ΒΗΜΑ-ΒΗΜΑ, όλα τα ψέματα του Βασιλιά

ΘΑ

το σκηνικό της βαθιάς κρίσης που διαπερνά το πολιτικό σύστημα της χώρας αν δεν εμφανιζόταν -κυριολεκτικά από το πουθενά- και ο εκπρόσωπος της δυναστείας των Γκλίξμπουργκ προκειμένου να δώσει τη δική του ερμηνεία στην πρόσφατη ελληνική Ιστορία, να ευλογήσει τα γένια του και να δηλώσει κι αυτός «παρών» στις πολιτικές εξελίξεις. Για ακόμη μία φορά η επανεμφάνιση του Κωνσταντίνου Γκλίξμπουργκ σκηνοθετήθηκε από το Συγκρότημα Λαμπράκη. Το Βήμα της Κυριακής όχι μόνο ανέλαβε να διανείμει την τρίτομη αυτοβιογραφία του τέως, αλλά συμμετείχε ενεργά στη συγγραφή και την έκδοσή της. Το έργο υπογράφει ως εκδότης Το Βήμα, το προλογικό σημείωμα έγραψε ο Σταύρος Ψυχάρης, ενώ το κείμενο συντάχθηκε με τη «συγγραφική αρωγή» του Γεωργίου Π. Μαλούχου, συμβούλου έκδοσης της εφημερίδας. Αυτός ο ευφημιστικός νεολογισμός («συγγραφική αρωγή») καλύπτει το γεγονός ότι το κείμενο που εμφανίζεται ως «αυτοβιογραφία» είναι στην πραγματικότητα ένα υβρίδιο. Πρόκειται για έναν συνδυασμό συνέντευξης, σπαραγμάτων προφορικής ιστορίας, αναπαραγωγής κειμένων που έχουν ήδη δημοσιευτεί αλλού και από άλλους, λαϊκής ιστοριογραφίας και μυθοπλασίας, με τα όρια ανάμεσά τους να παραμένουν ασαφή, μόνο και μόνο για να διευκολυνθεί το τελικό αποτέλεσμα. Κι αυτό το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα είναι το ξαναγράψιμο της πρόσφατης Ιστορίας της Ελλάδας με τρόπο που να δικαιώνεται η δυναστεία και ειδικά ο Παύλος, η Φρειδερίκη και βέβαια ο Κωνσταντίνος. Ας μην παρεξηγηθούμε. Κάθε αυτοβιογραφικό εγχείρημα έχει έντονο υποκειμενικό χαρακτήρα. Είναι αυτονόητο και απολύτως αναμενόμενο. Κανείς δεν μπορεί να ψέξει ένα δημόσιο πρόσωπο, που έχει βρεθεί στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής κάποια ιστορική περίοδο, όταν αποφασίσει να δώσει τη δική του εκδοχή για όσα σημαντικά γεγονότα έζησε από πρώτο χέρι και για τις

αποφάσεις που κλήθηκε να λάβει ως πρωταγωνιστής ή κομπάρσος. Ακόμα κι αν σ’ αυτή την εξιστόρηση περιλαμβάνονται αμφισβητήσιμοι ισχυρισμοί ή και καταφανείς διαστρεβλώσεις, ο αναγνώστης οφείλει να είναι επιεικής. Είναι γνωστό ότι οι εγκαλούμενοι σε όποιο δικαστήριο έχουν την άνεση να απολογηθούν χωρίς τη δαμόκλειο σπάθη του ελέγχου των λεγομένων τους. Πόσω μάλλον οι εγκαλούμενοι από το δικαστήριο της Ιστορίας. Η διαφορά είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση την ευθύνη για τις τερατώδεις παραχαράξεις της Ιστορίας συνυπογράφει ένα εκδοτικό συγκρότημα. Το ραδιόφωνο του συγκροτήματος έκανε ειδική καμπάνια με το μήνυμα «Η Ιστορία όπως δεν γράφτηκε ποτέ μέχρι σήμερα» και περηφανευόταν ότι πρόκειται για «μεγάλη εκδοτική επιτυχία». Από κοντά και το Mega, το οποίο αναμεταδίδει επί τρεις εβδομάδες αυτούσια αποσπάσματα του τρίτομου πονήματος, υιοθετώντας αβασάνιστα την αυτο-αγιογραφία. Στο εισαγωγικό σημείωμά του ο Στ. Ψυχάρης δεν διστάζει να γράψει ότι «αυτό το βιβλίο συμπληρώνει τις ιστορικές γνώσεις για την Ελλάδα ερμηνεύοντας το παρελθόν και εξηγώντας αινίγματα που ταλαιπώρησαν επί δεκαετίες τη χώρα μας» (Α τόμος, σ. 12). Ακόμα πιο ενθουσιώδης, ο δράστης της «συγγραφικής αρωγής» Γ. Μαλούχος στον δικό του πρόλογο, με τον αποκαλυπτικό τίτλο «Μικρό ιστορικό μεγάλου βιβλίου», θα εξηγήσει ότι ο ίδιος ο τέως τον επέλεξε για συνεργάτη, μέσω του Αλέξανδρου Λυκουρέζου και, βέβαια, δεν κρατά καμιά επιφύλαξη για το περιεχόμενο του έργου: «Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο πρέπει να πάρει το γρηγορότερο δυνατόν τη θέση που αναμφίβολα σύντομα θα αποκτήσει στην ελληνική κοινή συνείδηση. Και ποιος θα μπορούσε να είναι ο πιο κατάλληλος αγωγός σε αυτή την κατεύθυνση από ό,τι μια εφημερίδα με την απαράμιλλη παράδοση που διαθέτει Το Βήμα ;» (Α,19).

Στηνεπίσημη

κάρτατης

βασιλικής

οικογένειας

δεσπόζειη

Φρειδερίκη.

ΟΚωνσταντίνος

νοσταλγείτις

διατεταγμένες

τιμέςαπότο

στράτευμα

Ωστε το Συγκρότημα δέχτηκε να γίνει «αγωγός» των απόψεων του Γκλίξμπουργκ και ένα στέλεχός του έθεσε την «αρωγή» του στην υπηρεσία της Αυτού Μεγαλειότητος. Δεν είναι η πρώτη φορά. Προηγήθηκε το 2001 μια πολυσέλιδη συνέντευξη στον Θανάση Λάλα (ΒΗΜΑgazino, 3.6.2001) και ακολούθησε άλλη συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά, σε συνέχειες (Το Βήμα , 29.112.2.2006). Η διαφορά είναι ότι αυτές τις άλλες δύο φορές που το Συγκρότημα δέχτηκε να γίνει «αγωγός» των ισχυρισμών του Γκλίξμπουργκ υπήρχε τουλάχιστον η τυπική μορφή της συνέντευξης, όπου ο δημοσιογράφος και ο εκδότης τηρούν κάπως τα προσχήματα μιας απόστασης από την ωμή παραχάραξη της Ιστορίας, περιλαμβάνοντας μάλιστα -έστω και προσχηματικάκαι ορισμένες δύσκολες ερωτήσεις. Αυτό που διέπραξε το Συγκρότημα τώρα, για χάρη

Γκλίξμπουργκ, είναι λοιπόν πρωτοφανές. Δεν το τόλμησαν ούτε οι στενοί συγγενείς του τέως. Η μεν

είναι

και

των άλλων. Υποτίθεται ότι κατά την περίοδο της Κατοχής, όταν μωρό ακόμα βρισκόταν στην Αίγυπτο με την οικογένειά του, ο κ. Γκλίξμπουργκ κινδύνευε να απαχθεί: «Υπήρξε έντονη φημολογία περί σχεδίου απαγωγής μου για πολιτικούς λόγους, και η μητέρα μας ήταν αυτή που κλήθηκε να τη διαχειριστεί, καθώς ήμασταν μόνοι στο σπίτι της Αλεξάνδρειας» (Α, 113). Ως προς το ποιοι ήταν αυτοί οι «πολιτικοί λόγοι» που θα ωθούσαν κάποιους να τον απαγάγουν, ενδεικτική είναι μια άλλη εξιστόρηση του τέως: «Θυμάμαι πολύ έντονα ένα άλλο περιστατικό από τα χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Κάποια στιγμή ένιωσα πολύ δυνατούς πόνους στην κοιλιά, σφάδαζα. Δεν είχα ξανανιώσει ποτέ κάτι τέτοιο. Ο γιατρός όμως που ήρθε σπίτι και με εξέτασε είπε ότι δεν έχω τίποτε και ότι απλώς χρειάζομαι λίγη ξεκούραση. Αλλά οι πόνοι γίνονταν ολοένα πιο έντονοι και έτσι τον κάλεσαν πάλι. Με εξέτασε ξανά. Επανέλαβε ότι δεν έχω τίποτε και έφυγε βιαστικά, καθώς, όπως είπε, είχε κανονίσει με τη γυναίκα του να πάνε στον κινηματογράφο. Αυτό που δεν γνώριζαν όμως εκείνη τη στιγμή οι γονείς μου ήταν ότι ο γιατρός ήταν σφόδρα αντιβασιλικός και συμμετείχε στο Κίνημα. Οπως απεδείχθη, παρουσίαζα εμφανέστατα σημάδια σκωληκοειδίτιδας, τα οποία ο γιατρός δεν ανέφερε στους γονείς μου, θέλοντας προφανώς να με αφήσει να πεθάνω» (Α, 113-4). Η βασιλική οικογένεια θεωρούσε δηλαδή τους αντιβασιλικούς υποψήφιους απαγωγείς ή και δολοφόνους μωρών, με ό,τι αυτό σημαίνει για την ψυχοσύνθεση και τις πολιτικές επιλογές της. Ως προς τη μέθοδο που ακολουθεί ο τέως για να ανασκευάσει ιστορικά δεδομένα, τα οποία προκύπτουν από αδιάσειστες πηγές, είναι κι αυτή εντελώς απλοϊκή και κουτοπόνηρη. Πολύ συχνά, προς επίρρωσιν των λεγομένων του, επικαλείται μαρτυρίες πεθαμένων. Κάποιες φορές αποδίδει φράσεις ή ενέργειες σε μη κατονομαζόμενα πρόσωπα, τα οποία εμφανίζονται μόνο με την ιδιότητά τους (π.χ. «ένας υπουργός»), έτσι ώστε είναι αδύνατον να ελεγχθεί η ακρίβεια των ισχυρισμών

του. Αυτό βέβαια καθόλου δεν φαίνεται να ενοχλεί ούτε τον ίδιο ούτε τους πρόθυμους εκδότες του. Σε μια πιο ευφάνταστη παραλλαγή αυτών των μεθοδεύσεων ο τέως φτάνει μέχρι του σημείου να σκαρφίζεται τις πιο απίθανες δικαιολογίες, όπως λ.χ. κάτι που έχει ξαναπεί και στο παρελθόν, ότι δηλαδή φωτογραφήθηκε σκυθρωπός με τους πραξικοπηματίες μετά τον σχηματισμό της πρώτης χουντικής κυβέρνησης τον Απρίλιο του 1967 προκειμένου να στείλει, τάχα, αντιστασιακό μήνυμα στον λαό που τον γνώριζε μέχρι τότε χαρωπό και χαμογελαστό (Β, 255). Την ίδια εφευρετικότητα επιδεικνύει ο τέως κάθε φορά που πρέπει να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Χαρακτηριστική η περίπτωση μιας επιστολής την οποία έλαβε η Φρειδερίκη από τον πατέρα της, Ερνέστο Αύγουστο Γ', στην οποία περιέχονταν παραινέσεις προκειμένου να συνεργαστεί η Ελλάδα με το Τρίτο Ράιχ. Πρόκειται για ιστορικά βεβαιωμένο γεγονός, το οποίο αναφέρει και ο Μεταξάς στο Ημερολόγιό του. Οι γερμανικές υπηρεσίες θεωρούσαν πιο ευάλωτους σε παρόμοιες πιέσεις τον Παύλο και τη Φρειδερίκη, γιατί ο Γεώργιος Β' είχε τη φήμη του αγγλόφιλου, ενώ η Φρειδερίκη ήταν εγγονή του Κάιζερ και είχε μεγαλώσει στη χιτλερική νεολαία.

δεν θέλει τώρα να δεχτεί ότι μεσολαβούσε

Χίτλερ ο Γερμανός παππούς του. Και έτσι υποστηρίζει ότι αμέσως η Φρειδερίκη κατάλαβε πως η επιστολή δεν ήταν προϊόν ελεύθερης βούλησης: «Ο ίδιος [ο πατέρας της] της έδωσε τα αόρατα προς άλλους σημάδια να το καταλάβει: την προσφωνούσε Φρειδερίκη, κάτι που δεν έκανε ποτέ ούτε γραπτά ούτε προφορικά, αφού πάντα την έλεγε “μωρό μου”, ενώ κατέληγε γράφοντας “ο αγαπημένος σου πατέρας”, κάτι που επίσης δεν έλεγε ποτέ αφού απευθυνόταν στην κόρη του πάντοτε ως “πάπι”» (Α, 75). Κατά τα άλλα, ο τέως θεωρεί χρήσιμο να μας πληροφορήσει για τις ερωτικές του κατακτήσεις, όπως μια

κοπέλα που του έβγαλε τη γλώσσα κατά την απονομή του μεταλλίου στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης (Α, 314), ή την Τζάκι Κένεντι, την οποία ανέλαβε να συνοδεύει κατά την επίσημη επίσκεψή της στην Ελλάδα το 1961, και την οποία εμφανίζει να τον καλεί στο δωμάτιό της για ένα ποτό, κάτι που ο τότε διάδοχος δεν δέχτηκε επειδή σκέφτηκε τον πατέρα του (Α, 330). Αλλά ακόμα και στη σαπουνόπερα ο καημένος ο τέως είναι εντελώς αδέξιος και βαρετός. Περήφανος που γνώρισε και τη Μαρία Κάλλας, μας μιλά για μια συνάντηση που «δεν διήρκεσε ούτε ένα λεπτό» και είχε ως ακολούθως: «Καλησπέρα σας». «Καλησπέρα σας, Υψηλότατε. Πώς πάει η ιστιοπλοΐα;» «Πολύ καλά. Πώς πάει το τραγούδι;» «Πάρα πολύ καλά» (Α, 318). Βέβαια ακόμα κι από αυτές τις εντελώς αδιάφορες περιγραφές μαθαίνει κανείς στοιχεία της καθημερινότητας των μελών της βασιλικής οικογένειας, χρήσιμα για να αντιληφθεί την ιδιόμορφη προσωπικότητά τους. Ο τέως αναφέρει, λ.χ., ότι πέραν της ιππασίας, της ιστιοπλοΐας και άλλων αθλημάτων, «από τις πολεμικές τέχνες μου άρεσε πολύ το καράτε και για χρόνια προπονιόμουν τέσσερις-πέντε ώρες καθημερινά» (Α, 191). Πού καιρός για οτιδήποτε άλλο. Οσο για τον πατέρα του, αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι ο Παύλος είχε ορισμένες υπεράνθρωπες ιδιότητες: «Ο πατέρας μου ήταν από τους ελάχιστους ανθρώπους που μπορούσαν να κουνήσουν τα αυτιά τους -όχι πάνω κάτω, όπως κάνουν μερικοί, αλλά μπρος πίσω, σαν πτερύγια. Αυτό το έκανε όταν θύμωνε πάρα πολύ» (Α, 403). Ντάμπο ο Βασιλεύς, Καράτε Κιντ ο Διάδοχος, πώς να προκόψει αυτή η χώρα;

1 Βασίλισσα Φρειδερίκη, Μέτρον Κατανοήσεως, μτφρ. Θ. Καρζή, εκδ. Βιβλιομεταφραστική, Αθήνα 1971.

2 Pilar Urbano, Η Βασίλισσα, μτφρ. Pedro Olalla, Αριστοτέλης Παπαγεωργίου, Κούριερ Εκδοτική, Αθήνα 1997.

παρουσιάζεται ήδη από τη γέννησή του να ανατρέφεται σε... αντιφασιστικό περιβάλλον. Αποδίδει στον πατέρα του -τότε διάδοχο- Παύλο μια απέχθεια προς τη φασιστική Νεολαία που είχε οργανώσει ο δικτάτορας Μεταξάς στα πρότυπα του Μουσολίνι και του Χίτλερ. «Ενα από τα πρώτα δώρα που έλαβαν ο πατέρας μου και η μητέρα μου ήταν από τον Ιωάννη Μεταξά: η παιδική στολή των μελών της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ). Παρόλο που ήταν Ιούνιος μήνας, ο πατέρας μου ζήτησε να ανάψουν το τζάκι και την πέταξε μέσα στη φωτιά» (Α, 72). Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Ο Παύλος υπήρξε ο Αρχηγός της μεταξικής ΕΟΝ και έπαιρνε μέρος σε όλες τις σχετικές φασιστικές τελετουργίες. Σε λόγο του προς τη «φοιτητική νεολαία», ο Μεταξάς δήλωνε ήδη από τις 12.12.1936: «Το ιδεώδες της φυλής μας ήτο, όχι μόνο να παράγη μεγάλα πνεύματα, αλλά και ωραία και δυνατά σώματα. Και αυτόν τον σκοπόν έχει η Οργάνωσις της Νεολαίας. Επί κεφαλής αυτής ετάξαμεν τον πρώτον νέον του Εθνους, τον Διάδοχον του Θρόνου. Και μαζί μ’ αυτόν θα αποτελέσητε

ότι τα κατάφερε μόνο χάρη στην ηγεσία του Διαδόχου Παύλου, αλλά και την προσωπική συμμετοχή της Φρειδερίκης και της πριγκίπισσας Ειρήνης: «Ενας Θεός ξέρει πόση σκέψι, πόσο πόνο και φροντίδα και πόσες νύχτες αϋπνίας εκόστισε σε μας, που διευθύνουμε, η υπόθεσις αυτή. Μας είπανε λούστρους και λέτσους και σας τα κορίτσια μας, σας είπανε πρόστυχες και αλήτισσες. Τώρα, παιδιά μου,

εκατακτήσαμε τη θέσι μας, ενικήσαμε. Ο Διάδοχος, που από την πρώτη στιγμή ήταν μέσα εις την Οργάνωσί μας, ετέθη επί κεφαλής της Οργανώσεως. Η πριγκήπισσα Φρειδερίκη και η πριγκήπισσα Ειρήνη έλαβαν τα πρώτα αξιώματα εις τους σχηματισμούς θηλέων της νεολαίας».3 Το πρώτο «συνέδριο» της ΕΟΝ συγκλήθηκε στις 5.1.1939. Με ιδιαίτερη περηφάνια ο Μεταξάς θα παρουσιάσει τους υψηλούς καλεσμένους του και θα εξάρει τον ρόλο τους στην ΕΟΝ: «Το πρώτο τούτο Συνέδριο έχει την εξαιρετική τιμή να λαμπρύνεται από την παρουσία του Γενικού Αρχηγού της Εθνικής Οργανώσεως της Νεολαίας, της Α.Β.Υ. του Διαδόχου και από την παρουσία των Α.Α.Β.Υ. της πριγκηπίσσης Φρειδερίκης και της πριγκηπίσσης Ειρήνης, ανωτάτων βαθμοφόρων εις την Νεολαίαν. Είναι περιττόν να σας εξηγήσω ποια σημασία έχει για την εξέλιξη και το μέλλον της Νεολαίας η παρουσία του Διαδόχου και των πριγκιπισσών της Βασιλικής Δυναστείας της Ελλάδος μεταξύ μας».4 Στην ίδια ομιλία ο δικτάτορας θα προσθέσει ότι όλες οι αντιδράσεις εναντίον της ΕΟΝ σταμάτησαν «κατά μέγα μέρος», ακριβώς επειδή «τώρα επί κεφαλής της Οργανώσεως στέκεται ο Γενικός Αρχηγός αυτής, ο Α.Β.Υ. ο Διάδοχος». Οχι μόνο δεν απεχθανόταν, λοιπόν, την ΕΟΝ ο Παύλος Γκλίξμπουργκ, αλλά έθεσε τον εαυτό του και τη γυναίκα του στην υπηρεσία του Μεταξά προκειμένου να πετύχει η φασιστικοποίηση της νεολαίας. Το μαρτυρούν πάμπολλα ντοκουμέντα της εποχής και πρώτα πρώτα το ίδιο το περιοδικό της ΕΟΝ, η Νεολαία, το οποίο φιλοξενεί πολύ συχνά στο εξώφυλλό του τον Παύλο και τη Φρειδερίκη και καταγράφει αδιάλειπτα τη δράση τους στην ΕΟΝ. Υπάρχουν ακόμα και πλήθος ταινίες επικαίρων της εποχής με ντοκουμέντα από τη δράση αυτή.5 Με όλα αυτά τα συντριπτικά δεδομένα, πώς είναι

