif bosajl›d›r.

A

Iustinianus (Baç) Köprüsü

Kleopatra Kap›s›

Tarsus - Mersin • 69

Donuktafl igorta Hastanesi’nin yak›n›nda, Tekke Mahallesi, 3712 Sokak’ta yer almaktad›r. Donuktafl 18.yüzy›l›n bafl›ndan bu yana birçok gezgin ve arkeolog taraf›ndan görülmüfl ve farkl› yorumlar yap›lm›flt›r. Orta Ça¤ gezginlerinden V. Langlois, buras›n› Asur kral› Sardanapal’›n mezar› olarak nitelemifltir. Tap›nakta ilk ciddi incelemeyi 18881890’da R. Koldewey yapm›flt›r. Frans›z Konsolos Ch. Texier taraf›ndan kaz› yap›lm›fl ve büyük bir heykele ait oldu¤u san›lan bir parmak bulunmufltur.

1982’de Prof.Dr. Nezahat Baydur taraf›ndan bafllat›lan bilimsel kaz›lar, 1992’de sona ermifltir. Yap›lan bilimsel kaz›lar sonucunda, tap›nak oldu¤u kuflku götürmeyen an›tsal bir yap› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu

S

1

1-2. Tarsus, Donuktafl

yap› kuzeydo¤u-güneybat› yönünde dikdörtgen alan içinde kare fleklindeki masif tonozlu bir kemerle ba¤lanm›flt›r. Yap›n›n 20 basamakl› bir kaide üzerine oturdu¤u tespit edilmifltir. Yap›n›n d›fltan uzunlu¤u 98 m., geniflli¤i 43 m. duvarlar›n yüksekli¤i 8 m., kal›nl›¤› ise 6.50 m. olup ana mekan›n üstünün aç›k oldu¤u anlafl›lm›flt›r.

Kaz›larda ç›kan çok say›da mermer levhalar nedeniyle tap›na¤›n d›fl cephesinin mermerlerle kaplanm›fl oldu¤u san›lmaktad›r. Duvarlar s›k›flt›r›lm›fl çak›l tafl›n›n Roma betonu ile tutturulmas›yla yap›lm›flt›r.

Tap›nakta ayr›ca bir altar›n varl›¤› tespit edilmifltir. Rampa ve cella duvarlar› yap›n›n yüksek podyumlu bir tap›nak olabilece¤ini göstermektedir. Yap›m tarihine dair kesin veriler olmamas›na ra¤men sütun bafll›¤› ve di¤er mimari parçalara dayanarak ‹.S. 2. yüzy›lda yap›m›na bafllan›ld›¤› ancak bitirilemedi¤i ve yap›n›n ‹.S. 2. yüzy›lda Kilikia’n›n baflkenti olan Tarsus’ta, bölge birli¤ini simgeleyen birlik tap›na¤› oldu¤u ya da Tarsus’un kurucusu ve bafltanr›s› Sandan (Sandon)’a ( Herakles / Baal / Tarz) adanm›fl olabilece¤i ileri sürülmektedir. Bu tanr›lar›n Roma Dönemi’nde Iupiter ile özdeflleflmifl olmas›ndan Iupiter Tap›na¤› olarak yap›ld›¤› düflünülmektedir.

Roma Yolu ve Kap›s› arsus’un 15 km. kuzeyinde bulunan Sa¤l›kl› Köyü’ndedir. Ana kaya üzerine serpantin tafl› ile yap›lm›flt›r. Bu yoldan Tarsus ve civar› sahile kadar görülebilmektedir. Geniflli¤i yer yer de¤iflmekle birlikte ortalama 3 m., sa¤lam kalan uzunlu¤u ise 3 km. kadard›r.Yol kenarlar›ndaki bordür tafllar› halen insitu olarak durmaktad›r. 19. yüzy›ldan beri bilinen yolun en kuzey noktas›nda bulunan Boza¤aç Mahallesi’nde, ‹mparator Caracalla taraf›ndan bu yolun tamir ettirildi¤ini belgeleyen latince bir kaya yaz›t› bulunmaktad›r.

Yine gezginlerin Zafer Tak’› olarak yap›ld›¤›n› yazd›¤› bu yolun güney ucunda 5. yüzy›la tarihlenen kemerli bir kap› vard›r.

Tak’›n, Kilikia Bölgesi s›n›rlar›n›n bafllang›ç yeri olarak “S›n›r Kap›s›” oldu¤unu söyleyen araflt›rmac›lar da bulunmaktad›r. Antik yolun kenar›nda bulunan ve ‹.S. 4. yüzy›l›n ilk çeyre¤ine tarihlenen bir mil

T

tafl› parças›n›n üzerindeki latince yaz›tta, tafl›n dikili oldu¤u noktan›n Tarsus’a uzakl›¤›n›n 12 mil oldu¤u belirtilmektedir.

Tak›n d›fl geniflli¤i 8.80 m., kemer yüksekli¤i 5.20 m., iç geniflli¤i 4.11 m., yan payelerin geniflli¤i 2.34-2.35 m. dir. Derinli¤i ise 0.99-1.00 m. aras›nda de¤iflmektedir.

Karayollar›’n›n tafl oca¤› faaliyeti s›ras›nda oluflan dinamit patlamas› sars›nt›lar›ndan kap›n›n kemeri y›k›lm›fl, daha sonra onar›m› yap›lm›flt›r. Bu flekilde özgünlü¤ünüde kaybetmifltir.

Yolun Sa¤l›kl› Köyü civar›ndaki Boza¤aç ve K›r›t Köyleri’nde yer alan antik yerleflimlerle de ba¤lant›s› vard›r.

1

1-2. Tarsus, Sa¤l›kl› Köyü, Roma Yolu

2

2

70 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 71

Eskiflehir Köyü

Boza¤aç

a¤l›kl› Roma yolundan ana yola geri döndükten sonra 1 km. kadar kuzeye gidilir ve sa¤a, Eskiflehir Köyü’ne do¤ru dönülür. Bu yol üzerinde büyük bir han bulunmaktad›r.

Han›n baz› duvarlar› ayakta kalm›flt›r. Yan›nda bir de türbe vard›r.

a¤l›kl› Köyü’ndeki Roma yolundan sola sap›larak ulafl›lan Boza¤aç Köyü’nün yaklafl›k 1,5-2 km. bat›s›nda yer almaktad›r. Yerleflim hemen hemen kuzeybat›-güneydo¤u yönlerine do¤ru geliflmifltir. Çok say›da ev ve iflliklerin varl›¤› dikkati çekerken, birde kiliseye ait apsis kal›nt›s›n›n oldu¤u görülmektedir.

Yerleflim içerisinde lahitler yer al›rken, kuzey-kuzeybat› ve kuzeydo¤usunda tafllar›n y›¤›n haline getirildi¤i yerlerde mezarl›k alan olarak tahmin edilmektedir.

Ayr›ca kaya mezarlar› da bulunmaktad›r.

Yap›lar düzgün olmayan iri tafllar ve aras› az molozlu az harçla örülmüfl yaklafl›k 80 cm. kal›nl›¤›ndaki duvarlardan meydana getirilmifltir. Küçük pencerelere sahip olan evler bitiflik nizam yap›lm›fllard›r. Ören yeri içerisinde yer alan ifllikler hemen hemen yan yanad›r, ancak güney yamaçta ve bat›da olmak üzere iki bölgede toplanm›flt›r. Bu kadar çok ifllik olma-

S

Tarsus, Eskiflehir-Han ve plan›

72 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

S

s› tar›msal üretimin yo¤un oldu¤una iflaret etmektedir. Bu nedenle buras› bir çiftlik kompleksi olmal›d›r. Geç Roma ve Erken Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür.

Tarsus, Boza¤aç ören yeri ve plan›

Tarsus - Mersin • 73

K›r›t ›r›t Köyü’nün yaklafl›k 2 km. güneydo¤usundad›r. Anayola çok yak›n olan Gürlü Köyü’nünde kuzeybat›s›na düflmektedir. Ören yerinde üç ya da dört katl› oldu¤u tahmin edilen büyük yap› dikkat çekmektedir. D›fl duvarlar›n›n bir k›sm› y›k›lm›fl olmas›na ra¤men yap›n›n kuzeydo¤u duvar›n›n dalgal› oluflu, bu tarz duvar sistemine daha önce rastlanmam›fl olmas›ndan dolay› ilginçtir. Yine bu yap›n›n alt duvar tafllar› tam düzeltilmemifl çentikli yüzeyli ve daha büyük, üst katlarda daha kü-

K

Tarsus, K›r›t Köyü

74 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

çük tafllar kullan›lm›flt›r. Temelleri ana kaya üzerine oturtulan yap›n›n iç mekana ait izleri tamamen yok olmufltur. Bu yap›n›n yukar›s›nda ikinci büyük bir yap› daha bulunmaktad›r, içerisinde de sarn›ç ve sarn›c›n yan›nda iki adet yanyana khamasorion tipinde lahitler bulunmaktad›r. Çok say›daki ifllik, flehrin daha çok do¤u ve güney k›s›mlar›nda yer almaktad›r ve yap›l›fl tarzlar› Boza¤aç Köyü ören yerindeki iflliklerle ayn›d›r. Bu büyük yap›lar›n d›fl›ndaki mekanlar, yükseltisi olan ana kayalar›n iç yan yüzeylerinin düzeltilmesi ve etraf›n›n tafl duvarlarla örülmesi suretiyle yap›lm›flt›r. Bu özelli¤i ile Anamur’daki Demiroluk ören yerine benzemektedir. Buras› da büyük bir çiftlik kompleksi olmal›d›r. Bu büyük yap› çiftlik beyine ait iken, di¤er evler de çal›flanlara ait olmal›d›r. Yüzeyde seramik parçalar›na az rastlan›rken, kiremit parçalar›n›n yo¤unlu¤u göze çarpmaktad›r. Yerleflim yeri konum olarak da¤lar›n iç k›s›mlar›nda, kuytuda gizlenmifl bir konumdad›r. S›rt›na yasland›¤› tepenin uç zirvesinden güneye bak›ld›¤›nda istikameti bu yönde olan Sa¤l›kl› Köyü’ndeki Roma yolu rahatl›kla görülebilmektedir.

Ayn› zamanda Boza¤aç Köyü’ndeki ören yeri ile de ba¤lant›l›d›r.

Çavufllu Köyü K›z Kalesi (Gözetleme Kulesi)

dir. Orta Ça¤’a tarihlenen kalenin eteklerinde ifllikler, sarn›ç ve fonksiyonu tam anlafl›lamayan yuvarlak planl› bir yap› göze çarpmaktad›r.

Yüzeyde seramik parçalar›na da rastlamak mümkündür.

Tarsus, Çavufllu Köyü, K›z Kalesi

arsus’un 40 km. kadar kuzeyindedir. Yol üzerinde bulunan Yan›kk›flla Köyü’nün içinden sa¤a (bu köy içerisinde de kaya mezarlar› görülebilmektedir) ayr›lan asfalt yolla Çavufllu Köyü’ne giderken, köye girmeden sa¤a ayr›lan stabilize yolla ulafl›lmaktad›r. D›fl sur ve iç kaleden oluflmaktad›r. Kalenin duvarlar› ana kaya üzerine oturtulmufltur. Alt duvar tafllar› üst tafllara göre daha iri ve bosajl›d›r. Kuzeydo¤u cephesi sonradan onar›m görmüfltür. ‹ki katl› olan yap›n›n bir de yüksekli¤i tam anlafl›lamayan ve üst dam örtüsü tamamen yok olmufl yar›m kat› vard›r. Buraya ç›k›fl› sa¤layan tafl merdivenler bulunmaktad›r. Odalar kemerli ve tonozludur.

Kaleye girifl kap›s› olmad›¤›ndan, seyyar merdiven kullan›ld›¤› tahmin edilmekte-

T

Tarsus - Mersin • 75

Kuzoluk Han› arsus’un yaklafl›k 45-50 km. kuzeyindedir. Kuzoluk Köyü sapa¤›na gelmeden yolun sa¤›nda topo¤rafik olarak çukurda yer almaktad›r. Asfalt yoldan sa¤a ayr›lan mahalli köy yolunun da sonundad›r.

Han dikdörtgen planl›d›r. Küçük kesme blok tafllarla yap›lm›fl olan handa tu¤la da kullan›lm›flt›r. Ortada büyük bir salon ve etraf›nda odalar s›ralanmaktad›r. Kuzey duvarlar› tahrip olurken güney duvarlar› daha sa¤lamd›r. Üst örtüsü hemen hemen yok olmufltur.

Odalar›n baz› tonozlu k›s›mlar› sa¤lam kalm›flt›r ve buralarda tafl örgü üzeri toprak dolgu sistemi ile çat› örtüsü kaplanm›flt›r.

T

Sar›fl›h Kervansaray› arsus’un 45-50 km. kuzeyindeki Çukurba¤ Köyü’nün Sar›fl›h Mahallesi’nde, yolun hemen kenar›ndad›r.

Kemerli girifli olan kervansaray›n kap›s›n›n önüne tonozlu bir girifl eklenmifltir. Dikdörtgen planl› olan kervansaray›n inflas›nda, çok düzgün olmayan kesme tafllar kullan›lm›flt›r. Bir ara soda üretilen fabrika

T

olarak kullan›lm›fl olmas›ndan içi özgünlü¤ünü yitirmifltir. Bu kervansaray da do¤u – bat› aksl›d›r. Do¤u ve bat› duvarlar›nda küçük dikdörtgen pencereler bulunmaktad›r ve sekiz kemerlidir. D›fl duvarlarda kullan›lan malzeme farkl›l›klar›ndan de¤iflik dönemlerde onar›m gördü¤ü anlafl›lmaktad›r. Burada da Horasan harc› kullan›lm›flt›r. Tafl olan üst örtüsü beton ile doldurulmufltur. Yan›nda bir de çeflme bulunan yap›n›n muhtemelen Beylikler Dönemi’nde yap›ld›¤› san›lmaktad›r.

1

Tarsus, Kuzoluk Han›

1-2. Tarsus, Sar›fl›h Kervansaray›

2

76 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 77

Gülek Kalesi arsus’un yaklafl›k 60-65 km. kuzeyinde yer alan Gülek Beldesi’ndedir.

Bu kale Kilikia Kap›lar›’n›n da 2 km. güneybat›s›ndad›r. Temelleri Orta Ça¤’a kadar giden kale stratejik aç›dan önemli bir noktada yer almaktad›r. Bunu sa¤layan neden ise buran›n girifl ücreti al›nan bir yer olmas› ve Tarsus’a giden yol üzerinde bulunmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Mimari plan, tafl iflçili¤i ve yüzey buluntular›na göre kalenin farkl› dönemlerde iskan gördü¤ü anlafl›lmaktad›r. Bir süre aristokratlar›n himayesinde idare edi-

T

Tarsus, Gülek Kalesi

len kalenin, 1198-1199 taç giyme listesinde Gülek’in Lordu olarak Smbat’›n ad› geçmektedir. 1838-1939 ‘da ‹brahim Pafla Osmanl› yönetimine karfl› ç›kard›¤› isyanda bu yerleflimi k›sa bir süre iflgal etmifltir. Kalenin kuzey ve bat› duvarlar›ndaki iflçilik 1830’lu y›llar›n sonlar›nda Pozant› yak›nlar›ndaki ‹brahim Pafla taraf›ndan yapt›r›lan tabyalara benzemektedir.

Kaleye girifl güneydeki kap›dan sa¤lanmaktad›r. Kuzey ve kuzeydo¤usu çok dik sarp kayal›klar üzerinde oldu¤u için, güneyi gibi tahkim edilmemifltir. Güney ve bat›s›ndaki sur duvarlar› rahatl›kla izlenebilmektedir. Yuvarlak veya kare planl› büyüklü küçüklü kulelerle bu surlar güçlendirilmifltir. En do¤u ucunda bir de sarn›ç yer almaktad›r. Duvarlar›nda bosajl› kesme blok tafllar kullan›lan kalenin üzerinde iki yeni yap› bulunmaktad›r. Müfltemilat› içerisinde ise girifl kap›s›n›n sa¤ taraf›nda yer alan yap› hariç ayakta kalan mekan pek yoktur. Yüzeyde sar› ve yeflil renklerde s›rl› veya s›rs›z seramik parçalar› çok say›da göze çarpmaktad›r.

Gülek Yaz›t› (‹skender Yaz›t›) ukurba¤ Köyü’nden ç›k›p, Sar›fl›h Kervansaray›’n› geçip otobana girdikten sonra giflelerden ç›k›l›p Tekir (Akçatekir) yoluna girilir. Sonra sa¤ taraftaki otobana paralel giden eski yola dönülür. Yaz›t yaklafl›k 5 km. uzunlu¤undaki yolun sonunda, ana kaya kütlesinin bat› ete¤indedir. Söz konusu kaya kütlesinin tepesinde de etraf› düzeltilmifl bir ç›k›nt› yer almaktad›r. Latince olan bu yaz›tta “ ‹mparator Caesar Marcus Aurelius Antoninus sad›k, mutlu, yenilmez Augustus (Caracalla) bu yolu da¤lar› delerek yapt›rd›” yazmaktad›r.

Altta yer alan iki sat›r Yunanca yaz›tta ise Kapadokya Bölgesi ile Kilikya Bölgesi’nin s›n›r›n› belirten “ Kilikia’n›n S›n›r›” yaz›s› bulunmaktad›r.

Ç

t›n Gülek Bo¤az›’ndan uzakl›¤› 15 mil olarak verilmifltir. ‹.S. 217 y›l›na tarihlenen bu yaz›t sayesinde Gülek Bo¤az›’ndan geçen yolun o devirdeki ad›n›n Via Tauri = Toros yolu oldu¤unu ve ‹mparator Caracalla’n›n burada geçiti genifllettirdi¤ini ö¤renmekteyiz. Yine ‹mparator Caracalla’ya ait bir çok mil tafl› daha bulunmaktad›r. Bunlardan bir kaç› Adana Müzesi’ndedir.

1, 2. Tarsus, Gülek Yaz›t› ve Gülek Kalesi

2

Halk aras›nda “‹skender Yaz›t›” olarak bilinen bu yaz›t asl›nda ‹mparator Caracalla’ya aittir. Pozant›’dan Gülek Bo¤az›’na ulaflan yolun ‹.S. 3. yüzy›l bafllar›ndaki Parth seferleri nedeniyle artan do¤u seferleri s›ras›nda Tuna boylar›ndaki lejyonlar› F›rat boylar›na sevkedebilmek amac›yla geniflletilmifl oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

Bu durumu destekleyen di¤er yaz›tlardan birisi Gülek Bo¤az›’n›n hemen kuzeyindeki bölgede bulunan iki mil tafl›ndan birinin üzerinde yer almaktad›r. Bu yaz›1

78 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 79

‹brahim Pafla ürk vezir (Kavala 1789-Kahire 1848).

M›s›r valisi Mehmet Ali Pafla’n›n o¤lu. ‹stanbul’da ö¤renim gördü. 1805’ten beri M›s›r valisi olan babas›n›n yan›na gitti (1806). Babas› taraf›ndan güçlü bir ordunun bafl›nda Hicaz’a gönderildi.(1816) Mekke ve Medine’yi alarak burada dirlik ve düzeni yeniden kurunca, padiflah taraf›ndan kendisine pafla ünvan› verildi(1817).

1832 y›l›nda Adana’y›, 1833 y›l›nda da Kütahya’y› ald› ve ordugah›n› burada kurdu. Bu y›llarda meydana gelen M›s›r ayaklanmas›n›n uluslararas› bir kimlik kazanmas› üzerine yerli ve yabanc› heyetler Kü-

T

‹brahim Pafla Tabyalar›

80 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

tahya ile ‹stanbul aras›nda mekik dokumaya bafllad›lar. Sonuçta imzalanan Kütahya Antlaflmas›’yla (1833) ‹brahim Pafla Adana eyaleti d›fl›nda Anadolu’yu boflaltmay› kabul etti. M›s›r ,Sudan, Hicaz, Filistin, Lübnan, Suriye eyaletleri babas›na b›rak›ld›. Osmanl› Devleti’nin tarihinde yedi eyalet ilk kez bir tek valinin yönetimine verildi.

Antlaflmadan sonra ‹brahim Pafla, babas› taraf›ndan Suriye valili¤ine atand› ve Mehmet Ali Pafla ayaklanmas›n›n ilk evresi böylece sona erdi. 1839’da vergilerin art›r›lmas› gibi çeflitli sebeplerle Suriye halk›n›n ayaklanmas›yla bu olay›n ikinci evresi bafllad›. ‹brahim Pafla savafl› kazanmas›na ra¤men Suriye’deki ayaklanmalar› bast›ramad›. Avrupa devletlerinin arabuluculu¤u sonunda yeni padiflah Abdülmecit’in temsilcisi Mustafa Reflit Pafla ile Mehmet Ali Pafla aras›nda var›lan anlaflmaya göre (1840) M›s›r –Sudan valili¤i onun soyundan gelenlere b›rak›ld›, buna karfl›l›k olarak ‹brahim Pafla Filistin ve Suriye’den çekilmeyi kabul etti. Daha sonra Kahire’ye dönmesiyle Osmanl› Devleti aç›s›ndan M›s›r bunal›m› sona ermifl oldu. 1848 y›l›nda babas›n›n yerine M›s›r’›n yönetimini üstlendi. K›sa bir süre sonra da öldü.

1952’de varl›¤›na son verilen M›s›r kral hanedan› onun soyundan gelmedir.

‹brahim Pafla Tabyalar› ülek Kasabas›’ndaki ‹brahim Pafla Tabyalar› oldukça sa¤lam ve bölgemizde say›s› çok az olan Osmanl› Dönemi yap›lar›ndand›r. Yaklafl›k 1830’lu y›llarda, do¤udan gelecek sald›r›lara karfl› koymak için ‹brahim Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Tarsus Pozant› istikametinde otobanda ilerlerken Adana’ya ba¤l› Tekir (Akçatekir) Yaylas› mevkiine gelmeden yolun solundaki yüksek tepe üzerinde bir yap› görülmektedir. Bu yap› K›z›l Tabya (Büyük veya Fenerli Tabya) olarak adland›r›lmaktad›r. Burada yer alan di¤er tabyalar Yer Tabyalar›, Armutlu Tabya ve Ak Tabya(BeyazKüçük Tabya) ‘d›r. Bunlardan K›z›l Tabya, Ak Tabya ile karfl›l›kl› olarak iki yüksek tepeye yap›lm›fllard›r ve birbirlerini görmektedirler. Antik dönemden beri stratejik konumu olan bu yer bu anlamda Gülek Kalesi ve Gülek Yaz›t› ile de uyum içerisindedir. Bu tabyalardan ç›kar›lan birkaç top Gülek Kasabas›na nakledilmifltir.

G

K›z›l Tabya ap›n›n üç katl› oldu¤u tahmin edilmektedir. Alt katlarda havaland›rma aç›kl›klar› bulunurken üst katta ince uzun mazgal pencereleri vard›r.

Bütün odalar birbirleri ile ba¤lant›l› de¤ildir. Genelde kap›dan içeri girildi¤inde solda iç içe geçen iki oda ve di¤er tarafta ayr› bir oda fleklinde mekanlar s›ralanm›flt›r.

Malzeme olarak yörenin tafl› kullan›lm›flt›r. Az kalker ve konglomera kayal›klar›n kabaca düzeltilerek aralar›na küçük ve iri tafllar›n kireçle kar›flt›r›lmas› sonucunda oluflturulan harçla yap›lan duvar örgüsü kullan›lm›flt›r. Yap›lar tonozludur. Pencere kemerlerinde baz› yerlerde tu¤la, baz› yerlerde tafl kullan›lm›flt›r.

Kalenin temelleri düfley pozisyonda ve daha iri, yüzeyi çentikli tafllarla örülmüfltür.

Bu tabya Adana il s›n›rlar› içerisinde kal›yor olsa da di¤erleriyle bütün oluflturdu¤u için kitaba dahil edilmifltir.

Y

‹brahim Pafla Tabyas› K›z›l Tabya

Tarsus, Yer Tabyalar›

Tarsus - Mersin • 81

Ak Tabya

82 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tarsus - Mersin • 83

Yer Tabyalar›

Beyaz Tabya

›z›l Tabya’n›n önünden geçen Elmal› Deresi’nin alt›ndad›r. Eski Tarsus-Adana karayolunun kenarlar›nda sa¤l› sollu ve karfl›l›kl› olarak yap›lm›fllard›r. Oldukça sa¤lam olan bu yap›lar›n orman alan›n›n alt›nda kalm›fl olmalar›ndan planlar› tam olarak anlafl›lamamaktad›r. Yine tonozlu ve birbirine geçiflli mekanlardan oluflmaktad›rlar.

ac›n Da¤› eteklerindedir. Ak Tabya’da denilmektedir. K›z›l Tabya ve Yer Tabyalar› ile birbirini bütünleyen ayn› aks üzerinde yer alan bir güzergahtad›r ve bu güzergah›n yer alt› tüneli ile ba¤lant›l› oldu¤u da söylenmektedir. Buraya ulaflmak için yine Gülek Yaz›t›’na giden eski yolun kenar›nda bulunan Aspava Yaylas›’n›n arkas›nda yer alan orman arazisine girilir ve devam›nda t›rmanarak bu tabyalara ulafl›l›r.

Girifli güneyde olan bu tabya yuvarlak planl› ve üç katl›d›r. Bu yap›da yörenin tafl›ndan, meyilli temeller üzerinde yap›lm›fl ve etraf›na hendek aç›lm›flt›r. Mekan›n ortas›nda bulunan yap› tamamen y›k›lm›flt›r.

Alt katta havaland›rma pencereleri, üst katta gözetleme pencereleri ve seyirdim alan› bulunmaktad›r.

Ancak bu pencereler her yerde ayn› seviyede de¤ildir.

K Tarsus, Armutlu Tabya ‹brahim Pafla Tabyas›

Armutlu Tabya arsus’tan Pozant›’ya do¤ru giderken Tekir Yaylas›’na gelmeden sa¤a ayr›lan eski yola dönülür. Gülek Yaz›t›’na giderken biraz ilerleyince yolda Beylik Han, Deve Dam›, Arkas›delik Han gibi isimlerle adland›r›lan küçük bir hana ulafl›l›r. Bu han›n kuzeydo¤usunda orman arzisi içerisinde, rahatl›kla görülemeyen toprak alt›nda kalm›fl yap› kal›nt›lar›na verilen isimdir. Bu nedenle plan olarak tam izlenememektedir. Ancak büyük k›sm› sa¤lamd›r.

T Tarsus, Ak Tabya ‹brahim Pafla Tabyas›

84 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

H

Eshab-› Kehf (Yedi Uyurlar Ma¤aras›) ent merkezinin 14 km. kuzeybat›s›ndaki Dedeler Köyü’ndedir. Eshab-› Kehf Ma¤aras›, Kur’an-› Kerim’in Kehf Suresi’nin 9-26. Ayetleri’nde anlat›ld›¤› gibi, Allah’a inanan ve yaflad›klar› devrin zalim ve müflrik kral›ndan kaçan yedi gencin (Yemliha, Mekselina, Meslina, Mernus, Debernufl, fiazenufl, Kefefltatayyufl ve köpekleri K›tmir) 309 y›l uyuduklar› ma¤arad›r.

Eshab Arapça sahip, dost; Kehf ise da¤lara oyulmufl ma¤ara gibi yerlere verilen isimdir. Bu ma¤aralar›n küçü¤ü Gar, büyü¤ü de Kehf olarak adland›r›lm›flt›r. Bu nedenle Eshab-› Kehf “Ma¤ara Dostlar›”, “Ma¤ara Arkadafllar›” anlam›ndad›r.

K

Söylencesi flöyledir: Tarihi ve hangi kral döneminde oldu¤u kesin olmamakla birlikte, çok tanr›l› dinlere ve putlara tap›n›ld›¤› Roma Dönemi imparatorlar›ndan muhtemelen Decius zaman›nda, kral Tarsus’ta yaflayan, putperestli¤i red eden gençlerden haberdar olur ve kendilerini huzuruna getirtir. Onlara, putlara tapmalar›n› emreder. Fakat yedi genç:

Eshab-› Kehf (Yedi Uyurlar Ma¤aras›)

Tarsus - Mersin • 85

Eshab-› Kehf (Yedi Uyurlar Ma¤aras›)

“Bizim Rabb’›m›z göklerin ve yerin yarat›c›s› Allah’t›r. Biz ondan baflka ilahlara tapmay›z” derler.

Devrin hükümdar› bir baflka flehre gidip gelinceye kadar onlara süre verir; o gittikten sonra bu imanl› gençler aralar›nda karar alarak Bencilüs Da¤›’ndaki ma¤araya s›¤›n›rlar.

Hükümdar döndü¤ünde durumu ö¤renir

86 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

ve onlar›n sakland›klar› ma¤aran›n a¤z›n› kapatt›r›r. Böylece onlar› ölüme terk eder. Fakat, Allah’u Teala’n›n takdiri ile gençler uykuya dalar, ayetlerde de belirtildi¤i gibi 309 y›l uyurlar. Nihayet uyan›rlar ve içlerinden birini flehre yiyecek almaya gönderirler. fiehre gelen genç, zalim Roma hükümdar›n›n öldü¤ünü ve tam o s›ralarda Allah’a inanan birisinin hükümdar oldu¤unu ö¤renir. Elindeki paran›n art›k geçmez oldu¤unu görür ve flehirdeki de¤iflikliklere flafl›r›r.

Bu yabanc› gence olup bitenleri soran insanlar durumu anlay›nca, onu hükümdara götürürler. Hükümdar bu gençten, bafllar›ndan geçenleri ö¤renir, onunla birlikte 309 y›l uyuduklar› ma¤araya gider ve di¤er gençlerin de sa¤lam oldu¤unu görünce sevinir.

Olay›n herkes taraf›ndan duyulmas›ndan sonra gençler Allah’›n kudreti ile s›r olurlar.

Her y›l 6-10 May›s tarihleri aras›nda yap›lan H›d›rellez törenlerinde an›lan Eshab-› Kehf Ma¤aras›, ziyarete aç›kt›r.

(Yedi Uyurlar söylencesi, gerek Anadolu topraklar›nda gerekse Dünya üzerinde, çeflitli varyasyonlar› ile birlikte, çeflitli mekanlarda yaflat›lmaya çal›fl›lmaktad›r.)

Tarsus, Kütüklü Kale ve plan›

Kütüklü Kale dana’n›n 21 km. kuzeybat›s›nda Tarsus-Adana s›n›r›nda yer almaktad›r. Yenice’den köye giderken sa¤da hafif meyilli bir tepe üzerin yer almaktad›r. Kare planl›, yuvarlak köfleli, dört burçludur. Güney duvar› içinde portali vard›r. Kuzey cephe duvarlar› daha sa¤lamd›r. Çok katl› olmas›na ra¤men birkaç metrelik yükseltisi ayakta kalabilmifltir. Yüzeyde çok say›da Bizans ve Roma serami¤i ile kiremit parçalar›na rastlanmaktad›r.

A

Tarsus - Mersin • 87

Çaml›yayla Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Namrun Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 Sinap Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

88 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Çaml›yayla - Mersin • 89

Çaml›yayla Merkez ersin’in 101 km. kuzeyindedir.

Külpet Da¤› eteklerinde kurulmufl olan Çaml›yayla ‹lçesi, 1430 m. yükseklikte olup Mersin’in en büyük ve en eski yaylalar›ndand›r.

Anadolu Selçuklular›’n›n, Haçl›lar’›n, Ermeniler’in daha sonra da Karamano¤ullar› Beyli¤i ve Osmanl› Devleti’nin yönetimine girmifltir.

1854’den sonra bafllayan Osmanl› M›s›r savafllar› s›ras›nda, bir süre M›s›r egemenli¤inde kalan yerleflim, 19.yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra bucak merkezi, 1989 y›l›nda da ilçe olmufltur.

M

90 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Çaml›yayla - Mersin • 91

Namrun Kalesi rta Ça¤’a tarihlenen ve bölgedeki en ünlü kalelerden birisi olan Namrun, ilçe merkezindedir. Hitit ve Asur Dönemleri’nde “Illibru” olarak bilinmektedir.

Yüksek bir tepe üzerinde infla edilen savunma kalesine, y›k›lm›fl bir merdivenle ç›k›lmaktad›r. Kuzeyde kesme tafllardan yap›lm›fl iki burcu sa¤lam olarak kal›rken, müfltemilat›n›n tümü y›k›lm›flt›r. Namrun üç da¤l›k vadinin kesiflme noktas›nda, güneye ve kuzeye hakim çok güzel ve stratejik bir konumda infla edilmifltir. Namrun’dan Sinap Kalesi çok rahat görülebilmektedir. Sinap yoluyla kuzeyden Gülek’e

O

Çaml›yayla, Namrun Kalesi ve plan›

92 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

ve Bulgar Da¤›’ndan Uluk›flla’ya do¤ru giden yollar›n yer ald›¤› bir geçifl bulunmaktad›r ve Namrun’dan güneye giden iki yoldan biri bat›ya do¤ru k›vr›larak sonunda Çand›r’a ulafl›rken, di¤eri Tarsus’tan Pozant›’ya ve Kapadokya’ya giden anayolla birleflmektedir. Namrun’un stratejik önemi, Gülek Kalesi’nin yukar›s›ndaki Kilikia Kap›lar›’n›n korunmas›ndaki rolüdür.

Namrun’da uzun süre Hetum’ler hüküm sürmüfltür. 14. yüzy›l›n sonlar›nda bir ara Memlük garnizonu burada yer alm›flt›r.

Sinap Kalesi amrun Kalesi’nin 6 km. kuzeydo¤usunda, tahkim edilmifl küçük bir Orta Ça¤ kalesidir. Kale hakk›nda bilgi alabilece¤imiz fazla bir kaynak bulunmamaktad›r. Tipik dikdörtgen planl› ve dört kulelidir. Bu özelli¤iyle Çand›r yak›n›ndaki Sinap Kalesi’ne benzemektedir. Namrun’a yak›n olmas›, iki stratejik yolun kavfla¤›nda yer almas› buras›n›n bir garnizon olma ihtimalini art›rmaktad›r. Çand›r yak›n›ndaki Sinap’tan farkl› olarak bu kale üç katl›d›r.

Ancak muhtemelen çat›s›z olan kalenin bütün katlar› çok harap olmufltur. Güney cephede yer alan girifl kap›s› üzerinde

N

bofl bir yaz›t yeri bulunmaktad›r. Kalenin girifl kap›s› önünde, belkide müfltemilat› olabilecek bir tak›m odalar›n temel izleri kalm›flt›r.

Çaml›yayla, Sinap Kalesi ve plan›

Çaml›yayla - Mersin • 93

Erdemli Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 E¤in Alan› Ören Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Tömük Höyü¤ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Da¤l› Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 Alaca Ören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Yap›s›güzel-Hayrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 fiaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 Çet Tepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 Üçtepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 Köflkerli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Yel Kale (Kule) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Sulucin Kayas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 Sulucin Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 Koramflal› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 Hisar Kale (Koramflal› yak›n›nda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 Lamas-Lamos (Limonlu Kalesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109 Kaleboynu Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 Akkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 Kanytelleis (Kanl›divane) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 Dibisulukule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 Devecili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Elaiussa-Sebaste (Ayafl) ve Korykos (K›zkalesi) Su ‹letim Sistemleri . . . . . . . . . .121 Elaiussa-Sebaste (Ayafl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126 Korykos (K›zkalesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Korykos (Kara Kalesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135 Korykos (Deniz Kalesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138 Çat›ören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140 Emirzeli (‹mirzeli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Kabaçam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145 Hisarkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146 Öküzlü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148 Çaml›göl (fiaml›göl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149 Bat›sandal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150 Yan›khan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Hac›ömerli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 Veyselli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153 Yeniyurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Tapureli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 Üçayak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Hüsametli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Gömeç Kulesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Gücük-Küçük-Çürük Kule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 H›d›rl› Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160 94 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 95

Erdemli ilçesi, K›zkalesi Beldesi

Erdemli Merkez ersin’in 35 km. güneybat›s›ndad›r.

Ad›n› 15. yüzy›lda ‹ç Anadolu’dan gelen Erdemo¤ullar› Türkmen Aflireti’nden alm›flt›r. Silifke ilçesine ba¤l› küçük bir yerleflim iken, 1 Haziran 1954 tarihinde ilçe olmufltur.

M

E¤in Alan› Ören Yeri ersin-Erdemli yolu üzerindeki Çeflmeli Kasabas›’n›n kuzeyinde bulunan Karayakup Köyü’ndedir. Köyün ormanl›k arazisi içinden geçen Eflek Deresi’nin yamaçlar›nda halk aras›nda E¤in Alan› denilen mevkide yer alan ören yeri yine Eflek Deresi’nin yamaçlar›nda bulunan Takanl›, Tol ve Karayakup köylerinin oluflturdu¤u üçgen alan›n ortas›nda orman arazisi içerisinde kalmaktad›r.

M

96 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

‹ki ayr› mevkide yer alan ören yeri içerisinde apsisi görülebilen, tek nefli bir kilise, ifllikler, bir adet dibek ve yüzeyde az say›da seramik parçalar› bulunmaktad›r. Buradan güneydo¤uya ilerlerken büyük bir kaya parças› üzerinde bir niflin oldu¤u görülmektedir. Takanl› Köyü’ne yak›n olan yamaçtaki kal›nt›lar ise çok say›da ana kayaya oyularak yap›lm›fl merdiven basamaklar›, duvar izleri ve do¤al kayalara oyulmufl mekanlardan oluflmaktad›r. Bu alanda daha erken dönemde, dere yamaçlar›nda ise daha geç dönemde yerleflilmifl olmal›d›r.

Erdemli sahili

Tömük Höyü¤ü ersin-Erdemli yolu üzerinde güneydedir. Yörede az say›da bulunan höyüklerden bir tanesidir. Üzeri portakal a¤açlar› ile kapl› oldu¤undan yüzeyde fazla bir fley görülememektedir. Ancak üzerindeki kare planl› olan kal›nt› bir oturma kulesi olabilir. Bu yap›da Orta Ça¤’a tarihlenmektedir.

M

Tömük Höyük

Erdemli - Mersin • 97

Da¤l› Kalesi rdemli’nin 16 km. kuzeyindedir.

Kösbuca¤› Köyü’nden sa¤a dönen yola girilir ve Da¤l› Köyü’ne giderken sola ayr›lan patika yol kaleye kadar rahatl›kla ç›kmaya imkan vermektedir.

Güneybat› yönündeki girifl kap›s›na gelmeden sa¤da kaya üzerinde biri asker di¤eri de bir erkek olan iki kabartma yer almaktad›r. Bu kap›dan merdivenlerle yukar›ya ç›k›lmaktad›r. Giriflte sa¤da üstü k›r›lm›fl Ermenice bir yaz›t bulunmaktad›r. ‹ç duvarlarda iri düzgün kesme

E

1, 2 ve 3. Erdemli, Da¤l› Kalesi

blok tafllar, d›fl yüzünde küçük kesme tafllar kullan›lm›flt›r. Bu bölümün alt kat›da vard›r. Güneybat›daki giriflin hemen karfl›s›nda kuzeydo¤uda bir baflka girifl bulunmaktad›r. Bu giriflin içi bas›k kemerli, d›fl yüzü ise sivri kemerlidir. Bu giriflin eteklerinde de bir yap› vard›r ve ana kayal›klar üzerine yap›lm›flt›r. Güneybat›s›ndaki giriflin sol taraf›nda do¤u bat› is2

1

tikametli üzerinde Ermenice yaz›t›n oldu¤u bir baflka kap› üzerinde rozet motifi vard›r. Ayr›ca yap›da kullan›lan kamara pencerelerde dikkat çekmektedir. Kalenin tepelerinde ve eteklerde ana kaya içine oyulmufl yan yana sarn›çlar bulunmaktad›r. D›fl sur ve iç kaleden oluflan kalede farkl› tafl iflçilikleri görülmektedir.

Bunlar aras›nda düzgün ifllenmifl olan kesme tafl, daha küçük ve özentisiz ifllenmifl tafl duvar, küçük olmas›na ra¤men daha özenli ifllenmifl tafl duvar örneklerine ve bosajl› tafl iflçili¤ine rastlanmaktad›r. Farkl› duvar iflçiliklerine ba¤l› olarak duvar harçlar› da farkl›l›klar göstermektedir.

Bu harç örnekleri aras›nda tespit edilebildi¤i kadar›yla iri veya küçük tafl katk›l› veya bol kireç katk›l›, baz› yerlerde ince tafll›, bol kireçli ve kiremit k›r›klar›n› da içinde bar›nd›ran farkl› bir malzeme kullan›lm›flt›r. Bu verilerden anlafl›ld›¤› gibi kale çeflitli dönemlerde onar›larak veya yeni eklentiler yap›larak tekrar tekrar kullan›lm›flt›r.

Alacaören rdemli’den Güzeloluk Yaylas›’na giden yolun üzerinde, Alcaören Mevkii’nde sa¤da bir yap› kal›nt›s› görülmektedir. Büyük monolog tafllardan yap›lan bu y›k›k binan›n yan taraf›nda bir zeytinya¤› ezme presi ve çevresinde khamasorion tipi lahitler vard›r. Tahrip edilmifl bu ören yeri içerisinde büyük bir de sarn›ç yer almaktad›r.

E

Erdemli, Alaca Ören ve plan›

3

98 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 99

Yap›s›güzelHayrat ren yerine Alacaören kal›nt›lar›n›n oldu¤u yerdeki ana yolun hemen karfl›s›ndaki traktör yolu takip edilerek ulafl›l›r. Bir çiftlik kompleksi oldu¤u anlafl›lan ören yeri Hellenistik, Roma ve Erken Bizans Dönemleri’nde yerleflim görmüfltür. Ayakta kalm›fl çok katl› evlerin ya-

Ö 1-2-3. Erdemli, Yap›s›güzel-Hayrat

1

n› s›ra apsisi görülebilen bir kilise, tonozlu bir yap› ve çok say›da temel izleri vard›r. Çok say›da ifllikler, sarn›çlar, küp ve kiremit parçalar›, sütunlar, sütun kaideleri, payanda altl›klar› göze çarpmaktad›r. Bulunan bir kap› lentosu üzerinde haç motifi, bir lahit kapa¤›n›n üzerinde de çelenk ve üzüm salk›m› motifleri yer almaktad›r.

Lahitler yerleflim içine yay›lm›fl durumdad›r. Burada da çeflitli duvar iflçilikleri göze çarpmaktad›r. Çentikli yüzeyli poligonal tafl duvarlar›n yan›nda, 80 cm. kal›nl›¤›nda içi moloz harçl›, d›fl› iri tafll› duvar örgüsü de görülebilmektedir. Baz› yap›larda düzgün yüzeyli poligonal tafl örgülü duvar›n üzerine, d›fl› küçük kalker kesme tafl, içi az molozlu, harçl› duvar örgü sisteminin kullan›ld›¤› da görülebilmektedir. Yan› s›ra kiremit parçal›, kumlu kireçli baflka bir harç da duvar yap›m›nda kullan›lm›flt›r. Baz› duvarlar zemine göre uydurulduklar› için köfleleri yuvarlak yap›lm›flt›r veya k›r›k köfle uygulanm›flt›r. Bu ören yerinin kuzeyinde de kal›nt›lar ve mezarlar görülebilmektedir.

3

2

100 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 101

fiaar rdemli’den Güzeloluk yoluna dönülür, 1 km. kadar sonra yar› asfalt yar› stabilize olan yoldan do¤uya sap›l›r ve 56 km. kadar ilerlenir ve yüksek bir da¤ üzerine yerleflmifl olan ören yerine gelinir.

Burada iki kilise, bat›ya ve kuzeye do¤ru yay›l›m gösteren nekropol alan›, çok say›da sarn›çlar, lahitler ve kap› söveleri bulunmaktad›r. Kilisenin kap› lentosunun üzerinde daire içerisinde haç kabartmas› görülmektedir. Ancak bu kilise sonradan yeni bir köy evine çevrilmifltir. Bir lahit kapa¤›n›n üzerinde üç adet insan büstü kabartmas›, bir di¤erinde k›r›lm›fl aslan bafl› kabartmas› bulunmaktad›r. Buradan ç›k›p Çirifl Köyü’ne do¤ru ilerlerken antik bir yol göze çarpmaktad›r.

