ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023 Εχει σαν στάµπα τη ζωή µας σηµαδέψει
ίµαστε εδώ! ∆εν είµαστε µόνο για να µετριόµαστε µε τις δηµοσιεύσεις µας. ∆εν µας δίνουν αξία µόνο οι έρευνες που κάνουµε παρότι θεωρούµε πολύτιµο ότι πασχίζουµε να κινητοποιούνται από τις ανάγκες των πολλών και όχι από την επιθετική βουλιµία των λίγων. Νιώθουµε ότι πάνω απ’ όλα καθηµερινά κρινόµαστε από την κοινωνία και τους φοιτητές και τις φοιτήτριές µας. Εκεί µετριόµαστε. Γι’ αυτό για µας το Πολυτεχνείο του '73 δεν είναι απλά µια ιστορική αναφορά, µια ευσεβής µόνο ανάµνηση, παρότι και τέτοιες στάσεις έχουν τη σηµασία τους σε εποχές σαν τη δική µας που όλα ξεχνιούνται και όλα πλαστογραφούνται. Νιώθουµε το Πολυτεχνείο σαν να µας έπλασε. Σαν να µας πρόσφερε τη δυνατότητα και το χρέος µαζί να ζούµε και να δηµιουργούµε σε ένα δηµοκρατικό Πανεπιστήµιο. Ξέρουµε πως την ελευθερία, τη συνεργατικότητα και την κοινωνική στράτευση στη δηµοκρατία πρέπει να την κερδίζουµε κάθε µέρα. Απέναντι σε εκείνους για τους οποίους ελευθερία σηµαίνει την ανεµπόδιστη εκµετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης, συνεργασία σηµαίνει την υπαγωγή της εργασίας στους στόχους της κερδοφορίας και δηµοκρατία σηµαίνει να λες τη γνώµη σου
Παρασκευή 17 Νοεµβρίου 2023 Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΕΙΜΑΣΤΕ Ε∆Ω, 50 χρόνια µετά, νιώθοντας το βάρος ενός χρέους αρκεί να µην ξεφεύγεις από τις επικρατούσες νόρµες. Οµως, χωρίς την ώθηση του αγώνα που κάποιοι και κάποιες έδωσαν εκείνες τις µέρες του Νοέµβρη ξέρουµε ότι οι καθηµερινές µας προσπάθειες θα συναντούσαν ανυπέρβλητα σχεδόν εµπόδια. Το Πολυτεχνείο του '73 πράγµατι µας έφτιαξε. Σ’ αυτό χρωστάµε τη δύναµη του ∆ηµόσιου Πανεπιστηµίου να αντιστέκεται και να δηµιουργεί. Σ’ αυτό χρωστάµε την προσωπική µας και τη συλλογική µας στράτευση στην υπεράσπιση της Ανώτατης Παιδείας ως δηµόσιου αγαθού. Σ’ αυτό χρωστάµε τον αέρα που αναπνέουµε ως δάσκαλοι, ως ερευνητές και ως ενεργοί πολίτες. Κάποιοι και κάποιες από µας άλλωστε βρέθηκαν εκείνες τις µέρες
εκεί, στην ταραγµένη έξαψη ενός αγώνα γεµάτου αισιοδοξία παρά τη σκοτεινιά των καιρών. Στη σκοτεινιά των σηµερινών καιρών χρειάζεται να πιάσουµε το νήµα µιας οργισµένης, ανυποχώρητης πάλης για το µέλλον. Γιατί για µας εκπαίδευση δεν σηµαίνει µόνο γνώση, σηµαίνει και ρίσκο: ρίσκο που ξεπροβάλλει σαν δίληµµα σε στιγµές κρίσιµες. Προς τα πού; Με ποιους; Για ποιον σκοπό; Ρίσκο γιατί οι βεβαιότητες δοκιµάζονται και οι αµφιβολίες οφείλουν να συγκρούονται σε λόγο και να εκδηλώνονται µε πράξεις. Ρίσκο γιατί µόνο ρισκάροντας η επιστήµη, η γνώση και η τέχνη βρέθηκαν να ανακαλύπτουν και να προσφέρουν στην κοινωνία. Ρίσκο γιατί ο δάσκαλος, ο επιστήµονας και ο καλ-
λιτέχνης, ανεξάρτητα από φύλο, κουλτούρα και καταγωγή, δοκιµάζονται όταν στην προσπάθειά τους συντονίζονται µε σκοπούς πιο πέρα από την προσωπική τους καταξίωση και ευηµερία. Σαν και κείνους και κείνες που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο τις µέρες του Νοέµβρη µην ξέροντας καλά καλά αν το µήνυµά τους θα φτάσει στην κοινωνία. Αν θα βγουν ζωντανοί από τη δοκιµασία αυτή (και κάποιοι δεν βγήκαν), αν τα όνειρά τους για έναν κόσµο δίκαιο θα συναντηθούν µε τα όνειρα και άλλων πολλών. Είµαστε εδώ. Στο Πολυτεχνείο του 2023, 50 χρόνια µετά. Είµαστε εδώ νιώθοντας το βάρος ενός χρέους που όµως δεν µας παραλύει αλλά µας καλεί να πετάξουµε. Να νιώσουµε τη µέθη εκείνων των ηµερών, την ελπίδα και την αποφασιστικότητα που τροφοδοτούσε. Γιατί το ΕΜΠ χρωστάει να είναι ένας τόπος που θα στηρίξει τα όνειρα των πολλών για ένα µέλλον συλλογικής ευηµερίας, δικαιοσύνης, ειρήνης και αλληλεγγύης. Ενα µέλλον όπου η εκπαίδευση και η έρευνα θα ανοίγουν δρόµους στην κοινωνία και θα τροφοδοτούνται από τα όνειρα και τις ανάγκες της. Είµαστε εδώ γιατί κάποιοι πριν από µας ήταν εδώ. Αποφασισµένοι και αποφασισµένες ίσως όπως εκείνοι. Γιατί οι καιροί το καλούν. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΙ ∆ΑΣΚΑΛΟΙ ΕΜΠ
22 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023
Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Παρασκευή 17 Νοεµβρίου 2023
Εχει σαν στάµπα τη ζωή µας σηµαδέψει
ΤΡΕΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
Μισό αιώνα µετά η εξέγερση του Νοέµβρη εµπνέει και συγκινεί ► Της ΝΤΙΝΑΣ ∆ΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ω
«
Η δηµοκρατία στη χώρα µας
Aποτύπωµα «Γενιάς Πολυτεχνείου» και πρωταγωνιστών των γεγονότων
Κατά τη γνώµη σας, η δηµοκρατία στην Ελλάδα σήµερα...
Και σκεπτόµενοι το τι έχει γίνει από τότε µέχρι σήµερα, θα λέγατε ότι το αποτύπωµά τους είναι θετικό ή αρνητικό; ● Αρνητικό ● Θετικό ● Ούτε-ούτε (αυθ.) ● ∆Γ/∆Α (αυθ.)
3
33
Είναι σταθερή και δεν απειλείται %
Λειτουργεί καλά παρά τα προβλήµατά της
3
61 ΠΗΓΗ: ΜΕΤΡΟΝ ANALYSIS
27
Μετατρέπεται σταδιακά σε αυταρχικό καθεστώς ∆Γ/∆Α (αυθ.)
36
1
Στο ερώτηµα αν η δικτατορία της 21ης Απριλίου είχε και θετικές όψεις,
70,9
∆ιαφωνεί και µάλλον διαφωνεί
ΓΙΑ ΤΗ «ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ»
59
28 29
Λειτουργεί όλο και χειρότερα
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
3
15
Συµφωνεί και µάλλον συµφωνεί
2
µάλλον αρνητικά) –κι αυτή είναι µια απάντηση που επιδέχεται πολλές ερµηνείες. Και ενώ ό,τι φώτισε εκείνον τον Νοέµβρη είναι ζωντανό σαν έµπνευση, οι περισσότεροι πιστεύουν στην πράξη ότι τα οράµατα της γενιάς του Πολυτεχνείου κατά κύριο λόγο διαψεύστηκαν (60%) και µόνο ένας στους τρεις εκτιµά ότι έγιναν πράξη, έστω και ώς έναν βαθµό, και άλλαξαν τη χώρα. «Ναι, αλλά η χούντα έφτιαχνε δρόµους και κοιµόµασταν µε τις πόρτες ξεκλείδωτες» –όλοι κάπου έχουµε ακούσει την κλασική ακροδεξιά ατάκα. Είχε και θετικές όψεις η δικτατορία της 21ης Απριλίου; ρώτησε η aboutpeople στη µεγάλη πανελλαδική έρευνα «Ακτινογραφία της Ακροδεξιάς» για λογαριασµό του Eteron - Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή. Οι απαντήσεις είναι ανακουφιστικές: το 70,9% διαφωνεί και µάλλον διαφωνεί. Ακόµα καλύτερα, η ηλικιακή κατηγορία 17-24 καταγράφει το µικρότερο ποσοστό θετικών απαντήσεων (12,6%), αν κι ένα σηµαντικό 19% «∆εν ξέρει-∆εν απαντά».
ΠΗΓΗ: ΜΕΤΡΟΝ ANALYSIS
Για τη µεγάλη πλειοψηφία η εξέγερση θεωρείται ένα σηµαντικό γεγονός (70%) που επηρέασε θετικά την πορεία της χώρας, ενώ ένας στους δύο ερωτώµενους θεωρεί επίκαιρα τα µηνύµατα του Νοέµβρη, σύµφωνα µε την Κάπα Research ● Η συντριπτική πλειοψηφία (81%) θεωρεί ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου συνέβαλε πολύ/αρκετά στην πτώση της χούντας, ενώ ο µύθος ότι δεν υπήρξαν νεκροί δεν βρίσκει απήχηση, καθώς το 84% θεωρεί ότι όντως υπήρξαν, σύµφωνα µε τη Metron Analysis
∆εν εκφράζει άποψη
Η ηλικιακή οµάδα 55-64, το µεγαλύτερο (22,8%). Ωστόσο σχεδόν τρεις στους δέκα δεν απορρίπτουν ολοκληρωτικά τη χούντα. «Προφανώς το να πιστεύεις ότι είχε και κάποια “θετικά” η χούντα ή (πολύ περισσότερο) να µην απαντάς δεν σηµαίνει πλήρη αποδοχή µιας φασίζουσας αντιδηµοκρατικής ιδεολογίας» υπογραµµίζει ο συντονιστής Project στο Eteron, Γιάννης Αλµπάνης. «∆είχνει όµως αµφιβολία ή και αµφισβήτηση για τις δηµοκρατικές αξίες. Αν µάλιστα λάβουµε υπόψη την κοµµατική και την ιδεολογική τοποθέτηση όσων απαντούν θετικά, καθίσταται σαφές ότι έχουµε να κάνουµε µε συνειδητοποιηµένες στάσεις –και γι’ αυτό ανησυχητικές. Τα πολύ υψηλά ποσοστά θετικών ψηφοφόρων στους ψηφοφόρους των ακροδεξιών κοµµάτων («Σπαρτιάτες» 68,3%, Ελληνική Λύση 56,9%, Νίκη 55,9%) µάλλον είναι αναµενόµενα. Πιο πολύ κάνει εντύπωση το 23,9% των νεοδηµοκρατών που θεωρούν ότι υπήρχαν και “θετικά” στη δικτατορία της 21ης Απριλίου».