λοιπόν δυνατόν να επικαλείται ο τέως την αντίθεση του πατέρα του προς την ΕΟΝ; Εδώ υπάρχει μια κουτοπονηριά. Στα πρώτα βήματα της μεταξικής δικτατορίας, ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και ο διάδοχος Παύλος δεν επιθυμούσαν να αποκτήσει ισχυρή νεολαία ο Μεταξάς, γιατί διέβλεπαν ότι θα τη χρησιμοποιούσε ως προσωπικό του στρατό, ενώ εκείνοι επιθυμούσαν να διατηρήσουν τον πρώτο λόγο στην άσκηση της εξουσίας, εφόσον και η δικτατορία δικό τους δημιούργημα ήταν. Ειδικά ο Παύλος, ήταν αρχηγός των προσκόπων και αντιδρούσε στη διάλυσή τους και τη συγχώνευσή τους με την ΕΟΝ.6 Αυτή τη διχογνωμία την έχει διασώσει στο Ημερολόγιό του ο Μεταξάς: «Ανακατώματα με Οργάνωσιν Νεολαίας. Διάδοχος προς Κανελλόπουλον την καθυβρίζει».7 Και λίγες μέρες αργότερα: «Υβρεις Διαδόχου κατά Νεολαίας. Προσωπικαί αντιδράσεις».8 Ομως λίγους μήνες αργότερα, ο ίδιος ο Παύλος δέχτηκε τον συμβιβασμό και την αρχηγία της ΕΟΝ. Καταγράφει ο Μεταξάς: «Ηλθε η σειρά της Νεολαίας. Της χρυσής μου Νεολαίας. Από ημέρες πολλές πρόσκοποι και προσκοπίνες εζήτησαν συμβιβασμόν. Και σιγά σιγά ήλθε το πράγμα ώριμο. Και τους είπαμε καθαρά να ενωθούνε μαζί μας. Και τέλος ο Διάδοχος με εζήτησε και εμίλησα μαζί του -δύο ώρες. Θέλει να επανέλθη στη νεολαία. Και τον επαναφέρω θριαμβευτικά και σαν αγαπημένο Γενικό Αρχηγό. Αλλά όχι μόνον αυτόν. Αλλά και τη Φρειδερίκη και ακόμη περισσότερο την Ειρήνη. Με επίτιμους βαθμούς».9 Η προσωρινή λοιπόν απόσταση που κράτησε ο Παύλος από την ΕΟΝ οφειλόταν στο ότι ήθελε μια οργάνωση που να την ελέγχει απολύτως ο ίδιος και όχι ο Μεταξάς. Τον «καρφώνει», άλλωστε, και η Φρειδερίκη στη δική της αυτοβιογραφία, όπου περιλαμβάνει μια επιστολή που έστειλε στους γονείς της στη χιτλερική Γερμανία, στις 26.3.1941. Σ’ αυτήν αναφέρεται ότι

«ο νέος πρωθυπουργός [σ.σ.: ο Αλέξανδρος Κορυζής] είναι ένας άνθρωπος θαυμάσιος και αξιοπρεπής. Ο Παύλος τον είχε αρχικά στην επιτροπή του, όταν επιχείρησε να ξεκινήση ένα Κίνημα Νεολαίας, το οποίο αργότερα ο γέρος [σ.σ.: ο Μεταξάς] κατέστρεψε τελείως».10 Η διαφωνία δηλαδή του Παύλου με τον Μεταξά για την ΕΟΝ οφειλόταν στο γεγονός ότι ο δικτάτορας τον πρόλαβε και δεν τον άφησε να έχει το «δικό του» Κίνημα Νεολαίας. Και βέβαια εκείνη την περίοδο λέγοντας Κίνημα Νεολαίας -και μάλιστα σε Γερμανούς- δεν μπορούσες να εννοείς τίποτα άλλο από μια φασιστικού τύπου οργάνωση. Φρονίμως ποιών, ο Κωνσταντίνος, παρά το γεγονός ότι έχει περιλάβει αυτή την επιστολή της μητέρας του προς τους Γερμανούς παππούδες του στον πρώτο τόμο της αυτοβιογραφίας του, έχει φροντίσει να παραλείψει το αποκαλυπτικό αυτό κομμάτι (Α, 78-84). Ακόμα και μετά τον θάνατο του Μεταξά, ο Βασιλιάς δήλωνε ότι «κάθε πολιτική και στρατιωτική δραστηριότης καθώς και η Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας θα εξακολουθήσουν υπάρχουσαι υπό το αυτό πνεύμα» (New York Times, 30.1.1941) και «μόνο τον Φεβρουάριο του 1942, ένα χρόνο σχεδόν μετά την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς, ο Γεώργιος ανακοίνωσε επισήμως το τέλος της δικτατορίας, υποχωρώντας προφανώς στις ισχυρές πιέσεις των Βρετανών».11 Σε άλλο σημείο, ο τέως εμφανίζει τον πατέρα του σφόδρα αντίθετο στη δικτατορία Μεταξά και επιχειρεί να ενοχοποιήσει μόνο τον βασιλιά Γεώργιο Β' για την κήρυξή της: «Υστερα από μια περίοδο κυβερνητικής αστάθειας, τον Απρίλιο του 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς εξασφάλισε ψήφο εμπιστοσύνης με μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία 241 ψήφων

Το χρονικό σημείο που επέλεξε να δράσει ο Μεταξάς δεν

ήταν διόλου τυχαίο. Οι σχέσεις του με τον διάδοχο Παύλο ήταν πολύ κακές και ήξερε πολύ καλά ότι ο Παύλος δεν θα συναινούσε ποτέ στη στάση που τήρησε ο αδελφός του. Αυτό ήταν δεδομένο. Αλλά ο Παύλος έπρεπε να λείψει από την Ελλάδα για να εκπροσωπήσει τη χώρα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936. [...] Ο πατέρας μου ήταν σφόδρα εναντίον του Μεταξά από την αρχή ώς το τέλος. Και αυτό γιατί πίστευε βαθιά στη Δημοκρατία και στο δημοκρατικό πολίτευμα. Πίστευε ακόμη ότι ήταν απολύτως απαραίτητο ύστερα από περιπέτειες δεκαετιών ο τόπος να βρει μια ηρεμία, μια μόνιμη κανονικότητα στην

πολιτική του ζωή. Και ο Μεταξάς όλα αυτά τα γνώριζε

καλά. Ηταν σημαντικό να μην έχει τον Παύλο “μέσα στα πόδια του” σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή» (Α, 66-7). Ποια είναι η πραγματικότητα; Κατ' αρχάς, βέβαια, από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Παύλος είχε πρόβλημα με τη δικτατορία λόγω της «δημοκρατικής» του

1 Ι.Π. Μεταξάς, Λόγοι 1ης Τριετίας, 4.8.1936-4.8.1939, Αθήνα 1939, σ. 136.

2 Στο ίδιο, σ. 138.

3 Στο ίδιο, σ. 447-8.

4 Στο ίδιο, σ. 455.

5 Μαρίνα Πετράκη, Ο μύθος του Μεταξά. Δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα, μτφρ. Μάρα Μοίρα, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2006, σ. 173 κ.ε.

6 Σπύρος Λιναρδάτος, 4η Αυγούστου, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1966, σ. 156.

7 Εγγραφή 16.4.1938, στο Ιωάννης Μεταξάς, Το προσωπικό Ημερολόγιο, τ. Δ', σ. 300.

8 Εγγραφή 9.6.1938, στο Ιωάννης Μεταξάς, Το προσωπικό Ημερολόγιο, τ. Δ', σ. 303.

9 Εγγραφή 11.12.1938, στο Ιωάννης Μεταξάς, Το προσωπικό Ημερολόγιο, τ. Δ', σ. 315.

10 Βασίλισσα Φρειδερίκη, Μέτρον Κατανοήσεως, μτφρ. Θ. Καρζή, εκδ. Βιβλιομεταφραστική, Αθήνα 1971, σ. 54.

11 Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Η Ελληνική Τραγωδία. Από την απελευθέρωση στους συνταγματάρχες, μτφρ. Κ. Ιορδανίδη, εκδ. Ολκός, Αθήνα 1974, σ. 45.

12 Παναγιώτης Γ. Βατικιώτης, Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννου Μεταξά, μτφρ. Δήμητρα Αμαραντίδου, εκδ. Ευρασία, Αθήνα 2005, σ. 289.

13 Εγγραφή 4.1.1941, στο Ιωάννης Μεταξάς, Το προσωπικό Ημερολόγιο, τ. Δ', σ. 505.

χθεσιναί διά Ανγκερερ προς Διάδοχον -και διά πατρός της προς Φρειδερίκην-, να υποταχθώμεν εις Χίτλερ!»13 Αυτά βέβαια ο τέως δεν θέλει ούτε να τα ξέρει. Μόνο που τα έχει καταγράψει η Ιστορία.

Η ΔΕΎΤΕΡΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΛΑΘΡΟΧΕΙΡΙΑ που διαπράττει ο τέως στο αυτοβιογραφικό του πόνημα είναι η προσπάθεια να διαχωρίσει τον βασιλιά Παύλο και τα Ανάκτορα από τον αντικομμουνιστικό αγώνα του μετεμφυλιακού κράτους των εθνικοφρόνων: «Ο πατέρας μου προβληματιζόταν ιδιαιτέρως για την τύχη όλων όσοι είχαν σηκώσει όπλα εναντίον της πατρίδας τους » (Α, 173). Αλλά το Παλάτι και ειδικά ο Παύλος και η Φρειδερίκη στηρίχτηκαν ακριβώς στον αντικομμουνιστικό αγώνα. Διαδεχόμενος τον αδελφό του Γεώργιο, ο οποίος είχε επιστρέψει στον θρόνο με το διχαστικό δημοψήφισμα του 1946, ο Παύλος βρέθηκε αρχηγός του κράτους στη δεύτερη και σκληρότερη φάση του εμφυλίου πολέμου και συνέδεσε την τύχη του θρόνου με «τη συντριβή των κομμουνιστοσυμμοριτών». Ο τέως, βέβαια, δεν αποφεύγει να περιγράψει τον εμφύλιο από την πλευρά των εθνικοφρόνων: «Υπήρχε το αίσθημα του φόβου ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να μπουν στο σπίτι σου και να σου κόψουν το λαιμό ή να σου βιάσουν τη γυναίκα » (Α, 169). Αλλά την ίδια στιγμή επιδιώκει να απαλλαγεί από το άχθος των παλατιανών συνωμοσιών που οδήγησαν διαδοχικά στις εκλογές βίας και νοθείας του 1961, στην ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης το 1965 και στο πραξικόπημα το 1967. Ως επιχείρημα για την υποτιθέμενη μη ανάμειξη του βασιλιά Παύλου στο εκλογικό πραξικόπημα του 1965 επικαλείται την -ανύπαρκτη βέβαια- διαφωνία του με τον ΙΔΕΑ: «Ο πατέρας μου εναντιώθηκε στον ΙΔΕΑ από την πρώτη κιόλας στιγμή. Τη θεωρούσε μια επικίνδυνη ακροδεξιά οργάνωση που μόνο κακό μπορούσε να κάνει στη χώρα. Αργότερα απεδείχθη πόσο δίκιο είχε » (Α, 114-5). Και σε άλλο σημείο: «Ο πατέρας μου είχε υπάρξει αρνητικός έναντι του ΙΔΕΑ από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του στη Μέση Ανατολή» (Α, 213). Ο ΙΔΕΑ («Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών») δεν ιδρύθηκε στη Μέση Ανατολή, αλλά στην Αθήνα,

και υπήρξε μια συνωμοτική οργάνωση σε φασιστικά πρότυπα (εξ ου και ο «δεσμός») για την οποία ακόμα και σήμερα δεν έχουν εξιχνιαστεί όλες οι πτυχές της δράσης της, από τις 15.1.1945 που ιδρύθηκε έως την αυτοδιάλυσή της στο δίκτυο της «κόκκινης προβιάς», την ελληνική εκδοχή της ψυχροπολεμικής ΝΑΤΟϊκής οργάνωσης «Stay Behind». Η σύγκρουση με τον Παύλο αφορά μόνο την περίοδο του Μαΐου 1951, όταν ο Παπάγος παραιτήθηκε από αρχιστράτηγος προκειμένου να πολιτευτεί, και ο ΙΔΕΑ επιχείρησε κίνημα. Με την παρέμβαση του ίδιου του Παπάγου το κίνημα κατεστάλη, ενώ ο αρχηγός του ΙΔΕΑ Σόλων Γκίκας αμνηστεύτηκε από τον… Παύλο. Στοιχεία της δράσης του ΙΔΕΑ περιλαμβάνονται σε ένα δυσεύρετο βιβλίο, γραμμένο από στέλεχος της ηγεσίας του. Εκεί πληροφορούμαστε τις καλές σχέσεις του ΙΔΕΑ με το Παλάτι, τον ρόλο του στο δημοψήφισμα του 1946, αλλά και τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τον Παύλο, ο οποίος «χάριν εις την διακρίνουσαν αυτόν βαθυτάτην προς τα Ελληνικά ιδανικά πίστιν, την σύνεσιν, την σταθερότητα, την καλοκαγαθίαν και την ειλικρινή διάθεσιν, να συσπειρώση περί εαυτόν άπαντα τον πολιτικόν κόσμον της Ελλάδος, δημιουργήσας υπό την εμπνευσμένην του ηγεσίαν, την απαραίτητον εθνικήν συνοχήν ήτις επέτρεψεν εις την Ελλάδα να εξέλθη νικήτρια εκ της δεινής περιπετείας εις ην είχεν ρίψει ταύτην ο κομμουνισμός».1 Οσο για την Αριστερά, διαθέτουμε σημαντικά ντοκουμέντα για το πώς αντιμετώπιζε τον ΙΔΕΑ και τις σχέσεις του με το Παλάτι και ειδικά με τον Παύλο. Λίγο καιρό μετά την άνοδο του Παύλου στον θρόνο, ο Ριζοσπάστης δημοσίευε πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ, με πληροφορίες από τον αμερικανικό Τύπο, στο οποίο ο ΙΔΕΑ εμφανιζόταν ως δημιούργημα του ίδιου του Παύλου και υποστηριζόταν ότι «επί της βασιλείας του θα επιταχυνθεί η κίνηση για αιματηρή δικτατορία».2

Ακούγονται λοιπόν κωµικές οι παρακάτω διαβεβαιώσεις του τέως: «Ο πατέρας µου, όπως λίγοι ίσως

θα ανέµεναν, αντιµετώπισε πολύ θετικά την ίδρυση της Ε∆Α. Ηταν αναµφισβήτητα ένα βήµα προς τη σταθερότητα. Εξάλλου, στο µέλλον και ο πατέρας µου και εγώ είχαµε συχνές επαφές και µε τον Πασαλίδη και µε τον Ηλιού. Ισως και συχνότερες απ’ ό,τι οι οµοϊδεάτες τους επιθυµούσαν. Πόσο θετικά είδε ο Παύλος την ίδρυση της Ε∆Α και την εγκαθίδρυσή της στο πολιτικό προσκήνιο ασφαλώς σχετίζεται και µε το προφανές γεγονός ότι µόλις λίγα χρόνια µετά τον εµφύλιο πόλεµο η ίδια η Αριστερά άνοιγε µια νέα κοινοβουλευτική σελίδα στον πολιτικό βίο της χώρας, απαλλαγµένη πλέον ουσιαστικά και τυπικά από τα βάρη του πρόσφατου αιµατηρού παρελθόντος. [...] Απόδειξη όλων αυτών δεν ήταν µόνον η πυκνή επαφή του Παύλου µε τους κορυφαίους της Ε∆Α, αλλά και το ότι η ίδια η Ε∆Α σε όλα τα χρόνια, από την ίδρυσή της ώς τη ∆ικτατορία, ουδέποτε

φυσικά για αστειότητα. Οπως θα δούµε

ο Μπελογιάννης, αλλά προτού το πράξει

ζητήσει και είχε λάβει και τη σύµφωνη γνώµη του Βασιλέως. Ο Μπελογιάννης εκτελέστηκε και ο άρρωστος Πλαστήρας κατέρρευσε στο άκουσµα της είδησης, η οποία προκάλεσε µεγάλες απορίες και ερωτηµατικά και στον ίδιο τον Βασιλέα » (Α, 223). Πρόκειται για ωµή διαστρέβλωση. Η τύχη του

Μπελογιάννη και των συντρόφων του κρεµόταν από τα χέρια του βασιλιά Παύλου. Εκείνος είχε τη δυνατότητα να απονείµει χάρη και να µετριάσει τις ποινές των καταδικασµένων κοµµουνιστών. Και όχι µόνο δεν είχε ο Παύλος Γκλίξµπουργκ «απορίες» και «ερωτήµατα», αλλά ήταν εκείνος που το δραµατικό βράδυ της 29ης προς 30ή Μαρτίου 1952 αρνήθηκε πεισµατικά να αποσοβήσει την εκτέλεση. Το επιβεβαιώνει µια πηγή που δεν µπορεί να την αµφισβητήσει ο κ. Γκλίξµπουργκ, το προσφιλές του Βήµα . Λίγες ώρες µετά την εκτέλεση κυκλοφόρησε η εφηµερίδα µε τίτλο στην τελευταία σελίδα «Σήµερον την αυγήν εξετελέσθησαν εις τον χώρον όπισθεν της Σωτηρίας οι Νικ. Μπελογιάννης, ∆ηµ. Μπάτσης, Ηλ. Αργυριάδης και Νικ. Καλούµενος» και υπότιτλο «Ο Βασιλεύς απέρριψε τας αιτήσεις χάριτος». Το ρεπορτάζ είναι συντριπτικό εις βάρος του τότε βασιλιά: «Κατεβλήθη προσπάθεια όπως η ποινή του Μπελογιάννη µετατραπεί εις ισόβια δεσµά, λόγω της αναγραφής εις την απόφασιν του Στρατοδικείου της φράσεως ότι καταδικάζεται διά το αδίκηµα της κατασκοπείας διά το µέχρι του Ιουνίου 1950 χρονικόν διάστηµα. Φαίνεται ότι λόγω του ποιού του καταδίκου και της θέσεως την οποίαν κατέχει εις το ΚΚΕ, η άποψις αυτή δεν έγινεν δεκτή από τον Ανώτατον Αρχοντα».3 Ωστε έτσι! Εφταιγε το «ποιόν» του καταδίκου και η υψηλή κοµµατική θέση του. Κι εµείς που νοµίζαµε ότι ο Παύλος ήταν περίπου κολλητός µε την Αριστερά και το ΚΚΕ… Ο υπουργός ∆ικαιοσύνης της κυβέρνησης Πλαστήρα είχε φτάσει µε τη δικογραφία στα Ανάκτορα στη 1 το µεσηµέρι. Ο Παύλος έφυγε µε τη Φρειδερίκη για έναν απογευµατινό περίπατο στη Χαλκίδα και επέστρεψε στις 7 το απόγευµα. Μία ώρα αργότερα η δικογραφία είχε σταλεί πίσω µε την απορριπτική απόφαση του βασιλιά.4 Για την προσωπική ευθύνη

Η «δήθεν» βία και νοθεία του 1961

ΣΤΗΝ ΊΔΊΑ ΓΡΑΜΜΗ, ο τέως περιγράφει ως εξής την υποτιθέμενη «ευμενή ουδετερότητα» του βασιλιά Παύλου μπροστά στην εκλογική άνοδο της Αριστεράς: «Οταν το 1958 η ΕΔΑ έγινε, με την ψήφο του λαού, αξιωματική αντιπολίτευση, δεν υπήρξε η παραμικρή ανησυχία από την πλευρά του Βασιλέως για την εξέλιξη αυτή. Οπως γνωρίζουν καλά όλοι όσοι έζησαν τα γεγονότα και όπως μπορούν να διαπιστώσουν όλοι όσοι τα μελετούν, αντικειμενικά δεν ενοχλήθηκε ούτε ο Παύλος ούτε κανείς στο Παλάτι. Εκείνοι που ενοχλήθηκαν ήταν άλλοι. Οσοι έβλεπαν στην άνοδο αυτής της δύναμης της Αριστεράς απώλεια της δικής τους πολιτικής ισχύος » (Α, 215-6). Φυσικά ισχύει το εντελώς αντίθετο. Είναι κοινός τόπος για τους ιστορικούς της περιόδου ότι «η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958 θορύβησε βαθιά τα Ανάκτορα».1 Ο σκοπός του τέως είναι να απαλλάξει το Παλάτι από τις ευθύνες για τις εκλογές του 1961: «Για τις εκλογές αυτές της “βίας και νοθείας”, όπως τις ονόμασε η Ενωση Κέντρου, έχουν ειπωθεί και γραφτεί αναρίθμητα πράγματα. Αυτό που εγώ

Είναι κοινός τόπος για τους ιστορικούς της περιόδου ότι «η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958 θορύβησε βαθιά τα Ανάκτορα»

ισχυρισμούς σε πεθαμένους ανθρώ -

οι οποίοι δεν μπορούν να τον διαψεύσουν, ο

συνεχίζει: «Σε συζήτηση που είχαμε κάποια χρόνια

αργότερα με τον Γέρο για την περίοδο εκείνη, είχε συμφωνήσει ότι τα Ανάκτορα δεν είχαν καμία ανάμειξη στα περί

βίας και νοθείας. Γενικώς από την υπόθεση αυτή εκείνο

που θυμάμαι είναι ότι ο Ποταμιάνος, υπουργός Αμύνης

τότε, μάζεψε όλους τους επιτελικούς αξιωματικούς και σε

αυστηρό τόνο τούς είπε: “Θα είστε δίκαιοι και αμερόλη-

πτοι. Οι αξιωματικοί είναι ελεύθεροι να ψηφίσουν όπως θέλουν!”. Οταν όμως έφυγε αυτός από την αίθουσα, τον λόγο πήρε ο Καρδαμάκης και τους είπε: “Κύριοι, αυτά σας τα είπε ο Ποταμιάνος. Τώρα θα ακούσετε εμένα...”, και μη λέγοντας κάτι περισσότερο αρκέστηκε να κάνει στους συγκεντρωμένους επιτελικούς αξιωματικούς τη χειρονομία της χειροδικίας » (Α, 328). Μιλώντας σε άλλο σημείο για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, ο τέως θα επαναλάβει: «Ηδη από τις εκλογές του 1961, τις αποκαλούμενες “εκλογές βίας και νοθείας”, υπήρχε μηχανισμός και αυτός ήταν του Καραμανλή. Και ο Νάτσινας και ο Καρδαμάκης ήταν εκεί… Αυτοί είχαν στα χέρια τους το μηχανισμό… ούτε ο Δόβας ούτε ο Ποταμιάνος ούτε κάποιος άλλος σε σχέση με το Παλάτι, ούτε πολύ περισσότερο ο Βασιλεύς Παύλος » (Α, 376). Στο σημείο αυτό ο τέως είναι πολύ προσεκτικός και φροντίζει ακόμα και σήμερα να μη δεχτεί ως ιστορικό γεγονός τη νοθεία του 1961: « Αν έγινε το 1961 βία και νοθεία, όπως πολλοί πιστεύουν, δεν έγινε υπέρ του θρόνου ούτε αυτός ωφελήθηκε από αυτήν. Είναι αυταπόδεικτο ότι το Παλάτι ουδεμία σχέση είχε με οτιδήποτε παρακρατικό. Οχι μόνο επειδή ο θρόνος εκφράζει τους θεσμούς και το κράτος και συνομιλεί αποκλειστικά με αυτούς, αλλά και επειδή το απέδειξε και η ίδια η πραγματικότητα. Ολοι αυτοί οι μηχανισμοί από την εποχή του ΙΔΕΑ είχαν τον Βασιλέα απέναντί τους, είτε τον Παύλο είτε και εμένα » (Α, 376).