E

mi’ne ait bir çiftlik avlusu vard›r. Kare planl› olan bu yap›n›n d›fl duvar yüksekli¤i yaklafl›k 6 m.’ye kadar korunmufltur. Bu kare mekan›n içindeki kap› in-situ durumdad›r.

Yap› içerisinde yer alan farkl› büyüklükteki mekanlar›n iki katl› oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ancak ikinci kat hakk›nda fikir verebilecek kal›nt›lar korunmam›flt›r. Yap›da aras› harçl› moloz tafl dolgu, d›fl› kesme tafl kapl› duvar örgü sistemi uygulanm›flt›r. Bir odan›n içerisinde ana kayaya oyulmufl sarn›ç bulunmaktad›r. Avlu fleklindeki mekan›n d›fl›nda dört tane üzerleri aç›k, do¤al kayadan elde edilmifl ifllik vard›r. Bir kap› lentosunun üzerinde de haç motifi yer almaktad›r. Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür.

2

2

Üçtepe ren yeri Erdemli’nin 4 km. bat›s›nda, Üçtepe Köyü’nde bulunan ilkö¤retim okulunun karfl›s›ndad›r. Burada bulunan kilisenin sadece bir duvar› ayakta kalm›flt›r. Çevrede sarn›çlar, lahitler, üzerinde çelenk ve üzüm salk›m› kabartmas› olan lahit kapaklar› bulunmaktad›r. Kal›n duvarl› bir yap›n›n içinde de sütun yer almaktad›r.

Yap›lar›n tafllar› sökülerek yeni köy evlerinin yap›m›nda kullan›lm›flt›r. Ören yeri Hellenistik ve Erken Bizans Dönemleri’nde yerleflim görmüfltür.

Ö

1. Erdemli, Çet Tepe 2. Erdemli, Üç Tepe

1

Çet Tepe rdemli’den Güzeloluk’a giden yol üzerinde bulunan Alacaören Köyü’nü ve Erdemli s›n›r levhas›n› geçtikten sonra seralar›n içinden sola dönülür. Bu yolun güneybat›s›ndaki bir yamaçta Çet Tepe yer almaktad›r. Çevresinde yeni yerleflim alanlar› bulunan bu yerde Geç Roma Döne-

E 1. Erdemli, Çet Tepe 2. Erdemli, Çet Tepe plan›, F.HildH.Hellenkemper

1

102 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 103

Yel Kale (Kule)

çtepe’nin 3 km. kuzeybat›s›ndad›r.

Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür, ancak daha çok Bizans eserleri ayakta kalm›flt›r. Bunlar aras›nda su sarn›çlar›, lahitler, evler ve üç nefli, kubbeli, bazilikal planl› bir kilise kal›nt›s› bulunmaktad›r.

Kilisenin destekleri haç planl› ayaklar olarak düzenlenmifltir. Önünde tek nefli bir kilise devflirme malzeme ile yap›lm›flt›r. Bununda önünde yumurta frizli Roma Dönemi’ne ait bir sütun bulunmaktad›r.

ayac› Köyü kahvesinden sa¤a ayr›lan yoldan Gücüfl Köyü’ne gelinir ve köyü geçtikten sonra toprak olan orman yolundan sola sap›l›r. Yolda kuleye do¤ru ilerlerken iflliklere de rastlanmaktad›r.

Yel Kalesi asl›nda kare planl›,çok katl›, poligonal duvar örgüsü tekni¤inde yap›lm›fl Hellenistik Dönem’e ait bir kule yap›s›d›r. ‹flaret, gözetleme veya oturma amaçl› kullan›lm›fl olmal›d›r. Güney duvar› hariç di¤er duvarlar daha sa¤lamd›r ancak, üst kata dair izler y›k›lm›flt›r.

Ü Erdemli, Köflkerli

3

Köflkerli

K

1

1. Erdemli, Köflkerli plan› 2. Erdemli, Köflkerli 3. Erdemli, Yel Kale

2

104 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 105

Sulucin Kayas› 1. Erdemli, Sulucin Kayas› 2. Erdemli, Sulucin Kalesi plan›

K

ayac› Köyü’nden güneye giderken sa¤a ayr›lan yola sap›l›r ve bu yol Lamas’a kadar gider. Kayabükü 1

denilen yerin 1.5 km. kadar kuzeyindeki Sulucin Kayas›’na yürüyerek ulafl›l›r. ‹çinden ç›kan su nedeni ile bu ad› alm›fl olmal›d›r.

Burada çok katl› bir Ma¤ara Tap›nak yerleflimi vard›r. Bu yerleflimin yukar› k›sm›ndaki kayal›klarda da Sulucin Kalesi bulunmaktad›r. Yap›lan yüzey araflt›rmas›nda Hellenistik Dönem seramiklerine ve Bizans Dönemi sikkesine rastlanm›flt›r.

Ma¤ara duvar›n›n yüzeyinde zor görülebilen bir yaz›t vard›r. Bu alan kaçak kaz›lara maruz kalm›flt›r ve duvarlar›n›n hepsi y›k›lm›flt›r. Ma¤aran›n devam›ndaki derenin yamaçlar›nda da yerleflim izleri bulunmaktad›r.

Koramflal› rdemli’nin 21 km. kuzeybat›s›ndaki Koramflal› Köyü’nün 500 m. do¤usunda, Kale Mevkisi’ndeki vadinin kenar›nda yan yana iki tepe bulunmaktad›r.

Kaya kabartmalar› ile tan›nan tepenin eteklerine kadar araçla gidilmektedir. Tepenin güneybat›ya bakan kesiminde yaklafl›k 2.50 cm. x 93 cm. ebatlar›nda bir asker kabartmas› ve üzerinde üçgen al›nl›k yer almaktad›r. Kabartman›n bafl›, sa¤ eli ve ayaklar› k›r›lm›flt›r. Tepedeki yerleflim

E

k›sm›nda duvarlara ait çok az temel izleri kalm›flt›r. Baz› yerlerde de kayaya oyulmufl merdiven basamaklar› görülebilmektedir.

Yine burada zor görülebilen kal›nt›lar aras›nda bir zeytinya¤› iflli¤i, sarn›ç, sütun parçalar› ve pythos parçalar› da vard›r.

Ayr›ca tepede yer alan ma¤ara içerisinde de yerleflim oldu¤u köylüler taraf›ndan söylenmektedir.

1 3

Sulucin Kalesi ozburun-Kayac› Köyü’nün kuzeyindeki kaleye t›rman›fl bir taraf› uçurum ve baz› basamaklar›da yok olmufl olan merdivenlerle sa¤lanmaktad›r. Kalenin girifl k›sm›nda, henüz merdivenlere gelmeden sa¤ altta iki asker kabartmas› vard›r. Sol tarafta ve daha yukar›da da üç nifl yap›lm›fl olmas›na ra¤men en üstteki niflte bir asker kabartmas› yer almaktad›r.

Kalenin zirvesine ç›kmak çok tehlikelidir.

Ancak ulafl›lamaz de¤ildir.

Tepede bulunan yap›lar genelde y›k›lm›fl olmas›na ra¤men ana kayaya oyulmufl mekanlar, merdivenler, sarn›çlar ile baz› sarn›çlar›n içerisindeki tu¤la örgü sistemi görülebilmektedir.

Kalenin güney uç taraf›nda, Sulucin Ma¤aras›’na do¤ru inen merdiven basamaklar› bulunmaktad›r.

Yüzeyde çok say›da farkl› dönemlere ait seramik parçalar› vard›r.

B

2

3

1. Erdemli, Koramflal› 2. Erdemli, Koramflal› plan› 3. Erdemli, Sulucin Kalesi

106 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 107

Hisar Kale (Koramflal› Yak›n›nda)

1

imonlu Beldesi’nde, karayolunun 1 km. kuzeyindedir. Lamas Nehri k›y›s›ndaki küçük ve az e¤imli bir tepe üzerinde bulunan kale ile ilgili en erken bilgilere 10. yüzy›lda rastlanmaktad›r. Lamas Nehri’nin ikiye ay›rd›¤› Bizans s›n›rlar›n› korumak için yapt›r›ld›¤›ndan bahsedilirken daha önce Bizans ve Arap esirlerin de¤ifl tokufl edildi¤i yer olarak da belirtilmektedir. Bir kayna¤a göre ‹mparator Manuel 1158’de Lamos’u ele geçirmifl, sonra Ermeniler iflgal etmifltir. 1160’larda Çand›r Kalesi’nin komutan› olan Bakura’n›n kardefli Vasak, kendini kalenin komutan› ilan etmifltir. Lamas Kalesi dikdörtgen planl› olup bir taraf›n köfleleri ovaldir. Do¤udaki köflelerde iki, uzun kenarlarda birer burç bulunmaktad›r. Do¤u ve bat› duvarlar› y›k›kt›r. ‹nflaas›nda, Korykos’ta kullan›lan malzemelerin devflirme olarak burada da kullan›ld›¤› anlafl›lm›flt›r.

Bu alan içerisinde kale d›fl›nda bir köprü ve su kemeri bulunmaktad›r. Bu noktadan

L

oramflal› Köy’ünün güneybat›s›ndaki bu yer çok katl› bir ma¤ara yerleflimidir. Gözle görülebilen fazla bir kal›nt› kalmam›flt›r.

Sadece ma¤aralar›n ikisinde oturma sekileri, nifller, birisinde de küçük dikdörtgen bir pencere ve ma¤aran›n kenar›nda da bir tane içi s›val› sarn›ç bulunmaktad›r.

Buran›n paralelinde ilerleyen tepede de yine ma¤ara yerleflimlerine ait olabilecek izler vard›r.

Bu haliyle Mut bölgesindeki ma¤ara yerleflimlerine benzemektedir.

K

1. Erdemli, Koramflal›, Hisar Kale Sarn›ç 2. Erdemli, Koramflal›, Hisar Kale

Lamas-Lamos (Limonlu Kalesi)

2

bafllayan su iletim sistemi K›zkalesi’ne kadar devam etmektedir. Kale eteklerindeki Lamas Vadisi’nden (Kayac› Vadisi) kuzeye do¤ru ç›k›ld›¤›nda vadi içerisinde yer alan ve ana kaya içinden geçen su yolu ile de¤irmen görülebilirken, bu alan›n daha yukar›s›nda da büyük bir yap› kal›nt›s› yer almaktad›r. Lamas Kalesi’ne gelmeden 1 km. kadar önce Kuflçarpaca¤› Mevkii’nde de çok az kal›nt›s› kalm›fl bir kalenin varl›¤› bilinmektedir.

1 ve 2. Erdemli, Lamas Kalesi ve plan›

1

2

108 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 109

Kaleboynu Kalesi amas Vadisi’nin yamac›ndad›r. ‹ç sur ve d›fl sur bulunmaktad›r. Orta Ça¤ duvar iflçili¤i ve seramikleri göze çarpmaktad›r. Kaleye ç›kan merdiven basamaklar› anakaya üzerine yap›lm›flt›r. Zirveye ç›kmak çok tehlikelidir.

L

Akkale (T›rtar) rdemli’nin 12 km. bat›s›nda, Mersin-Silifke karayolunun sahil taraf›nda yer alan Akkale, bölg enin ilginç ören yerlerindendir. Semavi Eyice’ye göre bu yap›lar toplulu¤u Kapadokya kral› I. Archelaos’un bu bölgede infla ettirdi¤i yazl›k saray› olmal›d›r. Çok katl› büyük bir yap›, kapal› haç planl› iki katl› ne oldu¤u kesin olarak hala tespit edilememifl

E

1-2. Erdemli, Akkale 3. Erdemli, Kaleboynu Kalesi

baflka bir yap›, k›smen kayaya oyulmufl büyük bir sarn›ç, bir hamam, bir üzüm ve zeytin ezme presi, liman ve gemi çekek yeri, tonozlu bir yap› ile baz› mahzen ve plan› anlafl›lamayan kal›nt›lardan oluflmaktad›r. Bu grup içindeki en dikkat çekici yap› bugün büyük bir y›¤›nt› halindeki kal›nt›d›r. 19.yüzy›lda Akkale’yi ziyaret eden seyyahlar bu kal›nt›n›n bir tiyatro olabilece¤ini iddia etseler de, kesin olarak söyleyebilmek mümkün de¤ildir.

Saray olarak adland›r›lan ve tafl konsollardan balkonuda oldu¤u anlafl›lan yap› bu haliyle Üçayak Villa Rustica’s›n› hat›rlatmaktad›r.

Akkale antik kentine ait liman›n önüne yeni yat liman› yap›lm›flt›r.

2

1

3

110 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Kanytelleis (Kanl›divane) rdemli’ye 17 km. uzakl›ktaki Yemiflkumu Mahallesi’nden kuzeye sapan 3 km.’lik yolla ulafl›lmaktad›r. Yerleflim büyük bir obru¤un etraf›nda ve kuzeyinde kurulmufltur. Toroslarda çok rastlanan karst olay›yla meydana gelen do¤al çukurlar›n en büyüklerinden olan bu obru¤un, ‹lk Ça¤lar’dan beri kutsal bir ifllev gördü¤ü san›lmaktad›r. Kanl›divane Antik Dönem’de Olba Krall›¤›’n›n s›n›rlar› içinde bulunan önemli bir dinsel merkezdir. Bu özelli¤inin H›ristiyanl›k Dönemi’nde de sürdü¤ü, obru¤un kenar›ndaki Bizans Dönemi’ne ait dört kiliseden anlafl›lmaktad›r. fiehrin Bizans Dönemi hakk›nda fazla bir bilgi bulunmamaktad›r. Ancak Olba Krall›¤›’na ait kenti yeniden düzenleyen Bizans imparatoru II. Theodosius’un ( 408-450) kente Neapolis ad›n› verdi¤i bilinmektedir. 12. yüzy›l sonlar›nda Ermeni hakimiyetine girmifl olmas›na ra¤men onlara ait bir kal›nt› görülememesi onlar›n burada yerleflmemifl olduklar›n› düflündürmektedir. Türk hakimiyetine girdikten sonrada Türkmen afli-

E

retleri ören yerini k›fllak olarak kullanm›fllard›r ve bu gelenek günümüze kadarda devam etmifltir. II ve III No’lu Kilise aras›ndaki Müslüman mezarl›¤› bu göçebe afliretlere aittir.

Buradaki mezarlar›n yan›nda bulunan üzüm veya zeytin ezme yerleri Da¤l›k Kilikia için tipik bir özelliktir.

1-2. Erdemli, Kanl›divane

1

2

Erdemli - Mersin • 111

Savaflç› “Trogomon”

3

Kanl›divane Ad› Nereden Gelmektedir

Obru¤un ‹çerisinde Yer Alan Kal›nt›lar

emavi Eyice, Kanl›divan ad›n›n “divan” ile ilgili oldu¤unu, da¤›n›k Türkmen afliretlerinin zaman zaman toplan›p kararlar ald›klar› yerlere Divan denildi¤ini; kanl› sözcü¤ünün Kanytelleis’ten gelebilece¤ini ya da obruk içindeki kayalar›n ve harabelerin kanl› gibi k›rm›z› renkte görünüflünden olabilece¤ini ileri sürmektedir. Halk aras›nda da suçlular›n obruk içerisine b›rak›l›p buradaki arslanlara parçalat›lmas›ndan dolay› bu ad› ald›¤› anlat›lmaktad›r.

eflilliklerle ve bitkilerle kapl› olan obru¤un içerisinde iki ayr› yerde ölü kültü ile ilgili kabartmalar vard›r.

Bunlardan obru¤un güneybat› yamac›ndaki dik kayalarda bulunan kabartma Erken Roma Dönemi’ne aittir. Bu kabartmada kürsüde oturan ana, baba, kürsü önünde ayakta duran dört çocuk ve üst taraf›nda befl sat›rl›k bir yaz› vard›r.

Bu yaz›ttan kabartmalar›n Armaronxas Ailesi’ne ait oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Öteki kabartmada kuzey yamaçta yer almaktad›r ve savafl giysili bir asker görülmektedir. Bulunan yaz›t› sayesinde savaflç›n›n ad›n›n “Trogomon” oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu kabartmada ‹.S. 1. yüzy›la tarihlendirilmektedir. Obruk içerisinde bulunan baz› kal›nt›lar ise yukar›dan düflmüfltür.

Yine obru¤un kuzey dibinden t›rmanan kayadan oyulmufl iki merdiven görülmektedir. Bu merdivenlerden biri bat›daki ma¤araya ç›kmakta ve orada bitmekte, öteki ise k›smen aç›ktan, k›smen tünel içinden ilerleyerek yerleflmenin en önemli yap›s› olan IV No’lu Kilise’ye do¤ru uzanmaktad›r.

S

1

1. Erdemli, obruk içindeki Armaronxas Ailesine ait kabartma 2. Erdemli, Kanl›divane, Çanakç› kaya kabartmalar› 3. Erdemli, Kanl›divane

112 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Y

2

Erdemli - Mersin • 113

Hellenistik Kule

Kiliseler

bru¤un güney kenar›ndaki yolun sonunda yar›s› y›k›k, kare biçimli poligonal duvar örgü tekni¤inde yap›lm›fl Hellenistik Dönem’e tarihlenen bir kule vard›r. Hellenistik Kule üzerindeki kitabede, Rahip Krallardan Olbal› Tarkyaris’in o¤lu Teukros’un bu kuleyi, Tanr› Zeus Olbios için yapt›rm›fl oldu¤u yaz›l›d›r.

Kitabenin bafl›nda Olba’n›n sembolü Triskelis (üç yaprakl› çark› felek) motifi vard›r.

bru¤un bat› taraf›nda I ve II No’lu Kilise’ye ait kal›nt›lar yer almaktad›r. I No’lu Kilise’nin do¤u cephesi ayakta kalm›flt›r. Sütun bafll›klar› Korinth üslubundad›r. II No’lu Kilise, I No’lu Kilise’nin kuzeyindedir ve üst taraf›nda bir sarn›ç vard›r. Obru¤un kuzeybat› köflesinde III No’lu Kilise yer almaktad›r.

Bu kilisenin güney cephesinin moloz tafllardan yap›lm›fl olmas›na ra¤men do¤u duvar› daha düzgün tafllardan yap›lm›flt›r. Bu kilisenin burada yer alan bir tap›nak yap›s›n›n malzemesi kullan›-

O Çanakç› Kaya Mezarlar›

O

larak yap›ld›¤› düflünülmektedir. Kuzey duvar› ise y›k›lm›flt›r. IV No’lu Kilise obru¤un kuzeydo¤u kenar›ndad›r. Güney duvar› y›k›lm›flt›r.

Narthekste bulunan üç kap›dan neflere geçilmektedir. Nartheksin üzerinde ahflap bir kat oldu¤u, kilisenin bat› duvar›nda s›ralanan bir s›ra tafl konsoldan anlafl›lmaktad›r. Kap› lentosunun üzerindeki yaz›tta Papylas ad›ndaki bir kiflinin bu kiliseyi bir adak borcunu ödemek için yapt›rd›¤› belirtilmifltir.

Yay›nlarda burada var oldu¤u belirtilen V No’lu Kilise’den günümüze hiçbir iz kalmam›flt›r. Kiliseler 5. ya da 6. yüzy›la tarihlenmektedir.

Erdemli, Kanl›divane, IV Nolu Kilise

Erdemli, Kanl›divane, Helenistik Kule

114 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 115

Obruk Çevresindeki Nekropol Alanlar› anl›divane’nin nekropolü üç bölgeye ayr›lm›flt›r. Birincisi afla¤›dan gelen yolun iki taraf›ndad›r. Burada lahitlerin yan› s›ra basit bir An›t Mezar yap›s› da bulunmaktad›r. ‹kinci nekropol alan›, obru¤un 1 km. kadar güneybat›s›ndad›r ve Çanakç› Kaya Mezarlar› olarak adland›r›lm›flt›r.

Burada lahitlerle beraber kaya mezarlar› da vard›r. Bir kapakla kapat›lm›fl olan bu kaya mezarlar› menfezlerinin üstlerinde, mezar sahiplerinin kad›n-erkek kabartma figürler olarak ifllendi¤i görülmektedir.

K

Bunlardan iki erkek, asker k›yafetindedir.

Bir kad›n ise kline üzerine uzanm›fl vaziyettedir. Ayr›ca kaya yüzeyinde üç tane mabet cephesi biçiminde al›nl›kl› küçük niflin oyuldu¤u görülmektedir. Bu kompozisyonlar›n devam›nda olan kabartmalar ise yo¤un bitki örtüsü nedeniyle görülememektedir. Mezarlar›n yan›nda bulunan yaz›tlar, mezarda yatan kiflilere ait bilgiler içermektedir ve bu yaz›tlar›n bir amac›da mezar soyguncular›n› korkutarak cayd›rmak veya sonradan yap›lacak gömüleri önlemeye yönelik olup lanet içeren sözlerden oluflmaktad›r. Bu mezarlara da Roma Dönemi boyunca gömü yap›ld›¤› san›lmaktad›r. Çanakç› kaya mezarlar›n›n bat›s›nda kal›nt›lar devam etmektedir. Burada da bir an›t mezar, kaya mezarlar›, duvar kal›nt›lar› ve bir antik yol kal›nt›s› rahatl›kla görülebil-

mektedir. Üçüncü nekropol bölgesi kuzeyden bafllayarak do¤uya do¤ru yo¤un bir biçimde yay›lmaktad›r. Bu kesimin en yüksek noktas›nda Kanl›divane’deki en güzel mezar yap›s› olan An›t Mezar karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu mezar›n kitabesinde, Aba isminde bir kad›n›n, kocas›n›n ve iki o¤lunun burada yatmakta oldu¤u belirtilmifltir.

Mezar an›t› ‹.S. 2. yüzy›la tarihlenmektedir.

Buradaki nekropol alan›n›n içerisinde yer alan di¤er mezar çeflitleri aras›nda büyük lahitlerin yan› s›ra, girifli üç sütunlu bir An›t Mezar daha bulunmaktad›r.

Dibisulukule anl›divane’nin 2 km. kuzeydo¤usundad›r. Kulenin sadece iki kat› sa¤lam kalm›flt›r. Kap› lentosu üzerinde kerykeion, labut, iki dioskur mi¤feri ve ne oldu¤u anlafl›lamayan baflka bir motif daha bulunmaktad›r.

Hellenistik Dönem’e tarihlenebilecek olan kulenin alt›nda bir de sarn›ç yer almaktad›r.

K

2

1

1. Erdemli, Kanl›divane, Çanakç› Kaya Mezarlar› 2. Erdemli, Kanl›divane, Çanakç› Kaya Mezarlar› plan›, Heberdey-Wilhelm A.

116 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli, Kanl›divane, Çanakç› Kaya Mezarlar› Erdemli - Mersin • 117

Devecili anl›divane’nin 1,5 km. kuzeybat›s›nda yer almaktad›r. Arazi tamamen kayal›k ve çal›l›k oldu¤u için ulafl›m› zordur. Antik yerleflimin en sa¤lam kalm›fl kal›nt›lar› aras›nda kilise, tonozlu mezar yap›s›, çok katl› evler ve sarn›çlar yer almaktad›r.

Kilise üç neflidir. Apsisin sa¤ taraf›ndaki yan oda ve nef sonradan eklenmifltir ya da onar›m görmüfltür. Bu yan odan›n penceresi yokken, sol yan odan›n kemerli penceresi bulunmaktad›r. Nartheks k›sm›nda bulunan ve nefli alana girifli sa¤layan kap›, narthekse girifli sa¤layan kap› ile simetrik de¤ildir. Yere düflmüfl olan lentonun üzerinde haç motifi yer almaktad›r. Nartheks k›sm›ndaki kap›n›n hemen önünde bir de sarn›ç bulunmaktad›r. Kilisenin do¤u duvar›na bitiflik mekanlar yer almaktad›r. Yine kilisenin do¤u taraf›nda tonozlu, kare planl›, kesme blok tafllardan yap›lm›fl kal›n duvarl› bir mezar yap›s› vard›r ve çevresinde de lahitler yer almaktad›r. Hemen yan›nda, düflmüfl bir kilit tafl›n›n üzerinde de yu-

K

118 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

varlak çelenk içerisinde haç motifi bulunmaktad›r. Burada bulunan bir lahtin üzerinde kantharosun içinden ç›kan asma dal› motifi bulunurken, bir de yaz›t yer almaktad›r. Lahitler her tarafa da¤›lm›fl durumdad›r. ‹ki katl› ev kal›nt›lar› da göze çarpmaktad›r. Yine kilisenin güneybat›s›na do¤ru tonozlu, bat›s› kapal› bir yap› kal›nt›s› daha mevcuttur. Kiliseye yak›n olan ve hemen do¤usunda yer alan genifl kemerli bir yap›n›n kemer kal›nt›s›n›n üzerinde yaz›t ve monogramlar yer almaktad›r. Yerleflimin kuzeyinde de bir iflli¤e rastlanm›flt›r.

Erdemli, Devecili

Erdemli - Mersin • 119

Elaiussa-Sebaste (Ayafl) ve Korykos (K›zkalesi) Su ‹letim Sistemleri amas Nehri’nin Akdeniz’e döküldü¤ü yerin 10 km. kadar güneybat›s›nda bulunan Elaiussa Sebaste ile onun 6 km. güneybat›s›ndaki Korykos antik flehirlerinin su iletim sistemleri, Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne tarihlenmektedir. Bu merkezlerin ve daha bir çok merkezin (Olba, Diocaesareia) su ihtiyac›n› Lamas Nehri karfl›lamaktad›r. Kayna¤› Orta Toroslar’›n bat› kesiminde, 200 m. yükseklikte yer alan Bolkar Da¤lar›’d›r. Buradan ç›kan nehir Aks›fat ve Sar›ayd›n’daki kaynak sular› ile birleflmektedir. Ancak son zamanlarda ya¤›fllar›n azalmas›, tar›msal amaçl› nehirden borularla su al›nmas› nedeni ile nehrin kapasitesi son derece azalm›flt›r.

Lamas Nehri’nden Limonlu Köyü’nün memba›nda 100 m. yükseklikte yandan su alma düzeniyle kayaya oyulmufl kanala al›nan su, sahil boyunca her dere yata¤›n› bafltakiler daha yüksek, sonrakiler giderek alçalan ve k›salan sekiz su kemeriyle, önce Elaiussa Sebaste’ye sonra Korykos’a belkide daha ileriye iletilmifltir.

Bu su tafl›ma sisteminin içerisinde ana kayaya oyulmufl galeriler, ana kaya oyularak veya harçl› duvar tekni¤inde yap›lm›fl üstü aç›k kanallar ve su kemerleri bulunmaktad›r.

Lamas Vadisi’nden bafllayan ana kayaya oyulmufl galeri tipi kanallar topo¤rafik e¤im üzerinde, suyun debisini yükseltmeyecek flekilde ayarlanm›fllard›r. Akan suyun seviyesini sabit tutmak için, kanal›n tüm yol boyunca de¤iflmeyen bir e¤im üzerinde bulunmas› gerekmektedir. Yamaçta bulunan bu galerilerde vadi yamac›n›n çok dik olmas›, ar›za, bak›m gibi du-

L

Erdemli, Devecili

120 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

1

2

3 1 ve 2. Erdemli, Lamas Su Kanallar› 3. Erdemli, Lamas Su ‹letim Sistemleri plan›, Ü. Özifl

Erdemli - Mersin • 121

1, 2 ve 3. Erdemli, Ayafl Su Kemerleri

rumlarda d›flar›dan müdaheleyi olanaks›zlaflt›rd›¤› için belirli aral›klarla pencere tipi gözler aç›lm›flt›r. Bu gözler ayn› zamanda bu tünel kaz›lar› s›ras›nda ortaya ç›kan at›klar›n d›flar› boflalt›lmas›nda kullan›ld›¤› gibi, havas›zl›k ve nemden yosun tutmas›n› engellemek amac›yla da yap›lm›fl olmal›d›rlar.

Bu galeri tipi kanallardan sonra sistemin su kemerleri ile devam etti¤i görülmekte1

2

3

122 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

dir. Su kemerleri aras›ndaki ba¤lant›larda ise ana kayaya oyularak ya da harçl› duvar tekni¤inde yap›lan kanallar kullan›lm›flt›r.

Su kemerleri dere yata¤›n›n geniflli¤ine ve yamaçlar›n yüksekli¤ine göre tek katl› veya iki katl› olarak yap›lm›fllard›r. Kemer aç›kl›klar› da buna göre de¤iflmektedir. ‹çleride s›val› olan kanallar›n yükseklikleri yaklafl›k 1.10 cm., genifllikleri ise 1.70 cm. kadard›r. Yine kanallar›n üzerleri plaka tafllarla veya harçl› örtü ile kapat›lm›flt›r.

Hellenistik Dönem’de suyun temiz kalmas›n› sa¤lamak için yap›lan su kanallar›n›n üzerini örtmüfller ve mümkün oldu¤u kadar da yerin alt›ndan geçirmifllerdir. Bu sayede su temiz kalm›flt›r ancak meydana gelen bir ar›zan›n giderilememesi bu sistemin dez avantaj› olmufltur. Romal›lar ise aç›k su yolunu tercih etmifller ancak bu sistemde de kirlilik sorunu ortaya ç›km›flt›r. Su yolunun veya kanallar›n›n düzenli olarak temizli¤i ve bak›m›n›n yap›lmamas›ndan oluflan kireç tabakas›, zamanla biriken kumlar veya di¤er at›klar suyun ak›fl h›z›n› ve miktar›n› azaltarak zarar vermesi nedeniyle, Roma Dönemi’nde bak›m ekipleri ve bunlar›da denetleyen baflka kontrol ekipleri oluflturulmufltur. Roma Dönemi’nde en çok kullan›lan yöntemlerden birisi de yer alt› tünelleridir. Bir insan›n rahatça geçebilece¤i yükseklikte olan tünellerin içinden yüzeye dikey bacalar aç›lm›flt›r. Tünel tamamland›¤›nda aç›lm›fl olan hava bacalar›, tünelin herhangi bir bölümünü denetlemeye ya da bak›m için kolayca ulaflma imkan› sa¤lamaktad›r. Suyun yer alt›ndan tafl›nmas›n›n bir nedeni de su yolunun düflman sald›r›lar›ndan korunmas› olmal›d›r. Çeflitli flekillerde kente kadar ulaflt›r›lan ve havuzlara, çeflmelere aktar›lan suyun flehre da¤›t›m› piflmifl toprak veya kurflun künk sistemleriyle yap›lm›flt›r. Bu sistem di¤er sistemlerle birlikte Olba ve Diokaesareia’da da kullan›lm›flt›r ve ‹.S. 2. yüzy›l›n sonlar›na tarihlenmektedir. ‹lk kez Roma Dönemi’nde yap›lan su kemerleri öncelikle Elaiussa Sebaste’ye kadar suyu götürüyordu . Çünkü bu dönem-

de Korykos, Elaiussa Sebaste’ye ba¤l› bir yerleflimdi. 4. yüzy›ldan sonra Seleukeia’n›n Isauria Eyaleti’nin merkezi olmas›, bu kente yak›n olan Korykos’u da etkilemifl ve liman› sayesinde önem kazanmas›n› sa¤lam›flt›r. Elaiussa Sebaste ise bu tarihten sonra liman›n›n kumullar yüzünden kapanmas›yla önemini kaybetmifltir. Bu nedenle 5. ve 6. yüzy›llarda bu su kemerleri Korykos’a su tafl›mak için tamir edilmifltir. Elaiussa Sebaste’ye su ileten sistemin muhtemelen Roma Dönemi’nde ‹.S. 1. ve 2. yüzy›llarda infla edildi¤i, çok kereler onar›m gördü¤ü ve daha sonralar› da Korykos’a su iletecek flekilde uzat›ld›¤› tespit edilmifltir. Bu uzatma iflleminin ise 5. ve 6. yüzy›llarda yap›ld›¤› ikinci su kemerinin üstündeki yaz›ttan anlafl›lmaktad›r. Burada Bizans komutan› Ilios’un ad› geçmektedir ve onun döneminde tamir edildi¤i anlat›lmaktad›r. Günümüzde de Lamas Nehri’nden al›nan sular, demir borularla zaman zaman ayn› hatt›n paralelinde tar›msal üretim yapan çiftçiler taraf›ndan kullan›lmaktad›r.

Birinci su kemeri Lamas Nehri’nden Erdemli’ye do¤ru ç›karken görülebilmektedir. Üstte bulunan dört kemerden beflincisi y›k›lm›flt›r. Alttaki iki kemer aç›kt›r ve üçüncüsü sonradan kapat›lm›flt›r. Ancak zaman›nda onar›m görmüfl oldu¤u bu kemerin di¤erlerinden farkl› bir yap›da olmas›ndan anlafl›lmaktad›r. Düz kesme tafl, bosajl› tafl ve küçük kesme tafl gibi farkl› tafllar›n kullan›ld›¤› ¤özlenmektedir. Kanal›n üzeri ise büyük kapak tafllar›yla kapat›lm›flt›r. Lamas’taki kaya içinden gelen kanal ilk olarak bu kemere ba¤lanmakta ve bu kemeri geçtikten sonra tekrar kaya içine girerek, yine su kemerlerinden geçerek K›zkalesi’ne kadar bu flekilde devam etmektedir. ‹kinci su kemeri Ayafl’a giderken T›rtar’da Akdeniz mahallesi, Milli Egemenlik Caddesi üzerinde yer almaktad›r. Birinci kemere uzakl›¤› yaklafl›k 4 km. kadard›r. Bu su kemerlerinin en büyü¤üdür ve iki katl›d›r. Oldukça iyi durumdad›r. Köprünün bir kemer aç›kl›¤› bugün yol olarak kullan›lmak-

tad›r. Düzgün kesme tafl, aralar› flekilsiz tafllarla örülmüfl ve harçla s›vanm›flt›r. Üçüncü su kemeri, ikinci su kemerinden 3 km. kadar uzakl›kta, Kanl›divane sapa¤›na varmadan yolun sa¤›nda yer almaktad›r.

Bu kemer iki katl› yap›lm›flt›r. Altta bir tane olmak üzere, dört gözü sa¤lamd›r. Her iki yan duvarlar›n›n ço¤u y›k›lm›flt›r. Dördüncü kemer ise üçüncü kemere 2 km. uzakl›kta ve Kanl›divane sapa¤›n› geçtikten son-

1, 2 ve 3. Erdemli, Ayafl Su Kemerleri

1

2

3

Erdemli - Mersin • 123

rad›r. Bu kemer tek katl›d›r ve tek gözü sa¤lam kalm›flt›r. Beflinci su kemeri dördüncü kemere 3 km. uzakl›ktad›r. Üç tane sa¤lam kemeri vard›r ve bu da tek katl›d›r.

Kemerlerde düzgün kesme tafl, di¤er yerler de küçük tafllar kullan›lm›flt›r. Kemer aç›kl›¤›n›n birisi yine yol olarak kullan›lmaktad›r.

Alt›nc› kemer Yemiflkumu Mevkii’nde ve beflinci kemere yaklafl›k 1 km. uzakl›ktad›r. Bu daha küçük bir kemerdir. Biraz ilerisinde tonozlu bir yap› bulunmaktad›r. Ye-

1

dinci kemer alt›nc› kemerden yaklafl›k 1 km. uzakl›ktad›r ve yoldan görülememektedir. Dere yata¤›na girip biraz yürüdükten sonra ulafl›labilmektedir. Sekizinci kemer ise Pafla Türbesi’ne gelmeden hemen köprüden sa¤a dönülerek, dere boyunca yukar› yürüyerek ulafl›lmaktad›r. Yedinci kemere uzakl›¤› ise 3 km.’dir. Bu kemer yerleflim kal›nt›lar›na daha yak›nd›r. Y›k›lm›fl olmas›na ra¤men ayakta kalan k›s›mlar› çoktur. Bu su kemeri di¤er su kemerlerinden yap›m tekni¤i aç›s›ndan farkl›l›k

göstermektedir. Su kemerinin ayaklar› yuvarlak forma sahiptir. Vadinin kuzeyine bakan k›s›mlar› dalgak›ran flekline dönüfltürülmüfltür. Bu k›s›m su kemerinin afl›nmamas› için dikdörtgen kaplama tafllar›yla kaplanm›flt›r. Su kemerinin di¤er bölümlerinde yüzeyde kaplama tafllar› kullan›lm›flt›r. Yuvarlak kemer ayaklar› basamakl› yap›lm›flt›r ve afla¤›dan yukar›ya do¤ru daral-

maktad›r. Burada tu¤la ve dikdörtgen tafllar›n kullan›lmas›ndan iki farkl› dönemde yap›ld›¤› veya daha sonra tamir gördü¤ü anlafl›lmaktad›r.

Bu su kemerleri ile tafl›nan sular, gerek Elaiussa Sebaste’de tiyatronun alt›ndan geçerek bat›s›nda yer alan sarn›ça, gerekse Korykos’ta sahil taraf›nda yer alan büyük sarn›ça toplanmaktayd›.

1, 2. Erdemli, Ayafl Su Kemerleri

2

Erdemli, Su kemeri ve su kanal›

124 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 125

Elaiussa-Sebaste (Ayafl) rdemli’ye 20 km. uzakl›ktaki Ayafl Beldesi’nin, Merdivenlikuyu Mevkii’nde yer almaktad›r. ‹l merkezine olan uzakl›¤› 50 km.’dir. Antik flehre ait ilginç an›tlardan birisi olan kayaya oyulmufl son derece büyük sarn›ça inilen merdivenler nedeniyle Merdivenlikuyu ad›n› alm›flt›r.

1995 y›l›nda Roma “la Sapienza” Üniversitesi’nden Prof. Eugenia Equini Schneider taraf›ndan kaz› çal›flmalar› bafllat›lm›flt›r.

Antik Dönem’deki ad› olan Elaiussa “zeytin yetifltiren” anlam›na gelmektedir ve Ayafl’›nda bu addan geldi¤i söylenmektedir. Ayr›ca edinilen bir bilgiye göre de Ankara ‹li’nin Ayafl ‹lçesi’nde yerleflen Türkmen

E

Erdemli, Ayafl, Elauissa-Sebaste tiyatro-agora

126 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

afliretlerinden baz›lar›n›n buraya yerleflmesinden Ayafl ad›n› ald›¤› da belirtilmektedir.

Ele geçen sikkelerden ‹.Ö. 1.yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Elaiussa’n›n kutsal ve özerk bir flehir oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹.Ö. 2. ve 1. yüzy›lda kurulmufl olan Elaiussa ‹mparatorluk ve Erken H›ristiyanl›k Dönemleri’nde en parlak dönemini yaflam›flt›r. ‹.Ö. 20’lerde Elaiussa, Kapadokya kral› Archelaos’un denetimi alt›na girmifltir. Ad›n›n Sebaste olarak de¤iflikli¤i bu dönemde olmufltur. ‹ki liman havzas›, bu topraklar›n ya¤ ve orman bak›m›ndan zenginli¤i, kara ve deniz yolu ile di¤er limanlara ve da¤l›k k›s›mlara ulafl›m›n sa¤lanmas› bak›m›ndan kilit nokta konumundad›r. Daha sonra k›y›daki kale ile s›n›rl› olan yerleflim, politik ve ekonomik de¤ifliklikler nedeniyle yeni bir kentsel yap›lanmaya tabi tutulmufltur.

‹mparatorlu¤un ilk dönemlerinde kaya mezarlar›ndan oluflan bir nekropol ve güney bat›ya uzanan çokgen bir yap› vard›r. ‹.S.1.yüzy›l›n ilk on y›l›nda flehir kendi ad›na para bast›rm›flt›r ve metropolis olmufltur. ‹.S. 72 y›l›na kadar Kommagene kral› IV. Antiokhos ‘un denetiminden sonra bölge Vespasianus önderli¤indeki Roma Devleti egemenli¤i alt›na girmifltir. Bu politik güç sayesinde Elaiussa Sebaste daha da geliflmifltir. ‹.S. 2. yüzy›l›n ikinci yar›s› flehrin en parlak dönemidir. Orman ürünleri ve zeytinya¤› ticareti nedeniyle flehrin d›fl k›s›mlar›nda çok say›da ifllikler bulunmaktad›r. Sulamaya önem verilmifl ve su yollar› ile sarn›çlar yap›lm›flt›r. Bal›kç›l›kta da oldukça ileri gitmifltir. Tiyatronun güneybat› k›sm›na aç›lan, büyük olas›l›kla agora olan mekan, Bizans Dönemi’nde kiliseye çevrilmifltir.

Septimus Severus ve o¤lu Caracalla’ya adanm›fl bir yaz›t Elaiussa yamaçlar›nda ortaya ç›kar›lm›flt›r. ‹.S. 2.yüzy›l›n sonlar›nda kentte önemli de¤ifliklikler geliflmeye bafllam›fl, merkezi otorite azalm›fl ve barbar ak›nlar› artm›flt›r. Pasargade binas› üzerinde oyulan anma yaz›t›nda, ‹.S. 260 y›l›nda Pers kral› I.Shapur’un, bu kentte

An›t Mezar

konaklamas› ve Pers ordular›n›n Romal›lar’a karfl› zafer kazanmas› belirtilmifltir.

Bu zay›fl›klar ve yönetim bozukluklar› nedeni ile ‹.S. 4. yüzy›lda bafllayan ayaklanma ve eflkiyal›k olaylar› 5. yüzy›lda da devam etmifltir. Bu ara dönemlerde Roma ‹mparatorlu¤u’nun görevlilerinin, yasal belgelerinde kuleleri, savunmas› güçlendirilmifl mahalleri ve flehir savunma surlar›, çizimlerle

Erdemli, Ayafl, Elaiusssa yuvarlak planl› yap›

Erdemli - Mersin • 127

Erdemli, Ayafl, Elaiussa-Sebaste Adadaki Kilise

aç›kça belirtilmifltir. 6. yüzy›lda toparlanma dönemi bafllam›fl ve Bizans Dönemi’nde önemi artacak olan yap›lar kompleksi infla edilmifltir. Kaz›lardan, Bizans Dönemi’nde kent mahallelerinin farkl› amaçlarla kullan›ld›¤› anlafl›lm›fl ve Bizans yerleflmesinin antik dönem ile ayn› çapta geliflti¤i varsay›mlar› do¤rulanm›flt›r. Buna ba¤l› olarak ticaret ve iskan mahalleleri, kamu ve sivil ifllevli yap›lar ile birkaç dinsel kompleks, burnun belirledi¤i alan içerisinde kalm›fl, ancak daha sonraki dönemlerde yap›lan ek surlarla güçlendirilmifltir.

Uygulanan sistematik de¤ifliklikler sonucu, sur d›fl›ndaki antik Roma mahalleleri, çok amaçl› dinsel yap›lar›n bulundu¤u yerler haline getirilmifllerdir. Yine yap›lan kaz›lar neticesinde kiliselerin de¤iflik k›s›mlar›n›n, de¤iflik formlarda ve renklerde opus sectilelerden yap›lm›fl, mozaikleri gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r. 6.yüzy›ldaki deprem kentte yo¤un tahribata neden olmufltur.

Ada kesiminde bulunan burnun kuzey ucunda, üç nefli, presbiterium bölümü bir çeflit parmakl›kla s›n›rlanm›fl, do¤uda bir apsisi ve güneyde bir girifli bulunan 5. ve 6. yüzy›la ait küçük bir Bizans bazilikas› bulunmufltur. Bazilikan›n geometrik desenli opus sectile taban› onar›lm›flt›r. Bu

128 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

bölgede yap›lan kaz› çal›flmalar› sonucunda surlar›n limana bakan kuzeybat› kesiminde ve surun tam arkas›nda mozaik tabanl› bir hamam ortaya ç›kar›lm›flt›r. Kentin 7. yüzy›lda kesin olarak ortadan kalkmas› do¤al nedenler, belki bir deprem ve özellikle liman›n kumulla örtülmesi sonucunda olmufltur. Ayn› dönemde Korykos Kenti geliflmeye bafllam›fl ve Orta Ça¤ sonlar›na do¤ru gittikçe önem kazanm›flt›r.