19,7 9,4
ΠΗΓΗ: ETERON
ρα 1.44' π.µ. Πρόσωπα και µάτια και στόµατα σε σχήµα τραγουδιού παρατάχτηκαν απέναντι ακριβώς από τα τανκς. Αναποφάσιστα τανκς απέναντι σε τόσα µάτια ερωτηµατικά και µπροστά σ’ αυτή τη γωνιώδη απορία που σχηµατίζει το τραγούδι σ’ ένα πρόσωπο παιδικό. Αυτό διαρκεί τρία ολόκληρα λεπτά. Μια ολόκληρη εποχή κυκλική και εύηχη». Στο συνταρακτικό «Το χρονικό των τριών ηµερών» που έγραψε εν θερµώ η Κωστούλα Μητροπούλου (Κέδρος) µιλάει για µια εποχή εύηχη –στο κείµενό της θα ήταν ιεροσυλία να προσθέσει κανείς έστω και µία λέξη, διαβάζοντάς το ξανά κανείς µισό αιώνα µετά µπορεί να πει µε σιγουριά µια εποχή εύηχη και αειθαλής. Παρά τη συστηµατική προσπάθεια κατασυκοφάντησης της εξέγερσης και αποδόµησης της Μεταπολίτευσης από δυνάµεις της ∆εξιάς και της Ακροδεξιάς, παρά τη λάσπη και την προπαγάνδα, η φλόγα του Νοέµβρη είναι ζωντανή και εµπνέει ακόµα και τα παιδιά των παιδιών του Πολυτεχνείου. Πενήντα χρόνια συµπληρώνονται φέτος από εκείνον τον φλογερό Νοέµβρη. Το κόκκινο νήµα που διατρέχει δεκαετίες συνδέει ανθρώπους κάθε γενιάς –σήµερα θα κορυφώσουν την απόδοση τιµής στους αγωνιστές του ’73 µε την πορεία που θα φτάσει στην αµερικανική πρεσβεία νοηµατοδοτώντας την εξέγερση στο σήµερα. Με τα µέτωπα των πολέµων που κατασκευάζουν οι µεγάλες δυνάµεις να φλέγονται, µε τον λαό µας να φτωχοποιείται συστηµατικά και το κράτος δικαίου να δέχεται αλλεπάλληλες επιθέσεις στην Ελλάδα, το σύνθηµα «ψωµί - παιδεία - ελευθερία» παραµένει ανατριχιαστικά επίκαιρο. Σε πείσµα πολλών, το Πολυτεχνείο ζει –κι αυτό δεν επιβεβαιώνεται µονάχα στον δρόµο αλλά και από έρευνες που µόλις είδαν το φως της δηµοσιότητας. Το πόσο σηµαντικό γεγονός πιστεύουν οι Ελληνες ότι ήταν αυτή η εξέγερση και πόσο ζωντανή η φλόγα της αποδεικνύεται από την έρευνα της Κάπα Research. Για τη µεγάλη πλειοψηφία η εξέγερση θεωρείται ένα σηµαντικό γεγονός (70%) που επηρέασε θετικά την πορεία της χώρας (72%), ενώ ένας στους δύο ερωτώµενους θεωρεί επίκαιρα τα µηνύµατα του Νοέµβρη (47%). Με δεδοµένο ότι η γενιά του Πολυτεχνείου σφράγισε µε την παρουσία της δεκαετίες του δηµόσιου βίου στην Ελλάδα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η ερώτηση για το πώς κρίνεται ο ρόλος της από την πτώση της δικτατορίας έως σήµερα. ∆υστυχώς µονάχα το 30% κρίνει «θετικά και µάλλον θετικά» τον ρόλο της περίφηµης «γενιάς του Πολυτεχνείου» ακόµα κι από ανθρώπους άνω των 65 ετών (54% τη βλέπουν αρνητικά και
Στην ερώτηση αν σε ορισµένες περιπτώσεις η δικτατορία (γενικά) είναι ίσως προτιµότερη από τη δηµοκρατία, το 81,8% διαφωνεί και µάλλον διαφωνεί, ενώ το 15,7% συµφωνεί και µάλλον συµφωνεί. «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου σφράγισε µια γενιά αλλά και τη νεότερη ιστορία της χώρας, αποτέλεσε µία από τις ιδρυτικές “στιγµές” της πιο µακρόχρονης και σταθερής δηµοκρατίας που γνώρισε η Ελλάδα. Ποιο είναι όµως το ίχνος της µισό αιώνα µετά;» σηµειώνει ο Στράτος Φαναράς αναλύοντας την έρευνα της Metron Analysis, η οποία εξετάζει τρεις αλληλένδετες όψεις της επετείου: το γεγονός, τη µνήµη, το σηµερινό βλέµµα στη δηµοκρατία. Η συντριπτική πλειοψηφία (81%) θεωρεί ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου συνέβαλε πολύ/ αρκετά στην πτώση της χούντας, ενώ ο µύθος -που κυρίως φασίστες και ακροδεξιοί καλλιεργούν- ότι δεν υπήρξαν νεκροί µέσα ή γύρω από το Πολυτεχνείο δεν βρίσκει απήχηση, καθώς το 84% θεωρεί ότι όντως υπήρξαν.
Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023 Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023 23 Εχει σαν στάμπα τη ζωή μας σημαδέψει
ΣΤΟΝ ΜΉΤΣΟ ΠΑΠΑΧΡΉΣΤΟ
Οδός Αβέρωφ, Πολυτεχνείον, ενταύθα ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΤ
►► Της ∆ΕΣΠΟΙΝΑΣ ΣΙΝΟΥ*
7 στους 10
πιστεύουν ότι η εξέγερση είναι ένα σημαντικό γεγονός που επηρέασε θετικά την πορεία της χώρας
1 στους 2
θεωρεί επίκαιρα τα μηνύματα του Νοέμβρη
6 στους 10 πιστεύουν ότι στην πράξη τα οράματα της γενιάς του Πολυτεχνείου κατά κύριο λόγο διαψεύστηκαν
1 στους 3
εκτιμά ότι έγιναν πράξη, έστω και ώς έναν βαθμό, και άλλαξαν τη χώρα Πηγή: Κάπα Research
Οπως σημειώνεται στην έρευνα, αν και οι περισσότεροι δεν ταυτίζουν τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης με τη «γενιά του Πολυτεχνείου» εν γένει, εντούτοις αξιολογούν θετικά το αποτύπωμά τους στην ιστορική εξέλιξη μέχρι σήμερα με ποσοστά γύρω στο 60%. Ως προς τον τρόπο απόδοσης τιμής, η κατάθεση στεφάνων στον τόπο της εξέγερσης και η διοργάνωση εκδηλώσεων μνήμης στα σχολεία έχουν μεγάλη αποδοχή (αντίστοιχα 86% και 79%), όπως άλλωστε και η καθιερωμένη πορεία στην αμερικανική πρεσβεία θεωρείται από έναν στους δύο σημαντικό να γίνεται –47% διαφωνεί. Οπως σημειώνει ο κ. Φαναράς, «σε όλες τις παραπάνω απόψεις, δύο είναι οι βασικές παράμετροι διαφοροποίησης: η πρώτη και σημαντικότερη είναι η αυτοτοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς - Δεξιάς, με τους δεξιούς να είναι πιο επιφυλακτικοί στις αποτιμήσεις και στις αξιολογήσεις, και η δεύτερη είναι η ηλικία, με τους νέους να είναι πιο υποστηρικτικοί της σημασίας του Πολυτεχνείου».
Οι χουντικοί έχουν γράψει μέχρι και βιβλία... τεκμηρίωσης για να αποδείξουν ότι τάχα στο Πολυτεχνείο δεν άνοιξε ρουθούνι –πόσο μάλλον ότι υπήρξαν νεκροί. Πόσο έχει απήχηση αυτό το εξοργιστικό ψέμα; Το Eteron έθεσε το ερώτημα και τρεις στους τέσσερις συμπολίτες μας απαντά πως, ναι, ο Νοέμβρης ήταν αιματοβαμμένος, το 10,7% απαντά ότι δεν υπήρξαν, ένα 13,3% δεν εκφράζει άποψη. Οπως τονίζεται στην ανάλυση της συγκεκριμένης απάντησης, με βάση την ηλικιακή κατηγορία των ερωτηθέντων οι απαντήσεις περί μη ύπαρξης νεκρών είναι πιο αυξημένες στις ηλικίες 55 και άνω, κάτι που καταρρίπτει το στερεότυπο ότι οι νέοι δεν ξέρουν την Ιστορία μας ενώ οι πιο μεγάλοι τη γνωρίζουν καλύτερα. Οπως σημειώνουν οι ερευνητές, «η τοποθέτηση περί “μη ύπαρξης νεκρών στο Πολυτεχνείο” συνιστά μια ακραία παραδοξολογία που απορρέει από μια πολύ σκληρή ακροδεξιά τοποθέτηση. Πρόκειται για την άρνηση ενός άριστα τεκμηριωμένου ιστορικού γεγονότος, που θυμίζει (τηρουμένων των αναλογιών) την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Κατά συνέπεια έχουμε σοβαρό λόγο να το τοποθετήσουμε στον σκληρό πυρήνα των ακροδεξιών αντιλήψεων το 10,7% που απαντά ότι δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Αν συνυπολογίσουμε ότι 13,3% δεν εκφράζει άποψη, φτάνουμε περίπου στο ¼ των ερωτηθέντων που είτε πιστεύει, είτε αμφιταλαντεύεται για αυτό το έωλο ακροδεξιό fake news». Ή έρευνα της Metron Analysis έθεσε ερωτήματα και για τη σημερινή δημοκρατία και τη Μεταπολίτευση εν γένει, αξιοποιώντας και ένα ερώτημα που είχε τεθεί και σε έρευνα του ΕΚΚΕ το 1988, 15 χρόνια τότε μετά τα γεγονότα. «Ή απόσταση του χρόνου δεν φαίνεται να κλονίζει τη σαφήνεια της δημοκρατικής επιλογής» σημειώνουν οι ερευνητές: 81% θεωρούν τη δημοκρατία προτιμότερη από κάθε άλλο πολίτευμα (87% στην τότε έρευνα). Δυστυχώς, ένα 12% θεωρεί ότι σε ορισμένες συνθήκες μια δικτατορία μπορεί να είναι προτιμότερη (μόλις 5% στην τότε έρευνα) και μόνο ένα 6% απαντά ότι το πολίτευμα δεν έχει σημασία. Δυστυχέστερα, η αποτίμηση της δημοκρατίας είναι θλιβερή και οι απαντήσεις των πολιτών μπορούν να διαβαστούν και σαν σήμα κινδύνου: μόνο ένα 15% θεωρεί ότι είναι σταθερή και δεν απειλείται, ενώ ένα 28% θεωρεί ότι λειτουργεί καλά παρά τα προβλήματά της, ένα 29% πιστεύει ότι λειτουργεί όλο και χειρότερα και ένα 27% ότι μετατρέπεται σταδιακά σε αυταρχικό καθεστώς.