Απολογούμενος, τέλος, που διατήρησε τον Δόβα επικεφαλής του Στρατιωτικού Οίκου του Βασιλέως μετά τον θάνατο του Παύλου, ο τέως και αλλού επαναλαμβάνει ότι δεν αναμίχθηκε ο Δόβας στις εκλογές του 1961: «Αν έγινε ό,τι έγινε, οφείλεται σε έναν μηχανισμό που ανήκε στον Καραμανλή. Αυτός καιγόταν για το αποτέλεσμα, όχι ο Βασιλεύς » (Β, 27). Ο Γκλίξμπουργκ έχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Η υπηρεσιακή κυβέρνηση των εκλογών του 1961 ήταν

τό». Ο τέως ισχυρίζεται ότι δεν το γνώριζε, αλλά με την αφέλεια που τον διακρίνει παραδέχεται ότι εξέφρασε την «απορία» του στον Δόβα γιατί να υπάρχει Ελληνικός Στρατός, ενώ Αεροπορία και Ναυτικό έφεραν τον προσδιορισμό Βασιλική, Βασιλικό (Β, 94). Για να μετρηθεί η αξιοπιστία του τέως για τις καλές σχέσεις του Παύλου με την ΕΔΑ, τον Πασαλίδη και τον Ηλιού, αρκεί ένα απόσπασμα από ομιλία του δεύτερου στις 19.1.1962, στη Βουλή, στην οποία επισημαίνεται και η διαπλοκή των Ανακτόρων με συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα: «[Αντί για υπηρεσιακή κυβέρνησιν κοινής εμπιστοσύνης] συνετέθη μία κυβέρνησις κατά το μέγα μέρος δι’ εκπροσώπων του Παλατιού, της Αυλής. Δόβας, αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου, Ποταμιάνος, επίτιμος γενικός υπασπιστής, Αρλιώτης, Παρασκευόπουλος, Ποταμιάνος, Πεσμαζόγλου και Κανελλόπουλος, μέλη της διοικήσεως και διαχειρίσεως Εθνικού Ιδρύματος Βασιλικής Προνοίας, Απόρων Κορασίδων, Βασιλικού Ιδρύματος Ερευνών, όλων αυτών των πολυώνυμων προϋπολογισμών, οι οποίοι χωρίς κανέναν έλεγχον απορροφούν πελώρια κονδύλια και ιδιοποιούνται την άσκησιν κρατικών λειτουργιών. Τσάφος, αυλικός, Πεσμαζόγλου, τέως διευθυντής πολιτικού γραφείου Βασιλέως και τέως νομικός σύμβουλος του Παλατιού, και ο βασιλικός ιατρός μαζί μ’ αυτούς. Αυτή ήτο η μισή κυβέρνησις. Στενή σύμπραξις πρώτον του τραπεζικού κεφαλαίου. Εθνική Τράπεζα με τους Παρασκευόπουλον, Μερτικόπουλον, Γαζήν, Τσιριντάνην και Φαρμακίδην, Αρλιώτην της Κτηματικής, Χριστοδούλου της Αγροτικής, ενώ η Εμπορική διακριτικώτερα, μετείχε διά του Ποταμιάνου, μέλους διοικήσεως ασφαλιστικών εταιρειών ελεγχομένων παρ’ αυτής. Δεύτερον, το μονοπωλιακόν βιομηχανικόν κεφάλαιον και συγκεκριμένως ο όμιλος Κατσάμπα, διά των Αρλιώτη, προέδρου του Δ.Σ. και Χρ. Στράτου, εντεταλμένου συμβούλου, ο όμιΟστρατόςψηφίζει «συντεταγμένα». Ηβίακαιηνοθεία στιςεκλογέςτου 1961ήταντόσο έντονη,ώστεηΕΔΑ καιηΕνωσηΚέντρου έφτασαν ναεκδώσουναπό μιαΜαύρηΒίβλο

λος Μποδοσάκη διά του Ποταµιάνου, διευθύνοντος

τα Λιπάσµατα, Πυριτιδοποιείον και Μεταλλευτικήν

Ενωσιν και του Πιτσίκα, ∆.Σ. της Μεταλλευτικής

Ενώσεως. Ακόµα το συγκρότηµα Νιάρχου διά των Αρλιώτη και Πεσµαζόγλου και το συγκρότηµα Πεσινέ διά του Πεσµαζόγλου και άλλα µικρότερα βιοµηχανικά συγκροτήµατα, όπως η Χυµοφίξ και η ∆ήµητρα διά του Τσάφου. Τέλος, υπήρξεν και ένας υπότροφος της κυβερνήσεως των Ηνωµένων Πολιτειών διά να µάθη την τέχνην του κυβερνάν και την τέχνην της Μπανανίας, ο κ. Ποταµιάνος. Η βασιλική κυβέρνησις

∆όβα υπήρξε το εκτελεστικόν όργανον του εκλογικού οργίου. Είναι υπόδικος ενώπιον του Εθνους».3

1 Κωνσταντίνα Μπότσιου, «Το Στέµµα και ο “Συµµαχικός παράγοντας” 1961-1967», στο Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο στη ∆ικτατορία, Ιδρυµα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σ. 97.

2 Jean Meynaud, Οι πολιτικές δυνάµεις στην Ελλάδα, συνεργασία Π. Μερλόπουλου και Γ. Νοταρά, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2002 [1966], τ. Α', σ. 143.

3 Ε∆Α (Ενιαία ∆ηµοκρατική Αριστερά), Μαύρη Βίβλος. Το εκλογικό πραξικόπηµα της 29ης Οκτωβρίου 1961, Αθήνα 1962, σ. 210-211.

τους πολιτικούς ηγέτες, Ελληνες και ξένους. Για όλους έχει έναν καλό λόγο. Από τον Αϊζενχάουερ μέχρι τον Τίτο και από τον Παπάγο μέχρι τον Μακάριο, τον Κάστρο και τον Μαντέλα. Ο τέως έχει απέραντη αγάπη για όλους τους Ελληνες. Μοναδική εξαίρεση, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τον οποίο κυριολεκτικά μισεί, χολωμένος ακόμα από το κάζο που του επιφύλασσε στη Μεταπολίτευση, όταν ο Γκλίξμπουργκ περίμενε το τηλεφώνημα από την Αθήνα του παλιού του συνεργάτη για να επιστρέψει κι αυτός ως «αντιστασιακός». Μέχρι και τον πατέρα του ενεργούμενο των Αμερικανών διακινδυνεύει να βγάλει προκειμένου να τσαλακώσει τον Καραμανλή: «Με μία απόφαση του Βασιλέως που τάραξε τα νερά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γινόταν πρωθυπουργός της Ελλάδος. Η απόφαση αυτή του πατέρα μου ξάφνιασε τους πάντες και έχουν λεχθεί για αυτήν πάρα πολλά. Πολλοί είπαν ότι αυτό έγινε μετά από παρέμβαση των Αμερικανών. Δεν το ξέρω » (Α, 231). Ο Καραμανλής εμφανίζεται ως ευθυνόφοβος, ο οποίος κρεμόταν κυριολεκτικά από τον Παύλο: «Ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια δεν μπορούσε να ανεχθεί ο Καραμανλής ότι ο Παύλος μπορούσε να λείπει από την Ελλάδα. Φοβόταν! Βέβαια αυτή η ανάγκη του Καραμανλή πήγαζε από την επιθυμία του να αποφεύγει πάντα το βάρος της ευθύνης. Ο λαός δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να θεωρήσει “ένοχο” και υπεύθυνο για το οτιδήποτε τον πρωθυπουργό. Πάντα λοιπόν έπρεπε να φταίει κάποιος άλλος. Και αυτός ο άλλος ήταν σχεδόν πάντα ο Βασιλεύς » (Α, 242-3). Δεν συγχωρεί στον Καραμανλή ο τέως ακόμα και ότι δεν παρέστη ως πρωθυπουργός ούτε στην ορκωμοσία του ως διαδόχου το 1958 ούτε στην επιστροφή του με το χρυσό μετάλλιο από τη Ρώμη (Α, 316). Η απουσία του Καραμανλή και από την ενθρόνιση του Κωνσταντίνου τον κάνει να εμφανίζει την Αμαλία

Καραμανλή να του ζητά συγγνώμη: «Οικειοθελώς απολογήθηκε. “Τι να σας πω… Ντρέπομαι”» (Β, 22). Ακόμα και ο Ντε Γκωλ, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, «είχε αντιληφθεί τη στάση και τις επιδιώξεις του Καραμανλή», διότι «τέτοιο αισθητήριο όπως του Ντε Γκωλ δεν το έχουν πολλοί άνθρωποι » (Α, 370). Και ποιες ήταν αυτές οι επιδιώξεις του Καραμανλή; Μα να προβληθεί ο ίδιος. Ο τέως μετά βδελυγμίας περιγράφει «μια χούφτα ανθρώπους » που φώναζαν ρυθμικά «Κα-ρα-μαν-λής!» και «που προφανώς μόλις τους είχαν φέρει, και είδα με τα ίδια μου τα μάτια τον Καραμανλή να τους κάνει νεύματα με τα χέρια να συνεχίσουν να φωνάζουν ακόμη δυνατότερα -σαν να ήταν διευθυντής μιας παράφωνης και εκτός τόπου και χρόνου χορωδίας » (Α, 368). Ο τέως διηγείται ότι το 1959 υπήρξε σύγκρουση μεταξύ Παύλου και Καραμανλή, επειδή ο πρωθυπουργός ήθελε να τοποθετηθεί στη θέση του Αρχηγού ΓΕΣ ο Βασίλειος Καρδαμάκης: «Η επιμονή αυτή του Καραμανλή δημιούργησε πολλά ερωτηματικά και ήταν ίσως η πρώτη φορά που εκφράζονταν σκέψεις για το ενδεχόμενο σχέσεων του Καραμανλή με εξωθεσμικούς μηχανισμούς. Ο Καρδαμάκης ανήκε στην ομάδα του ΙΔΕΑ, γεγονός που εξηγούσε πιθανώς την ακατανόητη επιμονή του Καραμανλή και πάντως σίγουρα την έντονη ανησυχία του Παύλου » (Α, 290). Τη σχέση του Παλατιού με τον ΙΔΕΑ την έχουμε ήδη σχολιάσει. Αλλά ο τέως επιχειρεί εδώ να αποδείξει τη σχέση του Καραμανλή με την Ακροδεξιά: « Αν κοιτάξει κανείς ενδελεχώς πίσω στη σταδιοδρομία του Καραμανλή, θα διαπιστώσει δυστυχώς ότι πάντοτε είχε δεσμούς με ανθρώπους της εξτρεμιστικής Δεξιάς » (Α, 291). Ασφαλώς σύγκρουση με τον Καραμανλή υπήρξε. Μόνο που δεν ήταν ιδεολογικού χαρακτήρα. Επρόκειτο για διαμάχη φατριών στο εσωτερικό του συνα-

σπισμού εξουσίας και για διεκδίκηση της πρωτοκαθεδρίας εκείνη την περίοδο της οξύτατης πολιτικής κρίσης. Ουσιαστικά το ομολογεί ο ίδιος ο τέως, καθώς διηγείται το πραγματικό γεγονός ότι όταν είδε τα σκούρα με τις κυβερνήσεις των αποστατών επιχείρησε να

ούτε από το λεπτομερεια-

Ημερολόγιο του Αυλάρχη του. Αντίθετα, εκείνο που προκύπτει είναι ότι ο τέως στη Ρώμη βρισκόταν σε διαρκή επικοινωνία με εκπροσώπους της χούντας. Πιο χαρακτηριστική, η επίσκεψη του ισχυρού άνδρα της χουντικής ΚΥΠ Ρουφογάλη, με τον οποίο ο τέως είχε «πολύωρη συνομιλία» στις 15.10.1968, με άγνωστο περιεχόμενο.1 Το πώς αισθάνεται απέναντι στον Καραμανλή από την περίοδο της Μεταπολίτευσης, ο τέως το εκφράζει στην περιγραφή ενός τηλεφωνήματος που είχε με τον Γεώργιο Ράλλη, λίγες μέρες πριν από την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981. Ο τέως θυμάται ότι είπε τα εξής στον Ράλλη: «Είπαμε, δεν θα μιλάς! Θα ακούς! Υπηρετείς έναν προδότη. Είναι προδότης όχι μόνο απέναντι σε μένα και στη μνήμη του πατέρα μου, αλλά και απέναντι στον τόπο μας, γιατί το μόνο που τον ενδιέφερε, όχι τώρα, αλλά εδώ και πάρα πολλά χρόνια, είναι πώς θα κατάφερνε να γίνει Πρόεδρος των Ελλήνων και όχι της Ελληνικής Δημοκρατίας. Αλλά “των Ελλήνων” είναι μόνο ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, όχι των Ελλήνων » (Γ, 187). 1 Λεωνίδας Παπάγος, Σημειώσεις 1967-1977…, ό.π., εγγραφή 15.10.1968, σ. 131.

τέως επιχειρεί

και εν συνεχεία αυτός διατηρούσαν θερμότατη σχέση με τον Γεώργιο Παπανδρέου, τον πολιτικό δηλαδή που εκπαραθύρωσε το Παλάτι με το πραξικόπημα των Ιουλιανών. Μάλιστα ο τέως τον αποκαλεί συνεχώς «Γέρο», έτσι ώστε να ενισχύσει την ατμόσφαιρα οικειότητας που υποτίθεται τον συνέδεε με τον αρχηγό της Ενωσης Κέντρου. Ακόμα και για την έλλειψη επικοινωνίας του Παύλου με τον Γεώργιο Παπανδρέου ευθύνεται κατά τον τέως ο Καραμανλής: « Με τον πατέρα μου ο Γεώργιος Παπανδρέου είχαν καλές σχέσεις, αλλά για πολλά χρόνια δεν βλεπόντουσαν. Οταν ο Καραμανλής ήταν πρωθυπουργός δεν ήθελε να συναντιέται ο Βασιλεύς με τους αρχηγούς των άλλων κομμάτων. Βέβαια δεν έθετε ευθέως ζήτημα, αλλά δημιουργούσε την ατμόσφαιρα και το κλίμα ώστε αυτό να μην μπορεί να γίνει » (Α, 402). Αν πιστέψουμε τον τέως, ο πατέρας του ήταν… αντιδεξιός: «Η επικράτηση του Γέρου και η ανάληψη της εξουσίας από αυτόν έφερε στον πατέρα μου μεγάλη ανακούφιση. Τον απάλλαξε από τον Καραμανλή» (Β, 12). Ούτε κουβέντα, φυσικά, για το γεγονός ότι οι δύο εκλογικές νίκες της Ενωσης Κέντρου υπήρξαν η κατάληξη του «ανένδοτου αγώνα» που είχε κηρυχτεί από τον Παπανδρέου μετά τις εκλογές του 1961 με στόχο την ΕΡΕ αλλά και το ίδιο το Παλάτι. Και μετά την άνοδό του στον θρόνο, ο τέως δηλώνει ότι η συνεργασία του με τον Παπανδρέου ήταν εξαιρετική: «Ο Γέρος ήταν ένας πολιτικός με ήθος, που γνώριζε πολύ καλά και σε βάθος την ιστορία της Ελλάδος. Ηταν ένας τρομακτικά χαρισματικός τύπος, όπως ήταν και ο Ανδρέας δηλαδή, αλλά υπό διαφορετική έννοια » (Β, 108). «Με τον Γέρο οι σχέσεις μας ήταν αρμονικές, ήταν σχέσεις παππού-πρωθυπουργού και εγγονού-βασιλέως » (Β, 138). « Με συμπαθούσε πολύ και τον συμπαθούσα

κι εγώ. Δεν ήμασταν αντίπαλοι, απλώς διαφωνήσαμε » (Β, 139). Σκεφτείτε και να μην τον συμπαθούσε… Είναι αλήθεια ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου επιχείρησε να διατηρήσει καλές σχέσεις με τον νεαρό βασιλιά. Αλλά ο τέως και η Φρειδερίκη επέλεξαν τη ρήξη. Εκεί που δίνει πραγματικά τα ρέστα του ο τέως είναι στις «αποκαλύψεις» του για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τον εμφανίζει να του εξομολογείται ότι είχε οριστεί από τον Γεώργιο Παπανδρέου ως σύνδεσμος της κυβέρνησης του Κέντρου με την ΕΔΑ! Και υποτίθεται ότι ο τέως ρώτησε σχετικά τον τότε πρωθυπουργό, για να λάβει την εξίσου φανταστική απάντηση: «Ρε τον ψεύτη! Σας είπε τέτοιο πράγμα; Είναι ψέματα Μεγαλειότατε! Δεν του έχω δώσει καμιά τέτοια εντολή» (Β, 52). « Σας παρακαλώ μη μου μιλήσετε για το γιο μου », υποτίθεται ότι του είπε ο Γεώργιος Παπανδρέου τις παραμονές της δικτατορίας. Και συμπλήρωσε: « Αυτό το παιδί είναι η κατάρα της ζωής μου » (Β, 199). Σε άλλο σημείο διηγείται ο τέως: «Υστερα έμαθα [σ.σ. από πού άραγε;] ότι εκείνο το μεσημέρι είχε πάει ο Ανδρέας στο Καστρί και του είχε πει: “Αν μπεις σε οικουμενική κυβέρνηση, τα εγγόνια σου να τα ξεχάσεις. Δεν θα τα ξαναδείς ποτέ”» (Β, 203). Η φαντασιακή ταύτισή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου επαναλαμβάνεται σε πολλά σημεία: «Δεν κράταγε κακίες ο Γέρος. Ετσι είμαι κι εγώ. Δεν μπορώ να κρατήσω κακία σε κανέναν » (Β, 237). Εκτός από τον Καραμανλή, συμπληρώνουμε εμείς. Και, όπως θα δούμε παρακάτω, τον χουντικό Ζωιτάκη. Οταν πέθανε ο Παπανδρέου (1.11.1968) ο τέως υποτίθεται ότι λυπήθηκε πολύ που δεν μπόρεσε να παρευρεθεί: « Στην κηδεία του πήγαν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου, και δικαίως. Πρώτος θα πήγαινα εγώ, αν ήμουν στην Ελλάδα » (Γ, 66). Σήκω Γέρο να τον δεις…

Ο ΤΈΩΣ ΜΙΛΆ ελάχιστα για τη μητέρα του. Γνωρίζει ότι είναι λίγο δύσκολο να γίνουν πιστευτοί οι ισχυρισμοί του ότι δεν επενέβαινε καθόλου στην πολιτική του Παλατιού ούτε ως βασίλισσα ούτε ως βασιλομήτωρ, ενώ ο ρόλος της ήταν κοινό μυστικό σε διεθνείς διπλωματικούς κύκλους.1 Λησμονεί όσα μύρια της καταλογίζονται, από την ένταξή της στη χιτλερική νεολαία, μαζί με τ’ αδέρφια της, έως και τον ηγετικό ρόλο που της αποδίδεται για τους καταστροφικούς πολιτικούς χειρισμούς των Ανακτόρων.2 Θυμάται βέβαια κάποια από τα συνθήματα του 1965: «Πάρ’ τη μάνα σου και μπρος, δεν σε θέλει ο λαός. Δεν μου άρεσαν καθόλου. Αλλά δεν μπορείς να κάνεις και τίποτα. Σε τέτοιες περιπτώσεις ένας αρχηγός κράτους δεν αντιδρά » (Β, 121). Αποφεύγει πάντως ορισμένα ακόμα χειρότερα που ακούγονταν την ίδια περίοδο, όπως «Εξω η Γερμανίδα», «Εξω η Γκεσταπίτισσα», τα οποία προκάλεσαν διώξεις για «περιύβριση αρχής» εναντίον εκατοντάδων αγωνιστών που καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.3 Του ξεφεύγουν βέβαια ορισμένα γαργαλιστικά περιστατικά, όπως οι προσωπικές σχέσεις της Φρειδερίκης με τον Βαν Φλιτ, ο οποίος κατά τη γνώμη του «ήταν φιλέλληνας » (Α, 166), αλλά και η προσπάθειά της να ευχαριστήσει τον στρατηγό Σκόμπι για όσα έκανε τον Δεκέμβριο του 1944: «Κάποια στιγμή [η Φρειδερίκη] πλησίασε τον Σκόμπι και, μπροστά στον Τσόρτσιλ, τον Μακμίλαν, τον Ηντεν και άλλους υψηλόβαθμους άγγλους πολιτικούς και στρατιωτικούς, του είπε: “Στρατηγέ Σκόμπι, θα ήθελα να γνωρίζετε ένα πράγμα: ο Βασιλεύς της

Ελλάδος, εγώ, και ολόκληρος ο ελληνικός λαός δεν θα ξεχάσουμε τι κάνατε για εμάς”. Ο Σκόμπι τής απάντησε απλά “σας ευχαριστώ”, το δάκρυ όμως που ξεγλίστρησε από την

άκρη του ματιού του δήλωνε πολλά περισσότερα » (Α, 170).