Tiyatro .S. 2.yüzy›la tarihlenen tiyatro binas› üzerinde restorasyon çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Geç Antik Dönem’de u¤rad›¤› ya¤malanmalar sonucunda binan›n oturma basamaklar›, süslemeleri

‹

ve kaplama parçalar› günümüze kadar ulaflamam›flt›r.

Oturma yerleri ve basamaklar›n ço¤unlu¤u kayalar oyularak, oyuklar doldurularak ve cavea’n›n yan taraflar› harçla örülerek yap›lm›flt›r. Auditorium, bir üst koridor ve iki girifle ba¤l› ortada bulunan bir baflka geçitle bölünmektedir.

Yirmi üç oturma s›ras›, dikine befl genifl merdivenle bölünmüfltür.

Orta bölümde yer alan merkez koridor boyunca uzanan kanal, kentin su kemerlerinin bir parças› olup, tiyatro yap›l›rken yolu de¤ifltirilmifltir.

Orkestrada mermerden yap›lm›fl taban döflemesi kald›r›ld›¤›nda, kaz›lar› yap›lmam›fl girilebilir dar iki yan geçit bulunmufltur. Sahne, en fazla de¤iflikli¤e ve y›k›ma u¤rayan alan olmufltur. Bugün orkestraya yerlefltirilen baz› mimari parçalar, sahnenin ön bölümünde ortaya ç›kart›lm›flt›r. ‹.S. 4. yüzy›la kadar kullan›lan iki genifl ve derin kuyu da hala sahne binas›nda durmaktad›r.

Agora üyük olas›l›kla imparatorluk döneminde yap›lm›fl olan bina dörtgen bloklu kal›n bir surla çevrilmifl olup bat› kenar›nda üstü arflitravl› yedi aç›kl›k bulunmaktad›r. Kuzeyde yer alan sur içeri do¤ru çökmüfltür. Ana giriflin yer ald›¤› do¤u kenar›n›n her iki yan›nda, a¤›z k›s›mlar›nda aslan protomu bulunan iki an›tsal çeflme binas› yer almaktad›r.

Agora’n›n üzerini kaplayan üç nefli, nadir görülen bir özellik olarak karfl›l›kl› apsisleri olan büyük bir kilise bulunmaktad›r. Bir k›sm› çok iyi korunmufl, geometrik desenli opus sectile taban› olan kilisede, yan odalardan biri vaftizhane olarak düzenlenmifltir.

Ayr›ca kutsal eflyalar›n bulundu¤u bir yer ve çok say›da gömütler bulunmufltur. Agoran›n taban›nda bulunan mozaik kaplamada bal›k tasvirleri yer almaktad›r. Burada khamasorion tipte lahitler de vard›r.

B

Erdemli, Ayafl, Elaiussa-Sebaste Agora-Kilise

Erdemli - Mersin • 129

Büyük Hamam

Tap›nak

Nekropol Alan›

toyol ile bugünkü kasabaya giden yolun kesiflti¤i yerde yer almaktad›r.

Hamam olarak adland›r›lsa da bir mimari komplekstir. Otoyolun yak›n›ndaki s›cakl›k ve belki de soyunma yeri olan dikdörtgen bir oda çok iyi korunmufltur.

laiussa’daki tek tap›nak kent d›fl›ndaki güney kesimde yer almaktad›r. Korinth düzeninde peripteral, uzun kenarlar›nda 12, k›sa kenarlar›nda 6 sütunlu yap› kalker bloklardan oluflan genifl bir düzlük üzerine kurulmufltur. Arflitrav›n baz› parçalar› ve deniz Thiasos betimi bulunan tek friz parças› kalm›flt›r. Eros’lar›n tafl›d›¤› ghirlandl› bir kabartman›n, büyük olas›l›kla cellan›n süslemelerine ait oldu¤u san›lmaktad›r. Tap›nak her ne kadar bir tanr›yla ilgili olsa da, hangi tanr› için yap›ld›¤› saptanamamaktad›r. Cella’n›n güney iç bölümünde Bizans Dönemi’nden kalma mozaik tabanl› küçük bir kilise bulunmaktad›r.

nadolu’nun en iyi korunmufl nekropol alanlar›ndan birisidir. Bunlar içerisindeki mezar tipleri çok çeflitlilik göstermektedir. Bunlar aras›nda ev ya da tap›nak biçiminde aile mezarlar›, basit lahitler, kaideli lahitler ya da nifl biçimli oygu mezarlar, khamasorion tipte lahitler yer almaktad›r.

Bu mezarlar daha sonralar› bar›nak olarakta kullan›lm›flt›r. Mezar yap›lar›n›n ihtiflam› kent halk›n›n ekonomik durumu hakk›nda da bilgi vermektedir.

O

1

E

1

A

2

1. Erdemli, Ayafl, Elaiussa-Sebaste tap›nak 2. Erdemli, Ayafl, Elaiussa-Sebaste adadaki hamam

2

3

130 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

1, 2 ve 3.

Erdemli, Ayas, Elaiussa-Sebaste nekropol alan›

Erdemli - Mersin • 131

Korykos (K›zkalesi) ersin’in 60 km. güneybat›s›nda, K›zkalesi Beldesi’nde yer almaktad›r. Silifkeye olan uzakl›¤› ise 25 km. kadard›r. Herodotos’a göre kent, Korykos (Gorgos?) ad›nda K›br›sl› bir prens taraf›ndan kurulmufltur. Korykos ad›na ise ‹.Ö. 1. yüzy›l bafllar›nda Seleukos kral› IV. Anthiokos’un ölümünden sonra ç›kan kar›fl›kl›klardan yararlanarak ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etti¤i s›radaki sikkelerin üzerinde rastlanm›flt›r. Kuzeydo¤udan güneybat›ya de¤in liman› da kapsayan, do¤uda ElaiussaSebaste’ye, bat›da Cennet-Cehenneme kadar uzanan bu yerleflimle ilgili en erken bilgiler Hellenistik Dönem’e aittir. Bu dönemde ana kaya üzerine kurulmufl poligonal örgülü duvar iflçili¤i tafl›yan mekanlar görülebilmektedir. Bir müddet M›s›rl›lar’›n eline geçen Korykos, III. Anthiokos zaman›nda ‹.Ö. 197 y›l›nda M›s›rl›lar’dan geri al›nm›flt›r. ‹.Ö. 80’de Roma egemenli¤i alt›na girmifl, ‹.Ö. 20’de Kappadokia kral› Arkhelaos’un

M

Erdemli, Korykos K›zkalesi-Deniz Kalesi

eline geçmifltir. Roma ve onu izleyen Bizans egemenli¤i s›ras›nda büyük bir liman kenti olmufltur. ‹.Ö. 2. yüzy›ldan beri bilinen bir Polis (flehir,kent) ,‹.S. 3. yüzy›lda ise Sebaste’ye ba¤lanan bir Kome (köy) olmufltur. Daha sonra I. Shapur döneminde Sasaniler’in y›k›m› ile karfl› karfl›ya kalm›flt›r.

Bu dönemden sonra tekrar canlanan Korykos’un bu durumu daha çok an›tlarda gözlenmektedir. 5. yüzy›lda Hierokles kente bir düzenleme getirmifltir. Böylece baflkenti Tarsus olan Kilikia I’in kentleri aras›nda Korykos’ta yer alm›flt›r. 479 y›l›nda Korykos ve Sebaste’ye Isaurial›lar hakim olur.

6. yüzy›lda Antakya patrikli¤ine ba¤l› Tarsus’un alt›nda yer alan Korykos, Tarsus’a ba¤l› bir piskoposluk, 1136-1394 y›llar› aras›nda da Latin baflpiskoposlu¤u olmufltur. Tan›nan piskopos isimleri aras›nda Germanus (‹.S.381), Salustios (431), Iohaninus (680-681-690) say›labilir. Bir yaz›da ise piskopos Indakos ( 516-518) ismine rastlanm›flt›r. Korykos’ta 5. ve 6. yüzy›llara tarihlenen çok say›da yaz›t bulunmaktad›r. Bu yaz›tlarda hem mesleklere ait bil-

giler hem de H›ristiyan olduklar›na dair bilgiler edinilebilmektedir. Bu yaz›tlardan yine K›zkalesi’nin önemli bir liman oldu¤u, burada çal›flan iflçilerin varl›¤›, onlar›n zaman zaman komflu Korasion’a giderek ticaret yapt›klar› anlafl›lmaktad›r. Korykos 690-691 y›llar›nda hala Kilikia I Eyaletine ba¤l›d›r. 7. yüzy›l bafl›nda Sasani, yüzy›l sonunda ise Araplar’›n eline geçmifltir. 910. yüzy›llarda Seleukeia Tema’s›na ait olmufltur. Ad› 10. yüzy›lda Arap initerar› içe-

risinde Korasion’la birlikte, “Qurqos” olarak geçmektedir.

1099 y›l›nda geliflmelerin yeniden bafllad›¤› gözlenmektedir. Bu y›lda ‹mparator I. Alexion, Mimar Megas Drungarios Eustatias’a karadaki kaleyi yapt›rm›flt›r. Ayn› mimar Silifke Kalesi’nide yapm›flt›r. Her iki kalede ‹stanbul’dan kutsal topraklara deniz yolu ile gitmek isteyenler için birer konaklama yeri olarak kullan›lm›flt›r. 12.yüzy›l›n bafllar›nda Küçük Ermeni prensi I.

Erdemli, Korykos K›zkalesi

132 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 133

1

Ören Yeri ‹çerisindeki Kal›nt›lar Kara Kalesi orykos Kalesi yap›l›rken genelde Roma Dönemi mimari parçalar› devflirme olarak kullan›ld›¤› için Ermeni iflçili¤i çok az görülebilmektedir.

Kale çeflitli düzenlemeler ve eklemelerden sonra bugünkü haline 13. yüzy›l›n ortalar›nda gelmifltir. Ayn› merkezli iki s›ra surdan oluflmufltur. D›fl sur daha geç infla edilmifl olmal›d›r. ‹ç surlar›n kaplad›¤› alan›n avlusunda üç kilise bulunmaktad›r. Yine burada bulunan bir kap›n›n üzerinde haç kabartmas› vard›r. Yan› s›ra sarn›çlar ve kare planl› bir yap› görülmektedir.

Kalenin do¤usunda malzeme olarak küçük kesme tafl›n kullan›ld›¤› genifl bir mezar vard›r. Kalenin do¤usunda ana kaya kesilerek oluflturulmufl büyük bir hendek bulunmaktad›r.

K

1-2. Erdemli, Korykos K›zkalesi

Constantin buraya hakim olmufltur.

1137’de tekrar Bizansl›lar’›n eline geçmifltir. 1163 y›l›nda tekrar Küçük Ermeni Krall›¤› olur.

1191 y›l›nda Fransa kral› Philip Hac’dan dönerken buraya u¤ram›flt›r. Korykos’ta 1267 y›l›nda Cenevizliler’in bir ticaret gemisi sald›r›ya u¤ray›nca Ermeni Krall›¤› ile Cenevizlilerin aras› aç›lm›fl 1271’de tekrar iyiflleflme görülmüfltür. 1275 y›l›nda Memlük sultan› Baybars döneminde safran›n üretildi¤i bir yer olarakta çok önemlidir.

Hetum hanedan›ndan Korykos’un son beyi Osin 1329 y›l›nda öldürülünce IV. Leon’un egemenli¤ine girmifltir. Bu da öldük-

ten sonra 1361’de bir ara Karamano¤ullar›’n›n bask›s›yla karfl›laflan Korykos halk› K›br›s Krall›¤›’ndan yard›m istemifl ve K›br›s’›n himayesine girmifltir.

1375’te K›br›s’ta bulunan Lusignanlar her zaman Korykos ba¤lant›l› olmufllard›r.

1448’te de Karamano¤lu II. ‹brahim taraf›ndan fetih edilmifl, 1473-74’de Osmanl›lar’›n eline geçmifl ve zamanla önemini kaybetmifltir.

Cem Sultan 1482 y›l›nda Temmuz ay›nda Rodos flövalyelerinin yollad›¤› gemiye binmeden önce Mersin’den buraya gelmifl, K›zkalesinde kalm›fl, Anamur üzerinden de ‹talya’ya gitmifltir.

2

134 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

1-2. Erdemli, Korykos K›zkalesi

1

2

Erdemli - Mersin • 135

Liman orykos örenyerine ait kal›nt›lar aras›nda en önceliklilerden birisi limand›r.

Korykos liman› da Sebaste ve Aigai gibi Suriye donanmas› taraf›ndan kullan›lm›flt›r.

K

Nekropol Alan› ellenistik Dönem’e ait nekropol alan› liman›n hemen karfl›s›ndad›r ve bu alan Erken Bizans Dönemi’nde genifllemifltir. Ancak Sebaste ve Kanl›divane ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda An›t Mezar daha azd›r.

H

Baz› mezar yap›lar›n›n tafllar›, k›y›daki kale yap›ld›¤› s›rada sökülüp kullan›lm›flt›r. Lahitlerin yan› s›ra kaya mezarlarda bulunmaktad›r. Kahmasorion tipte lahitlerde vard›r.

Sur Kal›nt›lar› orykos’a ait sikkelerde Tyche’nin bafl›nda duvarl› kent surlar› tasvir edilmifltir. Bunlar ‹.Ö. 1.-‹.S. 1. yüzy›llarda var olan kent surlar›n› gösteriyor olmal›d›r. Bu erken dönemdeki kent surunun kal›nt›lar› bugün rahatl›kla görülememektedir. Yeni kent suru ilk olarak ‹.S. 4. yüzy›l›n sonunda yap›lm›flt›r ve bu sur nekropol alan›n› da içine almaktad›r.

K

Kiliseler orykos yerlefliminin kuzeyinde Katedral d›fl›ndaki Mezar Kilisesi, Büyük Kilise ve Transept Planl› Kilise bir tören yolunun güney taraf›na art arda yap›lm›fllard›r. Bunlardan Mezar Kilisesi naosun ortas›ndaki merkezi vurgulamas›yla Erken H›ristiyan mimarisi içinde özel bir yere sahiptir. Katedral ve Büyük Kilise bazilikal planl›, di¤eri ise transept planl› olan ve ayn› isimle an›lan tüm kiliselerin ortak özellikleri küçük düzgün kesme tafl kullan›larak yap›lm›fl olmalar›d›r. Di¤er kiliselerde do¤u duvar› içine al›nan bema ve yan odalar, Transept Planl› Kilise’de do¤uya do¤ru devam etmifltir.

Farkl› dönem eklemeleriyle Manast›r Kilisesi de dikkat çekicidir. Bu kiliseler genel olarak ‹.S. 5. ve 6. yüzy›llara tarihlendirilmektedirler. Yay›nlarda kentin d›fl›nda da dini yap›lar›n oldu¤undan bahsedilmektedir.

K

Di¤er Yap› Kal›nt›lar› oma ‹mparatorluk Dönemi’nde kentte meydana gelen geliflme kendini yap›larda da gösterir. Tap›nak kal›nt›lar›, Sütunlu Cadde, üç adet hamam bu yap›lar aras›ndad›r. Roma ‹mparatorluk Dönemi’nden beri Sebaste ile ba¤lant›s› olan Lamas su yolu Erken Bizans’ta da kullan›lm›flt›r ve kentin güneyinde yer alan ve yap›m›nda eski mezar tafllar› kullan›lan 5.ve 6. yüzy›llara tarihlenen büyük, üstü aç›k sarn›ça su bu flekilde ulaflm›flt›r.

Mimari olarak 5. ve 6. yüzy›llara tarihlenen evler de vard›r. Kentte kiliseler d›fl›nda bir hastane ve düflkünler evininde oldu¤undan bahsedilmektedir. 7. ve 10. yüzy›l aras›nda Arap hakimiyeti nedeniyle mimari anlamda fazla bir bilgi elde edilememektedir.Yap› kal›nt›lar› bak›m›ndan yörenin en genifl ve en önemli arkeolojik sitidir.

R

Erdemli, K›zkalesi, Kilise

Erdemli, Korykos K›zkalesi Kilisesi ve Nekropol

136 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 137

K›zkalesi (Deniz Kalesi) eldenin ad›n› ald›¤› ve Deniz Kalesi olarak da an›lan K›zkalesi, belde sahilindeki küçük bir adac›¤›n üzerinde kurulmufltur. K›y›ya uzakl›¤› bulundu¤unuz yere göre de¤iflmekle birlikte ortalama 600 m. kadard›r. Burada bulunan bir yaz›ttan 1199 y›l›nda I. Leon taraf›ndan yapt›r›lm›fl oldu¤unu ö¤reniyoruz. 1361’de K›br›s Krall›¤› taraf›ndan zapt edilmifltir.

Strabon, Roma Dönemi’nde korsanlar›n buras›n› bar›nak olarak kulland›klar›ndan bahsetmektedir. Bu kalede Bizans ve Ermeniler taraf›ndan karadaki kale kadar önemsenmifltir.

B

138 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Kalenin girifli kuzeydedir. Burada da devflirme malzeme kullan›lm›flt›r. Yine zaman zaman moloz tafllar›n kullan›ld›¤› yerler büyük bir olas›l›kla Lusignanlar dönemine ait olmal›d›r. 192 m. uzunlu¤undaki mazgal delikleri aç›lm›fl kale suru üzerine 8 tane üçgen, dörtgen ve yuvarlak biçiminde burçlar oturtulmufltur. Bat›daki sur boyunca uzanan iyi korunmufl bir galeri ile buradan denize aç›lan bir kap› bulunmaktad›r.

Mersin Müzesi taraf›ndan yap›lan temizlik kaz›s› s›ras›nda kalenin orta alan›nda bir yap› kompleksi ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu yap› kompleksi içerisinde bir flapel bulunmaktad›r. Yap› toplulu¤u ile müflterek plan veren bu flapelin, kalenin avlusunda bulunan di¤er flapelden daha eski oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Ayr›ca tabanda mozaiklerin yan› s›ra

opus sectile zemin döflemesi de uygulanm›flt›r. Çevresindeki odalar orta mekandaki salona aç›lmaktad›r ve kare planl› odalar›n zemini kuzeye do¤ru yükselmektedir. Taban mozai¤i üzerinde yuvarlak saç örgüsü içinde befl sat›r yaz› ve alan›n bat› köflesindeki revak üzerinde de baflka bir yaz›t bulunmaktad›r.

Ancak yaz›tlar›n say›s› daha fazlad›r. Kale avlusu içerisinde sarn›çlar ve iflliklerde yer almaktad›r.

K›zkalesi’nin farkl› yerler içinde anlat›lan (‹stanbul-K›z Kulesi) bir de söylencesi vard›r: “ Vaktiyle bir kral varm›fl. Çok sevdi¤i tek k›z›n›n gelece¤ini ö¤renmek için bir falc›ya dan›flm›fl. K›z›n›n y›lan taraf›ndan sokularak ölece¤ini ö¤renince, prenses için bu kaleyi yapt›rm›fl.

Böylece onun can güvencesini sa¤lad›¤›n› zanneden kral, bir gün k›z›na bir sepet üzüm göndermifl. Ne var ki sepette gizlenen y›lan k›z› sokarak öldürmüfl.

K›zkalesi-Deniz Kalesi ve Plan›

Erdemli - Mersin • 139

Çat›ören yafl’›n 8 km. kuzeybat›s›nda Karaahmetli Köyü yak›n›ndad›r. ‹ki tepe aras›nda yer ald›¤› için Çat›kören’de denilmektedir. En önemli yap›s› yerleflimin bat›s›nda yer elen poligonal duvar tekni¤inde yap›lm›fl olan Hermes Tap›na¤›’d›r. ‹.Ö.

2.-1. yüzy›llara tarihlenen tap›na¤›n bir k›sm› ana kayaya oyulmufltur. Naos öncesi bölüm do¤uya do¤ru aç›lmaktad›r. Pronaos öncesi bölümde ise bir kitabe bulunmaktad›r. Cella, hemen hemen kare planl›d›r. Güney duvar›n›n ortas›nda yüksek, dikdörtgen bir pencere, kuzey ve bat› duvar›nda farkl› büyüklükte nifller vard›r. Bat›daki nifl, cellan›n kap›s› ile ayn› eksen üzerindedir. Bu niflin dört köflesinde küçük yuvalar vard›r. Bu yuvalar burada ahflaptan bir yap› oldu¤unu göstermektedir. Çat›s› ile ilgili bir bilgi bulunmamaktad›r. Cellan›n do¤u duvar› korunabilmifltir. Tap›nak, bat› duvar›n›n sadece d›fl k›sm›n›n ifllenmiflli¤iyle ilginç bir detay göstermektedir. Bu tür basit tap›nak yap›lar› Güney Anadolu’da yayg›n de¤ildir veya günümüze kadar ulaflamam›flt›r.

A

Çat›ören Hermes Tap›na¤› Plan›-F.HildH.Hellenkemper

140 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Tap›na¤›n do¤usunda bir kule yap›s› bulunmaktad›r. Ayr›ca Roma Dönemi’ne ait küçük evlerde göze çarpmaktad›r. Nekropol alan›n›n kuzey do¤usundaki an›tsal mezar yap›s›n›n yan›nda üç nefli, sütunlu, bazilikal planl› bir kilise yer almaktad›r. Kilise yap›s›n›n küçük kesme tafltan yap›lm›fl bat› ve do¤u duvar› k›smen, güney ve kuzey duvar›n›n ise büyük bir bölümü y›k›lm›flt›r. Büyük kesme tafl, duvarlar›n birleflti¤i yerde köflelerde ve apsis tonozunda kullan›lm›flt›r.

Kilisenin bat› bölümünde nartheksi yoktur.

Ama bu bölüme ait olabilecek izler görülebilmektedir. Bat› cephesinde üç kap› aç›k-

l›¤› bulunmaktad›r. Bu yap›n›n nartheks k›sm›n›n iki katl› olabilece¤ine dair izler bulunmaktad›r. Kilisenin naos bölümünde alt ve üst bölümleri profilli küçük payeler yer almaktad›r. Naos’un bat› duvar›nda iki s›ra akhantus yapraklar›ndan oluflan bezemeye sahip olan bir pilast›r ve üzerinde yar›m kemer kal›nt›s› görülmektedir.

Kilisenin apsisinin içten yar›m daire, d›fltan ise köfleli bir yap›ya sahip oldu¤u görülür. Beman›n kuzey ve güneyinde birer kap› aç›kl›¤› bulunmaktad›r ve buran›n kuzey ve güneyinde mekanlar oluflturulmufltur.

Burada bulunan koridor ve yan mekan duvarlar›n›n üstündeki konsollar, apsis arkas›ndaki bölümlerin de iki katl› oldu¤unu göstermektedir.

Kilisede dikkat çeken özellik ikinci kat›n taban›n› olufltururken farkl› uygulamalar›n yap›lm›fl olmas›d›r. Yan neflerde taban kirifllerle, di¤er bölümlerde ise konsollar arac›l›¤› ile oluflturulmufltur. Çat›ören kilisesi çeflitli de¤erlendirmeler sonucunda 6. yüzy›l bafllar›na tarihlenmektedir.

Ayr›ca lahitler, kaya mezarlar›, yuvarlak formlu konik sunu tablas› özelli¤i tafl›yan ve üzerinde çok net görülemese de bir kad›n ve bir erkek ile ikisinin alt›nda yine bir genç erke¤e ait oldu¤u muhtemel ve bir elinde üzüm salk›m› di¤er elinde de bir kufl tutan büst kabartmalar›n›n betimlendi¤i bir sunak bulunmaktad›r. Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür.

Hermes Tap›na¤› ve Çat›ören Kilisesi Plan›F.Hild-H.Hellenkemper

Erdemli - Mersin • 141

1

Emirzeli (‹mirzeli) anl›divane ören yerinin 10 km. kuzeybat›s›nda yer alan Emirzeli’ye, Kanl›divane-Çanakç› yol ayr›m›ndan stabilize bir yolla gidilmektedir. Bugünkü köy yerleflimi kuzeyde ve güney yamaçta kurulmufltur. Ören yeri ise iki büyük yamaç ve bir çukur bölümden oluflmufltur. Kuzey yamaç üzerindeki peristylli tarzda bir evin sütunlar› hala yerindedir. Bunun üzerinde iki katl› Erken Bizans Dönemi’ne ait bir ev vard›r. Bu evin genifl kap› lentosu üzerinde ortada haç, iki yan›nda tavus kuflu motifi yer almaktad›r. Yine bu evin biraz daha ilerisinde Olbal› rahipler taraf›ndan yapt›r›lm›fl, bugünkü haliyle çok tahrip olmufl ve Hellenistik Dönem’e tarihlenen bir Kule yer almaktad›r. Kulenin güney duvar›nda phallos sembolü görülmektedir.

Yerleflimin güney yamac› ise kiliselerin

K

yap›m› için kullan›lm›flt›r. Burada üç tane arka arkaya yap›lm›fl kilise bulunmaktad›r. Kiliselere ait yap›l›fllar›na dair yaz›tlar›n›n olmamas› nedeni ile isimleri anlafl›lamad›¤›ndan bu kiliseler numaraland›r›lm›fllard›r. Bat›da yer alan ilk kilisenin (1 No’lu Kilise) nartheks ve apsisinin bir k›sm› günümüze ulaflm›flt›r.

Do¤udaki kilise (3 No’lu Kilise) ise tamamen y›k›lm›flt›r. Bunlarla k›yasland›¤›nda ortadaki kilisenin (2 No’lu Kilise) günümüze daha iyi ulaflt›¤› görülmektedir.Yine buradaki kiliselerin üçü de bazilikal planl›, üç nefli olup, orta nefleri do¤uda yar›m yuvarlak apsis ile son bulmaktad›r.

Apsisin içinde bulundu¤u beman›n kuzey ve güneyinde yer alan, simetrik olarak düzenlenmifl yan odalar vard›r. Kiliselerde kullan›lan malzeme düzgün küçük kesme taflt›r. Bu kiliseler genel özellikleriyle 5. ve 6. yüzy›l bafllar›na tarihlendirilmektedirler. ‹ki yamac›n aras›nda ka-

1. Erdemli, Emirzeli Kule 2. Erdemli, Emirzeli kule yap›s›

2

142 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 143

1

Kabaçam anl›divane ören yerinin 5 km. bat›s›ndad›r. Aradan geçen stabilize yol kenti ikiye bölmüfltür. Bu nedenle do¤u ve bat› yönde geniflleyen kentin içerisinde büyük oranda tahrip olmufl bazilikal planl› bir kilise, evler, zeytinya¤› ifllik yerleri ve bir kule yap›s› bulunmaktad›r. Üzeri yaz›tl› lahitlerin ve khamasorion tipi lahitlerin yer ald›¤› nekropol alan› içerisinde Müslüman mezarl›¤› da yer almaktad›r. Bu alan›n yak›n›nda dinamitlenmifl an›t mezar olabile-

K

cek bir yer ve mahalli Roma yolu görülebilmektedir. Bu yoldan afla¤› do¤ru ilerledikçe Hisarkale ile bak›fl›ml› olan bir mevkiiye ulafl›lmaktad›r. Bu mevkide yer alan lahit üzerinde bulunan Eros betimlemeleri, günümüzde dinamitlendi¤i için art›k görülememektedir. Basit anlamda flekillendirilmifl, kalkerden, bafl› olmayan, oturan bir heykel bulunmufltur. Kap› lentolar›n›n üzerinde üzüm kabartmalar›, Herakles’in lobutu betimlemeleri vard›r. Oldukça genifl bir alana yay›lm›fl olan antik kent Geç Roma ve Bizans Dönemleri’ne tarihlenmektedir.

1

1-2. Erdemli, Emirzeli Kilise ve Peristyl

lan bölümde ise ortadaki kilisenin hemen alt›na düflen yerde büyük bir çukur vard›r. Bu büyük çukur Roma Dönemi’ne ait bir kutsal alan olarak gösterilse de (Hellenistik) etraftaki büyük sütun ve kaideleri, buran›n sarn›ç olabilece¤i fikrini akla getirmektedir. Bu kilisede bemaya ait olan kaidenin üzerinde bir yaz›t bulun-

maktad›r. Yine bu çukur olan bölümde evlerin girifl kap›lar›n›n çerçeveleri ayakta kalm›flt›r. Güney yamaçta iki tane Roma Dönemi’ne ait küçük nekropol alanlar› bulunmaktad›r. Ören yerinin bat› ve kuzeyini çevreleyen vadi içerisinde de mimari kal›nt›lar ve kaya mezarlar› yer almaktad›r.

2

1. Erdemli, Kabaçam Kilise 2. Erdemli, Kabaçam

2

144 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 145

Hisarkale rdemli’ye 14 km. uzakl›ktaki Kumkuyu Beldesi’ne ba¤l› olan Hisarkale, Kanl›divane’nin bat›s›ndad›r ve Kabaçam ören yeri ile aras›nda bulunan bir vadi ile ayr›lmaktad›r. Güney-kuzey do¤rultusundaki bu vadinin dördüncü kilometresinde stratejik bir noktada yer alan garnizon kalesidir.

Kale surlarla çok iyi tahkim edilmifltir.

Bat›daki sur, çok sarp ve ç›k›lmas› imkans›zd›r. Poligonal teknikte, çift s›ra tafl ile infla edilmifltir. Sur bedeninin iç k›sm› payelerle desteklenmifltir. Kuzey s›n›rdaki surun hemen arkas› ise düzlefltirilerek, yan yana küçük odac›klara ayr›lm›fl, olas›l›kla ifllik ve bar›nak haline getirilmifltir.

Hisarkale yerlefliminde, surun d›fl›nda kalan, poligonal teknikte infla edilmifl birkaç odal› yap› ile mezarlar ve bir de çok odal› yap› görülmektedir. Sur duvar› üze-

1

3

E

1-2-3. Erdemli, Hisarkale

rinde bulunan ve Hellenistik Dönem’de Olba Bölgesi’nin sembollerinden biri olan Herakles lobutu, baflka yap›lar›n kap›lar› üzerinde de bulunmaktad›r.

Sur duvar›n›n kuzeydo¤usunda üç adet An›t Mezar yer almaktad›r. Bu an›t mezarlardan bir tanesinin duvarlar› poligonal teknikle yap›lm›flt›r.Yine poligonal teknikle yap›lm›fl sur duvar›n›n güneyinde yer alan derin vadinin yamac›ndaki kaya mezarlar›n›n bir tanesinin üzerinde kabartma kline sahnesi yer almaktad›r.

2

146 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 147

Öküzlü

1

yafl’›n 16 km. Kanl›divane’nin 8 km. kuzeyinde, Bat›sandal Köyü’nün kuzeybat›s›ndad›r ve Elaiussa-Sebaste’nin hinterland’› içerisindedir. Kanl›divane-Çanakç› yol ayr›m›ndan stabilize bir yolla gidilmektedir. Bir ad› da Öküzlüklü’dür. Ören yerine giriflte Erken Hellenistik, Erken Bizans Dönemi’ne ait çok say›da evin varl›¤› görülmektedir. Bunlardan bir tanesi perystilli tarzda yap›lm›flt›r. Bu evlerin en eskilerinde poligonal duvar örgüsü, yenilerinde ise küçük, düzgün kesme tafl kullan›lm›flt›r. Evlerden birisinin üst kat›nda bulunan yuvarlak kemerli pencere dikkat çe-

A

2

kerken, bir k›s›m evlerde günümüzde hayvan bar›na¤› olarak kullan›lmaktad›r. Evlere ait kap› lentolar› üzerinde üzüm salk›m›, haç gibi çeflitli kabartma motifler bulunmaktad›r. Baz› evlerin temelleri ana kayaya oyularak oluflturulmufl, sonra da üzerine poligonal duvar örgü sistemi uygulanm›flt›r. Do¤u bat› aksl› bu yol boyunca lahitler s›ralanm›flt›r. Ören yerine ait tafl döfleli alt yap›s› yer yer görülebilmektedir.

Sarn›çlar yine ana kaya oyularak yap›lm›flt›r. Burada bulunan büyük kilise nartheksli, üç nefli bazilikal planl› olmas›n›n yan› s›ra enine nefe sahip olmas›ndan dolay› Transept planl› olarak adland›r›lmaktad›r.

Bu kilisenin galerili ve d›fla do¤ru taflk›n yan odalar› vard›r ve 6. yüzy›l›n bafl›na tarihlenmektedir.

Köyün merkezine 600 m. kadar uzakl›kta ve di¤er kiliseye göre daha küçük olan ve Güney Kilisesi olarak adland›r›lan kilisenin sadece do¤u bölümü bugün görülebilmektedir. Bu kilisenin de üç nefli, sütunlu, bazilikal planl› kilise oldu¤u kabul edilmektedir ve 6. yüzy›la tarihlenmektedir.

Bu iki kilise bir cadde ile birbirine ba¤lanmaktad›r. Büyük Kilisedeki sütun bafll›¤›nda bulunan öküz kabartmalar›ndan dolay›

ören yeri bu ad› alm›fl olmal›d›r. Bu sütun bafll›¤› Mersin Müzesi’ndedir. Öküzlü ören yerine ba¤l› olarak geliflen Üçkuyu Mevkii’nde de mimari kal›nt›lar bulunmaktad›r.

Çaml›göl (fiaml›göl) imonlu Beldesi’nin yaklafl›k 8 km. kadar kuzeybat›s›ndad›r. Öküzlü’nün do¤usunda, Bat›sandal’›n güneydo¤usunda olan bölüm fiaml›göl olarak bilinmektedir. Hemen yan›nda Müslüman mezarl›¤› vard›r ve halk fiaml›lar’›n (Suriyeli) mezarl›¤› diye adland›rmaktad›r. fiaml›göl’ ün güneydo¤usunda Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne ait evler aç›k araziye yay›lm›fl durumdad›r.

Bir caddenin etraf›nda s›ralanan, çok katl›l›¤›n söz konusu oldu¤u avlulu evlerin alt›nda mazgal, üst kat›nda ise dikdörtgen pencereler yer almaktad›r. Kap›lar›n söveleri tek parça kayalardan meydana gelmifltir. Bir evin üst kat›nda ise balkona dair izler bulunmaktad›r.

L

Erdemli, fiaml›göl

3

1. Erdemli, Öküzlü Plan› 2. Erdemli, Öküzlü, T ransept planl› kilise 3. Erdemli, Öküzlü, Peristylli ev

148 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 149

Bat›sandal Erdemli, Bat›sandal Kilise ve Plan›-F.HildH.Hellenkemper

imonlu Beldesi’nden Lamas Vadisi yönüne ilerleyen yolun solundan ayr›lan baflka bir yol, Bat›sandal üzerinden fiaml›göl, Öküzlü, Karaahmetli ve ‹mirzeli’ ye ilerlemektedir. Burada yeni döneme ait Bat›sandal Köyü

L

150 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

bulunmaktad›r.

Köyün içinde Geç Roma-Erken Bizans Dönemleri’ne ait oldu¤u anlafl›lan kal›nt›lar aras›nda tek katl› evler dikkati çekmektedir. Erken Bizans Dönemi’ne ait evlerin kap› lentolar› günümüz evlerinde de kullan›lm›flt›r. Bunlarda da H›ristiyan semboller yer almaktad›r.

Bu bölgenin ortas›ndan geçen yolun kuzey taraf›nda üç nefli Erken Bizans Dönemi’ne ait bir kilise vard›r. Kilisenin apsisi d›fltan bir duvarla s›n›rland›r›lm›flt›r. Oldukça harap durumda olan kilisenin büyük k›sm› karayolu geçerken yok olmufltur.

Bu nedenle yap›n›n nartheksinin olup olmad›¤› anlafl›lamamaktad›r. Çevrede bulunan sütun bafll›klar›n›n basit tarz› bu yap›n›n 6. yüzy›la tarihlendirilmesine yard›mc› olmaktad›r. Yak›n çevresinde sarn›çlar da bulunmaktad›r.

Yan›khan

1

imonlu Beldesi’nin 5 km. kuzeybat›s›ndad›r. K›smen do¤al kayalar, k›smen de kesme tafllardan yap›lm›fl 30-40’a yak›n ev vard›r.

Bu evler ve sarn›çlar Erken Bizans Dönemi’ne aittir. Burada bulunan bazilikal planl› kilise, evlere nazaran daha iyi korunmufltur.

L

A Kilisesi eorgios, Konon Christophoros ad›na yap›lm›fl üç nefli, bazilikal planl› kilisenin sütunlar› yok olmufltur.

Ana apsisin arkas›nda yine iki küçük apsisi olan bir mekan bulunmaktad›r ve bu mekan›n bir bölümünde nifl yer almaktad›r. Niflin önündeki kemer k›smen korunabilmifltir. Bu niflin içinde iki lahit kapa¤› bulunmufltur ve bu niflin bir arkasolium, yani kiliseyi yapt›ran kiflinin mezar› oldu¤u düflünülmektedir.

Kilisenin d›fl duvarlar› içi moloz dolgulu, d›fl› kesme tafl kapl› teknikte yap›lm›flt›r.

Bat› duvar›nda bulunan üç kap›n›n d›fl›nda kiliseye kuzeyde ya da güneyde yer alan kap›lardan girilmektedir.

Yap›n›n galerili oldu¤u kabul edilebilir.

Apsis arkas›nda olan ba¤lant›lardan 5. yüzy›l›n ikinci yar›s›na ya da 6. yüzy›la tarihlenmektedir.

Yine k›r›k olarak yerde duran kap› lentosu üzerinde daire içerisinde haç motifi yer al›rken, kilisenin önünde avlusu ve sarn›ç› görülebilmektedir.

Bulunan bir yaz›tta harflerin iyi okunamamas›na ra¤men yapt›ran kifli Kom (idas) Matronianos olarak belirtilmektedir.

G

1. Erdemli, Yan›khan plan› 2. Erdemli, Yan›khan A Kilise plan›-F.HildH.Hellenkemper 3. Erdemli, Yan›khan

2

3

Erdemli - Mersin • 151

B Kilisesi Kilisesi’nin 100 m. do¤usundad›r.

Nartheks bölümünün bir kemer aç›kl›¤›na sahip oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Nartheksin do¤u duvar›ndaki aç›kl›ktan kiliseye girilmektedir. Ana kap›n›n sa¤ taraf›nda duvarda bir nifl yer almaktad›r. Naosu iki s›ra sütun aral›¤› ile üç neflidir, ancak sütunlar bugün yoktur.

Sütun bafll›klar› basit yaprak motifleri ile bezelidir. Kiliseye ait galerilerin duvarlar›nda delikler ve yuvalar bulunmaktad›r.

Güney duvarda yuvarlak formlu iki pen-

A

1. Erdemli, Yan›khan B Kilisesi ve plan›-F.HildH.Hellenkemper 2. Erdemli, Hac›ömerli vaftiz teknesi 3. Erdemli, Hac›ömerli kilise yap›

cere ile kanatlar› üzerinde sa¤›r kemer yer almaktad›r. Apsis içinde de çift pencere aç›lm›flt›r. Plan aç›s›ndan 6. yüzy›la tarihlenmektedir.

Hac›ömerli yafl Beldesi’nin 13 km. kuzeyindedir. Çok say›da ev olmas›na karfl›n bunlar›n ço¤u tahrip olmufltur. Geriye kalan kap› tafllar› günümüz evlerinde kullan›lm›flt›r. Erken Bizans Dönemi’ne ait küçük bir kilise dikkat çekmektedir.

Nartheksli, üç nefli ve sütunludur. Profilli kap› çerçevesi in-situ durumdad›r. Bu kap› orta kap› olup kiliseye girifli sa¤lamaktad›r. Apsis duvar›n›n bir k›sm› mevcuttur. Çift yuvarlak kemerli pencere sistemi yer almaktad›r.

Pencerenin sütun bafll›klar› 6. yüzy›l›n özelliklerini tafl›d›¤›ndan, kilisede 6.yüzy›l›n bafl›na tarihlenebilmektedir. ‹lginç olan bir özelli¤i de yan odalardan birinde haç formunda vaftiz teknesinin olmas›d›r.

A

1

1

Veyselli yafl Beldesi’nin 18 km. kuzeyinde bulunan Veyselli Köyü’nü geçtikten sonra Yeniyurt Köyü’nün içinden eski Veyselli yoluna girilir. Sivri Tepe denilen yer, Veyselli’nin eski köyüdür. Toprak olan bu yoldan yaklafl›k 3-3,5 km. kadar gittikten sonra tarlalar›n aras›ndan güneye do¤ru yürünür. Burada topo¤rafya ya göre çukurda yer alan kayalar›n ön yüzeyinde befl adet kabartma bulunmaktad›r. Roma Dönemi’ne tarihlenen kabartmalarda yer alan bir kline sahnesi tamamen k›r›lm›flt›r. Sol yan›nda bir kad›n, onun yan›nda asker ve solda da iki asker kabartmas› daha bulunmaktad›r.

Veyselli Tepe’nin güneybat›s›ndaki Karatepe Mevkii’nde de kal›nt›lar vard›r. Burada ilerlerken yolda nifllere ve bir süre sonrada sa¤ elinde m›zrak, sol elinde kama tutan ve solunda kad›n olan bir kabartma sahnesine ulafl›lmaktad›r. Bir tepe üzerinde de ören yeri bulunmaktad›r. Bu ören yeri içerisinde poligonal tarzda yap›lm›fl duvar kal›nt›lar›, çok say›da kap› söveleri ve lentolar› ile nartheksinin yan›nda sarn›ç› bulunan bir kilise kal›nt›s› görülmektedir.

A

2

1-2. Erdemli, Veyselli

3

2

152 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 153

Yeniyurt yafl Beldesi’nin 20 km. kuzeyinde, Veyselli Köyü’nün 2 km. kuzeydo¤usunda, Yeniyurt’un 3 km. güneydo¤usundad›r. Eteklerinden Lamas Nehri geçmektedir.

Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür. Üç yuvarlak kulesi olan kalenin en dik yamac›nda elinde m›zrak tutan asker kabartmas› bulunmaktad›r.

Kale duvarlar›nda kullan›lan teknik ve malzeme farkl›l›¤› de¤iflik dönemlerde onar›m gördü¤üne iflaret etmektedir.

A

Erdemli, Yeniyurt Kale

154 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Etraf›ndaki mimari kal›nt›lar›n da çok az› ayakta kalm›flt›r. Ören yeri içerisinde nekropol alan›, bazilikal planl› kilise, lahitler ve çok say›da ev yer almaktad›r. Kalenin eteklerinde yolun karfl› taraf›nda bulunan an›t mezar dikkat çekmektedir.

Tapureli yafl Beldesi’nin 24 km. kuzeybat›s›ndaki Tapureli Köyü’nün, yaklafl›k 3 km. güneybat›s›nda bulunan Gavurburnu Mevkii’nde yer almaktad›r. Bat› eteklerinden Lamas Nehri geçmektedir.

Tarihi Hellenistik Dönem’e kadar giden ören yeri, çal›l›klar›n ve a¤açlar›n alt›nda kald›¤›ndan zor gezilebilmektedir. Yamac›n bir k›sm›nda s›k aral›klarla evler dizilidir. Ören yerinde bulunan kabartmalar aras›nda iki asker, oturan bir kad›n ve bir erkek (rahip ve rahibe) bulunmaktad›r. Yine Roma Dönemi’ne ait mezar yap›lar›na rastlamak mümkündür. Nekropol alan› güney yamaçtad›r. Lahitler, mezar odalar› bu nekropol alan› içerisinde yer alan mezar tipleridir. Yerleflimin çekirdek k›sm›nda k›smen evler ile köy s›n›r›n›n kenar›nda befl tane Erken Bizans Dönemi’ne ait kilise yer almaktad›r. Do¤udaki sivri bir tepe üzerinde yer alan bazilikal planl› kilise, nartheksi ve avlusu ile birlikte A Kilisesi olarak adland›r›lmaktad›r. Hemen kayan›n yamac›na do¤ru daha küçük bir kilise vard›r. Avlusu daha büyüktür. Bu da B Kilisesi olarak adland›r›lmaktad›r. Kilisenin apsisinin iki yan›nda yan odalar yer almaktad›r. Kuzey yamaçta ise yine iki tane C ve D Kilisesi yer almaktad›r. Yine bir grup ev yap›s› ve bir tane de villa rustica olabilecek bir yap› bulunmaktad›r.

Mersin Müzesi ve Mersin Üniversitesi’nden Doç Dr. Ayfle Ayd›n’›n kat›l›m›yla yap›lan kurtarma kaz›s› A Kilisesi’nde gerçeklefltirilmifl ve ç›kan eserler (ambon, templon parçalar›, sütun bafll›klar› v.s.)