ΑΝΗΚΩ σε μια μάλλον σπάνια συνομοταξία, αυτή των ανθρώπων που θυμούνται από πολύ νωρίς. Από λίγων μηνών. Μνήμες δικές μου, βεβαιωμένες από την οπτική γωνία που μόνο ένα μωρό μπορεί να έχει, από ένα ύψος σχεδόν σύρριζα στο πάτωμα. Λένε ότι οι πρώιμες μνήμες εγκυμονούν τραύματα, χαράζουν συνειδήσεις, ιδίως όταν συνδέονται με γεγονότα ιστορικά. Γεννήθηκα λοιπόν ξανά τον Νοέμβρη του ’73, στο Πολυτεχνείο απέναντι. Κι αυτό το φοβερό δώρο της μοίρας είναι ίσως η πιο ακριβή μου περιουσία. Πριν από λίγα χρόνια έπεσε στα χέρια μου το φιλμάκι του Βερνίκου από την πρώτη πορεία του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του ’74, κι ήταν σαν κάποιος να είχε αποτυπώσει σε ταινία τις παιδικές μου ανεξίτηλες μνήμες. Ημουν εκεί σ’ εκείνη την πρώτη πορεία με τον νεαρό αντιστασιακό θείο μου. Τρεισήμισι χρόνων. Κι έναν χρόνο πριν ήμουν ήδη μεγάλη στην οδό Αβέρωφ μπροστά απ’ το Πολυτεχνείο όπου μέναμε. Ακολουθώντας κάποια μυστική εντολή οι γονείς μου είχαν αποφασίσει ότι μεγάλωναν έναν άνθρωπο κι όχι ένα μωρό. Ετσι στα δυόμισί μου χρόνια πίσω απ’ τις γρίλιες είδα το Πολυτεχνείο. Είδα το μελίσσι των ανθρώπων να κινείται προς τα κει με απελπισμένη ορμή. Ακουγα τις φωνές και χόρευα μαζί τους στον ρυθμό ενός παράξενου παιδικού τραγουδιού που άκουγα στο ραδιόφωνο: «ΕΣΑ, Ες Ες, Βα-σα-νιστές». Δεν καταλάβαινα ακριβώς την τελευταία λέξη, θα πρέπει όμως να ήταν κάτι σαν το βάσανο. Το βάσανο ήταν η στέρηση, η ανία μιας ζωής χωρίς αδέρφια. Το βάσανό μου γρήγορα θα τελείωνε, το υποσχόταν η τεράστια κοιλιά της εγκύου μαμάς μου. ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ ΕΝΙΩΘΑ να καταλαβαίνω κι εγώ τα βάσανα των μεγάλων. Πολλές φορές τη μέρα η μαμά μού έβαζε στα μάτια κρέμα για να μην πρήζονται. Δεν παραπονιόμουν. Ηξερα ότι κάτι μεγάλο συνέβαινε. Το μεσημέρι κοιτάζοντας απ’ το παράθυρο είχα δει μια χειροβομβίδα να σκάει με κρότο στα πόδια του μπαμπά ενώ έμπαινε στην πολυκατοικία. Υστερα είδα τις αύρες να φράζουν τον δρόμο μας κι είδα τους ασφαλίτες να κυκλώνουν το τετράγωνο. Ενας τους με είχε ρωτήσει την προηγούμενη πώς με λένε. «Δέσποινο» (μη μ’ αγγίξεις!). «Δέσποινος!
Τι παράξενο όνομα!». «Χαριτωμένο, κυρία μου, να σας ζήσει! Να προσέξετε μόνο να μη σας γίνει κομμουνιστής». «Μαμά, τι είναι κομμουνιστής;». Μόνο μικρός ή τρελός μπορούσε να κάνει τέτοια ερώτηση στη μέση της 3ης Σεπτεμβρίου περνώντας μπροστά από το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως. «Σσσς!! Θα σου πω μετά!». ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΝΥΧΤΑ χωρίς τέλος. Κανείς δεν σκέφτηκε να με βάλει για ύπνο – ευτυχώς. Είχα αναλάβει ενστικτωδώς τον ρόλο του διασκεδαστή παίζοντας με τους περιστασιακούς μου φίλους, την άγνωστη νεαρή φοιτήτρια και τον φοιτητή που κρύβαμε, δίνοντάς τους τις τσίχλες Ανταμς μου και ξεκλέβοντάς τους φοβισμένα χαμόγελα. Το φορητό ραδιοφωνάκι ήταν το κέντρο του κόσμου μας. «Εδώ Πολυτεχνείο». Ηξερα ότι ο Παπαδόπουλος θα έπεφτε – αυτός που μ’ άρεσε να βλέπω στην τηλεόραση γιατί γελούσα με την αστεία φωνή και τις γκριμάτσες του. Ο Παπαδόπουλος έπεσε, ήρθε ο Ιωαννίδης. Κι άλλα δακρυγόνα. Και κάπως έτσι είχα κερδίσει δικαιωματικά τη συμμετοχή μου στην πρώτη πορεία, έναν χρόνο μετά. Ο κόσμος ήταν χείμαρρος που κυλούσε βιαστικά και αρμονικά. Στην Τοσίτσα όπου τις άλλες μέρες παίζαμε είχαν στήσει στεφάνια στη σειρά κι από κάτω με κόκκινη μπογιά που έσταζε σαν αίμα είχαν γράψει τα ονόματα των νεκρών. Κάποιες μαυροφορεμένες γυναίκες κρατούσαν τις φωτογραφίες των παιδιών τους και σπάραζαν. Ζήτησα απ’ τον θείο να μου διαβάσει τα γράμματα από αίμα. «Διομήδης Κομνηνός». «Μιχάλης Μυρογιάννης»... Ονόματα και ιστορίες αυτών που σήμερα κάποιοι λένε πως δεν υπήρξαν. Τα ονόματα μπλέχτηκαν με τα τραγούδια, Ρωμιοσύνη και πάλης ξεκίνημα – ο Παναγούλης ήταν, ακόμα, ο ζωντανός μας ήρωας. Το Πολυτεχνείο ήταν η γειτονιά μου. Του ανήκα και μου ανήκε. Ηταν ο κόσμος της φωτεινής εκείνης μέρας του Νοέμβρη του ’74. Το Πολυτεχνείο ήταν ο κόσμος όλος. Η γειτονιά μου ήταν ο κόσμος όλος. 50 ΝΟΕΜΒΡΗ∆ΕΣ κιόλας, μα δεν ξέχασα. Το βλέμμα των παιδιών στο φιλμάκι του Βερνίκου είναι το δικό μου. Η γειτονιά μου είναι ο κόσμος όλος. Του ανήκω και μου ανήκει στο διηνεκές. 50 Νοέμβρηδες μετά, τι τις κάναμε τις δικές μας ζωές; * Αν. κοσμήτορας Σχολής Νομικών, Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Sorbonne Paris Nord
24 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023
Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Παρασκευή 17 Νοεµβρίου 2023
Εχει σαν στάµπα τη ζωή µας σηµαδέψει
Συνέντευξη ∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ, συγγραφέας «∆εν αδειάζουµε να πεθάνουµε», το νέο βιβλίο κατάθεση ψυχής από τον ∆ηµήτρη Παπαχρήστο, που µιλά για την έξοδο των εξεγερµένων του Πολυτεχνείου και τον αγώνα τους για ελευθερία και δηµοκρατία, 50 χρόνια µετά, φτάνοντας µέχρι τις µέρες µας, στη βαρβαρότητα των νέων πολέµων, στη χειραγώγηση από τους εξουσιαστές και στις καθηµερινές αντιστάσεις.
«Το Πολυτεχνείο δεν τελείωσε. ∆εν ήταν άπαξ, ήταν διά παντός»
• Η µνήµη είναι κεντρικό στοιχείο του
συγγραφικού σας έργου. Σε αυτό το βιβλίο, που διαδραµατίζεται στην καραντίνα µε τον φόβο του κορονοϊού, έχετε απέναντι µια διαχρονική και πολύπλευρη προσπάθεια αναθεωρητισµού. Για να µπορέσουµε να πάµε κόντρα στον φόβο, πρέπει να τον µοιραστούµε, όπως έγινε στο Πολυτεχνείο. ∆εν ήµασταν ήρωες, αλλά είχαµε ένα όνειρο ότι µπορούµε να γκρεµίσουµε τη χούντα, ότι «έξι χρόνια είναι πολλά, δεν θα γίνουν επτά». Πιστέψαµε ότι «απόψε πεθαίνει ο φασισµός». Οτι µπορεί τον σοσιαλισµό, τον κοµµουνισµό, τον αναρχισµό να τους βλέπουµε στην πράξη. Γιατί εκεί δηµιουργήθηκε µια µεγάλη κοµµούνα, µε άµεση δηµοκρατία, µε τη Συντονιστική Επιτροπή, µε ανακλητούς εκπροσώπους, µε φαντασία, µε αυτοοργάνωση, µε τον ραδιοφωνικό σταθµό. ∆εν ήταν δική µου φωνή, ούτε της Μαρίας, ούτε του Λάµπρου, ήταν φωνή όλων των εξεγερµένων. Κάθε λέξη ήταν και µια σφαίρα. Τους πόνεσε ο σταθµός γιατί σπάσαµε τη µοναξιά, γιατί ακούστηκε στον κόσµο και κατάλαβαν ότι αυτός ο κόσµος που τον τροµοκρατούσαν θα κατέβαινε. Γι' αυτό φοβήθηκε η χούντα και επενέβη. Γιατί δεν θα µπορούσαν να κυκλοφορήσουν τα τανκς την άλλη µέρα. Το αισθανθήκαµε όταν βγήκαµε και µας κυνήγαγαν, αλλά µας κρύψανε τα σπίτια γύρω γύρω. Ενώ οι µπάτσοι έπαιρναν τις σακούλες µε τα τρόφιµα και τα λεφτά που είχε δώσει ο κόσµος. Το Πολυτεχνείο δεν τελείωσε. ∆εν ήταν άπαξ, ήταν διά παντός. Και τώρα είναι αγκάθι στην υπνώττουσα κοινωνία. Από τη Συντονιστική της κατάληψης θέλαµε τώρα να κάνουµε µια συναυλία, αλλά η πρυτανεία του ΕΜΠ είπε «όχι, µη γίνουν επεισόδια», ούτε µέσα ούτε έξω. Φοβούνται να τα βάλουνε µαζί µας και µε το ίδιο το γεγονός, ακόµα και µε το κτίριο. Στέκει και δείχνει τον δρόµο. ∆εν έχει ιδιοκτήτες, ανήκει σε όλους αυτούς που αγωνίζονται.