Ακόμα και με τον Σκόμπι πρωταγωνιστή είναι έτοιμος

να συγγράψει σαπουνόπερα ο τέως. Εξάλλου αυτό που

θυμάται από εκείνη την άγρια περίοδο είναι ότι οι Αθηναίοι φώναζαν ρυθμικά στους δρόμους «Σκόμπι! Σκόμπι!» (Α, 169). Ο τέως είναι πάντως υποχρεωμένος να παραδεχτεί ότι υπήρχε πρόβλημα με τη συμπεριφορά της μητέρας του: «Καταλαβαίνω και, όσο κι αν δεν συμφωνώ, δέχομαι ότι πολλές απόψεις της και στοιχεία της συμπεριφοράς της μπορεί σε πολλούς να μην άρεσαν » (Γ, 233). Ομως το ζήτημα δεν ήταν αν «άρεσε» ή δεν άρεσε σε κάποιους. Γεγονός είναι ότι -όπως αποκαλύπτεται πλέον και από διπλωματικά έγγραφα ξένων χωρών και κυρίως των ΗΠΑ- η Φρειδερίκη υπήρξε εξαρχής ο ισχυρός άνθρωπος του Παλατιού, από την εποχή που βασίλευε ο σύζυγός της. Ηδη από την περίοδο του Παπάγου, η Φρειδερίκη επιδίωκε να έχει υπό τον πλήρη έλεγχό της και τον ίδιο και τον στρατό και επειδή ο στρατάρχης αντιδρούσε προκλήθηκε ρήξη με τα Ανάκτορα.4 Σύμφωνα με τα αμερικανικά αρχεία, η Φρειδερίκη ήταν εκείνη που έψαχνε τον διάδοχο του Παπάγου μαζί με αξιωματούχους της πρεσβείας των ΗΠΑ: «Κατά τη διάρκεια δεξίωσης για τα γενέθλιά της, η Φρειδερίκη συζήτησε το θέμα της διαδοχής του Παπάγου με τον πολιτικό σύμβουλο της πρεσβείας Λεξ Σνε, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από περιοδεία στη Βόρεια Ελλάδα για να διαπιστώσει το κλίμα που επικρατούσε στην κοινή γνώμη. Η Φρειδερίκη ρώτησε τον Σνε “ποιον προτιμά ο κόσμος”, και εκείνος απάντησε ότι το όνομα που άκουγε συνεχώς ήταν του υπουργού των Δημοσίων Εργων Κωνσταντίνου Καραμανλή, λόγω της εξαιρετικής δραστηριότητας που είχε επιδείξει στον τομέα του, και η οποία είχε πρακτικό αντίκτυπο στη ζωή του μέσου Ελληνα στην επαρχία. Η Φρειδερίκη συγκράτησε τις απόψεις του Σνε και την επομένη τηλεφώνησε στον σταθμάρχη της CIA Αλφρεντ Αλμερ για να τον ρωτήσει κατά πόσον συμφωνεί με τον πολιτικό σύμβουλο της πρεσβεί-

ας. Ο Αλμερ, ο οποίος σε συνεργασία με τον Σνε είχε στενή επαφή με τον Καραμανλή, απάντησε πως παρά το γεγονός ότι δεν είχε συμμετάσχει στη συγκεκριμένη περιοδεία οι εκτιμήσεις του ταυτίζονταν με εκείνες του συνεργάτη του».5 Τον Νοέμβριο του 1960, ο αρχηγός της CIA Αλεν Ντάλες επισκέφθηκε την Ελλάδα και «ξόδεψε πολύ χρόνο με τη Φρειδερίκη».6 Και ο πρέσβης των ΗΠΑ την περίοδο του 1961 Ελις Μπριγκς χαρακτήριζε τη Φρειδερίκη «γλωσσού» και έλεγε ότι ο Κωνσταντίνος είναι «περισσότερο γιος της μητέρας του παρά του πατέρα του. Ασχολείται με τις υποθέσεις του κράτους με την ίδια αφέλεια με την οποία επιδίδεται στον αθλητισμό».7 Αλλά και όταν διαταράχτηκαν οι σχέσεις του Παλατιού με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον πρώτο που βρήκε να συμβουλευτεί στις αρχές του 1963 η Φρειδερίκη ήταν και πάλι ο σταθμάρχης της CIA Λοκ Κάμπελ.8 Η πρώτη

και πάλι βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας η Φρειδερίκη, αυτή τη φορά για τα χρήματα που επιδίωκε να παίρνει. Ο τέως περιγράφει ως εξής το ζήτημα: «Προς το τέλος Σεπτεμβρίου [1964] ανέκυψε μέγα ζήτημα σε σχέση με το αν θα λάμβανε σύνταξη η μητέρα μου. Οχι όμως από τον Γέρο, που ήταν κύριος, αλλά από μερίδα του Τύπου. Η μητέρα μου λοιπόν μου ανακοίνωσε την απόφασή της να διαμηνύσει προς την κυβέρνηση ότι αποσύρεται από το δικαίωμά

λέει ο τέως ότι ήταν «κύριος» ο Παπανδρέου, εννοεί ότι είχε δεχτεί να χορηγούνται τρία εκατοµµύρια τον χρόνο στη Φρειδερίκη και µόνο όταν διέρρευσε η πληροφορία και προκλήθηκε σκάνδαλο υποχρεώθηκε η χήρα του Παύλου να δηλώσει ότι απορρίπτει τη σύνταξη. Μάλιστα το κείµενο της δήλωσής της ήταν τόσο επιθετικό προς την κυβέρνηση, ώστε ο Γεώργιος Παπανδρέου απείλησε µε παραίτηση προκειµένου να απαλειφτεί η πιο αιχµηρή φράση.11 Μιλώντας στον πρέσβη των ΗΠΑ Φίλιπς Τάλµποτ, ένα µήνα πριν από το πραξικόπηµα της 21ης Απριλίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα του εκµυστηρευτεί τους φόβους του για τη χούντα και θα κατονοµάσει ως

«πιθανότατα πρόεδρο της χούντας» τη Φρειδερίκη και µέλη της τούς επίσης στενούς συνεργάτες του Παλατιού Πιπινέλη, Γαρουφαλιά και ∆όβα.12 Μήπως άλλαξαν όλα αυτά µετά το αντιπραξικόπηµα-φιάσκο του Κωνσταντίνου; Οχι βέβαια. Στις Σηµειώσεις του ο Αυλάρχης του Κωνσταντίνου, Λεωνίδας Παπάγος, ο οποίος τον ακολούθησε και στο εξωτερικό µετά τη φυγή του, καταγράφει τη Φρειδερίκη να βάζει σε όλους τις φωνές επειδή ήταν αδρανείς και άβουλοι στη Ρώµη λίγες µέρες µετά το αντιπραξικόπηµα, στις 8.1.1968: «Η βασίλισσα Φρειδερίκη µάς κάνει επίθεση κατά µέτωπο: ∆εν κάναµε τίποτε. Ολοι µείναµε µε τα χέρια σταυρωµένα ενώ θα έπρεπε να έχει κινητοποιηθεί το BBC, οι δηµοσιογράφοι, κ.λπ., κ.λπ. “A bit of action, µου αρέσει η δράση”».13

1 Βλ. λ.χ. ∆ηµήτρης Κ. Αποστολόπουλος, «Η οπτική των δυτικογερµανικών κυβερνήσεων», στο Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο στη ∆ικτατορία, Ιδρυµα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σ. 252.

2 «Η Πριγκίπισσα Φρειδερίκη του Μπρούνσβικ ήταν εγγονή του Κάιζερ Γουλιέλµου Β' και πρώην ηγετικό στέλεχος της Χιτλερικής Νεολαίας», βλ. Howard Jones, A New Kind of War: America's Global Strategy and the Truman Doctrine in Greece, Oxford University Press, 1998, σ. 65.

3 Φώντας Λάδης, Ιουλιανά 1965. 100 µέρες που συγκλόνισαν την Ελλάδα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1985, σ. 65.

4 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασµός της ελληνικής δηµοκρατίας. Ο αµερικανικός παράγων, 1947-1967, Εστία, Αθήνα 1998, σ. 26.

5 Στο ίδιο, σ. 45.

6 Στο ίδιο, σ. 70.

7 Στο ίδιο, σ. 77.

8 Στο ίδιο, σ. 72.

9 Εφ. Τα Νέα, 19.3.1964.

10 Εφ. Το Βήµα, 27.3.1964.

11 Γιάννης Κάτρης, Η γέννηση του νεοφασισµού στην Ελλάδα (19601970), εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1974, σ. 191-192.

12 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασµός…, ό.π., σ. 284. 13 Λεωνίδας Παπάγος, Σηµειώσεις 1967-1977, εκδ. Ιδρυµα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1999, εγγραφή 8.1.1968, σ. 61.

Ο τέως, προστάτης του ΚΚΕ

ΕΊΔΑΜΕ ΤΗΝ ΑΤΕΧΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕ ΊΑ του τέως να εμφανίσει το Παλάτι ως περίπου «συνοδοιπόρο» της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, για να χρησιμοποιήσουμε την αντικομμουνιστική αργκό της εποχής. Αλλά δεν αρκείται σ’ αυτό. Οπως έχει κάνει και σε προγενέστερες συνεντεύξεις του, ισχυρίζεται ότι πρότεινε στον Γεώργιο Παπανδρέου να νομιμοποιήσει το ΚΚΕ και εκείνος αρνήθηκε. Υποτίθεται ότι αυτό έγινε σε μια συνάντησή τους στις αρχές του 1965, λίγο πριν από την κρίση των Ιουλιανών δηλαδή! «Θα ήθελα να σας προτείνω το εξής, του είπα», γράφει ο τέως. «Εσείς έχετε μιαν ευρύτατη στήριξη από τον ελληνικό λαό και εγώ έχω την υποστήριξή του ως ένας νέος βασιλεύς. Εσείς είστε ένας πολύ έμπειρος πολιτικός με μεγάλη ιστορία και εγώ έχω τη ματιά ενός νέου ανθρώπου. Θα σας πρότεινα να κάνουμε κάτι πολύ ανατρεπτικό αλλά και ωφέλιμο για τον τόπο. Να νομιμοποιήσουμε το Κομμουνιστικό Κόμμα. Εφριξε. “Τι είπατε; Εγώ αυτό δεν πρόκειται να το κάνω ποτέ! Διότι, πρώτον, θα χάσω τις ψήφους από την Αριστερά και, δεύτερον, τι θα κάνω με όλους αυτούς που έφυγαν στο Παραπέτασμα;” Μα, κύριε Πρόεδρε, δεν εννοώ να γίνει αύριο το πρωί. Νομίζω ότι μπορούμε να το θέσουμε στην ελληνική κοινωνία ώστε συν τω χρόνω να το αφομοιώσει». Και το ζήτημα υποτίθεται ότι έκλεισε εκεί: «Δεν το συζητήσαμε ποτέ ξανά » (Β, 110). Για να ελεγχθεί η σοβαρότητα της αποκάλυψης, σημειώνω ότι την ίδια ακριβώς περίοδο η ΕΔΑ κατήγγειλε τον Κωνσταντίνο για προσπάθεια να δώσει ανοιχτή αντικομμουνιστική χροιά στην κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου. Στις 10.3.1965 η Αυγή είχε πρωτοσέλιδο τίτλο «Παρέμβαση της Αυλής για το ταξίδι στη Μόσχα», αναφερόμενη στις προσπάθειες να αποτραπεί η επίσκεψη Παπανδρέου στην ΕΣΣΔ. Και λίγες μέρες αργότερα η ίδια εφημερίδα της ΕΔΑ μιλούσε για νέο σχέδιο «Περικλής», όπως εκείνο του εκλογικού πραξικοπήματος του 1961, και είχε τίτλο «Επεμβαίνει

πάλι ανοικτά η Αυλή» (16.3.1965). Αφορμή ήταν το ακόλουθο απόσπασμα από την ομιλία του Κωνσταντίνου προς την Ιεραρχία για την Κυριακή της Ορθοδοξίας: «Ας στρέψωμεν το βλέμμα μας πέραν των συνόρων μας διά να ίδωμεν πώς τόσοι λαοί εξηναγκάσθηκαν να δεχθούν τον αθεϊσμόν και τον υλισμόν, εφ’ ενός μεν υπό την πίεσιν της τυραννίδος, εφ’ ετέρου δε διά της τυφλής λατρείας προς τας δυνατότητας μιας παρεξηγημένης και τάχα παντοδυνάμου επιστήμης». Η ΕΔΑ κατέθεσε σχετική ερώτηση στη Βουλή, θεωρώντας ότι πρόκειται για κάλεσμα του Βασιλιά προς την Εκκλησία σε αντικομμουνιστικό αγώνα, ενώ η Αυγή αποκάλυψε ότι συντάκτης του λιβέλου ήταν ο τότε πρωθιερέας των Ανακτόρων Ιερώνυμος Κοτσώνης, ο επί χούντας Αρχιεπίσκοπος. Πώς συνδυάζεται τώρα η ομιλία αυτή με την υποτιθέμενη πρόθεση του τέως εκείνη την περίοδο να νομιμοποιηθεί το ΚΚΕ; Προφανώς ακόμα και στο μυαλό του υπάρχει κάποια αντίφαση και έτσι αισθάνεται την ανάγκη να απολογηθεί στην αυτοβιογραφία του, ρίχνοντας κατά το συνήθειό του την ευθύνη σε άλλον: «Ο λόγος πάντως εκείνος που εκφώνησα γράφτηκε ύστερα από δίωρη συνεργασία μου με τον Γέρο. Τον διάβασε δύο φορές, αλλάζοντας μόνο δύο-τρεις φράσεις. Τον εξέφραζε απόλυτα » (Β, 113). Αλλά υπάρχουν και χειρότερα. Οπως παραδέχεται ο ίδιος ο τέως, στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του το 1966 έκανε ένα βήμα παρακάτω, επαναλαμβάνοντας τη φρασεολογία του πιο παρωχημένου ακραίου αντικομμουνισμού: «Ο κομμουνισμός αποτελεί μίασμα γεννηθέν έξω της Ελλάδος, εμπνεόμενον και κινούμενον έξωθεν. Ηθική του είναι το ψεύδος και η προδοσία. Μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της Πατρίδος πάντα ερχόμενον εις επαφήν με αυτόν, άτομο ή ομάδα, πάντα καλόν Ελληνα, μη διαβλέποντα τον κίνδυνον».

Επιχειρώντας τώρα να δικαιολογηθεί, ο τέως υποστηρίζει ότι τη λέξη «µίασµα» την είχε χρησιµοποιήσει κάποτε και ο πατέρας του, καθώς και ότι το διάγγελµά του ήταν εν γνώσει του τότε πρωθυπουργού της κυβέρνησης των αποστατών Στέφανου Στεφανόπουλου: «Το είχε διαβάσει και το είχε εγκρίνει. Η λέξη αυτή έµεινε τελικά στο κείµενο γιατί ο Στεφανόπουλος, όπως εξάλλου και ο Γέρος νωρίτερα, ήταν σφόδρα εναντίον του κοµµουνισµού και δεν είχαν κανένα πρόβληµα να ακουστεί αυτή η λέξη. Τώρα που το ξανασκέφτοµαι, πάντως, η χρήση της λέξης “µίασµα” πολιτικώς ίσως να µην ήταν ορθή και, αν µπορούσα να επιλέξω ξανά σήµερα, δεν θα τη χρησιµοποιούσα τότε » (Β, 169-170). Το αστείο είναι ότι σε άλλο σηµείο του ίδιου τόµου ο τέως αναφέρεται στη διάκριση που υπήρχε εκείνη την εποχή µεταξύ «εθνικοφρόνων και µη εθνικοφρόνων» και ισχυρίζεται ότι «όλα αυτά τα σιχαινόταν να τα ακούει» (Β, 230). Οµως το διάγγελµά του τον διαψεύδει και γελοιοποιεί τη σοβαρότητα του ισχυρισµού περί πρότασης για νοµιµοποίηση του ΚΚΕ. Η διατύπωσή

χούντα για να επιβάλει τη δική της τυραννία. Ο τέως τής είχε ανοίξει διάπλατα την πόρτα, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε ούτε «κίνδυνος» ούτε «εσωτερικός εχθρός», παρά µόνο κίνδυνος για το Στέµµα και τη ∆εξιά. Σε άλλο σηµείο της αυτοβιογραφίας του ο τέως το οµολογεί ρητά, χωρίς να κατανοεί ότι εκτίθεται. Είναι εκεί που περιγράφει την κήρυξη της δικτατορίας: «Η χουντική τριανδρία έπαιξε ένα πολύ έξυπνο, βρώµικο ψυχολογικό παιχνίδι. Επαιξαν πάνω στον πατριωτισµό και επικαλέστηκαν και τον κοµµουνιστικό κίνδυνο, που στην πραγµατικότητα φυσικά ήταν ανύπαρκτος. Υπήρχε περίπτωση εκείνη την εποχή να πάρουν οι κοµµουνιστές τα όπλα; Και να κάνουν τι; Αυτά είναι αστεία πράγµατα. Αν φοβούνταν κάτι οι χουντικοί ήταν ο Ανδρέας, όχι όµως για τις ανοησίες που έλεγε, ότι θα όρκιζε την κυβέρνηση στο Σύνταγµα, αλλά για τη γενικότερη δύναµη που φαινόταν ότι είχε » (Β, 235). Οχι µόνο δεν πρότεινε λοιπόν νοµιµοποίηση του ΚΚΕ ο τέως, αλλά ούτε ν’ ακούσει σχετικά ήθελε. Στο δε Συµβούλιο του Στέµµατος που συγκάλεσε µε τους πολιτικούς αρχηγούς τον Σεπτέµβριο του 1965, απέκλεισε ακόµα και την Ε∆Α, «για ευνόητους λόγους» όπως έγραφαν τότε οι εφηµερίδες που τον υποστήριζαν.2 1

Ο τέως, πολέμιος του απαρτχάιντ

ΑΠΑΡΑΊΤΗΤΟ ΣΤΟΊΧΕΊΟ για την αγιογράφηση του τέως είναι να φανούν και οι ανθρωπιστικές του ευαισθησίες. Και επειδή είναι δύσκολο να γίνει αυτό με ελληνικά παραδείγματα, επιστρατεύεται ο δήθεν αγώνας του κατά του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική: «Το 1963 η παγκόσμια πολιτική ατζέντα απασχολείτο ιδιαίτερα και με τις πολιτικές εξελίξεις στη Νότιο Αφρική, όπου λόγω του απαρτχάιντ το ζήτημα της στέρησης των δικαιωμάτων των γηγενών πολιτών της είχε λάβει δραματικές διαστάσεις. [...] Μου φαινόταν αδιανόητο πώς ένα κράτος μπορούσε να στηρίζει τις δομές του βάσει φυλετικών διακρίσεων. Από πολύ νωρίς στο σπίτι μου αλλά και στα Ανάβρυτα μας δίδαξαν τον σεβασμό προς όλους τους ανθρώπους και τη σημασία της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του θρησκεύματος. Από μικρό παιδί αποστρεφόμουν κάθε έκφραση φυλετικής διάκρισης. Κατά σύμπτωση τα φυλετικά θέματα με αφορμή την κατάσταση στη Νότιο Αφρική ήταν και το κύριο ζήτημα συζήτησης του συμβουλίου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής την ημέρα που εξελέγην μέλος της. [...] Ηθελα οπωσδήποτε να αποβάλουμε τη Νότιο Αφρική από τη ΔΟΕ και το κατόρθωσα κάποια χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ημασταν η πρώτη διεθνής οργάνωση που απέβαλε από τους κόλπους της τη Νότιο Αφρική και ήμασταν και η πρώτη οργάνωση που την ξανάφερε πίσω, όταν άλλαξε το καθεστώς » (Α, 408). Εδώ ο τέως πραγματικά ξεπερνά τον εαυτό του. Εμφανίζοντας την αποβολή της Νότιας Αφρικής από τη ΔΟΕ ως αποτέλεσμα δικών του ενεργειών, διαγράφει το παγκόσμιο κίνημα κατά του απαρτχάιντ και διαστρέφει εντελώς την πραγματική εικόνα της ΔΟΕ, ως μιας ακραία συντηρητικής, αντιδραστικής και εντέλει ρατσιστικής διεθνούς οργάνωσης. Αλλωστε εξαρχής το όραμα του Πιερ ντε Κουμπερτέν προϋπέθετε την υπεροχή της άριας φυλής, ενώ το σημερινό τελετουργικό των Ολυμπιακών Αγώνων είναι «μια