Mersin Müzesi’ne tafl›nm›flt›r. Kaz› sonucunda kalkerden yap›lm›fl tek merdivenli ambon grubunda yer alan bir ambon taban›, merdiven yan k›s›mlar›na ve ambon üst kurulufluna ait küçük parçalar ve payeler bulunmufltur. Ambon daire planl›, ortas› içbükey taban›n üst kenar›nda dört yuva bulunmaktad›r. Bu yuvalar payeler için yap›lm›flt›r. Ambonun d›fl yüzü kabartma olarak bitkisel motiflerle bezenmifltir. Yine bu

A

yüzde yer yer boya izleri bulunmaktad›r.Ayr›ca bir s›ra yaz› vard›r. Tapureli A Kilisesi ambonu kilise gibi 6. yüzy›l bafl›na tarihlenmektedir. Roma ve Bizans Dönemleri’nde de iskan görmüfltür. Burada bulunan bir kap› lentosu üzerinde Zeus’un y›ld›r›m demeti, üzüm salk›m› gibi kabartma motifler yer almaktad›r.

1

1-2. Erdemli, Tapureli 3. Erdemli, Tapureli kilise plan›J.Keil-A.Wilhelm

2

3

Erdemli - Mersin • 155

1

Üçayak yafl Beldesi’nin 29 km kuzeyinde, Tapureli Köyü’nün 5 km. kuzeydo¤usunda yer alan Küstüllü Köyü’ne 1 km. uzakl›ktad›r. Hüsametli Köyü’ne sapan yol üzerindedir. Düzlük bir arazide yer alan yap› topluluklar›ndan oluflan bu çiftlik kompleksi, tar›msal üretimin yap›ld›¤› arazinin ortas›nda yer alm›flt›r.

Yap› topluluklar›ndan en dikkati çeken, üç katl› binad›r. Bu bina kemerli bir girifle sahiptir. Binada hemen dikkati çeken özellik alttan tafl konsollarla desteklenen balkonlar›n›n varl›¤›d›r. Yap›n›n, girifl kap›s›n›n arkas›nda dikdörtgen odalar bulunmaktad›r.

Her katta, binan›n ön yüzünde d›flar›daki balkona aç›lan kap›lar oldu¤u görülmektedir. Yap›n›n en alt›nda içeri ›fl›k girmesi için küçük delikler varken, üst katlarda, ikiz pencereler gibi daha genifl aç›kl›klar kullan›lm›flt›r. Binan›n d›fl›nda, bat› ve güney duvarlarda, üst katlardaki at›k sular› boflaltma ve sarn›ça su sa¤lamak için yap›lm›fl tafltan oyma künk flebekesinin oldu¤u görülmektedir.

Güneyde sarn›ça yaklafl›k 50 m. mesafede

A

2

iki ayr› bölümden oluflan bir baflka bina yer almaktad›r. Bu bina, çiftlik kompleksi içinde bir çal›flma villas› olmal›d›r.

Binan›n hemen yan›nda büyük boyutlu bir sarn›ç yer almaktad›r. Sarn›ç›n bütün çevresi kemerli nifllerle çevrilidir, tavan› tafl›yan sütunlarla üç nefe ayr›lm›flt›r ve güneyinde merdivenler bulunmaktad›r. Üstü ise, tafl örgü üzerine toprak dolguyla kaplanm›flt›r.

1-2. Erdemli, Üçayak

1

2

3

1. Mersin Müzesi, Ambon (Tapureli) 2 ve 3. Erdemli Tapureli

156 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 157

Hüsametli yafl’›n 28 km. kuzeyindedir. Veyselli Köyü’nün 10 km. kuzeydo¤usundad›r. Hellenistik ve Roma Dönemleri yerleflim yeridir.

Poligonal duvarl› birkaç harabe ev bulunmaktad›r. Kaya kabartmalar› ile meflhurdur.

A

Gücük-KüçükÇürük Kule 1. Çürük Kule 2. Erdemli, Gömeç Kulesi

f›nda da müfltemilat› bulunmaktad›r. Üst örtüsü y›k›lan kule poligonal duvar örgülüdür.

Kulede mazgal pencerelerin yan› s›ra bat› yönünde yer alan büyük dikdörtgen bir penceresi vard›r.

2

Gömeç Kulesi ›zkalesi’nden Adamkayalar’a giderken yolun sa¤›ndad›r. Etraf›nda müfltemilat› yer almaktad›r.

Sa¤lam durumda olan kulede düz kesme tafl duvar örgü sistemi uygulanm›flt›r.

K

ömeç kulesinin bat› yönünde K›zkalesi’nden Adamkayalar’a giderken yolun solunda Sineksekisi Mevkii’nde yer almaktad›r. Bu kulenin etra-

G

1

158 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 159

H›d›rl› Kale

1

3

›zkalesi’nden Adamkayalar’a giderken 3 km. sonra yolun sa¤›nda H›d›rl› Kale kal›nt›lar›na rastlanmaktad›r.

Burada bulunan kilise yap›s› oldukça iyi durumdad›r.

Apsisi, nartheksi, güney duvar›, pronaos bölümü ayaktad›r. Yak›n›nda tonozlu bir yap› ve sarn›çlar bulunmaktad›r. Çevresindeki yap›lar kaba ifllenmifl kesme tafllardan infla edilmifltir.

K

2

1-2-3. Erdemli, H›d›r Kale

160 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Erdemli - Mersin • 161

Silifke Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Silifke Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166 Atatürk Evi ve Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169 Silifke Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170 Tafl Köprü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171 Tekfur Ambar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171 Iupiter Tap›na¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172 Mozaikli Alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 Azize Thekla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 Aya Thekla (Meryemlik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174 Porto Calamie (Narl›kuyu), Poimenios Hamam› ve Üç Güzeller Mozai¤i . . . . . . .177 Korykion Antron (Cennet-Cehennem) Obruklar› ve Dilek Ast›m Ma¤aras› . . . . . .178 Hasanaliler (Çanl›) Kilisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180 Manc›n›k Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 Boyan Kalesi-Kule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 Adamkayalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182 Yap›l›in-Yap›l›kaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186 Afla¤› Sömek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187 Efrenk Kabartmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187 Athena Kabartmas› (Afla¤› Sömek Köyü’nde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188 Korasion (Susano¤lu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189 Ifl›kkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191 Karakabakl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192 Sinekkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193 Pasl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194 Mezgit Kale (An›t Mezar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195 Barakç› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196 Hançerkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196 Takkad›n-Tekkad›n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197 Gökburç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197 Deveini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198 Keflliktürkmenli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 Aslantafl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201 Diokaisareia (Uzuncuburç) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 Olba-Ura (U¤uralan›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207 Cambazl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209 ‹smailli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 Imbriogon (Demircili) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216 Meydan Kalesi (Sivri Kale) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218 Karaböcülü (Çaml›bel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220 Gökkale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221 Seyranl›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222 Athena Kabartmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222 Keben Kabartmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223 Taflucu Atatürk Evi Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 Taflucu Aslan Eyce Amphora Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 Taflucu-Mylai Manast›r›-Holmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227 Liman Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228 Nesulion (Bo¤sak) Adas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228 Castellum Novumola (Tokmar) Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229 Palaiai (Tahta Liman›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Güvercin Adas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Pityussa (Dana) Adas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Aphrodisias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231 Gözle¤entepe Kaya Mezarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233 162 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 163

Silifke Merkez ersin’in 85 km. güneybat›s›ndad›r.

Antik Dönemler’de ad› Seleukeia olan Silifke, Da¤l›k Kilikia’n›n merkezi konumundad›r. Bugün Orta Ça¤’a ait kaleyi ihtiva eden tepe, kentin akropoludür. Güneyinde genifl bir ova bulunmas› ve ilk ça¤larda Göksu Nehri’nin k›smen ulafl›ma elveriflli olmas› bu flehrin Akdeniz ülkelerinin kültürel ve ekonomik hayat› ile ilgilenmesini olas› k›lm›flt›r. Bundan dolay› Silifke, denizden ve bilhassa K›br›s’tan gelen ve Anadolu’nun iç k›s›mlar›na sevk olunan mallar için önemli bir transit merkezini oluflturmufltur. ‹.Ö. 7.yüzy›lda Hellenler bu bölgeye yak›n bir yerde, Taflucu yak›nlar›nda Holmi kolonisini kurmufllard›r. Bu koloni ‹.Ö. 4. yüzy›ldan itibaren çökmeye bafllam›flt›r. Büyük ‹skender’in generallerinden, Suriye Krall›¤›’n›n kurucusu I. Seleukos Nikator (‹.Ö. 312-281), Holmi halk›n› burada iskan ederek, kurdu¤u flehre Seleukeia ad›n› vermifltir.

M

5.yüzy›lda Silifke, H›ristiyan dünyas›n›n önemli ziyaret yerlerinden biri olmufltur.

Daha sonra bu flehir Arap, 12.yüzy›l›n sonlar›nda Bizans hakimiyetine, Ermeni Krall›¤›’ndan sonra ise Selçuklu hakimiyetini yaflam›flt›r. Osmanl›lar ve Karamano¤ullar› aras›ndaki uzun anlaflmazl›klardan sonra 1471 y›l›nda Gedik Ahmet Pafla taraf›ndan fethedilerek Osmanl› Devleti’ne kat›lm›flt›r.

Bazen sancak, bazan vilayet merkezi olmufltur. Eski önemini kaybetmifl olan Silifke, bugün Mersin ‹li’ne ba¤l› bir ilçedir.

1. Silifke, Merkez 2. Silifke Kalesi

1

2

Silifke, Adamkayalar

164 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 165

Silifke Müzesi aflucu yolu üzerindeki müze, yörenin çeflitli dönemlerine ait tarihi eserlerinin sergilendi¤i iki katl› modern bir yap›d›r.

Birinci katta çeflitli dönemlere ait mermer ve kalker heykeller ve çeflitli ampho-

T

ralar sergilenmektedir. ‹kinci katta bulunan üç salondan birisinde Meydanc›k Kalesi’nde bulunan define buluntusunun yan› s›ra di¤er sikke koleksiyonlar›, ikinci salonda daha çok seramik buluntular›n kronolojik olarak sergilendi¤i vitrinler, Ayd›nc›k ‹lçesi’nde bulunan Kelenderis kaz› buluntular› ile Kilise

3

1

1. Silifke Müzesi, Yap›lin Kabartmas› 2. Silifke Müzesi 3. Silifke Müzesi, Sunak

2

166 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 167

Tepe Höyü¤e ait buluntular›n teflhir edildi¤i özel bir vitrin, üçüncü salonda ise etno¤rafik eserler sergilenmektedir.

Pazartesi tam gün, dini bayramlar›n birinci günü yar›m gün kapal›, di¤er gün-

lerde mesai saatleri içerisinde ziyarete aç›k olan müzeye 0.324.7141019 no.lu telefondan ulafl›labilir.

Atatürk Evi ve Müzesi tatürk, Silifke’ye olan ilgisini buray› dört kez ziyaret ederek göstermifltir.

Ziyaretlerinden birinde burada bir çiftlik sat›n alm›fl ve merkezi bu çiftlik olmak üzere bir Tar›m Kredi Kooperatifi kurulmas› için talimat vererek kendileri de bu kuruluflun üyesi olmufltur.

Atatürk’ün Silifke’ye 27 Ocak 1925 tarihinde ilk geliflinde kald›¤› tarihi ev restore edilerek, kulland›¤› eflyalarla birlikte müzeye dönüfltürülmüfltür.

Pazartesi tam gün, dini bayramlar›n birinci günü kapal› di¤er günler mesai saatleri içerisinde ziyarete aç›kt›r.

Müzeye 0.324.7143220 no.lu telefondan ulafl›labilir.

1

A

1-2. Silifke, Atatürk Evi

2

Silifke Müzesi, heykel bafl›

168 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 169

Silifke Kalesi ehir merkezinde yer alan kale geçirdi¤i onar›m ve de¤ifliklikler sonucunda Orta Ça¤ kalesi görünümünde olmakla birlikte, Hellenistik ve Roma Dönemleri’nde de yerleflim gördü¤ü ileri sürülmektedir.

Korykos Kalesi ile birlikte ayn› mimar taraf›ndan yap›lmaya bafllanm›flt›r.Bu kalede ‹stanbul’dan Hac’a gitmek isteyenler için

fi 1-2. Silifke Kalesi

Korykos ile birlikte konaklama yeri olmufltur.

185 m. yüksekli¤inde, etraf› hendekle çevrili oval planl› kalenin içinde kemerli galeriler, su sarn›çlar›, depolar ve di¤er yap› kal›nt›lar› bulunmaktad›r.

Evliya Çelebi Seyahatnemesinde, kalenin 23 burcu oldu¤undan, içinde bir cami ve 60 kadar da evin varl›¤›ndan bahsetmifltir.

Kal›nt›lar›n baz›lar› 7.yüzy›lda baz›lar› ise 11.yüzy›lda infla edilmifltir.

1

Tafl Köprü

Tekfur Ambar›

ehir merkezinin ortas›ndan geçen Göksu (Kalykadnos) Nehri’nin üzerindedir. ‹.S.77-78 y›llar›nda Kilikia valisi L.Octavius Memor taraf›ndan dönemin imparatoru Vespasianus ile o¤ullar› Titus ve Domitianus ad›na yapt›rm›fl oldu¤u, 1870 y›l›nda yap›lan bir onar›mda bulunan tafl kitabeden anlafl›lm›flt›r.

Yedi gözü bulunan ve Roma medeniyeti örneklerinden biri olan Tafl Köprü, Osmanl› ve Cumhuriyet Dönemleri’nde de onar›m görmüfltür.

ilifke Kalesi’nin üzerinde yer ald›¤› tepenin alt kesiminde, mevcut anakayan›n oyulmas› ile yap›lm›fl Bizans Dönemi’ne ait bir su sarn›ç›d›r. 45 m. uzunlu¤unda, 23 m. geniflli¤inde ve 12 m. derinli¤indedir.

Sarn›ça güneydo¤u köflesindeki bir merdivenle inilmektedir. Halk aras›nda Tekir Ambar› olarak telaffuz edilmektedir. Mimari özelli¤i ile Anadolu’da az bulunan örneklerden olan sarn›ç›n duvarlar›, su s›zmas›n› önlemek ve ayr›ca an›tsal bir nitelik kazand›rmak için düzgün kesme tafllarla desteklenmifl, uzun kenar›nda sekiz, k›sa kenar›nda befl yuvarlak kemerli nifl oluflturulmufltur.

fi

S

Tekfur Ambar› Su Sarn›c› ve plan› - J.Keil - A.Wilhelm

2

170 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 171

Iüpiter Tap›na¤›

Mozaikli Alan

Azize Thekla

ehir merkezinde yer alan tap›nak, Roma Dönemi’ne aittir ve 8x14 sütunlu peripteros planl›d›r. Tap›nak Bizans Dönemi’nde kiliseye çevrilmifltir. Bugün sadece bir sütunu, podium k›sm› ve baz› mimari parçalar› görülebilmektedir.

ehir merkezinde 1980 y›l›nda yap›lan bir kaz›da, gymnasium veya hamam olabilece¤i tahmin edilen renkli mozaik tabanl› yeni bir mekan bulunmufltur. ‹.S. 2. yüzy›l Roma Dönemi’ne ait oldu¤u belirlenen bu kal›nt›da ayr›ca üzeri yaz›tl› iki heykel altl›¤› ile 2 m. boyunda, bafl› kopmufl mermer bir imparator heykeli de bulunmufltur. Heykelsiz altl›klar›n biri üzerindeki yaz›tta Silifkeli T. Aelius Aurelius Maron ad›ndaki bir güreflçinin baflar›lar› anlat›lmaktad›r.

Mozaik taban›n ortas›nda bulunan 1.80 m. çap›ndaki mermer levhada sekiz sat›rl›k bir kitabe vard›r. Bu kitabede flöyle denilmektedir: “Zaman›n afl›nd›rd›¤› ben taban döflemesini, kad›nlar›n sultan›, Ares sever Zenon’un efli, düflüncelerini ve ilgisini esirgemedi benden. Yafll›l›k nedeni ile etkileyici güzelli¤imi yitirmifltim; oysa flimdi bu ak›ll› ve kusursuz kad›n sayesinde mermer süslemeler içinde daha da ›fl›ld›yorum ve külfetli bir yafll›l›ktan sonra gençli¤e geri dönüyorum.”

›ristiyanl›¤› tan›tmak için Konya’ya gelen Paulus’u bitiflik evdeki odas›nda dinleyen niflanl› Thekla, H›ristiyan olmaya karar verir. Ancak annesi ve niflanl›s›, Paulus’u k›z üzerinde yapt›¤› etkiden dolay› flehirden att›r›r. Thekla ise tutuklanarak, sirk ortas›nda yak›lmak istenir. Ancak bafllayan sa¤nak ya¤›fl, Thekla’y› kurtar›r. fiehir d›fl›nda Paulus’la buluflan Thekla, onunla Yalvaç’a gider. fiehir giriflinde kendine afl›k olan gence ilgi göstermeyince, valiye flikayet edilir, vahfli hayvanlara at›lmak üzere cezaland›r›l›r. Ç›plak olarak aslan ve vahfli ay›lar›n aras›na b›rak›l›r. Ancak bir difli aslan onu di¤erlerinden korur ve bu esnada aslan ölür. Bu arada Thekla içi su canavarlar› ile dolu bir su birikintisine atlayarak vaftiz olur. Affedilen Thekla, Konya’ya geri döner ancak orada fazla kalmaz, Silifke’de dini yayar. Buradaki ma¤arada dersler verir. Sonunda kendisini yakalamaya gelenlerin flaflk›n bak›fllar› içinde yer yar›larak kaybolur.

fi

fi

1

Iüpiter Tap›na¤› ve plan› - J.Keil - A.Wilhelm

H

Aya Thekla

1

172 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 173

Hagia Thekla (Aya Thekla) 1. Aya Thekla 2. Zenon Kilisesi plan› E.Herzfeld-S.Guyer 3. Aya Thekla plan› F.Hild - H.Hellenkemper 4. Aya Thekla Hamam plan› - E.Herzfeld-S.Guyer 5. Aya Thekla Meryemlik

›r›stiyanl›¤›n en eski dini merkezlerinden biri olan Aya Thekla, Silifke ilçe merkezinin 5 km. güneyindedir. Ulafl›m ilçe merkezinden 1,5 km. uzakl›ktaki antik yol ile de mümkündür. Önceleri bugün yer alt› mabedi denilen

H

1

do¤al ma¤arada yaflam›flt›r. Kentte yer alt› mabedinin yan› s›ra, Azize’nin ölümünden sonra yap›lm›fl üç nefli Thekla Kilisesi (460-470), Kubbeli Kilise (Zenon Kilisesi), üzeri örtülü sarn›çlar, hamam binas›, Kuzey Kilise ve nekropol alan› ile kutsal yol görülebilmektedir.

1. Aya Thekla Meryemlik 2. Aya Thekla Sarnݍ

1

3

4

2 5

2

174 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 175

1

Porto Calamie (Narl›kuyu), Poimenios Hamam› ve Üç Güzeller Mozai¤i ilifke’ye 20 km., K›zkalesi’ne 5 km. uzakl›ktaki Narl›kuyu, H›ristiyanl›k Dönemi’nde Cennet-Cehennem’e gezi ve tap›nmaya gelenler için bir deniz kap›s› olmufltur. Buran›n Orta Ça¤’daki ismi Porto Calamie diye bilinmektedir.

Hamam, Cennet obru¤u içindeki yer alt› suyunun denize ulaflt›¤› yerdeki tatl› su kayna¤›ndan yararlan›larak buraya yapt›r›lm›flt›r.

Dönemin tüccarlar›n›n banyo ihtiyac›n› giderdi¤i yer olan bu görkemli hamam yap›s›ndan yaln›zca su yala¤› ile y›kanma bölümündeki taban mozai¤i günümüze kadar gelebilmifltir. ‹.S. 4. yüzy›l-

S

da Paperon kentinin ahalisi taraf›ndan kullan›lan Roma Hamam›’n›n taban›ndaki mozaiklerde Zeus’un üç güzel k›z› Aglaia, Thalia ve Euphrosyne ç›plak olarak kumru ve keklikler aras›nda dans ederken tasvir edilmifltir. Yar› tanr›ça olan üç k›z kardefl, güzelli¤i, zerafeti ve nefleyi temsil etmektedir.

Kral ise Roma imparatoru Arkadios ile birlikte yönetimde oldu¤u Honorius oldu¤u san›lmaktad›r.

Mozaik tablonun üzerinde bulunan ve ‹.S. 4. yüzy›la tarihlenen eski Hellen dilindeki yaz›t›n Türkçe çevirisi flöyledir: “Ey misafir,e¤er bugüne kadar sakl› kalm›fl olan bu güzel y›kanma suyunun kayna¤›n› kimin buldu¤unu soracak olursan, bil ki o, kral›n arkadafl› Poimenios’tur ve kutsal adalar› adil bir flekilde yönetmifl olan kiflidir.”

1. Aya Thekla Meryemlik 2. Üç Güzeller Mozai¤i

2

176 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 177

Korykion Antron (CennetCehennem) Obruklar› ve Dilek-Ast›m Ma¤aras› ilifke ‹lçe merkezinin 25 km. do¤usunda, Narl›kuyu liman›n›n 2 km. kuzeybat›s›nda, Korykos’un 5 km. kuzeybat›s›ndad›r. Ören yerine girifl ücretlidir. Cennet-Cehennem alan›na girerken, yolun her iki yan›nda olas›l›kla Paperon antik kentine ait Roma Dönemi kal›nt›lar› yer almaktad›r. Kal›nt›lar›n en önemli yap›s› olan Zeus Tap›na¤› üç ayr› dönemde kullan›lm›flt›r. Tanr›lar›n babas› Zeus’un, Ejderha Typhon’a karfl› kazand›¤› zaferin bir

2

1

178 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

ntik Dönem’de Korykos Ma¤aras› olarak adland›r›lan ve her biri kayal›k, genifl ve derin çukurlardan oluflan iki do¤a harikas›ndan biridir. Bu çukurlar, yer alt› sular›n›n bin y›llar boyunca kireç tabakas›n› eritip boflaltmas› sonucu alt› oyulan tavan›n çökmesiyle meydana gelmifltir. Her iki boflluk zamanla birleflerek, sonunda bugünkü yer alt› ma¤ara-bo¤az oluflmufltur.

Elips biçimindeki a¤›z k›sm›n›n çap› 250 m. ve 110 m. olup derinli¤i 70 m.’dir. Çökük taban›n›n güney ucunda 200 m. uzunlu¤unda ve en derin noktas› 135 m. olan büyük ma¤ara girifli ve bu ma¤aran›n a¤z›nda küçük bir kilise vard›r.

Kayalara gelifligüzel oyulmufl yaklafl›k 450 basamakl› yoldan ilk önce kuzeye do¤ru gidilir sonra güneye dönülür ve 300. basamakta ma¤aran›n a¤z›ndaki kiliseye ulafl›l›r.

Kilisenin girifl kap›s› üzerindeki dört sat›rl›k yaz›ttan, 5. yüzy›lda Paulus ad›nda dindar bir kifli taraf›ndan Meryem Ana’ya ithafen yapt›r›lm›fl oldu¤u anlafl›lmakta-

A

S 1-2. Cennet-Cehennem ve Dilek Ast›m Ma¤aras› plan› - T.Aygen ve F.Kerem

Cennet Obru¤u

simgesi olarak bu tap›nak yapt›r›lm›flt›r.

Burada kullan›lan devflirme malzemenin içinde Olba Teukrid Hanedanl›¤›’na ait rahip listesi bulunmaktad›r. Bu rahip listesi Kapadokya’daki Arkhelaos’a, ‹.S. 1. yüzy›la kadar gelen bir listedir. Tap›nak, H›ristiyanl›k Dönemi’nde tümüyle y›k›larak, kendi tafllar› ile kiliseye çevrilmifltir. Kimin ad›na ve ne zaman yap›ld›¤› kesin bilinmeyen kilise en erken ‹.S. 4. en geç 5. yüzy›la tarihlenmektedir. Çevrede Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne ait evler de vard›r.

Bunlar dikdörtgen planl›, içlerinde kemerleri olan büyük ihtimalle iki katl› yap›lard›r.

d›r. Apsisi ve yar›m kubbesinde bulunan freskler görülebilmektedir. Kilisenin güneydo¤u yönündeki anakaya üzerinde, erozyon nedeniyle bugün görülemeyen bir yaz›t bulunmaktayd›. Kiliseden afla¤›ya do¤ru devam edildi¤inde ma¤aran›n dibine gelinir. Buradan geçen yer alt› suyu zaman zaman d›fltan, zaman zaman içten akarken, günümüzde sadece derinlerden sesi gelmektedir.

Cehennem Obru¤u ennet Çökü¤ü’nün 75 m. kuzeydo¤usundaki Cehennem Çukuru da Cennet Çökü¤ü gibi oluflmufltur.

A¤›z çap› 50 m. ve 75 m., derinli¤i 128 m.’dir. Kenarlar› içbükey oldu¤u için afla¤›s›na inmek çok zordur.

Mitolojiye göre Zeus, alevler kusan yüz bafll› Typhon’u buradaki bir kavgada yendikten sonra, onu Etna Yanarda¤›’n›n alt›na sonsuza dek kapatmadan önce bir süre burada hapsetmifltir.

C

Silifke, Cehennem Obru¤u

Silifke - Mersin • 179

Ast›m-Dilek Ma¤aras›

Hasanaliler (Çanl›) Kilisesi

ennet Obru¤u’nun 300 m. güneybat›s›ndad›r. 200 m. uzunluktaki bu ma¤arada binlerce y›lda oluflmufl sark›t-dikit ve daha pek çok ma¤ara oluflumlar› bulunmaktad›r.

Havas›n›n ast›ml›lara iyi geldi¤ine inan›lmaktad›r. Çevresindeki a¤açlara bez ba¤lan›p dilekte bulunuldu¤undan bu ad› alm›flt›r.

ennet-Cehennem, Hasanaliler ve K›z›lisal› yolu üzerinde ve Hasanaliler Köyü içerisindedir. Buran›n üç nefli bir kilise yap›s› bulunmaktad›r. Do¤u ve kuzey cephelerinde büyük tahribatlar vard›r. 6. yüzy›lda yap›lan kilisenin çok düzgün tafl iflçili¤i göze çarpmaktad›r.

Bat›daki yan nef sütunlar› ile apsisi sa¤lam olarak ayakta kalm›flt›r. Kilisenin alt›nda sarn›ç yer almaktad›r. ‹lgi çeken bir özelli¤i destek sisteminin sütunlar yerine ayaklardan oluflmas›d›r.

C

1

Manc›n›k Kale

C

asanaliler Köyü’nün kuzeyinde bulunmaktad›r. Bir vadi üzerinde bulunan kalenin do¤usunda, K›zkalesi’ni Olba’ya ba¤layan antik yol ve bu yol boyunca da kal›nt›lar vard›r.

Kalede farkl› duvar iflçilikleri kullan›lm›flt›r. Bunlar kabaca ifllenmifl poligonal örgülü duvarlar ve düzgün kenarl› bosajl› duvarlar fleklindedir.

H

Boyan Kalesi-Kule ennet –Cehennem’in kuzeydo¤usunda yer almaktad›r.

C

Silifke, Boyan Kalesi-Kule

1. Hasanaliler Kilisesi plan› F.Hild - H.Hellenkemper 2. Ast›m Dilek Ma¤aras›

2

180 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 181

Adamkayalar arl›kuyu’nun yaklafl›k 11 km. kuzeyinde, Karya¤d› (Mitan) Vadisi’nin do¤u yamac› üzerinde, yan yana ifllenmifl kaya kabartmalar› toplulu¤una verilen mahalli isimdir. Buraya ulaflmak için K›zkalesi’ndeki Adamkayalar tabelas›ndan kuzeye dönülür, Hüseyinler yolundan 7 km. sonra sola ayr›lan toprak yola girilir. 2 km. kadar gittik-

N

ten sonra, kabartmalara inilen merdiven basamaklar›na gelinir. Burada sol tarafta da iki adet mezar vard›r.

Onbir ayr› çerçeve içerisinde yer alan Adamkayalar kabartmalar›n›n yamaçtaki kompozisyonlar› içerisinde en s›k yinelenen figürler, dört ölü ziyafeti sahnesine ait olanlard›r.

Bu sahnelerde ölüler ya yaln›z ya da eflleri ve o¤ullar› ile beraber gösterilmifllerdir. Adamkayalar kabartmalar›nda

Adamkayalar

Silifke, Adamkayalar ören yeri ve plan›, F.J. Lutz

182 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 183

1-2. Adamkayalar

ölülerin o¤ullar› ve ayr›ca iki erkek kabartmas›, asker olarak ifllenmifltir.

Bu kabartmalardan ölü ziyafetlerinin yer ald›¤› yamac›n orta kesimine yak›n yerde, alttaki platform seviyesinin hemen üstünde bir sunak tafl› ile solunda bir adam, sa¤›nda bir kad›n figürü ve bu figürün sa¤›nda, oturarak ayin yapmak amac›yla kaya içerisine oyulmufl befl basamaktan oluflan bir kompozisyon yer almaktad›r.

Baflka bir kabartmada, bir adam›n sol eliyle bir keçiyi boynuzlar›ndan tutarak getirdi¤i di¤er elinde bir üzüm salk›m› tafl›d›¤› görülmektedir.

Adamkayalar’daki veda sahnesinde de ayakta duran ve ölmüfl olan kifliyi temsil eden erkek, oturur vaziyette gösterilmifl kar›s›yla el s›k›flmaktad›r.

Bu kabartmalar›n oluflturdu¤u kompozisyonlar›n içerisinde fonksiyonu henüz

tam olarak bilinemeyen paltolu bir adamla, elinde bir eflya tafl›yan baflka bir adama ait figürün oluflturdu¤u iki kabartma daha bulunmaktad›r.

Adamkayalar kabartmalar›, sahnelerin alt›nda bulunan yaz›tlar›n (bu yaz›tlarda ölen rahiplerin adlar›n›n yaz›ld›¤› anlafl›lm›flt›r) incelenmesi sonucunda ‹.Ö.

2.yüzy›la tarihlendirilmifltir.

Kabartmalara inmeden sa¤da bulunan tepenin zirvesinde yer alan ve pek te tan›nmayan ören yeri içerisinde bir kule yap›s›, köfleli planl› veya düzgün bir flekli olmayan, içleri tek veya çapraz kemerli olan mekanlar yer almaktad›r. Genellikle poligonal duvar örgü sistemi görülmektedir. Çok say›da lahitin varl›¤› dikkat çekmektedir.

2

1

184 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 185

Yap›l›inYap›l›kaya damkayalar sapa¤›n› 3-3,5 km. kadar kuzeye do¤ru geçtikten sonra do¤uya dönülür ve tarla yolu kaybedilmeden yürünür. Sütunlar›n ve lahit kapaklar›n›n yer ald›¤› bu yolda 12-15 dakika yürüdükten sonra bir vadiye gelinir. Bu vadide yer alan ma¤aralardan birinden ç›kar›lan ahflaptan

A 1. Silifke, Yap›l›in 2. Silifke, Yap›l›in 3. Silifke, Yap›liinYap›l›kaya plan, F.J. Lutz

1

yap›lm›fl bir lahit Anamur Müzesi’nde sergilenmektedir.

Burada do¤al ma¤aran›n poligonal tafl duvarlarla desteklenmesi suretiyle, üç katl› bir Ma¤ara-Tap›nak oluflturulmufltur. Girifl kap›s›nda iki kabartma ve bir yaz› bulunmaktad›r.

Bu yaz›dan tap›na¤›n, burada görev yapan Hemokrates’in rahibi olan kifli taraf›ndan Hermes ad›na yapt›r›lm›fl oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Buradaki din görevlileri olan di¤er alt› kifliye ait kabartmalar, farkl› kompozisyon panolar›nda ifllenmifltir.

Tap›na¤›n alt›nda yerde duran, daha geç bir döneme ait al›nl›kta ise dokuz adet insan kabartmas› büst fleklinde gösterilmifltir. Di¤er bir taflta ise Kerykaion atribüsü varken, yine ayn› yerde ayakta duran farkl› yüzy›la ait iki insan tasviri de kabartma olarak gösterilmifltir. Ulafl›m› biraz zor olan Ma¤ara-Tap›nak ‹.Ö. 2. yüzy›la tarihlenmektedir. Kaç›r›lmak istenirken yakalanan kabartma panolardan bir tanesi Silifke Müzesi’nde sergilenmektedir.

1

Afla¤› Sömek ilifke’nin yaklafl›k 40 km. kuzeydo¤usundaki Athena kabartmas› ile ünlü olan Afla¤› Sömek Köyü’nün hemen do¤usunda ve güneybat›s›nda, Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne ait yerleflim kal›nt›lar› içeren iki ayr› ören yeri bulunmaktad›r.

S

Efrenk Kabartmas› ömek kabartmas›na giderken Dere Mevkii’ne dönmeden 1 km. kadar ilerideki Efrenk Deresi’ndedir. Sa¤da asker kabartmas›, karfl›s›nda da kale ve ören yeri bulunmaktad›r.

Kalenin kuzeydo¤usunda da kilise vard›r.

Dere yamaçlar›nda kaya mezarlar› ve ma¤ara yerleflimleri olabilecek oluflumlar bulunmaktad›r.

S

2

1. Silifke, Efrenk Kabartmas› 2. Silifke, Afla¤› Sömek Kilise

3

186 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

2

Silifke - Mersin • 187

Athena Kabartmas› ilifke’nin yaklafl›k 40 km. kuzeydo¤usundaki Afla¤› Sömek Köyü’nden kuzeydo¤uya ilerlerken Dere Mevkii’nden 10 dakikal›k yürüyüflle var›lan, tarla yollar› aras›nda yer alan, Eleksi Bo¤az›’ndad›r. K›zkalesi’nden gidildi¤inde daha yak›nd›r. Kabartmada, güney yöne bakan kayan›n yüzünde iki sütun aras›nda ayakta duran “Tanr›ça Athena” tasviri yer almaktad›r. Yüz

S

ve gö¤üs k›sm› tahrip olmufltur. Sa¤ kolunu yukar›ya kald›rm›fl üzerinde y›lan sar›l› bir m›zrak tutmaktad›r. Y›lan›n bafl› sütuna do¤ru uzanm›flt›r. Sol kolu ise kalkana dayanmaktad›r. Elbise k›vr›mlar›n›n ‹.S. 4. yüzy›l özelliklerini tafl›d›¤› tespit edilmifltir. Bafl›n›n gerisindeki niflin yar›m kubbesi istiridye kabu¤u fleklindedir. Sol taraf›nda ise flahlanan bir at›n ön k›sm› yap›lm›flt›r. Sol plasterin alt›nda Zeus’un y›ld›r›m demeti, ortada tahrip olmufl büst, onun üzerinde bir hilal ve alt› uçlu bir y›ld›z, sütunun sa¤›nda flamdan fleklinde yap›lm›fl üst k›sm› hilal fleklinde bir motif bulunmaktad›r.

Korasion (Susano¤lu) ilifke’ye 16 km. uzakl›ktaki Susano¤lu (Atayurt) Beldesi’nde yer alan öemli bir liman kentidir. Geç Roma Dönemi’ne ait Isauria valisi Flavius Uranius (‹.S. 367-375) taraf›ndan kurulmufltur. ‹.S. 4. yüzy›lda limansal ifllevi aç›s›ndan çok canl› bir yaflam sürmüfltür. Bu dönemde Silifke’ye ba¤l› piskoposluk olmufltur.

Eskiden tamamen surlarla çevrili kentin bat›daki ana girifl kap›s› üzerinde bulunmufl olan yaz›tta flöyle bir metin bulunmaktad›r: “Prenslerimiz Valentinian, Valens ve Gratian’›n idaresi alt›nda yaflarken, Isauria Eyaleti’nin ünlü yöneticisi Flavius Uranius bu ›ss›z yeri kendi düflüncesine uygun bir flekilde, tüm masraflar›n› kendi karfl›lay›p kent olarak yapt›rd›.” fiehrin eski isimlerinden olan Psoidokorasion ve Kalon Korasion 7. yüzy›la kadar kullan›lm›flt›r. 10.yüzy›lda

S

yerleflim tahrip edilmifltir. Geç Orta Ça¤’dan itibaren yerleflimin ad› Perçenbe-Perçenti olarak de¤ifltirilmifltir. 7. yüzy›la kadar önemli dönemler geçirmifl, ama hiçbir zaman polis olamam›flt›r. Oldukça ince yap›lm›fl ve d›fla taflan kare planl› bastionerlerden oluflan duvar, poligonal bir flekilde hem liman› hem yerleflimi s›n›rlamaktad›r. Duvar, buralar› korumak için yap›lm›flt›r. Üç tane büyük kap›s› vard›r.

Burada bir su kemeri oldu¤undan bahsedilmektedir. Kuzeydo¤usunda bir hamam›, iki nekropol alan›, ev kal›nt›lar› ve bir ifllik vard›r. Bat›da iki tane Erken Bizans Dönemi’ne ait bazilikal planl› kilise oldu¤u belirtilse de, bugün yerleri tespit edilememektedir.

Korasion’un 1 km. bat›s›nda da yine 20. yüzy›l bafllar›na kadar ayakta kalm›fl bir kilise var oldu¤u söylenirken günümüzde bu kiliseye de rastlanmamaktad›r.

Korasion (Susano¤lu) plan›

Silifke, Athena Kabartmas›

188 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 189

1

3

1-2-3. Silifke, Ifl›kkale

3

Ifl›kkale arakabakl› harabelerinin 1,5-2 km. kuzeyindedir. Yerleflim yeri yolun sa¤›na ve soluna yay›lm›fl durumdad›r. Ören yerinde üç nefli bazilikal planl› kilise yap›s› ve ona uzanan antik yol görülebilmektedir. Daha çok poligonal tafl örgü sistemli evler vard›r. Lahitler genelde rozet veya haç motifli kabartmalarla bezelidir.

Hellenistik, Geç Roma, Erken Bizans Dönemleri’ne tarihlenmektedir.

K

190 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 191

Karakabakl› ilifke’nin 14 km. do¤usunda bulunan Karadedeli Köyü’nün 3 km. kuzeyindedir. Yerleflimdeki görünen kal›nt›lar Geç Roma-Erken Bizans Dönemleri’ne aittir. Ancak yerleflim Hellenistik Dönem’de bafllam›flt›r. Ören yerinde Bizans mimarisinin üç farkl› ev

S

tipi bir arada görülmektedir.

Bunlar peristylli avlusu olan evle, iki katl› villa tipi ve basit planl› ev tipleridir.

Kentteki kal›nt›lar aras›nda döfleme yol ve iflliklerde görülebilmektedir. Yerleflimin güneyinde sütunlu, üç nefli Erken Bizans Dönemi’ne ait bir kilise bulunmaktad›r.

1

1-2. Silifke, Karakabakl›

2

Sinekkale fl›kkale’nin 2,5-3 km. kuzeyindedir. Buran›n en dikkat çekici yap›s› kesme blok tafllarla infla edilmifl iki katl› bir villa rusticad›r. Ana girifl çift katl› bir yap› tarz›ndan oluflmaktad›r. Dikdörtgen girifl kap›s›n›n üstü tonoz fleklinde yap›lm›flt›r. Giriflin ikinci kat›nda yer alan platformu kemerlidir. Buradaki iki kap› sa¤lamd›r. Yap›n›n alt kat›nda befl tane bitiflik oda vard›r. Bu odalar enine kemerlerle ayr›lm›fllard›r. Ana giriflin aç›ld›¤› büyük odada iki adet kemer vard›r. Kare fleklinde pencereleri ve dikdörtgen formda gömme dolaplar› mevcuttur. Odan›n içerisinde yer alan kap›larla di¤er odalara ba¤lant› sa¤lan›rken, tabanda da sarn›çlar›n yer ald›¤› gözlenmektedir. Di¤er oda gibi bat›da yer alan bu ikinci odan›n üç adet girifli bulunmaktad›r. Bu girifller di¤er odalarla ba¤lant›l›d›r. Odada bir kemer ve bir pencere bulunmaktad›r ve üst katta yer alan odaya ait duvar kal›nt›lar› k›smen korunmufltur.

Yap›n›n do¤usunda yer alan bir baflka oda, bu yönde yer alan bir flapel ve di¤er bir oda ile ba¤lant›l›d›r. Odan›n kemerleri y›k›lm›flt›r.

Bulunan iki adet penceresi farkl› planlar göstermektedir. Bu odan›n ikinci kat›nda yer alan mekana ait kal›nt›lar k›smen ayaktad›r. Odan›n kuzeybat› köflesinde bir de kanal bulunmaktad›r. Do¤uda yer alan bir di¤er odan›n, evin d›fl›na aç›lan bir kap›s› var-

I

d›r. Bu odan›n kemerleri sa¤lam kalm›flt›r.

Di¤er odalara oranla daha küçük olan iki kap›l› bir oda da güneybat›da yer almaktad›r. Bu odan›n üst kat›na ait kal›nt›larda k›smen ayakta kalm›flt›r. Bu evin di¤er evlerden farkl› olarak ikisi evin içinde birisi d›fl›nda olmak üzere üç adet flapeli vard›r. Evin girifl kat›ndaki flapelin apsisi, duvarlar›n›n bir bölümü ve kap›s› sa¤lamd›r. ‹kinci kattaki ilk flapel ile ayn› hizadaki flapelin yaln›zca apsisinin alt bölümü ayaktad›r. Birinci kat flapeli, kuzeyde ve do¤udaki odalar ile ba¤lant›l›d›r. Evin d›fl›nda yer alan üçüncü flapelin duvarlar› y›k›lm›flt›r, apsisin içine düflmüfl olan flapelin kap›s›n›n üzerinde daire içinde haç motifi bulunmaktad›r. Evin güney cephesinde üç adet tonozlu bölme mevcutken, kuzey ve do¤u cephesi düzdür.

Sadece odalara ait pencere ve kap› yerleri mevcuttur. Yine kuzey cephede balkonu tafl›yan kirifller görülebilmektedir. Yap›lan araflt›rmalara göre evde ilginç olan bir özellikte do¤u taraf›nda üst katta tuvalet bölümü ve güneyde de iki adet banyo bölümlerinin varl›¤›d›r. Bu yap›n›n çevresinde birkaç y›k›k ev d›fl›nda baflka yap› görülememektedir. Evin kuzeybat›s›nda bir ifllik bulunmaktad›r. Yine Hellenistik Dönem’e ait bir evin girifl kap›s›n›n lentosu üzerinde Olba antik kentini simgeleyen çelenk, lobut ve üzüm salk›m› betimlemeleri görülmektedir. Bu ören yeri Gökkale ve Keflliktürkmenli ile benzerlik göstermektedir.

Silifke, Sinekkale

192 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 193

Mezgit Kale (An›t Mezar)

Pasl› usano¤lu’nun içinden kuzeye do¤ru giden stabilize yolun 5. km.’sinde Türkmenufla¤› Köyü’ne; 11. km.’de bu köyün mahallesi olan Pasl›’ya ulafl›lmaktad›r. Burada Roma Dönemi’ne ait evler, sarn›çlar, ifllikler ve mezar kal›nt›lar› görülebilmektedir.

S

asl›’n›n 2 km. do¤usunda, bir tepe üzerinde, halk aras›nda Korkusuz Kral An›t Mezar› olarakta tan›nan Mezgit Kale yer almaktad›r. Kilikia tap›nak mezarlar›n›n en büyüklerindendir. ‹.S. 2. yüzy›l veya ‹.S. 3. yüzy›l Roma Dönemi’ne ait bu an›t mezar, oldukça iyi korunmufl durumdad›r. 7.80 m. yüksekli¤inde olup, ön k›sm›nda bulunan Korinth tarz›ndaki bafll›kl› sütunlar›n orta-

P 1

s›nda konsollar yer almaktad›r. Bu konsollardan ortadaki ikisi üzerinde bulunan ayak oyuklar›ndan, zaman›nda mezar›n üzerinde heykellerin bulundu¤u anlafl›lmaktad›r. Ayn› konsol tiplerinden as›l mezar odas›nda da dört tane vard›r. An›t mezar›n arka al›nl›¤›nda ortada bir kalkan, iki yan›nda k›l›ç ve akrep kabartmalar› bulunmaktad›r. An›t mezar›n en önemli özelli¤i öndeki podyumun yan duvar tafl› üzerine yontulmufl phallos kabartmas›d›r. An›t mezar civar›ndaki sarn›ç ve zeytinya¤› ifllikleri görülebilecek di¤er kal›nt›lard›r.