• Στην παρουσίαση του βιβλίου είπατε ότι
το γράψατε για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. ∆εν µιλάτε για τον βασανισµό σας.
► Στη ΛΕΝΑ ΚΥΡΙΑΚΙ∆Η
Ο συγγραφέας στο στέκι του, τη «Μουριά» των Εξαρχείων, από όπου στο νέο βιβλίο του ξεκινά για να ταξιδεύσει σε άλλους χρόνους και τόπους
Μας συνδέει η κόκκινη κλωστή της µνήµης και της Ιστορίας. Είχαµε αντιθέσεις, είχαν πάρει γραµµή απ’ έξω να φύγουν όσοι ήταν στην ΑντιΕΦΕΕ και οι άλλοι είχαν πάρει γραµµή να φύγουν κι αυτοί. ∆εν έφυγε κανείς
Εγώ µιλάω στο όνοµα των νεκρών αυτή τη στιγµή, γιατί τους αµφισβητούσαν. Πάνω από 54 νεκροί και βάλε και τους τραυµατίες που αφήσανε να πεθάνουν στα νοσοκοµεία. Αντί αυτό το γεγονός να µας κάνει να φοβηθούµε, µας εµψύχωσε. Πώς λέγανε παλιά «Ελευθερία ή Θάνατος»; Ο θάνατος έγινε τότε για µένα πυξίδα ζωής. Κάθε ένας βρήκε και έβγαλε τον εαυτό του. Το Πολυτεχνείο έγινε και σύµβολο, για να δείχνει τον δρόµο και να εµπνέει τα νέα παιδιά, και ιστορικό γεγονός και σαν σταθµός ανεφοδιασµού, για να συνεχίσουν οι νέοι σήµερα από εκεί που σταµατήσαµε εµείς. ∆εν δικαιώθηκε αλλά ξέπλυνε την ντροπή και την παθητικότητα των γονιών µας και της κοινωνίας της εποχής. ∆εν σηµαίνει ότι ανέχτηκαν τη χούντα, αλλά σιώπησαν. Ακόµα και σήµερα όταν τα παιδιά φωνάζουν «Ψωµί, παιδεία, ελευθερία, η χούντα δεν τελείωσε το '73», σηµαίνει ότι το δικαίωµα στη δουλειά δεν υπάρχει, ότι ιδιωτικοποιούν και εµπορευµατοποιούν την Παιδεία κι ότι η ελευθερία είναι ελεγχόµενη. Για εµάς η ελευθερία ήταν παραπάνω από το ψωµί. Η αποκα-
τάσταση έγινε στα µέτρα αυτών που την εξέθρεψαν. ∆είτε την εικόνα του Γκιζίκη να ορκίζει τον Καραµανλή που φέρανε από το Παρίσι, δείτε την ανοιχτή πληγή στην Κύπρο όπου έχουν υπό κατοχή το µισό νησί. Κι όλα αυτά πήγαν να τα χρεώσουν στο Πολυτεχνείο. Αυτοί που δεν ήταν εκεί. Εγώ ζω, παιδί µου. Πήγα να µιλήσω στο ∆ίστοµο για τον Γιάννη Καΐλη, που ήταν στην Καλών Τεχνών, για την Κατοχή, το Ολοκαύτωµα. Τον είχα συναντήσει µόνο µια φορά. Ηταν πάνω στα κάγκελα της Σχολής Καλών Τεχνών µε ένα πινέλο, έγραφε συνθήµατα στις δυο κολόνες. Τον είχαν βασανίσει, τον σκότωσαν τον Φλεβάρη και τον πετάξαν στη ∆ερβενίων να φανεί ως αυτοκτονία. Θα ήταν στην ηλικία µου σήµερα. Η Ελλάδα έχει θρησκεία την ποίηση µε θεό της τον Οµηρο. Aυτό έγραψα όταν µε βασάνιζαν το '72 Σµαΐλης, Μπάµπαλης, Καραπαναγιώτης και ζητάγανε να γράψω την απολογία µου. Μου έλεγαν «Ποιητής θες να γίνεις ρε; Πούστης θες να γίνεις;». Πήγαν να µε ξεβρακώσουν, µε έβαλαν στον τοίχο. Μιλάγανε για την Ελλάδα αυτά τα καθάρµατα, που προσβάλλουν την Ιστορία και την πατρίδα µας, την οποία επικαλούνται τα φασιστόµουτρα που µπήκαν τώρα στη Βουλή. Πρέπει να εξανθρωπιστεί η κοινωνία, να απελευθερωθεί από τα δεσµά που έχουν επιβάλει. Αν πούµε «δεν γίνεται τίποτα», τελειώσαµε, τότε θα ανοίξουµε τον τάφο µας. Οταν περιµένεις τον άλλον να κάνει την αρχή, τότε ανοίγεται ένα χάσµα και πέφτουµε µέσα και οι µεν και οι δε. Πρέπει να καταλάβουµε ότι οι άλλοι είµαστε εµείς.
• Στην εξέγερση οργανώσατε το αυθόρµη-
το, συνενώσατε το διαφορετικό, στοιχεία που συχνά, και τότε και τώρα, προκαλούν
µια δυσανεξία σε µερίδα της Αριστεράς. Μας συνδέει η κόκκινη κλωστή της µνήµης και της Ιστορίας. Είχαµε αντιθέσεις, είχαν πάρει γραµµή απ’ έξω να φύγουν όσοι ήταν στην ΑντιΕΦΕΕ και οι άλλοι είχαν πάρει γραµµή να φύγουν κι αυτοί. ∆εν έφυγε κανείς. Ο Λαφαζάνης µε τον Καραγκουλέ µου λένε «Μήτσο, µπες στα αµφιθέατρα να πεις στα παιδιά να φύγουν, να κάνουµε διαδήλωση στο Σύνταγµα». Λέω «Είστε καλά; Οποιος ήθελε να φύγει, έφυγε». Είχαµε βγάλει την ανακοίνωση. Είχαµε αποφασίσει να µη φύγουµε. Κλείσαµε τις πόρτες. Πάω στο Γκίνη κι ακούω κάποιον να λέει ότι ο σταθµός έχει ξεφύγει από τα φοιτητικά αιτήµατα. Πάω πάνω, βρίσκω τέσσερις συναδέλφους και λέω «καθίστε µπροστά στην πόρτα, δεν θα µπει κανείς µέσα». Ο Χατζησωκράτης και ο Παπαβασιλόπουλος, που ήταν στον «Ρήγα», και ο Στέλιος κάνουν το σήµα της νίκης σφραγίδα και λένε ότι όποιος δεν την έχει δεν µπαίνει. Αυτή η δηµιουργία, αυτή η αυτοπροστασία, αυτό το υποκείµενο που γίναµε δεν µας αφήνει να ησυχάσουµε στην κατάντια που ζούµε σήµερα. Γιατί δεν σκοτώθηκαν άδικα όλοι αυτοί που σκοτώθηκαν.
• Ανατριχιαστική πάντα η στιγµή που
απαγγέλλετε τον εθνικό ύµνο. Οι διεκδικήσεις για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία, ανάµεσα σε αυτές που έµειναν αδικαίωτες, αποκτούν µεγάλη βαρύτητα σε µια περίοδο δηµοκρατικής συρρίκνωσης και ανόδου της Ακροδεξιάς. Είπαµε τον εθνικό ύµνο γιατί ήταν «από τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά», που έγραφε ο Σολωµός. Αν ήταν ιµπεράλε ύµνος, δεν θα τον έλεγα. Και µε κατηγόρησαν ότι εθνικίζω! Αν δεν δώσεις νόηµα στη σηµαία, µπορεί να είναι ένα σώβρακο. Ξεδοντιάσαµε τους φασίστες και τις σηµαίες στα µπαλκόνια και τα «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Και τότε πόλεµος γινόταν στη Μέση Ανατολή. Τώρα ζούµε µια εικονική πραγµατικότητα, που δηµιουργείται από τα πάνω, σε µια διαδικτυωµένη παγκοσµιοκρατία. ∆εν υπάρχει µεγαλύτερη χούντα από τα Μέσα Μαζικής Αποβλάκωσης, που τροµοκρατούν τον κόσµο και εκµεταλλεύονται τον φόβο, του λένε «κάτσε στα αυγά σου, µη µιλάς, πάρε το επίδοµα που δίνει ο Μητσοτάκης και ψήφισέ µε». Μια µειοψηφία του 22% κυβερνάει, η αποχή είναι η πλειοψηφία, εκεί είναι το µέγιστο θέµα. Μια απαξίωση της πολιτικής. Εχουµε µια αντιπροσωπευτική δηµοκρατία ολιγαρχική σε µεγάλο βαθµό, είναι ένα λερό πουκάµισο αδειανό, είναι ντροπή. Παίρνει µέτρα που δεν έπαιρνε η χούντα, κι αν τα έπαιρνε, θα είχε ξεσηκωθεί ο κόσµος. Ζούµε κάτω από επικίνδυνες συνθήκες. ● Ολόκληρη η συνέντευξη στην efsyn.gr
Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023 Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023 25 Εχει σαν στάμπα τη ζωή μας σημαδέψει
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΗΜΕΡΑ
ASSOCIATED PRESS
Η κοινωνική πλειοψηφία μπορεί να νικήσει τη βία των λίγων και των ισχυρών
ΠΈΠΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ Ηταν φοιτήτρια στο Χημικό, ήταν το κορίτσι της πύλης
Ηταν αντιπρόσωπος της Φιλοσοφικής στη Συντονιστική Επιτροπή
Ηταν στη Συντονιστική Επιτροπή
Μην ακούτε τα φρόνιμα λόγια της υποταγής που μηνούν θάνατο ΗΤΑΝΕ ΙΣΩΣ «λίγα» αυτά που τότε ζητούσαμε. Ψωμί, παιδεία, ελευθερία, δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία. Στοιχειώδη, συγκρινόμενα με άλλα οράματα των δεκαετιών του ’60 και του ’70 στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ. Μια ματιά ωστόσο στο σήμερα, στην Ουκρανία και στη Γάζα, στα πολιτικά πράγματα της χώρας μας, αρκεί για να καταλάβουμε πόσο τα συνθήματα της εξέγερσης του ’73 –προσθέτοντας και την ειρήνη– επανέρχονται. Οχι βέβαια γιατί τα θυμόμαστε, στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενα σε κάθε επέτειο. Αλλά γιατί είναι πολλά τα σημάδια που λένε ότι η ελευθερία, η δημοκρατία, η ανεξαρτησία από τους επικυρίαρχους αλλά και το ψωμί του πλανήτη και ακόμη η ειρήνη και η ίδια η ζωή κινδυνεύουν. Οι πληροφορημένοι και οι σώφρονες απαντούν πως πρέπει πια να καταλάβουμε ότι άλλαξαν οι καιροί. Πως οι εκβιαστικές απαιτήσεις των καιρών για συμμόρφωση στον έναν και μοναδικό κανόνα είναι τόσο πιεστικές, που άλλο δεν μένει από το να υποταχθούμε όσο γίνεται πιο πρόθυμα. Μας το είχαν ξαναπεί το 1821 και το 1940. Μας το επανέλαβαν το 1967-74 και το 2010. Μας το λένε τώρα. Η εξέγερση εκείνη του ’73 ωστόσο, με και χωρίς επετείους, είναι εδώ γιατί μας απαντά: Μην ακούτε τα φρόνιμα λόγια της υποταγής που μηνούν θάνατο. Με πλούτο τα όσα πράξαμε, πάθαμε, αγαπήσαμε, προχωρήστε με το κεφάλι ψηλά.