λαμπρή ιδέα του Δρ. Γκέμπελς», από εκείνους τους αγώνες του 1936, στους οποίους εκπροσώπησε την Ελλάδα ο Παύλος Γκλίξμπουργκ. Η αλήθεια είναι ότι η ΔΟΕ υποχρεώθηκε κάτω από τη διεθνή πίεση να ακυρώσει το 1964 τη συμμετοχή της Νότιας Αφρικής από την Ολυμπιάδα του Τόκιο, αλλά ήταν έτοιμη στην αμέσως επόμενη Ολυμπιάδα να κάνει τα στραβά μάτια και να την αποδεχτεί. Μόνο που ξεσηκώθηκαν οι αφρικανικές χώρες απειλώντας με μποϊκοτάζ και έτσι ο αποκλεισμός της Νότιας Αφρικής διατηρήθηκε. Εδώ ο τέως πιάνεται αδιάβαστος. Γιατί ο ίδιος παραδέχεται ότι ήταν αντίθετος στο μποϊκοτάζ: « Ανέκαθεν πάντως πίστευα ότι το μποϊκοτάζ είναι ένα απαίσιο μέτρο, που βλάπτει τεράστια τους αθλητές και το ολυμπιακό ιδεώδες και το μόνο που εξυπηρετεί είναι οι πολιτικές σκοπιμότητες » (Γ, 169). Να, λοιπόν, που ο αγώνας κατά του απαρτχάιντ ήταν… πολιτική σκοπιμότητα. Φυσικά, υπήρξαν επαφές του τέως με τον Μαντέλα, πολύ μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ, όταν Ελλάδα και Νότια Αφρική βρέθηκαν αντιμέτωπες στη διεκδίκηση της Ολυμπιάδας του 2004. Αλλά πάει πολύ να πιστέψουμε ότι ο τέως ήταν -όπως διατείνεται- ο βασικός κρίκος στη διαπραγμάτευση μεταξύ Ντε Κλερκ, Μαντέλα και βασιλιά των Ζουλού, και ότι στο τέλος τον αντέγραψε ακόμα κι ο Κίσινγκερ. Η πείρα που έχουμε για τη διπλωματική ευστροφία των δύο μάς κάνει να αμφιβάλλουμε. Αλλωστε ο ίδιος ο τέως εμφανίζεται να λέει σε άλλο σημείο στον Μαντέλα ότι «δεν γνωρίζω τίποτε για την πολιτική στη Νότιο Αφρική, παρά μόνον κάποιες γενικές πληροφορίες από τις εφημερίδες » (Γ, 285). Οσο για την αποστροφή που ένιωθε «από μικρό παιδί για κάθε έκφραση φυλετικής διάκρισης», αρκεί να θυμηθούμε ότι ανατράφηκε στο περιβάλλον του στρατάρχη Γιαν Σματς, πρωθυπουργού της Νότιας

Ο τέως ξεπερνά τον εαυτό του, εμφανίζοντας την αποβολή της Νότιας Αφρικής από τη ΔΟΕ ως αποτέλεσμα δικών του ενεργειών

Αφρικής και στενού φίλου της ελληνικής βασιλικής οικογένειας (ιδιαίτερα της Φρειδερίκης), την οποία φιλοξένησε στο Κέιπ Τάουν κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής: «Είχαμε αναπτύξει πολύ ισχυρή σχέση [με τον Σματς]. Τον αγαπούσαμε πολύ και απολαμβάναμε όσο τίποτα άλλο να μας διηγείται ιστορίες » (Α, 108). Στον Σματς αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο και στη δική της αυτοβιογραφία η Φρειδερίκη, τον οποίο περιγράφει ως «μεγάλο άνθρωπο και ανθρωπιστή, μεγάλο προφήτη, στοχαστή, οραματιστή και φιλόσοφο».1 Μόνο που ο Σματς υπήρξε και πρόδρομος του απαρτχάιντ, εφόσον υποστήριζε ότι οι μαύροι Μπαντού χαρακτηρίζονται, ως φυλή, από έναν «παιδισμό που έχει βιολογικές καταβολές», κατά συνέπεια δεν μπορούν να αυτοκυβερνηθούν. Οσο για τη σχέση του με τη θέσπιση του απαρτχάιντ, ήταν αυτός που νομοθέτησε τους περιορισμούς των αστικών ζωνών, που αποτελούσαν μαζί με τον νόμο για την έγγειο ιδιοκτησία το θεμέλιο της πολιτικής των λευκών έναντι των μαύρων. Ο Νέλσον Μαντέλα, αγορεύοντας στην ιστορική δίκη του το 1962, μνημόνευσε τις δύο φρικιαστικές σφαγές που διέταξε ο Σματς, με θύματα κυρίως γυναίκες και παιδιά (1921 και 1923). Μπορεί να μην πρόλαβε, λοιπόν, το απαρχάιντ

του Νέλσον Μαντέλα. Τότε μόλις είχε μετονομαστεί η κεντρική λεωφόρος Γιαν Σματς της Πρετόρια σε λεωφόρο Νέλσον Μαντέλα. Αυτό τουλάχιστον το είχαμε προλάβει. Γιατί για ένα διάστημα μετά τον πόλεμο η οδός Βουκουρεστίου της Αθήνας ονομαζόταν «Γιαν Σματς». Πάλι καλά θα πει κανείς, αν λάβουμε υπόψη ότι αρχικά η περιοχή έφερε το όνομα «Χεζοπόταμος».

1 Βασίλισσα Φρειδερίκη, Μέτρον Κατανοήσεως, μτφρ. Θ. Καρζή, εκδ. Βιβλιομεταφραστική, Αθήνα 1971, σ. 92

2 Saul Dubow, «Smuts, the United Nations and the Rhetoric of Race and Rights», Journal of Contemporary History, τ. 43, τχ. 1, Ιανουάριος 2008, σ. 45-74.

3 Ιός, «Οι Ελληνες φίλοι του απαρτχάιντ», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 4.7.2010.

το καθεστώς του απαρτχάιντ, τη δεκαετία του ’80, υπήρξαν διαβήματα των κομμάτων της Αριστεράς και επιστολές του Μανώλη Γλέζου προκειμένου να απομακρυνθεί η προτομή.3 Τελικά η προτομή μεταφέρθηκε σε άλλο σημείο μόλις το 1994, μετά την εκλογή ως προέδρου της Νότιας Αφρικής

θέλει ο Βασιλιάς

ΜΠΟΡΕΊ Ο ΊΔΊΟΣ να το αρνείται, αλλά τα ντοκουμέντα της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα που έχουν έρθει στη δημοσιότητα επιβεβαιώνουν ότι ήδη από τον Ιανουάριο του 1965 ο τέως είχε εκδηλώσει την πρόθεσή του να αντιπαρατεθεί με τον Γ. Παπανδρέου. Στις 25.1.1965 ο Αμερικανός πρέσβης Λαμπουίς επισκέφτηκε τον Κωνσταντίνο στα Ανάκτορα: «Ηταν εξαιρετικά σημαντική συνάντηση, γιατί ο Κωνσταντίνος άνοιξε για πρώτη φορά τα χαρτιά του, αναφορικά με τις προθέσεις του έναντι του Παπανδρέου. Ο σύμβουλός του Χοϊδάς είχε κάνει ορισμένες βολιδοσκοπήσεις μετά τις εκλογές του 1964, αλλά ήταν η πρώτη φορά που ο νεαρός μονάρχης μιλούσε τόσο ανοικτά στον Αμερικανό πρέσβη για τους ενδοιασμούς του για τον αρχηγό της Ε.Κ. Ο βασιλέας ισχυρίστηκε ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε χαώδη κατάσταση και ανέπτυξε τις ανησυχίες του για την εξάπλωση του κομμουνισμού».1 Ο ίδιος ο τέως βέβαια τώρα εμφανίζει ως μοναδικό αίτιο της κρίσης του 1965 την πρόθεσή του να διερευνηθεί η υπόθεση του ΑΣΠΙΔΑ. Ενδιαφέρον έχει η ομολογία του για τις πηγές που είχε εκείνη την περίοδο: «Το ’65 έλαβα πολλές επιστολές από τον Γρίβα, ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι υπάρχει συνωμοσία [του ΑΣΠΙΔΑ]. Αυτός ήταν η κύρια πηγή των πληροφοριών για την υπόθεση αυτή. Υπό κανονικές συνθήκες, βέβαια, για την υπόθεση αυτή θα έπρεπε να έχω ενημέρωση πρώτα πρώτα από τις μυστικές μας υπηρεσίες. Τους ανθρώπους όμως που τις στελέχωναν δεν μπορούσες να τους εμπιστευθείς, έλεγαν φοβερά ψέματα » (Β, 115). Παραδέχεται, λοιπόν, ο τέως ότι οι κινήσεις του εκείνη την περίοδο βασίστηκαν στην πληροφόρηση που του παρείχε ο Γρίβας, την οποία θεωρούσε αξιόπιστη. Φυσικά ο Γρίβας ήταν ο γνωστός αρχηγός της κατοχικής οργάνωσης Χ, ο ίδιος που συνωμοτούσε μέχρι τον θάνατό του, σε συνεργασία με ποικίλες ξένες υπηρεσίες.2 Το αστείο είναι ότι σε άλλο σημείο ο

τέως γράφει τα εξής: «Από τον Γρίβα ελάμβανα επιστολές σχεδόν κάθε εβδομάδα! Από ένα σημείο και μετά, είχα σταματήσει πια να τις διαβάζω. Ηταν πάντα από τους πρώτους που έλεγαν ότι υπάρχει η χούντα και ότι κάποια στιγμή θα έκαναν την κίνησή τους. Δυστυχώς όμως ήταν τόσα αυτά που έλεγε ο Γρίβας, τα περισσότερα από τα οποία παντελώς αναξιόπιστα, ώστε δύσκολα κανείς ελάμβανε τα λεγόμενά του σοβαρά υπόψη» (Β, 54). Οπου θέλει να αποφύγει κάποιο γεγονός ο τέως κάνει ότι δεν το θυμάται: «Ο Γέρος από την πλευρά του, όπως ειπώθηκε αργότερα, είχε θορυβηθεί από το γεγονός ότι ο Νόβας δεν αποχώρησε από το Μον Ρεπό μαζί του, αλλά ύστερα από μιάμιση ώρα. Πολλοί έσπευσαν να ερμηνεύσουν την πληροφορία αυτή ως ένδειξη μιας δήθεν παρασκηνιακής προετοιμασίας κατά της κυβερνήσεως Παπανδρέου. Λυπάμαι, αλλά δεν θυμάμαι καν την παρουσία του Νόβα στο Μον Ρεπό μετά την αποχώρηση του Γέρου » (Β, 124). Την οριστική ρήξη με τον Παπανδρέου την αποδίδει ο τέως κι αυτήν στον Ανδρέα. Ισχυρίζεται ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν συμφώνησε στις προτάσεις των Ανακτόρων επειδή «φοβόταν τόσο πολύ τον Ανδρέα ». Και μάλιστα «ο ίδιος [ο Γ. Παπανδρέου] πίστευε ακράδαντα πως είχε υπάρξει μια προσπάθεια του γιου του να εμπλακεί με τον Στρατό. Δεν μου το είχε πει ευθέως, αλλά τα λεγόμενά του αυτό έδειχναν » (Β, 131). Η ερμηνεία του τέως για το βασιλικό πραξικόπημα του 1965 ήταν ότι ενώ ο Γέρος είχε την ίδια άποψη με το Παλάτι, έφταιγαν «οι κομματικές και κυρίως οι οικογενειακές του ισορροπίες » που υπαγόρευαν τη στάση του: «Η βάση τελικά της διαφωνίας, όπως τα σκέφτομαι τώρα, ήταν ότι επηρεαζόταν πάρα πολύ από τον Ανδρέα, παρ’ όλο που τον μισούσε. Τον απειλούσε ο Ανδρέας ότι δεν θα ξαναδεί τα εγγόνια του » (Β, 135). Στην ίδια εξιστόρηση ο τέως προδίδει την πολιτική απέχθειά του για όλα τα κόμματα. Τόσο την Ενωση

αντιπαράθεση

Κέντρου όσο και την ΕΡΕ: «∆εν υπήρχε λόγος να σηκωθεί να φύγει ο Παπανδρέου εκείνη την εποχή. Ούτε κι εγώ επιθυµούσα κάτι τέτοιο. Λες και η ΕΡΕ ήταν τίποτα καλύτερο» (Β, 136). Παρόµοια απέχθεια -µάλλον ταξικής προέλευσηςεκφράζει ο τέως ακόµα και για τους «δικούς» του πολιτικούς άνδρες, εκείνους που ο ίδιος έσπρωξε στην αποστασία: «Μέσα σε όλα θυµάµαι τον Στεφανόπουλο να κάθεται απέναντί µου και οι κάλτσες του να είναι πεσµένες στους αστραγάλους. Φρίκη! Ηταν κάτι που πάντοτε απεχθανόµουν ως θέαµα και τώρα ήµουν αναγκασµένος να το υποστώ επί ώρες » (Β, 141-2). Γεγονός είναι πάντως ότι, έστω και µε τις κάλτσες κατεβασµένες, ο Κωνσταντίνος ζητούσε από τις ΗΠΑ στήριξη στον Στεφανόπουλο. Στις 10.8.1965 ο νoύµερο 2 της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα Νόρµπερτ Ανσιουτς ενηµέρωσε το υπουργείο του ότι «ο Βασι-

ότι θα εκτιµούσε τη στήριξη

προς το νέο υπουργικό συµβούλιο υπό

τον Στ. Στεφανόπουλο».3 Και στα µέσα Σεπτεµβρίου ο βασιλιάς ζήτησε ξανά στήριξη της πρεσβείας για τη «λύση» Στεφανόπουλου.4 Σύµφωνα µε τον Αλέξη Παπαχελά, «οι Αµερικανοί, η CIA και όλες οι αµερικανικές υπηρεσίες έδωσαν τα πάντα προκειµένου να βοηθήσουν το Στέµµα να δηµιουργήσει µια βιώσιµη κυβέρνηση».5

Στα µέσα του 1966 ο βασιλιάς, σύµφωνα µε τις πληροφορίες που συγκέντρωνε ο Χαρίλαος Λαγουδάκης στο ελληνικό γραφείο του Τµήµατος Πληροφοριών και Ερευνας (INR) του Στέιτ Ντιπάρτµεντ, ενέκρινε καταρχήν ένα σχεδιαζόµενο πραξικόπηµα. «Πρόκειται για ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης που είχε συλλάβει ο Ι∆ΕΑ [σ.σ. κι εµείς που νοµίζαµε ότι το Παλάτι απεχθανόταν τον Ι∆ΕΑ], είχε επικυρώσει ο Σπαντιδάκης και οι Αρχηγοί Στρατού Ναυτικού και Χωροφυλακής». Ο δε Κωνσταντίνος, σύµφωνα µε την ίδια πηγή, είχε πει στον Σπ. Θεοτόκη ότι «εάν προκηρυχθούν εκλογές και πειστεί ότι θα τις κερδίσει η Ενωση Κέντρου, θα κήρυσσε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και θα εγκαθιστούσε δικτατορία», όπου «θα κρατούσε σφιχτά

της ελληνικής δηµοκρατίας. Ο αµερικανικός παράγων, 1947-1967, Εστία, Αθήνα 1998, σ. 156-157.

2 Για τις διασυνδέσεις του Γρίβα, βλ. Μακάριος ∆ρουσιώτης, ΕΟΚΑ Β και CIA. Το ελληνοτουρκικό παρακράτος στην Κύπρο, εκδ. Αλφάδι, Λευκωσία 2002.

3 Ιωάννης Ο. Ιατρίδης, «Απρόθυµος ηγεµόνας. Αµερικανική διπλωµατία και η ελληνική πολιτική κρίση 1961-1967», στο Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο στη ∆ικτατορία, Ιδρυµα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σ. 55. 4 Στο ίδιο. 5 Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο…, ό.π., σ. 510. 6 Mogens Pelt, «Ο ρόλος του Βασιλιά από τον

Ο ΤΈΩΣ Έ ΠΙΧΈ ΙΡΈΙ να διαψεύσει το γεγονός ότι εξαρχής βρισκόταν σε συνεννόηση με τις αμερικανικές υπηρεσίες και ειδικά τη CIA που εδρεύει στο Λάνγκλεϊ προκειμένου να εξασφαλίσει υποστήριξη κατά την περίοδο της κρίσης του 1965: «Εχει υποστηριχθεί ότι δήθεν ζήτησα μέσω του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα Νόρμπερτ Ανσιουτς βοήθεια από τις ΗΠΑ για να πειστούν κάποιοι βουλευτές και ότι υπήρξε μάλιστα και επίσημο αίτημα της CIA προς την Ουάσιγκτον για το ζήτημα αυτό. Καμία όμως σχέση με την πραγματικότητα δεν έχουν αυτοί οι ισχυρισμοί. Δεν ζήτησα ποτέ μου από τις αμερικανικές υπηρεσίες να παρέμβουν με οποιονδήποτε τρόπο. Εξάλλου δεν θα αποδεχόμουν ποτέ το δικαίωμα αναμείξεώς τους στα εσωτερικά της χώρας μας » (Β, 152). Μάλιστα ο τέως συγκρίνει την εποχή εκείνη με τη σημερινή, προκειμένου να δείξει ότι τότε υπήρχε πραγματική ανεξαρτησία: «Η σκληρή αλήθεια είναι ότι, παρά τους μύθους, στην πραγματικότητα η επιρροή των ξένων τότε δεν πλησίαζε ούτε στο ελάχιστο αυτό που συμβαίνει τώρα. Εχει χαθεί η συνείδηση του τι σημαίνει να είσαι Ελληνας. Υπάρχει μία δουλοπρέπεια άνευ προηγουμένου. Δεν θα μπορούσαν να γίνουν αυτά παλαιότερα » (Β, 152). Οι λεονταρισμοί αυτοί έρχονται σε αντίθεση με όσα υποστηρίζει ο ίδιος λίγες σελίδες νωρίτερα: «Προσωπικά πιστεύω ότι οι Αμερικανοί είναι πάντα με έναν τρόπο ανακατεμένοι σε τέτοιες καταστάσεις. Σε ποια έκταση βεβαίως δεν το γνωρίζω» (Β, 117). Ο τέως επιχειρεί να διασκεδάσει τις πληροφορίες για τις ιδιαίτερες προσωπικές σχέσεις που είχε με στελέχη των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών: «Σε ό,τι αφορά τη σχέση μου με τους Αμερικανούς, πολλοί κατέκριναν τις επαφές που είχα με τον Τζον Λέπσικ, βοηθό τότε στρατιωτικού ακολούθου. Είχαμε γνωριστεί στο ταξίδι μου στις ΗΠΑ το 1958, στο οποίο και με συνόδευε. Οπως όλοι οι αξιωματούχοι πρεσβειών των μεγάλων χω -

ρών, έτσι κι αυτός είχε σχέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας του. Συνεπώς θα ήταν ανόητο από μέρους μου να μοιραστώ μαζί του πληροφορίες που δεν θα ήθελα να φτάσουν στην Ουάσιγκτον » (Β, 287). Και, ως γνωστόν, ο Κωνσταντίνος δεν έκανε ανοησίες… Δυστυχώς γι’ αυτόν, υπάρχουν πλέον αρκετές ιστορικές μελέτες βασισμένες στα αμερικανικά αρχεία, από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε συμπεράσματα γι’ αυτές τις σχέσεις. Ειδικά για τον Λέπσικ, πρόκειται για κάποιον που «έπαιζε συχνά σκουώς με τον Κωνσταντίνο, αλλά βασική του αποστολή ήταν να του αποσπά πληροφορίες, τις οποίες έστελνε κατόπιν στη CIA».1 Τα αθλητικά ενδιαφέροντα του Κωνσταντίνου ήταν πηγή διαρροών από το Παλάτι προς τη CIA: «Τα στελέχη [της CIA] δεν έχαναν ευκαιρία να καλλιεργήσουν τις σχέσεις τους με όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Ενας πράκτοράς της είχε, για παράδειγμα, αναλάβει να διδάξει τζούντο και μπάντμιντον στον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο. Ο εν λόγω πράκτορας βρισκόταν στο Παλάτι σχεδόν κάθε μέρα και είχε αναλάβει τον ρόλο του “εκπαιδευτή”, ενώ άλλοι αξιωματούχοι προμήθευαν τη Φρειδερίκη με εξειδικευμένο επικοινωνιακό εξοπλισμό». 2 Αλλά και τα «μαθήματα φιλοσοφίας», όταν ήταν ακόμα Διάδοχος, ο Κωνσταντίνος τα έπαιρνε από τον Λοκ Κάμπελ, τον σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα.3 Ενας άλλος σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα, ο Τζακ Μόρι, παρέτεινε την παρουσία του στη χώρα μας με απόφαση της «υπηρεσίας», επειδή είχε στενές σχέσεις με τον βασιλιά.4 Από τα αμερικανικά αρχεία πληροφορούμαστε με λεπτομέρειες και την πρόθεση του Κωνσταντίνου να κηρύξει τη δική του δικτατορία την άνοιξη του 1967: «Στις 29 Μαρτίου ο Κωνσταντίνος διαμήνυσε στον Τάλμποτ πως “ο θρόνος του κινδυνεύει όπως και η προσήλωση της Ελλάδας στη Δύση”. Το μήνυμα ανέ-

Από τους

καιρούς

φερε πως “µόνον θαύµα µπορεί να τον σώσει από την τελική επιλογή ανάµεσα στην παράδοση της χώρας στους Παπανδρέου και την επιβολή δικτατορίας πριν ή αµέσως µετά τις εκλογές”. Ο Κωνσταντίνος ζήτησε από τον Τάλµποτ τη “σαφή αµερικανική υποστήριξη για την επιβολή δικτατορίας” και ρώτησε αν “θα µπορούσε να υπολογίζει στη βοήθεια των ΗΠΑ σε

περίπτωση που αναγκαζόταν να προχωρήσει στην εκτροπή”».5 Και στις 9 Απριλίου, σε νέα συνάντησή του µε τον Αµερικανό πρέσβη, ο Κωνσταντίνος έκανε πάλι σαφές ότι βρισκόταν µπροστά στο δίληµµα «να παραδώσει τη χώρα στον Παπανδρέου ή να επιβάλει

1 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασµός της ελληνικής δηµοκρατίας. Ο αµερικανικός παράγων, 1947-1967, Εστία, Αθήνα 1998, σ. 348.