1-2. Silifke, Pasl›

2

Silifke, Mezgit Kale

194 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 195

Barakç›

Hançerkale

ilifke’nin 12 km. kuzeydo¤usunda, Yenibahçe Vadisi’nin kuzeybat›s›ndad›r. Burada Hellenistik Dönem’e ait poligonal duvar sisteminde üç yap› vard›r.

Bunlar›n sa¤lamlaflt›r›lmas› Geç Roma Dönemi’nde harçla yap›lm›flt›r. Böylece k›smen üç katl› bir ev meydana gelmifltir. Bu evin en üst kat›nda tipik özellik olan enine kemerler ve yuvarlak kemerli pencereler vard›r. Buras› Erken Bizans Dönemi’nin sonuna kadar kullan›lm›flt›r.

ilifke’nin 16 km. kuzeydo¤usundad›r.

Gökburç’a 1 km. uzakl›kta, Ovac›k Köyü’ndedir. Burada poligonal tafllarla infla edilmifl bir gözetleme kulesi bulunmaktad›r. Do¤u cephesinde bir çörten yer al›rken, güneye bakan girifl kap›s›n›n üzerinde Dioskur mi¤feri, kalkan, k›l›ç ve Herakles’in lobutu kabartmalar› vard›r.

S

S

2

Takkad›nTekkad›n usano¤lu Beldesi’nin 11 km. kuzeyindeki Pasl› Köyü’nün 4 km. kuzeybat›s›ndad›r. Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’ne ait yo¤un kal›nt›lar bulunmaktad›r. Burada kaya mezarlar›, içinde çok say›da lahitin bulundu¤u nekropol alan›, aslan kabartmal› lahit kapaklar›, sarn›ç, küçük bir kale, kilise ve onlarca ev mimarisi görülebilir.

S

Gökburç ilifke’ye uzakl›¤› 17 km.’dir. Hançerkale’nin hemen do¤usunda Tekkad›na 3 km. uzakl›kta, yolun sa¤›ndad›r.

Bizans Dönemi’ne ait 6. yüzy›lda infla edilmifl bir kule yap›s›d›r. Do¤u duvar› y›k›lm›flt›r. Gökburç’u çevreleyen bahçe içerisinde üç adet kule kal›nt›s› ile bir adet sarn›ç ve duvar izleri yer almaktad›r.

S

Silifke, Gökburç

1

1-2. Silifke, Hançerkale 3. Silifke, Barakç›

196 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

3

Silifke - Mersin • 197

Deveini vac›k Köyü’nün mahallesidir. Deveini’nin Çevlik mevkii’nde iki kabartma vard›r. Kabartmalardan biri ayakta bir kaide üzerine basmaktad›r.

Bir elini duvara dayam›fl, sa¤ elinde Kerykaion atribüsü tutmaktad›r. Sa¤ taraf›nda da yaz›t vard›r.

Bu kabartmalar›n do¤u yönünde bulunan ve Alç›l› Tepe veya Mutlakç› Tepe diye adland›r›lan mevkide de mimari kal›nt›lar bulunmaktad›r.

O

Yine ayn› yerin ‹nliseki Mevkii’nde nifller içerisinde oturan kad›n ve erkek kabartmalar› bulunmaktad›r. Kabartmalar›n karfl›s›nda da sarn›çlar›n, lahitlerin oldu¤u ören yeri vard›r.

2

1-2. Silifke, Deveini

1

198 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 199

Keflliktürkmenli öy merkezinin güneybat›s›nda iki katl› olabilecek, çok odal› bir villa rustica bulunmaktad›r. Bu tip çiftlik evleri “Kuleli Villa Rustica” olarak tan›mlanmaktad›rlar. Bu yap›larda bütün binalar bir avlu çevresindedir ve avlunun dört köflesinde hem depo ifllevi gören, hem de koruma amac› tafl›yan kulelere sahiptir. Ancak burada bulunan ifllikler arazi flartlar› gere¤i avlunun d›fl›nda yer almaktad›r.Yap›n›n avlusu içerisinde sarn›ç bulunmaktad›r. Var olan odalar kemerlerle birbirinden ayr›lm›flt›r. Bu yap›n›n arkas›nda iki yap› daha görülmektedir.

K

Villa Rustica’n›n karfl›s›na düflen tepede, yeni yolun karfl› taraf›nda bulunan evin üstünde kilise kal›nt›s› vard›r. Burada da yine antik bir yolun varl›¤› dikkat çekmektedir.

Aslantafl slantafl Mevkii’ne Keflliktürkmenli Köyü’ndeki caminin hemen sa¤›ndan yukar› ç›kan yolu kuzeydo¤u yönünde yaklafl›k 1-2 km. takip ettikten sonra do¤uya dönülerek ve toprak yoldan 400 m. kadar yürüyerek ulafl›l›r.

Mevkii ad›n› yan›nda sarn›ç bulunan ve 6 basamakla ç›k›lan lahtin kapa¤› üzerindeki aslan kabartmas›ndan alm›flt›r.

Lahtin konum olarak hakim oldu¤u arazinin güneydo¤usunda bir an›t mezar ve çevresinde yap› komplekslerinin yer ald›¤› ören yeri vard›r.

A

Silifke, Aslantafl

Silifke, Keflliktürkmenli

200 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 201

Diokaesareia (Uzuncaburç) ilifke’nin 30 km. kuzeyinde, Uzuncaburç Beldesi’ndedir. Hellenistik Dönem’de merkezi Uzuncaburç’un 4 km. do¤usundaki Olba Territoriumu’nun ibadet yeri olan bugünkü Uzuncaburç yerleflim yeri, Roma Dönemi’nde, 72 y›l›nda ‹mparator Vespesianus zaman›nda Olba’dan ayr›larak Diokaesareia (Tanr›-‹mparator Kenti) ad›yla özerk, kendi ad›na para basan kent durumuna gelmifltir.

Bizans Dönemi’nin ard›ndan Türkler buraya flehrin sembolü olan yüksek burcun (Hellenistik Kule’nin) ismini vererek “Uzuncaburç” demifllerdir.

S

Belli Bafll› Kal›nt›lar Sütunlu Cadde iyatronun önünden geçen sütunlu cadde, Zeus Tap›na¤›’n›n yan›nda kent kap›s›ndan gelen di¤er bir Sütunlu Cadde ile kesiflmekte ve Tyche Tap›na¤›’nda son bulmaktad›r. ‹.S. 1. yüzy›ldan kalma Sütunlu Cadde’deki sütunlar›n hepsi y›k›lm›flt›r. Mimari parçalar›n›n ço¤u da yok olmufltur.

T

Tören Kap›s› .S. 1. yüzy›ldan kalma Tören Kap›s› her biri 1 m. çap›nda ve 7 m. yüksekli¤inde Korinth bafll›kl› sütunlar›yla heybetli bir yap›d›r. Yar›s› y›k›lm›fl olan tören kap›s›n›n befl sütunu ayaktad›r.

Soli-Pompeiopolis ören yerindeki gibi sütun gövdelerinden ç›kan konsollar›n varl›¤› bunlar üzerinde heykeller bulundu¤unun kan›tlar›d›r.

‹

Silifke, Uzuncaburç tören kap›s›

Silifke, Uzuncaburç an›tsal girifl kap›s›

202 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 203

Zeus (Olbios) Tap›na¤› ören kap›s›ndan sonra antik çeflmeyi geçince Sütunlu Cadde’nin solunda bir avlu içerisindeki Zeus Tap›na¤›’na ulafl›l›r. I. Seleukos Nikator taraf›ndan yapt›r›lm›fl oldu¤u düflünülen Zeus Tap›na¤›,

T

Anadolu’da dört bir yan› Korinth tarz›nda tek s›ra 36 sütunla çevrili, peripteros planl›, en eski tap›naklar›ndan biri olarak, sanat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Romal›lar taraf›ndan da kullan›lan tap›nak, H›ristiyanl›k Dönemi’nde, 5.yüzy›lda, yap›lan de¤iflikliklerle kiliseye çevrilmifl; cellas› y›k›l›p sütun aralar› örülmüfl ve buralara kap›lar konulmufl, do¤usundaki sütunlar kald›r›larak yerlerine apsis eklenmifltir.

1

Tyche Tap›na¤›

Zafer Kap›s›

ütunlu Cadde’nin bitimindeki tap›nak, ‹.S. 1. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda yap›lm›flt›r.

Befli ayakta olan, 6 m. yüksekli¤indeki yekpare alt› sütunun tafl›d›¤› arflitravdaki yaz›t, tap›na¤›n kentin soylular›ndan Oppius ile kar›s› Kyria taraf›ndan yapt›r›l›p kente arma¤an edildi¤ini bildirmektedir.

üney-kuzey istikametindeki ikinci sütunlu yol üzerinde ve Zeus Tap›na¤›’n›n kuzeyinde bulunan kap›n›n ortas›nda bir büyük, yanlar›nda ise iki küçük kemerli girifli vard›r. Üzerindeki yaz›tta, depremden zarar gören kap›n›n Roma ‹mparatorlar› Arcadius (‹.S. 395-408) ile Honorius (‹.S. 395-423)’un birlikte yönetimleri s›ras›nda onar›m gördü¤ü yaz›l›d›r.

S

G

1

1-2. Silifke, Zeus Tap›na¤›, Kilise

2

1. Silifke, Tyche Tap›na¤› 2. Silifke, Uzuncaburç An›tsal girifl kap›s›

2

204 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 205

Tiyatro

Hellenistik Kule

Nekropol Alan›

urada bulunan bir yaz›ttan Roma ‹mparatorlar› Marcus Aurelius (‹.S. 161-180) ile Lucius Verus’un (‹.S. 161-169) birlikte yönetimleri s›ras›nda, yani ‹.S. 2. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda yap›lm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

ehri çevreleyen surlar›n kuzeydo¤u kenar›nda bulunan befl katl› kule 16 x 13 x 23 m. ebatlar›ndad›r.

Her kat› kendi içinde bölümlere ayr›lm›fl olan kule, yöneticilerin yaflad›¤› bir mekan oldu¤u kadar, tehlike an›nda bölge halk›n›n s›¤›nd›¤› ve flehir hazinesinin korundu¤u güvenli bir yer olarak da kullan›lmaktayd›.

Kap› üzerindeki yaz›ttan ‹.Ö. 3. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Tarkyares taraf›ndan yapt›r›lm›fl oldu¤u anlafl›lan kule, geçirdi¤i yang›n sonucu Vali Petronius Faustinus’un emriyle ‹.S. 3.yüzy›l›n sonlar›nda onar›m görmüfltür.

Sikkelerin üzerinde tasvir edilen bu gözetleme ve bar›nma kulesi yüksek oluflu nedeniyle bugünkü beldenin ismine de kaynak olmufltur.

entin kuzeyindeki bir vadinin her iki yamac›na yay›lm›fl olan nekropol sahas›, Hellenistik, Roma, Bizans Dönemleri’nde kullan›lm›fl olup burada kaya mezarlar› da vard›r.

B

Silifke, Helenistik Kule

Hellenistik An›t Mezar eldenin güneyindeki tepe üzerinde yer alan an›t mezar›n dor biçimindeki mimarisi yörede tektir. Piramit çat›l›, 15 m. yüksekli¤indeki mezar an›t› 5.5 x 5.5 m. ölçülerinde kare planl›d›r.

Seleukoslar’›n veya Olba Krall›¤›’n›n yöneticilerinden birine ait oldu¤u tahmin edilmektedir.

B

Tiyatro

fi

K

Olba (Ura) U¤uralan› zuncaburç’un 4 km. do¤usundad›r.

Hellenistik Dönem’de Olba Krall›¤›’n›n merkezi ve önemli bir ticaret flehridir. Olba ayn› zamanda önemli bir dinsel merkez olmufltur. Özellikle H›ristiyanl›k döneminde bu durum yaz›l› kaynaklar d›fl›nda dinsel mimari kal›nt›larda da kendini göstermektedir. Bunlar Olba akropolisinin bat›s›nda bulunan büyük kilise kal›nt›s›, akropolis üzerinde yer alan bir çok küçük kilise kal›nt›lar› ve su kemerinin bulundu¤u akropolisin do¤usundaki vadide genifl bir alana yay›lan manast›r kal›nt›lar› say›labilir.

Olba piskoposluk merkezi olarak Erken H›ristiyanl›k döneminde önemini sürdür-

U

müfltür. Bu dönemde Olba ve hemen yak›n›ndaki Diokaesareia ayr› ayr› piskoposluk merkezleri olmufllard›r. Olba piskoposlu¤uda, Isauria’n›n baflpiskoposluk merkezi olan Seleukeia’n›n alt birimi olarak di¤er Isauria ve Kilikia piskoposluklar› Diocaesereia, Kelenderis, Claudiopolis ile öteki piskoposluklar gibi 10. yüzy›l›n bafl›ndan 7. yüzy›la kadar Antiokheia patrikhanesine ba¤l› olmufltur. Olba’da bulunan, Septimus Severus zaman›nda yapt›r›lm›fl olan çeflme binas›n›n yan› s›ra di¤er bir önemli eser ise nekropolün bulundu¤u vadi üzerinde kurulmufl, 150 m. uzunlu¤unda, 25 m. yüksekli¤indeki iki katl› su kemeridir. Bu su kemerinin ko-

Uzuncaburç

1

1. Silifke, Olba Ura plan› 2. Silifke, Olba Ura Çeflme

2

206 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 207

1. Silifke, Olba Ura Kaya Mezar› 2. Silifke, Olba Ura Su Kemeri

runmas› ve çevrenin gözetlenmesi için kuleler infla edilmifl olmas› yap›n›n önemini göstermektedir. ‹.S. 199 Septimus Severus dönemine tarihlenen su kemerinin üzerindeki yaz›tta “Olbal›lar’›n Kenti” yazmaktad›r. Antik çeflme ile ayn› dönemde yap›lm›fl olan bu kemerler Bizans ‹mparatoru II. Iustin yönetimi s›ras›nda (566) onar›m görmüfltür. Çeflmenin ya-

n›nda bulunan tiyatro binas›ndan baz› oturma basamaklar› ile sahnenin bir bölümü günümüze dek kalm›flt›r. Nekropol alan›nda ise farkl› mezar tipleri yer almaktad›r. Bir tepenin üzerinde kurulmufl bulunan antik flehirdeki di¤er kal›nt›lar aras›nda evlerde bulunmaktad›r. Hellenistik, Roma ve Erken Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür.

1

2

Cambazl› ilifke’nin 29 km. kuzeydo¤usundad›r.

Antik yerleflim ve modern köy iç içedir. Geç Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’ne ait kal›nt›lar yer almaktad›r.

Roma Dönemi mezar an›tlar› ve Erken Bizans Dönemi’ne ait kilise görülmeye de¤erdir. Bu kilise bölgedeki örtü seviyesine kadar en iyi durumda kalabilmifl tek kilisedir. Üç neflidir ve kilisenin neflerini ay›ran sütunlardan kuzey taraf›ndakiler y›k›lm›fl olmakla beraber hala yap›n›n içinde durmaktad›r. Baz› sütun bafll›klar› devflirmedir. Oldukça iyi bir tafl iflçili¤ine sahip olan

S

1

kilisenin temenos duvarlar› da halen ayaktad›r. Avlusunda da bir sarn›ç vard›r. Ören yeri içerisinde an›t mezarlar›n yan› s›ra çok say›da kaya mezar› (kabartmal› ve yaz›tl›) de¤iflik yönlere da¤›lm›fl durumdad›r. ‹ki parça halinde birbirine paralel ilerleyen sur duvarlar› da görülebilmektedir.

1. Silifke, Cambazl› kilise plan, F.HildH.Hellenkemper 2. Silifke, Cambazl› plan, F.Kerem 3. Silifke, Cambazl› kilise

3

2

208 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 209

Cambazl› Kilise

210 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 211

1

‹smailli ambazl› Köyü’ne 5 km. uzakl›ktaki Ye¤enli Köyü’ndedir. Köy mezarl›¤›n› geçince hemen yolun sa¤›nda, anakaya üzerine oturtulmufl poligonal duvarl› bir kule yap›s› ve müfltemilat› görülmektedir. Kule kap›s› üzerinde Herakles’in lobutu ve dioskur mi¤feri motifleri bulunmaktad›r. ‹smailli Kale’ye gitmek içinse köy mezarl›¤›n› geçince hemen sola dönülür ve 4,5 km. kadar güneydo¤uya gidilir. ‹smailli Kale denilen mevkiide bulunan yap› çok tahrip olmufltur.

An›tsal oldu¤u anlafl›lan dikdörtgen planl› bu yap› belki de bir tap›nakt›r. Duvarlarda düzgün olmayan kenarlara sahip tafl iflçili¤i kullan›lm›flt›r.Yerde bulunan mimari parçalar üzerinde aslan fleklinde çörten kabartmalar›, metop ve triglif s›ralar›, al›nl›k ve büyük sütunlar›n

C

yan› s›ra çevrede sarn›çlar ve lahitler de bulunmaktad›r. Buran›n yak›n›nda bulunan kilisenin apsisi ana kayaya oyulmufltur ve yan›nda yuvarlak planl› bir alan bulunmaktad›r. An›tsal yap›dan vadi içerisine do¤ru bak›ld›¤›nda, yine vadi yamaçlar›na konumland›r›lm›fl dikdörtgen planl› büyük bir yap› ile karfl›lafl›lmaktad›r. Bu vadi içerisinden yukar› do¤ru yürüyerek devam edildi¤inde kaya mezarlar›na ve ma¤ara yerleflimlerine gelinmektedir. Kaya mezarlar› vadinin iki yamac›nda da vard›r. Bu kaya mezarlar›n›n baz›lar›nda kabartmalar bulunmaktad›r. Bu kabartmalardan birisinde ortada yatan bir erkek, sa¤ taraf›nda m›zrak tutan iki erkek ( en sa¤daki küt saçl›, yan›ndaki k›sa saçl›d›r), sol taraf›nda ise bir kad›n ayakta durmaktad›r. Alt›ndaki kaya mezar›n›n içi iki katl›d›r. Alt zeminde biri küçük ikisi daha büyük olan khamasorion tipte lahitler görülmektedir.

1. Silifke, Cambazl› an›t mezar 2. Silifke, Cambazl› kaya mezar önündeki kabartma

2

212 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 213

1

1-2-3. Silifke, ‹smailli

2

214 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

3

Silifke - Mersin • 215

3

Imbriogion (Demircili) ir Roma Kenti olan ve ‹.S. 2. yüzy›la tarihlenen an›t mezarlar› ile tan›nan Imbriogion Silifke’nin yaklafl›k 6 km. kuzeyindeki Demircili Köyü’ndedir.

Burada yer alan ilk an›t mezar Öter Kale Mevkii’nde, ‹maml›’dan köye girerken yolun solundad›r . Çat› örtüsü y›k›lm›fl iki katl› olan yap›n›n cephesinde altta Ion, üstte Korinth bafll›klar› tafl›yan dörder sütun vard›r. Bu mezar›n yan›nda bir de kaya mezar› bulunmaktad›r. Buran›n 300 m. kadar ilerisinde sa¤da yan yana duran iki an›t mezar en çok dikkati çeken eserlerdir. Bu iki katl› mezar yap›lar› mimari süslemeleri ve ifllenifllerindeki sanat, kitabe, kabartma ve hayvan heykelleri mezar›n önemli bir aileye ait oldu¤unu göstermektedir. Mezar›n üzerinde iki insan büstü, kabartma olarak tasvir edilmifltir. Soldaki tek katl› mezar ise

5

B

1

Korinth düzeninin bütün özelliklerini yans›tmaktad›r. Bu mezarlar›n ilerisindeki tepede ören yerine ait kal›nt›lar ve bir kule görülmektedir. Bu mezarlardan baflka, yolun do¤u taraf›nda Sivri Kale olarak bilinen baflka bir an›t mezar daha vard›r. Mezar›n levha fleklindeki tafllarla kapat›lm›fl olan piramit çat›s› dikkat çekicidir. Mezar yap›s›n›n iç k›sm›ndaki konstruksiyon, yukar›da anlat›lan mezarlardan de¤ifliktir.

Daha afla¤› inerken köy ç›k›fl›na do¤ru yolun solunda bir an›t mezar daha vard›r. Çat›s› yine levha fleklindeki kare tafl plakalarla örtülüdür. Çörtenler ise aslan bafl› fleklindedir. Ön ve arka al›nl›kta kalkan kabartmalar› vard›r. Mezar yaz›t› yere düflmüfltür. Önünde bir de lahit yer almaktad›r.

2

4

6

7

1-2-4-5-6-7. Silifke, Imbriogion (Demircili) 3- Silifke, Imbriogion (Demircili) plan

216 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 217

Meydan Kalesi (Sivri Kale) ilifke’nin 12 km. kuzeyindeki ‹maml› Köyü’nün 1 km. do¤usundad›r. Kalenin önemi Olba’ya giden yol üzerinde kurulmufl olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.

Bulundu¤u vadiye ve di¤er düzlüklere hakim konumdaki kale, Hellenistik, Geç Roma ve Erken Bizans Dönemleri’nde yerleflim görmüfltür. Kale kal›nt›lar› içerisinde burç ve gözetleme kuleleri, sarn›çlar, nekropol alan›, flapel ve do¤usundaki dereye inen kayalara oyulmufl bir merdiven bulunmaktad›r. Tepenin kuzeyi uçurum oldu¤undan do¤al korunmas› güçlüdür ve bu yönde sadece bir kule vard›r. Duvarlarda hem bosajl› hem de poligonal teknik kullan›lm›flt›r. Güneybat› ve güneydo¤udaki kulelerin üzerinde lobut tasviri vard›r. Niflli bir blok tafl üzerinde kartal kabartmas› bulunmaktad›r. Nekropolünde yer alan kaya mezarlar› ise çok zengin kabartmalarla bezenmifltir.

1

4

S

1. Silifke, ‹maml› Köyü Meydan Kalesi plan› 2-3-4-5-6. Silifke, ‹maml› Köyü Meydan Kalesi

2 5

3

6

218 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 219

Karaböcülü (Çaml›bel) ilifke’nin 11 km. kuzeyindedir. Stabilize köy yolu ile ulafl›lmaktad›r. fiehirde daha çok kap› söveleri ile lentolar› ayakta kalm›flt›r. Bu lentolar›n üzerinde genelde lobut, çelenk kabartmalar› vard›r. Birisi yuvarlak di¤eri ise dikdörtgen iki sütun üzerine konulmufl olan kap› lentosu dikkat çekmektedir. Yap›larda düzgün olmayan yüzeyli poligonal tafl örgü sistemi görül-

S

1

1. Silifke, Karaböcülü an›t mezar 2. Silifke, Karaböcülü

220 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

mektedir. Sarn›ç ve iflliklerin yan› s›ra çok say›daki lahitlerden birisinin kapa¤›nda yar›m kalm›fl iki insan bafl› kabartmas›, bir digerinde phallos kabartmas› bulunmaktad›r. Lahitlerin yan› s›ra kaya mezarlar› ve arkasoller de vard›r. Burada bulunan an›t mezar›n üst örtüsü y›k›lm›flt›r. Al›nl›¤›ndan yere düflmüfl oldu¤u anlafl›lan tafl›n üzerinde çerçeve içinde yüzü k›r›lm›fl insan kabartmas› bulunmaktad›r . Çevresi tamamen lahitlerle dolu olan mezar›n içi kemerlidir. Saçaklar› üzerinde bal›k, rozet, çiçek, kartal, limon vs. kabartmalar› vard›r.

Yap›lardan belli bir plan elde etmek mümkün de¤ildir. Çünkü planlar› de¤ifltirilerek tekrar kullan›lm›flt›r. Yerleflimin 2 km. kuzeyinde, anakayaya ifllenmifl olan kaya kabartmalar› bulunmaktad›r. Yan yana duran biri erkek, birisi kad›n olan büstler yerel tarzda bafll›klar giymifllerdir ve iflçilik de pek özenli de¤ildir. Di¤er bir kabartma kline üzerinde yatmakta olan bir erkek figürüdür. Son kabartma yan yana, bir kemer içerisine al›nm›fl olan solda erkek, sa¤da kad›n ve onun sa¤›nda da bir çocuktan oluflan üç büstten meydana gelmektedir.

Alt k›s›mdaki yaz›t hava flartlar›n›n etkisiyle tahrip olmufltur. Burada tek nefli bir kilise oldu¤u söylenmektedir. Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan edilmifltir.

Gökkale ökkale, ‹maml› Köyü’nün 1.5-2 km. kadar kuzeybat›s›nda bulunan iki katl› bir Villa Rustica’d›r. Bu tip Villa Rusticalar “Ayr› Bir Bey Evine Sahip Villa Rustica” olarak tan›mlanm›fllard›r.

Bu tip yerleflimlerde tar›m yap›lar› genifl bir alana yay›l›rken, beye ait büyük ve gösteriflli ev ayr› yap›lm›flt›r. Yap›da kullan›lan dikdörtgen küçüklü büyüklü pencereler kemerlerle desteklenmifltir. Yan pencerelerin lentolar› düzken ön cephedekilerin baz›lar› kemerlidir. Sol taraf›nda biri düzgün olmayan küçük kare ve temelleri ana kayaya oturtulmufl boylamas›na uzun iki oda ve içinde ayr›ca dört oda vard›r. Çiftlik sahibinin evi olan ana yap›n›n önünde tafl plakalarla döfleli avlusu ve bu avlunun alt›nda da sarn›çlar yer almaktad›r. Tepenin eteklerinde ve daha afla¤›larda da sarn›çlar bulunurken, yap›n›n bat›s›nda da bir an›t mezar›n varl›¤› dikkat çekmektedir. Evin yak›nlar›nda biri Geç Roma Dönemi’ne di¤eri Erken Bizans’a ait iki lahit ve khamasorion tipte lahtin yan› s›ra zeytinya¤›

G

presleri ve bir tane de de¤irmenin varl›¤› gözlenmektedir.

Burada çiftlik evinin oldu¤u yere kadar götüren yaklafl›k 1 m. geniflli¤inde, 2 km. uzunlu¤unda tafl döfleli antik bir yol bulunmaktad›r. Bu antik yol tar›msal arazilerin ars›ndan geçerken, yol boyunca da kal›nt›lar oldu¤u görülmektedir.

Bu yol ayn› zamanda Seleuceia-Olba aras›ndaki antik yolu da birbirine ba¤lamaktad›r.

1. Silifke, Gökkale- Antik Yol 2. Silifke, Gökkale-Villa Rustica

1

2

2

Silifke - Mersin • 221

Seyranl›k ilifke ilçe merkezinin 30 km. kuzeyindeki Seyranl›k Köyü’ndedir. Ören yeri köyün ve köye ait orman kulesinin kuzeybat›s›na düflmektedir. Ören yerine ait en önemli yap›lardan olan kilise, kareye yak›n dikdörtgen plan özelli¤i göstermektedir ve d›fltan bak›ld›¤›nda kilise oldu¤u anlafl›lamamakta, son derece sade bir yap› izlenimi vermektedir.

Seyranl›k kilisesinin özelli¤i hem sütun hem de ayaklarla neflerin ayr›lm›fl olmas›d›r.Bu özellik baflka bir kilisede henüz ortaya ç›kar›lmam›flt›r. Kuzey yan nefte ve yan odada duvar resimleri oldu¤u göze çarpmaktad›r. Kuzey yan nef kemerleri ve tonozlu yap›s› sa¤lamd›r.

Güney yan nef ise y›k›lm›flt›r. Orta nef daha genifltir.

Yüzeyde mozaik parçalar› ve opus sectileler görülmektedir. Yerde bulunan bir sütun bafll›¤›nda haç motifi vard›r. Kili-

S

Silifke, Seyranl›k Kilise

222 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

senin hemen üstünde sarn›ç bulunmaktad›r. Buraya ait ören yeri oldukça genifl bir alana yay›lm›flt›r. Çevrede mezar tipi olarak daha çok lahitler görülmektedir. Ba¤c›alan Tepesi’nin tam bat›s›na düflen tepede de baflka bir ören yeri bulunmaktad›r.

Athena Kabartmas›

Keben Kabartmas› ilifke-Mut karayolu üzerindeki Keben Köyü’ndedir. Kabartma köyün arkas›n› dayad›¤› kayal›klar›n yüzeyinde yer almaktad›r. Konum olarak Göksu Vadisi’ne hakim durumdad›r. Yöre halk› bir eli-

S

nin kesik gibi görünmesinden dolay› “Çolak K›z” ad›n› vermifltir. Bu kabartmada sa¤a yürür vaziyette, bafl› örtülü, uzun elbiseli, elleri öne uzanm›fl vaziyette bir kad›n tasvir edilmifltir. Bugüne kadar kesin bir tarihlendirme yap›lamam›flt›r. Ancak Geç Hitit veya Demir Devri’ne ait olabilece¤i yorumlar› araflt›rmac›lar taraf›ndan ileri sürülmektedir.

Silfke, Keben Kabartmas›

ömek Köyü’nün 3 km. kuzeyindedir. Bir ma¤ara içerisinde Athena kabartmas› bulunmaktad›r. 1.30 m. yükseklikteki kabartmada “Da¤larda Oturan Athena” yaz›t› vard›r. Yaz›ttanda anlafl›ld›¤› gibi bu ma¤arada Athena kültü yer almaktad›r.

Ma¤aran›n yan taraf›nda yine kabatma olarak al›nl›k ve insan büstü tasvirleri ifllenmifltir.

S

Silifke - Mersin • 223

Silifke, Keben kabartmas›na ç›k›fl yolu

1

Taflucu Atatürk Evi Müzesi üze, Taflucu Belediyesi taraf›ndan Taflucu’nun Dinlence plaj› olarak adland›r›lan Mevkii’nde Atatürk’ün Selanik’te do¤du¤u evin birebir kopyas› olarak yapt›r›lm›flt›r. Bugün Taflucu Belediyesi’ne ait Atatürk Evi Müzesi olarak hizmet vermektedir. Atatürk’ün do¤du¤u evin burada birebir kopyas›n›n yap›lmas›ndaki en büyük neden Atatürk’ün buraya 28 Ocak 1925, 12 May›s 1926, 11 fiubat 1931, 20 fiubat 1935 tarihlerinde dört kez gelmifl olmas› ve buralar› Selanik’e benzetmifl oldu¤unu belirtmesidir. Müzenin resmi aç›l›fl› 12.05.2005 tarihinde yap›lm›flt›r. Üç katl› olan binan›n girifl kat›nda çeflitli fonksiyonlara sahip odalar ve Atatürk’ün hayat›n›n kronolojik olarak anlat›ld›¤› bir pano bulunmaktad›r. Yine ayn› katta üst kata ç›k›fl› sa¤layan ahflap merdivenler yer almaktad›r. Birinci katta ortada bir salon, bu odaya aç›lan üç oda bulunmaktad›r. Bu odalardan birisi kütüphane, birisi mutfak, di¤eri içinde bir de mescitin yer ald›¤› misafir odas› olarak düzenlenmifltir. ‹kinci katta yine ortada bir salon ve bu salona aç›lan bir çal›flma odas› bir de Zübeyde Han›m odas› olarak adland›r›lan bir oda, banyo ve balkon yer almaktad›r.

Yerli ve yabanc› ziyaretçilerin ilgi oda¤› olan müzeye girifl ö¤renci, ö¤retmen ve askerler hariç ücretlidir. Hafta içi hafta sonu ve bayramlar dahil sürekli aç›k olan müzenin ziyaret saatleri sabah 8.00-akflam 17.00’dir. Müzeye 0.324.7414070 no.lu telefondan ulafl›labilir.

M

2

1-2. Silifke, Taflucu Atatürk Evi Müzesi 3. Silifke, Taflucu Aslan Eyce Amphora Müzesi

amphora ve toprak eserlerin vak›fa ba¤›fllanmas› ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤›’na ba¤l› özel müze olarak kurulmufltur. Antik Dönem’e ait 300 kadar amphora ve çeflitli toprak figürinlerin ve arkeolojik eserlerin sergilendi¤i müze, Akdeniz deniz ticaretinde kullan›lan amphora tipleri bak›m›ndan önemli özelli¤e sahiptir.

Müzeye 0.324 7144009 no.lu telefondan ulafl›labilir.

3

Taflucu Aslan Eyce Amphora Müzesi üze,Taflucu E¤itim ve Do¤al Hayat› Koruma Derne¤i Baflkan› Aslan Eyce’nin koleksiyonundan oluflan

M 224 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 225

1

Taflucu-Mylai Manast›r›-Holmi aflucu Beldesi’nin 5 km. güneybat›s›ndad›r. Baz› antik kaynaklara göre Taflucu’nun, baz› kaynaklara göre de Manast›r denilen alan›n Holmi oldu¤u belirtilmektedir. Korsan sald›r›lar› nedeniyle geliflememifltir. Holmi, Büyük ‹skender’in ölümü ile Suriye Krall›¤›’na tabi olmufltur.

T

Kent halk› I. Seleukos Nikator taraf›ndan Silifke’ye tafl›nm›flt›r. Kal›nt›lar› aras›nda k›y›da yer alan antik hamam yap›s› küçük bir körfezle çevrelenmifltir. K›y›dan sonra kademeli bir yükseliflle alçak ve genifl sahaya yay›lan tepede antik kentin kal›nt›lar› devam etmektedir. Roma ve Bizans Dönemleri’ne tarihlenen bu kal›nt›lar içerisinde yüzden fazla ev, zeytinya¤› ifllikleri, su sarn›ç›, kaya mezarlar› ve an›t mezarlar görülmektedir.

2

1. Silifke, Taflucu Amphora Müzesi 2-3. Silifke, Taflucu Holmi-Mylai Manast›r›

3

226 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 227

1

Liman Kalesi aflucu’nun 7 km. güneybat›s›ndad›r. Kale Osmanl› yap›s› olup 1471 y›l›nda yapt›r›ld›¤› bilinmektedir.

Do¤u taraf›nda ana girifl kap›s› mevcuttur. Günümüze dek kalan az tahrip olmufl kalelerden birisidir. Kaleye gelmeden anayolun kenar›nda tonozlu bir sarn›ç yap›s› vard›r.

T 1. Silifke, Liman Kalesi yol üzerindeki tonozlu yap› 2. Silifke, Liman Kalesi

1

Castellum Novumola (Tokmar) Kalesi

Nesulion (Bo¤sak) Adas› iman Kalesi’nin güneybat›s›nda yer alan Bo¤sak Adas› üzerinde kapal› haç planl› küçük yap›, adadaki en iyi durumda olan kal›nt›d›r.

Bunun d›fl›nda sarn›çlar ve ev kal›nt›lar› dikkati çekmektedir. Baz› mermer sütunlar denize düflmüfltür.

L

2

2

2. yüzy›la tarihlenen kaleye Palaiai sapa¤›na varmadan ana yoldan sa¤a ayr›lan 3 km.’lik asfalt bir yolla ulafl›lmaktad›r. Kalenin güney duvarlar› yüksek kayal›klara oturmaktad›r. Kaleden Göksu Deltas›, Taflucu kesimi tamamen gözlenebilmektedir.

Yar›m yuvarlak burçlar› ile tipik bir Orta Ça¤ kalesidir. Bizans ve Ermeni Krall›klar›’ndan sonra, 1210 y›l›nda St. Jean flövalyeleri denetimine girmifltir.

1

3

228 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

1. Silifke, Bo¤sak Adas› 2-3. Silifke, Tokmar Kalesi

Silifke - Mersin • 229

Palaiai (Tahta Liman›)

Güvercin Adas›

ilifke-Anamur karayolu ile ulafl›lmaktad›r. Taflucu’nun 16 km. bat›s›ndad›r. Tokmar Kalesi’ni geçtikten 2,5 km. sonra Akdere, E¤ribük Vadisi’ne do¤ru sola ayr›lan stabil yoldan sahile kadar 3 km.lik yolla inilir. Buras› Tahta Liman› olarak adland›r›lan yerdir.

Kal›nt›lar›n bir k›sm› Anemurium ören yerindeki gibi denizin içeri girmesi nedeni ile sular alt›nda kalm›flt›r. Üst k›sm›nda, orman içerisinde bulunan yo¤un kal›nt› grubu da antik Palaiai’ye aittir. Ço¤unlu¤u evlere ait bina duvarlar› ayaktad›r. Kaya mezarlar› da bulunmaktad›r.

S

1

1-2. Silifke, Palaiai (Tahta Liman›) 3. Aphrodisias ve mozaikler-Köserelik Adas›

230 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

o¤sak Adas›’n›n güneybat›s›nda yer alan Güvercin Adas› üzerinde antik yerleflim izleri bulunmaktad›r. Yapt›¤›m›z sualt› yüzey araflt›rmalar›n›n sonucunda bütün çevresini kaplayan genifl bir alanda, çeflitli dönemlere ait çok say›da ve y›¤›nlar halinde amphora parçalar›na rastlanm›flt›r.

B

Pityussa (Dana) Adas› phrodisias’›n kuzeydo¤usunda, Güvercin Adas›’n›n güneybat›s›nda yer alan büyük bir ada üzerindeki yerleflimdir. Aphrodisias ile birlikte kurulan kent, Roma Dönemi’nde ba¤›ms›z bir kent Pityussa olmufltur. Ada kentin K›br›s, M›s›r, Aphrodisias, Komardias, Holmi ve Seleukeia ile yak›n ticari iliflkileri olmufltur. Pityussa antik kentinde çok say›da su sarn›ç›, Roma Dönemi’ne ait evler, lahitler, hamamlar, Bizans Dönemi kilise kal›nt›lar› bulunmaktad›r. Adan›n daha çok kuzeybat› yönünde yo¤unlaflan ve k›y›da yer alan mimari kal›nt›lar›n malzemeleri ne yaz›k ki günümüz insanlar› taraf›ndan sökülerek ve teknelerle tafl›narak kendi yap›lar›nda malzeme olarak kullan›lm›flt›r.

A

Kilikia Aphrodisias’›

3

ilifke-Anamur karayolunun 35. km.’sinde, Ifl›kl› Köyü’ne gelmeden önce güneye ayr›lan 14 km. lik bir yol ile ulafl›lmaktad›r. Ovac›k Yar›madas› üzerindedir. Kent do¤u ve bat› yönlü iki antik limana sahiptir. Do¤u limandaki Köserelik Adas› da kal›nt›lar içermektedir. Bu adan›n Roma ve Erken Bizans Dönemi’nde nekropol alan› olarak kullan›ld›¤› tahmin edilmektedir. Yar›mada da Antik Döneme ait yap›lar›n temel kal›nt›lar› göze çarpmaktad›r.

Aphrodisias Arkaik Dönem’e kadar uzanan bir geçmifle sahip olmakla birlikte daha çok Erken Bizans Dönemi bazilikal planl› kilise kal›nt›s› ile meflhurdur ve mozaikli taban günümüze kadar korunmufltur. Bu tabanda bitkisel, geometrik ve hayvan motiflerinin aralar›nda kitabeler vard›r. St. Panteleon Kilisesi olarak bilinen yap› 1972’de L. Budde taraf›ndan kaz›larak ortaya ç›kar›lm›flt›r. Yar›madan›n kenar›na kadar duvar kal›nt›lar› bulunmaktad›r.

S

4

2

Silifke - Mersin • 231

1

4

Bunlar aras›nda poligonal duvar örgü sistemli kuleli sur kal›nt›s› Hellenistik Dönem’e aittir. Roma Dönemi’nde yerleflim yeri olarak önemini kaybetti¤inden, bu döneme ait kesin bir yap› kal›nt›s›na rastlanmam›flt›r. Kilisenin do¤usunda yer alan denizin dibinde de yo¤un amphora y›g›nlar›na rastlanm›flt›r.

Gözle¤entepe Kaya Mezarlar› eflilovac›k Beldesi’nin Dibekli Mahallesi’nin ‹nönü Mevkii’nde karayolunun hemen kenar›nda Gözle¤entepe nekropol alan› bafllamaktad›r. Burada bulunan kaya mezarlar›nda Silifke Müzesi taraf›ndan kurtarma kaz›s› yap›lm›flt›r. Kaz› sonucunda ölü hediyesi olarak ortaya ç›kar›lan piflmifl toprak unguentariumlar, tabak, kase, a¤›rflak, madeni küçük aletler, amphora, lagynos, askos parçalar›, cam flifleler Silifke Müzesi’ne nakledilmifltir. A盤a ç›kan mezar buluntular›na göre nekropol alan› Erken ve Geç Hellenistik ile Roma Dönemi’ne tarihlenmifltir. Mezarlar genelde basamakl› dromoslu giriflleri olan ve kapak tafl› ile dikdörtgen mezar giriflinin kapat›ld›¤› oda fleklindeki kaya mezarlar›d›r. Ço¤unlukla sunu çukuruna sahip mezarlarda bu çukurlar›n etraf›n› ölülerin konuldu¤u sekiler çevrelemektedir.Tek bir mezar›n duvar yüzeyinde di¤erlerinden farkl› olarak s›va kal›nt›s› bulunmufltur. Baz›lar›nda da sunu çukuruna rastlanmam›flt›r.

Baz› mezarlarda ölü konulan sekilerin arkas›nda duvara oyulmufl üzerleri kemerli nifl fleklinde aç›kl›klar vard›r.

Y

1-2-3-4. Aphrodisias ve mozaikler

232 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

2

3

Silifke - Mersin • 233

Aphrodisias Mozaik

234 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Silifke - Mersin • 235

Ayd›nc›k Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239 Kelenderis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240 Sapl› Ada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 Piramidal Çat›l› Mezar (Dört Ayak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245 Aynal›göl Ma¤aras› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245 Duruhan Kaya Mezarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247

236 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›nc›k - Mersin • 237

Aynal›göl Ma¤aras›

Ayd›nc›k Merkez ersin’in 171 km. güneybat›s›ndad›r. Ayd›nc›k ‹lçe merkezi, Antik Dönemler’den Yak›n Ça¤lar’a kadar önemli bir liman kenti olan Kelenderis çevresinde geliflmifltir (Tarihi ad› “Myus-Myanda?”). Mersin-Antalya yolu üzerinde olmas›n›n yan› s›ra, Toroslar›n yamaçlar›nda bulunan Gülnar ‹lçesi’ne aç›lan vadi içindeki yol ile de kuzeye ba¤lant›s› vard›r. 1987 y›l›nda ilçe olmufltur. Cumhuriyet öncesinde, Osmanl› yerel yönetim düzeninde, ilçenin ad› Gülnar ve merkezi, Gilindire olarak da an›lan, Kilindra idi.

Kilindra, komflu ilçeleri Silifke ve Anamur kadar önem tafl›yordu. Ancak, 1.

Dünya Savafl› s›ras›nda, güvenlik nedeniyle, ilçe merkezi bugünkü Gülnar ‹lçesi’nin bulundu¤u Anaypazar’a tafl›nm›fl ve bu durum savafltan sonra da korunmufltur. 1965 y›l›na kadar resmi ad› Gilindire 1974 y›l›nda belediye haline geldikten sonra ise ad› ‹skele Belediyesi olarak an›lm›flt›r.

M

238 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›nc›k - Mersin • 239

Kelenderis im taraf›ndan ne zaman kuruldu¤u hakk›nda kesin bigilere henüz ulafl›lamam›flt›r. Kaz›larda ç›kan en eski seramik örnekleri ancak ‹.Ö. 8. yüzy›l sonlar›na ve 7. yüzy›la tarihlendirilmifllerdir. En son yerleflme kat› ise ‹.Ö. 6. yüzy›l bafllar›na tarihlenebilen zemin mozai¤idir. Yaz›l› kaynaklara göre, eski ça¤lardan beri yerleflim yeri olan Kelenderis kentinin ad›na ilk kez yaz›l› olarak ‹.Ö. 5. yüzy›lda sikkeler üzerinde rastlan›lm›flt›r.