Οσες πύλες κι αν γκρεμίσουν τα τανκς, αυτά τα συνθήματα μένουν ανεξίτηλα ΑΡΊΑΔΝΗ ΑΛΑΒΑΝΟΥ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΡΡΑΣ
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ εξέγερσης του Πολυτεχνείου, μιας γνήσιας λαϊκής εξέγερσης ενάντια σε ένα τυραννικό δικτατορικό καθεστώς και τους ξένους προστάτες του, με ανθρώπους που θυσίασαν τη ζωή τους, δεν θα χάσει τη σημασία του και τα σημεία αναφοράς του όσο υπάρχουν καταπίεση και αδικία. Γι’ αυτό αντέχει, ακμαίο και δυνατό, πενήντα χρόνια τώρα. Και θα αντέξει… Φέτος, υπάρχει ένας ιδιαίτερος συμβολισμός γιατί η επέτειος των 50 χρόνων συμπίπτει με τη σφαγή των αμάχων στη Γάζα και τις σχεδόν οικουμενικές κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό και συντάσσεται με όλους τους ανθρώπους όπου γης που ζητούν λευτεριά και δικαιοσύνη για την Παλαιστίνη. Η πορεία στην αμερικανική πρεσβεία που καταδεικνύει τον ηθικό και όχι μόνο αυτουργό τέτοιων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι μια ιδιαίτερη συμβολή του ελληνικού λαού που με πείσμα και όραμα διατήρησε επί πενήντα χρόνια αυτόν τον καταλογισμό. Και θα τον διατηρήσει. Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία, Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία. Εξω οι ΗΠΑ, Εξω το ΝΑΤΟ. Οσες πύλες κι αν γκρεμίσουν τα τανκς, αυτά τα συνθήματα μένουν ανεξίτηλα γραμμένα στην καρδιά όλων των ανθρώπων που αγωνίζονται για λευτεριά απέναντι σε εγκληματικές μηχανές όπως το ΝΑΤΟ. Ιδίως σήμερα που αναδύεται ένας νέος σκοταδισμός/ολοκληρωτισμός. Γιατί τι άλλο μπορεί να σημαίνει το ότι στη χώρα μας συλλαμβάνονται νέοι γιατί φορούν την παλαιστινιακή μαντίλα, το ότι μπαίνουν σε μαύρες λίστες Αμερικανοί φοιτητές γιατί υπερασπίζονται τα δίκια των Παλαιστινίων, το ότι στη Γερμανία απαγορεύονται διαδηλώσεις αλληλεγγύης; Το μήνυμα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου 1973 στέκει εκεί, δυνατό, αναλλοίωτο-καταιγιστικό απέναντι στους εχθρούς του, που θέλουν να το εξαφανίσουν, αλλά και στους άσπονδους και απερίσκεπτους φίλους που προσπαθούν να του αφαιρέσουν κάθε πολιτική ουσία.
ΜΙΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΠΕΡΑΣΕ από τον Νοέμβρη του ’73 και ακόμα η εξέγερση του Πολυτεχνείου ενοχλεί. Ακόμα και σήμερα επιχειρείται η συκοφάντησή της όχι μόνο από την Ακροδεξιά που υποστηρίζει ανοιχτά το δικτατορικό καθεστώς, αλλά και από μια σημαντική μερίδα της κυβερνώσας Δεξιάς, με τη συνέργεια, μάλιστα, υπουργών και προσωπικών συμβούλων του εν ενεργεία πρωθυπουργού. Η εξήγηση γι’ αυτό το παράδοξο φαινόμενο δεν είναι δύσκολη. Ο χαρακτήρας αυτής της εξέγερσης που συνδύαζε την αυθόρμητη έκρηξη της νεολαίας με την οργανωμένη αντιδικτατορική δράση ομάδων της Αριστεράς δεν ταιριάζει με τις γραμμικές εξιστορήσεις του συλλογικού παρελθόντος μιας κλειστής κοινωνίας. Εκείνοι που σήμερα καταφεύγουν στη συκοφαντία και το ψέμα είναι όσοι αρνούνται να πιστέψουν ότι ακόμα και σε περιόδους σκοτεινές η απελπισία μπορεί να δώσει τη θέση της στην ελπίδα και το θάρρος να πηγάσει από τη συλλογική δράση κοινωνικών ομάδων και όχι από κάποιους ήρωες ή αγίους. Γιατί αυτό ήταν το μήνυμα του Πολυτεχνείου: οι πολλοί, η κοινωνική πλειοψηφία μπορεί να νικήσει τη βία των λίγων και των ισχυρών. Κι αυτό οι πρώτοι που το γνωρίζουν είναι εκείνοι που συκοφαντούν την εξέγερση κλεισμένοι στα κάστρα, στους στρατώνες και στις επαύλεις τους. Μάταια.
Η λέξη «Πολυτεχνείο» έγινε σύμβολο, που σημαίνει «Θυσία για την Ελευθερία» ΝΊΚΟΣ ΣΊΔΈΡΗΣ Ηταν εκπρόσωπος της Ιατρικής Σχολής στη Συντονιστική Επιτροπή της Κατάληψης
Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ του Πολυτεχνείου αποτελεί την τελευταία συλλογική εποποιία της ελληνικής Ιστορίας. Το συμβάν έχει αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη και στον λόγο ως κείμενο γραμμένο με πράξεις και λέξεις, με λόγια και αίμα. Υπόκειται δε σε πολλαπλές αναγνώσεις, ανάλογα με τους αναγνώστες και τις συνθήκες. Το συμβάν έχει μετατρέψει το σημαίνον, τη λέξη «Πολυτεχνείο» σε σύμβολο, που σημαίνει «Θυσία για την Ελευθερία». Αυτό είναι το πυρηνικό και άχρονο πλέον σημαινόμενο. Οσοι δεν το αναγνωρίζουν, κινούνται από ιδιοτέλεια ή ιστορική αφασία. Από την άλλη, η εκάστοτε ανάγνωση παράγει ποικίλα, ενίοτε αντιφατικά σημαινόμενα, κατά κανόνα συνδεόμενα με απόπειρες ιδιοποίησης, άρνησης ή ιστορικοποίησης, στο πλαίσιο κυρίως της διαπάλης πολιτικών ιδεών και επιλογών. Τροφοδοτώντας έτσι τη συνιστώσα της ιστορικής αυτογνωσίας και της επιζήτησης του έγκυρου λόγου, ασχέτως άλλων σκοπιμοτήτων των διαλεγομένων. Αν δεν υπήρχε το Πολυτεχνείο, κάποιες όψεις της προσωπικής και συλλογικής ύπαρξής μας θα ήταν φτωχότερες.
26 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023
Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023
Εχει σαν στάμπα τη ζωή μας σημαδέψει
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΗΜΕΡΑ Εμεινε «ανοιχτό» απέναντι στο παρελθόν και φαίνεται να έρχεται απ’ το μέλλον ΝΑΝΤΙΑ ΒΑΛΑΒΑΝΗ Ηταν μέλος της Αντι-ΕΦΕΕ και της ΚΝΕ
ΜΙΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΚΛΕΙΝΕΙ σήμερα από τότε: μια φοιτητική εξέγερση στο κέντρο της Αθήνας και άλλες τρεις πανεπιστημιουπόλεις μετατράπηκε σε λαϊκή, ξεσηκώνοντας όλη την Ελλάδα. Δημιουργώντας μια «ευρωπαϊκή μοναδικότητα», δύο γενιές μετά τη «γενιά του Πολυτεχνείου» αυτή η νύχτα, με σύμβολα άοπλους νεαρούς ανθρώπους αντιμέτωπους με τανκς κι ελεύθερους σκοπευτές, εξακολουθεί να συζητιέται στα σχολειά και να γιορτάζεται αγωνιστικά. Και προπαντός, «από τα κάτω». Με πορεία σε κάθε πόλη, που στην Αθήνα καταλήγει στην αμερικάνικη πρεσβεία, «υποδείχνοντας» τον βασικό υπαίτιο – κι όχι μόνο για τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία και την τραγωδία της Κύπρου. Αυτόν τον προορισμό δεν κατάφεραν να αλλάξουν παρεμβάσεις Αμερικανών πρεσβευτών, απαγορεύσεις της πορείας στην πρεσβεία, οι 3 νεκροί του 1980 και η αναγόρευση των ΗΠΑ σε «στρατηγικό εταίρο»
από τη δεύτερη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και τις κυβερνήσεις Μητσοτάκη. Το «μυστικό» του; Εμεινε «ανοιχτό» απέναντι στο παρελθόν και φαίνεται να έρχεται απ’ το μέλλον. Η γενιά μου ριζοσπαστικοποιήθηκε αντλώντας από την, ακόμα ζώσα, Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο, αλλά κι από την εποχή της - τον παγκόσμιο Μάη και το συγκλονιστικότερο αντιπολεμικό κίνημα, ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Συνδέοντας το κεντρικό του σύνθημα, από τα εμβληματικότερα της σύγχρονης εποχής, με τις κάθε φορά βαθύτερες κοινωνικές ανάγκες και αναζητήσεις, καταφέρνει συχνά να ξεσηκώνει και πάλι. Γίνεται, ας πούμε, οι πορείες για τα 50χρονα να μην εστιάζονται στη Γάζα; Γι’ αυτό ακόμα και τώρα, το Πολυτεχνείο μπορεί να γίνεται η απάντηση που δίνει η πανουργία της Ιστορίας στους απαισιόδοξους...