2 Στο ίδιο, σ. 22.

3 Στο ίδιο, σ. 72.

4 Robert V. Keeley, Η αµερικανική πρεσβεία και η κατάρρευση της δηµοκρατίας στην Ελλάδα, 1966-1969, µτφρ. Ελισάβετ Παπαδοπούλου, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2010, σ. 74.

5 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασµός…, ό.π., σ. 296.

6 Στο ίδιο, σ. 303.

την εμμονή του να αναμιχθεί στην ανάκριση για την υπόθεση του ΑΣΠΙΔΑ, γεγονός που οδήγησε στην κρίση των Ιουλιανών, ο τέως υποστηρίζει ότι θα έκανε το ίδιο αν είχε πληροφορίες για τη συνωμοσία που οδήγησε στη δικτατορία: «Υποστηρίχτηκε από κάποιους ότι ο Χοϊδάς και άλλοι από το περιβάλλον μου αντιμετώπισαν την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ με μιαν υπέρμετρη ευαισθησία που θύμιζε δικομανείς εισαγγελείς. Διαφωνώ. Ηταν ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα. Αν είχα πληροφορηθεί εγκαίρως τις προετοιμασίες για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, θα είχα αντιδράσει με την ίδια ακριβώς αυστηρότητα » (Β, 116). Ομως ο ίδιος σε άλλο σημείο παραδέχεται ότι τις παραμονές του πραξικοπήματος ο Γ. Παπανδρέου είχε επιχειρήσει να τον προειδοποιήσει να προσέχει τη χούντα, χωρίς βέβαια να μπορεί να κατονομάσει τους συνωμότες. Και ποια ήταν η αντίδραση του τότε βασιλιά; Να αστειευτεί, λέγοντας ότι μόλις βγει από τα Ανάκτορα ο Παπανδρέου θα συλληφθεί για εσχάτη προδοσία: « Αντιλαμβάνεστε τι κάνατε; Είπατε στον αρχηγό του ελληνικού κράτους να προσέξει τη χούντα. Σας ρωτάει ποια είναι αυτή η χούντα και δεν λέτε. Αρα είστε ένας συνωμότης!» (Β, 200). Η αλήθεια είναι ότι ο Κωνσταντίνος τότε δεν μπορούσε να φανταστεί ότι η χούντα των στρατηγών που ο ίδιος προετοίμαζε θα ερχόταν δεύτερη. Θα την προλάβαιναν οι συνταγματάρχες. Ετσι το βράδυ της 20ής Απριλίου ο βασιλιάς πράγματι αιφνιδιάστηκε και πανικοβλήθηκε. Στις 4.15 του τηλεφώνησε ο Αμερικανός στρατιωτικός ακόλουθος Γουίλιαμς και τον άκουσε να λέει: «Ερχονται τώρα προς τα εδώ. Ειδοποιήστε τον Εκτο Στόλο. Ενημερώστε την Ουάσιγκτον και πες τους να στείλουν το στρατό σας».1 Οπως κατέθεσε στη δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήματος ο φιλοβασιλικός ναύαρχος Εγκολφόπουλος, «ο Κωνσταντίνος το βράδυ

της 20ής Απριλίου είχε τρικυμία εν κρανίω».2 Γνωρίζοντας ότι σε όλο το αφήγημά του υπάρχει ένα μεγάλο κενό, δηλαδή η ψοφοδεής στάση που κράτησε απέναντι στη χουντική τριανδρία που τον επισκέφτηκε το μοιραίο πρωί, ο τέως επιχειρεί να τεκμηριώσει ότι το έκανε για το καλό μας. Επικαλείται λόγους «εθνικής ευθύνης», λέγοντας ότι θα είχε αντισταθεί αν δεν ήταν… βασιλιάς: «Αν ήταν ο πατέρας μου Βασιλιάς και ερχόντουσαν στο Τατόι οι χουντικοί, εγώ θα ήμουν νεκρός. Θα είχα μπει μπροστά. Δεν θα ανεχόμουν να του μιλήσουν με τον τρόπο που μίλησαν σε μένα. Οταν όμως έχεις εσύ την ευθύνη του έθνους, δεν μπορείς να κάνεις τέτοια πράγματα. Πρέπει να παραμένεις ψύχραιμος » (Β, 236). Δυστυχώς, για ακόμη μία φορά ο τέως αποδεικνύεται τζάμπα μάγκας. Γιατί αυτός ο συλλογισμός αντιφάσκει με κάτι που λέει αμέσως παρακάτω: «Η αλήθεια είναι ότι εκείνο το βράδυ, λίγο πριν μπουν στο γραφείο μου, είχα κρύψει πίσω από κάποια βιβλία ένα μικρό περίστροφο. Μια κουβέντα όμως είναι να τραβήξεις όπλο και να σκοτώσεις έναν άνθρωπο. Οποιος και αν είναι αυτός » (Β, 237). Τι από τα δύο ισχύει λοιπόν; Δεν θυσιάστηκε για λόγους ευθύνης ή λυπήθηκε να σκοτώσει ανθρώπους; Φυσικά τίποτα από τα δύο. Απλώς ο τέως προσπαθούσε εκείνη την ώρα να επιβεβαιώσει ότι τον δέχονται αυτόν ως αρχηγό, όπως θα έκανε η χούντα των αντιστρατήγων, την οποία ο ίδιος είχε ευλογήσει, αν δεν την προλάβαιναν οι συνταγματάρχες. Ως προς τις ευαισθησίες του για την ανθρώπινη ζωή, αυτοδιαψεύδεται λίγες σελίδες παρακάτω: « Αν μπορούσε ο Ζαφειρόπουλος [σ.σ. τότε διοικητής Καταδρομών] να μου φέρει τους καταδρομείς στο Πεντάγωνο, θα εκτελούσα τους χουντικούς επί τόπου. Ούτε στρατοδικεία ούτε τίποτα. Εκλεισα όλες τις πόρτες. Πήγα στο αποχωρητήριο του γραφείου και έκανα εμετό » (Β, 252). Ετσι πληροφορούμαστε από το πόνημα Γκλίξ-

τι κάνατε;

στον

του

μπουργκ - Μαλούχου ότι το μόνο που έκανε εκείνες τις κρίσιμες ώρες ο βασιλιάς ήταν να τραβήξει το καζανάκι. Οταν το πρωί της 21ης έφτασε στο Πεντάγωνο ο τέως, συνοδευόμενος από τον Σπαντιδάκη, βρήκε εκεί τους πολιτικούς αρχηγούς, οι οποίοι είχαν ήδη συλληφθεί. Ο μέχρι τότε πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος του πρότεινε να απευθυνθεί στους συγκεντρωμένους αξιωματικούς, αλλά ο τέως το διαψεύδει: «Εκ των υστέρων βέβαια ο Κανελλόπουλος δήλωσε ότι στην ολιγόλεπτη εκείνη συζήτηση που είχαμε μου πρότεινε να συγκεντρώσουμε όλους τους αξιωματικούς και να τους μιλήσουμε. Δυστυχώς αυτό δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Τέτοια πρόταση δεν μου έγινε ποτέ. Και να μου είχε γίνει όμως δεν θα την αποδεχόμουν, διότι δεν θα είχε κανένα αποτέλεσμα » (Β, 248). Το ότι υπήρξε αυτή η πρόταση το επιβεβαιώνει βέβαια ο δικός του άνθρωπος, ο Κωνσταντίνος Κόλλιας: «Ακολούθως συνεβουλεύθη τον εκεί κρατούμενον πρωθυπουργόν κ. Κανελλόπουλον,

και πάλι στο Βήμα , ότι δηλαδή βγήκε βλο -

στη φωτογραφία με τους χουντικούς για να

αντιδικτατορικό μήνυμα στον λαό: «Η φωτογραφία αυτή έγινε κατόπιν δικής μου εντολής. Δεν υπήρχε καν φωτογράφος και ζήτησα εγώ από τον υπασπιστή

μου να φέρει έναν. […] Σκέφτηκα ότι έχοντας μια έκφραση εμφανούς απογοήτευσης σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο κόσμος με είχε συνηθίσει πάντα χαμογελαστό, θα έστελνα στον ελληνικό λαό το μήνυμα ότι δεν υποστήριζα το πραξικόπημα. Εκ του αποτελέσματος η απόφασή μου αυτή δεν κρίνεται ως ορθή, αφού δεν οδήγησε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αλλά αντιθέτως παρερμηνεύθηκε στον απόλυτο βαθμό. Ηταν όμως για μένα ο μόνος τρόπος να περάσω ένα μήνυμα » (Β, 255). Εδώ μόνο η χαμηλή αντιληπτική ικανότητα μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για τον τέως. Γιατί με τη φωτογράφηση αυτή έδωσε μόνος του την πιο απτή απόδειξη ότι στηρίζει το πραξικόπημα. Μ’ αυτή τη φωτογραφία διαψεύδει και τους άλλους ισχυρισμούς του, ότι τάχα αντιστεκόταν και δεν υπέγραφε τα διατάγματα διάλυσης της Βουλής και κατάργησης του Συντάγματος. Αστεία πράγματα. Παρά τον πειρασμό να προσχωρήσω στην άποψη ότι πρόκειται περί ηλιθιότητας, έχω λόγο να πιστεύω ότι είναι ένα ακόμα χονδροειδές ψέμα του τέως. Γιατί βέβαια υπάρχουν πολλές άλλες φωτογραφίες του με τους χουντικούς, όπου ο ίδιος μειδιά με το γνωστό ύφος… Ο μόνος χουντικός που ο τέως δεν τον χωνεύει και τον βρίζει ακόμα και τώρα που έχει πεθάνει είναι ο Γεώργιος Ζωιτάκης: «Παρών ήταν και ο Ζωιτάκης, που δυστυχώς στο παρελθόν είχε διατελέσει και υπασπιστής του πατέρα μου. “Θα έπρεπε να ντρέπεσαι!” του είπα. Δεν ίδρωνε όμως το αυτί του. Ηταν βόδι αυτός. Πώς έφτασε να γίνει στρατηγός δεν το κατάλαβα ποτέ » (Β, 257). Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι βέβαια εύκολη. Ο Ζωιτάκης έκανε καριέρα ακριβώς επειδή υπήρξε στο παρελθόν υπασπιστής του Παύλου Γκλίξμπουργκ. Οσο για το μίσος του Κωνσταντίνου, είναι κι αυτό ευεξήγητο. Δεν συγχωρεί πρώτα πρώτα ότι, όταν η χούντα έκοψε τους δεσμούς μαζί του, ο Ζωιτάκης έγινε Αντιβασιλεύς.

Ο τέως, ως µεγάλη αντιστασιακή πράξη του, αναφέρει ότι δεν δέχτηκε να γίνει πρωθυπουργός ο στρατηγός Σπαντιδάκης ή άλλος στρατιωτικός, αλλά επέβαλε έναν δικό του άνθρωπο, τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνο Κόλλια: «Ο ίδιος δεν ήθελε, εγώ τον έκαψα. Ηταν ένας από αυτούς που θυσιάστηκαν για τον Βασιλέα και την πατρίδα. Ο Κόλλιας κατέστρεψε τη ζωή του για χάρη µου και, φυσικά, για χάρη της δηµοκρατίας, και αυτό είναι κάτι που δεν το γνωρίζει κανείς » (Β, 253).

Αλλά ποιος ήταν ο Κόλλιας; Ηταν εκείνος ο ανώτατος δικαστικός λειτουργός ο οποίος παρενέβη στην ανάκριση για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαµπράκη, προκειµένου να διαχωριστεί η υπόθεση και να µη διωχθούν οι ανώτεροι αξιωµατικοί της χωροφυλακής. Η σκανδαλώδης παρέµβαση οδήγησε στην πειθαρχική δίωξή του. Ο τέως «έκαψε» τον Κόλλια, αλλά κι εκείνος µε τη σειρά του «καίει» τον τέως µε το βιβλίο που έγραψε το 1984, γιατί εκεί εξηγεί το πόσο «χουντικός» υπήρξε και ο ίδιος. Στο πόνηµά του ο Κόλλιας αποδέχεται όλο το σκεπτικό των χουντικών

αυτός µε τον οποίο µπορούσα να έχω ευκολότερα κάποια συνεννόηση» (Β, 262). Οταν τον πρωτοεπισκέφτηκε η τριανδρία στο Τατόι, εκείνος κοιτούσε µόνο τον Παττακό: «Επιχειρούσα να τους διαιρέσω µήπως και πάρω τον Παττακό µε το µέρος µου » (Β, 240). Ακόµα να τα καταφέρει.

1 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασµός της ελληνικής δηµοκρατίας. Ο αµερικανικός παράγων, 1947-1967, Εστία, Αθήνα 1998, σ. 317 και Ιωάννης Ο. Ιατρίδης, «Απρόθυµος Ηγεµόνας. Αµερικανική διπλωµατία και ελληνική πολιτική κρίση (1961-1967)», στο Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο στη ∆ικτατορία, Ιδρυµα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σ. 66.

2 Περικλής Ροδάκης (διεύθυνση έκδοσης), Οι δίκες της χούντας, εκδ. ∆ηµοκρατικοί Καιροί, Αθήνα 1975, τ. Α', σ. 119.

3 Κωνσταντίνος Κόλλιας, Βασιλεύς και Επανάστασις 1967, Αθήνα 1984, σ. 39.

4 Στο ίδιο, σ. 22.

5 Robert V. Keeley, Η αµερικανική πρεσβεία και η κατάρρευση της δηµοκρατίας στην Ελλάδα, 1966-1969, µτφρ. Ελισάβετ Παπαδοπούλου, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2010, σ. 193.

κοµµουνιστικού

3 Νοεµβρίου 1963 εις 23.000, υπερέβησαν εντός τριετίας τα 991.700».4 ∆εν είναι δηλαδή εκτός πραγµατικότητας η εκτίµηση του Ρόµπερτ Κίλι, ότι «ο Κόλλιας ποτέ δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο πιο αξιοθρήνητος αχυράνθρωπος που έπαιρνε όλες τις εντολές του από την οµάδα των πραξικοπηµατιών».5 Με αυτόν λοιπόν επιχείρησε την πρώτη «αντιστασιακή» του πράξη ο τέως. Η δεύτερη ήταν η προσέγγιση του Παττακού: «Από τους τρεις χουντικούς ήταν ίσως

Η αντίσταση του τέως 12

ΣΕ ΌΛΗ ΤΗ ΔΙΆΡΚΕΙΆ των πρώτων ωρών του πραξικοπήματος ο Κωνσταντίνος θα επιδείξει την ίδια πανικόβλητη προσκόλληση προς τις ΗΠΑ. Η πρώτη σκέψη του ήταν να φύγει από τη χώρα, και μάλιστα ρώτησε τον πρέσβη Τάλμποτ πόσος χρόνος θα χρειαζόταν για να φτάσουν στο Τατόι αμερικανικά στρατιωτικά ελικόπτερα, προκειμένου να μεταφέρουν τον ίδιο και την οικογένειά του εκτός Ελλάδος, και «αν υπάρχει περίπτωση να αποβιβαστούν Αμερικανοί πεζοναύτες στην Ελλάδα, αν χρειαστεί να τον βοηθήσουν, ώστε μαζί με τους στρατηγούς να ανακτήσουν τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων».1 Το πρωί της 22ας Απριλίου το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενημέρωσε τον Κωνσταντίνο ότι τα ελικόπτερα ήταν έτοιμα για την εκκένωση, αλλά ταυτόχρονα του υπέδειξε να παραμείνει στην Ελλάδα, «επειδή έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη από ό,τι νομίζει έναντι των πραξικοπηματιών και πρέπει να την χρησιμοποιήσει για να εξασφαλίσει τα καλύτερα δυνατά ανταλλάγματα».2

Από το Πάσχα του 1967, οπότε ο Γκλίξμπουργκ γεύτηκε οβελία στα στρατόπεδα παρέα με τους συνταγματάρχες, η αποδοχή της χούντας από το Παλάτι υπήρξε άνευ όρων

αλλά όλοι γνώριζαν ότι ήταν ο

Και πάλι από αμερικανικές πηγές γνωρίζουμε ότι ο Κωνσταντίνος παραδέχτηκε ότι «σχεδίαζε ο ίδιος πραξικόπημα με τους ανώτατους αξιωματικούς, που θα ήταν ασφαλώς καλύτερη εξέλιξη, αν δεν τον είχαν προλάβει οι συνταγματάρχες», και συμφώνησε με τον Παπαδόπουλο πως «η επιβολή δικτατορίας ήταν η μόνη λύση για να σωθεί η Ελλάδα. Οι αριστεροί ήταν έτοιμοι να αλώσουν την εξουσία και να ασκήσουν διώξεις εναντίον του φιλοδυτικού και αντικομμουνιστικού στρατεύματος και να βγάλουν την Ελλάδα από το NATO».3 Λίγες μέρες αργότερα, την Κυριακή του Πάσχα 30.4.1967, ο Κωνσταντίνος θα δεχτεί την πρόταση των

χουντικών να παρευρεθεί στα στρατόπεδα για τον παραδοσιακό εορτασμό, έτσι ώστε να διαψεύσει τις φήμες ότι διατηρούσε επιφυλάξεις για το καθεστώς. Από τη στιγμή εκείνη η αποδοχή της χούντας από το Παλάτι υπήρξε άνευ όρων. Οπου πήγαινε ο Γκλίξμπουργκ δεχόταν τις διαμαρτυρίες των αντιδικτατορικών αγωνιστών. «Ηταν πολλές οι αντιχουντικές εκδηλώσεις στον Καναδά», γράφει ο Παπάγος. «Προπάντων στο Μόντρεαλ πήραμε μια πικρή γεύση. Είχαν συγκεντρωθεί μπροστά στο ξενοδοχείο σημαντικό πλήθος οργανωμένων αριστερών διαδηλωτών, που φωνασκούσαν κατά της Χούντας και του Βασιλέως, ώστε η αναχώρηση έγινε από την πίσω πόρτα».4 Ο τέως επιχειρεί να καλύψει την περίοδο αυτή, που παρείχε την απόλυτη στήριξή του στους χουντικούς, με το γνωστό «αντικίνημα» που επιχείρησε στις 13.12.1967. Μόνο που η οργάνωση του αντιπραξικοπήματος αυτού δεν πείθει καθόλου για τη σοβαρότητα του εγχειρήματος και αφήνει πολλά ερωτήματα για τις πραγματικές προθέσεις του Κωνσταντίνου. Ο ίδιος το παραδέχεται σήμερα, αλλά κατά το συνήθειό του είναι έτοιμος να αποδώσει τις ευθύνες για το φιάσκο στους πιστούς συνεργάτες του. Περιγράφει να τον περιμένουν στις δικές του μονάδες με μπάντα και τιμητικό άγημα, ενώ τους χουντικούς αξιωματικούς τούς είχαν κλείσει σε δωμάτιο με «μεγάλα παράθυρα», από τα οποία εκείνοι «άρχισαν με νοήματα να επικοινωνούν με τους υπόλοιπους αξιωματικούς » (Γ, 44).

Ο τέως, για να γλιτώσει ο ίδιος, καρφώνει λοιπόν τους πιστούς στρατηγούς του: «Ο Περίδης, ο Ερσελμαν και ο Βιδάλης ήταν ό,τι καλύτερο είχε τότε ο Στρατός. Αν επρόκειτο να γίνει πόλεμος με την Τουρκία ήταν οι καταλληλότεροι, αλλά για να κάνουν μαζί με τον Βασιλιά κίνημα κατά της χούντας, όχι. Δεν ήξεραν τι έπρεπε να κάνουν » (Γ, 45-6).