Antik yazarlardan Apollodoros, Kelenderis’in Suriye’den gelen Sandokos taraf›ndan kuruldu¤unu belirtir. Bu metinde ad› geçen Sandokos’un ‹.Ö. 2. bin Luvi-Hitit tanr›lar›ndan fianta ile özdefl oldu¤u kabul

K

Ayd›nc›k, Kelenderis Nekropol Alan›

Anamur Müzesi, Kelenderis buluntular›

edilir ki bu kült ‹.Ö. 1. biny›lda da sürmüfltür. Sandon /Sandan ayn› zamanda Tarsus’un da kurucusu ve bafl tanr›lar›ndan biri olup, bu kentin Hellenistik ve Roma Dönemi sikkelerinin baz›lar›nda tasvir edilmifltir. P. Mela, kentin Samoslular (Sisam) taraf›ndan kolonize edidi¤ini belirtmektedir.

Akdeniz’in do¤usu ile bat›s› ve K›br›s Adas›’ndaki deniz yolu üzerinde önemli bir konumda bulunmas› ve bölgenin en elveriflli liman›na sahip olmas›, Kelenderis’in önemini artt›rm›flt›r. 1986 y›l›nda Konya Selçuk Üniversitesi’nden Prof.Dr. Levent Zoro¤lu baflkanl›¤›nda sürdürülen arkeolojik kaz›larda ‹.Ö. 6. yüzy›la kadar giden buluntular ele geçmifltir. Bu buluntular Silifke ve Anamur müzelerinde sergilenmektedir.

Yüzy›l›n sonlar›nda Bat› Anadolu ve yak›n adalardan gelen Ionial›lar, Nagidos ile birlikte Kelenderis’te de ticarete yönelik iliflkileri yönlendirecek ticari iskeleler kurmufllard›r.

Kelenderis ilk parlak dönemini ‹.Ö. 5. ve 4. yüzy›llarda yaflam›flt›r. Atinal›lar’›n öncülü¤ünde Persler’e karfl› kurulan Attik-Delos Deniz Birli¤i’nin en do¤udaki üyesi olmufltur. Kaz›lar s›ras›nda bulunan zengin mezarlar, bir yandan kentin bat› dünyas› ile iliflkilerini belgelerken, ayn› zamanda, do¤u kültüründen de kopmad›¤›n› ortaya koymufltur. Hellenistik Dönem’de M›s›r’da kurulan Ptolamaios Krall›¤› ile siyasi ittifak içinde olan Kelenderis, ‹.Ö. 1. yüzy›ldaki korsan bask›nlar› yüzünden çok zor duruma düflmüfltür. Romal›lar’›n korsanlara karfl› haz›rlad›klar› askeri harekata da kat›lan Kelenderisliler, Romal›lar’›n Akdeniz ticaret yolunu güvenlik alt›na almas›ndan sonra ikinci parlak dönemlerini yaflam›fllard›r. Orta Ça¤’da, önce Bizans, daha sonra da Selçuklu egemenli¤ine giren Kelenderis; Osmanl›lar Dönemi’nden 20. yüzy›l bafllar›na kadar, Anadolu ile K›br›s aras›ndaki deniz ulafl›m›nda önemli bir liman konumunda olmufltur. Kelenderis, ‹stanbul’un Konya üzerinden K›br›s ile ba¤lant› kurdu¤u önemli bir Osmanl› liman›yken, 19. yüzy›l ortalar›ndan itibaren, Mersin liman›n›n ortaya ç›kmas› gibi çeflitli sebeplerden dolay› liman ifllevini yitirmeye bafllam›flt›r.

240 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›nc›k - Mersin • 241

Antik Kelenderis Kentine Ait Kal›nt›lar

d›r ve bunun üzerinde de s›va vard›r.

Baz› bölümlerde mermer plakalar kaplama malzemesi olarak kullan›lm›flt›r. Çat› örtüsündeki yal›t›m ise, kum kireç kar›fl›m› s›van›n içine tu¤la parçalar› kar›flt›r›larak sa¤lanm›flt›r.

Liman Hamam›

Tiyatro

iman giriflinde bulunan hamam, kentin k›smen ayakta kalabilen antik yap›lar›dan birisidir. Üç ana mekan› günümüze kadar ulaflm›flt›r. Büyük bir kompleks oldu¤u anlafl›lan hamam›n bütününe ait görsel bilgi kayna¤›,

L

6. yüzy›l bafl›na tarihlenebilen zemin mozai¤idir.

Duvarlar›n›n inflaas›nda moloz tafllar kullan›lm›flt›r. Yap›n›n d›fl yüzeyi s›vas›zd›r. ‹ç yüzey ise yer yer tu¤la kaplama-

üzey araflt›rmalar› ve sondaj çal›flmalar› d›fl›nda henüz gün ›fl›¤›na ç›kar›lmam›fl olan yap›n›n Anemurium’da oldu¤u gibi, bir meclis binas› olabilece¤i de san›lmaktad›r.

Y

1

Nekropol Alan› ekropol alan›nda yap›lan kaz›larla çok çeflitli mezar tipleri a盤a ç›kar›lm›flt›r. Bu nedenle Kelenderis antik kenti mezar çeflitlilikleriyle dikkat çekmektedir. Bu özellik Elaiussa-Sebaste, Anemurium, Uzuncaburç gibi yerlerde de vard›r.

Ancak Kelenderis’tekiler zamana göre farkl› tipteki mezarlar›n bir arada bulunmas›yla ayr›cal›k göstermektedir. Bu mezar tipleri aras›nda bugüne kadar tespit edilenler aras›nda çukur mezarlar, dromoslu yer alt› oda mezarlar, beflik tonozlu mezarlar, baldahinli mezar an›t› (Dört Ayak), lahitler, mezar tafllar› bulunmaktad›r. Bu mezar tiplerinin yan› s›ra kaz› buluntular› ile bugüne kadar kesinlefltirilemese de Silifke Müzesi’nde bulunan Hydria örne¤inden yola ç›karak Erken Hellenistik Dönem’den itibaren cesetlerin yak›l›p, küllerinin urnalara, yani hydrialara konuldu¤unu gösteren veriler de elde edilmifltir. Kentin yak›n çevresinde, Ayd›nc›k-Gülnar yolu üzerinde 15. kilometrede orman içindeki kaynaktan kente su getiren kemerler ve kanallar günümüze kadar ulaflabilen alt yap›lard›r.

N

Sapl› Ada o¤uksu Mevkii’nde yer alan ada üzerinde Antik Dönem mimari kal›nt›lar› rahatl›kla görülebilmektedir.

S

1. Ayd›nc›k, Kelenderis Kaz› Alan› 2. Ayd›nc›k, Mezar

2

242 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›nc›k - Mersin • 243

Ayd›nc›k, Dört Ayak An›t Mezar

Piramidal Çat›l› Mezar (Dört Ayak) elenderis’te tek örnekle temsil edilen baldahinli ve piramidal çat›l› an›t mezar, antik kentin kuzeydo¤usundad›r.

Mersin-Antalya karayoluna 50 m. kadar uzakl›kta yer almaktad›r. Halk aras›nda “Dört Ayak” olarak an›lmaktad›r.

Kare planl› an›t, dört köfle kule biçimindeki bir alt oda, bunun üzerinde dört yan› kemerli bir orta kat ve piramit biçimli çat›dan oluflmaktad›r. Yap›n›n yüksekli¤inin 13 m.den fazla oldu¤u san›lmaktad›r. Kireç tafl›ndan yap›lm›flt›r. Kentin ileri gelenlerinden birine ait oldu¤u düflünülen yap› ‹.S. 2. yüzy›la veya ‹.S. 3. yüzy›l bafl›na tarihlenmektedir.

K

244 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Aynal›göl Ma¤aras› ilifke’den Ayd›nc›k’a giderken ilçeye gelmeden solda, Sancak Burnu Mevkii’ndedir. Henüz deniz yoluyla ulafl›labilen ma¤araya, karayolundan da ulafl›m sa¤lanmaya çal›fl›lmaktad›r. Denizden gidildi¤inde Sancak Burnu Mevkii’nden karaya ç›k›lmakta ve biraz t›rmand›ktan sonra ma¤araya ulafl›lmaktad›r.

Eski Tunç Dönemi’ne tarihlenebilecek el yap›m› seramik parçalar›n›n ve çeflitli hayvan kemiklerinin bulundu¤u ma¤arada, hemen her türlü ma¤ara oluflumlar›n›n yan› s›ra bir de tatl›su gölü bulunmaktad›r.

S

Ayd›nc›k, Aynal›göl Ma¤aras›

Ayd›nc›k - Mersin • 245

Duruhan Kaya Mezarlar› lçe merkezinin 14-15 km. kuzeyinde Duruhan Köyü’nde bulunan kaya mezarlar› görülmeye de¤erdir. Köyün çeflitli yön-

‹

lerine da¤›lm›fl halde bulunan nekropol alan› içerisinde bulunan kaya mezarlar›n›n sade olanlar›n›n yan› s›ra, al›nl›kl›, sütunlu ve kabartma bezemeli olanlar› da vard›r.

1-2. Ayd›nc›k, Duruhan kaya mezarlar›

1

2

Ayd›nc›k, Aynal›göl Ma¤aras›

246 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›nc›k - Mersin • 247

Bozyaz› Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251 Nagidos-Nagidussa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252 Dört Ayak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254 Arsinoe (Marafl Tepesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254 Melenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256 Kilise Burnu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257 Softa Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258 Yelbiz Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259 Susanl›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260 Demiroluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260 Köristan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261

248 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› - Mersin • 249

Bozyaz› Merkez ersin’in 209 km. güneybat›s›ndad›r. ‹smini ilk yerleflim yeri olan Gürlevik yöresinin güneyinde uzanan verimsiz boz renkli topraklar›n halk taraf›ndan “Çorak Düzlük” anlam›na gelen Bozalan, Bozova, Bozyaz› denmesinden alm›flt›r. ‹lçenin Antik Dönem’deki ismi ise Küçük Ada anlam›ndaki Nagidos’tur.

Bozyaz› ‹lçesi’nin içinde bulundu¤u bölge ‹.Ö. 2. biny›lda Luvi kavimlerinin yaflad›¤› Tarhundaflfla Krall›¤›’n›n s›n›rlar› içinde bulunuyordu. ‹.Ö. 7. yüzy›lda bölge bir Samos Kolonisi durumuna gelmifltir. Asur ve Babil metinlerinde, bölgenin ‹.Ö. 7. ve ‹.S. 6. yüzy›llarda Fenikeliler ile ticaret yapan önemli bir liman kenti oldu¤u belirtilmektedir.

Büyük ‹skender’in ölümünden sonra bölge Seleukoslar ve Ptolemaioslar aras›nda geçen savafllara sahne olmufl ve sonunda bölge Ptolemaioslar’a kalm›flt›r.

M

250 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Roma ‹mparatorlu¤u Dönemi’nde, ‹mparator Caligula ‹.S. 1. yüzy›lda bütün Kilikia k›y›lar›n› Commagene kral› IV. Antiokhos’a vermifltir. ‹.S. 260’ tan sonra Kilikia k›y›lar› Pers ordular›n›n eline geçmifltir.

Bölge Romal›lar’dan sonra Bizans egemenli¤ine geçmifltir. Bu zamanda Emeviler (661-750) ve Abbasiler (750-1258) taraf›ndan s›k s›k hücuma u¤ram›fl ve zaman zaman istila edilmifltir.

Türkler’in bölgeyi kesin olarak ele geçirmesi ve bölgeye yerleflmesi Selçuklu hükümdar› I. Alaeddin Keykubat zaman›nda, 1228 tarihinde olmufltur. ‹lk Türk yerleflimleri Yiva Boyu’na mensup Türkler taraf›ndan Tekeli, Derebafl›, Gürlevik ve Akcamii yörelerinde kurulmufltur. Daha sonra Karamano¤ullar›’na, 1487 y›l›ndan itibaren de Osmanl› topraklar›na kat›lm›flt›r.

Bugünkü Bozyaz› ‹lçesi 1989 y›l›nda Beyreli ve Gürlevik Köyleri’nin birleflmesi ile oluflmufltur.

Bozyaz› - Mersin • 251

Nagidos Antik Kenti agidos, Bozyaz› ‹lçesi’nin antik yerleflimidir. Anemurium’un 10 km. do¤usundad›r. ‹lçede Paflabeleni Tepe’si üzerinde antik yerleflimin akropolü yer al›rken, eteklerinde de nekropolü bulunmaktad›r. Akropolün bat›s›nda yer alan Sini Çay› buradan denize dökülmektedir. Paflabeleni Tepesi’nin karfl›s›ndaki ada da (Nagidussa) Nagidos ile ba¤lant›l›d›r.

Hekataios’a göre “Nagis Kubernetes” ad›nda semitik kökenli birisi taraf›ndan kurulmufltur. Ancak bu durum kesin de¤ildir. ‹.Ö. 2. biny›lda Luvi halk›n›n oluflturdu¤u Tarhundaflfla Krall›¤›’n›n s›n›rlar› içinde bulundu¤u bilinmektedir. Asurlular ile olan ba¤lant›lar› ise kesinlefltirilememektedir.

Nagidos’un ‹.Ö. 7.yüzy›lda bir Samos Kolonisi oldu¤u ve böylelikle ticarete aç›lm›fl bir liman kenti kimli¤i kazand›¤› bilinmektedir. Ionial›lar ve Grekler, Kilikia’n›n da¤l›k k›sm›nda kendileri için üsler kurarak Fenikeliler ile do¤u ticaretini

N

Bozyaz›, Nagidos

sürdürmüfllerdir. Bölge hakk›ndaki kesin bilgiler ‹.Ö. 6.yüzy›lda “Yeni Babil “ metinlerinde geçen Pirindu kral› Appuaflu ile ortaya ç›kmaktad›r. ‹.Ö. 557/556 y›llar›nda Pirindu kral› Appuaflu’ya karfl› bir sefer düzenleyen Babil kral› Nergilissar’›n bu seferiyle ilgili metinlerde, kral›n ordular›n›n, “atalar›n›n baflkenti” olan bugünkü Meydanc›kkale ile ba¤daflt›r›lan Kirflu’ya kadar geldi¤i bildirilmektedir. Pers Dönemi’nde (‹.Ö.

6.yüzy›l - 4.yüzy›l) Meydanc›kkale’nin bir Pers garnizonu oldu¤u bilinmektedir. Nagidos’da Pharnabazus’a ait gümüfl sikkeler bulunmufltur. Bu da antik flehrin ‹.Ö. 5. yüzy›l sonu ve 4. yüzy›lda ekonomik aç›dan güçlü oldu¤unu göstermektedir.

Paflabeleni Tepesi’nin üzerinde yer alan akropolü çeflitli dönemlere ait oldu¤u san›lan sur, duvarlar› çevrelemektedir. Yerleflim sur içinde geliflirken tepenin güney yamaçlar› tar›msal amaçl› kullan›lm›flt›r.

Paflabeleni Tepesi’nin do¤usunda bir yerleflim daha bulunmaktad›r. 4 km. bat›s›nda ise antik liman vard›r. Tepenin eteklerinde ve bugünkü flehir yerleflmesinin alt›nda kalan yerlerde nekropol saha-

1

s›na aittir.

Nagidos antik kentinin tarihini ayd›nlatan en önemli buluntu Mersin Müzesi’nde sergilenmekte olan yaz›tt›r. Bu yaz›t Nagidos ve komflu kent Arsinoe’nin kuruluflu hakk›nda bigiler içerirken, ayn› zamanda her iki kentteki s›n›rlar ve düzenlemelerde yer almaktad›r. Bunun ötesin-

de kutsal alanlar ve dönemin Ptolemaios soyundan olan yöneticileri ve Nagidos ile olan iliflkilerinin ayd›nlat›ld›¤› bu yaz›t, ‹.Ö. 238 y›l›na tarihlenmektedir.

Burada Mersin Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Baflkan› Prof.Dr. Serra Durugönül taraf›ndan yap›lan bilimsel kaz› çal›flmalar› tamamlanm›flt›r.

1. Bozyaz›, Nagidos kaz› alan› 2. Bozyaz›, Nagiduda

2

252 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› - Mersin • 253

Marafl Tepesi

ozyaz›’n›n 7 km. do¤usunda, karayolunun 800 m. güneyinde Çubukkoya¤› Köyü’ndedir. Halk aras›nda “Dört Ayak Harabesi” olarak bilinmektedir. Yüksekli¤i ikinci kata kadar korunmufltur. Kule – ev tarz›nda yap›lm›flt›r.

Birinci katta mazgal pencereler, ikinci katta kemerli pencereler bulunmaktad›r.

Duvarlar üzerinde ahflap hat›l izleri görülmektedir.

imdiye kadar Arsinoe olarak adland›r›lan bu yer Bozyaz› ‹lçesi’nin 2 km. do¤usundaki Çubukkoya¤› Köyü s›n›rlar› içinde, denize do¤ru burun biçiminde uzanan hakim bir tepe üzerindeki Marafl Tepesi’dir. Eski Ça¤ co¤rafyac›s› Strabon, Arsinoe’yle ilgili bilgileri aktar›rken; “Anemurium’dan sonra ilk kent olan Nagidos’a sonra bir demir atma yeri bulunan Arsinoe’ye gelinir” demektedir. fiehrin kuruluflu hakk›nda ve komflu Nagidos Kenti ile iliflkileri hakk›ndaki bigiyi yine Mersin Müzesi’nde sergilenen yaz›ttan ö¤renmekteyiz. Bu yaz›ttan, flehrin ilk kez ‹.Ö. 270 y›llar›nda Aspendoslu Aetos’un zaman›nda kuruldu¤u anlafl›lmaktad›r. Aetos’un, M›s›r kral› II. Ptolemais’in kar›s› ayn› zamanda k›zkardefli ad›na kurdu¤u bu kent, kral, kar›s› ve k›zkardeflinin “Kutsal Kenti” olarak an›lm›flt›r. Akdeniz k›y›lar›nda kurulan birçok flehre Arsinoe ad› verilmifltir. Bilinen dört Arsinoe antik kenti içinden Bozyaz›’da bulunan Arsinoe kenti, II. Arsinoe ad›na infla edilmifltir. Yaz›tta kom-

B

1. Bozyaz›, Dört Ayak 2. Bozyaz›, Marafl Tepesi 3. Mersin Müzesi, Arsinoe Yaz›t›

3

Dört Ayak

1

fi

2

254 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› - Mersin • 255

1

1. Bozyaz›, Marafl Tepesi 2. Bozyaz›, Melenia

flu kent Nagidos’la aralar›nda ç›kan s›n›r anlaflmazl›¤›n›n giderildi¤i ve iki nüsha haz›rlanan yaz›t›n Nagidos’ta Afrodit Tap›na¤›’na, Arsinoe’de ise kapal› kutsal bir alana yerlefltirildi¤inden bahsedilmektedir.

Arsinoe 6 yüzy›l bafllar›nda piskoposluk olmufltur. Erken Orta Ça¤’da terk edilmifl ve tekrar yerleflim görmemifltir. Marafl Tepesi’nde bulunan kal›nt›lar aras›nda ise do¤ubat› limanlar› çevresinde arazinin e¤imine uyan kale surlar› yer almaktad›r. Bunlardan kulelerle takviyelendirilmifl olan bat› duvarlar› oldukça sa¤lam durumdad›r.

Marafl Tepesi’ndeki antik kent içinde birçok yap› kal›nt›s› tamamen tahrip olmufltur. Anemurion’da gördü¤ümüz mezar yap›lar›n› and›ran iki katl›, tonozlu, baz›lar›n›n üst örtülerinin mozaiklerle süslü oldu¤u mezar yap›lar› burada da dikkat çekmektedir. Erken Bizans Dönemi’ne ait sadece te2

256 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

mel izleri kalm›fl üç kilise tespit edilmifltir. Ören yerinin kuzeydo¤usunda bulunan kilise ile do¤usunda bulunan kesme ve moloz tafltan infla edilmifl bazilika, plan özelliklerini koruyarak zaman›m›za kadar gelmifltir.

Yan yana s›ralanm›fl Roma-Erken Bizans Dönemleri’ne ait evler vard›r. Ancak bunlar›n aras›nda net bir flekilde Roma evi diyebilece¤imiz yap›lar yoktur.

Melenia ntik kentin kal›nt›lar›, Bozyaz›’n›n 11. km. do¤usundad›r. Melenia’n›n deniz taraf›nda bulunan ve etekleri suya kadar inen burnu, kara yönünde de devam etmektedir. Mevcut do¤al liman› ile savunmaya elverifllidir. Bu tip flehirlerde genellikle görülmeyen akropolisin, bu yerleflmede de tespiti yap›lamam›flt›r. Ören yerinin ortas›ndaki tafl duvarla çevrilmifl mekan büyük olas›l›kla iç kale savunmas›nda kullan›lan kale görevini yapmaktayd›. Do¤u bat› yönünde kurulan yaklafl›k 1 km. uzunlu¤unda ve 400 m. geniflli¤indeki bir alan› kaplayan antik kentte surlar stratejik olarak ve arazinin verdi¤i imkanlardan yararlan›larak planlanm›flt›r. Moloz tafl ve horasan harçl› surlar›n yap›m›nda kaya bloklar› kullan›lm›flt›r. Sur içinde bulunan ve fle-

A

1

hir dokusunu oluflturan yap›lardan çok az kal›nt› görülmektedir.

Birço¤u bitki örtüsü alt›nda kalan bu kal›nt›lar›n ifllevlerinin ne oldu¤u dahi anlafl›lamamaktad›r. Kentin do¤usunda bulunan nekropol alan›n›n ortas›ndaki tepenin kenar›nda moloz tafllardan yap›lm›fl bir kilise bulunmaktad›r. Anemurion ören yerinde sistemli olarak gördü¤ümüz mezar tiplerine benzeyen, fakat çok küçük ölçekte infla edilmifl tonoz örtülü, tabanlar› tafl döfleli tek ve iki odal› iki katl› mezar örnekleri yer almaktad›r. Mezarlar moloz tafltan ve horasan harçl› olarak infla edilmifltir.

1. Bozyaz›, Kilise Burnu 2. Bozyaz›, Melenia

Kilise Burnu ozyaz›’n›n 18 km. do¤usunda hemen yolun kenar›nda yüksek bir tepenin üzerinde yer almaktad›r. Akyaka - Tekeli Köyü’nde Kilise Burnu olarak bilinen, Geç Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne ait ören yeridir. Sur, sarn›ç, kilise ve di¤er yap›lara ait kal›nt›lar bulunmaktad›r. Surun d›fl›nda kuzeybat› yönünde ikisi yanyana, biri arkada olmak üzere üç adet ‹.S. 1. ve 2. yüzy›llara ait tonozlu, s›val›, basit girifl kap›s› bulunan Anemurium mezarlar›na benzer mezarlar vard›r.

B

2

Bozyaz› - Mersin • 257

Softa Kalesi ale ilçe merkezini geçtikten sonra kuzeybat›da, hakim bir tepe üzerinde yer almaktad›r. Surlar› yer yer iyi korunmufl durumda olup, oval planl›d›r. Roma kaynaklar›nda ad› “Syce” ya da “Sycae” olarak geçmektedir. Bat› surlar›n›n ortas›nda yer alan girifl kap›s›n›n savunma gücü bir ara mekanla art›r›lm›flt›r.

D›fl kale ve iç kale surlar›ndan oluflan ve çok genifl bir alana yay›lm›fl olan kalenin güney yamaçlar›nda yer alan yap› gruplar›, eski bir liman kenti olan Arsinoe’ye kadar uzanmaktad›r. Kalenin güney yamac›nda-

K 1-2-3. Bozyaz›, Softa Kalesi

1

ki iki katl› mezar örne¤i Anemurion antik kentindekilere benzemektedir. Yap›n›n üst örtüsü tonozlu olup, y›k›lm›flt›r. Kale giriflinin sonunda bulunan ve duvarlar› halen ayakta olan yap›n›n cami, bir rampa ile ulafl›lan mekan›n ise saray oldu¤u tahmin edilmektedir. Sur duvarlar›na yak›n infla edilmifl küçük ölçekte Geç Roma Dönemi’ne ait hamam yer almaktad›r. Bu yap›lar d›fl›nda Roma ve Bizans Dönemleri’nde kullan›lm›fl olan içleri s›val› çok say›da sarn›ç bulunmaktad›r. Son olarak Karamano¤ullar› zaman›nda iskan edilmifltir.

Anamur Kalesi’nin fethi s›ras›nda anlat›lan menk›beden bu kalenin Selçuklu Ertokufl Bey taraf›ndan ele geçirildikten sonra imar edildi¤i kaydedilmektedir.

Yelbiz Kalesi ozyaz›’n›n yaklafl›k 10 km. kuzeydo¤usundaki Tekedüz Köyü’ndeki Derebafl› ‹lkokulu’nun önünden kuzeybat›ya do¤ru 1.5 saatlik bir yürüyüflle ç›k›labilen tepe üzerindedir. Burada büyük bir avlusu, iki genifl holü ve bazilika k›sm›n›n ço¤u ayakta kalm›fl olan bir yap› kal›nt›s› bulunmaktad›r. Bu yap› kal›nt›s› bir manast›r olmal›d›r. Girifl kap›lar› ve pencereleri yuvarlak kemer sistemi ile infla edilmifltir. ‹ç duvarlar›ndaki ahflap hat›l izleri, üst örtünün ahflap çat› oldu¤u izlenimini vermektedir. Yap› grubunun do¤usunda yer

B

alan apsisi belirgin bazilika yap›s›n›n orta zemininde geometrik düzenleme içinde mozaik izleri mevcuttur. Bat›daki büyük avlunun giriflinin iki yan›nda yaklafl›k 6-7 m. yükseklikte k›smen ayakta kalm›fl karfl›l›kl› iki kule mevcuttur. Avlu duvarlar› önemli ölçüde tahrip olmufltur. Yap›n›n ön k›sm›nda d›flar›dan içeriye do¤ru derin bir kanal› olan ve merdivenle inilen bir sarn›ç bulunmaktad›r. Do¤uda yine sarn›ç oldu¤unu sand›¤›m›z ikinci bir yap› yer almaktad›r. Manast›r›n bat› yönünde küçük apsisli flapel binas›, flapelin yine bat›s›nda dikdörtgen planl›, apsisli ikinci bir flapel binas› görülmektedir.

1

1-2. Bozyaz›, Yelbiz Kalesi

2

3

2

258 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› - Mersin • 259

1

3

1

1. Bozyaz›, Demiroluk kaya mezarlar› 2. Bozyaz›, Köristan

Susanl›k lçe merkezine 2 km. kala sola dönüldükten sonra, Denizciler Mahallesi’nin 500 m. kuzeyinde P›narc›k Tepesi üzerinde yer almaktad›r. Antik kentte ilk bak›flta Geç Roma Dönemi özellikleri gösteren yap› gruplar› göze çarpmaktad›r. Bat›da en yüksek noktada gözetleme kulesi, yay fleklinde tepeyi çeviren kale surlar› ile önemli bir yap›ya ait olmas› muhtemel mimari parçalar ve tonoz örtülü sarn›ç yer almaktad›r.

Do¤u yönünde üst örtüsünü tamamen yitirmifl flapel binas› bulunmaktad›r. Kuzeyde birbirine bitiflik fonksiyonu çözülmeyen iki yap› vard›r. Tam ortada tafla oyulmufl libasyon oyuklar› ve tafl merdivenler görülmektedir. Çevrede yap›lan yüzey araflt›rmas›nda deve tüyü renkli, boyamas›z, kal›n ve ince cidarl›, çizgi bezekli ya da kabartmal› kaba seramik örnekleri ile cam eflya örnekleri ele geçmifltir. Ören yeri Geç Hitit, Geç Roma ve Bizans Dönemleri’nde iskan görmüfltür.

‹

1. Bozyaz›, Susanl›k plan› 2-3. Bozyaz›, Demiroluk kaya mezarlar› 4. Bozyaz›, Demiroluk Ören Yeri plan›

2

Demiroluk emiroluk Köyü’ndeki eski mezarl›¤a gelmeden hemen önce sa¤dan kuzeye yürüyerek Domuztepe önlerine gelinir. Kaya mezarlar›n›n yönü kuzeye bakmaktad›r. Bu mezarlar›n niflli, tekneli, al›nl›kl› ve sade olanlar›n›n yan› s›ra, yanyana ve kabartma bezemeli olanlar› da vard›r. Mezarlar›n birisinin girifli sütunlu, al›nl›kl› ve al›nl›¤›n ortas›nda aslan kabartmas› varken bir di¤erinde kalkan, k›l›ç, atl› bir adam (yere düflmüfl); yan› s›ra bitki motifli olanlar› da bulunmaktad›r. Bir di¤erinde de kad›n ve erkek büstü tasvir edilmifltir. Ancak bunlardan bir tanesi yere düflmüfltür. Buras› hem yerleflim hem

D

nekropol alan›d›r.

Mekanlara ait duvarlar›n ço¤u yok olmufltur ama ana kayaya oyulmufl k›s›mlar› görülebilmektedir. Çok say›da band›rma tekni¤inde yap›lm›fl seramik parçalar›na, amphora kulplar›na, ince cidarl› seramik parçalar›na rastlamak mümkündür. Yerleflim do¤u ve kuzeydo¤uya do¤ru geliflmifltir. Domuztepe Mevkii’nde de yerleflim oldu¤una dair kal›nt›lar devam etmektedir.

Köristan emiroluk’tan geri dönüp AnamurErmenek karayolundan kuzeye Ermenek’e do¤ru devam edilir. Daha sonra Çopurlu Köyü’ne do¤ru sola dönülür ve stabilize yol takip edilerek Köristan ören yerine ulafl›l›r. Burada sadece binalara ait y›k›lm›fl tafllar ve kaya mezarlar› sa¤lam kalm›flt›r.

D

2

4

260 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› - Mersin • 261

Anamur Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265 Anamur Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .266 Anemurium Ören Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270 Mamure Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276 Az› Tepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279 Boncuklu (Boncuk) Kale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280 Kal›nören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281 K›z›l Kilise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 Köflk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 Çoban Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .284 Otak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286 K›rkkuyular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286

262 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 263

Anamur, Mamure Kalesi

Anamur Merkez ersin’in 223 km. güneybat›s›ndad›r. ‹lçeye ulafl›m karayolu ile Antalya’dan, Mersin’den ve Karaman üzerinden sa¤lanmaktad›r. Uzun bir sahile sahip olmas› ve K›br›s’a en yak›n noktada yer almas›na ra¤men deniz ulafl›m› yok denecek kadar azd›r.

Anamur ad›, eski Anemurion’dan gelmektedir. Latin dilinde Anem: burun, Ourion ise rüzgar anlam›na geldi¤inden bu iki latince kelimenin birleflmesinden “Rüzgarl› Burun” ad› ortaya ç›kmaktad›r. Asur ‹mparatorlu¤u’nun y›k›lmas›ndan sonra Da¤l›k Kilikia Bölgesi uzun süre ba¤›ms›z olarak kalm›flt›r. Daha sonra 6. yüzy›lda Anadolu’ya giren Kral Kyros taraf›ndan fethedilmifl ve uzun süre Perslere ba¤l› bir satrapl›k olmufltur. Pers egemenli¤i s›ras›nda bu bölgedeki flehirler sikke basmaya bafllam›fllard›r. Büyük ‹skender’in ‹.Ö. 323’de do¤u seferi s›ras›nda Makedonya Krall›¤›’na ba¤lanan bölge Büyük ‹skender’in ölümünden sonra Bozyaz› gibi Ptolemaios-

M

264 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

lar ve Seleukoslar aras›nda mücadeleye sahne olmufl ve Ptolemaioslar’›n elinde kalm›flt›r.

Anamur, Roma Dönemi’nde daha çok geliflmifltir. Roma imparatoru Caligula (‹.S. 37-41) Do¤u Akdeniz k›y›s›ndaki kimi k›y› kentleri ile birlikte Anemurion’u da merkezi Ad›yaman’da bulunan Commagene kral› IV. Antiochos’a vermifltir. Romal›lar zaman›nda en parlak dönemini yaflayan Anamur, ‹.S. 382’de Anemurion merkez olmak üzere Isauria’n›n siyasi ve ekonomik etkinli¤ine sahne olmufltur. Bu dönemde bir yüzünde Anemurion yaz›l› para bas›lm›flt›r. ‹.S. 3. ve 4. yüzy›llarda Anemurion kent piskoposunu tayin etmifltir. Böylece yöreye daha fazla para harcamas› yap›lm›flt›r.

Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›lmas›ndan sonra, Bizans’›n eline geçen Anamur, yeniden infla edilmifltir. Bu dönemden çok say›da yap› ve kilise kal›nt›lar›na rastlanmaktad›r. Yöre 7. yüzy›ldan itibaren Arap ak›nlar›na maruz kal›rken daha sonra Araplar ve Bizansl›lar aras›nda çok s›k el

Anamur - Mersin • 265

Anamur Müzesi, heykel bafl›

de¤ifltirmifltir.

Bölge, Türk egemenli¤ine 13. yüzy›lda geçmifltir. Selçuklu hükümdar› Alaaddin Keykubat, ünlü komutanlar›ndan Mübarezeddin Ertokufl Bey’i k›y› fleridinin al›nmas›na memur etmifl ve 1228’de Anamur, Selçuklular taraf›ndan fethedilmifltir. Selçuklular›n güçsüzleflti¤i bir dönemde Kilikia Bölgesi, Karamano¤ullar›’n›n egemen1

li¤ine girmifltir. Bu dönemde Toroslar ve Anamur çevresi O¤uz Boyu’na mensup Türklerin yo¤un yerleflmesine sahne olmufltur. fiikari tarihine göre; “Anamur ve Tafleli’nin kafileler taraf›ndan zapt ve harap edilmesi üzerine Karamano¤lu Mahmut Bey (1300-1308) ve 36.000 kiflilik ordusuyla düflman› bozguna u¤rat›p Mamure Kalesi’ni ele geçirmifltir.” kayd› geçmektedir.

Karamano¤ullar›’ndan sonra I. Selim zaman›nda (1516) bölge Osmanl›lar›n eline geçmifltir. 1804 y›l›nda Konya’ya ba¤lanan Anamur 1859 y›l›nda Osmanl› idare kuruluflunda müdürlük, 1869 y›l›nda kaymakaml›k olmufltur. Bu dönemde merkezi bugünkü Nasreddin köyünde iken, zaman›n beyleri, idarenin kendi ifllerine kar›flmamas› için kaymakaml›k merkezini Çorak ad› ile bilinen bugünkü yere tafl›m›fllard›r.

Anamur Müzesi nemurium antik kentinde Amerikal› ve Kanadal› arkeologlar taraf›ndan bafllat›lan kaz›larda ç›kar›lan buluntular›n de¤erlendirilmesi amac› ile kurulan

A

1

Anamur Müzesi, toprak testi

Anamur Müzesi ‹skele meydan›, Adnan Menderes Caddesi’nde yer almaktad›r ve 1995 y›l›nda ziyarete aç›lm›flt›r.

Müze içerisinde Kelenderis kaz› buluntular›n›n sergilendi¤i vitrinde ‹.Ö. 5.yüzy›la tarihlenen k›rm›z› ve siyah figürle ifllenmifl lekytoslar ile Anemurion’da bulunan üzerinde Athena büstü tafl›yan bronz kantar a¤›rl›¤› dikkat çeken eserler aras›ndad›r.

Sikkelerin yer ald›¤› vitrinlerde ‹.Ö. 6.yüzy›l

sonlar›ndan itibaren bas›lm›fl alt›n, gümüfl, nikel ve bak›r sikkeler sergilenmektedir.

Etno¤rafik seksiyonunda, göçebelik ve yerleflik düzene ait eflyalar bulunmaktad›r.

Pazartesi tüm gün, dini bayramlar›n birinci günü kapal›, di¤er günler mesai saatleri içerisinde ziyarete aç›k olan müzeye (0324) 814 1677 no.lu telefondan ulafl›labilir.

1. Anamur Müzesi, Osthotek 2. Anamur Müzesi, mezar mozai¤i

2 2

1. Anamur Müzesi, lahit kabartmas› 2. Anamur Müzesi, Amphoralar

266 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 267

Anemurion-Mozaik

268 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 269

Anemurion namur-Gazipafla karayolunun 4. kilometresinden sonra deniz taraf›ndaki 2 kilometrelik yoldan antik kente ulafl›lmaktad›r. Anamur Burnu’nun do¤uya bakan yamaçlar›ndad›r.

Da¤l›k Kilikia’n›n en iyi korunmufl flehirlerinden birisidir. Arazi limandan bafllayarak hafif bir e¤imle yükselmekte ve surlar flehri yar›m daire biçiminde çevirmektedir.

Anemurion 19. yüzy›lda ‹ngiliz donanmas›ndan Albay Francis Beaufor’un bu k›y›larda yapt›¤› keflif gezisiyle tan›nm›flt›r. 1960’l› y›llarda Toronto Üniversitesi’nden Elisabeth Alföldi taraf›ndan bafl-

A Anamur Müzesi, mozaik

Anamur, Anemurion nekropol alan›

lat›lan yüzey araflt›rmalar›, daha sonra Kanada British Colombia Üniversitesi’nden Prof. James Russel baflkanl›¤›nda kaz› ve restorasyon çal›flmalar› fleklinde 1998 y›l› sonuna kadar sürdürülmüfltür.

Yap›lan kaz›larda ç›kan buluntular aras›nda bal›kç› aletleri, inflaat, terzi, çömlekçi aletleri, sikkeler, kurflun mühür, kantar a¤›rl›¤›, dokuma aletleri, anahtar, kilit, oyun ve e¤lence aletleri, usturalar, makyaj malzemeleri, kolye, küpe, bilezik, alt›n kemer tokalar› say›labilir.

Anemurion’da ilk yerleflimin ne zaman bafllad›¤› bilinmemektedir. Kentin ad› bir liman listesinde geçti¤i için onun ‹.Ö.

4.yüzy›lda var oldu¤u söylenebilmekte-

Anamur, Anemurion mozaik

dir. ‹.S. 1.yüzy›lda geliflmeye bafllayan Commagene Krall›¤›’n›n bir bölümü olan Anemurion’da Kral IV. Antiokhos ‘un sikkelerinin bas›ld›¤› bilinmektedir.

Kenti çevreleyen surlar bu dönemde yap›lm›flt›r. Antik kent zigzagl› sur duvarlar›yla çevrili olup, kale içindeki yerleflim tepeden denize inen bir duvarla ikiye ayr›lm›flt›r.

K›br›s’a yak›n olmas› nedeniyle, özellikle Roma Dönemi’nde ara istasyon konumunda olan Anemurion, karayoluyla önemli Roma kentlerinden biri olan Germaniopolis ile ba¤lant›l›d›r. Bölgedeki do¤al kaynaklar›n ihraç edildi¤i önemli bir ticaret kenti olmufltur. fiu anda ayakta kalan flehrin önemli yap›lar› bu dönemden kalmad›r. fiehrin bu parlak dönemi ‹.S. 260 y›l›nda Pers ordular›n›n eline geçmesiyle son bulmufltur. Anemurion daha sonra 5. yüzy›lda Isauriall›lar’›n eline geçmifltir. Isaurial› Zenon döneminde flehir refaha kavuflmufl ve bu durum 6.yüzy›la kadar sürmüfltür.

Bu döneme ait kiliselerle birlikte iki küçük hamam kal›nt›s› bulunmaktad›r. 7. yüzy›lda Arap ak›nlar›na u¤rayan kent bu tarihten sonra tamamen terk edilmifltir.

270 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 271

Surlar

Tiyatro

Gymnasion

Halk Hamam›

,5 km. uzunlu¤undaki surlar›n inflas›nda yörenin mavi kireç tafl› kullan›l›rken, Hellenistik Dönem’e ait gözetleme kulelerinde beyaz renkli tafl kullan›lm›flt›r.

deon’un kuzeyinde yer alan tiyatronun yamaca dayal› oturma yerlerinden iz kalmazken, çevre duvarlar›n›n bir k›sm› görülebilmektedir. ‹ki girifli bulunmaktad›r. Girifller kemer ve tonozlarla desteklenmifltir.

deon’un güneybat›s›nda yer almaktad›r. Bütün taban› geometrik desenlerle süslenmifl mozaiklerle kapl›d›r. 100 m. uzunlu¤unda üç taraf› stoalarla çevrili ve yaklafl›k 1000 metrekarelik bir alan› kaplamaktad›r.

iyatronun bat›s›nda yer almaktad›r. Ören yeri içerisindeki en büyük hamam yap›s›d›r ve iki katl›d›r. Üç ›s›nma holü ile iki yüzme havuzu bulunmaktad›r.

Alt katta tonozlu mekanlar yer al›rken yap› içinde yatay künk su da¤›t›m sistemleri görülebilmektedir. Geometrik desenlerle bezeli taban mozai¤inden ise çok az› kalm›flt›r.

Nekropol alan› ile deniz aras›nda kalan ikinci bir hamam daha bulunmaktad›r.

Bu hamam üç sahandan oluflmaktad›r. ‹ç mekanlar›nda ve ön sahan›n taban›nda mozaikler bulunmaktad›r.

1 1. Anamur, Anemurion, Kalesi 2. Anamur, Anemurion, Odeon

O

Odeon 1

iyatronun karfl›s›nda yer alan odeon dikdörtgen planl› ve iki girifllidir. Yar›m daire fleklindeki oturma yerleri yaklafl›k 900 kifliliktir. Oturma guruplar› alt›ndaki kap›lar, tonozlu ve mozaikli koridora girifli sa¤lamaktad›r.

Bu koridor, orkestraya ba¤lanmaktad›r.

Yap› ‹.S. 2. yüzy›la tarihlenmektedir.

T

O

T

Anamur, Anemurion mozaik

Anamur, Anemurion Hamam›

2

272 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 273

Nekropol Alan› nemurium ören yerine ait nekropol alan› Elaiussa-Sebaste gibi bölgede en iyi korunmufl alanlardan bir tanesidir. Yaklafl›k 350 adet mezar bulunmaktad›r. ‹.S. 1. ve 4.yüzy›llara tarihlenen bu mezarlar beflik tonozlu, iki katl›, tek veya iki odal› ve çevreleri duvarlarla çevrili olarak yap›lm›fllard›r. Genelde az ifllenmifl veya ifllenmemifl moloz tafl kullan›lm›flt›r. Erken döneme ait olanlar›n›n yan duvarlar›nda ve pencere çerçevelerinde gri renkli büyük kireç tafl› bloklar kullan›lm›flt›r. Eski mezar yap›lar› genellikle basamakl› plarformlar üzerinde duran, ba¤›ms›z beflik tonozlu mezar odala-

A

Anamur, Anemurion, nekropol alan›

r›d›r. Bu mezar odalar›na girifl çok küçük kap›lardan sa¤lanmaktad›r. ‹çlerinde iki ya da üç arkasol yer almaktad›r. Mezar yap›lar›n›n üst örtüleri kiremit k›r›klar› eklenerek sa¤lamlaflt›r›lm›fl pembe renkli bir s›va ile kaplanm›flt›r. Baz› mezar odalar›na bir ön oda eklenmifltir. Üst katlar genellikle ziyafet odas› olarak kullan›lm›flt›r. Bu katlara d›flar›dan bir merdivenle ç›k›lmaktad›r. Bu mezarlar›n bir ço¤unda holler fresklerle bezenmifl, tabanlar mozaiklerle süslenmifltir. Fresklerde genellikle k›rm›z›, yeflil, mavi, sar› ve siyah renkler kullan›l›rken, desenlerde girlant, çiçek, kufl, tavus kuflu gibi hayvan tasvirleri ifllenmifltir. Mozaiklerde ise medusa bafl›, baklava motifi, kufl, bal›k gibi bezemeler yer almaktad›r.

Anamur, Anemurion, su kemerleri

Su Kemerleri entin kuzeyinde, do¤u-bat› yönlü olarak iki s›ra halinde yap›lm›fl su kemerleri yer almaktad›r. Bunlardan üst s›rada yer alan› daha basit tarzda infla edilmifltir.

Bu su kemerlerinden ark ve künklerle al›nan sular di¤er yap›lara aktar›lm›flt›r. ‹leriki dönemlerde tahribata u¤rayan su kemerleri tamir edilmedi¤inden, flehrin su ihtiyac› sarn›çlarla giderilmifltir.