Το ανάλγητο σύστημα δεν θέλει συλλογικά νοήματα ΟΛΎΜΠΙΟΣ ΔΑΦΈΡΜΟΣ Ηταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου
ΓΙΏΡΓΟΣ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ Ηταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Κατάληψης, από την Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά
ΣΗΜΕΡΑ, 50 ΧΡΟΝΙΑ μετά το Πολυτεχνείο, όπου και να κοιτάξεις πληγώνεσαι. Οι υλικές αξίες έχουν εξουδετερώσει τις μη υλικές. Αυτές που κάνουν τα άτομα ανθρώπους. Ο ατομισμός, ο ευδαιμονισμός και ο χυδαίος ηδονισμός σχεδόν κυριαρχούν. Ποταπές αξίες. Το ανάλγητο σύστημα δεν θέλει συλλογικά νοήματα. Δεν θέλει κοινωνικές ευαισθησίες. Δεν θέλει να ενδιαφερόμαστε για το κοινό καλό. Ο καθείς και το συμφέρον του. Ετσι σκορπίζει στην κοινωνία δυστυχία και ψυχικά νοσήματα. Για ελπίδες; Ούτε λόγος. Οι νέοι δεν ζουν τη δικιά τους ουτοπία. Τη δικιά τους ευτυχία. Φτωχαίνουν. Γηράσκουν πριν την ώρα τους. Δίχως να έχουν καμιά ευθύνη. Τώρα είναι που πρέπει να ξαναεφεύρουμε το Πολυτεχνείο, το οποίο δίδαξε: Την εξέγερση, που πάει να πει αγώνας για το κοινό καλό, την ελευθερία, την δημοκρατία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το σήκωμα του κεφαλιού ψηλά. Δίδαξε την ανιδιοτέλεια, την αυταπάρνηση, τη θυσία. Που παραμέλησαν οι εξεγερμένοι τον εαυτό τους υπέρ ανώτερων ιδανικών. Υπερέβησαν δηλαδή τον εαυτό τους. Και υπήρξε αποτέλεσμα. Η εξέγερση αυτή ήταν η αρχή του τέλους της αρματοφόρας δικτατορίας. Καιρός να υπερβούμε το εγώ μας και να σφιχταγκαλιαστούμε κάτω από ένα μαχητικό, πελώριο εμείς. Μόνο έτσι μπορούμε να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας και να φοβίσουμε τους εξουσιαστές όπου γης.
Ολο το πλήθος φαινόταν αποφασισμένο να δώσει ακόμη και τη ζωή του ΤΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το έζησα ως υπεύθυνος της περιφρούρησης. Ηταν τρεις συγκλονιστικές ημέρες που χαράχτηκαν για πάντα στο μυαλό μου και άλλωστε σημάδεψαν όλη την υπόλοιπη ζωή σε όλους μας. Εκεί βρέθηκαν εκατοντάδες συμφοιτητές μου από τη Βιομηχανική και με δεκάδες άλλους συναδέλφους μιλούσαμε τόσο στις πύλες όσο και μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού. Ως μέλος της Αντι-ΕΦΕΕ και της ΚΝΕ, πάλεψα μαζί με άλλους για να κρατηθεί σε υψηλό επίπεδο η Συντονιστική Επιτροπή, για να βγει η διακήρυξη κατά της χούντας των συνταγματαρχών και των Αμερικανών/ΝΑΤΟ που την επέβαλαν. Τόσο μέσα στο ίδρυμα όσο και στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο υπήρχε ένας ολόκληρος λαός που βρέθηκε στο πλευρό μας συνεπαρμένος από το μήνυμα του αντιδικτατορικού αγώνα και από τις διαθέσεις της ρήξης με την αμερικανοκρατία, οι επιπτώσεις της οποίας είχαν χαραχτεί στο πετσί του. Ερχονταν στιγμές που όλο αυτό το πλήθος φοιτητών, εργατών, μαθητών φαινόταν αποφασισμένο να δώσει ακόμη και τη ζωή του για μια πραγματική αλλαγή, δημοκρατική, για τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία. Πιστεύω ότι το κύριο σύνθημα της εξέγερσης ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ παραμένει ανεκπλήρωτο και επίκαιρο.
Η Μνήμη δεν κοιμάται ήσυχα ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ από την ηρωική εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μισός αιώνας. Η μνήμη συνεχίζει να ανατρέχει όχι μόνο στην ηρωική εξέγερση των φοιτητών, αλλά και στους χιλιάδες άντρες, γυναίκες και μαθητές που συμμετείχαν σε όλη τη χώρα. Συνεχίζει να είναι ζωντανή χάρη στο σύστημα αξιών το οποίο εμπνέει εκατομμύρια Ελλήνων προοδευτικών, δημοκρατικών και αριστερών πολιτών. Συνεχίζει να εμπνέει νέες γενιές, παρά τις επίπονες προσπάθειες της ακραίας συντηρητικής Δεξιάς να διαγράΣΤΈΛΙΟΣ ψει από τη μνήμη του λαού μας την ιστορική αυτή επέτειο. Παρά ΠΑΠΠΑΣ την προσπάθεια κάποιων, χρησιΗταν μέλος μοποιώντας την ιστορική 17η Νοέμβρη ως τίτλο της οργάνωσής της Γραμματείας τους, να συκοφαντήσουν αυτόν της Συντονιστικής τον παλλαϊκό αγώνα. Επιτροπής Κατάληψης Εχουμε χρέος να συντηρήσουμε το σύστημα αξιών και τη μνήμη της θυσίας που κατέλιπε στην ιστορία της πατρίδας μας η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ομως έχουμε την ανάγκη και ως λαός να αναζητήσουμε απαντήσεις σε κάποια δυσθεώρητα γιατί. Γιατί χρειάστηκε 22 χρόνια μετά τη φασιστική κατοχή η πατρίδα μας να ξαναζήσει μια επτάχρονη δικτατορία; Γιατί χρειάστηκε χιλιάδες πατριώτες να βρεθούν σε φυλακές και εξορίες και δεκάδες χιλιάδες οικογένειες να υποστούν τη βαρβαρότητα των φασιστών; Γιατί χρειάστηκαν τόσα βασανιστήρια και τόσοι νεκροί; Γιατί χρειάστηκε η τραγωδία της Κύπρου; Εγιναν δίκες και καταδικάστηκαν, έστω και με αυτόν τον ελλειμματικό τρόπο, οι πρωταίτιοι της δικτατορίας, όμως την αλήθεια, τα πραγματικά αίτια δεν τα έχουμε μάθει ακόμα. Ασφαλώς δεν είναι επαρκής η αιτιολογία ότι κάποιοι κομπλεξικοί συνταγματάρχες καταπάτησαν το Σύνταγμα. Ούτε είναι αρκετή η συγγνώμη του προέδρου των ΗΠΑ και ο ισχυρισμός ότι η Αριστερά έκρυβε όπλα είναι γελοίος. Μισόν αιώνα μετά επιτέλους έχουμε υποχρέωση να απαιτήσουμε απαντήσεις. Τα εκτελεστικά όργανα τα γνωρίσαμε. Ποιες όμως ήταν οι βαθύτερες αιτίες και ποια τα ευρύτερα γεωπολιτικά παιχνίδια που οδήγησαν στην εσωτερική κατοχή από τη φασιστική χούντα; Η Μνήμη και η Ιστορία δεν πρέπει να κοιμούνται ήσυχα.
Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023 Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023 27 Εχει σαν στάμπα τη ζωή μας σημαδέψει
«Λειτουργεί» στο φαντασιακό της εξέγερσης και έτσι θα περνάει διά μέσου των χρόνων
Ολα συμπυκνώθηκαν σε τρεις λέξεις: Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία
ΤΟ «ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ» δεν ανήκει στους ή ακόμα και ως ονειροπόληση για εκείνες δημιουργούς του. Δικές τους οι ανεξίτη- τις «μέρες της φωτιάς» και για «όνειρα» λες μνήμες από τα συγκλονιστικά βιώματα που δεν πήραν την εκδίκησή τους… «Λεικαι τις μοναδικές στιγμές της εξέγερσης, τουργεί» στο φαντασιακό της εξέγερσης, δικό τους το ξεπέρασμα και έτσι θα περνάει διά των ορίων τους μέσα μέσου των χρόνων. ΔΗΜΗΤΡΗΣ στη συλλογική τους λειΣήμερα, 50 χρόνια τουργία. «Ανήκει» στην ΧΑΤΖΗΣΩΚΡΑΤΗΣ μετά, θα ήθελα να υποεκάστοτε νέα γενιά, η γραμμίσω εμφατικά το οποία με τα δικά της πόσο καθοριστική στην Ηταν μέλος της οράματα και συνθήματα υπόθεση «Πολυτεχνείο» Γραμματείας της επανανοηματοδοτεί τα υπήρξε και εξακολουθεί Συντονιστικής Επιτροπής συνθήματα «Ψωμί - Παινα παραμένει η de facto, Κατάληψης του δεία - Ελευθερία, Λαϊκή από το 1974, καθιέρωση Πολυτεχνείου κυριαρχία, Εθνική ανετης επετείου του Πολυτεξαρτησία», προσδίδοντας χνείου ως Σχολικής Γιορτο δικό της περιεχόμενο τής και η de jure, ως Αρστους αγώνες της. Ωσόγία και Εορτασμός, από του παραδώσει τη σκυτάτο 1981! λη στην επόμενη… Να εξάρω ιδιαιτέρως Το «Πολυτεχνείο», 50 τον ρόλο και τις ακατάχρόνια μετά, συνεχίζει να βλητες προσπάθειες των συνεγείρει και θα συνενέων δασκάλων και καγείρει τους νέους και τις θηγητών/τριών, που από νέες, όλα αυτά τα μεταποτην πρώτη επέτειο εργάλιτευτικά χρόνια, ακριβώς στηκαν ακαταπόνητα για να επειδή είχε πρωταγωνιστές μεταλαμπαδεύσουν τα μηνύσυνομηλίκούς τους. Είτε το προματα της εξέγερσης στους μαθητές σλαμβάνουν ως ένα πολύ σημαντικό γε- τους, στις επερχόμενες γενιές.ς γονός άρνησης και αντίστασης στη δικταΓια να το εκφράσω πιο εμφατικά. Οπως τορία, στον φασισμό, στην ξένη εξάρτηση χωρίς τις εκπομπές του ραδιοσταθμού δεν και ως κατάφαση στη δημοκρατία, είτε το θα είχε υπάρξει «το Πολυτεχνείο» που ξέ«εισπράττουν» ως μία συλλογική νεανική ρουμε, έτσι και χωρίς τις Σχολικές Γιορτές πράξη αντιπαράθεσης και ανατροπής των δεν θα διατηρούσε την αίγλη και τη βαρύκατεστημένων προτύπων της κοινωνίας, τητά του στη νεότερη ελληνική Ιστορία!