Επεσώρευσε καταστροφάς και ερείπια. Μολύνει την νεολαίαν και θέτει εις κίνδυνον αυτήν την υπόστασιν της φυλής µας».6 Να λοιπόν και πάλι η πλήρης δικαιολόγηση της χούντας και του «κοµµουνιστικού κινδύνου». Μέχρι και δηµόσιος διαφηµιστής του δικτάτορα ήταν έτοιµος να γίνει ο Κωνσταντίνος, προκειµένου να εξασφαλίσει την εύνοια της χούντας. Πέντε µήνες µετά το αντιπραξικόπηµα-φιάσκο, ο τέως επισκέφθηκε τον πρωθυπουργό της Αγγλίας Ουίλσον στο Λονδίνο, Συγχαρητήρια στονδικτάτορα γιατηδιάσωσή του.Σήµεραο τέωςυµνείτον Αλ.Παναγούλη

προκειµένου να τον ενηµερώσει, και εκεί «σκιαγράφησε τον Παπαδόπουλο σαν πολύ καλό αξιωµατικό, που ονειρεύεται να γίνει ο µέγας αναδηµιουργός της νέας Ελλάδας».7 Σε όλο αυτό το διάστηµα είχε συνεχή ανταλλαγή µηνυµάτων µε τη χούντα. Καλούσε και έβλεπε κάθε λογής απεσταλµένους του καθεστώτος (τον Αγγελή, τον Ασλανίδη, τον Ρουφογάλη, τον Χατζηγιάννη, τον Πετραλιά) και εκλιπαρούσε µια συνάντηση µε τον Παπαδόπουλο. ∆εν τόλµησε να κάνει ούτε πανηγυρικό διάγγελµα για την 25η Μαρτίου 1969 χωρίς να το υποβάλει στον Παπαδόπουλο προς έγκριση. Με την ευκαιρία της κηδείας του Αϊζενχάουερ συνάντησε επί δίωρο τον Παττακό στην Ουάσιγκτον, κι εκείνος του αρνήθηκε σαδιστικά την επαφή µε τον δικτάτορα. Ζήτησε να δει τον Αγγελή στη Ρώµη (29.6.1969) και επανέφερε το αίτηµά του να δει τον Παπαδόπουλο «για να βρεθεί επιτέλους κάποιος τρόπος συνεννόησης».8 Ολα αυτά θέλει να τα ξεχάσει ο Κωνσταντίνος και εκ του ασφαλούς τώρα πια εξυµνεί τον Αλέκο Παναγούλη για την απόπειρα κατά του Παπαδόπουλου στις 13.8.1968: «Ο ηρωισµός του µε συγκλόνισε. Στην αρχαία ελληνική δηµοκρατία, έκαναν προτοµές στους τυραννοκτόνους. […] Λίγες µέρες µετά, συνάντησα τον αδελφό του Στάθη στο Λονδίνο και µου ζήτησε να κάνω µια δηµόσια δήλωση στήριξης. “Βεβαίως και θα κάνω…” του είπα, “πρέπει όµως να πάρεις την ευθύνη για ό,τι του συµβεί µετά τη δήλωση αυτή. Θα επιβαρύνει ακόµα περισσότερο την ήδη πάρα πολύ δύσκολη θέση του”» (Γ, 64). Εδώ το θράσος του τέως φτάνει στα όρια της αθλιότητας. Γιατί η αλήθεια είναι ότι εκείνες τις µέρες έκανε δήλωση. Μόνο που η δήλωσή του ήταν υπέρ του Παπαδόπουλου! Ολες οι εφηµερίδες της 17.8.1968 δηµοσίευαν την πανοµοιότυπη είδηση: «Καθ’ Υψηλήν Βασιλικήν Επιταγήν, ο Αυλάρχης της Α.Μ. του Βασιλέως, Πρεσβευτής κ. Λεωνίδας Παπάγος, επεσκέφθη

τόλµησε

την

10.30' π.μ. χθες την Α.Ε. τον πρόεδρον της Κυβερνήσεως κ. Γεώργιον Παπαδόπουλον και διεβίβασεν αυτώ

τα θερμά συγχαρητήρια του Ανακτος επί τη διασώσει του, εκ της εναντίον αυτού γενομένης δολοφονικής αποπείρας». Το ιστορικό αυτής της δήλωσης του Κωνσταντίνου περιγράφεται από τον Λεωνίδα Παπάγο στις Σημειώσεις του: «Η Τρίτη 13 του μηνός Αυγούστου συνδυάστηκε με την 13η Δεκεμβρίου και είναι φανερή η διάθεση να επιρριφθεί η ευθύνη στον Βασιλέα. Ο Ελεύθερος Κόσμος και η Εστία δημοσιεύουν κακοηθέστατα άρθρα, με σαφείς υπαινιγμούς κατά του Βασιλέως για την απόπειρα. Γι’ αυτόν το λόγο όταν ξαναμίλησα με τον Βασιλέα, του εισηγήθηκα να γίνει εκ μέρους του κάποια δήλωση. Οταν του είπα ότι συνδυάζεται η 13η Αυγούστου με τη 13η Δεκεμβρίου ξέσπασε: “Τι; Ο,τι θα γίνεται θα το φορτώνουν στην πλάτη μου!” Τελικά μου ζήτησε καιρό για να σκεφθεί και να επικοινωνήσουμε ξανά. Στις 10.30' μ.μ. έχω ειδοποίηση να γίνει το διάβημα».

πως θα μπορούσαν να κάνουν κάτι. Ούτε το ΠΑΚ του Ανδρέα ούτε το ΠΑΜ του Μίκη. Αγωνίστηκαν, έκαναν ό,τι μπορούσαν, αλλά η αλήθεια είναι πως δεν πίστευα ότι θα μπορούσε έτσι να πέσει η χούντα. Οπως άλλωστε αποδείχτηκε. Επίσης, είχα πάντα στη σκέψη μου ότι όφειλα ακόμη και σε εκείνες τις συνθήκες να ενεργώ εκπροσωπώντας το σύνολο του έθνους και όχι κάποιες εκφράσεις του» (Γ, 65).

Να εκφράζει δηλαδή και τους χουντικούς. Την απέχθειά του για κάθε μορφής αντιστασιακή κίνηση εκφράζει ο τέως ακόμα και για το Κίνημα του Ναυτικού, τον Μάιο του 1973, το οποίο υποτίθεται ότι είναι σήμερα το αγλάισμα (και άλλοθι) των φιλοβασιλικών. Ο τέως καταγγέλλει και τον Νικόλαο Παππά, κυβερνήτη του αντιτορπιλικού «Βέλος», ο οποίος μετά την αποτυχία του κινήματος οδήγησε το πλοίο του που βρισκόταν σε ΝΑΤΟϊκή άσκηση στην Ιταλία και ζήτησε πολιτικό άσυλο. «Με την πράξη του αυτή ο Παππάς κατέστη ήρωας στη συνείδηση πολλών. Οφείλω όμως να πω ότι η δική μου γνώμη γι’ αυτόν είναι τελείως διαφορετική. Η πραγματικότητα είναι ότι απλώς αποφάσισε να το σκάσει και όχι να κάνει ένα κανονικό κίνημα ενάντια στη χούντα» (Γ, 93). Εδώ ο τέως είναι σαν να περιγράφει τον εαυτό του. Αλλά πώς να ερμηνεύσουμε αυτή την αντιπάθεια προς τον Ν. Παππά; Ισως η απάντηση βρίσκεται λίγο παρακάτω, όταν ο τέως διηγείται ότι ο κυβερνήτης του «Βέλους» τού ζήτησε χρήματα για το πλήρωμά του. Ισως πάλι φταίει που η χούντα θεώρησε τον Γκλίξμπουργκ υπεύθυνο για την υπόθεση του «Βέλους» και βρήκε ευκαιρία «να αλλάξει το πολίτευμα με ένα ψευτοδημοψήφισμα, φυσικά, εντελώς παράνομα» (Γ, 94). Ξεκαρδιστική είναι και η προσπάθεια του τέως να αναφερθεί στην «ηρωική εξέγερση του Πολυτεχνείου » (Γ, 117-120). Αφού εμφανίζεται να ξεσπάει στον Αγγλο υπουργό Εξωτερικών Χιουμ, ο οποίος τόλμησε να πει ότι η νεολαία «υποκινείται από τους κομμουνιστές», αφού δηλώνει ότι από τότε ήξερε περί Ιωαννίδη, σπαταλά τέσσερις ολόκληρες σελίδες για μας εξηγήσει ότι δεν έκανε εκείνες τις μέρες ούτε μια μικρή δήλωση επειδή περίμενε πρώτα να κάνει δήλωση από το Παρίσι ο Καραμανλής, αλλά εκείνος τον πρόδωσε και είχε έρθει σε συνεννόηση με τη χούντα. Ατιμη κοινωνία… Ελα όμως που διαθέτουμε την πλέον αξιόπιστη

πηγή για το ζήτημα και μας λέει άλλα. Ο αυλάρχης του Κωνσταντίνου επιβεβαιώνει ότι υπήρχαν εκείνες τις μέρες επαφές τέως βασιλιά και Καραμανλή. Λέει μάλιστα ότι ο Κωνσταντίνος σκεπτόταν να βγάλει ανακοίνωση και έλεγε στον Καραμανλή ότι «όπως εξελίσσονται τα πράγματα υπάρχει κίνδυνος να μη μείνει τίποτε όρθιο. Αν οι Ελληνες αποφασίσουν να προσχωρήσουν στον κομμουνισμό, θα έχουν δίκαιο, εσείς παίζετε γκολφ και εγώ το ίδιο χωρίς να γίνεται τίποτε». Μόνο που η εξήγηση που δίνει για το ότι δεν εκδόθηκε ανακοίνωση του τέως είναι εντελώς διαφορετική και απολύτως πειστική: «Μετά από πληροφορίες, τις οποίες είχε ο Βασιλεύς από την Ελλάδα ότι το κίνημα εκτρέπεται του αρχικού του σκοπού και κατευθύνεται από άκρως αριστερά στελέχη, αποφάσισε να μην κάνει τίποτε».10

1 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας. Ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967, Εστία, Αθήνα 1998, σ. 325.

2 Στο ίδιο, σ. 335.

3 Στο ίδιο, σ. 348.

4 Λεωνίδας Αλ. Παπάγος, Σημειώσεις 1967-1977, εκδ. Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1999, εγγραφή 1.9.1967, σ. 18.

5 Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασμός…, ό.π., σ. 413-414.

6 Νίκος Βυζαντινός, Η 13η Δεκεμβρίου, εκδ. Παροτζάκης, Αθήνα 1977, σ. 13.

7 Λεωνίδας Παπάγος, Σημειώσεις…, ό.π., εγγραφή 1.6.1968, σ. 93.

8 Ιός, «Ο καλός βασιλιάς επιστρέφει», Εψιλον, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 12.12.1999.

9 Λεωνίδας Παπάγος, Σημειώσεις…, ό.π., εγγραφή 14.8.1968, σ. 118.

10 Στο ίδιο, εγγραφή 17.11.1973, σ. 525.

Το «άδικο» δημοψήφισμα του 1974

ΟΤΙ Ο ΤΈΩΣ ΣΥΓΚΡΙΝΈΙ το δημοψήφισμα του 1974 με τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961 θα αρκούσε για να καταλάβει κανείς τον τρόπο που διαβάζει την Ιστορία αυτός ο άνθρωπος και οι σύμβουλοί του: «Αν όμως μιλάμε για νοθεία για το 1961, δεν πρέπει να μιλήσουμε και για το δημοψήφισμα του 1974; Από τα χρώματα των ψηφοδελτίων και μόνο το καταλάβαινες: για την Αβασίλευτη Δημοκρατία

ήταν μπλε, στα χρώματα της Ελλάδος, και για τη Βασιλεία

ήταν ένα παλιόχαρτο» (Α, 328). Εδώ δεν ξέρουμε τι να πρωτοθαυμάσουμε. Την «αχρωματοψία» ή την ιστορική άγνοια; Ως γνωστόν, τα ψηφοδέλτια του 1974 ήταν και τα δύο σε λευκό χαρτί. Για την «αβασίλευτη» είχαν επιλεγεί πράσινα γράμματα και για τη «βασιλευομένη» καφέ. Πουθενά δεν υπήρχε το «χρώμα της Ελλάδας». Σύμφωνα με το άρθρο 8 του Π.Δ. 805, «τα ψηφοδέλτια δι’ ων ενεργηθήσεται η ψηφοφορία κατασκευάζονται μερίμνη του

Ο τέως τα έχει λοιπόν μπλέξει. Ισως ενδόμυχα πίστευε ότι μπορεί να επαναληφθεί το δημοψήφισμα-παρωδία του 1935, στο οποίο η βασιλεία έλαβε 97,8%.2 Βέβαια, οι βασιλόφρονες διαμαρτυρήθηκαν και με το πράσινο του 1974, επειδή αυτό είναι το χρώμα της ελπίδας! Αλλά και οι αντιβασιλικοί διαμαρτυρήθηκαν, επειδή θεωρούσαν λάθος το δίλημμα. Αυτοί προτιμούσαν να τεθεί ο διαχωρισμός μεταξύ «βασιλείας» και «δημοκρατίας».

Γεγονός είναι ότι το 1974 ήταν η πρώτη φορά που διεξάχθηκε στην Ελλάδα

δημοκρατικό δημοψήφισμα

παράδοση που μιλά εδώ.

ψηφοδέλτια υπέρ της βασιλείας στο δημοψήφισμα του 1935, με το οποίο επανήλθε ο Γεώργιος Β' στον θρόνο τον Νοέμβριο του 1935. Μάλιστα δεν ήταν τα γράμματα, αλλά το χαρτί μπλε, έτσι ώστε να μην κάνει κανείς λάθος. Το ψηφοδέλτιο της αβασίλευτης είχε

βαθύ κόκκινο χρώμα.

Γεγονός είναι ότι το 1974 ήταν η πρώτη φορά που διεξάχθηκε στην Ελλάδα γνήσιο δημοκρατικό δημοψήφισμα. Το αστείο είναι ότι αν δικαιούνταν κάποιος να παραπονιέται για άνιση μεταχείριση αυτός ήταν η αντιμοναρχική παράταξη, η οποία είδε να λογοκρίνεται η τηλεοπτική ομιλία ενός από τους εκπροσώπους της, του Κώστα Σημίτη. Τα επίμαχα κομμάτια που κόπηκαν από την ΕΙΡΤ στις 5.12.1974 ήταν τα εξής: «Πρώτος πολίτης μιας χώρας πρέπει να είναι πρόσωπο που έχει αναδειχθεί από τη δουλειά και τους πολιτικούς αγώνες του. Διαβάσαμε ότι ο Κωνσταντίνος ξέρει καράτε, δηλαδή να παίζει ξύλο. Για τις σπουδές του δεν ακούσαμε τίποτα. […] Το δημοκρατικό του πάθος άναψε αφού τον έδιωξαν, αφού σταμάτησε η βασιλική χορηγία. Για επτά χρόνια ο δήθεν πρώτος αντιστασιακός εισέπραττε κάθε μέρα γύρω στις τριάντα χιλιάδες δραχμές, ενώ οι εξόριστοι και φυλακισμένοι έπαιρναν δεκαεφτά δραχμές. […] Ο Κωνσταντίνος έδειξε στους δημοσιογράφους την οικογένειά του. Η δημοκρατική παράταξη σας καλεί να αναπολήσετε τις οικογένειες των εξορίστων, τα παιδιά των φυλακισμένων, τους γονείς εκείνων που σκοτώθηκαν στο Πολυτεχνείο, τους πρόσφυγες στην Κύπρο. Η δυστυχία τους είναι δημιούργημα και του Κωνσταντίνου».3 Ο αρμόδιος υπουργός Τάκης Λαμπρίας παραδέχτηκε την παρέμβαση και τη δικαιολόγησε ως εξής: «Η απάλειψις των παραγράφων αυτών εκρίθη επιβεβλημένη, διότι

επρόκειτο -όπως αποδεικνύεται από το δημοσιευθέν εις τον Τύπον κείμενον- περί δριμείας επιθέσεως κατά προσώπου και όχι θεσμού ή συστήματος». Η άποψη του Κ. Σημίτη ήταν βέβαια αντίθετη: «Προσπάθησα να εξετάσω δυο ερωτήματα στην ομιλία μου. Αν είναι δυνατό να συνυπάρχουν δημοκρατία και βασιλικός θεσμός και αν ο Κωνσταντίνος έχει τα απαραίτητα προσόντα για να γίνει ο πρώτος πολίτης της χώρας μας. Ο κ. Λαμπρίας θεωρεί ανεπίτρεπτη την έρευνα του δεύτερου ερωτήματος. Την Κυριακή δεν αποφασίζουμε όμως αφηρημένα

για την τύχη της βασιλείας, αλλά και συγκεκριμένα, αν θα έχουμε τον Κωνσταντίνο για βασιλιά».4

1 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείον Εσωτερικών, Αποτελέσματα του Δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974, Αθήνα 1977, σ. 13.

2 Για τις συνθήκες του δημοψηφίσματος του 1935 βλ. Γρηγόριος Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, 1923-1940, εκδ. Ικαρος, Αθήνα 1955, σ. 390.

3 «Επρεπε ή δεν έπρεπε;», π. Ταχυδρόμος, 12.12.1974.

4 [5 Αθηναίοι δημοσιογράφοι], Οχι. Η Εικονογραφία του Αντιμοναρχικού Αγώνα, εκδ. Ακμων, Αθήνα 1975, σ. 16.

ΕΊΝΑΊ ΓΕΓΟΝΟΣ ότι η «προδοσία» της χούντας, δηλαδή το δημοψήφισμα του 1973, με το οποίο κατάργησε ο Παπαδόπουλος τη βασιλεία, προκάλεσε διάρρηξη των σχέσεων φιλοβασιλικών και φιλοχουντικών εκείνη την περίοδο. Επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν αυτό το κλίμα ορισμένα φιλοβασιλικά στελέχη κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, προκειμένου να περισωθεί το Παλάτι στο δημοψήφισμα του 1974. Ομως το εγχείρημα ήταν δύσκολο, γιατί αυτά που συνέδεαν τη χούντα με τη μοναρχία ήταν πολύ περισσότερα από εκείνα που τις χώριζαν. Οι κινήσεις που δημιουργήθηκαν τότε για να υποστηρίξουν τη μοναρχία ήταν κυρίως τρεις, η Βασιλική Ενωση, με τον Γεώργιο Κουρούκλη, η Πανελλήνια Κίνησις Βασιλευομένης Δημοκρατίας του Σοφοκλή Τζανετή και η Βασιλική Εθνική Παράταξις του Αλέξανδρου Κουντουρά. Και οι τρεις επιχείρησαν να εμφανιστούν υπερκομματικές, όπως ταιριάζει στον «θεσμό». Ο Τζανετής, μάλιστα, ο οποίος μίλησε και εκ μέρους του Κωνσταντίνου στην τηλεόραση πριν από το δημοψήφισμα είχε σαφή αντιχουντική δράση. Ομως η πιο δραστήρια οργάνωση ήταν του Κουντουρά, πρώην υπολοχαγού μουσικής της ΑΣΔΕΝ, ο οποίος είναι ο άνθρωπος που με τον τότε συνάδελφό του Γεώργιο Καρυδάκη συνέθεσαν το εμβατήριο «21η Απριλίου - Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Οπως γράφει το περιοδικό Αντί που αποκάλυψε την είδηση, «αυτό το εμετικό δοξαστικό τροπάρι στη δικτατορία, τυπώθηκε σε χιλιάδες δίσκους με έξοδα της Προεδρίας και παιζόταν υποχρεωτικά σε κινηματογράφους, συγκεντρώσεις κάθε είδους, σε στρατιωτικές μονάδες κ.λπ. Τη διανομή του είχε αναλάβει η Αστυνομία, η ΕΣΑ και οι κατά τόπους Στρατιωτικοί διοικητές».1 Μετά την αποτυχία στο δημοψήφισμα και την απόλυτη επικράτηση της ηγεσίας Καραμανλή, οι συνεργάτες της χούντας και οι νοσταλγοί του βασιλιά βρέθηκαν σιγά σιγά στο ίδιο στρατόπεδο. Τους ένωνε η αντίθεση

στον «προδότη της παρατάξεως» Καραμανλή, η προστασία των διωκόμενων συνεργατών της χούντας στον στρατό και τον κρατικό μηχανισμό, καθώς επίσης και η εμμονή σε όλο το ιδεολογικό πλαίσιο του μετεμφυλιακού ελληνικού κράτους, με κύριο στοιχείο τον αντικομμουνισμό. Η συνεργασία του τέως με τη χούντα γέννησε έτσι ένα νέο είδος πολιτικής ταυτότητας, τους «βασιλοχουντικούς». Επαναλήφθηκε, δηλαδή, το ιστορικό προηγούμενο των «μοναρχοφασιστών» που είχαν προκύψει από τη συνεργασία του θείου του και του πατέρα του με τον Μεταξά και τους δικούς του επιγόνους. Το περιγράφει πολύ καλά ένας θαυμαστής του τέως: «Σήμερα αίφνης η ερυθρά συνοδοιπορία αποκαλεί εμάς τους εθνικόφρονας “χουντοβασιλικούς”, ή “βασιλοχουντικούς”, όπως ακριβώς οι πρόδρομοί τους, μετά τον πόλεμο, μας αποκαλούσαν “μοναρχοφασίστες” ή “φασιστομοναρχικούς”. […] Είναι ανεπίδεκτο αμφισβητήσεως ότι οι βασιλόφρονες υπήρξαν εκείνοι που δοκιμάσθηκαν περισσότερο από τη χούντα, με πρώτο -και εμφανέστατο- αντίθετό της και κύριο -και απροκάλυπτο- θύμα της τον ίδιο τον Κωνσταντίνο. Αλλο τώρα το ζήτημα αν και οι “χουντικοί” και οι “βασιλόφρονες” και όλοι γενικά οι εθνικόφρονες, κάθε κομματικής τοποθετήσεως, έχουμε ένα κοινό στοιχείο: την άδολη Ελληνοφροσύνη. Είμαστε οι ακραιφνέστεροι λάτρεις του μεγαλείου που περικλείεται στην λέξι “Ελλάς”. Και, βεβαίως, αυτό δεν μας το συγχωρούν οι οπαδοί του ερυθρού ολοκληρωτισμού και οι ταλαίπωροι συνοδοιπόροι τους, μαζί με τους ποικιλώνυμους τοποτηρητάς τους, που όλοι μαζί, δεν αποτελούν παρά την μειοψηφία, την εσχάτη μειοψηφία του Ελληνικού Λαού».2 Είναι εξαιρετικά αποκαλυπτικός ο τρόπος που ο συντάκτης αυτών των γραμμών περιγράφει άθελά του τη σύγκλιση χουντικών και βασιλικών την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Αλλωστε, ο ίδιος κατέβηκε υποψή-

Η συνεργασία του τέως με τη χούντα γέννησε ένα νέο είδος πολιτικής ταυτότητας, τους «βασιλοχουντικούς». Επαναλήφθηκε, δηλαδή, το ιστορικό προηγούμενο

φιος της Εθνικής Παρατάξεως στις εκλογές του 1977 με το πραγματικό του όνομα, Νικόλαος Μολυβδάς. Και βέβαια η Εθνική Παράταξις ήταν το κόμμα που ιδρύθηκε από τον Στέφανο Στεφανόπουλο στις 30.9.1977 και «συσπείρωσε ακροδεξιά, φιλοβασιλικά και χουντικά στοιχεία».3 Σιγά σιγά την ίδια μετάλλαξη θα παρατηρήσουμε και στα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας που εξακολουθούσαν να αναφέρονται στον Κωνσταντίνο, ταξίδευαν στο Λονδίνο για να τον συναντήσουν και ταυτόχρονα ζητούσαν την αποφυλάκιση των «Απριλιανών». Πιο χαρακτηριστική μορφή αυτού του ρεύματος υπήρξε ο Γιώργος Καρατζαφέρης.4 Εσχατη, αλλά αναμενόμενη, κατρακύλα των υποστηρικτών της βασιλείας, το γεγονός ότι τη φιλομοναρχική προπαγάνδα έχουν πλέον αναλάβει οι εθνι-

κοσοσιαλιστές, διά του βασικού τους εκπροσώπου Κωνσταντίνου Πλεύρη, ο οποίος δηλώνει βασιλόφρων και καταγγέλλει τους «πολιτικάντηδες» που «έκλεψαν την ιδιοκτησίαν του Βασιλέως Κωνσταντίνου», «δεν εσεβάσθησαν τους τάφους των γονέων του», θέλουν να του επιβάλουν το όνομα Γκλίξμπουργκ», κ.λπ.5

1 Μιχάλης Πατρινός, «Μυθολογία και πραγματικότητα. Οι νοσταλγοί της μοναρχίας», π. Αντί, τχ. 17, 19.4.1975, σ. 24.