K

274 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur, Anemurion, ören yeri sahil taban› mozaik süsleme

Anamur - Mersin • 275

Mamure Kalesi namur’un 6 km. do¤usunda, Bozdo¤an Köyü s›n›rlar› içerisindedir.

Akdeniz k›y› fleridinde, zaman›m›za oldukça sa¤lam ulaflabilmifl Türk kalelerinden birisidir. Yüksek kayal›klar ve düzlükler üzerine kurulmufl olan Mamure Kalesi bir çok Anadolu kalesi gibi antik temeller üzerine infla edilmifltir. Büyük kesme tafllardan yap›lm›fl olan antik temellerin, hangi tarihte ve kimler taraf›ndan yap›ld›¤› tam tespit edilememifltir.

Kale üç bölümden oluflmaktad›r. Yüksek duvarlarla ayr›lm›fl do¤udaki iç avlu, ba-

A

2

t›daki d›fl kale ve bunlar›n güneyindeki kayal›klar üzerine infla edilmifl iç kaleden oluflmaktad›r. 39 kulesi, su sarn›çlar› camisi ve d›fl›nda hamam› bulunan kalenin etraf› 10 m. geniflli¤inde savunma amaçl› hendekle çevrilidir.

Kale duvarlar›n›n alt k›s›mlar› genifltir. Üst k›s›mlar› yukar› do¤ru daralmaktad›r. Duvarlar ve burçlar yap›l›rken, çeflitli tafllar ve horasan harc› kullan›lm›flt›r.

Girifl kap›lar› ve baz› pencerelerin kemerleri ile duvar köflelerinde kesme tafl kullan›lm›flt›r. Daha geç devirlerde yap›lan onar›m ve eklentilerde tu¤la kullan›lm›flt›r. Çift katl› olan kale duvarlar› içerisinde 1

276 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

birbirleri ile ba¤lant›l› olan galeriler bulunmaktad›r. Üst kattaki burçlara ve seyirdim yerlerine merdivenlerle ulafl›lmaktad›r. Kalenin güneyde sahil kenar›ndaki bafl kale olarak adland›r›lan kal›n ve yüksek gözetleme kulesinden bafllayarak, dairesel ve dört köfle formlar›nda bafl kale ve köfle burcunun yan›nda üstü tamamen y›k›lm›fl olan Fener Kulesi bulunmaktad›r.

D›fl kalede, merkezi planl›, tek kubbeli bir cami ve çeflmesi, depolar, sarn›çlar ve askerlerin iskan yerleri olmas› muhtemel yap›lar bulunmaktad›r. Baz› yay›nlarda kale içinde Hüseyin Gazi’ye ait türbeden söz edilmektedir. 16.yüzy›l Osmanl› mimarisinin klasik ögelerini tafl›yan caminin ilk yap›l›fl› Karamano¤ullar› Dönemi’ne aittir.

Bugün kullan›lan girifl yeri, kalenin esas girifl yeri de¤ildir. As›l girifl kap›s› iç avlunun kuzeyinde, dört köfle planl›, iki kule aras›nda kalan yerdir. Üzerinde alt› sat›r kitabesi bulunmaktad›r. Kitabede özetle “Karamano¤lu Alaaddino¤lu Mehmet o¤lu Sultan ‹brahim infla etti. Mamure Beldesi ve kalesi savafl için yard›m edilen köfledir. Korunan yerleflim yeri Allah yolunda hediye olarak cihat için onun yard›m› ile tamam oldu. Allah’›n nimetlerinden verdi¤i uyan›kl›k ve do¤ru yolu

1-2. Anamur, Mamure Kalesi Anamur - Mersin • 277

Anamur, Mamure Kalesi Cami

gösterdi¤inden flükürler olsun. Bu tarih Mükerrem fievval ay›nda 854 y›l›nda yaz›ld›.” demektedir. Girifl kap›s›n› d›flar›ya ba¤layan ve hendekten kaleye girifli sa¤layan köprü bugün bulunmamaktad›r.

Kalenin su ihtiyac› ana girifl kap›s›n›n kuzey do¤usundaki burcun oldu¤u yerde bulunan ve hendek üzerinde iki sivri kemerle geçifli sa¤layan su yolu ile sa¤lanmaktad›r. Kalenin kuflat›lmas› halinde su ihtiyac› kalenin de¤iflik kesimlerinde yer alan sarn›çlardan da temin edilmifltir.

Kale ve çevresinde ‹.S. 3. ve 4. yüzy›llarda fazla önemi olmayan Roma yerleflimi oldu¤u tahmin edilmektedir. Kalenin kuzeyinde ise bir hamam kal›nt›s› vard›r.

1988 y›l›nda, Anamur Müze Müdürlü¤ü’nce yap›lan kurtarma kaz›lar› sonucunda; moloz tafltan, horasan harçl› olarak infla edilmifl, taban› mozaik döfleli hamam ve konut oldu¤u san›lan mekanlar ortaya ç›kart›lm›flt›r.

Hamam›n girifl bölümü y›k›lm›fl buna

karfl›n ›l›kl›k ve s›cakl›k bölümleri oldukça sa¤lam durumda kalm›flt›r. Hamam ve çevresinde yer alan baz› temel izleri buran›n Mamure Kalesi ile bütünlük oluflturan bir yerleflim merkezi oldu¤unu göstermektedir. Bu kal›nt›lar›n ‘Rigmonai’ Antik kentine ait oldu¤u san›lmaktad›r.

Anamur ve Tafleli’nin H›ristiyanlar taraf›ndan iflgal edilip, tahrip edilmesi üzerine Karamano¤lu Mahmut Bey (13001308) ordusuyla düflman› bozguna u¤rat›p, kaleyi ele geçirmifl, kiliseleri y›k›p yerine cami yapm›fl ve kaleyi mamur edip, ad›n› Mamuriye koymufltur.

Kalenin daha sonra 16 .yüzy›l ortalar›nda ve 18. yüzy›l sonlar›nda yeniden onar›m gördü¤ü ve kaleye yeni eklentiler yap›ld›¤›na dair belgeler bulunmaktad›r.

Son olarak 1960’l› y›llarda Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’nce onar›m yap›lm›flt›r.

Kalenin iflçili¤i ve yap›m tekni¤i Alanya Kalesi’ni hat›rlatmaktad›r.

Az› Tepe amure Kalesi’nin kuzeyine düflen Çar›klar Köyü’nün yak›n›nda bulunan ve köy halk› taraf›ndan Kise Tepe (Kilise Tepe olmal›d›r) denilen tepe üzerinde ve eteklerinde yer alan kal›nt›lar grubuna verilen isimdir. Ancak ismini ald›¤› Az› Tepe daha uzaktad›r. Tepenin zirvesinde bir kaleye ait kal›nt›lar bulunmaktad›r.

Yüzeydeki yo¤un seramik kal›nt›lar›n›n bir tanesinin üzerinde haç motifi görülmektedir. Mekanlar›n ço¤u bitki örtüsü alt›nda kalm›flt›r.

Burada kalenin eteklerinde de yerleflimin devam etti¤i ve yap› kal›nt›lar› aras›nda bir kilise ve bir hamam kal›nt›s› oldu¤u görülmektedir.

M

1.2- Anamur, Az› Tepe

1

2

278 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 279

Boncuklu (Boncuk) Kale Anamur, Boncuk Kale, plan›, V. Uysal

namur-Ermenek karayolunun 3. km.si üzerinde bulunan Çeltikçi Köyü’nün içinden geçtikten sonra, 2 km.lik patika bir yol izlenerek deniz

A

seviyesinden 400 m. yükseklikteki Boncuk veya Boncuklu ad› ile an›lan kale kal›nt›lar›n›n bulundu¤u yere ulafl›lmaktad›r.

Boncuklu Kale’nin bulundu¤u tepenin yamac›nda 200-300 haneli antik köy yerleflmesinin izlerine rastlanmaktad›r.Tepenin en üst noktas›na savunma amaçl› olarak oval biçimli sur duvarlar› infla edilmifltir.

Kalenin ortas›ndaki sarn›ç tonozlu ve kal›n duvarl›d›r. Kale surlar›n›n üst seyirdimlerinin altlar› tonozlu ve eyvanl› olarak düzenlenmifltir. Kalenin içerisinde bulunan flapel binas› do¤uda yer almaktad›r. Boncuklu Kale’nin d›fl›nda do¤uda evler ve nekropol alan› yer almaktad›r.

Kal›nören namur’un 4 km. bat›s›ndaki Kal›nören Köyü’nün kuzeyindedir. Kentin Antik Dönem’deki ad› kesin olarak bilinmemektedir. George Ewart Bean ve Terence Bruce Mitforth’un 1964-1968 y›llar› aras›nda Kilikia’da yapt›klar› incelemeler sonucunda haz›rlad›klar› haritada bugünkü Kal›nören Köyü’nün bulundu¤u yer “Titiopolis” olarak belirtilmifltir. Ören yeri içerisinde baz› yaz›tlar ele geçirilmifl olmas›na ra¤men flehrin ad› hakk›nda herhangi bir kay›t bulunmamaktad›r. Daha önce köy evlerinden birinin ön cephesinde bulunan ve daha sonra Anamur Müzesi’ne getirilen yaz›tta “ Emekli asker yüz yafl›nda hayat›nda kötülük yapmadan” ibaresi bulunmaktad›r. Yine ören yerinde bir rastlant› sonucu ele geçen bronz plakada Roma ‹mparatorlu¤u’na ba¤l› Suriye ordusundan Kal›nören’e gelip yerleflmifl emekli askerden bahsetmektedir.

Kal›nören kal›nt›lar› kuzey ve güney yönünde çok genifl bir alana yay›lm›fl ve etraf› surlarla çevrilmifltir. Kal›nt›lar bugünkü mevcut yerleflim içinde adeta kaybolmufl gibidir. Akropolde üç nefli, bazilikal planl› iki kilise ve nekropol alan› yer almaktad›r.

Mezarlar›n hemen hepsi kireç tafl›ndan ve iki katl›, üst örtüleri “Templum in Antis” tarz›nda infla edilmifllerdir. Ören yeri içeri-

A

sinde iki tane büyük hamam kal›nt›s› bulunmaktad›r.

Anamur, Kal›nören plan›

Abanoz Yaylas› namur-Ermenek Karayolu üzerinde bulunan Abanoz Yaylas›’nda kaya mezarlar›ndan oluflan nekropol alan› ve birkaç kal›nt›dan oluflan ören yeri bulunmaktad›r.

A

1

2

1. Anamur, Kal›nören kilise 2. Anamur, Kal›nören büyük hamam

280 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 281

2

K›z›l Kilise

Köflk

namur’un yaklafl›k 9 km. bat›s›nda bulunan K›z›laliler Köyü’nden, 1 km.’lik stabillize bir yolu izleyerek “Külsavuran Beleni” olarak bilinen mevkiide, K›z›l Kilise kal›nt›lar›n›n bulundu¤u yere ulafl›lmaktad›r. Ören yerinde bulunan üç nefli küçük kilisenin nartheksi y›k›lm›fl olmas›na karfl›n yan duvarlar› tamamen ayaktad›r. Yan sahanlar› iki katl› olmas› gereken yap›n›n sa¤ ve sol duvarlar üzerinde yer alan üçer penceresi d›flar› do¤ru aç›lmaktad›r. Apsisin sa¤›nda ve solunda bulunan yan odalar› belirgindir.

ersin-Antalya Karayolu’nun Gazipafla s›n›r›na yak›n yerde bulunan ve An›tl› (Kalad›ran) Köyü’nün içinden geçen, Kalad›ran Çay›’n›n kenar›nda yer almaktad›r. Köy halk› taraf›ndan “Köflk” olarak tan›nmaktad›r.

Güney cephede yer alan kap› girifli mermerdir. ‹ki katl›d›r ve üst kata ç›k›fl› sa¤layan merdivenlerden 12 basama¤› sa¤lamd›r. Oldukça kal›n duvarlardan yap›lm›flt›r. Girifl kat›n›n solunda küçük bir mekan yer almaktad›r ve bu katta mazgal pencereler bulunmaktad›r. Üst katta da iki ayr› mekan bulunmaktad›r. Her iki kat da yuvarlak kemerli tonozlarla örtülmüfltür.

Yap›n›n üst örtüsü ise beflik çat›d›r. Yap›n›n kuzey duvar›n›n bir k›sm› oldu¤u gibi yere düflmüfltür.

A

M

1. Anamur, K›z›l kilise 2. Anamur, Köflk An›t›

1

282 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 283

Çoban Kalesi namur’un 14 km. güneybat›s›ndaki Çaml›p›nar Köyü’nün ormanl›k arazisinin içinden geçen stabilize bir yol izlenerek denize hakim bir konumda olan tepe üzerinde yer alan Çoban Kalesi kal›nt›lar›na ulafl›lmaktad›r.

Yap›ya girifl kuzeydeki tafl kap›dand›r.

Yap›n›n tam ortas›nda bulunan genifl avlunun çevresi, ifllevleri de¤iflik çok say›da oda ile çevrilmifltir. Üst k›s›mlar sa¤›r kemerlerle zenginlefltirilmifltir. Orta salonun üst örtüsü tamamen y›k›lm›flt›r. Üst katlara ulafl›m bü-

A

2

yük bir olas›l›kla ahflap merdivenlerle sa¤lan›yor olmal›d›r. Osmanl› Dönemi’ne ait olmas› gereken yap› 16. veya 17. yüzy›llara tarihlendirilmektedir.

An›tl› Köyü’ne giderken yol üstünde bulunan Demirören Köyü’nde deniz kenar›nda Melleç (Tol) Han’› bulunmaktad›r.

1

1-2. Anamur, Çoban Kalesi 3. Çoban Kalesi plan›

3

284 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Anamur - Mersin • 285

Otak n›tl› Köyü’nün kuzeyinde yer alan Otak Köyü’nde, dere kenar›nda görülebilen küçük bir flapele ait yap›d›r.

A 1. Anamur, Otak fiapel 2-3. Anamur, K›rkkuyu

2

K›rkkuyular namur-Ermenek karayolunun Akp›nar Yaylas›’n› geçtikten sonra Beflkuyu Mevkii’ne sapan yola dönülür. 7 km. kadar sonra Sar›kuyu Yaylas› yol ayr›m›ndan sa¤a dönülür. 3 km. gittikten sonra yolun sa¤›nda ve solunda yuvarlak planl› büyük çapl› iki kuyu ve irili ufakl› çok say›da birbirine çok yak›n sarn›çlar›n yan› s›ra, hayvan sulama tekneleri bulunmaktad›r. Kuyular ve sarn›çlar Antik Döneme ait iken bu tekneler yenidir. Sarn›çlar 1,5 – 2 m. kadar tafl örgü duvarlardan sonra anakaya oyularak yap›lm›flt›r. Halen tankerlerle tafl›nan bu sular civar köylerde kullan›lmaktad›r. Etrafta ise hiçbir antik yerleflim izi bulunmamaktad›r. Sadece tek tek köy evleri vard›r. Planlar› farkl›l›k gösteren bu tip kuyu ve sarn›çlara, ayn› zamanda kaya mezarlar›na yol boyunca rastlamak mümkündür.

A

1

286 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

3

Anamur - Mersin • 287

Gülnar Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291 Kirsu (Meydanc›k Kale) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .292

288 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Gülnar - Mersin • 289

Gülnar, Meydanc›k Kale

Gülnar Merkez ersin’in 148 km. kuzeybat›s›ndad›r. Bu bölgeye Asurlular’›n da hakim olduklar› bilinmektedir.

Pers ve M›s›rl›lar’›n egemenli¤inde kalan Gülnar, daha sonra Romal›lar›n yönetimine girmifltir. Bugünkü halk› Orta Asya Balkafl Gölü k›y›s›ndaki Gülnar’dan göç ederek bu çevreye yerleflen Türkmenler’dir. Horasanl› Ebu Müslüm’ün iste¤i üzerine Gülnar halk›ndan bir k›s›m Yahfli Bey komutas›nda Horasan’›n Merv Kenti’nin Dörtkuyu Köyü’ne gelmifllerdir.Yahfli Bey’in ölümü üzerine k›z› Gülnar Hatun, göç edenlere öncülük ederek buralara gelerek yerleflmifllerdir. ‹lk ad› Anaypazar olan flimdiki Gülnar’›n ad› Gülnar Hatun’dan gelmektedir.

Ancak bu ad›n “gülünü seven dikenine katlan›r” anlam›na geldi¤ini söyleyenler

M

290 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

oldu¤u gibi, ilçede gül ve nar meyvesinin çok yetiflti¤i için “Gülnar” denildi¤ini anlatanlar da vard›r. Bir söylenceye göre de Selçuklu beylerinden Bedrettin Mahmut Bey, 1300-1308 y›llar› aras›nda bölgeye egemen olan Ermenileri temizledikten sonra bu bölgeye atalar›ndan olan Gülnar Hatun’a ba¤l›l›¤›n› göstermek amac›yla Gülnar ad›n› vermifltir.

1461 y›l›nda Silifke ve Mut ile birlikte Gülnar’da, Fatih’in komutanlar›ndan Gedik Ahmet Pafla taraf›ndan Osmanl› yönetimine kat›lm›flt›r. 1900’lü y›llarda Gülnar, yörüklerin al›m-sat›m yapt›klar› bir ad› da Anaypazar› olan bir köyken, 1 Haziran 1916 tarihinde ilçe olmufltur.

Gülnar - Mersin • 291

K›rsu (Meydanc›k Kale) lçe merkezinin 12 km. güneyinde, Emirhac› Köyü s›n›rlar› içerisindedir.

Kale 750 m. uzunlu¤unda oldukça genifl bir alan› kaplamaktad›r. ‹.Ö. 7. ve 6. yüzy›llarda kral kenti, ‹.Ö. 4. yüzy›llarda Pers Dönemi’nde askeri ve idari bir rol, 2. yüzy›lda da M›s›r krallar›na garnizon kenti olmufltur. Geç Roma ve Bizans Dönemi izlerine de rastlanmaktad›r. Özellikle ‹.Ö. 557/ 556 y›l›nda Pirindu kral› Appuaflu’ya karfl› bir sefer düzenleyen Babil kral› Nergilissar’›n bu seferiyle ilgili metinlerde, kral›n ordular›n›n, Appuaflu’nun “atalar›n›n baflkenti” olan ve bugünkü Meydanc›k Kale olarak gösterilen Kirflu’ya kadar geldi¤i, buradan önce denize indi¤i, daha sonra, bu metinlerdeki ad›yla Sallune’ye, yani Selinus’a (Gazipafla) kadar ulaflt›¤› anlat›lmaktad›r.

Kalede an›tsal girifl, do¤u mezar›, Pers (dizden afla¤›s› yürüyüfl halinde gösterilen befl insan figürü) kabartmalar› (Bu-

‹

1-2-3-4. Anamur, Meydanc›k Kale

rada kaz› yapan M. Alain Davesne’ye göre Persler Dönemi’nde yap›lm›fl olan kabartmalar Hellenistik Dönem de de kullan›lm›flt›r. Bu yüzden de bitmemifl ve çok tahrip olmufllard›r.

Ayr›ca bu kabartmalar›n platonun ortas›na at›ld›¤›ndan da bahsedilmektedir, fakat zemin o kadar dikenli çal›larla kaplanm›flt›r ki biz bunlar› tüm aramalar›m›za ra¤men bulamad›k), sur duvarlar›n›n d›fla bakan yüzünde yer alan bir taflta da ne tasvir edildi¤i anlafl›lamayan bir baflka kabartma ve hazine binas› görülebilmektedir.

Yine ele geçen eserler aras›nda Hitit kral› Muwattalli’nin mührü bulunmaktad›r.

1980 y›l›nda bilimsel kaz›lardan ç›km›fl 5215 adet gümüfl sikke de Silifke Müzesi’nde sergilenmektedir.

3

1

4

2

292 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Gülnar - Mersin • 293

Mut (Claudiopolis) Merkez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .299 Mut Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .300 Kilise Tepe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301 Dalisandos (Sinobiç-Sinapuç) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303 Mavga Kalesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304 Sö¤ütözü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .305 Koropissos (Da¤pazar›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .306 Alahan Manast›r› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .308 Al Oda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315 Adrassos (Balabolu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .319 Ma¤aras Manast›r› (Mahras Da¤›) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .321

294 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 295

Mut, Alahan Manast›r›

296 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 297

Mut Merkez ersin’in 160 km. bat›s›ndad›r. ‹ç Anadolu’yu Akdeniz’e ba¤layan Mersin-Karaman karayolu üzerinde kurulmufltur.

Tarihi ‹.Ö. 2000 y›llar›na kadar gitmektedir. Hitit, Frig, Asur egemenliklerinin hüküm sürdü¤ü Mut; ‹.Ö. 546’da Pers egemenli¤i alt›na girmifl, ‹.Ö. 300 y›llar›nda Seleukoslar’›n eline geçmifltir. Roma imparatorlar›ndan Claudius taraf›ndan ‹.Ö. 41 y›l›nda bir koloni olarak kurulmufltur. ‹.S. 395’ te Bizansl›lar’›n eline geçmifltir. Bugün oldu¤u gibi Antik Dönemler’de de Karaman (Larende), Konya(Iconion) ve Silifke (Seleukeia)’yi birbirine ba¤layan yol güzergah›nda oldu¤undan Bizans, Selçuklu ve Karamano¤ullar›’n›n ilgi alan›nda kalm›flt›r.

Bir ara Abbasilerle Bizansl›lar aras›nda el de¤ifltiren Mut, 1071 y›l›nda Selçuklular’›n eline geçmifltir. Selçuklular Dev-

M

ri’nde bir hayli geliflmifl, 1277 y›l›nda Karaman Bey’in o¤lu fiemsettin Mehmet Bey taraf›ndan Karamano¤ullar›’n›n egemenli¤i alt›na al›nm›flt›r. 1466 tarihinde Fatih Sultan Mehmet taraf›ndan Osmanl› Devleti’ne kat›lm›flt›r. 1968’de ilçe olmufltur.

Ad›n›n nereden geldi¤ine dair çeflitli bilgiler bulunmaktad›r: Hitit Dönemi’nde Mut’a “ Yeniflehir” anlam›na gelen Minica ad› verilmifltir. Seleukoslar Devri’nde Muts ? Mutyos? ad›nda bir kral›n yönetimi alt›nda kald›¤›ndan flehre, Mut denilmifltir.

Baz› kaynaklara göre, Caesar Claudius taraf›ndan Roma Kolonisi yap›ld›¤› için ad›na da Claudius’un flehri anlam›na gelen Claudiopolis denmifltir. Evliya Çelebi’ye göre Karamano¤ullar› buray› fethederken çok flehit verdikleri için, ölüm kap›s› anlam›na gelen Darül-Mevt demifllerdir. Bu nedenle Mut ad›n›n Mevt’ten geldi¤i belirtilmektedir.

Mut, Alahan Manast›r›

298 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 299

Mut Kalesi

Kilise Tepe

ehrin ortas›nda olan kalenin ilk infla tarihi bilinmemektedir. Evliya Çelebi: “Karamano¤lu Yakup Bey, Mut Kalesi’ni Rumlar’›n elinden almak için bir çok askerle hücum etmifl fakat askerlerinin hepsi burada flehit oldu¤undan buraya Darment-Darül-Mevt (Dar› Mut) derler” diyerek, Mut ad›n›n nereden geldi¤ini aktarm›flt›r.

Daha sonra yine Karamano¤lu beylerinden ‹brahim Bey bu kaleyi ele geçirerek tamamen y›kt›rm›flt›r. Kale Osmanl›lar’›n eline geçtikten sonra I. Ahmet zaman›nda bugünkü haline getirilmifltir. Köflegen ve kare burçlarla desteklenmifl d›fl suru ve iç kalesi bulunmaktad›r. Kale içinde bir restoran bulunurken eski bir bina da müzeye dönüfltürülmek istenmektedir. Kaleye ait oldu¤u kesin olmayan bir de yaz›t bulunmaktad›r. Bu kalenin soluna düflen tepenin üzerinde de bir kilise kal›nt›s› vard›r.

lçe merkezinin yaklafl›k 20 km. güneyinde bulunan K›flla Köyü s›n›rlar› içindeki Maltepe Mevkii’nde yer alan höyük arkeolojik olarak Hitit ‹mparatorluk topraklar›n›, Anadolu platosu üzerinden, Do¤u Akdeniz dünyas›na ba¤layan yol güzergahlar›n› kontrol eden Zeyne, Gülnar ve Ayd›nc›k kavfla¤›nda, Kurtsuyu Vadisi’nin güney kenar›ndaki platolar›n birleflti¤i eski bir yola bakan noktada yer alm›flt›r.

En eski yerleflim kat›, ‹.Ö. 3. bine tarihlenmektedir. ‹.Ö. 1800’lü y›llarda Kayseri Kültepe ile bir ticari ba¤lant›s› oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Akdeniz’e oradan da K›br›s’a olan ba¤lant›s› ise flüphesizdir.

Yerleflimin iki büyük yang›n geçirdi¤i yap›lan bilimsel kaz›lar sonucunda anlafl›lm›flt›r. Bizans Dönemi’ne ait bir de kilise bulunmaktad›r.

fi

‹

Kilise Tepe insan›n›n ç›kan buluntulara göre tar›mla ve hayvanc›l›kla u¤raflt›klar› buna ba¤l› olarak dokumac›l›klada yo¤un bir flekilde ilgilendikleri anlafl›lm›flt›r. Bir di¤er özelli¤ide ana yollar›n kavflak noktas›nda yer almas›ndan dolay› idari ve askeri önem tafl›m›fl olmas›d›r. Tunç Ça¤lar› d›fl›nda Hitit ‹mparatorluk Ça¤›, Demir Devri ve Hellenistik Dönem’de de iskan görmüfltür. Fakat Kilise Tepe’de Roma ‹mparatorlu¤u Dönemi’nde önemli bir yerleflim oldu¤unu gösterecek veriler bulunamam›flt›r. Burada bulunan kilise yap›s› Bizans Dönemi’ndendir ve büyük bir olas›l›kla da 15. yüzy›lda infla edilmifltir. Bu dönemden sonrada Kilise Tepe’de yerleflim görülmemektedir.

Prof. Dr. Nicolas Postgate taraf›ndan sürdürülmüfl ve tamamlanm›fl olan kaz›lardan ç›kan buluntulara ait bir vitrin ve detayl› bilgi panosu Silifke Müzesi’nde yer almaktad›r.

Mut, Merkez, kilise kal›nt›s›

Kilise Tepe

Mut Kalesi ve plan›

300 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 301

2

Mut, Sinobiç

1

1. Mut, Sinobiç, nekropol alan› 2. Mut lahit 3. Mut, Sinobiç

Dalisandos (Sinobiç-Sinapuç) ent merkezinin 3 km. kuzeyinde bulunan Yeflilyurt Köyü’nün s›n›rlar› içerisindedir. Kal›nt›lar özellikle Ard›fltepe Mevkii’nde yo¤unlaflm›flt›r.

Roma Dönemi’ne ait çok miktardaki lahitler ve tepede 2 adet su sarn›ç› ile duvar kal›nt›lar› mevcuttur.

Baz› kaynaklarda ad› Dalisandos olarak geçen Sinobiç Köyü’nün antik ismi kesin belli de¤ildir.

K

3

302 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 303

Mavga Kalesi ozlar Yaylas›’na giden yolun 16. kilometresindedir. Aleaddin Keykubat taraf›ndan 1230 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Do¤al kayalar›n oyulmas› sureti ile infla edilmifltir.

Kuzeydo¤u ucundaki kulenin üzerinde dikdörtgen bir nifl ve içinde arapça kita-

K

be bulunmaktad›r. Sur duvarlar› tahrip olmufltur. Do¤al ma¤aralar yerleflim amac› ile flekillendirilmifltir. Yerleflimin yan›s›ra, ma¤aralar aras›nda kareye veya dikdörtgene yak›n küçük giriflli kaya mezarlar› da bulunmaktad›r.

Sö¤ütözü ozlar Yaylas›’n› geçip Da¤pazar›’na giderken Sö¤ütözü Yaylas› yol sapa¤›nda belkide Roma Dönemi’ne tarihlenebilecek küçük bir köprü ve han olmas› muhtemel bir yap› kal›n›t›s› bulunmaktad›r.

K

1

Sö¤ütözü Köprüsü

Mavga Kalesi

2

304 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 305

Mut, Da¤pazar›, Kule

Koropissos (Da¤pazar›) lçenin 35 km. kuzeyindedir. Antik ismi Koropissos olan kentin, Karaman’dan Silifke’ye inen antik yol üzerinde oluflu kente ayr› bir önem verildi¤ini göstermektedir.

Etraf›nda sur ve burç kal›nt›lar› olan bu antik kentin üç nefli, yar›m kubbeli, apsisli bir kilisesi bulunmaktad›r. Bu kiliseyi ‹mparator Zenon, 476’da tekrar imparator olmas› nedeni ile yapt›rm›flt›r. Kilisedeki orta nefin iki yan›ndaki birer kemer dizisi, buray› yan neflere ay›rm›flt›r. Apsisin iki yan›nda, Korint üslubunda bafll›kl› payeler vard›r. Kilisenin bat› cephesi tamamen y›k›lm›flt›r. Yap›n›n önünde düzgün döflenmifl bir aç›kl›k vard›r. Bizans Dönemi’ne ait Kubbeli Kilise’nin apsisi ve baz› duvarlar› ayakta kalabilmifltir. Antik kentte hayat a¤ac›n›n kollar›na as›lm›fl çok say›da hayvan ve geometrik desenlerle bezenmifl taban mozai¤i göze çarpmaktad›r. Yan›nda üç adet Heroon tipi an›t mezar oldukça y›pranm›flt›r. Köyün güneyindeki vadide ise kaya mezarlar›n›n bulundu¤u nekropol alan› vard›r.

‹ Mut, Da¤pazar›, nekropol alan›

1. Mut, Da¤pazar›, zemin mozai¤i ve plan› 2. Da¤pazar›, kilise

1

2

306 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 307

Alahan Manast›r› lçe merkezinin 20 km. kuzeyinde 1300 m. yüksekliktedir. Daha önceleri Kocakale’de denilen bu yere Alacahan Manast›r› da denilmektedir. Do¤u-bat› yönünde uzanan bir teras üzerinde yer almaktad›r. Yap›lar alan›n kuzeyinde yer alan kaya kütlesine yaslanm›fllard›r. Kiliseye giden yolun sol taraf›nda kaya içine oyulmufl mezarlardan bir tanesinde lahdin d›fl yüzünde bulunan yaz›ttan hareketle ve ayn› s›rada baflka bir mezar›n kayadan oyulmufl arcosoliumunun dip duvar›nda boya ile yaz›lm›fl di¤er yaz›ttan da anlafl›ld›¤› üzere Rahip Tarasis taraf›ndan yapt›r›ld›¤› veya hepsi olmasada yap›lmaya bafllan›ld›¤› düflünülmektedir. Burada bulunan sütun bafll›klar›da üsluplar›na göre 5. ve 6. yüzy›llara tarihlendirilmektedirler. Yine burada yap›lan kaz›larda 4, 5 ve 6. yüzy›llara ait sikkeler bulunmufltur. Bütün bu de¤erlindirmeler sonucunda Alahan Manast›r› 5 ve 6. yüzy›llara tarihlenmifltir.

‹

Mut, Alahan Manast›r›

308 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Dini merkezin ilk iskan› teras›n bat›s›ndaki do¤al ma¤arada olmufltur. Burada do¤al kayadan oyularak meydana getirilmifl bir tak›m keflifl hücreleri bulunmaktad›r. Yine ma¤aradan oyularak yap›lm›fl olan bir mezar flapelinin apsisi görülebilmektedir.

Buran›n ilerisinde üç nefli ve nartheksli büyük bir bazilika bulunmaktad›r. Apsisinde bir payenin ay›rd›¤› ikiz pencere bulunmaktad›r. Narteks k›sm› çok harap olm›fltur. Kuzey taraf› kayaya ifllenmifltir. Üç nef Korint bafll›kl› sütun dizisi ile birbirinden ayr›lm›flt›r. Çok geç dönemde ana nefin üzerine küçük bir kilise yap›lm›fl ve bu s›rada sütunlar›n bir k›sm› yok olmufltur. Apsis düz bir duvar içine al›nm›flt›r. Böylece apsisin iki yan›nda rahip (pastophorion) odalar› oluflturulmufltur. Bu küçük kilise yap›l›rken bazilikan›n apsisi ve bemas› kullan›lm›flt›r. Yan nefler ile bunlar aras›nda bulunan mekan›n transept mi oldu¤u ya da rahip odalar›na ait bir ön mekan m› oldu¤u anlafl›lamamaktad›r. Burada yap›lan kaz›lar s›ras›nda ortaya ç›kart›lan küçük

Mut, Alahan Manast›r›

sütun dizileri nedeniyle yan neflerin üzerinde sütunlu galeriler oldu¤u düflünülmektedir. Yine kaz›lar s›ras›nda çok say›da üzerinde haçlar, bal›klar, nar ve üzüm salk›m› motifleri görülen parçalar ç›kar›lm›flt›r.

Bazilikan›n apsisi kullan›larak yap›lan kiliseye ait apsiste yine rahiplere ait oturma kademeleri (sythronos) görülebilmektedir.

Burada ayr›ca mermerden yap›lm›fl bir sunakta bulunmufltur. Bu küçük kilise bazilikan›n neflerini ay›ran sütun dizileri üzeine oturdu¤u için ince uzun bir mekan oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Duvarlar›n iç taraflar›nda payeler bulunmaktad›r.

Bazilikada yap›lan kaz›lar sonucunda ortaya ç›kan buluntulardan anlafl›laca¤› üzere plastik süslemeler son derece zengindir.

Bunu bazilikan›n girifl kap›s›nda ve güney cephesindeki yan kap›n›n söve ve lentolar›ndaki kabatmalarda da gözlemek mümkündür.

Girifl kap›s›n›n yanlar›nda iç yüzeylerinde birer melek kabartmas› vard›r. Bu bafl melekler Gabriel (Cebrail) ve Mikhael (Mikail) olarak tan›mlanmaktad›rlar ve bir tak›m ne olduklar› tam anlafl›lamayan figürler bulunmaktad›r. Gabriel’in ayaklar› alt›nda ç›plak bafll› bir adam ve onun üstünde

Mut, Alahan Manast›r›

Mut - Mersin • 309

muhtemelen bo¤a bulunmaktad›r. Di¤erinin ayaklar› alt›nda ise ç›plak gögüslü bafllar›nda takkeleri olan iki kad›n vard›r. Bir yoruma göre bu baflmelekler putperest inanc›n sembollerini ezerek H›ristiyanl›¤›n zaferini anlatmaktad›r. Kap› lentosunun alt yüzünde dört incil yazar›n›n sembolleri bulunmaktad›r. Bu semboller aslan bafl›, bo¤a bafl› ve ikisi aras›nda kartal tasviridir.

Hepsinin üzerinde de kanatl› bir melek

vard›r. ‹ki yanda da a¤aç bulunmaktad›r.

Ayr›ca bir de insan figürü görülmektedir.

Lentonun d›fl yüzünde madalyon tafl›yan bir çift melek ve madalyon içinde ‹sa ile büst fleklinde figürler bulunmaktad›r. Bunlarda ‹ncil yazarlar› olarak yorumlanmakta (Evangeliste) ve belki de bazilikan›n ‹ncil yazarlar› ad›na yap›lm›fl olabilece¤i görüflü önem kazanmaktad›r. Kornijde ise akanthus, asma dal›, üzümler, bal›klar ve kufl-

3

1

1-2-3. Mut, Alahan Manast›r›

2

310 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 311

Mut, Alahan Manast›r›

lardan meydana gelmifl zengin bir kabartma süsleme vard›r.

Bu iki kilisenin do¤usunda genifl bir avlu ve bunun kuzeyinde kayaya oyulmufl mekanlar vard›r. Daha sonra revakl› dehlize gelinir. Bu uzun dehliz bazilikan›n do¤usuna do¤ru, teras›n güney s›n›r› boyunca uzan›r. Ovaya bakan taraf› kemerli ve sütunlu bir galeri fleklindedir. Dehlize ait sütun kaideleri ve kemer parçalar› ele geçirilmifltir. Dehlizin ortalar›na do¤ru ifllenmifl bir aedikula vard›r. Bu da çok zengin ifllemelerle süslenmifltir. Ortadaki niflin iki yan›ndaki ayaklar›n ortas›nda bir al›nl›k vard›r. Niflin içi ise üç bölüme ayr›lm›flt›r. Al›nl›¤›n kenarlar›ndaki üçgen boflluklarda bir çift melek uçar vaziyette tasvir edilmifltir, ortas›nda da yar›m bir istiridye kabu¤u ifllenmifltir. Bunlar›n alt›nda birer kufl kabartmas› vard›r. Uçan meleklerin zafer tanr›ças› Nike tasvirlerinin taklidi olarak yap›ld›klar› düflünülmektedir. Yine acanthus motifleri de görülmektedir. Bütün bu tasvirler Roma Dönemi’nde de görülmektedir. Bu revakl› dehlizde görülen baz› parçalardan anlafl›ld›¤› kadar›yla buras› da kabartmalarla süslüdür. Afla¤›dan gelen merdivenli yol bu dehlize ve galeriye ulafl-

312 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

maktad›r. Merdivenin galeriye aç›ld›¤› yerin karfl›s›nda bir vaftizhane (baptisterion) bulunmaktad›r.

Haç biçimindeki Vaftizhane ikiside apsisli, dikdörtgen biçimli iki mekandan oluflmaktad›r ve üç sütunla birbirinden ayr›lm›flt›r.

Vaftizhanenin revakl› dehliz ile aras›nda narteksi vard›r. Buraya su, künkü hala görülebilen sol taraftaki kayadan gelmektedir. Esas vaftiz bölümünün apsisinde rahiplerin oturmas› için kademeler yap›lm›flt›r. Ortada bir sunak masas› aya¤› bulunmaktad›r. Apsisin iç duvarlar›nda ise fresko kal›nt›lar› görülmektedir. Bu vaftizhanenin bir benzerine daha rastlanmam›flt›r.

En do¤uda kompleksin en önemli yap›s› olan Do¤u Kilisesi veya “Kubbeli Kilise” vard›r. Kesme tafltan infla edilmifltir ve her yeri kabartmalarla süslüdür.

Kilisenin apsisi daire biçimindedir. Tam ortada ikiz penceresi vard›r. Yanlarda rahip odalar› ve bu odalara ait birer küçük pencere vard›r. Do¤u d›fl cephesi ise düzdür.

Alahan Manast›r›’n›n en tan›nm›fl yap›s› olan bu kilisenin önemi büyük nefin ortas›nda payeler ve sütunlarla desteklenmifl dört kemerin üzerindeki kuledir. Kareye yak›n planl› kulenin duvarlar›nda yuvarlak

Mut - Mersin • 313

kemerli pencereler aç›lm›flt›r. Kulenin üst örtüsü sekizgen veya yuvarlak olmal›d›r. Üst örtünün üzerine oturdu¤u köflelerdeki tromplar iki sütunun tafl›d›¤› konsollar üzerinde durmaktad›r. Bu tromplardan bir tanesi sa¤lamd›r. Bunlar›n her birinde yine çok zengin kabartmalar vard›r ve orta mekan üst örtüsü apsisin yar›m kubbesi gibi tafltan veya ahflaptan yap›lm›fl olmal›d›r.

Kilisenin bat›s›nda bir avlusu vard›r. Bu avluyu boydan boya kesen dehliz, nartheks k›sm›nda kiliseye birleflmektedir. Konsol izlerine bak›l›rsa bat› cephenin bu bölümünde ahflap çat› bulunuyor olmal›d›r.

Nartheksin kuzey taraf›nada kayaya oyulmufl dikdörtgen planl› bir mezar vard›r.

Odan›n kuzey köflesinde bir arcasolium ile üç kap›dan geçilen as›l kilise yap›s›n›n ana nef k›sm› tafl kemerler ile takviye edilmifl örtüye sahiptir. Bu kemerler nefte ç›k›nt› teflkil eden büyük sütunlara oturmaktad›r.

Yan neflerin kendine has özelli¤i olarak bema hizas›nda birer apsisle uçlar›n kapand›¤› görülür. Apsisin do¤usunda iki küçük oda vard›r. Bunlar apsisin iki yan›ndaki rahip odalar›na genifl birer kemerle geçit vermektedir. Büyük nef yan neflerden ikifler sütun ile ayr›lm›flt›r. Bunlar ayn› zamanda flimdi görülmeyen üst katta yer alan galerileri tafl›maktad›r. Di¤er yap›larda da oldu¤u gibi kuzey cephe ana kayaya yasland›¤› için, esas cephe güneydedir. Burada

sa¤ yan nefe ›fl›k veren ikiz pencere aç›lm›flt›r.

Kilisede görülen tafl süslemelere gelince; büyük kap›n›n sövelerinde boncuk, yaprak ve palmet dizileri ifllenmifltir. Sütunlar Kompozit bafll›k tafl›maktad›rlar. Bunlar›n ço¤unda kartal kabatmalar› vard›r. Kap› lentosunda ortada madalyon içerisinde haç, iki yan›nda konsollar üzerinde, büst fleklinde gösterilmifl iki insan figürü bulunmaktad›r. Bu da H›ristiyan mimarisi aç›s›ndan flafl›rt›c› karfl›lanmaktad›r. Bu konsollar üzerindeki kornij aralar›nda rozetler, akanthus k›vr›ml› friz bulunmaktad›r. Yanlardaki küçük kap›lar›n sövelerinde yaprakl› asma dal› ve üzüm salk›mlar› vard›r. Ayn› motifler yine kap› üstündeki korniji tafl›yan kosollarda da vard›r. Sövelerin iç yüzlerindeki kabartmalarda biribirne geçmifl bal›klar dikkat çekmektedir. Bunlar kutsal sembollerdir. Ancak burada enteresan olan büyük bal›¤›n küçük bir bal›¤› yutarken tasvir edilmifl olmas›d›r. Tromplar›n kemerlerinin kilit tafllar›nda haç ve tromplar›n sütunlar› tafl›yan konsollarda haç, üzüm salk›m› ve koç bafl› motifleri vard›r.

Kilisenin do¤u taraf›nda da yine bir tak›m kal›nt›lar bulunmaktad›r.

Alahan Manast›r› mimarisindeki bir tak›m farkl› teknik uygulamalar, tafl iflçili¤i ve kabartma bezemeleri ile Anadolu’da yer alan son derece ünik eserlerden bir tanesidir.

Al Oda lahan Manast›r›’n›n 3 km. kuzeybat›s›ndad›r. Alahan Manast›r›’ndan ç›k›p Karaman’a do¤ru yol al›rken solda kule görünümlü bir kaya mezar›na rastlan›r. Bu mezardan sola dönülür ve afla¤›ya do¤ru meyilli olarak inilmeye bafllan›r. Al Oda olarak adland›r›lan k›s›m bir kaya kilisesidir ancak burada bir de manast›r kompleksi yer almaktad›r.

Manast›r olacak bölüm ile kilise bölümü derin bir uçurum ile ikiye ayr›lm›flt›r. Ayr›ca Geçimli Köyü’ne giden yol da bu uçurumun eteklerinden geçmektedir. Kilise büyük bir ma¤aran›n flekillendirilmesi sonucu yap›lm›flt›r. Kilisenin girifli kuzeydo¤udad›r. Yar›m yuvarlak planl›d›r.

Mekan içerisinde duvarlara oyulmufl nifller ve khamasorion tipte lahit vard›r. Bu lahit önemli bir din adam›na ait olmal›d›r. Ma¤aran›n do¤usunda apsis vard›r.

Bu k›s›m ma¤aran›n uçurum kenar›nda olan güney bölümüne yap›lm›flt›r. Bura-

da bir duvar oldu¤u izlerden anlafl›lmaktad›r. Ma¤aran›n bat›s›nda da bir oda bulunmaktad›r. Bu odan›n güneyinde pen-

A

Mut, Al Oda kaya kilisesi

Mut, Alahan Manast›r›

314 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 315

cere ve duvarlarda küçük nifller yer almaktad›r. Ma¤aran›n ana mekan› beflik tonoz, bat›daki bu odan›nki ise düz tavand›r.