ΤΟΝ ∆ΙΟΝΥΣΗ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ αποκαθιστά το ΚΚΕ αναφορικά με τις κατηγορίες που είχαν διατυπωθεί δημόσια σε βάρος του μέσω της εφημερίδας της Αντι-ΕΦΕΕ «Πανσπουδαστική», στο φύλλο Νο 8 που κυκλοφόρησε παράνομα τον Γενάρη-Φλεβάρη του 1974. Συγκεκριμένα στο νέο βιβλίο με τίτλο «Πολυτεχνείο Νοέμβρης 1973. Εμπνευση, γνώση και στήριγμα για τους λαϊκούς ξεσηκωμούς του μέλλοντος», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή και φέρει την έγκριση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, στις σελίδες 170-171, μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Φυσικά, στο πλαίσιο της γενικά σωστής εκτίμησης για το φοιτητικό και εργατικό-λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δεν έλειψαν -ειδικά για όσο διάστημα εξακολουθούσε η παρανομία του Κόμματος και επομένως ήταν δυσκολότερη η άντληση συλλογι-
των εργαζομένων, για τη ΣΗΜΕΡΑ, 50 ΧΡΟΝΙΑ ΝΙΚΟΣ ΜΑΝΙΟΣ δημοκρατία. Αυτό ήταν. μετά, η εξέγερση του ΠοΟλα τα παραπάνω συλυτεχνείου μάς δείχνει Ηταν μέλος της οργάνωσης μπυκνώθηκαν με έναν ακριβώς το μεγαλείο «20ή Οκτώβρη» ιδιαίτερα γόνιμο τρόπο σε της. Το μεγαλείο μιας τρεις λέξεις: Ψωμί - Παιεξέγερσης που ξεκίνησε δεία - Ελευθερία. ως νεανική, φοιτητική Τρεις λέξεις που τα και εξελίχθηκε σε παλτελευταία πέντε, ειδικά, λαϊκή, με τη συμμετοχή χρόνια έχουν την ίδια, εργατών και μαθητών αν όχι μεγαλύτερη βακαι αγροτών από τα Μέρύτητα και διεκδικησιγαρα, αλλά και πλήθος μότητα. Επομένως, όσοι λαού που ήταν έξω από στρέφονται με διάφορες το Πολυτεχνείο, και που αοριστολογίες και συκοφαδεν μπορούσε κανείς να ντικές τοποθετήσεις εναντίον προσδιορίσει την ταξική του αυτού, στην προσπάθειά τους να προέλευση και την κοινωνική υποτιμήσουν ή να εξαφανίσουν την του ένταξη. Η εξέγερση ήταν ένα από τα σημαντι- αξία της σημασίας της εξέγερσης, είναι κότερα χτυπήματα για την κατάρρευση ακριβώς αυτοί που κατανοούν την αξία της δικτατορίας και την είσοδο στην απο- της συνέχειας των αγώνων! Γιατί ακριβώς καλούμενη Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία. ξέρουν πως αυτή η συνέχεια είναι που Ηταν ένας αγώνας που χωρίς να αποκα- τροφοδοτεί με δύναμη τους λαούς που λύπτεται η συνέχειά του από τους προη- κάθε φορά εξεγείρονται. Πολύ καλά το γούμενους λαϊκούς αγώνες, ήταν ωστόσο ξέρουν και γι’ αυτό να το υποβιβάσουν ή βαθιά ριζωμένος στο δημοκρατικό κίνημα να το αποκρύψουν θέλουν. Γι’ αυτό και δεν είναι διόλου τυχαίο ότι που υπήρχε την προηγούμενη δεκαετία, όπου κι εκεί είχαμε νεκρούς (Λαμπρά- δεν έπαψε στιγμή η κύρια έκφραση της κηδες, Πέτρουλας, κ.λπ.). Το «1-1-4», για Δεξιάς και της Ακροδεξιάς να είναι η προπαράδειγμα, ήταν μια λαϊκή διεκδίκηση σπάθειά της να λοιδορήσει και να συκοφαφανερή και έντονη τήρηση του Συντάγμα- ντήσει την εξέγερση του Πολυτεχνείου... τος. Μετά ήρθε το σύνθημα «Προίκα στην Μα τους ξέρουμε πια. Τους ξέρουμε καλά. Παιδεία και όχι στη Σοφία» – τι ήταν αυτό Και τον λόγο που κάνουν αυτές τις γελοιτο σύνθημα; Ο αγώνας του 1965 για τον ότητες και χυδαιότητες. Οπως και αυτοί, νεκρό Πέτρουλα, τι ήταν; Αγώνας για την έτσι κι εμείς ξέρουμε την αλήθεια του τι ελευθερία, για την καλυτέρευση της ζωής σημαίνει η εξέγερση και σήμερα και πάντα.
αποπροσανατολιστικές αναΤο ΚΚΕ αποκαθιστά τον Διονύση Μαυρογένη και φορικά με την αντιμετώπιση των κών συμπερασμάτων- λαθεμένες εκτιμήσεις αναφορικά με τη δράση των προβοκατόρων, ακόμα και όταν θεωρούνταν ότι αυτοί δεν επηρέασαν τις εξελίξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το φύλλο της “Πανσπουδαστικής” Νο 8, το οποίο κυκλοφόρησε μετά από το Φλεβάρη του 1974, με βασικό στόχο να τον υπερασπιστεί και να διαδώσει τα πολιτικά μηνύματα του φοιτητικού και εργατικού-λαϊκού ξεσηκωμού. Ταυτόχρονα, όμως δημοσίευσε μια αναφορά περί 350 προβοκατόρων των Ρουφογάλλη-Καραγιαννόπουλου που εισήλθαν στο Πολυτεχνείο. Η αναφορά ήταν ατεκμηρίωτη και αποπροσανατολιστική, όχι επειδή δε σημειώθηκε εκτεταμένη δράση των κατασταλτικών μηχανισμών τις μέρες του εργατικού-λαϊκού ξεσηκωμού, αλλά επειδή οι διάφορες κρατικές υπηρεσίες (όπως
το Σπουδαστικό της Ασφάλειας) δρούσαν κυρίως “υπόγεια” στο εσωτερικό του φοιτητικού κινήματος και των συγκεντρωμένων, χωρίς να μπορέσουν να καθορίσουν την τροπή των γεγονότων. Εξίσου
λαθεμένη ήταν η δημόσια καταγγελία του Διονύση Μαυρογένη ως εντεταλμένου μυστικών υπηρεσιών. Βέβαια, μπορεί γενικά να χρειάζεται η καταγγελία ενεργειών οι οποίες αντικειμενικά δίνουν λαβές για χτύπημα του οργανωμένου κινήματος, όμως χρειάζεται κυρίως η πολιτική αντιμετώπιση όσων λειτουργούν προβοκατόρικα συνειδητά ή ασυνείδητα και όχι ατεκμηρίωτες άστοχες καταγγελίες». Στη σχετική υποσημείωση που συνοδεύει αυτή την αναφορά, προστίθεται: «Στην “Πανσπουδαστική”, φύλλο 8, δημοσιεύτηκε καταγγελία των “Επιτροπών Αγώνα της Φυσικομαθηματικής Σχολής” για τον Διονύση Μαυρογένη, στην οποία καταγγελλόταν ως πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών της Χούντας. Οι κατηγορίες σε βάρος του ήταν ατεκμηρίωτες. Ταυτόχρονα, ήταν
επιθέσεων που ο ίδιος εξαπέλυε στις γενικές συνελεύσεις ενάντια σε συνδικαλιστές της Αντι-ΕΦΕΕ (έλεγε, π.χ., “εσύ είσαι κολλιγιανικός, του ΚΚΕ” κλπ., τη στιγμή που σε συνθήκες παρανομίας οι συνδικαλιστές της Αντι-ΕΦΕΕ και τα μέλη των επιτροπών αγώνα δεν παρουσίαζαν δημόσια την πολιτική τους ιδιότητα. Το γεγονός αυτό διευκόλυνε τις διωκτικές Αρχές να παίρνουν μέτρα, να προχωρούν σε συλλήψεις, διώξεις κ.λπ.). Ωστόσο, οι Επιτροπές Αγώνα δε θα μπορούσαν να έχουν γνώση των όσων καταγγέλλονταν, ενώ και ο Διονύσης Μαυρογένης ως συνδικαλιστής φοιτητής δραστηριοποιούνταν στην Επιτροπή Αγώνα της σχολής του. Σημειώνουμε όμως και το κλίμα εκείνης της περιόδου, όπου μηχανισμοί της Χούντας και ισχυρών καπιταλιστικών κρατών δρούσαν και στην Ελλάδα και διεθνώς».
28 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973-2023
Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023
Εχει σαν στάμπα τη ζωή μας σημαδέψει
Για τις δύο ριζικά διαφορετικές πολιτικές κατευθύνσεις στα επαναστατικά γεγονότα του Νοέμβρη 1973 ►► Tου ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ* «ΣΤΗ ∆ΙΑΡΚΕΙΑ των επαναστατικών γεγονότων του Νοέμβρη πραγματοποιήθηκε μια πλατιά αντιφασιστική-αντιιμπεριαλιστική ενότητα που οικοδομήθηκε μέσα στη φωτιά του αγώνα. Η ενότητα αυτή, που αγκάλιασε χιλιάδες δημοκράτες και αντιφασίστες που κατέβηκαν στους δρόμους, προήλθε από την αντιπαράθεση δύο ριζικά διαφορετικών πολιτικών κατευθύνσεων, αντιπαράθεση που εκφράστηκε οργανωμένα μέσα στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και καθόρισε την πορεία και τον χαρακτήρα του μεγάλου λαϊκού ξεσηκωμού. Η πρώτη, που υποστηριζόταν και από τις δύο πτέρυγες του ρεβιζιονισμού, τον “Ρήγα Φεραίο” (νεολαία του ΚΚΕεσ.) και την ΑντιΕΦΕΕ (νεολαία του ΚΚΕ), ήταν μια γραμμή συγκράτησης και υπονόμευσης του μαζικού αντιφασιστικού-αντιιμπεριαλιστικού κινήματος και των αγωνιστικών διαθέσεων των μαζών, που επιδίωξε με κάθε τρόπο να αποτρέψει την κατάληψη του Πολυτεχνείου και, όταν απέτυχε, προσπάθησε να την περιορίσει σε ανώδυνα για τη δικτατορία πλαίσια, αυτά των φοιτητικών συνδικαλιστικών αιτημάτων. Η δεύτερη, που υποστήριξαν μέχρι τέλους οι δυνάμεις του μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος και πολλοί αντιφασίστες αγωνιστές, ήταν μια αγωνιστική αντιφασιστική-αντιιμπεριαλιστική γραμμή, που έδωσε τη μάχη για την κατάληψη του Πολυτεχνείου και, όπως έδειξαν τα γεγονότα, όχι μόνο ήταν σωστή αλλά και ανταποκρινόταν στο υψηλό επίπεδο των αγωνιστικών διαθέσεων των λαϊκών μαζών. Η κατεύθυνση αυτή κυριάρχησε σε όλη τη διάρκεια των γεγονότων με τα συνθήματα “Θάνατος στον φασισμό”, “Εξω οι Αμερικάνοι”, “Εξω οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ”, “Εθνική ανεξαρτησία” και καθόρισε το πολιτικό πλαίσιο και τον χαρακτήρα του μεγάλου λαϊκού ξεσηκωμού». (Από τη Διακήρυξη της Κ.Ε. του Μ-Λ ΚΚΕ για τα 50 χρόνια από την ηρωική εξέγερση του Νοέμβρη)
μια σειρά αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα κατακλύζουν τον χώρο μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο, στους τοίχους, στα πανό και σε τρικάκια που μοιράζονται κατά χιλιάδες στον κόσμο που συνέρρεε μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο.
Πώς εκφράστηκε συγκεκριμένα η αντιπαράθεση των δύο αυτών ριζικά διαφορετικών κατευθύνσεων στα γεγονότα του τριήμερου ξεσηκωμού; Με την άμεση, ζωντανή παρέμβαση των οργανωμένων αγωνιστών της ΟΜΛΕ και άλλων αντιφασιστών από το μεσημέρι της Τετάρτης 14 Νοέμβρη 1973 στο Πολυτεχνείο, στον χώρο μπροστά στα σκαλιά της Πρυτανείας και της Καλών Τεχνών, που είχε γεμίσει από εκατοντάδες φοιτητές του Πολυτεχνείου και άλλων σχολών. Επικρατούσε τότε μεγάλος αναβρασμός και αγωνιστικός ενθουσιασμός, ρίχνονταν και φωνάζονταν διαρκώς το σύνθημα της κατάληψης του Πολυτεχνείου καθώς και άλλα αντιφασιστικά-αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα. Ολο και περισσότεροι φοιτητές προσέρχονταν σε αυτόν τον χώρο και αγκάλιαζαν το σύνθημα της κατάληψης, δημιουργώντας ένα κλίμα αγωνιστικής ανάτασης που εξέφραζε τις αγωνιστικές διαθέσεις της μεγάλης πλειοψηφίας του φοιτητικού και λαϊκού κινήματος, για αντιπαράθεση με το φασιστικό καθεστώς και τη μαρκεζινική μασκαράτα. Νωρίς το απόγευμα της Τετάρτης το ζήτημα της κατάληψης είχε κριθεί. ΟΙ ΑΠΕΓΝΩΣΜΕΝΕΣ προσπάθειες της ΑντιΕΦΕΕ και του «Ρήγα Φεραίου», που συγκαλούν έκτακτες συνελεύσεις των Σχολών του Πολυτεχνείου, παίρνουν αποφάσεις ενάντια στην κατάληψη και περνούν στη συνέχεια επιδεικτικά και προκλητικά σε παράταξη αλυσίδων μπροστά από τον χώρο των συγκεντρωμένων και κατευθύνονται στην κεντρική έξοδο της
Πατησίων για να αποτρέψουν την κατάληψη, δεν απέφεραν τίποτα, αντίθετα χρεοκόπησαν. Οι περισσότεροι και από αυτούς τους φοιτητές, μόλις έφταναν στην κεντρική πύλη της Πατησίων, αντί να βγουν έξω και να φύγουν από το Πολυτεχνείο, έκαναν μεταβολή, γύριζαν πίσω και ενώνονταν με τους συγκεντρωμένους, κάνοντας ακαταμάχητο το σύνθημα της κατάληψης. ΝΩΡΙΣ ΤΟ ΒΡΑ∆Υ υποχρεώνονται και τα στελέχη της ΑντιΕΦΕΕ και του «Ρήγα Φεραίου», όταν η κατάληψη ήταν πια γεγονός, να συρθούν πίσω για να δώσουν τη μάχη του πολιτικού χαρακτήρα της κατάληψης, των συνθημάτων, των
*
Η ομάδα συντρόφων της ΟΜΛΕ στη Σχολή Καλών Τεχνών, με τον Πέτρο Κουφοβασίλη που την καθοδηγούσε ο Κώστας Πετράκης, είναι αυτή που γράφει τα περισσότερα συνθήματα στα πανό που υψώνονται μέσα, στα κάγκελα και έξω στην Πατησίων και τους γύρω δρόμους από τους αντιφασίστες, την Πέμπτη και την Παρασκευή, όπως «Λαϊκή εξουσία», «Θάνατος στον φασισμό», «Εξω οι Αμερικάνοι», «Λαοκρατία» και πολλά άλλα που έχουν απαθανατιστεί στις φωτογραφίες που βλέπουμε στην εξέγερση του Νοέμβρη
αιτημάτων και των στόχων που θα έθετε. Και σε αυτό το επίπεδο, του πολιτικού χαρακτήρα της κατάληψης δηλαδή, εκφράστηκε η δεύτερη σφοδρή αντιπαράθεση. Ηδη από το βράδυ της Τετάρτης, πολύ περισσότερο το πρωί της Πέμπτης, οι αγωνιστές της ΟΜΛΕ, του ΕΚΚΕ και ορισμένων άλλων ομάδων προβάλλουν και γράφουν στους τοίχους του Πολυτεχνείου, σε πανό και σε τρικάκια, πολιτικά συνθήματα και αιτήματα που εξέφραζαν τον παλλαϊκό χαρακτήρα της εξέγερσης ενάντια στο φασιστικό καθεστώς και την αμερικανοκρατία. Συνθήματα όπως «Θάνατος στον φασισμό», «Λαοκρατία», «Λαϊκή εξουσία», «Εξω οι Αμερικάνοι», «Εξω οι ΗΠΑ», «Εξω το ΝΑΤΟ», «Εθνική Ανεξαρτησία». Οι δυνάμεις του ρεβιζιονισμού αντιτάχθηκαν μανιασμένα σε αυτή την κατεύθυνση, θεωρούσαν προβοκατόρικα αυτά τα συνθήματα, πάσχιζαν να συγκρατήσουν και να περιορίσουν τους στόχους της κατάληψης σε ανώδυνα για το φασιστικό καθεστώς σπουδαστικά αιτήματα, να μην προσλάβει η εξέγερση χαρακτήρα παλλαϊκού ξεσηκωμού ενάντια στη δικτατορία και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. ΟΤΑΝ Ο ΑΝΤΩΝΗΣ Παπαδόπουλος το πρωί της Πέμπτης σκαρφαλώνει στο περβάζι της Πρυτανείας του Πολυτεχνείου για να γράψει το σύνθημα «Εξω οι Αμερικάνοι», υπηρετώντας τον προσανατολισμό της Οργάνωσης, προσπαθούν με κάθε τρόπο να τον εμποδίσουν, αλλά με την υποστήριξη των συγκεντρωμένων το σύνθημα γράφεται, όπως φαίνεται στην παραπάνω φωτογραφία. Στη συνέχεια
Η ΟΜΑ∆Α ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ της ΟΜΛΕ στη Σχολή Καλών Τεχνών, με τον Πέτρο Κουφοβασίλη που την καθοδηγούσε ο Κώστας Πετράκης, είναι αυτή που γράφει τα περισσότερα συνθήματα στα πανό που υψώνονται μέσα, στα κάγκελα και έξω στην Πατησίων και τους γύρω δρόμους από τους αντιφασίστες, την Πέμπτη και την Παρασκευή, όπως «Λαϊκή εξουσία», «Θάνατος στον φασισμό», «Εξω οι Αμερικάνοι», «Λαοκρατία» και πολλά άλλα που έχουν απαθανατιστεί στις φωτογραφίες που βλέπουμε στην εξέγερση του Νοέμβρη. Οταν μάλιστα το πανό με το σύνθημα «Λαοκρατία» σηκώθηκε μέσα στο Πολυτεχνείο, το απόγευμα της Πέμπτης, έπεσαν πάνω τα στελέχη του ρεβιζιονισμού για να κατέβει, επειδή το θεωρούσαν προβοκατόρικο και απειλήθηκε σύρραξη, αλλά το πανό όχι μόνο δεν κατέβηκε αλλά και μια σειρά συνθήματα με την επιγραφή «Λαοκρατία» γράφτηκαν στους τοίχους του Πολυτεχνείου. ΕΤΣΙ Η ΓΡΑΜΜΗ της ηττοπάθειας, του συμβιβασμού, της προσαρμογής τελικά στις επιδιώξεις του φασιστικού καθεστώτος για την προώθηση της «φιλελευθεροποίησης» του Μαρκεζίνη ήρθε σε πλήρη αντίθεση με την εξέγερση του Νοέμβρη. Η γραμμή της πάλης, της σύγκρουσης με τον φασισμό, η αντιφασιστική-αντιιμπεριαλιστική γραμμή, που υποστήριξαν και εφάρμοσαν οι μαρξιστές-λενινιστές δικαιώθηκε, νίκησε, έγινε η γραμμή του Πολυτεχνείου. Σε αυτό συνέβαλαν οι δεκάδες σύντροφοι και συντρόφισσες που βρίσκονταν οργανωμένοι στα αντιφασιστικά σχήματα της ΟΜΛΕ και συμμετείχαν στον τριήμερο ηρωικό ξεσηκωμό του Νοέμβρη. Οι σύντροφοι αυτοί, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, μάχονται αδιάλειπτα κοντά 50 χρόνια μέσα από τις γραμμές του Μ-Λ ΚΚΕ, για την προώθηση των μεγάλων, ανεκπλήρωτων αιτημάτων του παλλαϊκού ξεσηκωμού που παραμένουν πάντα επίκαιρα. * Γραμματέας της Κ.Ε. του Μ-Λ ΚΚΕ