2 Νίκος Βυζαντινός, Η 13η Δεκεμβρίου, εκδ. Δ.Κ. Παροτζάκης, Αθήναι 1977, σ. 90-1.

3 Γιώργος Αναστασιάδης, «Η μεταπολίτευση και ο Κ. Καραμανλής», Ιστορικά, τχ. 225, Ελευθεροτυπία, 26.2.2004.

4 Δημήτρης Ψαρράς, Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.

5 Κωνσταντίνος Πλεύρης, Βασιλεία, εκδ. Ηλεκτρον, Αθήνα 2004, σ. 98.

«βασιλικής περιουσίας», το οποίο διευθετήθηκε οριστικά το 2002 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, που δέχτηκε ότι πρέπει να καταβάλει η ελληνική κυβέρνηση ως «δίκαιη ικανοποίηση» στον τέως 12 εκατ. ευρώ και 900.000 στην αδελφή του Ειρήνη. Το ποσό βέβαια που διεκδικούσε ο τέως ήταν αστρονομικό - 35 φορές μεγαλύτερο. Επαναλαμβάνει τώρα τα ίδια επιχειρήματα, τα οποία δεν έπεισαν το δικαστήριο, και προβάλλει τον ανυπόστατο ισχυρισμό ότι υπήρχε υπογραμμένη συμφωνία με τον Παπανδρέου πριν αρρωστήσει, καθώς και ότι μετά την πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη, το 1993, «ο Καραμανλής πίεσε τον Ανδρέα Παπανδρέου να υιοθετήσει η κυβέρνησή του μιαν απόλυτα εχθρική στάση απέναντί μου» (Γ, 228). Και εδώ πάλι ο Καραμανλής φταίει. Το πρόβλημα του τέως είναι ότι, παρά όσα λέει, έχει απογοητευθεί από το χαμηλό ποσό της αποζημίωσης και κάνει ότι ξεχνάει πως εξαρχής η υπόθεση γι’ αυτόν ήταν καθαρά οικονομικού χαρακτήρα. Για το μόνο που δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τη δυναστεία των Γκλίξμπουργκ είναι ότι δεν ενδιαφέρονται για τα οικονομικά ζητήματα. Των Ανακτόρων, εννοείται. Ο παππούς του Κωνσταντίνου έπαιρνε, λ.χ., χορηγία όσο βρισκόταν στην εξορία (1917-1920), παρά το γεγονός ότι ο γιος του ο Αλέξανδρος, που βασίλευε στη θέση του, εισέπραττε κανονικά τη δική του χορηγία. Και μάλιστα τον νόμο, με τον οποίο νομιμοποιήθηκε αναδρομικά αυτή η χορηγία, τον υπέγραψε ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Α' στο Μέτωπο της Μικράς Ασίας, λίγες μέρες πριν από τη μοιραία μάχη του Σαγγάριου (ν. 2625/1921). Η χορηγία εκείνη ανερχόταν σε 3.300.000 δρχ., ενώ η ετήσια αποζημίωση του Προέδρου της Δημοκρατίας που διαδέχτηκε τους βασιλείς μετά την πολιτειακή αλλαγή της περιόδου περιοριζόταν σε 750.000. Η επιβάρυνση του ελληνικού λαού από τα έξοδα

της βασιλείας ήταν πάντα ένα από τα πιο βάσιμα επιχειρήματα του αντιβασιλικού ρεύματος. Η «προίκα στη Σοφία» που είχε επιβάλει η Φρειδερίκη για να παντρέψει την κόρη της με τον Χουάν Κάρλος δημιούργησε βαθιά ρήξη στις σχέσεις του Παλατιού με τον πολιτικό κόσμο της εποχής. Ως γνήσιος εγγονός του στρατηλάτη Κωνσταντίνου, ο τέως έδωσε τη μάχη της περιουσίας του με τον πιο δυναμικό τρόπο. Και σ’ αυτή τη μάχη, καθώς φαίνεται, όλα τα όπλα είναι θεμιτά. Γράφει κι ο ίδιος τώρα στην αυτοβιογραφία του ότι αποζημιώθηκε μεταξύ άλλων και για το κτήμα στο Πολυδένδρι, το οποίο του ανήκε κατά πλήρη κυριότητα και για το οποίο αρχικά ζητούσε 56 εκατ. ευρώ. Με την πρόσφατη δημοσίευση των «Αρχείων Καραμανλή» μάθαμε ότι το Πολυδένδρι έχει παραχωρηθεί ως δωρεά προς τον ελληνικό λαό από τον πατέρα του, τον βασιλιά Παύλο, εδώ και 53 χρόνια. Μ’ άλλα λόγια, ο κ. Κώστας παρουσίασε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ως δικό του (και αποζημιώθηκε γι’ αυτό) ένα ακίνητο που είχε δωρίσει ο πατέρας του στον ελληνικό λαό! Με την ίδια δεξιοτεχνία, ο τέως διεκδικούσε από το Δικαστήριο του Στρασβούργου «πολλά αντικείμενα τα οποία βρίσκονταν ήδη στα χέρια του».1 Η εφευρετικότητα αυτή διέκρινε τον Κωνσταντίνο σε όλη την καριέρα του. Και παρά το γεγονός ότι δεν έχει κάνει οικονομικές (ή οποιεσδήποτε άλλες) σπουδές, όταν το 1973 τον κήρυξε έκπτωτο η χούντα, εκείνος στράφηκε «σε αυτό που ένιωθα ότι θα μπορούσα να είμαι πιο ικανός και αποτελεσματικός. Ασχολήθηκα λοιπόν με διεθνείς οικονομικές επενδύσεις » (Γ, 95). Οταν βέβαια ρωτήθηκε σε συνέντευξη Τύπου το 2002 πώς συντηρείται όλα αυτά τα χρόνια, ο τέως εκνευρίστηκε: «Με μεγάλη δυσκολία. Αυτό, όμως, είναι ένα προσωπικό θέμα, που αφορά εμένα και την οικογένειά μου. Οταν έφυγα από την Ελλάδα και

Για το μόνο

μπορεί

έφθασα στη Ρώμη, ο συνάδελφός μου που με βοηθούσε εκείνη την εποχή είχε στην τσέπη του 25 λίρες. Και αναγκάστηκε ο Χουάν Κάρλος και κάποιοι άλλοι να με βοηθήσουν να ζήσω». Στην επιμονή των δημοσιογράφων ότι δεν απάντησε πώς συντηρείται, ο τέως ήταν επιθετικός: «Οχι, δεν σας το ’πα. Υπάρχει κάποιος λόγος να σας πω τον τρόπο, πώς συντηρούμαι;» Αλλά όταν έφυγε από την Ελλάδα για τη Ρώμη, τον Δεκέμβριο του 1967, ο Κωνσταντίνος έπαιρνε κανονικά τη χορηγία του. Μάλιστα, σύμφωνα με τις αναμνήσεις του Λεωνίδα Παπάγου, ο Κωνσταντίνος καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας είχε κύριο μέλημά του να εξασφαλίσει την αύξηση της χορηγίας που του προσέφερε το καθεστώς των συνταγματαρχών και την οποία ουδέποτε διανοήθηκε να απαρνηθεί, παρά τις σχετικές υποδείξεις πολιτικών φίλων του. Ενα μήνα μετά το πραξικόπημα του 1967 ο Παπαδόπουλος του υποσχέθηκε αύξηση της βασιλικής χορηγίας.2 Τον επόμενο μήνα ο Μακαρέζος υποσχέθηκε

του έλλειμμα. Στις αρχές του 1972 ο υπεύθυνος επιμελητείας του Γκλίξμπουργκ, Σοφοκλής Παπανικολάου, διαπιστώνει ότι οι δαπάνες υπερβαίνουν το ποσοστό της χορηγίας που έστελνε η χούντα. Και από τότε ο Παπανικολάου αναλαμβάνει να στέλνει και ένα συμπληρωματικό ποσό, από μη κατονομαζόμενη πηγή.8 Λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα της χούντας κατά της βασιλείας διαβάζουμε στις Σημειώσεις του Αυλάρχη: «Μιλάμε με τον Βασιλιά για τα μελλοντικά του σχέδια. Το οικονομικό πρόβλημα θα βαρύνει πολύ στις αποφάσεις».9 Φυσικά ο τέως είναι εργασιομανής και παράγει έργο. Μόνο που το κάνει με τα λεφτά των άλλων: «Δούλεψα πολύ σκληρά προκειμένου να εξασφαλίσω τα κονδύλια για τη δημιουργία το 1980 του Ελληνικού Κολλεγίου Λονδίνου μέσα από δωρεές Ελλήνων εφοπλιστών. Είχα φτάσει σε τέτοιο σημείο πίεσης προς αυτούς, ώστε για πολύ καιρό με συναντούσαν και γύριζαν το κεφάλι από την άλλη. Με είχε φοβηθεί το μάτι τους » (Γ, 158). Και το δικό μας.

1 Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Η βασιλική περιουσία στο Στρασβούργο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 2003, σ. 52 και 64.

2 Λεωνίδας Παπάγος, Σημειώσεις 1967-1977, εκδ. Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1999, εγγραφή 17.5.1967, σ. 4.

3 Στο ίδιο, εγγραφή 15.6.1967, σ. 10.

4 Στο ίδιο, εγγραφή 24.12.1967, σ. 55.

5 Στο ίδιο, εγγραφή 2.1.1968, σ. 59.

6 Στο ίδιο, εγγραφή 15.1.1968, σ. 64.

7 Στο ίδιο, εγγραφή 19.11.1970, σ. 293 και 18.3.1971, σ. 331.

8 Στο ίδιο, εγγραφή 8.10.1972, σ. 458.

9 Στο ίδιο, εγγραφή 9.6.1973, σ. 509.

σταντίνου - Ψυχάρη - Μαλούχου, παρά τις τυμπανοκρουσίες που το συνόδευσαν, δεν εισφέρει τίποτα νέο στην ιστοριογραφία της περιόδου. Δεν πλουτίζει καν τις γνώσεις μας για τις απόψεις του ίδιου του Κωνσταντίνου, εφόσον επαναλαμβάνονται τα ίδια που έχει πει στο παρελθόν για τον εαυτό του, τη μητέρα του και τις καταστροφικές επιλογές τους. Ισως το μοναδικό νέο στοιχείο για την ιστορία της Δυναστείας των Γκλίξμπουργκ που ξεχώρισα είναι η περιγραφή της πρώτης μέρας στην Αθήνα του γεννήτορα της Δυναστείας, του Γεωργίου Α', ο οποίος έφτασε από τη Δανία στις 17.10.1963: « Στη διαδρομή προς τα Ανάκτορα, στη λεωφόρο Συγγρού, και ενώ βρισκόταν μέσα στην άμαξα, του ήρθε μία κατεπείγουσα φυσικά ανάγκη και, για να δανειστώ μία σοφή λαϊκή ρήση, έπρεπε επειγόντως να πάει προς νερού του. Ηταν αδύνατον όμως να σταματήσει η άμαξα και να κατεβεί, καθώς απ’ έξω και καθ’ όλη τη διαδρομή υπήρχε πλήθος κόσμου που επευφημούσε. Αδυνατώ να φανταστώ ποια θα ήταν η αντίδραση του κόσμου μπροστά στο θέαμα να κατεβαίνει ο βασιλεύς από τη βασιλική άμαξα και να αποσύρεται βιαστικά πίσω από τους θάμνους. Μη έχοντας λοιπόν άλλη επιλογή, ο νεαρός βασιλεύς ανακουφίστηκε μέσα στα γάντια του » (Β, 71). Στην επίσημη ιστοσελίδα της οικογένειας του τέως, η περιγραφή της ίδιας σκηνής είναι κάπως διαφορετική: «Πλήθος κόσμου είχε κατακλύσει τους δρόμους επιφυλάσσοντας θερμή υποδοχή στον νεαρό Βασιλιά. Οπως γράφει η εφημερίδα της εποχής Εθνοφύλαξ, ήτο αληθώς μαγευτικώτατον και συγκινητικώτατον το θέαμα τούτο, όπερ αδύνατον να περιγράψη και ο γραφικώτερος κάλαμος». Πράγματι! Τώρα για ποιο λόγο θεωρούν ο τέως και ο αρωγός του σύμβουλος έκδοσης του Βήματος ότι το «πάω προς νερού μου» είναι «σοφή Ο ΔΟΛ στην υπηρεσία της Αυτού Μεγαλειότητος

Επίμετρο Κατά την κορύφωση της κρίσης του 1965, χρειάστηκε να κάψουν επιδεικτικά φύλλα της εφημερίδας «Τα Νέα» οι εξεγερμένοι διαδηλωτές, ώστε να διακόψει το Συγκρότημα την επαμφοτερίζουσα στάση του

γκρότηµα θα φιλοξενήσει σε αποκλειστικότητα τις αποκαλύψεις τους. Ο τέως, όµως, ο οποίος έχει ανατραφεί ως άναξ είναι και ευγενής άνθρωπος. ∆εν παραλείπει να ανταµείψει το Συγκρότηµα που τον φιλοξενεί αλλά και τον Αλέξανδρο Λυκουρέζο που µεσολάβησε για το προξενιό, αναγορεύοντάς τους σε πρώτους στόχους της χούντας: «[Ο Παττακός] µου αποκάλυψε την πρόθεσή του να εκτελέσει τον Χρήστο Λαµπράκη και τον Αλέξανδρο Λυκουρέζο » (Β, 263). ∆εν προκύπτουν βέβαια οι λόγοι που θα έκαναν τον Παττακό να έχει κάτι τέτοιο κατά νου, αλλά ειλικρινά µας είναι δύσκολο να φανταστούµε το επίπεδο του διαλόγου µεταξύ του τότε βασιλιά και του αντιπροέδρου της χούντας, λίγες µέρες µετά την εκδήλωση του πραξικοπήµατος των συνταγµαταρχών. Ολοκληρώθηκε λοιπόν η νέα «προσφορά» του Βήµατος στη δηµοκρατία. Και µάλιστα φρόντισε το Συγκρότηµα να συµπίπτει η διανοµή της µε την 41η επέτειο από το δηµοψήφισµα της 8ης ∆εκεµβρίου του 1974, στο οποίο το 70% του λαού επέλεξε αβασίλευτη δηµοκρατία και έστειλε τη ∆υναστεία στο καλό. Στις παραµονές εκείνου του δηµοψηφίσµατος είχε επιλεγεί -ειρωνεία της τύχης- ένα στέλεχος του Συγκροτήµατος για να µιλήσει στην τηλεόραση ως εκπρόσωπος της ∆ηµοκρατίας, ο λόγιος επιφυλλιδογράφος Μάριος Πλωρίτης. Η οµιλία του κατά κοινή οµολογία έπαιξε σηµαντικό ρόλο στην έκβαση της µάχης. Οταν Το Βήµα προέβη στην πρώτη αγιογράφηση του τέως, το 2001, ζούσε ακόµα ο Πλωρίτης και δεν άφησε την πρόκληση αναπάντητη. Με δική του αρθρογραφία διέλυσε για ακόµη µία φορά τους εξωφρενικούς ισχυρισµούς του τέως και απέδειξε µε ντοκουµέντα ότι το δηµοσίευµα «όσες λέξεις έχει, άλλες τόσες περίπου µωρολογίες και µυθεύµατα περιέχει».1

Τώρα δεν υπάρχει κανείς στο Συγκρότηµα για να απαντήσει στα ίδια και χειρότερα µυθεύµατα που διανέµονται ως «ιστορική αλήθεια» από Το Βήµα . Οταν έγινε εκείνη η πρώτη απόπειρα της «ηθικής» παλινόρθωσης, το 2001, πολλοί αναρωτήθηκαν για τη σκοπιµότητα από την πλευρά του Κωνσταντίνου να διατυπώσει καινούργιους ισχυρισµούς για να δικαιολογήσει τη στάση του εκείνα τα ταραγµένα χρόνια. Ο καθηγητής Πελτ παρατηρεί ότι «ο Κωνσταντίνος έδωσε εκείνη τη συνέντευξη σε µια περίοδο κατά την οποία ξεκινούσε την πολυδιαφηµισµένη δικαστική διαµάχη του κατά της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας σχετικά µε ακανθώδη θέµατα, όπως η υπηκοότητά του καθώς και η ιδιοκτησία και οι αξιώσεις µεγάλης αποζηµίωση σε σχέση µε ακίνητα που είχε κατασχέσει το ελληνικό κράτος. Ολα αυτά έφεραν ξανά στο προσκήνιο τον αντιφατικό ρόλο του Κωνσταντίνου στην παραίτηση του Παπανδρέου. Αυτή τη φορά, όµως, το ελληνικό κοινό αποτελείται, σε µεγάλο βαθµό, από µια γενιά χωρίς προσωπικές αναµνήσεις των γεγονότων αυτών». 2 Εκεί ποντάρουν και σήµερα ο τέως και ο ∆ΟΛ: στην άγνοια των νεότερων γενιών για όσα διέπραξε ο ίδιος και η ∆υναστεία του. Μόνο που µε το πόνηµά του αυτό δεν κατορθώνει παρά να εξευτελιστεί για ακόµη µία φορά. Και όποιοι σκοτεινοί πολιτικοί σχεδιασµοί κι αν κρύβονται αυτή τη φορά από πίσω, το τελευταίο αυτό διάβηµα τούς καθιστά ακίνδυνους.

1 Μάριος Πλωρίτης, «Απάντηση στον Γκλίξµπουργκ», Το Βήµα , 10.6.2001.

2 Mogens Pelt, «Ο ρόλος του Βασιλιά από τον Ανένδοτο στο πραξικόπηµα των συνταγµαταρχών», στο Μανώλης Βασιλάκης (επιµ.), Από τον Ανένδοτο στη ∆ικτατορία, Ιδρυµα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σ. 118-119.

Το«ΒΗΜΑgazino» (2001)καιεν συνεχεία«Το Βήµα»(2006) αποπειράθηκαννα «αποκαταστήσουν» τη∆υναστεία. Αλλάτο2001 είχεφροντίσεινα απαντήσειαπότην ίδιαεφηµερίδα οεµβληµατικός αρθρογράφοςτου αντιµοναρχικού αγώναΜάριος Πλωρίτης

Νίκος Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση. 19221974, μτφρ. Βενετία Σταυροπούλου, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1983.

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Η βασιλική περιουσία στο Στρασβούργο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 2003.

Μανώλης Βασιλάκης (επιμ.), Από τον Ανένδοτο στη Δικτατορία, Ιδρυμα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009.

Παναγιώτης Γ. Βατικιώτης, Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννου Μεταξά, μτφρ. Δήμητρα Αμαραντίδου, εκδ. Ευρασία, Αθήνα 2005.

Νίκος Βυζαντινός, Η 13η Δεκεμβρίου, εκδ. Παροτζάκης, Αθήνα 1977.

Γρηγόριος Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, 1923-1940, εκδ. Ικαρος, Αθήνα 1955.  ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), Μαύρη Βίβλος. Το εκλογικό πραξικόπημα της 29ης Οκτωβρίου 1961, Αθήνα 1962. 

Howard Jones, A New Kind of War: America's Global Strategy and the Truman Doctrine in Greece, Oxford University Press, 1998.  Γιώργος Ν. Καραγιάννης, 1940-1952, Το δράμα της Ελλάδος. Επη και αθλιότητες, Ι.Δ.Ε.Α., Αθήνα χ.χ.  Γιάννης Κάτρης, Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα (1960-1970), εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1974. 

 Γρηγόρης Α. Μιχαλόπουλος, Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, εκδ. Ελεύθερης Ωρας, Αθήνα χ.χ.  Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία, κόμματα και εκλογές 1946-1967, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2001.



















Δημήτρης Ψαρράς, Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.



Διαβάστε Επισκεφτείτε  Ιδρυμα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης http://www.ikm.gr/  «Επίσημη Ιστοσελίδα της Ελληνικής Βασιλικής Οικογένειας» http://www.greekroyalfamily.gr/  «Επίσημο YouTube Κανάλι της Ελληνικής Βασιλικής Οικογένειας» https://www.youtube.com/user/GRFOfficialChannel