Al Oda Kilisesi’nin en dikkat çekici yan›, içerisinde bulunan resimler ve mozaiklerdir. Buradaki motifler içerisinde bo¤a ve güvercin, çeflitli haç kompozisyonlar›, saç örgüsü motifleri, geometrik flekiller, bitkiler bulunmaktad›r. Saman ve alç› ile

oluflturulan s›va ile kaya yüzeyleri düzlefltirilmifl ve resimler bu yüzeylere yap›lm›flt›r. Resimlerde siyah, sar›, turuncu, yeflil, mavi, k›rm›z›, eflatun ve kahverengi kullan›lm›flt›r. Bat›daki odan›n solunda bir yaz› vard›r. Grekçe yaz›lm›fl olan bu yaz›da Hz. Meryem’in Tanr› anas› oldu¤u iki kez tekrarlanarak ondan yard›m istemektedir. Burada daha geç dönemde üzerine figürlü kompozisyonlar ve iki dik-

3

1

1. Mut, Al Oda kaya kilisesi duvar resimleri 2. Mut, Al Oda 3. Mut, Al Oda’ya giderken yol üzerindeki kaya mezar›

2

316 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Mut - Mersin • 317

1. Mut, Al Oda Kaya Kilisesi duvar resimleri 2. Mut, Al Oda

dörtgen pano ilave edilmifltir. Bunlar ise fresko tekni¤inde yap›lm›fllard›r.

Bu freskolarda “‹sa’n›n Çarm›htan ‹ndirilmesi”, “Mezarda Melek ve Kad›nlar” ile “‹sa’n›n Cehenneme ‹nmesi “konular› gibi ‹sa’n›n yaflam› ile ilgili konular tasvir edilmifltir. Mozaikler ise ma¤ara taban›nda yer almaktad›r. Ancak o kadar tahrip olmufltur ki motifler anlafl›lamamaktad›r. Burada M. Gough kaz› yapm›flt›r ve tabanda yan yana s›ralanan iki büyük dairenin varl›¤›ndan bahsetmektedir. Daire ortas›ndaki yuvarlaklar içerisinde aslan yelesine benzer motif, dairelerin dört taraf›nda ise karfl›l›kl› yerlefltirilmifl balta motifleri bulunmaktad›r. Yine dairenin birinin köflesinde haç ve nar olabilecek bir motif ve bu kompozisyonlar›n etraf›nda ikili örgüden oluflan bordür mevcuttur.

Al Oda resimleri ve mozaikleri de¤iflik dönemlerde geçirdi¤i yang›nlar›n yan›s›ra di¤er do¤al tahribatlar sonucunda da çok zarar görmüfltür ve 8-10. yüzy›llara tarihlenmektedir.

ut’un 42 km. bat›s›nda yer alan Yaln›zcaba¤ Köyü’nün 9 km. kuzeybat›s›ndad›r. De¤irmen Mevkii yönüne giderken yolun solunda bulunan tepede akropolü, bu tepenin kuzeybat›s›nda ve yolun sa¤›nda da nekropol alan› bulunmaktad›r. Üzerinde yer ald›¤› tepenin ad› Balapo¤lu-Balabolu olarak geçmektedir. Roma Dönemi’nde iskan gördü¤ü anlafl›lan kent co¤rafi ve stratejik önemi nedeniyle müstakil bir flehir olmufltur. Daha sonra Bizans ‹mparatorlu¤u’nun ve zaman zaman Isauria’n›n himayesine girmifltir. Kentin kilise yap›s›na ait kal›nt›s› tepenin zirvesinde yer almaktad›r. Kilisenin sadece apsisinin temel izleri kalm›flt›r. Eteklerde yuvarlanm›fl bir de sütunce bulunmaktad›r. Tepenin çevresindeki kayal›klar›n yükseklikleri, girinti ve ç›k›nt›lar›

M 1

2

318 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Adrassos (Balabolu)

düzeltilerek küçüklü büyüklü bir çok oda meydana getirilmifltir. Bunlar›n baz›lar›n›n içleri s›val›d›r. Yine ayn› flekilde yerindeki ana kayan›n oyulmas› ile oluflturulan sütunlar da vard›r. Bu mekanlar›n birbirine geçifli ana kayalar›n flekillendrilmesi ile yap›lan merdivenlerle sa¤lanm›flt›r. Yer yer duvar ve temel izleri görülebilmektedir. Bunlardan bir k›sm›

Mut, Balabolu, nekropol alan›

Mut - Mersin • 319

Mut, Balabolu, lahit

Mut, Balabolu ören yerine ait lahit kapa¤›

düzgün yüzeyli kesme blok tafllardan yap›lm›flken, baz› yerlerde kabaca ifllenmifl, arkas› düzeltilmifl, ön yüzü kabaca ifllenmifl poligonal formda örülmüfl duvar parçalar› da vard›r. Yine sarn›çlar tepede yer almaktad›r. Ancak yolun sa¤›nda kayalar›n aras›nda kumlu-kireçli s›va ile oluflturulmufl bir kanal›n varl›¤› göze çarpmaktad›r. Nekropol alan›, akropolün hemen eteklerinden bafllamaktad›r.

Mezar flekilleri çok çeflitlilik göstermektedir. Lahitler ifllemelidir. Motiflerin içerisinde çelenk, halka içerisinde ise rozet veya yoncaya daha s›k rastlanmaktad›r.

Lahit kapaklar›nda yaprak, ço¤unlukla da aslan betimlenmifltir. Aslan›n yeleleri su dalgas› fleklindedir. Oldukça iyi ifllenmifl gerçekçi örnekler varken, baz›lar›nda pençeler abart›lm›fl, t›rnaklar belirgin gösterilmifltir.

Genelde ön pençelerin alt›nda s›¤›r cinsinden bir hayvan bulunmaktad›r. Bu hayvan›nda ön cephesi ifllenmiflken arkada kalan yan yüzü ifllenmemifltir. Bu kapaklar›n dar olan yüzünde, aslan›n ar-

320 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

ka taraf›na düflen konumda kanatlar›n› iki yana açm›fl kartal motifi bulunmaktad›r. Bir kapak kenar›nda asma dall› üzüm salk›mlar› ve alt›nda rozet motiflerinin s›raland›¤› iki s›ra bant üst üste ifllenmifltir.

Bir di¤er lahdin üzerinde bir pano tasvir edilmifltir. Ortada iki sütun aras›nda oturan bir insan ve iki yan›nda ellerinde farkl› objeler tutan iki insan vard›r. Bir ço¤unda da haç motifi ve yaz›tlar bulunmaktad›r. Lahit mezarlar›n bir ço¤u devrilmifl durumdad›r. Bezemesiz olan lahitlerin yüksekli¤i 1.70-1.80 cm. civar›ndayken genifllikleri 1 m. kadard›r. Derinlikleri de normal lahitlerden daha fazlad›r.

Bunlar bir kaide üzerinde durmaktad›rlar ve üzerinde kapaklar› duran örnekler azd›r. Yüzey buluntular› aras›nda kiremit parçalar›, boyal› oval formlu kiremitler, boyal› seramikler, üzeri yivli iri amphora kulplar›, amphora t›pas›, unguentarium kaidesi, ince cidarl› seramikler göze çarpan örneklerdir.

Ma¤aras Manast›r› (Mahras Da¤›) ut’un 17 km. kuzeybat›s›nda yer alan Özlü Köyü’nün hemen giriflinden sa¤a ayr›lan toprak yoldan 4,5 km. sonra kilisenin oldu¤u tepenin önüne gelinir. Daha yukar›da orman gözetleme kulesi bulunmaktad›r. Yerleflim 1350 m. yüksekli¤indedir. Alahan Manast›r›’n›n 15 km. güneyindedir.

Tepedeki yerleflim güneydo¤u-kuzeybat› istikametli olarak infla edilmifltir. Kilisenin apsisinin sadece temelleri kal›rken, apsisin arkas›nda yer alan sol taraftaki küçük yan oda biraz daha sa¤lam durumdad›r.

Kap› lentolar› üzerinde çerçevesi ifllemeli çelenk içinde haç motifi bulunmaktad›r.

Tepe çok dik oldu¤u için tafllar afla¤›ya yuvarlanm›flt›r. Kilisenin tafllar› burada bulunan di¤er yap›lar›n tafllar›ndan çok daha büyüktür. Tafl bloklar çerçeve içerisine al›nm›fl çentikli yüzeyli ve dikdörtgen tarz-

M

da flekillendirilmifllerdir. Ana kaya oyularak yap›lm›fl bir oda, bu odan›n içinde nifl ve su oluklar› vard›r. Bu mekan›n üstünde de sarn›ç yer almaktad›r. Yap›larda farkl› tafl iflçilikleri gözlenmektedir. Di¤er bir yap› da d›fltan düzgün dikdörtgen planl› olarak görünmekle birlikte mekan›n içinde üç yaprakl› yonca planl› trikonchos yer almas›d›r.

Bu mekan›n içerisinde basamakl› ve niflli mekanlarda bulunmaktad›r. Kilisenin do¤usunda da as›l trikonchos yap›s› vard›r.

Yüzey buluntular› aras›nda cam bir kulp, yüzeyi koyu kahverengi s›rl›, ince cidarl› seramik parçalar›, çok say›da boyal› ve boyas›z kiremit parçalar› say›labilir.

Mut, Mahras Manast›r›

Mut, Mahras Manast›r›

Mut - Mersin • 321

Uzuncaburç

Sözlük

Agora: Antik Yunan flehirlerinde ticari, resmi ve dini fonksiyonlar› olan aç›k alan, pazar yeri.

Akropol: Antik Yunan’da flehrin en yüksek ve savunmaya en elveriflli yerine kurulan iç kale. Erken dönemlerde önemli yap› ve tap›naklar› içinde bar›nd›r›rken ‹.Ö.

5.yy.da hemen tümüyle tap›naklara ayr›larak bir kutsal kesim halini alm›flt›r.

Altar: Üzerinde kurban kesilen ve tanr›ya sunu yap›lan masaya benzer, yüksekçe olan, genellikle tafltan ve yuvarlak veya dörtgen flekilde yap›lan, kurban kanlar›n›n akmas›na yarayan bir deli¤i olan mimari eleman.

Ante: Antik Yunan mimarisinde yan duvarlar›n ileri do¤ru uzanan ve pilastr yapan ucu. Bir ad› da parastas. Anteler Dor düzeninde kaidesiz olarak yerleflirler, fakat profil ihtiva eden silme yer al›r. Antelerin sütunlardan fark› bafll›klar›d›r.

Apsis: Bir tap›nak mekan› içinde do¤rultu belirleyen, yar›m daire planl› ve mihrab› içeren bölüm.

322 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Atrium: Antik Roma evlerinin ortas›nda yer alan iç avlu.

Attis: Yunan Mitolojisinde Phrygia kökenli tanr›.Önce Agdistis’in o¤lu olarak kabul edildi. Onun teflvikiyle kendini had›m etmeye kalkt› ve öldü.

Efsane daha sonra Attis’i Kybele’ye ba¤lad›. Attis, evlili¤inin Kybele taraf›ndan engellenmesi üzerine delirerek kendini had›m etti. Kybele onu bir çam a¤ac›na dönüfltürdü. Attis’e tap›nma, Bat›’ya Kybele’ye tap›nma ile Roma’ya ise imparatorluk öncesinden bafllayarak girdi. Claudius zaman›nda Attis’e tap›nma ilkbahar bafl›nda, Mart’›n 15’inden 27’sine dek süren büyük bir gizemci dram biçimine büründü.

Dendrophoroslar, bir cesedi ça¤r›flt›ran, örtülere sar›lm›fl bir çam a¤ac› tafl›rlard›(Arbor inrat flenlikleri). Attis rahipleri Galluslar, s›rtlar›n› k›rbaç darbeleriyle yaralar, hatta baz›lar›, tanr›lar›na öykünerek kendilerini had›m ederlerdi.

Auditorium: Antik tiyatroda seyircilerin oturdu¤u bölüme verilen isimlerden biri.

Bakkha’lar: Tanri Dionyzos’un dinsel törenlerine kat›lan kad›nlar

Arflitrav: Antik Yunan ve Roma mimarisinde sütun bafll›klar› üzerine oturarak sütunlar› birbirine ba¤layan ve üzerine gelen elemanlar›n a¤›rl›¤›n›n sütun bafll›klar›yla sütunlara geçifli sa¤layan yatay tafl blok.

Baldaken: Kubbe ya da piramidal çat›yla örtülü, kare, çokgen veya daire planl›, sütunlarla tafl›nan küçük, aç›k strüktür.

Atribü: Antik heykellerde bir heykelin hangi tanr›,tanr›ça ya da kahramana ait oldu¤unun anlafl›lmas›na kolayl›k sa¤layan ayr›nt›, giysi ya da aksesuara verilen genel ad.

Bazilika: Birbirlerinden sütun ya da ayak dizileriyle ayr›lm›fl, ortada genifl ve yüksek, yanlarda alçak ve dar birbirine pararel neflerden oluflan, uzunlamas›na geliflmifl bir mekan düzenine sahip, uç k›s›mda nifli and›r›r bir apsid bulunan yap› tipi. ‹lk kez Roma Döneminde yap›lan bazilikalar›n din d›Mersin • 323

fl› kamusal ifllevleri vard›r.Hukukla ilgili ifllerin görüldü¤ü mahkemeler bu yap›lar›n içinde kurulurdu.H›ristiyan bazilikalar› ise dinsel anlamda bir yap› olarak geliflmifltir ve ilk H›ristiyan kiliselerine örnek teflkil etmifllerdir.

Bema: Bazilika yap›s›nda apsisin önünde yer alan platform. Bu k›s›mda Erken H›ristiyan mimarisinde ruhban s›n›f› için oturma yerleri, Bizans mimarisinde kiliselerde sunak bulunur.

ya bafllan›r. Bafllang›çta ahflap mimari, sonralar› tafl mimariya geçilmifltir. Tafl mimariye geçiflin ilk dönemlerinde de çat› ahflap olarak yap›lm›flt›r. Dor ile bafllan›r. Üst yap› çiziminde görülmez. Stereobat›n üst yüzeyi bir düzenleme tabakas›d›r ki buna euthynteria denir. Bunun üzerinde tap›na¤›n gözle görülen k›s›mlar› bafllar.

Dromos: Genellikle mezar yap›lar›nda mezar odas›na geçifli sa¤layan dar ve uzun geçite verilen ad.

Bes: Koruyucu eski M›s›r tanr›s›. Kirpi sakall›, sark›k gö¤üslü, ard›nda bir pars kuyru¤u bulunan çarp›k çurpuk bir cüce olarak betimleniyordu. Bu korkunç görünüm onu, kötü cinleri evden uzaklaflt›ran (bu ifl için genellikle bir sürü b›çak ya da k›l›ç tafl›yordu), uyuyan›(genellikle yataklar›n bafluçlar›nda yer al›yordu) ve lo¤usalar› da koruyan bir tanr› durumuna getiriyordu.

Gülünç bir tanr› olarak, gülme, nefle ve dans tanr›s›yd› da(dansözler genellikle butlar›nda onu simgeleyen bir dövme tafl›yordu) Lir ya da tef sesine uyarak, kendisi de dans ederdi. Özellikle gerileme döneminde tap›n›lan bir tanr›yd›.

Euthynteria: Antik Yunan tap›nak mimarisinde Krepidoman›n alt›nda, stereobat›n üstünde toprak seviyesi hizas›nda görülen düzleme tabakas›.

Bosaj: Antik duvar örgüsünde dikdörtgenler prizmas› biçiminde yontulmufl tafl bloklar›n hafif d›fl bükey b›rak›lm›fl, kaba ya da düz olarak ifllenebilen ön yüzleri.

‹zodom: Efl yükseklikte blok tafl s›ralardan oluflan harçs›z Hellenistik duvar örgüsü.

Cavea: Antik tiyatrolarda basamakl› oturma alan›.

Gymnasium: Antik Yunan ve Roma’da gençlerin düflünsel ve bedensel yönden e¤itildikleri, ö¤renim gördükleri, spor etkinliklerinde (gürefl) bulunduklar› yap›.

Heroon: Antik dönemde yüceltilmifl kahramanlar›n an›s›na yap›lan özel yap›. ‹n Situ: Eski konumunda ele geçen buluntular için kullan›lan terim.

Kerykeion: Antik Yunan’da haberci tanr› Hermes’in atribüsü olan çift kanatl› ve burmal› asa.

Kome: Köy

Cella: Kutsal bölüm.

Diakonikon: Bizans mimarisinde kilisenin bir bölümü erken dönemlerde kiliseye sunulan arma¤anlar›n sakland›¤› bir mekan ifllevini görürdü. Daha sonralar› arfliv ve kitapl›k olarak kullan›lmaya baflland›.

Apsidin yan›nda yer al›r ve prothesisle birlikte pastaforionu oluflturur.

Dor: Antik mimarl›kta kullan›lan düzenlerden en eskisi. ‹.Ö. 6. yüzy›lda uygulanma324 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Korinth: Yukar›ya do¤ru geniflleyen sepet fleklinde bir orta k›sm›n etraf›n› çeviren akanthus yapraklar› ve köflelerde volütler oluflturan helixlerden meydana gelen, üzerinde abakusun yer ald›¤› antik mimarl›kta kullan›lan bir bafll›k biçimidir. ‹.Ö. 5.yy’da meydana gelmeye bafllam›flt›r.

Krepidoma: Antik mimarl›kta tap›na¤›n oturdu¤u platformun çevresindeki basamakl› kesime verilen ad.

Antik Dönem Kuleleri: Roma döneminde korsanl›k faaliyetlerinin bafllamas› ile yap›lmaya bafllanm›fllard›r. Bu kuleler, yap›l›fllar› aç›s›ndan farkl› teknik özellikler göstermektedirler. Poligonal teknikte yap›lm›fl olanlar›n yan› s›ra, izodom teknikte yap›lanlarda vard›r. Kullan›m amaçlar›na göre içleri tek odal› veya çok odal› olabildi¤i gibi iki kattan befl kata kadar yükseklikte olanlar› da vard›r. Kuleler yap›ld›klar› konum itibar› ile de farkl› kullan›m amaçlar› tafl›rlar. Baz›lar› da¤lar›n vadilere geçit verdi¤i yerlerde yap›l›rken, baz›lar› da korunakl› alanlarda yap›lm›fllard›r. Göksu Vadisi ile Lamas Vadisi aras›nda daha yo¤un olarak gözlenen bu kulelerin baz›lar›n›n savunma amaçl›, baz›lar›n›n depolama amaçl›, baz›lar›n›n gözetleme ve haberleflme amac› tafl›rken, kule-ev tarz›nda yap›lm›fl olanlar›n›n varl›¤› da tespit edilmifltir.

Lahit: Kelime anlam› eski Yunanca’ da(sarkophagos) et yiyicidir. Lahit eski ça¤larda içine ölünün yerlefltirildi¤i piflmifl toprak, tafl, a¤aç, kurflun ya da mermerden yap›lm›fl özel sanduka.

Lento: Kap›, pencere gibi aç›kl›klar›n veya iki sütun aras›n›n üstünde kalan kesimin yükünü yanlara aktaran yatay ahflap veya kagir kirifl.

Lusignan: Kökeni Fransa’n›n bat›s›ndaki Poitou’ya dayanan ve bir çok Haçl› önderiyle Kudüs ve K›br›s krallar› yetifltiren soylu aile. K›br›s’›nLusignan krallar› 1269’dan sonra ayn› zamanda Kudüs kral› ünvan› tafl›d›lar.

Naos: Antik Yunan Tap›na¤›’nda kült heykelinin bulundu¤u en kutsal bölüm. Latince’deki Cella ile ayn› anlam› tafl›r.

Nartheks: Bazilika tipi Erken H›ristiyan ve Bizans kiliselerinin ana mekan›na aç›lan girifl bölümü.

Nef: Bazilikalarda ve kiliselerde apside dik do¤rultuda, birbirlerinden sütun ya da

ayak dizileriyle ayr›lm›fl uzunlamas›na mekanlar›n her biri.

Nekropol: Antik dönemde kent merkezinin d›fl›nda bulunan mezarl›k alan›.

Nemesis: Yunan tanr›ças›.Gece tanr›ças› Nyks’in k›z›. Zeus’un elinden kurtulmak için kaza dönüfltü;bunun üzerine, tanr›da onu elde etmek için erkek kaza dönüfltü.

Nemesis’ten do¤an yumurtadan Hellene ve Dioskurlar dünyaya geldi. Nemesis ayn› zamanda yazg›lar›ndan kaçmaya çal›flan insanlara karfl› uygulanan tanr›sal öçü simgeler.

Nymphaeum: Yunan mitolojisinde su, orman, da¤ perileri olan nymphalara adanm›fl, Yunan ve Roma mimarisinde görülen kayaya oyulmufl ev biçimli, sütun dizileri ve heykellerle bezenmifl, niflli an›tsal çeflme yap›lar›na verilen isim.

Odeion: Antik mimarl›kta içinde müzik dinlemek için yap›lm›fl özel yap›.

Opus Sectile: Çeflitli biçim ve boyutlarda kesilmifl renkli mermer parçalar›n›n yanyana dizilifliyle yap›lan bir tür zemin döflemesi.

Pastoforion: Erken H›ristiyan ve Bizans mimarisinde diakonikon ya da prothesis görevini yapan ve kilise apsidinin iki yan›nda yer alan odalar›n ikisi birlikte pastoforion diye adland›r›l›r. Bu mekanlar din dörenlerinde kullan›lan çeflitli eflya ve giysileri saklayan bir çeflit hazine odalar›yd›.

Peripteros: Çepeçevre tek s›ra sütun dizisine sahip,Antik Ça¤ mimarisinde en çok rastlanan tap›nak plan tipi.Sütunla yan duvar aras›ndaki uzakl›k iki sütun aras›ndakine eflittir.

Peristylli Ev: ‹.Ö. 7.yy.’da Yunanistan’da zenginlerin yapt›rd›klar›, girifl kap›s›ndan etraf› sütunlarla çevrilmifl, revakl› bir avluya girilen eve verilen isim.

Mersin • 325

Pilastr: Dikdörtgen planl› ve bir yan›ndan duvara bitiflik tafl›y›c› sütun. Zamanla tafl›y›c› olmaktan çok süsleme ögesi haline gelmifltir.

Poligonal: Bir çeflit antik duvar örme tekni¤i. Düzensiz duvarlard›r. Bu teknikte çeflitli flekildeki tafllar› birbirine uydurmak için iflçilik çoktur. Daha sonra teras ve sur duvarlar›nda görülür. Arkaik dönemden itibaren kullan›lmaz.

Polis: fiehir, kent.

Pronaos: Antik Yunan Tap›na¤›’nda cellan›n önünde, ante duvarlar›n›n aras›nda kalan girifl bölümü. Roma Tap›na¤›’nda yoktur.

Protesis: Bizans kilisesinde mes ayini için kullan›lan malzemenin haz›rlanmas› ve saklanmas› ifllevine hizmet eden oda.

pi. Megaron tap›naklar›n öncüsü olmufltur.

Kesin bir kural olmamakla birlikte tap›naklar ön yüzleri do¤uya bakarak, ço¤unlukla do¤udan bat›ya yönlendirilirdi. Sunak da genellikle tap›na¤›n do¤usunda yer al›rd›.

Antik bir tap›nakta temel unsur naos(cella)’tur.

Temenos: Etraf› peribolos denilen duvarla çevrelenmifl, bir ya da daha fazla tap›na¤› ve dinsel yap›y› içine alan kutsal alan.

Templum in Antis: Megaron plan›nda ve ön girifl bölümünün yan duvarlar›n› s›n›rland›ran anteler aras›ndaki iki sütunun yer ald›¤› tap›nak plan tipi. Küçük ölçülü tap›naklarda bu plan uygulanm›flt›r. Tap›nak

“Yerleflim Modeli Oluflturmak Mümkün müdür? Da¤l›k Kilikia’dan ‹ki Yerleflim Modeli Denemesi”, OLBA XII (2005), 165184.

“Die Kirche II in Emirzeli”, OLBA II (1999, II. Cilt), I.Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1998, 499-511.

Transept: Bazilikal planda apsisin önüne konulan enine nef.

fiikari: Tarih yazar› ve flair fiikari Ahmet Bey’in (1584) aktard›¤› bilgiler.

Trikonkhos: Üç tane yar›m daire planl› yar›m kubbe örtülü mekan›n bir merkezi ana mekana eklendirilmesiyle oluflmufl yap› tipi. Roma ve Erken H›ristiyan mimarl›klar›nda görülür.

326 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Ayd›n A., Emirzeli: Eine hellenistische bis spatantike Siedlung im Rauhen Kilikien, Marburg,1999.

Thema: Anadolu’da tümüyle askeri nitelikli idare birlikleridir. Kolordu anlam›na gelmektedir.

fiapel: Tek mekandan oluflan küçük tap›nma mekan›.

Tap›nak: ‹lkel ça¤larda tanr›n›n evi olarak yorumlan›p, içinde tanr› simgesinin korunmas›n› amaçlayarak infla edilen bir yap› ti-

“Do¤u Da¤l›k Kilikia’da Villae Rusticae”, OLBA II (1999), Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1998, 155167.

Territorium: Her kentin belirli s›n›r›.

Tonoz: Örgü teknikleri kullan›larak infla edilmifl kagir, e¤risel yüzey ya da yüzeylerden oluflan mimari örtü ögesi.

Tabya: Sürekli olarak savunmaya haz›r bulundurulmas› gereken stratejik ya da taktik aç›dan önemli görülen bir yerde bar›fl zaman›nda yap›lan berkitilmifl mevzii.

Aslan A., “Kilikia Bölgesi’ndeki Grek Kolonizasyonu” OLBA IV (1999), 1-17.

Afl›k H., Ashab-› Kehf (Ma¤ara Arkadafllar›), ‹stanbul, 1981.

“Ortaça¤ Tarihinde Mersin ve Çevresi” S›rt› Da¤ Yüzü Deniz,MERS‹N, ‹stanbul, 2004, 53-68.

Strüktür: 1- Bir nesneyi ya da yap›y› ayakta tutan tafl›y›c› sistem.

2- Yap›salc›l›ktaki anlam›yla yap› sözcü¤ünün eçanlaml›s›.

Synthronon: Bizans ve Do¤u H›ristiyan kiliselerinde din görevlilerinin oturmas› için yap›lm›fl s›ralar. Apsidte yar›m daire planl› amfitiyatro biçiminde olabildi¤i gibi, beman›n iki yan›nda düz s›ralar halinde de olabilir.

Yararlan›lan Kaynaklar

“Kilikia’daki Ayakl› Kiliselere Bir Örnek: Hasanaliler Kilisesi, The Church of Hasanaliler in Rough Cilicia: An Example of Piered-Basilical Plan Typed Churches”, ADALYA IV (1999-2000), 243-257.

Kilikia ve Isauria Kiliseleri’nde Görülen Yüksek Tipteki Templon Kurulufllar›, Die hohe Templonanlage in den kilischen und isaurischen Kirchen”, OLBA III (2000), 215-226.

“Kilikia ve Isauria Bölgesi Kiliselerindeki Galeriler”, Türk Arkeoloji ve Etno¤rafya Dergisi (2001), Say› 2, Ankara, 117-122.

“Mersin-Silfke, Seyranl›k Köyü Geç AntikBizans Dönemi Mimarisi” 21. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› (2003, 1. Cilt), Ankara, 217-228.

Ayd›no¤lu Ü., “Olba Bölgesi Yol A¤›”, OLBA I (1998), 139-146.

Aygen T., Türkiye Ma¤aralar›, ‹stanbul, 1984.

Bartlett W. H., Gravürlerle Türkiye V, Anadolu 2, no. 50, Ankara 1977.

Davesne A.- Le Rider G., Gülnar II. Le tresor de Meydanc›kkale (Cilicie Trachee, 1980) I-Texte, 2. Planches, Paris 1989.

Durugönül S., Die Felsreliefs im Rauhen Kilikien, British Archaeological Reports, International Series, S 511, Oxford, 1989.

“Adamkayalar (Kilikya) Kabartmalar›n›n Arkeolojik ve Morfolojik Yönden De¤erlendirilmesi ve Korunmas›na ‹liflkin Öneriler”,Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› XI (1994) 24-28 May›s 1993 Ankara,527426.

“Seleukoslar›n Olba Teritorium’undaki “Akkulturation” Süreci üzerine Düflünceler”, OLBA I (1988),69-76.

Durugönül S., “Nagidos Üzerine Düflünceler” OLBA II (1999 II. Cilt) I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu 1998, Mersin, 67-68.

Mersin • 327

Alahan

“Kilikia Kuleleri’nin Tarihteki Yeri” Arkeoloji Dergisi III (1995), 197-202.

“1996 Y›l› ‹çel ‹li (Antik Da¤l›k Kilikya) Yüzey Araflt›rmas› ‹le Kuleler-Kaleler ve Yerleflimlerle Olan ‹liflkileri” XV.Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› 1999 I.Cilt), Ankara, 1998, 281-293.

“Krallar, Rahipler ve Korsanlar-Bafllang›c›ndan Roma Dönemi Sonuna Kadar Eskiça¤’da Mersin Bölgesi” S›rt› Da¤, Yüzü Deniz, Mersin, ‹stanbul, 2004, 27-52.

Durukan M., “‹.Ö. 301-188 Y›llar› Aras›nda Olba Teritoriumun’da Yaflanan Siyasi Geliflmeler” OLBA I (1998), 87-95.

“Olba Territoriumu’nun Hellenistik Dönem Ölü Kültü Üzerine Düflünceler”, OLBA I (1988), 153-160.

“Hisarkale Garnizonu ve Bu Merkezde Polygonal Tarzda ‹nfla Edilmifl Mezarlar”, OLBA II (1999 II. Cilt), I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu 1998, Mersin, 79-91.

Hellenkemper H.- Hild F., Kilikien und Isaurien, Tabula Imperii, Byzant›n› 5, Tel I-II, Text, Wien, 1990.

Herzfeld E. - Guyer S., Meriemlik and Korykos, Monumenta Asiae Minoris Antiqua (MAMA) II, 1930.

Keil J.- Wilhelm A., Denkmaler aus dem Rauhen Kilikia, Monumenta Asiae Minoris Antiqua (MAMA) III, 1931 Köro¤lu K., 5. Y›l›nda Yumuktepe, Eski Ça¤ Bilimleri Enstitüsü Yay›nlar›:12, Kaz› Monografileri Dizisi:1, Ege Yay›nlar›, ‹stanbul, 1998.

Machatschek A., Die Nekropolen und Grabmaler im Gebief von Elaiussa Sebaste und Korykos Im Raulen Kilikien, Wien, 1967. Özbay F., “Olba/Diokaisareia Su Sistemi”, OLBA I (1998), 121-129.

Er Scarborough Y., “Da¤l›k Kilikia-Lamotis Mezarlar›”, OLBA I (1998), 77-85.

“Elaiussa Sebaste ve Korykos Su Sistemi”, OLBA IV (2001), 145-161.

Eugenia E. S., “L’isola degli ulivi Elaiussa Sebaste, porto Romano in Cilicia”, Antik Türkiye, Lugart, 1998.

Özbayo¤lu E., “Soli(Cilicia) ve “Soloecismus”, OLBA II (1999 II. Cilt), I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1998, 131-154.

Eyice Semavi, “Konya Tarihinden Bir Yaprak: Aya Thekla Efsanesi ve Sanat Tarihinde Aya Thekla”, An›t VII (1962), 124.

“Karada¤ (Binbir Kilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik ‹ncelemeler”, Türkiye’de Ortaça¤ Sanat› Araflt›rmalar› II, ‹stanbul 1971, sf: 89-105 Gough M., “The Emperor Zeno and Some Cilician Churches”, Anatolian Studies, 22 (1972), 199-212.

328 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Harper R.P., “Podandus and the Via Tauri” Anatolian Studies vol.XX (1970), 149154.

Özifl Ü., Su Mühendisli¤i Tarihi Aç›s›ndan Türkiye’deki Su Yap›lar›, Ankara, 1994 Özy›ld›r›m M., “Klasik Arkeoloji’de Yunanca ve Latince Sözcüklerin Kullan›m Yanl›fllar›”, OLBA I (1998), 147-152.

Sayar M. H., “Kilikya’da Tanr›lar ve Kültler”, OLBA II (1999 II. Cilt), I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1999, 131- 154.

Mersin • 329

“Mersin’de Kay›p Kentler-Mersin’in Antikça¤ Yerleflim Co¤rafyas›” S›rt› Da¤ Yüzü Deniz, MERS‹N ‹stanbul, 2004, 9-26.

T›rpan A.- Sö¤üt B., “Bat› Oval›k Kilikya’da Çokgen (Poligonal) Tafll› Duvar Örgü Tekni¤i”, OLBA I (1998), 161-186.

Sevin V.- I.Caneva- K .Köro¤lu., “1995 Y›l› Mersin Yumuktepe Kaz›lar›”, XVIII. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›, ‹stanbul, 1996, 2731.

Tunay ‹. M., “Akkale Yüzey Araflt›rmas› 1999” 18. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› (2001) 1. Cilt, Ankara, 51-58.

Sö¤üt B., “Lamos’da Bulunan Bir Tap›nak”, OLBA II (1999 II. Cilt), I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1998, 399-409.

Ünal A., Hititler-Etiler ve Anadolu Uygarl›klar›, ‹stanbul, 2000 Hititler Devrinde Anadolu I, ‹stanbul, 2002.

Taflyürek A.O., Silifke “Keben” Hitit Kaya Kabartmas›” Türk Arkeoloji Dergisi (1976), Say› XXIII-I, 97-102.

Ya¤c› R., “‹.Ö. III.-II. Binde Kilikia’da Ticaret”, OLBA II (1999 I. Cilt), I. Uluslararas› Kilikia Arkeolojisi Sempozyumu, Mersin, 1999, 17-26.

Texier C., Asie Mineure, Paris 1882.

Zoro¤lu L., Kelenderis I, Ankara, 1994.

Dizin

Abanoz Yaylas› 281.

Adamkayalar 158, 160, 163, 182, 184, 186, 327.

Adrassos (Balabolu) 319.

Akkale 95, 110, 329.

Al Oda 295, 315, 316, 318.

Alacaören 99, 100, 102.

Alahan Manast›r› 295, 308, 312, 314, 315, 319.

Anamur 18, 19, 74, 134, 186, 230, 231, 239, 261, 263, 265, 266, 270, 276, 278, 280, 281, 282, 284, 286.

Anamur Müzesi 186, 240, 263, 266, 267, 281.

Anchiale (Karaduvar) 21, 30.

Anemurion 270, 271.

Arsinoe (Marafl Tepesi) 249, 253, 254, 256, 258.

Afla¤› Sömek 163, 187, 188.

Asar (Hisar) Kale (Merkez) 21, 42.

Atatürk Evi ve Müzesi (Mersin) 21, 27.

Atatürk Evi ve Müzesi (Silifke) 163, 225.

Athena Kabartmas› 163, 187, 222.

Aya Thekla 163, 174, 328.

Ayd›nc›k 18, 166, 237, 239, 243, 245, 301.

Aynal›göl Ma¤aras› 237, 245.

Az› Tepe 263, 279.

Aziz Paulus 55, 59, 65.

Aziz Paulus Kilisesi 66, 68.

Aziz Paulus Kuyusu 62, 64, 67.

Bahçe 30.

Barakç› 163, 196.

Baflnalar Kalesi 21, 50 Bat›sandal 95, 148, 149, 150.

Belenkefllik Kalesi 21, 34, 35, 37, 43, 51.

Boncuklu (Boncuk) Kale 263, 280.

Boyan Kalesi-Kule 163, 181.

Boza¤aç Köyü 55, 71, 73, 74.

330 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Bozyaz› 18, 249, 251, 252, 254, 256, 257, 259, 265.

Cambazl› 18, 163, 209, 213.

Castellum Novumola (Tokmar Kalesi) 163, 229.

Claudiopolis (Mut) 18, 207, 295, 299.

Cumhuriyet Alan› ve Antik Cadde 25, 55, 61, 64. Çaml›göl (fiaml›göl) 95, 149. Çaml›yayla 18, 89, 91. Çatalçeflme 34. Çat›ören 95, 140, 141. Çavufllu Köyü-K›z Kalesi (Gözetleme Kulesi) 55, 75. Çet Tepe 95, 102. Çoban Kalesi 263, 284.

Da¤l› Kalesi 38, 95, 98.

Dalisandos (Sinobiç-Sinapuç) 295, 303.

Demiroluk 74, 249, 260, 261.

Devecili 95, 119.

Dibisulukule 95, 117.

Dikilitafl 21, 32.

Diokaesareia (Uzuncaburç) 18, 122, 202, 207.

Dört Ayak 237. 243. 245. 249, 254.

Duruhan Kaya Mezarlar› 237, 247.

Efrenk Kabartmas› 163, 187.

E¤in Alan› 97.

Elaiussa- Sebaste (Ayafl) 95, 121, 122, 123, 125, 126, 127, 132, 148, 243, 274, 328.

Emirler 21, 49.

Emirzeli (‹mirzeli) 95, 143, 327.

Erdemli 18, 25, 97, 98, 99, 102, 103, 107, 110, 111, 123, 126, 146.

Eshab-› Kehf (Yedi Uyurlar Ma¤aras›) 55, 60, 85, 87.

Mersin • 331

Eskiflehir 55, 72.

Evciler Kalesi 21, 43.

F›nd›kp›nar Kalesi 21, 51.

Gedi¤i Kalesi ve Manast›r 21, 41.

Göbeklitepe Gökkale 163, 193, 221.

Gömeç Kulesi 95, 158.

Gözlükule Höyü¤ü 14, 55, 57, 58, 61, 63.

Gücük-Küçük-Çürük Kule 95, 158.

Gülek Kalesi 55, 81, 92.

Gülek Yaz›t› 55, 79, 81, 84.

Gülnar 18, 239, 243, 289, 291, 301, 327.

Güvercin Adas› 163, 230.

Hac›ömerli 95, 152.

Hagia Thekla (Aya Thekla) 163, 174, 328.

Hasanaliler (Çanl›) Kilisesi 163, 180, 181, 327.

Hebilli Kalesi 21, 33 H›d›rl› Kale 95, 160.

Hisar Kale-Koramflal› yak›n›nda 95, 160.

Hisar Kale (Erdemli) 21, 42.

Hüsametli 95, 157, 158.

Imbriogon (Demircili) 163.

Ifl›kkale 163, 191, 193.

Iupiter Tap›na¤› 70, 163.

Iustinianus (Baç) Köprüsü 55, 60, 69. ‹brahim Pafla Tabyalar› 55, 81. ‹smailli 163, 213.

Kabaçam 95, 145, 146.

Kaleboynu Kalesi 95, 110.

Kaleburnu 21, 49.

Kal›nören 263, 281.

Kanytelleis (Kanl›divane) 95, 111, 112.

Karaböcülü (Çaml›bel) 163, 220.

Karadedeli 192.

Karakabakl› 163, 191, 192.

Keben 163, 223, 329.

Kelenderis Antik Kenti 13, 16, 166, 207, 237, 239, 240, 241, 242, 243, 245, 267, 329.

332 • MERS‹N Ören Yerleri - Kaleleri - Müzeleri

Kilikia Aphrodisias'› 163, 230, 231.

K›r›t Köyü 55, 69, 74.

K›rkkuyular 263, 286.

K›z›l Kilise 263, 282.

K›zkalesi (Deniz Kalesi) 109, 121, 123, 138.

K›zlar Kalesi-Manast›r 21, 40.

Kilise Burnu 249, 257.

Kilise Tepe 166, 279, 295, 301.

Kirflu (Meydanc›k Kale) 166, 252, 289, 292, 327.

Kleopatra Kap›s› 60, 69.

Koramflal› 95, 107.

Korasion (Susano¤lu) 163, 189, 194.

Koropissos (Da¤pazar›) 295, 305, 306.

Korykion Antron-Cennet-Cehennem 163, 177, 178.

Korykos 18, 109, 121, 123, 125, 129, 132, 134, 136, 137, 170, 178.

Korykos (Deniz Kalesi) 95, 138.

Korykos (Kara Kalesi) 95, 135.

Köflk An›tl› 263, 282.

Köflkerli 95, 104.

Kuzoluk Han› 55, 76.

Kuzucubelen 21, 50, 51.

Kütüklü Kale 55, 87.

Lamas-Lamos (Limonlu) Kalesi 95, 109.

Liman Kalesi 163, 228.

Ma¤aras Manast›r›-Mahras Da¤› 295, 321.

Mamure Kalesi 263, 266, 276, 277, 278, 279.

Manc›n›k Kale 163, 181.

Mavga Kalesi 295, 304.

Melenia 249, 256.

Mersin 13, 18, 21, 23, 24, 27, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 41, 43, 44, 49, 50, 51, 57, 91, 97, 110, 132, 134, 165, 239, 241, 245, 251, 253, 265, 282, 291, 299, 327, 328, 329.

Mersin Müzesi 21, 23, 25, 26, 29, 30, 45, 36, 48, 49, 138, 149, 155, 156, 253, 254.

Meydan Kalesi (Sivri Kale) 163, 218.

Mozaikli Alan 163, 173.

Mut Kalesi 295, 300.

Mylai Manast›r›-Holmi-Taflucu 163, 227.

Nagidos Antik Kenti 16, 25, 241, 249, 251, 252, 253, 254, 256, 327.

Namrun 58, 89, 92, 93.

Nesulion (Bo¤sak Adas›) 163, 228.

Olba (Ura) 207.

Otak 263, 286. Öküzlü 95, 102, 150.

Palaiai (Tahta Liman›) 163, 229, 230.

Paperon (Çand›r) Kalesi 21, 35, 36, 37, 40, 43, 109.

Piramidal Çat›l› Mezar (Dört Ayak) 237, 245.

Pityussa (Dana Adas›) 163, 230.

Porto Calamie (Narl›kuyu), Polmenius Hamam› ve Üç Güzeller Mozai¤i 163, 177.

Roma Tap›na¤›-Donuktafl 55, 61, 68, 70.

Roma Yolu ve Kap›s› 55, 71.

Tafl Köprü 163, 171.

Taflucu-Aslan Eyce Amphora Müzesi 163, 225.

Taflucu Atatürk Evi Müzesi 163, 225.

Tece Kalesi 21, 53.

Tekfur Ambar› Su Sarn›c› 163, 171.

Tepeköy Kalesi 21, 52.

T›rm›l Tepe 21, 30.

Tömük Höyü¤ü 95, 97. Üçayak 25, 95, 157. Üçtepe 95, 103, 104.

Veyselli 95, 153, 154, 158.

Yaka Kalesi 30, 31.

Yan›khan 95, 151, 152.

Yap›l›in-Yap›l›kaya 163, 186.

Yap›s›güzel-Hayrat 100.

Yel Kalesi 95, 104.

Yelbiz Kalesi 249, 259.

Yeniyurt 95, 153, 154.

Yumuktepe 14, 21, 23, 25, 28, 29, 63, 328.

Sapl› Ada 237, 243.

Sar›fl›h Kervansaray› 55, 77, 79.

Sarnݍ Mevkii 21, 34.

Silifke Kalesi 133, 163, 170, 171.

Silifke Müzesi 163, 166, 168, 233, 243, 292, 301.

Sinap Kalesi (Mersin) 21, 36.

Sinap Kalesi (Çaml›yayla) 92, 93.

Sinekkale 163, 193.

Softa Kalesi 249, 258.

Soloi-Soli-Pompeiopolis-Viranflehir 21, 44.

Sö¤ütözü 295, 305.

Sulucin Kalesi 95, 106.

Sulucin Kayas› 95, 106.

Susanl›k 249, 260. fiaar 95, 102.

Takkad›n-Tekkad›n 163, 197.

Tapureli 95, 155, 157.

Tarsus 19, 30, 31, 32, 55, 57, 58, 59, 60y, 65, 66, 68, 69, 70, 71, 75, 76, 77, 78, 84, 85, 87, 92, 132, 240.

Tarsus Müzesi 55, 63, 64, 67, 68.

Mersin • 333

NOTLAR:

NOTLAR:

NOTLAR: